1. Pojęcie sektora publicznego i finansów publicznych (porównaj sektor prywatny i sektor publiczny)

Finanse publiczne w warunkach gospodarki rynkowej różnią się od dawnych czasów.

Finanse publiczne jako zasób środków pieniężnych - zasoby pieniężne gromadzone są i rozdzielane przez podmioty sektora publicznego w celu realizacji zadań publicznych.

Finanse publiczne - zespół zjawisk i procesów ekonomiczno0-społecznych związanych z gromadzeniem i rozdzielaniem zasobów pieniężnych przez podmioty sektora publicznego.

Sektor publiczny - wyklucza się z założenia dążenie do maksymalizacji zysku.

1. Wykluczenie zysku jako celu naczelnego (usługi, których ceny są zaniżone)

2. Cel główny - zaspokajanie potrzeb głównych np. transport, poczta

Sektor prywatny - wyróżniamy dwie grupy:

1. Przedsiębiorstwa prywatne, których celem jest wytworzenie dóbr i usług na rynku po rynkowej cenie. Głównym celem jest uzyskanie zysku.

2. Gospodarstwa domowe ich konsumpcja jest konsumpcją indywidualną. Jeśli produkcja - dla zysku, jeśli konsumpcja - indywidualnie.

Do systemu sektora publicznego zaliczmy budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych.

Sektor prywatny - przedsiębiorstwa prywatne, fundusze prywatnych banków, fundusze prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych.

System finansowy państwa = sektor publiczny + sektor prywatny.

Struktura finansów publicznych - gromadzenie i rozdysponowywanie środków publicznych wymaga działania nie tylko określonych podmiotów najwyższych szczebli władzy wykonawczej i ustawodawczej, ale także sieci podmiotów, które na bieżąco realizują określoną formę ograniczającą, działają na podstawie określonych akt normatywnych i opierają się na określonych instytucjach finansowych: budżet państwa, budżety samorządowe.

Finanse publiczne funkcjonują w ramach złożonego systemu o przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym i tzw. technicznym.

Przekrój podmiotowy tworzą władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament), władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i władze szczebla gminnego 9rady gminy)

Przekrój organizacyjny tworzą władze wykonawcze wymienionych powyżej szczebli: rządy, zar

aparat skarbowy -(finansowy), który zajmuje się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządzanie budżetem, zarządzanie publicznymi funduszami, zarządzanie długiem publicznym.

Podmioty (jednostki) sektora publicznego, które finansowane są z funduszy publicznych, np. szpitale, szkoły, jednostki administracji publicznej, jednostki wojskowe i policja.

Przekrój prawny tworzą:

konstytucja, w której podane są ogólne zasady tworzenia funduszu publicznego oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania, kontroli funduszy publicznych.

Prawo budżetowe, które jest w randze ustawy i które reguluje zasady ustroju budżetowego.

Ustawy podatkowe

Ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych

Ustawy o finansach samorządowych (regionalnych i lokalnych)

Ustawy regulujące działalność ministra finansów oraz działalność aparatu finansowego.

Ustawa karno-skarbowa

Akty normatywne wykonawcze, których autorem najczęściej jest minister finansów, rząd (rada ministrów), a na szczeblu lokalnym zarząd gminy i jego przedstawiciele.

Przekrój instytucjonalny tworzą głównie:

a) budżet państwa

b) budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego

c) fundusze ubezpieczeń społecznych

d) pozostałe fundusze publiczne pozabudżetowe szczebla rządowego i samorządowego

e) fundusze publiczne

Przekrój instrumentalny tworzą:

a) podatki centralne

b) podatki lokalne

c) opłaty

d) cła

e) dochody z majątku publicznego: dywidendy, renty

f) składki na ubezpieczenie społeczne

7. Subwencje

8. Dotacje

9. Kredyty państwowe

10. Pożyczki publiczne

• Przekrój techniczny tworzą:

7. klasyfikacja budżetowa - jednolity system symboli cyfrowych stosowanych do określenia dochodów i wydatków budżetowych

8. procedura budżetowa

9. postępowanie podatkowe

10. metody planowania dochodów i wydatków budżetowych

System finansów publicznych opiera się na jednolitej podstawie, którą jest własność publiczna. System ten ma wyraźnie spremedytowaną funkcję celu, która polega na zaspokajaniu określonych potrzeb społecznych za pomocą funduszy publicznych. Zgromadzenie tych funduszy wymaga działalności różnych podmiotów, określenie podstaw prawnych ich działalności, zastosowania różnych instrumentów niezbędnych do gromadzenia i rozdysponowania funduszy publicznych.

2. Funkcje finansów publicznych.

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. stabilizacyjna

Funkcja alokacyjna - polega na tym, że system finansów publicznych jest narzędziem alokacji zasobów w gospodarce w związku z zadaniami władz publicznych w sferze społecznej i gospodarczej.

Funkcja redystrybucyjna - państwo dokonuje redystrybucji dochodów głównie dlatego, że samo nie jest w stanie ich wytwarzać, a jednocześnie potrzebuje dochodów do realizacji swoich konstytucyjnych funkcji. Zewnętrznym wyrazem tej działalności jest popyt zgłaszany przez rząd, a zaspokajany poprzez nakładanie i ściąganie podatków. Konieczność korygowania nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie.

Funkcja stabilizacyjna - polega na wykorzystywaniu systemu finansów publicznych do ograniczenia amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego poprzez właściwie skonstruowany system podatkowy oraz system zasiłków dla bezrobotnych (są to automatyczna stabilizatory koniunktury). Funkcja ta ma zapewnić wysoki poziom zatrudnienia, stabilizację zatrudnienia, stabilizację cen, równowagę bilansu płatniczego, stały wzrost gospodarczy.

Wszystkie te funkcje są sprzeczne ze sobą.

Na politykę finansową składa się:

polityka fiskalna (sprawuje rząd, minister finansów)

polityka monetarna (prowadzi NBP)

Instrumenty polityki monetarnej:

1. podaż pieniądza

2. kształtowanie stóp procentowych

3. operacje otwartego rynku (skup i sprzedaż papierów wartościowych przez NBP)

4. operowanie kursem walutowym

Instrumenty polityki fiskalnej:

1. wielkość wydatków publicznych

2. kształtowanie stopy obciążeń netto (podatki)

3. Pojęcie oraz instrumenty realizacji polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna - państwo, rząd, parlament realizują tę politykę.

Polityka fiskalna pasywna - podstawową metodą jest tworzenie norm o charakterze ogólnym.

System zasiłków dla bezrobotnych - gdy bezrobocie rośnie, automatycznie ze środków budżetu państwa wypłacane są większe ilości pieniędzy.

Instrumenty polityki fiskalnej:

1. wielkość wydatków publicznych

2. kształtowanie stopy obciążeń netto (podatki)

4). Struktura Systemu finansów publicznych a bilans sektora publicznego.

Główne ogniwo -budżet i budżety samorządowe, których liczba zależy od podziału terytorialnego kraju i liczby szczebli w sektorze samorządowym. Budżety lokalne (ok. 2,5 tysiąca w Polsce) związane są z budżetem pństwa poprzez transfery.

Drugie ogniwo --------- fundusze parabudżetowe, które reprezentują zjawiska bliskie budżetowi powstają z wyodrębnienia z dochodów budżetowych, które można powiązać z konkretnymi zadaniami np. FUS. Ich nadmiar może być niebezpieczny dla jedności finansów publicznych w Polsce do niedawna było 70.

