I.2. Polityka rządu Konrada Adenauera

w stosunku do państw socjalistycznych.

Doktryna Hallsteina

Niemcy po klęsce zostały podzielone na strefy okupacyjne. W ślad za deklaracją dowódców czterech zwycięskich armii z 5 czerwca 1945 r. oraz uchwałami poczdamski­mi — 30 sierpnia 1945 r. władzę zwierzchnią w Niemczech objęła Sojusznicza Rada Kontroli. Stolica Niemiec - Berlin także został podzielony na cztery sektory okupacyjne. Władzę w mieście sprawowała w imieniu czterech mo­carstw Sojusznicza Komendantura Wojskowa, która podlegała Sojusz­niczej Radzie Kontroli. Celem Sojuszniczej Rady Kontroli było prowadzenie jednolitej polityki okupacyjnej, jej decyzje musiały być podejmowane jednomyśl­nie. Wkrótce okazało się, że prowadzenie wspólnej polityki wobec Niemiec nie jest możliwe.

Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, która miała opracować projekt traktatu pokojowego z Niemcami przestała się zbierać. Każde mocarstwo realizowało w swej strefie okupacyjnej własną linię polityczną wobec Niemiec. Państwa zachodnie uznały, że ZSRR zmierza do opanowania całych Niemiec, a poprzez nie Europy Zachodniej. Postanowiły one do tego nie dopuścić, podejmując wspólną, skierowaną przeciw ZSRR politykę. Strefy okupacyjne państw zachodnich połączono i postanowiono umocnić je gos­podarczo, by powiązać je z państwami zachodnimi i przeciwstawić ZSRR w ramach doktryny „powstrzymania” zwaną inaczej doktryną Trumana. W czerwcu 1947 r. Stany Zjednoczone wystąpiły z projektem pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy (Plan Marshalla). W 1948 r. powołano do życia Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej. W marcu 1948 r. 3 zachod­nie strefy gospodarczo włączono do tej wspólnoty, a w czerwcu wprowadzono na ich terenie odrębną walutę. W ten sposób Niemcy zostały podzielone.

Rada Ministrów Spraw Zagranicznych przestała się zbierać, przerwała też swoje czynności Sojusznicza Rada Kontroli.

Rywalizacja o Niemcy, o ich ustrój i granice, między Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi oraz państwami znajdującymi się w ich strefie wpływów uważana jest za jeden z głównych czynników sprawczych „zimnej wojny”. Każde z mocarstw przywódczych dwóch systemów miało nadzieje na objęcie swoimi wpływami całego obszaru popoczdamskich Niemiec. Tendencja ta przejawiała się m.in. w akceptowaniu przez oba mocarstwa postulatu jedności Niemiec, ale tylko pod warunkiem, że będą to Niemcy o ustroju akceptowanym przez drugie mocarstwo. Za oficjalny początek rozłamu między czterema mocarstwami w polityce niemieckiej i wyraźnie zaznaczonej już rywalizacji o pozyskanie sympatii Niemców często uważane jest wystąpienie amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa w Stuttgarcie w dniu 6 września 1946 r. Byrnes oświadczył, że odbudowa Niemiec leży również w interesie Ameryki i jest nieodzowna dla pokoju w Europie. Amerykańska polityka w sprawie Niemiec coraz bardziej ujmowana była w kategoriach rywalizacji ze Związkiem Radzieckim, co sprzyjało też przychylnemu patrzeniu na rewizjonizm terytorialny Niemców.

Dnia 7 czerwca 1948 r. ogłoszono komunikat konferencji londyńskiej przedstawicieli W. Brytanii, Francji, USA i trzech państw Beneluksu. Trzem gubernatorom zachodnich stref okupacyjnych polecono zwołanie niemieckiego zgromadzenia konstytucyj­nego. Komunikat głosił, że przyszłe Niemcy powinny mieć charakter federalny. l lipca trzej gubernatorzy wręczyli zebranym we Frankfurcie nad Menem jedenastu premierom krajów stref zachodnich tzw. „Dokumenty Frankfurckie”, wzywające ich do zwołania najpóźniej l września 1948 r. zgromadzenia konstytucyjnego. Jednym z Dokumentów Frankfurckich był Statut okupacyjny, który miał wejść w życie z chwilą utworzenia państwa zachodnioniemieckiego.

Zgodnie z postulatem Dokumentów Frankfurckich zebrała się w Bonn l września 1948 r. Rada Parlamentarna, złożona z delegatów 11 sejmów krajowych. Przewodniczącym Rady Parlamentarnej został chrześcijański demokrata 74-letni Konrad Adenauer. 8 kwiet­nia 1949 r. ministrowie spraw zagranicznych trzech mocarstw zebrani w Waszyngtonie ogłosili decyzję o ostatecznym połączeniu francuskiej strefy okupacyjnej z Bizonią, czyli o utworzeniu Trizonii.

