WSTĘP

Jeśli wierzyć przysłowiu "Co dwie głowy, to nie jedna" - zasada ta sprawdza się nie tylko w życiu, ale i w prowadzeniu interesów. Jeśli więc, jako potencjalni biznesmeni zechcecie podzielić się ryzykiem prowadzenia własnej firmy, to powinniście kupić Kodeks Spółek Handlowych. Dowiecie się z niego nie tylko, jak się spółki zakłada i rozwiązuje, ale przede wszystkim, jak zabezpieczyć w nich interesy własne i wspólników.

Statystycznie rzecz ujmując niewielu początkujących biznesmenów zaczyna swoją karierę od razu od zakładania spółki - a to dlatego, że reguły funkcjonowania spółek są znacznie bardziej skomplikowane niż jednoosobowej działalności gospodarczej. I co nie jest bez znaczenia, założenie spółki handlowej (np. z ograniczoną odpowiedzialnością) oznacza sporo większe nakłady - wymaga ona bowiem posiadania na starcie sporego majątku (w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością aż 50 000 zł), a poza tym wiążą się z tym większe opłaty rejestracyjne (założenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to wydatek 1500 zł). Jeśli jednak przedsiębiorca pragnie ograniczyć odpowiedzialność za prowadzone przez siebie interesy - bez zarejestrowania spółki się nie obędzie. I jeszcze jedno - Kodeks spółek handlowych określa perspektywy rozwoju każdej firmy, to w nim bowiem zawarte są te formy prowadzenia działalności gospodarczej, które mogą zastąpić za ciasne i za małe jednoosobowe przedsiębiorstwo.

KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH

Kodeks Spółek Handlowych jest aktem normatywnym, który reguluje w sposób całościowy ważne dla życia ekonomicznego państwa o gospodarce rynkowej zagadnienia spółek handlowych, a mianowicie:

• tworzenia spółek

• organizacji spółek

• funkcjonowania spółek

• rozwiązywania spółek

• łączenia się spółek

• podziału spółek

• przekształcania spółek

Kodeks Spółek Handlowych jest ustawą niezwykle ważną dla obrotu gospodarczego w Polsce. Obowiązujący od 1 stycznia 2001 r. KSH zastąpił kodeks handlowy z 1934 r. Potrzeba przygotowania nowego prawa spółek handlowych wynikała między innymi z konieczności harmonizacji polskiego prawa gospodarczego (i prawa handlowego) z prawem Unii Europejskiej. KSH, jako nowa regulacja ustawowa spółek handlowych, nawiązuje do rozwiązań systemowych KH. KSH uwzględnia jednak również potrzeby unowocześnienia prawa spółek oraz dostosowuje to prawo do standardów i rozwiązań porządku prawnego Unii Europejskiej. Ostania nowelizacja KSH miała miejsce 15.01.2004 r. Porządkuje ona przepisy kodeksu, likwiduje niejasności interpretacyjne, a część z nich upraszcza, tak by nie hamowały rozwoju przedsiębiorstw.

KSH dzieli się na 6 zasadniczych części:

część I to Przepisy ogólne (art. 1-27)

część II to część poświęcona spółkom osobowym:

• jawnej (art. 22-85)

• partnerskiej (art. 86-101)

• komandytowej (art. 102-124)

• komandytowo-akcyjnej (art. 125-150)

część III to część poświęcona spółkom kapitałowym:

• z o.o. (art. 151-300)

• akcyjnej (art. 301-490)

część IV to artykuły regulujące łączenie, podział i przekształcanie spółek (art. 491-584)

część V to przepisy karne (art. 585-595)

część VI to zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i przepisy końcowe (art. 596-633)

Przegląd Prawa Handlowego

Miesięcznik wydawany od 1992 roku.

Najchętniej czytane czasopismo poświęcone prawu handlowemu. Omawia zasady działania przedsiębiorców, ich strukturę organizacyjno-prawną oraz mechanizmy zawierania umów, regulowane m.in. przez prawo spółek, prawo upadłościowe i układowe. Zawiera: aktualne informacje dotyczące zmian w ustawodawstwie; profesjonalną interpretację prawa - komentarze i glosy; orzecznictwo SN i NSA; prawo UE; specjalne wkładki monograficzne poświęcone najaktualniejszym tematom. Czasopismo przeznaczone dla prawników, przedsiębiorców i  bankowców.

SPÓŁKA JAWNA

1. Istota spółki jawnej

Spółka jawna powstała w XIII w. we Włoszech, a następnie rozwinęła się w XIV w. w Niemczech. Była ona zazwyczaj organizacyjnoprawną formą prowadzenia przez spadkobierców gospodarstwa rodzinnego.

Spółka jawna nie odgrywała - jak dotychczas - w Polsce większej roli jako organizacyjnoprawna forma wykonywania działalności gospodarczej (jako przedsiębiorca). Spowodowane to było przede wszyst­kim tym, że do końca 2000 r. działalność gospodarczą mogła prowadzić spółka cywilna (uznawana za przedsiębiorcę), która swymi rozwiązania­mi była zbliżona do spółki jawnej i stwarzała wspólnikom podobne jak spółka jawna możliwości, była zaś od spółki jawnej mniej sformalizowana. Są podstawy by sądzić, że wskazana sytuacja będzie ulegać zmianie.

KSH reguluje problematykę spółek jawnych w art. 22-85 oraz w art. 8-10 (przepisy ogólne dotyczące spółek osobowych). Zgodnie z art. 22 § 1 KSH, ,,spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową". Cytowany przepis nie jest definicją spółki jawnej. Są w nim jednak zawarte składowe elementy charakteryzujące tę spółkę:

• spółka jawna należy do spółek osobowych, ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami (m.in. w zakresie ograniczonej zdolności prawnej);

• spółka jawna „prowadzi przedsiębiorstwo”, czyli zgodnie z funkcjonal­nym znaczeniem terminu „przedsiębiorstwo” - może być tworzo­na wyłącznie w celu wykonywania działalności gospodarczej;

• spółka jawna prowadzi przedsiębiorstwo „pod własną firmą”, a więc wykonuje działalność gospodarczą pod własną nazwą;

• spółka jawna „nie jest inna spółką handlową”, czyli ani inną spółką osobową, ani spółką kapitałową (cecha określona przez negację).

2. Powstanie spółki jawnej i jej rejestracja

Powstanie spółki jawnej - w odróżnieniu od wszystkich innych spółek handlo­wych - dokonuje się z reguły w rezultacie jednorazowego aktu. Powstaje więc ona w wyniku zawarcia umowy między wspólnikami. Wspólni­kami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, w dowolnej konfigura­cji. Umowa spółki musi być zawarta w formie pisemnej - pod rygorem nieważności. Datą powstania spółki jawnej jest albo data zawarcia umowy spółki, albo inny termin określony w takiej umowie.

Obligatoryjną treść umowy spółki jawnej określa art. 25 KSH.