Trzecie ogniwo - gospodarka pozabudżetowa - dotyczy tych jednostek organicznych, które finansowane są metodami charakterystycznymi dla przedsiębiorstw a nie instytucji publicznych. Metody rozliczeń netto - pokrywają wydatki z przychodów, a resztę pokrywa budżet budżet ----- brutto - całą zabiera też przychody

5. .Ogólna charakterystyka wydatków i dochodów publicznych

Wydatki publiczne : są jednym z głównych instrumentów realizacji polityki gospodarczo - społecznej państwa, mogą być grupowane wg. rozmaitych kryteriów

a) związek określonego wydatku z określoną fazą podziału dochodu narodowego *wydatki rzeczywiste => skonsumowanie odpowiedniej części dochodu narodowego - bezpośrednia decyzja państwa *transfery -. przekazanle części publicznych zasobów finansowych podmiotom, które mogą wykorzystać: je w sposób ostateczny przez ich skonsumowanie bądź zainwestowanie- państwo decyduje się na przesunięcie siły nabywczej Rzeczywiste, bieżące, inwestycyjne

b) *rzeczowe - zakup wartości materialnych * redystrybucyjne - transfery na rzecz osób prywatnych+ wydatki na płace pracowników sfery usług publicznych

C) * niezbędne - nie mogq być wytwarzane w sektorze prywatnym (utrzymanie armii, sądów, komunikacji publicznej ) * uzasadnione (istniałaby możliwość dostarczania pewnych świadczeń przez sektor prywatny, ale są dostarczane nieodpłatnie ze względu na ich znaczenie społeczne -szkoły, szpifiale) *Iuksusowe (wydatki na rozrywkę i wypoczynek, budowa luksusowych siedzib organów, wydatki reprezentacyjne)

D) kryterium podmiotowe (wydatki federacji, poszczególnych krajów, gmin, komunalnych związków celowych, funduszy celowych j

E) przedmiotowe (wg. zakresów zadań) - wydatki na utrzymanie centralnych organów władzy I administracji, na sprawy zagranlczne, obronę narodową, szkolnictwo, naukę,kulturę Itd.

f). Kryterium rodzajowe wydatki bieżące (płace, zakup przedmiotów, odsetki od zaciągniętych pożyczek publicznych + spłaty rat, renty, zapomogi)*wydatki kapitałowe (na inwestycje budowlane, zakup obiektów, transfery majątkowe)

Dochody gromadzone w sektorze publicznym

a). daniny publiczne (obciążenia fiskalne) *podatki * opłaty publiczno - prawne *składki (FER)*dopłaty

b). Dochody o charakterze majątkowym z majątku rzeczowego (sprzedaż obiektów + wpływy z czynszów dzierżawnycri)* pieniężnego (dywidendy z akcji , odsetki z udzielonych pożyczek)

c). o charakterze zwrotnym - pożyczki publiczne *krótkoterminowe *Inwestycyjne na pokrycie deficytu budżetowego

D) dochody czerpane z przedsiębiorstw publicznych (niezbyt wydajne źródło)

5). Ogólna charakterystyka wydatków i dochodów publicznych

Wydatki publiczne

1. Prawo Wagnera - prawo nieustannego wzrostu wydatków publicznych. Twierdzi iż nieustannie będą wzrastały wydatki publiczne i ta prognoza sprawdziła się.

2. Kryterium klasyfikacji środków publicznych,

• podział na wydatki publiczne - opuszczają sektor publiczny, nabywcze wydatki

• podział pionowy - wydatki państwa pionu samorządowego podział pionowy sektora publicznego

• podział przedmiotowy na obszary działalności

3. wydatki publiczne a cele gospodarcze

4. wydatki publiczne a polityka socjalna

Przyczyna występowania wydatków publicznych

• czynniki ekonomiczno polityczne - zmiany sposobu spostrzegania państwa

• ekonomiczno - społeczne - zmienia się społeczeństwo i jego mentalność

• nadmierny wzrost wydatków na administrację - wydatki te rosną bardzo szybko

• występowanie deficytów - Prawo Latznera - państwo może ponosić podatki do pewnego poziomu i mieć z tego korzyści

• skutki postępu technicznego - z jednej strony postęp techniczny przyczynia się do rozwoju gospodarczego a z drugiej strony zwiększają się wydatki na ochronę środowiska. Postęp w dziedzinie medycyny, nauki związany jest z dużymi wydatkami bieżącego budżetu

Dochody publiczne

Dochody publiczne, których źródłem jest zarówno dochód narodowy jak majątek są pobierane w różnych formach

1. podatków

2. opłat

3. dochodów z publicznej działalności zarobkowej

4. składek ubezpieczeń społecznych

5. pożyczek publicznych

6. doradztwo z emisji pieniądza

Te 6 form jest najczęściej stosowanych a podatek jest podstawą stanowiącą 80 - 90 % dochodu.

Podatek jest świadczeniem pieniężnym przymusowym i bezzwrotnym nakładanym przez podmioty prawa publicznego na podmioty trzecie

Podmiotami prawa publicznego są państwo , samorząd terytorialny.

Państwo reguluje całą sferę opodatkowania normami o charakterze ogólnym. Normy prawa podatkowego jednostronnie i w sposób przymusowy nakładają obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz budżetu. Z tego wynikają określone konsekwencje a mianowicie to, że państwo powinno mieć możliwość wyegzekwowania podatku, gdyż inaczej przymus miałby charakter pozorny.

Inną konsekwencją jest bezzwrotność podatku co oznacza, że nie podlega on zwrotowi na rzecz podmiotu od którego został pobrany. W rezultacie podatek jest świadczeniem nieekwiwalentnym tzn. że państwo nie jest zobowiązane do świadczenia wzajemnego. Ważne jest, że podatek powinien być nakładany na podstawie ustawy. Podatek ma swoją wewnętrzną strukturę składają się na nią jego elementy techniczne tj. np.:

• podmiot podatku

• przedmiot podatku

• podstawa opodatkowania

• stawka oraz skala podatkowa.

Podmiotem podatku jest osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia podatku są to podatnicy. Najczęściej podatnik jest też płatnikiem (osobą płacącą podatek) niekiedy mogą to być różne podmioty np. W przypadku wypłaty wynagrodzenia gdzie podatnikiem jest pracodawca i płatnikiem pracodawca. Z punktu widzenia ekonomicznego płatnikiem jest osobą praktycznie ponosząca podatek. Ma to miejsce w przypadku przerzucenia podatku przez podatnika na inne osoby np. VAT jego ciężar ponoszą nabywcy dóbr.

Przedmiotem podatku są zjawiska z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatków - to zjawisko można do nich zaliczyć dochód , lokal, spadek, darowiznę itp. Z punktu widzenia ekonomicznego przedmiotem podatku jest dochód w toku tworzenia podziału i można wyróżnić 2 fazy tworzenia dochodu i 2 fazy jego podziału. Przychodem można określić osiągnięte środki pieniężne z danego źródła bez potrącenia kosztów ich uzyskania. Kwota przychodu nie wyjaśnia, czy z danej działalności osiągnięty został zysk, czy strata. Wtedy określamy koszty uzyskania przychodu: jeżeli przychód > koszty jego uzyskania to pojawia się dochód i mamy nadwyżkę. (i odwrotnie)

6). Dobra publiczne

Zbiorowa usługa - miejsce transakcji, usługi na rynku, znajduje się tu usługa dostępna nieodpłatnie (szkoła podstawowa), np. zadania publiczne związane z utrzymaniem sądów, policji.

Dobra publiczne - takie dobra materialne i usługi wytwarzane przez sektor publiczny dla zbiorowych potrzeb ludzi, których nie może zaspokoić sektor prywatny.

Są dwie kategorie dóbr publicznych:

Dobra publiczne w sensie ścisłym

Dobra publiczne społeczne alb dobra społeczne z wyboru (mamy możliwość podjęcia przez parlament decyzji, np. nakłady na produkcję, zdrowie, mające wpływ w przyszłości na rozwój gospodarczy). Te instytucje można by sprywatyzować, ale nie robi się tego ze względu na warstwę biedną. Dostęp do dóbr publicznych nie wyklucza korzystania z nich przez warstwę biedną, a także dostęp do tych dóbr jest nieograniczony.

Zakres sektora publicznego mierzymy poprzez stosunek % wszystkich globalnych wydatków budżetowych i % stosunku wydatków PKB.

Do systemu sektora publicznego zaliczmy budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych.

Sektor prywatny - przedsiębiorstwa prywatne, fundusze prywatnych banków, fundusze prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych.

System finansowy państwa = sektor publiczny + sektor prywatny.

7). Rola finansów publicznych w gospodarce rynkowej.

Finanse publiczne to zasoby pieniężne gromadzone i rozdzielane przez podmioty sektora publicznego w celu realizacji zadań publicznych. Zakres F. P. w publicznych jest wyznaczony przez ograniczoną rolę państwa w procesach gospodarczych i społecznych F.P w gospodarce rynkowej obejmują organizację finansową państwa, opracowywanie, uchwalanie, wykonanie budżetu lub ustawy finansowej + kontrola * dochody publiczne z uwzględnieniem podatków i pożyczek publicznych * wydatki publiczne , organizację i operacje skarbu publicznego.

XIX wieczni liberałowie uważali, że państwo powinno ograniczać się do roli stróża nocnego czyli zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne i tworzyć prawnoorganizacyjne ramy dla gospodarki rynkowej. Później jednak zaakceptowali liberałowie podejmowanie przez sektor publiczny takiej działalności, której sektor prywatny nie chce bądź nie może prowadzić (np. ochrona środowiska, kolej, poczta)

W wieku XX ukształtowała się teoria konieczności interwencjonizmu państwowego (przedstawiciel Keynes ), która uznaje, że konieczne jest regulacyjne oddziaływanie sektora publicznego na gospodarkę przez wykorzystanie dochodów (ulgi i zwolnienia podatkowe) i wydatków (subwencyjne np. dla rolnictwa) publiczne rozbudowa infrastruktury społecznej zwłaszcza związanej z inwestycjami w człowieka (oświata, kultura, ochrona zdrowia) redystrybucyjna dochodów z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej ( ochrona najbiedniejszych, nie radzących sobie w warunkach działania praw rynku).