Prace konstytucyjne toczyły się do maja 1949 r. 8 maja 1949 r., Rada Parlamentarna w Bonn uchwaliła projekt konstytucji (określona tymczasowym mianem Ustawy Zasadni­czej). Artykuł 146 Ustawy Zasadniczej stwierdzał, że straci ona moc w momencie wejścia w życie konstytucji przyjętej z woli całego narodu niemieckiego (dlatego nie nazwano jej kon­stytucją). Po ratyfikacji jej przez parla­menty krajowe, weszła w życie 23 maja 1949 r. pod nazwą: Ustawa Zasadnicza Republiki Fe­deralnej Niemiec.

Wybory do Bundestagu odbyły się 14 sierpnia 1949 r. Chrześcijańscy demokraci uzyskali 31% głosów, socjaldemokraci 29,2%, liberałowie 11,9%, komuniści 5,7%.

Stolicę RFN ustanowiono w niewielkim Bonn, aby zaznaczyć jej tymczasowość. 12 września 1949 r. Zgromadzenie Federalne złożone z członków Bundestagu i takiej samej liczby delegatów parlamentów krajo­wych wybrało liberała, prof. Theodora Heussa, prezydentem RFN. 15 września Adenauer większością zaledwie jednego głosu został przez Bundestag wybrany kanclerzem. W skład rządu weszli chrześcijańscy demokraci, liberałowie i przedstawiciele prawicowej Partii Niemieckiej. Dzień, w którym utworzo­no ten rząd, 21 września 1949 r., uchodzi za datę powstania RFN. Rząd nie posiadał resortu spraw zagranicznych, gdyż odpowiednie sprawy pozostały w kompetencji trzech mocarstw okupacyjnych.

W czasie debaty nad pro­gramem rządu kanclerz Adenauer zaatakował granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, twierdząc, że wszelkie zmiany terytorialne mogą nastąpić dopie­ro w rezultacie konferencji pokojowej i traktatu pokojowego z Niemcami. Uznał także za bezprawne wysiedlenie ludności niemieckiej z obszarów przyłączonych do Polski. Adenauer zapowiedział, że na drodze prawnej rząd Republiki Federalnej będzie dążył do odzyskania utraconych ziem wschodnich.

W odpowiedzi na utworzenie RFN w radzieckiej strefie okupacyjnej została utworzona Niemiecka Republika Demokratyczna. Dnia 18 marca 1949 r. Rada Ludowa uchwaliła projekt konstytucji Nie­mieckiej Republiki Demokratycznej. 7 października uznała się ona za Tym­czasową Izbę Ludową i proklamowała NRD. 11 października prezydentem NRD został wybrany Wilhelm Pieck, a następnego dnia utworzono rząd z Ottonem Grotewohlem na czele. Rząd NRD - w przeciwieństwie do rządu bońskiego - posiadał ministerstwo spraw zagranicznych. Dzięki temu mógł on zawrzeć z Polską 6 lipca 1950 r. w Zgorzelcu układ graniczny, stwierdzający w art. l, że „ustalona i istniejąca granica” wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej stanowi „granicę państwową między Polską a Niemcami".

Osobny problem stanowiły 3 zachodnie sektory Berlina. W 1949 r. mocarstwa zachodnie nie rezygnowały ze swych uprawnień kontrolnych i nie zgodziły się na włączenie ich do NRD. ZSRR z kolei nie godził się na włączenie ich do RFN. Sektor radziecki Berlina włączano do NRD (mimo zastrzeżeń państw zachodnich) i przekształcono w stolicę NRD. Natomiast pozostałe 3 sektory tworzyły samodzielny twór — Berlin Za­chodni, kontrolowany przez komendantów sił okupujących. Ciążył on do RFN, ale formalnie nie wchodził w jej skład. Nie wyjaśniony statut Berlina Zachodniego prowadził do ostrych kryzysów międzynarodowych, do których dochodziło w latach 1948-1949 i 1958-1961.

Polityka kształtowania samodzielnego państwa zachodnioniemieckiego spowodowała wielki kryzys w stosunkach państw zachodnich z ZSRR, który politykę tę uznał za złamanie ustaleń podjętych przez mocarstwa w kwestii niemieckiej.

Republika Federalna Niemiec uznała się za sukcesora Rze­szy Niemieckiej. Nie uznała NRD głosząc, że sama reprezentuje Niemcy w całości. NRD nie może reprezentować Niemiec ponieważ jej rząd został wybrany niedemokratycznie. W RFN sformułowano doktrynę prawnopolityczną, która głosiła, że w 1945 r. Rzesza Niemiecka nie została zlikwidowana, lecz że nadal istnieje ona w granicach z 1937 r. Głoszono, że granice jej może zmienić tylko układ pokojowy. Konstytucja RFN w preambu­le wzywała Niemców do walki o zjednoczenie.