Umowa taka musi więc określać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

3. przedmiot działalności spółki,

4. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Oprócz postanowień obligatoryjnych, umowa spółki jawnej może za­wierać różne postanowienia fakultatywne (zależne od woli wspólni­ków) dotyczące organizacji, funkcjonowania i rozwiązania tej spółki. Warto raz jeszcze zaakcentować, że w przypadku spółki jawnej (także spółki partnerskiej i komandytowej) KSH pozwala wspólnikom w umo­wie dowolnie regulować wiele spraw dotyczących tej spółki, zwłaszcza jej stosunków wewnętrznych - zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 37 § 1, że przepisy KSH regulujące stosunki wewnętrzne spółki "mają zasto­sowanie, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej".

Po zawarciu umowy spółki jawnej istnieje - inaczej niż w spółkach kapitałowych - obowiązek zgłoszenie jej do rejestru sądowego. Obo­wiązek ten obciąża każdego ze wspólników. Jest to równocześnie prawo każdego ze wspólników.

Tryb rejestracji spółki jawnej w rejestrze przedsiębiorców określa ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym. Wpis tej spółki do rejestru sądowego nie ma znaczenia konstytutywnego (bowiem spółka istnieje od zawarcia umowy), ale ma charakter wyłącznie deklaratoryjny (potwierdzają­cy) dla bytu spółki. Ma on natomiast istotne znaczenie dla spółki jawnej jako przedsiębiorcy, bowiem dopiero od chwili wpisu spółka ta może podej­mować i wykonywać działalność gospodarczą.

3. Majątek spółki jawnej

Majątek ten stanowi wszelkie mienie (a więc dobra o charakterze majątkowym i niemajątkowym) pochodzące z dwóch źródeł: wniesione do spółki jako wkład, nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Na gruncie unormowań przyjętych w KSH przyjąć należy, że majątek spółki jawnej, chociaż ma ona tylko ograniczoną zdolność prawną, stanowi wyłączny jej majątek, a nie współwłasność wspólników.

Z treści art. 25 pkt. 2 oraz art. 3 KSH zdaje się wynikać, że wspólnik spółki jawnej zobowiązany jest wnieść wkład do spółki, i to wkład o określonej wartości. Zgodnie z KSH, wkład wspólnika spółki jawnej może: mieć charakter pieniężny, polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw (aportu), polegać na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Wkłady wspólników mogą być równe lub nierówne. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe.

Ustawodawca wprowadził do KSH nowe pojęcie związane ze spółką jawną (i innymi spółkami osobowymi) - „udział kapitałowy”. Rozwią­zania KSH dotyczące udziału kapitałowego są wzorowane na rozwiąza­niach prawa niemieckiego. W świetle KSH udział kapitałowy jest to pew­na wartość wyrażona w złotych (zapisana w księgach handlowych spół­ki). Udział kapitałowy wspólnika z reguły jest równy wartości wkładu tego wspólnika określonej w umowie spółki, jednakże w umowie spółki sprawa ta może być uregulowana inaczej, a więc że jego udział kapi­tałowy jest mniejszy lub większy od wartości wnoszonego przez niego wkładu.

4. Prowadzenie spraw spółki jawnej

Jak już wskazywaliśmy, w spółce jawnej nie występują organy spółki. Jej funkcjonowanie opiera się na osobistej działalności (pra­cy) wspólników.

Prowadzenie spraw spółki należy do wspólników. Treść określenia "prowadzenie spraw spółki" jest w przypadku spółki jawnej taka sama, jak identycznego terminu odnoszącego się do sp. z o.o. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia.

Zasadą przyjętą w KSH jest, iż prowadzenie spraw spółki jest pra­wem i obowiązkiem równocześnie każdego wspólnika spółki jawnej. Umowa spółki może jednak te sprawy uregulować inaczej, ustalając, że prowa­dzenie spraw spółki pozostawia w kompetencji jednego lub niektó­rych wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od pro­wadzenia spraw spółki. Prawo prowadzenia spraw spółki może być na mocy prawomocnego orzeczenia sądu odebrane wspólnikowi "z waż­nych powodów" (art. 47 KSH). W taki sam sposób wspólnik może być również zwolniony od obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Wspólnicy spółki jawnej mogą prowadzić sprawy spółki w dwojaki sposób: wyłącznie sami, wspólnie z osobami trzecimi, którym owo prowadzenie powierzają. KSH ustanawia jednak bezwzględny zakaz powierzania prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników.

W zakresie prowadzenia spraw spółki jawnej KSH wyróżnia trzy rodzaje takich spraw:

1. „sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki” (art. 39 § 2),

2. „sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności spółki” (art.43),

3. „czynności nagłe” (art. 44).

Każdy wspólnik może bez uprzedniej zgody wspól­ników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czyn­ność spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy choćby je­den z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wy­magana jest uprzednia uchwała wspólników. W sprawach przekracza­jących zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszyst­kich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może bez uchwały wspólników wyko­nać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce po­ważną szkodę (o ile umowa spółki inaczej nie stanowi).

5. Reprezentacja spółki jawnej

Zasadą przyjętą w KSH jest, że każdy wspólnik spółki jawnej ma prawo re­prezentować spółkę. Zasadę tę może modyfikować:

a) umowa spółki przewidując, że wspólnik jest: pozbawiony prawa reprezentowania spół­ki, uprawniony do reprezentowania spółki tylko łącznie z innym wspól­nikiem lub prokurentem;

b) prawomocne orzeczenie sądu, pozbawiające wspólnika prawa reprezentowania spółki "z ważnych powodów" (art. 30 § 2 KSH).

Treść prawa reprezentowania spółki jawnej dotyczy wszystkich czynności są­dowych i pozasądowych spółki. Prawa tego nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, chociaż - jak wyżej wskazano - moż­na wspólnika pozbawić tego prawa. Ustawodawca przyjął więc w KSH w zakresie reprezentowania spółki jawnej zasadę: "wszystko albo nic".

6. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej

Podstawowe reguły odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej określa KSH wart. 22 § 2, stwierdzając w tej materii: "Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ogranicze­nia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (...)", dodając jednak, że odpowiedzialność ta dokonu­je się z uwzględnieniem przepisów o subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej.

Przepisy o subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej są uregulowaniami o charakterze nowatorskim, które nie występowały w KH. Zostały przyjęte na wzór rozwiązań prawnych francuskich i ame­rykańskich, a ich celem było bez wątpienia uczynienie spółki jawnej bardziej atrakcyjną formą organizacyjnoprawną wykonywania działal­ności gospodarczej.

W świetle art. 31 § l KSH subsydiarna odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej polega na tym, że wierzyciel spółki może przeprowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki oka­że się bezskuteczna. Z rozwiązania tego wynika wniosek, że wspólnicy spółki jawnej powinni dbać o to, aby majątek spółki pozwalał zawsze na skuteczne zaspokojenie roszczeń wierzycieli spółki. Warto dodać, że unormowania KSH dotyczące subsydiarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej mają cha­rakter bezwzględnie obowiązujący, zaś niezgodne z nimi postanowienia umowy spółki byłyby prawnie nieobowiązujące wobec osób trzecich. Je­żeli egzekucja wierzyciela z majątku spółki jawnej okazałaby się bezsku­teczna, wówczas odpowiedzialność wspólników miałaby charakter so­lidarny (solidarność dłużników) - ze wszystkimi tego konsekwencjami przewidzianymi przez prawo cywilne. Charakteru tej odpowiedzialno­ści nie można umową spółki wyłączyć lub ograniczyć skutecznie wobec wierzyciela.