Obecnie w Europie popularne są teorie krytykujące aktywną politykę państwa ale w praktyce dominuje koncepcja ponoszenia przez państwo odpowiedzialności za przebieg i wyniki procesów gospodarczo - społecznych więc występuje wiele instrumentów wskazujących na interwencjonizm.

8). Funkcja opiekuńcza państwa a finanse publiczne

Państwo opiekuńcze zorientowane na politykę socjalna działające w rozwiniętej gospodarce rynkowej wyróżnia się szczególnie wysokim poziomem wydatków publicznych na transfery w ramach zabezpieczenia społecznego (systemy ubezpieczeniowe - dofinansowanie składek składek pracowników i pracodawców celu zapewnienia tego poziomu świadczeń emerytalno - rentowych + zasiłki rodzinne + stypendia + zasiłki dla młodych matek + mieszkaniowe) oraz na bezpośrednie finansowanie usług społecznych (oświata, ochrona zdrowia),. Finansowanie kształcenia jest kontrowersyjne a zwolennicy państwa opiekuńczego wskazują na to że wykształcenie ma wpływ zewnętrzny na społeczeństwo jako całość.

Państwo kształtuje strukturę wydatków publicznych w odzwierciedleniu swoich priorytetów np.. aktywnej polityki demograficznej państwa ------ duże znaczenie opiekuńczości państwa wobec rodzin wychowujących dzieci ( w Polsce - obniżenie podatków w BRD) zasiłki wychowawcze i na dzieci (wyższe na każde następne dziecko), Szwecja - system bezpłatnej opieki przedszkolnej Ostatnio nastąpił kryzys państwa opiekuńczego z powodu coraz bardziej rosnących zasiłków (starzenie się społeczeństwa) dofinansowań. Kryzys rozwiązywany jest obniżaniem poszczególnych zasiłków i niestety ograniczaniem wydatków na tzw. usługi niematerialne (kultura w Polsce powołano Fundusz celowy. F. Rozwoju kultury na świecie) Na świecie państwa stopniowo wycofują się z wydatków o charakterze nabywczym (ostatecznym) i tak np. w zakresie kultury zostały wyodrębnione 2 obszary (edukacyjny i rozrywkowy) edukacyjna + prestiżowe . Instytucje ( zbiory dzieł sztuki) utrzymywane są przez państwo.

9). Zasady finansów publicznych

Jak wyglądać powinien system finansów publicznych ?

zasad jedności finansów publicznych, kiedyś zwana jednolitości budżetu

zasada zupełności, zwana zasadą budżetowania brutto

zasada szczegółowości budżetu (klasyfikacja budżetowa)

zasada planowanie i programowania budżetowego

zasada równowagi budżetowej

Zasada jedności finansów publicznych - wymaga, aby wszystkie strumienie dochodów i wydatków publicznych były zgromadzone w jednym funduszu, jakim jest budżet. Tworzenie obok budżetu tzw. formy parabudżetowej gospodarki - jako zakup środków pieniężnych, a w wyniku wydzielenia z budżetu pewnej części dochodów publicznych, przekazanie pewnego rodzaju daniny publicznej w formie podatku, rozdzielanie na finansowanie bardzo konkretnego określonego celu działania publicznego.

RODZAJE FUNDUSZY:

1. Fundusze tworzone ze składek świadczeń ubezpieczeniowych

2. Fundusze tworzone z podatków ekologicznych

3. Fundusze drogowe i akcyza za benzynę

Kolejny podział funduszy:

samorządowe

lokalne

Zalety funduszy:

1. Poprzez fundusz można zabezpieczyć środki pieniężne na zadania szczególnie ważne

2. Elastyczność - nie wykorzystany przechodzi na następny rok. Ta zaleta jest zaletą również gospodarki pozabudżetowej.

3. Większe zainteresowanie dysponentów.

4. Możliwość wprowadzenia do funduszu pewnych dochodów pochodzących od darczyńców

Zalety jedności funduszy:

1. bez funduszy nieporównanie łatwiejsza jest kontrola dysponowania publicznymi środkami.

2. Jeżeli wszystkie środki publiczne są skupione w jednym budżecie możliwa jest wspólna polityka budżetowa.

Zasada zupełności budżetowej - sprowadza się do zalecenia, aby unikać podziału budżetu na zwyczajny i nadzwyczajny.

Zasada szczegółowości - występuje w postaci trzech wielkości. Wydatki i dochody podzielone są na poszczególne działy. Dotyczy przede wszystkim budżetu. Zapewnia określoną szczegółowość wydatków. W tym podziale należy odróżnić trzy przekroje budżetu:

dzieli się dochody i wydatki budżetowe w sensie resortowym

układ przedmiotowy albo ekonomiczny - grupuje dochody w \ g źródeł w podziale na poszczególne dochody majątkowe a po drugiej stronie wydatki według zadań. Klasyfikacja ta określa przeznaczenie wydatków szczegółowo w / g zadań.

Układ podmiotowy ma charakter organizacyjny , jest ważny ze względu na kształtowanie celów wydatków budżetu na następny rok. Jest układem kilkuletnim.

klasyfikacja rodzajowa - wydatki które z jednej strony dają nam obraz proporcji dochodu narodowego . Układ ten dzieli wydatki na inwestycyjne , rzeczowe itp. Jest to podział bardzo szczegółowy . Dokładna ewidencja wydatków . Podział ten musi być stosowany w planowaniu i w realizacji , ponieważ potem jest podstawą do sprawdzania, kontroli.

Bardzo ważne ,aby podziały klasyfikacyjne a przede wszystkim przedmiotowe , były jednolite na wszystkich szczeblach pionowej struktury sfery budżetowej .

10). Jedność finansów publicznych a problem funduszy parabudżetowych

Zasada jedności finansów publicznych - wymaga, aby wszystkie strumienie dochodów i wydatków publicznych były zgromadzone w jednym funduszu, jakim jest budżet. Tworzenie obok budżetu tzw. formy parabudżetowej gospodarki - jako zakup środków pieniężnych, a w wyniku wydzielenia z budżetu pewnej części dochodów publicznych, przekazanie pewnego rodzaju daniny publicznej w formie podatku, rozdzielanie na finansowanie bardzo konkretnego określonego celu działania publicznego.

RODZAJE FUNDUSZY:

1. Fundusze tworzone ze składek świadczeń ubezpieczeniowych

2. Fundusze tworzone z podatków ekologicznych

3. Fundusze drogowe i akcyza za benzynę

Kolejny podział funduszy:

samorządowe

lokalne

Zalety funduszy:

1. Poprzez fundusz można zabezpieczyć środki pieniężne na zadania szczególnie ważne

2. Elastyczność - nie wykorzystany przechodzi na następny rok. Ta zaleta jest zaletą również gospodarki pozabudżetowej.

3. Większe zainteresowanie dysponentów.

4. Możliwość wprowadzenia do funduszu pewnych dochodów pochodzących od darczyńców

Zalety jedności funduszy:

1. bez funduszy nieporównanie łatwiejsza jest kontrola dysponowania publicznymi środkami.

2. Jeżeli wszystkie środki publiczne są skupione w jednym budżecie możliwa jest wspólna polityka budżetowa.

12. Zasada zupełności a problem gospodarki parabudżetowej.

Zasada zupełności budżetowej - sprowadza się do zalecenia, aby unikać podziału budżetu na zwyczajny i nadzwyczajny.

Tworzenie obok budżetu tzw. formy parabudżetowej gospodarki - jako zakup środków pieniężnych, a w wyniku wydzielenia z budżetu pewnej części dochodów publicznych, przekazanie pewnego rodzaju daniny publicznej w formie podatku, rozdzielanie na finansowanie bardzo konkretnego określonego celu działania publicznego.

RODZAJE FUNDUSZY:

1. Fundusze tworzone ze składek świadczeń ubezpieczeniowych

2. Fundusze tworzone z podatków ekologicznych

3. Fundusze drogowe i akcyza za benzynę

Kolejny podział funduszy:

samorządowe

lokalne

Zalety funduszy:

1. Poprzez fundusz można zabezpieczyć środki pieniężne na zadania szczególnie ważne

2. Elastyczność - nie wykorzystany przechodzi na następny rok. Ta zaleta jest zaletą również gospodarki pozabudżetowej.

3. Większe zainteresowanie dysponentów.

4. Możliwość wprowadzenia do funduszu pewnych dochodów pochodzących od darczyńców

Zalety jedności funduszy:

1. bez funduszy nieporównanie łatwiejsza jest kontrola dysponowania publicznymi środkami.