Adenauer w swoich analizach doszedł do wniosku, że podział Europy i Niemiec jest trwały. Uważał, że poprzez integracje stref zachodnich Niemiec z Europą zachodnią uda się powstrzymać zagrożenie radzieckie. Adenauer chciał zerwać z tradycyjną polityką Niemiec balansujących między mocarstwami, gdyż obawiał się ponownego utworzenia koalicji zwycięzców przeciwko Niemcom. Pierwszy kanclerz liczył, że potęga Zachodu zmusi Związek Radziecki do wycofania się z Niemiec. Jednocześnie uważał, że w celu urzeczywistnienia integracji Niemiec Zachodnich z państwami zachodnimi należy oderwać się od pruskiego wschodu. Według Adenauera to właśnie Prusy były „złym duchem Europy”, którego militaryzm sprowadził Niemcy na manowce. Można odnieść wrażenie, że Adenauer nie chciał dopuści do zjednoczenia Niemiec. Nie było to prawdą. Adenauer realnie oceniał sytuację Niemiec w wyniku podziału Europy na Wschód i Zachód. Pierwszy Kanclerz Republiki Federalnej Niemiec uważał, że na zjednoczenie Niemiec należy odłożyć do dogodnego momentu, a do tego czasu należy wzmocnić RFN gospodarczo integrując go z Zachodem.

W oczekiwaniu na ten moment Adenauer konsekwentnie ignorował istnienie NRD i odrzucał wszelkie uzgodnienia z tym państwem, które nazywał „tak zwaną Niemiecką Republiką Demokratyczną”.

Adenauer w chwili rodzenia się RFN przemawiał dwoma językami. Na użytek wewnętrzny mówił o ponownym zjednoczeniu w pokoju i wolności oraz o prawie do samostanowienia, natomiast w wystąpieniach na zewnątrz dawał do zrozumienia, że najważniejsze jest dlań przyłączenie do Zachodu, nawet za cenę trwałego podziału Niemiec. Taka polityka Adenauera prowadziła do ostrych spięć z SPD, a także z politykami CDU. Obawiano się, że integracja z Zachodem uniemożliwi ponowne zjednoczenie Niemiec. Dlatego przed zawarciem każdego nowego układu opozycja żądała zawsze, by najpierw zbadano możliwość prowadzenia rozmów z Moskwą.

Jednym z zasadniczych celów politycznych Adenauera było osiągnięcie suwerenności, a to wymagało porozumienia z mocarstwami zachodnimi. Wybuch wojny koreańskiej w 1950 r. oraz towarzysząca jej histeria antykomunistyczna w USA i Europie Zachodniej ułatwiły zadanie Adenauerowi. Później wspomniał w swoich pamiętnikach: „Jeśli Niemcy w tych latach (szczytu „zimnej wojny”) nie mogły wywierać bezpośredniego wpływu na wydarzenia międzynarodowe, to była możliwość oddziaływania pośrednie­go. Możliwością niemniej ważną była ogólna postawa Niemców”.

Wydarzenia z lat 1950-1953 częściowo tylko potwierdziły oczekiwania Adenauera. Mocarstwa zachodnie już 22 listopada 1949 r. (protokół petersberski) zdecydowały się na częściową rewizję statutu okupacyjnego. Druga rewizja statutu okupacyjnego nastąpiła w wyniku deklaracji nowojorskiej z 19 września 1950 r. 6 marca 1951 r. dokonano wymiany listów między Wysoką Komisją Sojuszniczą a kanclerzem Adenauerem. W tym samym dniu Wysoka Komisja Sojusz­nicza ogłosiła wejście w życie deklaracji nowojorskiej. Deklaracja upoważniała Republikę Federalną do utworzenia ministerstwa spraw zagranicznych oraz do nawiązywania stosunków dyplomatycznych z państwami trzeci­mi. Tydzień później utworzone zostało ministerstwo spraw zagranicz­nych RFN, na którego czele stanął Adenauer (1951-1955). Wydarzenia te doprowadziły do integracji polityczno-wojskowej RFN w ramach Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO - 27 V 1952 r.). Ratyfikacja EWO natrafiła jednak na poważne trudności we Francji, gdzie były obawy przed odrodzeniem się militaryzmu niemieckiego. Opór Francji nie przeszko­dził integracji zachodniej RFN.

W wyniku konferencji i układów paryskich (18 kwietnia 1951 r.) państwo to miało otwartą drogę do Unii Zachodnioeuropejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego - NATO (maj 1955 r.). W odpowiedzi na przyłączenie RFN do NATO i ich remilitaryzację państwa bloku wschodniego zawiązały 14 maja 1955 r. w Warszawie Układ Warszawski. RFN był jednym z ogniw tzw. doktryny „odpychania” komunizmu, a której założenia opracował amerykański sekretarz stanu John Dulles.