7. Prawa i obowiązki wspólników spółki jawnej

KSH przyjmuje zasadę, od której odstępstwa może przewidywać umowa spółki, równych praw i obowiązków wspólników spółki jaw­nej. Warto od razu zwrócić uwagę, że Kodeks reguluje niektóre kompe­tencje wspólników spółki jawnej w taki sposób, że są one zarówno prawami, jak i obowiązkami tych wspólników. Należą do nich wyżej omówione:

1. prawo i obowiązek każdego wspólnika zgłoszenia spółki do reje­stru sądowego,

2. prawo i obowiązek każdego wspólnika prowadzenia spraw spółki.

W innych sprawach mamy do czynienia albo z prawami, albo z obo­wiązkami wspólników. Jedne i drugie mają charakter bądź praw i obo­wiązków organizacyjnych (korporacyjnych), bądź praw i obowiązków majątkowych.

Wśród praw korporacyjnych wspólników spółki jawnej należy w świetle KSH za najważniejsze uznać:

1. prawo do inicjowania zmiany lub rozwiązania umowy spółki oraz

2. prawo wypowiedzenia umowy spółki,

3. prawo uczestnictwa w podejmowaniu uchwał przez wspólników,

4. prawo reprezentowania spółki,

5. prawo kontroli działalności spółki,

6. prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd,

7. prawo żądania wyłączenia wspólnika.

Ad. 1. Każdy wspólnik może inicjować zmiany lub rozwiązanie umowy spółki - chyba że umowa spółki zawiera w tej sprawie jakieś ograniczenia. Zmiana lub rozwiązanie umowy spółki zależy jednak nie tylko od woli tego wspólnika, ale - co do zasady - wymaga zgody wszystkich wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Jeżeli chodzi o wypowiedzenie umowy spółki, to KSH przyjmuje jako obligatoryjną możliwość wypowiedzenia umowy spółki zawartej na czas nieoznaczony. Wspólnik może wypowiedzieć taką umowę na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego (chyba że umowa spółki stanowi inaczej w kwestii terminu wypowiedzenia).

Ad. 2. Prawo uczestnictwa w podejmowaniu uchwał spółki jaw­nej regulują - KSH oraz postanowienia umowy spółki. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to "siła głosu" każdego wspólnika jest taka sama. W niektórych przypadkach umowa spółki może pozbawiać niektórych wspólników uczestnictwa w podejmowaniu uchwał dotyczących niektó­rych spraw (np. przez wyłączenie ich od prowadzenia spraw spółki).

Ad. 3. Prawo wspólnika spółki jawnej do reprezentowania spółki zostało już wcześniej omówione.

Ad. 4. Każdy ze wspólników spółki jawnej, również pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki, ma prawo osobistego zasięgania in­formacji o stanie majątku i interesów spółki oraz prawo do osobiste­go przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Jakiekolwiek ogranicze­nie tych praw wspólnika w umowie spółki byłoby z mocy KSH nieważne.

Ad. 5. Każdy wspólnik może "z ważnych powodów" żądać rozwią­zania spółki przez sąd (art. 63 § 1). Przeciwne postanowienia umowy spółki byłyby z mocy KSH nieważne.

Ad. 6. Jeżeli "ważny powód" zachodzi po stronie jednego ze wspólni­ków, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki (art. 63 § 2). Również w tym przypadku prze­ciwne postanowienia umowy spółki byłyby z mocy KSH nieważne.

Jeżeli chodzi o prawa majątkowe wspólników spółki jawnej, to na gruncie przepisów KSH najistotniejsze wydają się następujące:

1. prawo do udziału w zysku,

2. prawo do corocznego wypłacania odsetek od udziału kapitałowego,

3. prawo do części majątku spółki w razie wystąpienia wspólnika ze spółki, wyłączenia go przez sąd lub rozwiązania spółki,

Ad. 1. Prawo do udziału w zysku to niewątpliwie najważniejsze prawo majątkowe wspólnika spółki jawnej. KSH przyjmuje jako zasadę, że każdy wspólnik spółki jawnej ma prawo do równego udziału w zyskach spółki - bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może te sprawy regulować inaczej, ale wspólnik nigdy nie może być wyłączony od udziału w zysku39 (argumentum a contrario z art. 51 § 3 KSH). Wspólnik może żądać podziału i wypłaty części zysku z końcem każdego roku obrotowego.

Ad. 2. KSH przyznaje wspólnikowi spółki jawnej prawo żądania (wspólnik może z niego zrezygnować) corocznego wypłacania mu odsetek w wys. 5% od jego udziału kapitałowego, nawet, gdy spółka poniosła stratę (wartość tych 5% będzie jednak wtedy pomniejszona, gdyż strata uszczu­pla wartość udziału kapitałowego).

Ad. 3. W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej lub wyłączenia go ze spółki przez sąd (podobnie w przypadku jego śmier­ci), należy temu wspólnikowi (albo jego spadkobiercy) wypłacić w pie­niądzu wartość udziału kapitałowego. KSH określa szczegółowo, w ja­ki sposób ustala się w takich przypadkach wartość udziału kapitałowego.

Wśród obowiązków korporacyjnych wspólników spółki jawnej należy na gruncie KSH wskazać następujące:

1. obowiązek lojalnego współdziałania z innymi wspólnikami,

2. obowiązek powstrzymywania się od działalności sprzecznej z inte­resami spółki.

Ad. 1. Obowiązek lojalnego współdziałania nie wynika z konkret­nego przepisu KSH, ale da się wyprowadzić z całości unormowań doty­czących spółki jawnej. Może on także wynikać z umowy spółki. Spółka jawna zawiązywana jest dla osiągnięcia określonego celu często spre­cyzowanego w umowie spółki. Obowiązkiem każdego wspólnika jest więc aktywne przyczynianie się do osiągnięcia tego celu.

Ad. 2. Wspólnik spółki jawnej obowiązany jest powstrzymywać się od wszel­kiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Przede wszystkim nie może on, bez zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, które KSH precyzyjnie określa (art. 56 § 2).

Wśród obowiązków majątkowych wspólników spółki jawnej można w świe­tle KSH wyróżnić:

1. obowiązek wniesienia wkładu,

2. obowiązek uczestniczenia w pokrywaniu strat poniesionych przez spółkę.

Ad. 1. Obowiązek wniesienia wkładu to bez wątpienia najważ­niejszy obowiązek każdego wspólnika spółki jawnej. Obowiązek ten określa umowa spółki. Umowa powinna też precyzować rodzaj i wartość oraz formę i terminy wnoszenia wkładów przez wspólników.

Ad. 2. Każdy wspólnik spółki jawnej ma obowiązek uczestniczenia w po­krywaniu strat poniesionych przez spółkę w tym samym stosunku ­bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może te spra­wy regulować inaczej, nakazując wspólnikom uczestnictwo w pokrywa­niu strat albo w nierównym stosunku, albo nawet zwalniając niektórych wspólników od pokrywania strat. Jeżeli istnieją wątpliwości co do tego, jak wspólnik powinien uczestniczyć w pokrywaniu strat, przyjmuje się, że określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku spółki odnosi się także do jego udziału w pokrywaniu strat.