Jeżeli wszystkie środki publiczne są skupione w jednym budżecie możliwa jest wspólna polityka budżetowa.

13. Zasada szczegółowości a klasyfikacja budżetowa.

Zasada szczegółowości - występuje w postaci trzech wielkości. Wydatki i dochody podzielone są na poszczególne działy. Dotyczy przede wszystkim budżetu. Zapewnia określoną szczegółowość wydatków. W tym podziale należy odróżnić trzy przekroje budżetu:

dzieli się dochody i wydatki budżetowe w sensie resortowym

układ przedmiotowy albo ekonomiczny - grupuje dochody w \ g źródeł w podziale na poszczególne dochody majątkowe a po drugiej stronie wydatki według zadań. Klasyfikacja ta określa przeznaczenie wydatków szczegółowo w / g zadań.

Układ podmiotowy ma charakter organizacyjny , jest ważny ze względu na kształtowanie celów wydatków ........ budżetu na następny rok. Jest układem kilkuletnim.

klasyfikacja rodzajowa - wydatki które z jednej strony dają nam obraz proporcji dochodu narodowego . Układ ten dzieli wydatki na inwestycyjne , rzeczowe itp. Jest to podział bardzo szczegółowy . Dokładna ewidencja wydatków . Podział ten musi być stosowany w planowaniu i w realizacji , ponieważ potem jest podstawą do sprawdzania, kontroli.

Bardzo ważne ,aby podziały klasyfikacyjne a przede wszystkim przedmiotowe , były jednolite na wszystkich szczeblach pionowej struktury sfery budżetowej .

14. Równowaga budżetowa a problem deficytu.

Główną przyczyną występowania deficytu budżetowego jest nadwyżka wydatków nad przychodami. Nie można dopasować wydatków do dochodów: wydatki są duże a przychodów nie można w nieskończoność zwiększać przez wzrost podatków. Kolejną przyczyną występowania deficytu budżetowego związanego z wydatkami jest datowanie przedsiębiorstw, zakładów .

Czynniki określające poziom równowagi; przyczyny:

ekonomiczne:

związane z wydatkami interwencjonizmu, datowanie, racjonalizacja przedsiębiorstwa

związane z przychodami - ogólna kondycja gospodarcza, która sprawiła, że dochody rosną lub spadają.

organizacyjne:

pozabudżetowe fundusze - im więcej ich jest, tym większe jest prawdopodobieństwo wzrostu niekontrolowanych wydatków.

Transfery na instrumenty samorządowe. Budżety samorządowe powinny być równoważone przez dotacje, jest to czynnik powiększający deficyt budżety państwowego. Zastosowano więc redystrybucję poziomą, czyli obowiązek przekazywania części nadwyżek do budżetu od gmin i samorządów bogatszych, usytuowanych w lepszych miejscach.

techniczne:

im bardziej jest rozbudowane planowanie roczne, tym łatwiej jest kontrolować wydatki. Ważny jest sposób wydatkowania, kontrola po stronie dochodowej - przymusowa egzekucja należności budżetowych, nakładanie kar.

socjalne:

wydatki socjalne zależą od tego, jaką opcję państwo przyjmuje. Wydatki te nie mogą być zbyt duże (duże wydatki socjalne występują w państwie nadopiekuńczym).

15. Dług publiczny

I główna przyczyna występowania deficytu

W krajach zachodnich , w których deficyt budżetowy po II wojnie światowej stał się regułą obecnie coraz większym problemem staje się rosnący dług publiczny. Prądy wielu krajów usłują ograniczyć deficyt budżetowy, ale próby te nie zawsze są skuteczne. Problem polega na tym, że rząd (państwo) wpada w pułapkę zadłużenia. Jej istota polega na tym, że rząd musi pożyczać nie po to by finansować nowe inwestycje (np. z zakresu infrastruktury) ale po to aby płacić odsetki od zaciągniętych długów Obsługa długów może zmuszać nie tylko do zaciągnięcia nowych pożyczek lecz także pochłaniać część bieżących dochodów państwa. Wyjście z pułapki długu jest bardzo trudne. Jeżeli bowiem państwo zaciąga pożyczkę na zasadach dobrowolności to oferuje warunki zbliżone do rynkowych , co powoduje wzrost długu publicznego w wartościach realnych. Transformacja systemu finansów publicznych doprowadziła do powstania długu publicznego także w Polsce.

Wykształcenie w okresie transformacji kategoria długu publicznego stawia państwo wobec trudnych decyzji i dylematów. Ich istota sprowadza do tego czy w sposób bezwzględny podchodzi do równowagi budżetowej, zwiększyć dochody, uciąć wydatki czy też pożyczać. Niewątpliwie na stan długu publicznego mają wpływ

Nakładane podatki i inne daniny należne państwu, ale także rzetelność podatników, skuteczność aparatu skarbowego itp.

Deficyt nadwyżka wydatków nad przychodami

Przyczyna i nie można dopasować do wydatków dochodów i wydatki duże a przychodów nie można w nieskończoność zwiększać przez wzrost podatków nakładane podatki i inne daniny należne państwu a także rzetelność

Czynniki określające poziom równowagi

Przyczyny

1. Ekonomiczne :

• związane z wydatkami interwencjonizm dotowanie, racjonalizacja przedsiębiorstwa

• związane z przychodami ogólna kondycja gospodarcza która sprawia że dochody rosną lub spadają

2). Organizacyjna

• pozabudżetowe fundusze im jest ich więcej większe jest prawdopodobieństwo wzrostu niekontrolowanych wydatków

• - transfery na instrumenty samorządowe budżety samorządowe powinny być równoważne przez dotacje jest to czynnik powiększający deficyt budżetu państwowego.

• Zastosowano więc redystrybucję poziomą czyli obowiązek przekazywania części nadwyżek do budżetu od gmin i samorządów bogatszych usytuowanych w lepszych miejscach

3). Techniczne

Im bardziej jest rozbudowane planowanie roczne tym łatwiej jest kontrolować wydatki. Ważny jest sposób wydatkowania, kontrola Po stronie dochodowej przymusowa egzekucja należności budżetowych nakładanie kar

4). Socjalne

Wydatki socjalne zależą od tego jaką opcję państwo przyjmuje. Wydatki te nie mogą być zbyt duże państwo nadopiekuńcze.

16. Planowanie roczne i programowanie budżetowe , budżet roczny a plan finansowy państwa.

Planowanie roczne - dochody całego systemu fin. publicznych ale głównie jest to planowanie budżetu. (Materiały wyjściowe niezbędne do sporządzenia rocznego planu budżetowego ).

Rola wskaźników budżetowych i norm budżetowych jako techniczne narzędzie ułatwiające planowanie budżetowe

Proces powstawania budżetu :

Minister Finansów przygotowuje wstępne założenia zwane wytycznymi

Resort finansów powinien stwierdzić ile środków będzie konieczne (trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy )

Negocjacje pomiędzy Ministrem finansów a poszczególnymi resortami trwa od 2 do 4 miesięcy .

Etapy programowania kilkuletniego :

Konieczność ustalenia celu zadań priorytetowych, np. zwiększenia obronności kraju, programy ochrony środowiska gramy związane z restrukturyzacją gospodarki , inwestycje publiczne.

Dokonanie wstępnych badań symulacyjnych. Jaka metoda będzie najbardziej opłacalna podczas realizowania priorytetowych celów. Wstępna kalkulacja kosztów e programy nie mają charakteru operacyjnego. Program finansowy jest prognozą opracowaną przesz rząd i służącą rządowi. Dokument tan nie jest uchwalany jest podawany do wiadomości. Program w którym dominują elementy prognoz a nie planowanie.

W programie finansowym powinny być

Prognozy określające przewidywany poziom dochodów i wydatków budżetowych w układzie przedmiotowym w podziale na szczeble i na lata

Wskaźniki określające politykę finansową.

Konstrukcja bardzo wyraźnie podkreśla konieczność zachowania równowagi budżetu.

Wspólne cechy programowania kilkuletniego i planowania rocznego:

• We wszystkich państwach występuje duże wyprzedzenie w czasie prac nad projektem budżetu. Oznacza to, że prawo budżetowe ustala długim okres od pierwszych prac związanych z budżetem do zakończenia. W USA - ok. 2 lata, w Europie ok. 13 m-cy.

• Proces planowania i programowania jest silnie ze sobą spleciony.

• Wysoki stopień ujęcia w punkcie prawnym trybu i terminów poszczególnych prac. Dokładne, precyzyjne sformalizowane określenie trybów i terminów

• Programy budżetowe są dokumentami rządowymi .... nie są uchwalane przez parlament. Programy te są tylko prezentowane parlamentowi

• Wstępne limity wydatków, jakie na I etapie pracy planowano otrzymują poszczególne resorty. Wytyczne, instrukcje i informacje wystosowane przez Ministra Finansów obejmują: limity, górne granice wydatków na poszczególne resorty. Szefowie tych resortów otrzymują informacje jakie wydatki planuje się na kolejne lata.