Adenauer nie miał swobody działania, musiał współpracować z mocarstwami za­chodnimi. W przeciwnym razie mogłyby one odmówić rewizji Sta­tutu Okupacyjnego. W tych warunkach Adenauer i w ogóle RFN musiała wejść na drogę określoną przez mocarstwa zachodnie. Statut Okupacyjny stracił moc obo­wiązującą 5 maja 1955 r. RFN była już członkiem Paktu Atlantyckiego.

Przystąpienie dwóch państw niemieckich do dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-wojskowych oznaczało faktyczny podział Niemiec.

W stosunku do ZSRR Adenauer uważał, iż przy pomocy mocarstw zachodnich, a szczególnie USA, oraz polityki „z pozycji siły” zmusi się wojska radzieckie do wycofania się z Niemiec i osiągnięcie zjednoczenia. ZSRR obawiał się, że zjednoczone Niemcy znajdą się w sojuszu z Zachodem. Mocarstwa zachodnie już w 1951 r., wbrew sprzeciwowi państw socjalistycznych, przeforsowały na forum Zgromadze­nia Ogólnego ONZ powołanie Komisji do zbadania możliwości przepro­wadzenia wyborów w Niemczech. Również na konferencji ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw (styczeń - luty 1954 r.) stały one na stanowisku „wolnych wyborów”, swobody działania rządu ogólnoniemieckiego na arenie międzynarodowej oraz definitywnego ustalenia granic dopiero na konferencji pokojowej.

Rząd radziecki przedstawiał systematycznie odmienną koncepcję zjedno­czenia Niemiec. Jej punktem wyjścia miały być uchwały konferencji pocz­damskiej oraz rozwiązanie problemu niemieckiego w aspek­cie bezpieczeństwa europejskiego. Związek Radziecki nie odrzucał w ogóle wyborów jako metody wyłonienia parlamentu i rządu ogólnoniemieckiego. Dał temu wyraz w nocie z 10 marca 1952 r., która określała maksymalne granice koncesji w sprawie zjednoczenia Niemiec w zamian za zobowiązanie do rezygnacji z udziału w sojuszu militarnym Zachodu, uznanie postanowień poczdamskich w sprawie granic. Ponadto mocarstwa oraz ich sojusznicy mieliby wycofać się w ciągu roku wojska z terytorium Niemiec po wejściu w życie traktatu pokojowego, stworzyć niezbędne warunki do przeprowadzenia wolnych wyborów i dalszego rozwoju politycznego w duchu postępowym i demokratycznym, zezwolić Niemcom na utworzenie własnej armii oraz produkcję i wyposa­żenie w niezbędną broń i amunicję, poprzeć starania Niemiec o przyjęcie w poczet członków ONZ.

Adenauer uznał, że radziecka inicjatywa pokojowa może przekreślić jego plany integracji zachodnioeuropejskiej. W latach 1952-1953 tendencje antykomunistyczne wyraźnie umacniały się w RFN, a rząd federalny wierzył, iż tylko przy pomocy mocarstw zachodnich zrealizuje swe dalekosiężne koncepcje zjednoczeniowe. Adenauer obawiał się zawarcia takiego kompromisu, ponieważ mógł on w istocie być osiągnięty tylko za cenę neutralizacji zjednoczonych Niemiec. Niekorzystny wynik konferencji ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw w Berlinie na początku 1954 r. zdawał się odsunąć takie niebezpieczeństwo dla RFN. Stąd też Adenauer postulo­wał realizację takich celów, jak: dobrobyt, wolność, bezpieczeństwo tylko w ramach sojuszu zachodniego. Dlatego na przełomie 1954/1955 główną troską Adenauera była szybka ratyfikacja układów paryskich, które miały jednoznacznie określić miejsce RFN po stronie Zachodu.

Postępował proces integracji RFN i NRD z przeciwstawnymi systemami społeczno-politycznymi. Jednym z najdonioślejszych przejawów tej integracji było przystąpienie RFN do NATO (5 maja 1955 r.), a NRD do Układu Warszawskiego (28 stycznia 1956 r.). Od tego czasu państwa obu systemów trak­towały podział Niemiec jako stan, który trwać będzie przez długi czas. Konsekwencje integracji obu państw niemieckich w ich sojuszach były podobne — wzmacniały podział Niemiec i podział Europy, a oba te podziały nawzajem się umacniały. Zapewnienie sobie wierności sojuszniczej i potencjałów państw niemieckich dawało każdej ze stron znaczny przyrost siły. Od połowy lat 50-tych, ani ZSRR, ani USA nie chciały ryzykować wybuchu wojny nuklearnej, w celu zrealizowania zjednoczenia Niemiec. Poprawa stosunków Wschód-Zachód w myśl ogólnoświatowego odprężenia wysuwało się na pierwsze miejsce niż priorytet zjednoczenia Niemiec.