8. Rozwiązanie i likwidacja spółki jawnej

KSH wskazuje wyczerpująco w art. 58, że rozwiązanie spółki jawnej powodują:

1. przyczyny przewidziane w umowie spółki,

2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,

3. ogłoszenie upadłości spółki,

4. śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,

5. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,

6. prawomocne orzeczenie sądu.

Warto jednak od razu zwrócić uwagę, że zaistnienie przesłanek określonych w pkt. 1) oraz w pkt. 4) i 5) nie musi w każdym przypadku stanowić bezwzględnej przyczyny rozwiązania spółki jawnej, gdyż o jej nie rozwiązywaniu mogą zadecydować wspólnicy, a czasem umowa spółki.

KSH przyjmuje jako zasadę, że w przypadkach określonych w przy­wołanym wyżej art. 58 należy przeprowadzić likwidację spółki jawnej - chyba, że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalno­ści spółki (np., że zostanie ona przekształcona w inną spółkę handlową, że jej majątek przejmie jeden ze wspólników lub osoba trzecia itp.).

Likwidację przeprowadza się na pod firmą spółki jawnej, z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”. Likwidacji dokonują likwidatorzy. Z reguły są nimi wszyscy wspólnicy. Wspólnicy mogą powołać na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie, jak również osoby spoza swego grona. Z ważnych powodów również sąd może - na wniosek - ustanowić likwidatorami tylko niektórych spośród wspólników, jak również inne osoby. Likwidator może być odwołany jednomyślną uchwałą wspólników, a także - na wniosek - przez sąd z ważnych powodów. Jednakże likwidatora ustanowionego przez sąd może odwołać tylko sąd.

Celem likwidacji spółki jawnej jest: zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie jej wierzytelności, wypełnienie jej zobowiązań, upłynnienie majątku spółki. Do obowiązków likwidatorów należy: zgłoszenie otwar­cia likwidacji do sądu rejestrowego, sporządzenie bilansu na dzień roz­poczęcia likwidacji, przeprowadzenie czynności likwidacyjnych, sporzą­dzenie bilansu zakończenia likwidacji, zgłoszenie do sądu rejestrowego zakończenia likwidacji i złożenie wniosku o wykreślenie spółki z reje­stru. Rozwiązanie spółki jawnej następuje z chwilą wykreślenia jej z rejestru sądowego. Jednakże w przypadku ogłoszenia upadłości spółki jawnej, jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego.

Spółka partnerska

1. Istota spółki partnerskiej

Spółka partnerska, jako nowa prawnoorganizacyjna forma wykony­wania działalności gospodarczej, została wprowadzona do polskiego pra­wa przez KSH. Ten typ spółki posiada w ogóle niezbyt długą historię, gdyż spółka taka wyodrębniła się dopiero z końcem lat osiemdziesiątych XX w. w systemie prawnym angloamerykańskim, a w latach dziewięć­dziesiątych była recypowana w systemie prawa kontynentalnego (m. in. w prawie niemieckim).

KSH reguluje problematykę spółki partnerskiej w art. 86-101. Odno­szą się do niej także ogólne postanowienia KSH dotyczące spółek oso­bowych, zawarte w art. 8 - 10.

Zgodnie z art. 86 § 1 KSH, „Spółką partnerską jest spółka oso­bowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykony­wania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą”.

Cytowany przepis nie jest definicją spółki partnerskiej. Są w nim jednak zawarte istotne elementy charakteryzujące tę spółkę, uzupełnione przez inne unormowania KSH.

Spółka partnerska należy do spółek osobowych, a więc charakte­ryzuje się wskazanymi wyżej właściwościami tej grupy spółek. Posiada jednak swoje cechy specyficzne, wyraźnie wyróżniające ją od innych spółek osobowych. Wyraża się to zwłaszcza w następujących elemen­tach:

1. wspólnikami (partnerami) w spółce partnerskiej mogą być wyłącznie osoby fi­zyczne, podczas gdy wspólnikami innych spółek mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne,

2. partnerami w spółce partnerskiej mogą być wyłącznie przedstawiciele wolnych zawodów określonych w KSH lub w odrębnej ustawie; inne spółki nie znają kodeksowych ograniczeń podmiotowych co do składu wspólników,

3. w spółce partnerskiej może być prowadzona jedynie działalność gospodarcza polegająca na wykonywaniu wolnego zawodu (albo wolnych zawodów, gdyż może ich być wykonywanych więcej niż jeden, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej) określonego w KSH lub odrębnej ustawie; inne spółki nie znają kodeksowych ograniczeń przedmiotowych prowadzenia działalności gospodarczej w ramach przedsiębiorstwa spółki,

4. w spółce partnerskiej mamy do czynienia ze zmodyfikowaną - w stosunku do innych spółek osobowych, zwłaszcza do spółki jawnej - zasadą odpowiedzialności partnerów za zobowiązania spółki; partner z reguły nie ponosi więc odpowiedzialności za te zobowiązania spółki, które nie powstały przy wykonywaniu przez niego wolnego zawodu w spółce,

5. w spółce partnerskiej, jako jedynej spośród spółek osobowych, istnieje możliwość powołania zarządu, co zbliża w pewnym stopniu tę spółkę do spółek kapitałowych.

Jako spółka osobowa, spółka partnerska jest generalnie upodobniona swoją konstrukcją prawną do spółki jawnej. Dlatego KSH nakazuje w art. 89 - w sprawach nieuregulowanych w przepisach o spółce partnerskiej (art. 86 - 101) - stosować „odpowiednio” przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej.

2. Utworzenie spółki partnerskiej

Na proces utworzenia spółki partnerskiej składają się następujące czynności:

1. zawarcie umowy spółki,

2. wpis do rejestru sądowego (rejestru przedsiębiorców).

Umowę spółki partnerskiej mogą zawrzeć jedynie osoby fizyczne, gdyż tylko takie mogą być uprawnione do wykonywania wolnych za­wodów określonych w KSH lub w odrębnej ustawie. Uprawnienia do wykonywania tych wolnych zawodów muszą posiadać wszyscy założy­ciele (partnerzy).

Wykaz wolnych zawodów, jakie mogą być wykonywane w spółce partnerskiej, zawiera art. 88 KSH. Nie jest to jednak wykaz wyczerpujący (taksatywny), bowiem z treści art. 87 § 1 KSH wynika, że również w odrębnej ustawie może być określony wolny zawód, który może być wykonywany w spółce partnerskiej. Art. 88 KSH wymienia siedemnaście wolnych zawodów, jakie mogą być w tej spółce wykonywane. Zawody te można pogrupować następująco:

• zawody związane z ochroną zdrowia ludzi i zwierząt (lekarze, lekarze stomatolodzy, lekarze weterynarii, aptekarze, pielęgniarki, położne),

• zawody związane z szeroko pojętą obsługą i pomocą prawną (adwo­kaci, radcy prawni, notariusze, rzecznicy patentowi),

• zawody związane z prowadzeniem oraz pomocą i kontrolą w działal­ności finansowej (księgowi, rzeczoznawcy majątkowi, doradcy po­datkowi, biegli rewidenci),

• inne wolne zawody (architekci, brokerzy ubezpieczeniowi, tłumacze przysięgli).

