POMOC PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA UCZNIOM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI�UKACYJNYMI

Obecny system oświaty obejmuje nauczaniem i wychowaniem wszystkie dzieci, niezależnie od poziomu ich funkcjonowania w sferze intelektualnej, społecznej i emocjonalnej.
Większość dzieci jest w stanie realizować obowiązek szkolny w warunkach szkolnych, w systemie klasowo -lekcyjnym, realizując podstawowy zakres programu nauczania.
Dobre warunki rodzinne, środowiskowe i szkolne oraz zdrowie psychofizyczne gwarantują dziecku prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny, a także dają szansę na sukces szkolny.
Taka idealna sytuacja nie dotyczy jednak wszystkich dzieci. W każdej grupie wiekowej spotykamy dzieci, które nie są w stanie prawidłowo i efektywnie realizować obowiązku szkolnego w warunkach szkoły ogólnodostępnej. Dzieci te, aby osiągnąć założone przez system szkolny cele edukacji, tzn. przygotować się do pełnienia ról społecznych, osiągnąć socjalizację moralną, pewien poziom sprawności intelektualnej i samodzielności myślenia, a także rozwój osobisty i samorealizację - wymagają zapewnienia im specjalnych metod i form wychowania, terapii i nauczania.
Pracownicy poradni psychologiczno -pedagogicznej to niejednokrotnie pierwsi specjaliści, do których trafiają dzieci przyprowadzone przez swoich zaniepokojonych rodziców. Ten niepokój wynika z ich własnych obserwacji o porównań swojego dziecka z rówieśnikami bądź rodzeństwem. Niepokój rodziców małych dzieci budzi najczęściej opóźniony rozwój mowy, ale także bywają to zachowania niezrozumiałe, nietypowe, niezgodne z aktualnym wiekiem dziecka. Tak bywa np. w przypadku autyzmu wczesnodziecięcego.
Inną grupę dzieci kierowanych do poradni stanowią mali pacjenci lekarzy rodzinnych, którzy dostrzegają potrzebę oceny rozwoju dziecka i ewentualnej dalszej opieki psychologiczno - pedagogicznej.
Przedszkola ze swej strony kierują do poradni dzieci, które są już a klasie "0", ich rozwój przebiega nieharmonijnie lub jest wyraźnie opóźniony. Są to dzieci 6 -7 letnie, w stosunku do których należy podjąć decyzję w sprawie odroczenia bądź przyspieszenia obowiązku szkolnego. W każdym przypadku, poza diagnozą możliwości intelektualnych, rozwoju emocjonalnego i społecznego, określeniem poziomu opanowania umiejętności składających się na tzw. gotowość szkolną, formułowany jest program do pracy terapeutycznej.
Dzieci wykazujące głębsze zaburzenia rozwojowe otrzymują propozycę pomocy na terenie poradni. Może to być pomoc psychologiczna, pedagogiczna lub terapia logopedyczna.
Rodzicom służymy pomocą psychologiczną udzielając wsparcia w trudnej dla nich sytuacji. Mają oni także możliwość uzyskania szeregu informacji na temat pomocy swemu dziecku w domu i organizacji warunków zapewniających mu optymalny rozwój.
Chciałabym zwrócić uwagę na znaczenie wczesnego wspomagania rozwoju w przypadku dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dzięki wczesnej diagnozie istnieje możliwość podjęcia jak najwcześniejszej terapii lub skierowania dziecka do specjalistycznej placówki diagnostyczno - terapeutycznej. Utrzymujemy np. systematyczny kontakt z Poradnią dla Osób z Autyzmem w Gdańsku, dokąd kierujemy dzieci z zachowaniami nasuwającymi podejrzenie autyzmu. Istnieje możliwość konsultacji, które wraz z rodzicami kierowanych dzieci, mogą odbywać pracownicy Poradni. Dzięki temu dzieci z zaburzeniami autystycznymi mają zapewniony specjalistyczny program terapii, a ich postępy są systematycznie konsultowane przez specjalistów.
W koniecznych przypadkach dzieci kierowane są również do innych specjalistów, między innymi psychiatrów, neurologów, otolaryngologów, rehabilitantów.
W okresie nauki szkolnej główną przyczyną kierowania dzieci do poradni są trudności w nauce, rzadziej w zachowaniu.
We wszystkich przypadkach pierwszy etap opieki psychologiczno - pedagogicznej polega na postawieniu diagnozy występujących trudności. Poprzez badania psychologiczno pedagogiczne, specjalistyczny wywiad oraz analizę informacji ze szkoły poszukujemy przyczyn tego, że dziecko nie jest stanie sprostać stawianym mu w szkole wymaganiom edukacyjnym lub swoim zachowaniem odbiega od ogólnie przyjętych norm.