• Wyraża się przewaga czynnika profesjonalnego reprezentowanego przez władzę wykonawczą.

• We wszystkich systemach budżetowania finansowego przywiązuje się dużą wagę do deficytu budżetowego

• W prognozowaniu makroekonomicznym biorą udział organizacje pozarządowe.

17. Parlamentarna kontrola budżetu a relacja między władzą i administracją publiczną.

Jednym z głównych zadań kontroli budżetu przez parlament jest dbałość o przestrzeganie (jeszcze w fazie przygotowywania projektu budżetu) jego równowagi między ponoszonymi wydatkami a możliwościami uzyskania dochodów. Wynika on z nadrzędnej pozycji parlamentu w państwie (jest organem władzy ustawodawczej). Uprawnienia kontrolne realizowane sa w dwóch fazach:

• sporządzanie i zatwierdzanie projektu budżetu (kontrola wstępna wykonywana jeszcze przed podjęciem i wykonywaniem budżetu, kontroli poddawany jest zamiar) oraz

• rozliczania rządu z przebiegu i rezultatów powierzonej mu gospodarki budżetowej prowadzonej na podstawie uchwalonej przez parlament ustawy budżetowej

Kryteria kontroli (prawo, plan, gospodarność)

Wyklucza się w trakcie zatwierdzania budżetu możliwość zwiększania wydatków i zmniejszania przychodów. Możliwe jest to gdy zostanie wskazana możliwość powiększenia przychodów lub pokrycia dodatkowych wydatków. Możliwe jest też przesunięcie kwot między poszczególne rodzaje wydatków (zwiększyć jedne kosztem innych).

18. Tendencja wzrostu wydatków publicznych, przyczyny i skutki

Prawo Wagnera - prawo nieustannego wzrostu wydatków publicznych. Twierdzi iż nieustannie będą wzrastały wydatki publiczne i ta prognoza sprawdziła się. (1863) Wydatki na przestrzeni czasów będą rosły i tak się stało średnio 10 % a w latach 80 ponad 50 % (Dyrektywy MFW 30 %)

Przyczyny i skutki dlaczego tak się działo ?

Kryterium klasyfikacji środków publicznych,

• podział na wydatki publiczne -opuszczają sektor publiczny, nabywcze wydatki

• podział pionowy - wydatki państwa pionu samorządowego podział pionowy sektora publicznego

• podział przedmiotowy na obszary działalności

wydatki publiczne a cele gospodarcze

wydatki publiczne a polityka socjalna

Przyczyna występowania wydatków publicznych

• czynniki ekonomiczno polityczne - zmiany sposobu spostrzegania państwa- umacniające się w kręgach politycznych przekonanie, że państwo powinno aktywnie działać na gospodarkę. Wzrost obowiązków państwa - pomoc dla przedsiębiorstw prywatnych, tworzenie nowych miejsc pracy. Zmiany w świadomości ludzi. Rozwój ubezpieczeń społecznych.

• ekonomiczno - społeczne - zmienia się społeczeństwo i jego mentalność

• o charakterze patologicznym nadmierny wzrost wydatków na administrację - wydatki te rosną bardzo szybko szybciej niż efekty i dochody z tej administracji. Niewskazany nadmierny rozrost administracji - dłuższy obieg informacji.

• Historyczne grupa wydatków rośnie w wyniku łańcuch przyczynowo skutkowego. Prawo Laffera - państwo może ponosić podatki do pewnego poziomu i mieć z tego korzyści , ale potem dochody z tego tytułu będą spadać (szara strefa, ucieczka, nie można więc pokryć w ten sposób rosnących wydatków)

Zaciągane kredyty jedno pokolezaciąga kolejne musi spłacać. występowanie deficytów -skutki postępu technicznego - z jednej strony postęp techniczny przyczynia się do rozwoju gospodarczego a z drugiej strony zwiększają się wydatki na ochronę środowiska. Postęp w dziedzinie medycyny (kosztowne badania), motoryzacji, nauki związany jest z dużymi wydatkami bieżącego budżetu . Państwo powinno próbować dostosować tempo wzrostu wydatków do tempa wzrostu dochodów (pamiętając o prawie Laffera). Utrzymywać bezpieczny wzrost wydatków stosowny do dyrektywy MFV - wzrost wydatków na poziomie 30 % PKB.

19.Kryteria klasyfikacji wydatków publicznych:

Wydatki publiczne są jednym z głównych instrumentów realizacji polityki gospodarczo - społecznej państwa mogą być grupowane wg. Rozmaitych kryteriów:

I). Kryterium określonego wydatku z określoną fazą podziału dochodu narodowego wydatki rzeczywiste

1). (ostateczne) skonsumowanie odpowiedniej części dochodu narodowego - bezpośrednia decyzja państwa - transfery - przekazanie części publicznych zasobów finansowych podmiotom które mogą wykorzystać je w sposób ostateczny przez ich skonsumowanie bądź zainwestowanie - państwo decyduje się na przesunięcie siły nabywczej .

Rzeczywiste, bieżące, inwestycyjne

2). Rzeczowe - zakup wartości materialnych - redystrybucyjne - transfery na rzecz osób prywatnych + wydatki na płace pracowników sfery publicznej

3). Niezbędnenie mogą być wytwarzane w sektorze prywatnym (utrzymanie armii, sądów, komunikacji publicznej) uzasadnione ( istniałaby możliwość dostarczania pewnych świadczeń przez sektor prywatny ale są dostarczane nieodpłatnie ze względu na ich znaczenie społeczne szkoły, szpitale) luksusowe (wydatki na rozrywkę i wypoczynek. Budowa luksusowych siedzib organów, wydatki reprezentacyjne).

4). Kryterium podmiotowe (wydatki federacji, poszczególnych krajów gmin, komunalnych związków celowych , funduszy celowych w BDR)

5). Przedmiotowe (wg. Zakresów zadań) wydatki na utrzymanie centralnych organów władzy i administracji na sprawy zagraniczne, obronę narodową, szkolnictwo, naukę kulturę itd.

6). Kryteria rodzajowe - wydatki bieżące (płace, zakup przedmiotów, odsetki od zaciągniętych pożyczek publicznych + spłaty rat, renty, zapomogi) wydatki kapitałowe (na inwestycje budowlane, zakup obiektów, transfery majątkowe)

20. Wydatki publiczne a polityka gospodarcza

Wydatki są jednym z podstawowych instrumentów realizacji polityki gospodarczej państwa w fazie redystrybucji środków finansowych dokonywanej przez systemy finansów publicznych - systemy budżetowe. Formy

1). Prowadzenie przez państwo przedsiębiorstw państwowych

2). Wydatki związane z dobrami o charakterze ogólnym

Głównym instrumentem : dotacje budżetowe czyli udzielana bezzwrotna i nieodpłatna pomoc finansowa ze środków budżetowych

• podmiotowe mające pokryć stratę

• przedmiotowe - o konkretnym przeznaczeniu.

Ważne jest aby wydatki były uzasadnione W Europie zachodniej od lat 80 tych zakreśla się stopniowe wycofywanie z bezpośredniej ingerencji w sprawy gospodarcze.

Unia Europejska jest w stanie tolerować wydatki na gospodarkę w okresie przejściowym np. wprowadzanie nowych technologii.

Wydatki na dotowanie całych gałęzi.

Dotowanie przedsiębiorstw instalujących proekologiczne instalacje w celu ochrony środowiska naturalnego.

Względy socjalne, zapobieganie bezrobociu, przez dotacje dla przedsiębiorstwa.

Ważnymi obszarami wspierania są

• rolnictwo - stosowanie dopłat do cen, skupy preferencyjne

• budownictwo mieszkaniowe, dróg autostrad

• przemysł wydobywczy, zbrojeniowy, stoczniowy

Wydatki na podstawowe badania naukowe w celu rozwoju gospodarczego.

Wydatki na inwestycje energooszczędne, czy transport itp.