Umowa spółki partnerskiej, tak jak wszystkich innych spółek han­dlowych - poza umową spółki jawnej - powinna być pod rygorem nie­ważności zawarta w formie aktu notarialnego. Zgodnie z art. 91 KSH, umowa spółki partnerskiej powinna zawierać obligatoryjnie:

1. określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ra­mach spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpo­wiedzialność za zobowiązania spółki, gdy umowa spółki to przewi­duje,

4. w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,

5. firmę i siedzibę spółki,

6. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

7. określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich war­tość.

Umowa spółki partnerskiej może zawierać także postanowienia fakultatywne ­tak jak umowa spółki jawnej.

Zgłoszenie do rejestru sądowego spółki partnerskiej (podobnie spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej) nie odbiega swym charak­terem od opisanego wyżej analogicznego zgłoszenia do rejestru spółki Jawnej.

Wpis spółki partnerskiej do rejestru (tak samo spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej) ma charakter konstytutywny dla praw­nego bytu spółki oraz dla możliwości podejmowania przez nią i wykony­wania działalności gospodarczej.

3. Prowadzenie spraw spółki partnerskiej i jej reprezentacja

W spółce partnerskiej prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja może występować w jednej z dwu postaci:

1. przez partnerów - na analogicznych generalnie zasadach jak przez wspólników spółki jawnej.

2. przez zarząd spółki - jeżeli tak przewiduje umowa spółki partnerskiej. Do za­rządu spółki partnerskiej stosuje się wówczas odpowiednio przepisy KSH o zarządzie spółki z o.o. (art. 201-211) oraz przepisy o odpo­wiedzialności cywilnoprawnej członków zarządu spółki z o.o. (art. 291-300). Oznacza to m.in., że w spółce partnerskiej prawo powo­ływania członków zarządu posiadają z reguły partnerzy, dokonując tego albo w umowie spółki, albo oddzielną uchwałą podejmowaną w zasadzie jednomyślnie.

Ponieważ zadaniem zarządu spółki partnerskiej jest prowadzenie spraw spółki i re­prezentowanie spółki, powołanie zarządu oznacza więc z reguły pozba­wienie partnerów obu tych praw. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie za­strzeżenia w umowie określonych spraw jako wymagających przed zała­twieniem przez zarząd zgody partnerów. Ta klauzula będzie jednak miała skuteczność w stosunkach wewnętrznych spółki, a nie wobec osób trze­cich.

4. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki partnerskiej

W sprawach odpowiedzialności partnerów za zobowiązania spół­ki partnerskiej stosuje się generalnie omówione wyżej zasady odpowie­dzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej, z istotną jed­nak modyfikacją wynikającą z treści art. 95 KSH. Przepis art. 95 § l KSH głosi: "Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych part­nerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spół­ki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związa­nych z przedmiotem działalności spółki". Niewątpli­wą intencją ustanowienia tego przepisu było wyłączenie odpowiedzial­ności partnerów za niektóre zobowiązania spółki. Ograniczenia odpo­wiedzialności partnera za zobowiązania spółki dotyczą wyłączenia jego współodpowiedzialności z tytułu ryzyka ściśle zawodowego (profesjo­nalnego), a więc za błąd w sztuce jakiego dopuścił się przy wykonywaniu wolnego zawodu w spółce inny partner.

Spółka komandytowa

1. Istota spółki komandytowej

Spółka komandytowa jest jedną ze starszych form spółek, znaną już w średniowieczu. W Polsce uregulowana została przed wojną w Kodek­sie handlowym z 1934 r., a obecnie spółkę tę normują przepisy KSH. Jednakże nieczęsto była ona i jest nadal wykorzystywana w Polsce jako prawnoorganizacyjna forma wykonywania działalności gospodar­czej. Znacznie bardziej popularna jest w państwach Europy Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech.

W KSH spółce komandytowej poświęcone są art. 102-124. Odnoszą się do niej także przepisy art. 8-10 dotyczące ogólnie spółek osobowych.

Zgodnie z art. 102 KSH, „spółką komandytową jest spółka oso­bowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co naj­mniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplemen­tariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (ko­mandytariusza) jest ograniczona".

Przepis ten nie jest pełną definicją spółki komandytowej, ale są w nim zawarte najważniejsze elementy charakteryzujące tę spółkę, uzupełnione innymi postanowieniami KSH.

Spółka komandytowa należy do spółek osobowych, a więc charakteryzuje się cecha­mi wyróżniającymi tę grupę spółek. Posiada jednak także swoje cechy specyficzne, różniące ją w porównaniu z innymi spółkami osobowymi. Należą do nich w świetle KSH:

1. wspólnicy spółki komandytowej są w różnym stopniu zaangażowani w „spółkowe przedsięwzięcie”;

2. wśród wspólników spółki komandytowej wyróżnić można dwa rodzaje tych wspólników:

• komplementariuszy (można ich określić mianem "wspólnicy aktywni", w spółce musi być co najmniej jeden taki wspólnik), którzy:

• posiadają prawo prowadzenia spraw spółki i reprezentowania spółki

• za zobowiązania spółki odpowiadają na takich samych zasa­dach, jak wspólnicy spółki jawnej (mogą więc odpowiadać także swoim majątkiem);

• komandytariuszy (można ich określić mianem "wspólnicy pa­sywni", w spółce musi być co najmniej jeden taki wspólnik), któ­rzy:

• nie mają prawa prowadzenia spraw spółki i reprezentowania spółki,

• za zobowiązania spółki odpowiadają w sposób ograniczony, tylko do wysokości określonej w umowie sumy, tzw. sumy komandytowej.

Jako spółka osobowa, spółka komandytowa wykazuje w swojej konstrukcji prawnej szereg podobieństw do spółki jawnej. Dlatego KSH nakazuje wart. 103 - w sprawach nieuregulowanych w przepisach o spółce komandytowej (art. 102 - 124), stosować "odpowiednio" prze­pisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej. Spółka komandytowa wykazuje jednak także podobieństwa do sp. z o.o., wyrażające się w przyjętych w KSH regułach odpowiedzialności za zobowiązania spółki tych koman­dytariuszy, którzy wnieśli do spółki wkład nie mniejszy od sumy ko­mandytowej.

2. Utworzenie spółki komandytowej, wkłady wspólników

Na proces utworzenia spółki komandytowej składają się dwie czynności:

1. zawarcie umowy spółki (częściowo wcześniej omówione odnośnie do składu wspólników i formy umowy),

2. wpis spółki do rejestru przedsiębiorców (wyżej już omówiony).

KSH wskazuje w art. 105, że umowa spółki komandytowej powin­na obligatoryjnie zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

5. oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandyta­riusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).

Jeżeli wkładem komandytariusza do spółki jest w całości lub w części świadczenie niepieniężne (aport), umowa spółki określa przedmiot tego świadczenia, jego wartość, jak również osobę wspólnika wnoszącego takie świadczenie niepieniężne.