W trakcie badań dość często zdarzają się przypadki wyłonienia dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Orzeczenia o kształceniu specjalnym z uwagi na niepełnosprawność intelektualną wydajemy po niezbędnym okresie obserwacji dziecka, w trakcie której jest ono objęte terapią pedagogiczną lub psychologiczną na terenie szkoły lub poradni według zaleconego po badaniach programu.
Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych mogą pobierać naukę w szkołach ogólnodostępnych, specjalnych, oddziałach integracyjnych lub specjalnych ośrodkach szkolno - wychowawczych.
Specjalnej organizacji nauki i metod pracy wymagają również uczniowie ze znacznym uszkodzeniem słuchu, wzroku, niepełnosprawnościami narządu ruchu, omówionymi wyżej niepełnosprawnościami intelektualnymi różnego stopnia, autyzmem, niepełnosprawnościami sprzężonymi, a także z zaburzeniami zachowania zagrożonymi niedostosowaniem społecznym i uzależnieniami oraz uczniowie niedostosowani społecznie.
W rozmowach z rodzicami omawiamy wyniki badań i możliwości kształcenia, a rodzice czy opiekunowie decydują o tym, gdzie dziecko podejmie naukę. Czy będzie to dotychczasowa klasa w szkole macierzystej, specjalny ośrodek szkolno - wychowawczy, odpowiedni do potrzeb dziecka, czy też będzie ono mogło korzystać z możliwości nauki w oddziale integracyjnym.
Wracając do kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami intelektualnymi można stwierdzić, że zarówno praktyka, jak i badania naukowe wykazują, że nie jest korzystne dla dziecka pozostawienie go w szkole masowej bez dodatkowego wsparcia ze strony specjalistów, nauczycieli, wśród nieprzygotowanych do przebywania z nim pełnosprawnych kolegów.
Dzieci niepełnosprawne intelektualnie są w klasach mniej lubiane, a ich pozycja w zespole klasowym na ogół jest bardzo niska.
Badania wykazują, że nie jest istotne to, czy dziecko niepełnosprawne zostało zaklasyfikowane do określonego stopnia niepełnosprawności czy nie, czy otrzymało orzeczenie o kształceniu specjalnym czy go nie ma. Istotne jest rzeczywiste zachowanie się ucznia niepełnosprawnego intelektualnie, jego sposób reagowania na różne sytuacje życia codziennego, podwyższony poziom lęku, wyuczona bezradność i przekonanie o własnej niekompetencji.
Dzieci te maja najniższy status w zespole klasowym, otrzymują niskie oceny popularności w grupie rówieśniczej.
Obserwacje wykazały, że błędne bywały stosowane czasem rozwiązania proponujące, by dzieci niepełnosprawne nie brały udziału razem z klasą w lekcjach takich, jak: matematyka, język ojczysty czy przyroda. W pełni natomiast, bez dodatkowej pomocy miałyby uczestniczyć w lekcjach plastyki, muzyki, wychowania fizycznego, a także "integrowały" się z klasą w trakcie przerw obiadowych, przerw międzylekcyjnych i spotkań klasowych.
Stwierdzono, że dzieci poddawane integracji najwięcej problemów natury społecznej miały w sytuacjach nieustrukturalizowanych tzn. podczas przerw i zajęć wychowania fizycznego, czyli zajęć polecanych jako ułatwiające jakoby stopniowe ich włączanie się w nurt nauczania.
Muszę przyznać, że potwierdzają to prowadzone przeze mnie, w trakcie badań bądź terapii, rozmowy z dziećmi. Bywa tak, że dzieci te boja się przerw, które stają się dla nich koszmarem. Natomiast uczniowie szkoły specjalnej bardzo źle wspominają swój pobyt w tzw. "normalnych" szkołach gdzie właśnie w czasie przerw były szykanowane i wyśmiewane przez inne dzieci.
Być może lepszym rozwiązaniem byłoby zapewnienie niektórym uczniom dodatkowej opieki w czasie przerw, czy innych sytuacji wymagających większych umiejętności społecznych.
Bardzo ważną część pracy poradni stanowi pomoc psychologiczna uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych wynikających z ich sytuacji zdrowotnej. Uczniom tym pomagamy w wyborze odpowiedniego do ich potrzeb psychofizycznych kierunku kształcenia. Uczniowie kończący naukę w gimnazjach, po badaniach psychologicznych, określających ich możliwości intelektualne, zainteresowania i niektóre cechy osobowości otrzymują opinie w sprawie pierwszeństwa w przyjęciu do szkól ponadgimnazjalnych, przy wystarczającym, z punktu widzenia szkoły, wyniku egzaminu gimnazjalnego.