21. Wydatki publiczne a polityka socjalna

Wydatki publiczne obejmują szereg zadań państwa do których możemy zaliczyć:

• utrzymanie aparatu władzy i administracji

• tworzenie porządku prawnego w ramach ustawodastwa zapewnienie warunków sprzyjających rozwojowi gospodarki rynkowej

• - działanie państwa w ramach kultury

• interwencję w sprawach gospodarki (dotacje, subwencje)

Przez politykę socjalną rozumiemy wszelką pomoc, zasiłki socjalne, wydatki o charakterze socjalnym polegające na utrzymywaniu instytucji kulturalnych, edukacyjnych (wytwarzanie i utrzymywanie dóbr publicznych II grupy)

Zauważalny jest wysoki stopień obciążenia wydatkami publicznymi budżetu centralnego. Również wydatki na politykę socjalną mimo iż podstawowym źródłem ich finansowania są fundusze ubezpieczenia społecznego. Systemy ubezpieczeniowe okazują się niewystarczające dla zapewnienia należytego poziomu świadczeń emerytalno - rentowych. Obecnie uważa się że poziom zabezpieczenia socjalnego jest zbyt wysoki a tym samym towarzyszą mu zbyt duże koszty. (ok. 25 - 30 % PKB). Główna pozycją są tutaj wydatki na emerytury, renty, i zasiłki dla bezrobotnych. Związek wydatków publicznych z wydatkami na cele socjalne uzależniony jest także od stanu zaawansowania cywilizacyjnego społeczeństwa. Szczególnie po II wojnie światowej w związku ze wzrostem cywilizacyjnym można zaobserwować zwiększenie wydatków publicznych na cele socjalne (rozwój państwa opiekuńczego)

22. Problem racjonalizacji wydatków publicznych a reformy systemu: finansowanie służby zdrowia oraz systemu ubezpieczeń emerytalno - rentowych.

Wśród ubezpieczeń społecznych centralne miejsce zajmują ubezpieczenia emerytalno - rentowe. Ich szczególna pozycja wynika nie tylko ze znaczenia dla życia każdego człowieka, każdej rodziny, grup społecznych i całego społeczeństwa ale także siły finansowej jaką reprezentują ubezpieczenia emerytalne w gospodarce. Mają one wymiar społeczny i ekonomiczny. Różny też może być ich wpływ na finanse publiczne. Wynika to z faktu, że funkcjonowanie ubezpieczeń społecznych oznacza zawsze konieczność gromadzenia funduszy na ten cel bez względu na to czy źródłem tych funduszy są składki ubezpieczeniowe czy wydatki celowe.

Fundusze te są przeznaczone finansowanie świadczeń społecznych. Do zakresu ubezpieczeń społecznych należą także ubezpieczenia zdrowotne. Finansowanie świadczeń zdrowotnych może się dokonać poprzez system zaopatrzeniowy, który polega na tym że władze publiczne biorą organizacyjną i finansową odpowiedzialność z ochronę zdrowia. Źródłem finansowania publicznych usług zdrowotnych są podatki wpływające do budżetu państwa i budżetów samorządowych przy czym podatki te mają charakter ogólny a nie celowy. Innym rozwiązaniem jest wprowadzenie ubezpieczeń zdrowotnych, których finansowanie opiera się na składkach finansowanie ubezpieczeń mogą być również prowadzone przez władze publiczne.

23 Pojęcie i rodzaje danin publicznych

Podatek jako główna forma daniny

Dochody publiczne

Dochody publiczne, których źródłem jest zarówno dochód narodowy jak majątek są pobierane w różnych formach

• podatków

• opłat

• dochodów z publicznej działalności zarobkowej

• składek ubezpieczeń społecznych

• pożyczek publicznych

• doradztwo z emisji pieniądza

Te 6 form jest najczęściej stosowanych a podatek jest podstawą stanowiącą 80 - 90 % dochodu.

Podatek jest świadczeniem pieniężnym przymusowym i bezzwrotnym nakładanym przez podmioty prawa publicznego na podmioty trzecie

Podmiotami prawa publicznego są państwo , samorząd terytorialny.

Państwo reguluje całą sferę opodatkowania normami o charakterze ogólnym. Normy prawa podatkowego jednostronnie i w sposób przymusowy nakładają obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz budżetu. Z tego wynikają określone konsekwencje a mianowicie to, że państwo powinno mieć możliwość wyegzekwowania podatku, gdyż inaczej przymus miałby charakter pozorny.

Inną konsekwencją jest bezwrotność podatku co oznacza, że nie podlega on zwrotowi na rzecz podmiotu od którego został pobrany. W rezultacie podatek jest świadczeniem nieekwiwalentnym tzn. że państwo nie jest zobowiązane do świadczenia wzajemnego. Ważne jest, że podatek powinien być nakładany na podstawie ustawy. Podatek ma swoją wewnętrzną strukturę składają się na nią jego elementy techniczne tj. np.:

• podmiot podatku

• przedmiot podatku

• podstawa opodatkowania

• stawka oraz skala podatkowa.

Podmiotem podatku jest osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia podatku są to podatnicy. Najczęściej podatnik jest też płatnikiem (osobą płacącą podatek) niekiedy mogą to być różne podmioty np. W przypadku wypłaty wynagrodzenia gdzie podatnikiem jest pracodawca i płatnikiem pracodawca. Z punktu widzenia ekonomicznego płatnikiem jest osobą praktycznie ponosząca podatek. ma to miejsce w przypadku przerzucenia podatku przez podatnika na inne osoby np. VAT jego ciężar ponoszą nabywcy dóbr.

Przedmiotem podatku są zjawiska z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatków - to zjawisko można do nich zaliczyć dochód , lokal, spadek, darowiznę itp. Z punktu widzenia ekonomicznego przedmiotem podatku jest dochód w toku tworzenia podziału i można wyróżnić 2 fazy tworzenia dochodu i 2 fazy jego podziału. Przychodem można określić osiągnięte środki pieniężne z danego źródła bez potrącenia kosztów ich uzyskania. Kwota przychodu nie wyjaśnia, czy z danej działalności osiągnięty został zysk, czy strata. Wtedy określamy koszty uzyskania przychodu: jeżeli przychód > koszty jego uzyskania to pojawia się dochód i mamy nadwyżkę. (i odwrotnie).

24. Konstrukcja podatków, zasady podatkowe

Podatek jest świadczeniem pieniężnym przymusowym i bezzwrotnym nakładanym przez podmioty prawa publicznego na podmioty trzecie

Podmiotami prawa publicznego są państwo , samorząd terytorialny.

Państwo reguluje całą sferę opodatkowania normami o charakterze ogólnym. Normy prawa podatkowego jednostronnie i w sposób przymusowy nakładają obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz budżetu. Z tego wynikają określone konsekwencje a mianowicie to, że państwo powinno mieć możliwość wyegzekwowania podatku, gdyż inaczej przymus miałby charakter pozorny.

Inną konsekwencją jest bezwrotność podatku co oznacza, że nie podlega on zwrotowi na rzecz podmiotu od którego został pobrany. W rezultacie podatek jest świadczeniem nieekwiwalentnym tzn. że państwo nie jest zobowiązane do świadczenia wzajemnego. Ważne jest, że podatek powinien być nakładany na podstawie ustawy. Podatek ma swoją wewnętrzną strukturę składają się na nią jego elementy techniczne tj. np.:

• podmiot podatku

• przedmiot podatku

• podstawa opodatkowania

• stawka oraz skala podatkowa.

Podmiotem podatku jest osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia podatku są to podatnicy. Najczęściej podatnik jest też płatnikiem (osobą płacącą podatek) niekiedy mogą to być różne podmioty np. W przypadku wypłaty wynagrodzenia gdzie podatnikiem jest pracodawca i płatnikiem pracodawca. Z punktu widzenia ekonomicznego płatnikiem jest osobą praktycznie ponosząca podatek. ma to miejsce w przypadku przerzucenia podatku przez podatnika na inne osoby np. VAT jego ciężar ponoszą nabywcy dóbr.

Przedmiotem podatku są zjawiska z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatków - to zjawisko można do nich zaliczyć dochód , lokal, spadek, darowiznę itp. Z punktu widzenia ekonomicznego przedmiotem podatku jest dochód w toku tworzenia podziału i można wyróżnić 2 fazy tworzenia dochodu i 2 fazy jego podziału. Przychodem można określić osiągnięte środki pieniężne z danego źródła bez potrącenia kosztów ich uzyskania. Kwota przychodu nie wyjaśnia, czy z danej działalności osiągnięty został zysk, czy strata. Wtedy określamy koszty uzyskania przychodu: jeżeli przychód > koszty jego uzyskania to pojawia się dochód i mamy nadwyżkę. (i odwrotnie).

Podstawą podatku jest wartościowo lub ilościowo określany jego przedmiot. Podstawa podatku służy określeniu jego wysokości. Wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określany w zł. obrót, dochód, majątek. Stawkę podatkową stanowi wyrażona w % lub kwotowo wysokość podatku, jaka pobiera się od danej podstawy opodatkowania. W praktyce stosuje się kilka rodzajów stawek podatkowych:

stawki proporcjonalne - stosowane przede wszystkim w podatkach obciążając przychód oraz dochód wydatkowany

stawki progresywne - charakteryzują się tym, że ich tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania. Idea progresji opiera się na teorii krańcowej użyteczności dochodu. Głosi on, że im mniejszą kwotą dochodu dana jednostka dysponuje, tym wyższą przedstawia on dla niej wartość. Progresja dzieli się na:

• GLOBALNĄ - gdzie do całej podstawy opodatkowania stosuje się jedną stawkę podatkową, przez co podstawa ta jest opodatkowana w sposób globalny.