Fakultatywną treść umowy mogą wspólnicy kształtować dosyć do­browolnie, przestrzegając jednak bezwzględnie obowiązujących przepi­sów KSH. W umowie spółki komandytowej wspólnicy powinni ­chociaż nie mają takiego obowiązku - zwłaszcza uregulować swój udział w zyskach i stratach spółki.

Różnice spółki komandytowej w stosunku do spółki jawnej wi­doczne są także w sprawach dotyczących wkładów komandytariuszy do spółki. Komandytariusz nie może w sposób prawnie skuteczny być zwolniony z obowiązku wniesienia wkładu, a więc musi wnieść do spół­ki wkład, zaś komplementariusz nie musi (tę sprawę reguluje umowa spółki). Jeżeli umowa spółki inaczej nie stanowi, wkład komandytariu­sza nie może być wniesiony w wysokości niższej niż suma komandy­towa. Wkład komandytariusza do spółki do wysokości sumy komandy­towej może mieć jedynie postać pieniężną lub aportu; dopiero ponad tę sumę jego wkład może polegać na zobowiązaniu do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki. Te rozwiązania KSH służą ochronie interesów wierzycieli spółki.

3. Prowadzenie spraw spółki komandytowej i jej reprezentacja

Prawo (i obowiązek równocześnie) prowadzenia spraw spółki ko­mandytowej posiada każdy komplementariusz, przy czym, podobnie jak w spółce jawnej, umowa spółki komandytowej może niektórych spośród komplemen­tariuszy wyłączyć od prowadzenia spraw spółki. Komandytariusz nie ma natomiast ani prawa, ani obowiązku prowadzenia spraw spół­ki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Odmiennie jednak niż w spółce jawnej, w sprawach przekraczających zakres zwykłych czyn­ności spółki wymagana jest - jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej ­zgoda wszystkich wspólników, a więc także komandytariuszy oraz kom­plementariuszy wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Komandyta­riusz nie może być nigdy pozbawiony prawa kontroli działalności finan­sowej spółki komandytowej.

Reprezentacja spółki komandytowej należy także do komplemen­tariuszy, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Komandytariusze nie mają natomiast prawa do reprezentowania spółki, chyba że otrzyma­ją stosowne pełnomocnictwo od komplementariuszy uprawnionych do reprezentowania spółki.

4. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki komandytowej

W spółce komandytowej inaczej kształtuje się odpowiedzialność za zobowiązania spółki komplementariuszy, a inaczej komandyta­riuszy. Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki na takich samych zasadach, jak wspólnicy spółki jawnej. Komandytariu­sze odpowiadają za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli w sposób ograniczony, tylko do wysokości tzw. sumy komandytowej. Dodajmy od razu, że - zgodnie z KSH - komandytariusz jest wolny od odpowie­dzialności w granicach wkładu wniesionego do spółki, co oznacza, że jeżeli komandytariusz wniósł do spółki wkład o wartości nie mniejszej niż suma komandytowa, to jego odpowiedzialność osobista za zobowią­zania spółki jest całkowicie wyłączona i przypomina odpowiedzialność za zobowiązania wspólników spółki z o.o.

5. Udział wspólników spółki komandytowej w zyskach i stratach spółki

Udział komplementariuszy i koman­dytariuszy w zyskach i starach spółki komandytowej kształtuje się odmiennie. Komplementariusze dzielą się przypadającym im zyskiem po równo. Komandytariusze uczestniczą natomiast w zysku spółki pro­porcjonalnie do ich wkładów rzeczywiście wniesionych do spółki ­- chyba że umowa stanowi inaczej. Zasada ta obowiązuje generalnie także - chociaż nie zostało to sformułowane w KSH expressis verbis - w rozli­czeniach między komplementariuszami a komandytariuszami. Umowa spółki nie może wyłączyć wspólnika spółki komandytowej od udziału w zysku.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, proporcje ustalone do po­działu zysku między komplementariuszy a komandytariuszy stosuje się również przy pokrywaniu przez nich strat, jednak komandytariusz - w razie wątpliwości - uczestniczy w stracie jedynie do wartości umó­wionego wkładu.

Spółka komandytowo-akcyjna

1. Istota spółki komandytowo-akcyjnej

Spółka komandytowo-akcyjna jest nowym typem spółki handlowej, wprowadzonej przez KSH do polskiego systemu prawnego wzorem nie­których innych porządków prawnych Europy kontynentalnej (Niemcy, Francja, Włochy, Belgia, Szwajcaria). Z uwagi na swoją skomplikowaną strukturę wewnętrzną, w żadnym kraju nie jest to popularna forma wy­konywania działalności gospodarczej. Niektórzy uważają, że tak samo może być w Polsce.

W KSH spółka komandytowo-akcyjna uregulowana została w art. 125-150. Dotyczą jej także przepisy ogólne art. 8-10 normujące sprawy spółek osobowych.

Zgodnie z art. 125 KSH, „spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjona­riuszem”.

Chociaż nie jest to pełna definicja S.K.A., to są w tym przepisie zawarte jej istotne elementy, uzupełnione w innych postanowieniach KSH.

KSH zaliczył spółkę komandytowo-akcyjną do spółek osobo­wych, chociaż w większości zagranicznych porządków prawnych jest ona uznawana za spółkę kapitałową, zajmując wśród spółek kapitało­wych miejsce szczególne, ma bowiem wiele cech spółek osobowych. Należy jednak od razu zwrócić uwagę, że w świetle KSH spółka komandytowo-akcyjna ma również wyraźnie charakter hybrydowy - stanowi bowiem połączenie cech spółki osobowej (komandytowej) i spółki kapitałowej (akcyjnej).

Rozwiązania KSH przekonują, że w spółce komandytowo-akcyjnej

mamy do czynienia z dwiema grupami wspólników:

1. komplementariuszami ("wspólnikami aktywnymi"), którzy:

• posiadają prawo prowadzenia spraw spółki i reprezentowania spółki,

• za zobowiązania spółki odpowiadają na takich zasadach, jak wspólnicy spółki jawnej;

• akcjonariuszami ("wspólnikami biernymi"), którzy:

• nie posiadają prawa prowadzenia spraw spółki i reprezentowania spółki,

• za zobowiązania spółki nie odpowiadają.

Inną cechą charakterystyczną spółki komandytowo-akcyjnej jest to, że posiada ona obligatoryjnie organ (lub organy) spółki.

W S.K.A. musi więc istnieć walne zgromadzenie, a może (czasem musi) być ustanowiona rada nadzorcza.

Spółka komandytowo-akcyjna pozwała na pozyskanie kapitału zakłado­wego przez emisję akcji, bez konieczności rezygnowania z osobowego charak­teru spółki i bez niebezpieczeństwa tzw. wrogiego przejęcia przez akcjonariusza (akcjonariuszy) dysponujących przewagą głosów na walnym zgromadzeniu ak­cjonariuszy, bowiem prowadzenie spraw spółki komandytowo-akcyjnej i jej reprezentowanie należy do komplementariuszy. Komplementariusze ci są co prawda poddani daleko idącej kontroli ze strony akcjonariuszy (bardziej niż komplementariusze ze strony ko­mandytariuszy w spółce komandytowej), ale o składzie komplementariuszy decy­dują wszyscy wspólnicy w umowie spółki, a więc także sami komplementariusze.