W czasie konferencji w Genewie (18 - 23 lipca 1955 r.) z udziałem przedstawicieli czterech mocarstw (USA, ZSRR, W. Brytanii i Francji) jednym z głównych spraw był problem Niemiec. Adenauer obawiał się, iż mocarstwa zachodnie mogą osiągnąć kompromis kosztem RFN. Na konferencji genewskiej szefowie rządów czterech mocarstw podjęli w sprawie Niemiec następującą uchwałę:

„ [...] uznając swą odpowiedzialność w sprawie rozwiązania problemu niemieckiego i zjednoczenia Niemiec, zgodnie uznali, że rozwiązanie kwestii niemieckiej i zjednocze­nie Niemiec na drodze wolnych wyborów powinno być dokonane zgodnie z interesami narodu niemieckiego i interesami bezpieczeństwa w Europie”, a także „obie strony uważają za niedopuszczalne, aby kwestia niemiecka stanowiła prze­szkodę w rozwiązaniu zadania zapewnienia bezpieczeństwa europejskiego. Niemiecka Republika Demokratyczna i Republika Federalna Niemiec winny wnieść swój wkład w sprawy zapewnienia bezpieczeństwa europejskiego i tym samym przyczynić się do kwestii zjednoczenia Niemiec”.

Polityka Adenauera wymuszania zjednoczenia na proponowanych przez siebie warunkach okazała się nierealna. Ustalenia zawarte w Genewie skłoniły rząd Adenauera, po konsultacji z mocarstwami zachodnimi, do wyrażenia zgody na podjęcie przygotowań w celu na­wiązania stosunków dyplomatycznych między RFN a ZSRR. Oznaczało to w istocie otwarcie przez RFN nowego rozdziału i kierunku swej polityki zagranicznej — polityki wschodniej, której najważniejszym odcinkiem były stosunki radziecko-zachodnioniemieckie.

W kilka miesięcy po tych wydarzeniach podjęty został pierwszy oficjal­ny kontakt między przywódcami ZSRR i Niemieckiej Republiki Federal­nej: na zaproszenie rządu radzieckiego przybyła do Moskwy delegacja rzą­dowa RFN z kanclerzem K. Adenauerem oraz ministrem spraw zagranicznych Heinrichem von Brentano i sekretarzem stanu w ministerstwie spraw zagranicznych Walterem Hallsteinem. Jednym z rezultatów przeprowadzonych rozmów było nawiązanie stosunków dyplomatycznych między ZSRR i RFN. Nie doprowadziło to jednak do pełnej normalizacji sto­sunków między obu krajami.

Adenauer nie zdołał wprowadzić do wspólnych radziecko-zachodnioniemieckich dokumentów żadnych elementów swojego stanowiska, jakoby RFN była wyłącznym reprezentantem narodu niemieckiego. Natomiast wobec jednostronnych deklaracji złożonych przez kanclerza RFN na konferencji prasowej (14 września 1955 r.), rząd radziecki jednoznacznie odrzucił roszczenia RFN do prawa występowania w imieniu całych Niemiec. Nowy stan rzeczy, jaki pow­stał w wyniku zapoczątkowania procesu normalizacji stosunków ZSRR-NRF oraz zawarcia układu ZSRR-NRD 20 września 1955 r., na którego podstawie Wschodnie Niemcy uzyskała pełnię suwerenności, sprawiał wrażeniem, że stabilizowała się sytuacja w Europie. Powstały warunki, w których można było oczekiwać uznania de facto i de iure obu państw niemieckich przez wszystkie kraje świata. Aby za­pobiec takiemu rozwojowi wydarzeń rząd RFN proklamował tzw. doktrynę Hallsteina. Doktryna ta przypisywała Republiki Federalnej prawo do reprezentowani całego narodu niemieckiego i nieuznawania NRD. Akt nawiązania stosunków dyplomatycznych z NRD przez państwa trzecie „jako aktu nieprzyjaznego”, ponieważ sprzy­jałby on pogłębianiu podziału Niemiec. Wyjątek w doktrynie stanowił tylko ZSRR, który był mocarstwem decydującym o losach Niemiec jako całość. W taki sposób RFN chciała zachować własną koncepcję zjednoczenia Niemiec. Doktryny Hallsteina utrudnić miała uznanie międzynarodowe NRD.

Praktyczne zastosowanie doktryny Hallsteina nastąpiło w 1957 r. kiedy Jugosławia nawiązała stosunki dyplomatyczne z NRD 15 października 1957 r. mając wcześniej takie stosunki z RFN. Jugosławia była drugim państwem socjalistycznym po ZSRR, z którym RFN miało stosunki dyplomatyczne. RFN zerwał stosunki dyplomatyczne z Jugosławią dając przykład działania doktryny Hallsteina.