• SZCZEBLOWANĄ - która polega na podziale podstawy opodatkowania na części i stosowaniu do każdej z nich osobnej stawki podatkowej.

Cechą charakterystyczną dla progresji jest to, że występuje kwota wolna od podatku, określana też jako minimum socjalne lub minimum egzystencji. Obecnie jest to 435 ,-.

Stawki regresywne - są przeciwieństwem progresywnych i rosną w miarę obniżania się podstawy opodatkowania. Są stosowane ze względów pozafiskalnych.

Stawki degresywne - są łączone z progresją i w zasadzie są to stawki proporcjonalne, ale przy niskich podstawach opodatkowania przekształcają się progresywne. Nie są stosowane w praktyce.

PODZIAŁ PODATKÓW

I W zależności od faz tworzenia i podziału dochodu:

1. Przychodowe, np. przemysł, od gruntu, od kapitału

2. Dochodowe - od osób fizycznych i od osób prawnych (PIT, CIT)

3. Konsumpcyjne - obciążające konsumpcję lub oszczędności oraz inwestycje

4. Majątkowe, mają charakter częściowego lub całkowitego obciążenia majątku.

II Podmiotowe (osobiste) Przedmiotowe (rzeczowe)

III Bezpośrednia ( PIT, CIT) Pośrednie (VAT)

IV państwowe, samorządowe

Zasady podatkowe - stanowią postulaty skierowane do ustawodawcy podatkowego (rządu, parlamentu) w celu stworzenia racjonalnego systemu podatkowego. Racjonalny system podatkowy jest budowany na podstawie celów , jaki mają osiągnąć, w szczególności społecznych. Cele te muszą być osiągnięte przy możliwie najniższych kosztach.

1. Zasada równości (sprawiedliwości postuluje by każdy był opodatkowany stosownie do wysokości dochodu lub wartości majątku; nawiązuje ona do zdolności płatniczej podatnika i powszechności opodatkowania.

2. Zasada pewności - postuluje by każdy podatnik miał możliwość dokładnego poznania ciążących na nim podatków ogranicza ona samowolę podatkowa państwa wyrazem jej powinna być odpowiednia struktura podatku określająca podmiot, przedmiot i stawkę podatku.

3. Zasada dogodności - głosi ona to, że podatek powinien być pobierany w odpowiednim czasie i w sposób dogodny dla podatnika

4. Zasada taniości - głosi by koszty wymiaru i poboru podatku były możliwie jak najniższe w stosunku do wysokości wpływów.

5. Zasada sprawiedliwości

Pobieranie podatków powoduje skutki fiskalne - płacenie podatków i pozafiskalne - podatnicy najczęściej uchylają się od podatków.

25. Pojęcie oraz zalety i wady podatków bezpośrednich i pośrednich.

Podatki majątkowe dzielą się na:

1. Nominalne (pośrednie) - brak tożsamości przedmiotu źródła zapłacenia podatku, np. podatek płaci się z dochodu podatnika, przedmiotem opodatkowania jest wartość przedmiotu. Nie mają związku z przedmiotem opodatkowania

2. Realne (bezpośrednie) - jest zbieżność przedmiotu opodatkowania i źródła zapłaty, następuje zmniejszenia wartości przedmiotu opodatkowanego, zmniejszenia majątku kapitału. Tego typu majątki są szczególnie niebezpieczne z punktu widzenia finansowego, uszczuplają bazę, na której oparta jest działalność.

Obniżanie podatków bezpośrednich tworzy impulsy do tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz osiąga się wzrost dochodu budżetowego, zmniejsza bunt przeciw przeciwstawianiu się płacenia podatków.

Badania Adama Smitha obejmowały lata 72-82 w różnych państwach Europy.. Dotyczyły przeciętnej stopy opodatkowania dochodów w ramach podatków bezpośrednich:

- Szwecja - wysoki poziom opodatkowania , ok. 50 % dochodów, było następstwem spadku dochodu budżetowego. Tak było we wszystkich państwach, gdzie poziom opodatkowania był w granicach 40-50% dochodu budżetowego.

• Niemcy - 37% dochodu -tu nastąpił przyrost dochodów budżetowych ok. 7%.

• Hiszpania - 23% dochodu - nastąpił przyrost dochodów budżetowych o prawie 60%

26. Problem uchylania się od podatków

Podatek jest wydatkiem przymusowym, ciężarem zmniejszającym możliwość zaspokajania potrzeb.

Żaden podatnik nie płaci podatków chętnie i dlatego bardzo istotne są rozwiązania państwa co do obciążeń fiskalnych , by z jednej strony zapewnić jak najwyższe wpływy do budżetu a z drugiej strony nie zachęcić podatników do ukrywania swoich realnych dochodów z powodu zbyt wielkich obciążeń.

Każde zwiększenie obciążenia fiskalnego może mieć dwa efekty substytucyjny (podatnik ograniczy działalność wybierając czas) dochodowy (podatnik zwiększa swoją aktywność gospodarczą by nadrobić podatek) Prócz tego możliwe sa reakcje polegające na unikaniu obciążeń podatkowych przez odpowiednią interpretację przepisów lub bardzo niebezpieczną dla gospodarki państwa wycofanie się z działalności gospodarczej lub ucieczka do “oaz podatkowych” bądź nielegalne uchylanie się od płacenia podatków = powstanie szarej strefy ( spadek PKB, spadek wpływów z podatków i konsumpcji --- załamanie się budżetu) Chciałabym wyjaśnić zasady działania “oaz” są to kraje które za wszelką cenę chcą przyciągać kapitał zagraniczny i dlatego celowo obniżają podatki (są to często małe państwa postkolonialne - Andora , Kajmany, Honkong, Luksemburg). Prócz tego gwarantują zachowanie tajemnicy bankowej (przed mafią i fuskusem) dysponują najnowocześniejszym systemem łączności ze światem i korzystne dla obcokrajowców regulują systemem prawnym ( możliwość kupowania nieruchomości , łatwość uzyskania statutu rezydenta)

27. Reforma systemu podatkowego w Polsce, harmonizacja podatków w UE

W Europie występują systemy wielopodatkowe (średnio 30 typów instytucji finansowych, ponieważ w niektórych krajach bardzo rozbudowane są drogi finansowe).

Grupy podatków występujących w krajach UE.

I (symbol 1000) Podatki dochodowe mieszczą się tu:

- 1100 podatek od osób fizycznych (PIT)

- (1200) podatek od osób prawnych

II.(Symbol 2000) Składki ubezpieczeń społecznych

- 2100 składki które płaci pracownik

- 2200 składki które płaci pracodawca

III.(Symbol 3000) - podatku od płac (lub podatki od zatrudnienia )

IV Podatki majątkowe (symbol 400)

- 4100 podatki od masy majątku (od kapitałów)

- 4200 podatki od przyrostu majątku

V (Symbol 5000) Podatki od towarów i usług

-5100 powszechne podatki obrotowe występują w UE w formie podatku od wartości dochodowej VAT

-5200 akcyzy - selektywne, wybiórcze mają charakter niepowszechny, niekiedy stanowią 2/3 dochodów budżetu.

VI (Symbol 6000) śmietnik podatkowy -wszystkie inne nie zakwalifikowane do żadnej z powyższych grup. Np. podatek przemysłowy w Niemczechj Teaecher wymyśliła podatek od każdego obywatela bez względu na jeg zamożność.

Ad). I Podatek dochodowy:

a) od osób fizycznych

Jest to podatek powszechny z wyjątkiem rolników. Objęte są nim wszystkie dochody niezależnie od ich charakteru z pracy najemnej jak też z emerytur, rent z indywidualnie prowadzonej działalności gospodarczej.

Podatek liniowy proporcjonalny stosuje tylko Estonia. Cała Europa progresywny, progi podatkowe

Najniższa stawka progresji

Francja od 5 %

Niemcy 19%

Polska 19 %

Holandia 38 %

Dania 22 % dla budżetu --- 30 % dla gminy i powiatu

Zamożniejsi jeszcze więcej. Liczba progów od 6 do 12 w różnych krajach.

Zróżnicowane są też bardzo zwolnienia i ulgi. Różnie podchodzi się do kosztów uzyskania , ryczałtów, polityki prorodzinnej.

b)od osób prawnych

Składki z tytułu ubezpieczeń społecznych

Jest traktowana jako obciążenie fiskalne. Jest kilka typów w krajach UE.