Uwzględniając wspomniany wyżej hybrydowy charakter spółki komandytowo-akcyjnej, KSH nakazuje w art. 126 § 1 w sprawach nieuregulowanych w art. 125-150 stosować do tej spółki przepisy Kodeksu dotyczące innych spół­ek handlowych:

1. w zakresie stosunku prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy - przepisy dotyczące spółki koman­dytowej (a więc pośrednio takie przepisy dotyczące spółki jawnej),

2. w pozostałych sprawach - odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowe­go, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgro­madzenia.

2. Powstanie spółki komandytowo-akcyjnej

Dla powstania spółki komandytowo-akcyjnej niezbędne jest:

• sporządzenie statutu w formie aktu notarialnego,

• złożenie przez akcjonariuszy oświadczeń, takich jakie są wyma­gane przy tworzeniu spółki akcyjnej,

• wpis do rejestru sądowego (rejestru przedsiębiorców).

Osoby podpisujące statut są założycielami spółki komandytowo-akcyjnej. Obligatoryjnie muszą podpisać statut wszyscy komplementariusze. Akcjonariusze mogą podpisać statut, ale ich podpis nie jest niezbędny dla ważności statutu.

Zgodnie z art. 130 KSH, obligatoryjna część statutu spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariu­sza oraz ich wartość,

5. wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

6. liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnie­nia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

7. nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń,

8. organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej.

Zakres swobody wspólników w kształtowaniu części fakultatyw­nej statutu nie jest dla wszystkich spraw jednakowy, ale jest różny w zależności od tego, czy regulowane są sprawy dotyczące "elemen­tów komandytowych" (zakres swobody duży, tak jak w przypadku spółki jawnej), czy "elementów akcyjnych" (zakres swobody ograniczony, tak jak w przypadku spółki akcyjnej).

KSH nie określa, kto ma prawo zgłoszenia KSH do rejestru sądowego. Wydaje się, że ponieważ spółkę komandytowo-akcyjną reprezentują komplementariusze, to zgłoszenie spółki do rejestru jest - na wzór spółki jawnej - prawem i obowiązkiem każdego z nich.

3. Kapitał spółki komandytowo-akcyjnej

Spółka komandytowo-akcyjna obligatoryjnie posiadać musi kapitał zakładowy. Minimalną wysokość kapitału zakładowego określił KSH na 50.000 zł. Do kapitału zakładowego spółki komandytowo-akcyjnej odnoszą się wszystkie przepisy KSH dotyczące kapitału zakładowego spółki akcyjnej.

Obowiązek wniesienia wkładów na pokrycie kapitału zakładowego (pokrycie akcji) ciąży zawsze na akcjonariuszach. Nie mogą oni z tego obowiązku być zwolnieni. Akcjonariusze wnoszą wkłady na zasadach określonych w KSH dla wkładów wspólników w spółce akcyjnej. Komplementa­riusze nie muszą wnosić wkładów do spółki. Komplementariusz może jednak (o tym rozstrzyga statut) wnieść - również na zasadach obowią­zujących w spółce akcyjnej - wkład na kapitał zakładowy (lub na inne fundusze) spółki komandytowo-akcyjnej. Wniesienie wkładu przez komplementariusza nie wyłącza jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Minimalna wartość akcji jest w spółce komandytowo-akcyjnej taka sama jak w spółce akcyjnej i wynosi 1 zł. Do akcji w spółce komandytowo-akcyjenej mają zastosowanie wszystkie przepisy KSH dotyczące akcji w spółce akcyjnej.

4. Prowadzenie spraw spółki komandytowo-akcyjnej i jej reprezentacja

W spółce komandytowo-akcyjnej prowadzenie spraw spółki to prawo i obowiązek każdego komplementariusza, chyba że statut powierza prowadzenie tych spraw jednemu albo kilku komplementariuszom. Prowadzenie spraw spółki komandytowo-akcyjnej rozstrzyga KSH generalnie w sposób zbliżony do rozwiązań przyjętych w spółce komandytowej. Jednakże komplementariuszowi nie przysługu­je prawo do prowadzenia spraw spółki przekazanych przez przepisy KSH dotyczące spółki komandytowo-akcyjnej lub przez statut spółki do kompetencji walnego zgro­madzenia albo rady nadzorczej.

Reprezentacja spółki komandytowo-akcyjnej - to prawo komple­mentariuszy, których z mocy statutu prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Zasady reprezentowania spółki komandytowo-akcyjnej są zbliżone do reguł w tym zakresie przyjętych w spółce komandytowej, chociaż w spółce komandytowo-akcyjnej występują pewne odmienności. Tak więc pozbawienie komple­mentariusza prawa reprezentowania spółki komandytowo-akcyjnej wymaga uchwały walnego zgromadzenia podjętej w trybie przewidzianym dla zmiany statutu oraz zgody wszystkich komplementariuszy.

5. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej

Podobnie jak w spółce komandytowej, również w spółce komandyto­wo-akcyjnej inaczej wygląda odpowiedzialność za zobowiązania spółki komplementariuszy, a inaczej akcjonariuszy. Komplemenatriusze spółki komandytowo-akcyjnej odpowiadają za zobowiązania spółki na tych samych zasadach co kom­plementariusze spółki komandytowej, a więc tak, jak wspólnicy spółki jawnej. Akcjona­riusze spółki komandytowo-akcyjnej nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

6. Udział wspólników spółki komandytowo-akcyjnej w zyskach i stratach spółki

Komplementariusze i akcjonariusze uczestniczą w zysku spółki pro­porcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba że statut sta­nowi inaczej. Statut może więc przewidywać inny sposób udziału wspól­nika w zysku spółki (ale nie wyłączenia wspólnika od zysku). Warto przy okazji zwrócić uwagę, że w spółce komandytowo-akcyjnej, tak jak w spółce akcyjnej, mogą istnieć akcje uprzywilejowane co do dywidendy.

Decyzje w sprawach zysku podejmuje walne zgromadzenie. Uchwała walnego zgromadzenia dotycząca podziału zysku za rok ob­rotowy w części przypadającej akcjonariuszom wymaga zgody wszyst­kich komplementariuszy, zaś uchwała dotycząca podziału zysku w części przypadającej komplementariuszom - zgody większości komplementa­nuszy.

Odmiennie kształtuje się udział komplementariuszy spółki komandytowo-akcyjnej w po­krywaniu strat spółki, a inaczej udział akcjonariuszy. Komplementa­riusze spółki komandytowo-akcyjnej uczestniczą w pokrywaniu strat spółki za takich samych zasadach, jak komplementariusze spółki komandytowej, a więc w proporcjach ustalonych do ich udziału w zysku spółki. Akcjonariusze z reguły nie uczestniczą w pokrywaniu strat spółki (ich ryzyko ogranicza się do utraty wkładu), chyba że obowiązek uczestnictwa w pokrywaniu strat nakłada na nich statut spółki.