14 stycznia 1963 r. RFN zerwała stosunki dyplomatyczne z Kubą z powodu nawiązania przez nią stosunków dyplomatycznych z Niemiecką Republiką Demokratyczną.

25 marca 1957 r. zawarto Traktat Rzymski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, obejmując do 1973 r. 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Italię, Luksemburg i RFN. Adenauer był jednym z największych zwolenników zjednoczenia Europy. Liczył, że jest to nie tylko droga do zjednoczenia Niemiec, ale także droga do zjednoczenia Europy Zachodniej i Wschodniej.

Wszelkie inicjatywy w sprawie polityki wschodniej były dla Adenauera niemiłe, ponieważ odwracały uwagę od podstawowego celu jego polityki jakim było zjednoczenie Europy zachodniej. Ponadto Adenauer obawiał się podejrzeń ze strony mocarstw zachodnich, że powraca o dawnej polityki Stresemanna kiedy Niemcy wygrywały przeciw sobie Wschód i Zachód.

Do 1959 r. Adenauer cieszył się wielkim autorytetem w Republice Federalnej jako mąż stanu. O jego ogromnej popularności świadczą wyniki wyborów. W 1953 roku CDU/CSU uzyskały 45,2% głosów, SPD - 28,8%, FDP - 9,5%; w 1957 CDU/CSU uzyskała najlepszy wynik w powojennej historii Niemiec -50,2% głosów, SPD - 31,8%, FDP - 7,7%.

Zbudowanie 13 sierpnia 1961 r. muru berlińskiego uznano za dowód bankructwa polityki Adenauera oraz umocniło przeciwników kanclerza i osłabiło pozycję polityczną. Złe wrażenie na opinii publicznej wywołał fakt, iż kanclerz nie udał się w tym dniu do Berlina, lecz kontynuował własną kampanię wyborczą. Socjaldemokracji i liberałowie zawsze byli przeciwni poglądowi, że droga do zjednoczenia Niemiec wiedzie przez zjednoczenie Europy wschodniej. Uważali, że jednostronna polityka zachodnia przyczyniła się bo­wiem do pogłębienia podziału Niemiec. Niepokojono się brakiem oficjalnych stosunków handlowych z państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Pierwszy kanclerz RFN był już osobą mającą 85 lat i dla opinii publicznej było jasne, że człowiek ten nie jest już zdolny do sprawnego sprawowania władzy.

W wyborach w 1961 r. CDU/CSU zdobyła już tylko 45% głosów, FDP - 13%, SPD - 36%. Adenauer musiał dopuścić liberałów do współrządów, lecz ponadto musiał obiecać, że ustąpi w połowie kadencji, oraz dokona zmian personalnych. Dotychczasowy minister spraw zagranicznych Heinrich von Brentano - katolik, zwolennik twardego kursu wobec NRD i państw ją uznających w myśl Doktryny Hallsteina - został zastąpiony przez ewangelika Gerharda Schrödera, zwolennika „małych kroków” na drodze do pojednania z państwami Europy Środkowej i Wschodniej.

Konrad Adenauer z pewności należał do grona najwybitniejszych polityków zachodnioniemieckich. Był człowiekiem, który miał jasną, opartą na analizie sytuacji koncepcję polityczną i potrafił ją przeforsować. Adenauer świadomie uwzględniał w rachubach fakt, że integracja Europy ogranicza się do zachodniej części kontynentu, z czego czerpie korzyść jedynie Republika Federalna, a nie całe Niemcy. Jako pragmatyk zdawał sobie sprawę, że wschodniej czę­ści Niemiec, kontrolowanej przez ZSRR, nie będzie można wciąg­nąć do procesu integracji tak długo, aż system radziecki nie ulegnie rozpadowi. Adenauer robił wyłącznie to, co możliwe. Spokojnie przyjmował ostrą krytykę socjaldemokracji, która zarzu­cała mu rezygnację ze zjednoczenia Niemiec. Z drugiej strony uważał, że podział Niemiec jest rzeczą nienaturalną i której nie można zaakceptować. W polityce wschodniej traktował Związek Radziecki jako twór niebezpie­czny, ale w rzeczywistości słaby, mający niewielkie szansę na trwałość. Koncepcja kanclerza w polityce wschodniej i niemieckiej była obliczona na cele dalekosięż­ne. Wierzył, że któregoś dnia osłabio­ny Związek Radziecki będzie gotów do negocjacji na temat problemu niemieckiego. Dlatego Adenauer opowiadał się po stronie Zachodu, co w chwili obecnej uważał za plan najważniejszy.