• emerytalno - rentowe

• ubezpieczenia od bezrobocia

• ubezpieczenia od wypadków w pracy

Ubezpieczenie zdrowotne nie jest w Europie rozpowszechnione

Przeciętnie wysokość obejmująca te ubezpieczenia mieści się w przedziale 30 - 40 % podstawy opodatkowania

Są odchylenia : najniższa w Wielkiej Brytanii 19 %

Duża 60,8 Francja

58,6 Holandia

56 Włochy

Ta składka jest dzielona pracownik i pracodawca. W prawie wszystkich państwach więcej płaci pracodawca wyjątkiem jest tylko Holandia gdzie jest odwrotnie.

Ad. IV Podatki majątkowe - najbardziej powszechny jest podatek od nieruchomości. Podatek od przyrostu majątku to np. podatek od spadku lub otrzymania darowizny. Podatki od nieruchomości oraz od spadku i darowizn są w Europie podatkami samorządowymi.

Podatki majątkowe dzielą się na:

1. Nominalne (pośrednie) - brak tożsamości przedmiotu źródła zapłacenia podatku, np. podatek płaci się z dochodu podatnika, przedmiotem opodatkowania jest wartość przedmiotu. Nie mają związku z przedmiotem opodatkowania

2. Realne (bezpośrednie) - jest zbieżność przedmiotu opodatkowania i źródła zapłaty, następuje zmniejszenia wartości przedmiotu opodatkowanego, zmniejszenia majątku kapitału. Tego typu majątki są szczególnie niebezpieczne z punktu widzenia finansowego, uszczuplają bazę, na której oparta jest działalność.

Podatki od nieruchomości są podatkami najstarszymi. W Polsce jest on przygotowany do reformy , ma on postać % od kwoty wartości nieruchomości.

Podatek od nieruchomości w Europie

Podstawą wymiaru podatku jest katastralna wartość nieruchomości. Co kilka lat spisuje się nieruchomości, specjaliści wyceniają ich wartość. Jeżeli co kilka lat dokonuje się wyceny nieruchomości, to jest uaktualniana wartość tej nieruchomości. W Europie podatek kształtuje się ok. 1-5 %.

W Polsce podatek rolny jest nie dostosowany do UE. Tylko specjalne typy płodów rolnych są objęte podatkiem dochodowym. Projekty zakładają włączenie podatku od gruntu jako katastralnego podatku od nieruchomości. Jest tendencja do uciekania od podwojonego podatku. Podatkiem od nieruchomości nie są objęte lokale mieszkalne, nie płaci podatku właściciel wielo lokalowego budynku wynajmowanego, ponieważ płaci podatek od przyjmowanych czynszów. Podatkiem od nieruchomości objęte są budynki prowadzące działalność gospodarczą oraz budynek dla celów prywatnych (1%). Grunty obciążone są podatkiem na rzecz gminy i powiatu (ok. 3%). Obniżanie podatków bezpośrednich tworzy impulsy do tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz osiąga się wzrost dochodu budżetowego, zmniejsza bunt przeciw przeciwstawianiu się płacenia podatków.

Badania Adama Smitha obejmowały lata 72-82 w różnych państwach Europy.. Dotyczyły przeciętnej stopy opodatkowania dochodów w ramach podatków bezpośrednich:

- Szwecja - wysoki poziom opodatkowania , ok. 50 % dochodów, było następstwem spadku dochodu budżetowego. Tak było we wszystkich państwach, gdzie poziom opodatkowania był w granicach 40-50% dochodu budżetowego.

• Niemcy - 37% dochodu -tu nastąpił przyrost dochodów budżetowych ok. 7%.

• Hiszpania - 23% dochodu - nastąpił przyrost dochodów budżetowych o prawie 60%

Ad V Podatki od towarów i usług

Są to podatki dostarczających podstawowych zależności budżetowych (w Europie przede wszystkim). Jest to taka grupa podatków które najbardziej skutecznie rośnie są wydajne sukcesy pełnej harmonizacji w Unii zostały osiągnięte dzięki akcyzom

a). Podatek jednofazowy pobierany tylko w jednej fazie o dosyć umiarkowanych stawkach nie przekracza 10 %

b) podatek kaskadowy - dodawany do cen we wszystkich formach obrotu. Działa w kierunku podwyższenia ceny(najbardziej popularny )VAT pobierany na wszystkich etapach obrotu od wartości sprzedaży nie od pełnego obrotu

Etap harmonizacji do końca 92 państwa członkowskie EWG muszą mieć

• jednolite stawki podstawowe jedne stawki ulgowe

• - stawka VAT jednolita

Budżet państwa - zajmuje centralne miejsce w systemie finansów publicznych Gromadzi się tam i dzieli największą część środków publicznych. Dokonuje on także istotnych transferów na rzecz innych elementów systemu finansów publicznych szczególnie budżetów samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. Odgrywa on także dużą rolę w kształtowaniu finansowych stosunków międzynarodowych min. Jako źródło pożyczek dla innych krajów.

Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów, wydatków. Budżet państwa można traktować jako plan finansowy państwa.

Teorie budżetu

28). Budżet a skarb państwa

Budżet państwa jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa na okres jednego roku budżetowego (rok kalendarzowy w Polsce). Zakresem budżetu państwa objęte są

a). Organy władzy państwowej, kontroli ochrony prawa

b). Sądy i trybunały

c). organy administracji rządowej

Ponadto ustawa budżetowa zawiera plany przychodów funduszy celowych oraz tzw. gospodarka pozabudżetowa.

Budżet państwa uchwalony jest przez sejm w postaci aktu prawnego najwyższej rangi ustawy budżetowej. W celu sporządzenia planu budżetowego i jego realizacji dochody - wydatki budżetowe podlegają klasyfikacji. W polskiej praktyce stosowane są 4 główne ..... dochodów i wydatków

1). Części budżetu które reprezentują podziałowy układ budżetu należą tu

• obsługa długu skarbu państwa

• rezerwa ogólna

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• rezerwy celowe

• przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu budżetowego i rozdysponowaniem podwyżki budżetowej

2). Działy budżetu reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych. Analiza budżetu państw w przekroju działowym umożliwia ocenę stopnia zaangażowania środków budżetowych w realizację funkcji państwa

1. publicznych

2. społecznych

3. gospodarczych

3). rozdziały budżetu to pogłębianie klasyfikacji działowej np. w dziale ochrony zdrowia występują szpitale ogólne, lecznictwo ambulatoryjne, kolumny transportu sanitarnego

4). Paragrafy budżetu których treścią są rodzaje dochodów, wydatków budżetowych.

Szczegółowe zasady opracowywania projektu budżetu państw określa procedura budżetowa a także w sprawie jego uchwalania, wykonywania i kontroli. Niektóre elementy tej procedury zawarte są nawet w konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Zapisy ustawy zasadniczej odnoszą się zwłaszcza do

• inicjatywy ustawowej

• kalendarza budżetowego

• sytuacji, w której parlament nie może uchwalić ustawy budżetowej

• Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów

30. Ocena funkcjonowania finansów publicznych w Polsce współczesnej.

Finanse publiczne to zasoby pieniężne gromadzone i rozdzielane przez podmioty sektora publicznego w celu realizacji zadań publicznych.

Finanse publiczne to także zespół zjawisk i procesów ekonomiczno - społecznych związanych z gromadzeniem i rozdzielaniem zasobów pieniężnych przez podmioty sektora publicznego.

Sektor publiczny wyklucza z założenia dążenie do maksymalizacji zysku, zysk jest wyłączony jako cel naczelny dzięki temu są usługi o zaniżonych cenach. Celem głównym sektora publicznego jest zaspokajanie potrzeb głównych czyli tych niezbędnych dla ogółu np. transport, poczta itp.

Powstaje pytanie czy finanse publiczne 20 wieku racjonalnie funkcjonują? Czy wszyscy są zadowoleni?

Dobra publiczne dzielimy na dwie grupy :

1 dobra publiczne w sensie ścisłym

1. dobra publiczne społeczne czyli dobra społeczne z wyboru.

Rozpatrując drugi rodzaj dóbr publicznych powstaje pytanie czy odpowiednio proporcjonalnie dzielone są zasoby finansowe na różnego rodzaju dobra głównie publiczne.

Patrząc dziś na świat i obserwując ludzi w różnym wieku nasuwa się wniosek, że nie są to odpowiednie proporcje. Z początkiem roku 99 weszły w kraju trzy ustawy dotyczące służby zdrowia, szkolnictwa i systemu ubezpieczeniowego. Tymczasem powstało ogromne zamieszanie i wielki niesmak wśród ludzi.

Nie ma żadnej dziedziny odpowiednio dofinansowanej niezależnie od tego czy jest to edukacja, zdrowie, transport czy kultura czy jeszcze inna dziedzina. Wszędzie brak środków dofinansowujacych. Przynajmniej część szczególnie ta najbardziej niezbędna (np. zdrowie, edukacja) powinny być lepiej dofinansowane.

---