Jest jeszcze dość duża, w skali powiatu, grupa dzieci, które z powodu choroby somatycznej czy niepełnosprawności sprzężonych nie mogą pobierać nauki w warunkach szkolnych. Dzieci te kwalifikowane są do nauczania indywidualnego okresowo lub nawet w czasie całej nauki szkolnej. Takie rozwiązanie dotyczy wszystkich dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym, autystycznych, z cięższymi postaciami mózgowego porażenia dziecięcego, a także w przypadku innych schorzeń wymagających szczególnych warunków nauczania, czy rewalidacji. Niektóre z tych dzieci wymagają indywidualnego kontaktu z nauczycielem terapeutą oraz włączenia do procesu rewalidacji rodziców, a nawet całej rodziny. Rodziców też zachęcamy do współpracy poprzez instruktaż, modelowanie i korygowanie zachowań. Staramy się łączyć analizę doświadczeń rodziców z uczeniem lepszej relacji z dzieckiem, przy równoczesnym dyskutowaniu różnych problemów z nauczycielami, (głównie nauczycielami SOSW), którzy prowadząc naukę tej grupy dzieci w domach mają z ich rodzicami codzienny kontakt.
W tym miejscu pragnę powiedzieć kilka słów o tym, co zawsze stanowi pewną sytuację trudną dla psychologów diagnozujących rozwój intelektualny dzieci. Mam na myśli te momenty, kiedy trzeba powiedzieć rodzicom, że ich dziecko wykazuje cechy opóźnienia w rozwoju, że nie jest w stanie wykonać zadań, które z łatwością wykonują jego rówieśnicy.
Część rodziców, traumę wynikającą z faktu posiadania upośledzonego umysłowo dziecka, przeżyła znacznie wcześniej, tuż po urodzeniu się dziecka.
Większość rodziców z lżejsza postacią niepełnosprawności intelektualnej staje przed tym faktem dopiero po przeprowadzonych badaniach psychologiczno - pedagogicznych.
Bezpośrednie reakcje rodziców mogą być różne. Napięcie emocjonalne pochodne od emocji lęku, żalu, wrogości czy wstydu bywa tak wielkie, że rodzice uruchamiają różne sposoby radzenia sobie z nim.
Aby uchronić się przed bólem uznania swojego dziecka za upośledzone umysłowo wielu rodziców początkowo usiłuje nie przyjąć tej informacji do wiadomości. Dość powszechnie obserwujemy zjawisko zaprzeczania diagnozie polegające na deprecjonowaniu wartości specjalistów, którzy sporządzili diagnozę i poszukiwaniu innych, w nadziei na lepszy" wynik.
Inny rodzaj obrony polega na niedostrzeganiu w rozwoju dziecka oznak zaburzeń bądź przypisywanie im innego znaczenia. Jeszcze inny rodzaj obrony polega na zaprzeczaniu negatywnej wartości otrzymanych informacji i próbie przyjęcia ich jako wartości pozytywnej. Przejawia się to w ten sposób, że matki czasem odrzucają realny obraz dziecka, a akceptują jego wyidealizowany wyobrażenie.
Badania na temat wiedzy o upośledzeniu umysłowym prowadzone na UW na różnych grupach społecznych wykazały, że dla większości ludzi jest to przede wszystkim cos strasznego: stan beznadziejny, izolujący człowieka od świata, przekreślający szansę normalnego i szczęśliwego życia, a często jeszcze hańbiący rodziców.
Tym stanem świadomości społecznej należy tłumaczyć siłę mechanizmów obronnych, uruchamianych w sytuacji uzyskania tego rodzaju diagnozy.
Z powyższego wynika, że rodziny dzieci z zaburzeniami rozwojowymi przezywają różnego rodzaju trudności. Od rodziców oczekujemy zaakceptowania dziecka w jego upośledzeniu. Ten proces dochodzenia do akceptacji byłby znacznie łatwiejszy gdyby rodzice odczuwali akceptację ze strony otoczenia dla ich dzieci i dla nich samych.
Tym, co możemy im zaoferować jest pełna, prawdziwa i wyczerpująca informacja zarówno o stanie dziecka, jak i o możliwej do uzyskania pomocy, zarówno z naszej strony, jak i ofertach innych specjalistycznych placówek, dostępnej literaturze, stowarzyszeniach itp.
Pomoc udzielana dziecku to, w zależności od stanu dziecka, odpowiednia terapia i formy kształcenia.
Pomoc udzielana rodzicom, to po części właściwa informacja i ukierunkowanie pracy z dzieckiem, ale także właściwy sposób ich traktowania, nacechowany zrozumieniem, spokojem, życzliwością.
Trzeba dodać, że rodzina sama, nawet przy współpracy jednego terapeuty może nie podołać obciążeniom wiążącym się z wieloletnia pracą pielęgnacyjną, opiekuńczą, wychowawczą terapeutyczną w stosunku do dziecka z poważnymi zaburzeniami rozwojowymi. Potrzebne jest im wsparcie społeczności lokalnej służb socjalnych, służby zdrowia i całego systemu oświatowego.