Był przeciwny zjednoczonym Niemcom jako państwo neutralne. Uważał, że ta droga tylko spowoduje odrodzenie się w Europie nastrojów nieufności wobec Niemiec. Dlatego za wszelką cenę i przy nieliczeniu się z krytyką przeciwników politycznych chciał uniknąć.

Została ona utworzona miesiąc wcześniej i miała swoją siedzibę w amerykańskim sektorze Berlina. W jej skład wchodzili gubernatorzy poszczególnych stref okupacyjnych. Podział Niemiec wyglądał następująco: południowo-zachodnia strefa okupacyjna przy­padła USA, zachodnia — Francji, północno-zachodnia — Wielkiej Brytanii, wschodnia zaś — ZSRR.

E. Cziomer, Historia Niemiec 1945-1991, Kraków 1992, ss. 22-28.

A. Czubiński, Wybrane problemy historii Niemiec XIX i XX wieku, Poznań 1992, ss. 235-236.

23 lutego 1948 r. rozpoczęła się w Londynie konferencja sześciu państw zachodnich: W. Brytanii, Francji, USA i trzech państw Beneluksu w sprawie Niemiec. ZSRR uznał to za pogwałcenie Układu Poczdamskiego, który złożył losy Niemiec w ręce czterech mocarstw. 20 marca 1948 r. marszałek Sokołowski, który był w tym miesiącu przewodniczącym Sojuszniczej Rady Kontroli, oświadczył, że sprawy oma­wiane na konferencji sześciu państw w Londynie podlegają kompetencji tej Rady jako najwyższej władzy w Niemczech, wobec czego Rada musi być poinformowana o wynikach konferencji londyńskiej. Przedstawiciele mo­carstw zachodnich odrzucili ten postulat. Wobec tego marszałek Sokoło­wski opuścił salę obrad. Sojusznicza Rada Kontroli przestała faktycznie istnieć. J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, s. 517-518.

M. Stolarczyk, Podział i zjednoczenie Niemiec jako elementy ładów europejskich po drugiej wojnie światowej, Katowice 1995, ss. 45-46.

M. Stolarczyk, Podział i zjednoczenie Niemiec jako elementy ładów europejskich po drugiej wojnie światowej, Katowice 1995, s. 59.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, ss. 219-222.

W Statucie Okupacyjnym mocarstwa zachodnie zastrzegły sobie w nim pra­wo tymczasowego prowadzenia stosunków Niemiec Zachodnich z zagrani­cą, kontrolę handlu zagranicznego, kontrolę nad takimi sprawami, jak Międzynarodowy Zarząd Zagłębia Ruhry, poziom produkcji przemysłowej, dekartelizacja, rozbrojenie, czuwanie nad prestiżem i bezpieczeństwem wojsk okupacyjnych.

Zob. L. Garlicki, Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 1985, ss. 33-35.

Trizonia, obejmowała początkowo, jak wiadomo, 11 krajów, ale w 1952 r. liczbę tę zredukowano do 9. J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, ss. 222-223.

L. Garlicki, Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 1985, ss. 34-35.

Ustawa Zasadnicza Niemieckiej Republiki Federalnej z 23 maja 1945 r., z uwzględnieniem późniejszych zmian [w:] Powszechna Historia Państwa i Prawa. Wybór tekstów źródłowych. Wyboru dokonali M. J. Ptak i M. Kinstler, Wrocław 1996, s. 275

L. Garlicki, Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 1985, s. 35.

E. Cziomer, Historia Niemiec 1945-1991, Kraków 1992,s. 42.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, s. 228.

D. Bingen, Polityka Republiki Bońskiej wobec Polski Od Adenauera do Kohla 1949-1991, Kraków 1997, ss. 30-31.

M. Tomala, Zachodnia granica Polski po II wojnie światowej. Dokumenty i materiały, Warszawa 2002, ss. 17-63.

W Berlinie Zachodnim obowiązywała waluta zachodnioniemiecka. Wprowadzenie jej 18 czerwca 1948 r. przez państwa zachodnie w swoich strefach okupacyjnych spowodowało reakcję ze strony radzieckiej, która podjęła decyzję o blokadzie Berlina Zachodniego, a tym samym stała się powodem ostrego kryzysu w powojennej Europie. Przedstawiciele Berlina Zachodniego mogli zasiadać w Bundestagu jedynie z głosem doradczym. RFN mogła reprezentować Berlin Zachodni w stosunkach zagranicznych i reprezentować interesy konsularne obywateli Berlina Zachodniego. Zob. B. Mikulska-Góralska, Kryzys berliński 1948-1949, Warszawa 1980, ss. 20-35.

Zob. B. Mikulska-Góralska, Kryzys berliński 1948-1949, Warszawa 1980, ss. 36-89; Zob. Z. Kostecki, Kryzys Berliński 1958-1961,Warszawa 1989, 164-231.

Zob. P. Dobrowolski, Zachodnioniemiecka myśl polityczna a pokojowe współistnienie i odprężenie, Warszawa 1980, ss. 31-51.

Ustawa Zasadnicza Niemieckiej Republiki Federalnej z 23 maja 1945 r., z uwzględnieniem późniejszych zmian [w:] Powszechna Historia Państwa i Prawa. Wybór tekstów źródłowych. Wyboru dokonali M. J. Ptak i M. Kinstler, Wrocław 1996, ss. 263-264.

W. Korzycki, Zjednoczenie Niemiec w polityce Adenauera. „Sprawy Międzynarodowe” 1987, nr 4, s. 77.

M. G. Dönhoff, Kanclerze Republiki Federalnej Niemiec jakich nie znamy, Warszawa 1999, s. 58.

R. Wojna, Niektóre uwarunkowania polityki wschodniej RFN. „Sprawy Międzynarodowe” 1987, nr 4, s. 16.

W latach 50-tych i 60-tych w prasie i oficjalnych wypowiedziach polityków zachodnioniemieckich nie używano nazwy NRD tylko Niemcy „Środkowe” lub „Wschodnie”, albo NRD pisano z użyciem cudzysłowia. Rząd NRD określano mianem rządu „Pankow” od nazwy ulicy, gdzie urzędował. W. Korzycki, Zjednoczenie Niemiec w polityce Adenauera. „Sprawy Międzynarodowe” 1987, nr 4, s. 78.

M. G. Dönhoff, Kanclerze Republiki Federalnej Niemiec jakich nie znamy, Warszawa 1999, s. 46. i 59-60.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, s. 46.

K. Adenauer, Wspomnienia, Warszawa 1969.

E. Cziomer, Polityka zagraniczna RFN. Uwarunkowania - cele - mechanizm decyzyjny, Warszawa 1988, s. 63.

J. Krasuski, Podział Niemiec. NRD i NRF w latach 1949-1955, Poznań 1969, s. 32.

J. Krasuski, Podział Niemiec. NRD i NRF w latach 1949-1955, Poznań 1969, s. 32.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, s. 47-53.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, s. 47-53.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, s. 47-53.

M. Stolarczyk, Podział i zjednoczenie Niemiec jako elementy ładów europejskich po drugiej wojnie światowej, Katowice 1995, s. 73.

E. Cziomer, Polityka zagraniczna RFN. Uwarunkowania - cele - mechanizm decyzyjny, Warszawa 1988, s. 68.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, ss. 54-55.

E. Cziomer, Miejsce ZSRR w polityce zagranicznej RFN, Poznań 1988, ss. 56-67.

A. D. Rotfeld, Podstawy normalizacji stosunków między dwoma państwami niemieckimi. Formuły i rzeczywistość (1949-1972). Sprawy Międzynarodowe, nr 1, 1973, ss. 18-19.

Prawdziwym autorem tej doktryny był minister spraw zagranicznych Brentano.

E. Cziomer, Polityka zagraniczna RFN. Uwarunkowania - cele - mechanizm decyzyjny, Warszawa 1988, s. 69.

E. Cziomer, Polityka zagraniczna RFN. Uwarunkowania - cele - mechanizm decyzyjny, Warszawa 1988, s. 70.

J. Krasuski, Historia RFN, Warszawa 1987, ss. 406-407.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, ss. 540 i 555.

Stresemann Gustaw (1878-1929), polityk niem.; w Rep. Weimarskiej VIII-XI 1923 kanclerz i 1923-29 min. spraw zagr. rządu koalicyjnego, dążył do rewizji ustalonej w traktacie wersalskim 1919 wsch. granicy Niemiec; uzyskał korzystne dla Niemiec uregulowanie odszkodowań (1924 znalazło ono wyraz w planie Dawesa, 1929 w planie Younga), zawarcie 1925 traktatów lokarneńskich, przyjęcie 1926 Niemiec do Ligi Narodów oraz ich przystąpienie do paktu Brianda-Kellogga; 1926 doprowadził do zawarcia układu o współpracy i neutralności z ZSRR; 1926 otrzymał, wspólnie z A. Briandem, Pokojową Nagrodę Nobla.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, ss. 554-555.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, ss. 540 i 555.

M. G. Dönhoff, Kanclerze Republiki Federalnej Niemiec jakich nie znamy, Warszawa 1999, s.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, s. 559.

J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, s. 559.

W. Korzycki, Zjednoczenie Niemiec w polityce Adenauera. „Sprawy Międzynarodowe” 1987, nr 4, s. 87.

H. von Herwarth, Od Adenauera do Brandta: wspomnienia, Warszawa 1995, ss. 170-171.

H. von Herwarth, Od Adenauera do Brandta: wspomnienia, Warszawa 1995, ss. 171-172.

---