7. Organizacja wewnętrzna spółki komandytowo-akcyjnej

Organizacja wewnętrzna spółki komandytowo-akcyjnej jest skomplikowana, bowiem wewnątrz spółki współdziałają komplemen­tariusze i walne zgromadzenie, a czasem także rada nadzorcza. Może to rodzić określone problemy w praktyce, tym bardziej, że regulacja KSH dotycząca organizacji spółki komandytowo-akcyjnej jest dosyć skąpa. Słusznie więc wskazu­je się w literaturze przedmiotu, że - ze względu na szczupłość regula­cji ustawowej i konieczność korzystania z odesłań prawnych - celowe jest możliwie szczegółowe uregulowanie wewnętrznej organizacji spółki komandytowo-akcyjnej w statucie spółki.

8. Komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej

Pozycję komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej (ich prawa i obowiązki) regulują przepisy: rozdziału KSH o spółce komandy­towo-akcyjnej, rozdziału KSH o spółce komandytowej. Z punktu widze­nia tych przepisów (a także przepisów o walnym zgromadzeniu i radzie nadzorczej) komplementariuszy można per analogiam traktować jak członków zarządu spółki kapitałowej. Należy zwrócić uwagę, że po­zycję komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej wzmacniają te przepisy KSH, które wymagają zgody wszystkich lub większości komplementariuszy na pod­jęcie przez walne zgromadzenie uchwał w pewnych sprawach (na niektó­re spośród tych spraw wskazywaliśmy już wyżej).

9. Rada nadzorcza spółki komandytowo-akcyjnej

Rada nadzorcza jest w spółce komandytowo-akcyjnej z reguły or­ganem fakultatywnym, o ustanowieniu której decyduje wówczas statut spółki. Jeżeli liczba akcjonariuszy spółki komandytowo-akcyjnej jest większa niż 25, wówczas ustanowienie rady nadzorczej w takiej spółce jest obowiązkowe.

Powoływanie i skład rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej kształtuje się tak samo, jak w przypadku rady nadzorczej S.A. Zasadniczą kompetencją rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej również jest sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Jed­nakże nie ma ona prawa zawieszania - nawet z ważnych powodów ­komplementariuszy i z reguły nie może delegować swoich członków do czasowego wykonywania czynności komplementariuszy, chyba że żaden z komplementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw spółki i re­prezentowania spółki nie może sprawować swoich czynności.

10. Walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej

Do walnego zgromadzenia spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się przepisy KSH dotyczące walnego zgromadzenia spółki akcyjnej, z pewnymi jed­nak modyfikacjami. Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu ma akcjonariusz oraz komplementariusz - ten ostatni także w przypadku, gdy nie jest akcjonariuszem S.KA. Prawo głosu na walnym zgromadze­niu spółki komandytowo-akcyjnej przysługuje akcjonariuszowi, a komplementariuszowi tylko wówczas, gdy jest on posiadaczem akcji. Zasadą KSH odnoszącą się do akcjonariuszy jest, że każda akcja daje prawo do jednego głosu. Jednakże statut może przewidywać istnienie akcji uprzywilejowanych co do gło­su (według reguł obowiązujących w S.A.), ale może to dotyczyć tylko akcjonariuszy. Statut nie może skutecznie pozbawić akcjonariusza pra­wa głosu, a może go jedynie w prawie głosu ograniczyć. W przypadku komplementariusza, każda posiadana przez niego akcja daje prawo tylko do jednego głosu, co oznacza, że komplementariusz nie może korzystać z uprzywilejowania akcji co do głosu.

Ustawowe uprawnienia i zadania walnego zgromadzenia spółki komandytowo-akcyjnej zbli­żone są do kompetencji walnego zgromadzenia spółki akcyjnej i polegają na:

1. kontrolowaniu działalności spółki, w szczególności komplementa­riuszy i rady nadzorczej,

2. decydowaniu o istotnej zmianie biegu spraw spółki,

3. decydowaniu o podziale zysku i pokryciu straty.

Tryb podejmowania uchwał przez walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej nie od­biega od trybu podejmowania uchwał przez walne zgromadzenie spółki akcyjnej. Zgodnie z treścią art. 146 KSH, uchwał walnego zgromadzenia, podej­mowanych przez ten organ bez udziału komplementariuszy, wymaga:

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,

2. udzielenie komplementariuszom prowadzącym sprawy spółki abso­lutorium z wykonania przez nich obowiązków,

3. udzielenie członkom rady nadzorczej absolutorium z wykonania przez nich obowiązków,

4. wybór biegłego rewidenta, chyba że statut przewiduje w tej sprawie kompetencje rady nadzorczej.

Katalog spraw, które wymagają zgody walnego zgromadzenia S.K.A., może być rozszerzony przez statut spółki.

Sprawy, w których wymagana jest zgoda wszystkich komplementariuszy spółka komandytowo-akcyjna na podjęcie uchwały przez walne zgromadzenie, określa art. 146 § 2 KSH (m.in. podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego, emisja obligacji, rozwiązanie spółki), zaś sprawy, w których dla ważności uchwały walnego zgromadzenia wymagana jest zgoda większości komplementariuszy, wskazuje art. 146 § 2 KSH (m.in. sposób pokrycia starty za ubiegły rok obrotowy). Wykaz obu grup tych spraw może rozszerzać statut spółki.

11. Rozwiązanie i likwidacja spółki komandytowo-akcyjnej

Rozwiązanie spółki komandytowo-akcyjnej powodują:

1. przyczyny przewidziane w statucie,

2. uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki,

3. ogłoszenie upadłości spółki,

4. śmierć, ogłoszenie upadłości lub wystąpienie jedynego komplemen­tariusza, chyba że statut stanowi inaczej,

5. inne przyczyny przewidziane prawem.

Do rozwiązania i likwidacji spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej, co m.in. oznacza, że proces likwidacji spółki komandytowo-akcyjnej ma - w przypadku rozwiązania spółki - charak­ter obowiązkowy. Likwidatorami są z reguły komplementariusze mają­cy prawo prowadzenia spraw spółki, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia powzięta za zgodą wszystkich komplementariuszy stano­wi inaczej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

1. Istota spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest stosunkowo nowym tworem prawnym, bowiem wykształciła się ona pod koniec XIX w. w prawie niemieckim, "wyrastając" z osobowej spółki komandytowej i tworząc sui generis uproszczony podtyp spółki akcyjnej. Szybko stała się w wielu państwach, w tym także w odrodzonej po I wojnie światowej Polsce, popularną formą prawnoorganizacyjną wykonywania działalno­ści gospodarczej, zarówno w krajowym obrocie gospodarczym, jak i w handlu zagranicznym. Zdecydowały o tym przede wszystkim dwa czyn­niki:

1. jest ona formą organizacyjną znacznie mniej sformalizowaną niż kapitałowa spółka akcyjna,

2. jest wolna od niedogodności spółek oso­bowych, spośród których za główną uznać należy osobistą odpowiedzial­ność wspólników za zobowiązania spółki.

KSH reguluje problematykę spółki z o.o. w art. 151 - 300. Odno­szą się do niej także przepisy art. 11-21 dotyczące spółek kapitałowych. Przyjęte w KSH rozwiązania zagadnień spółki z o.o. są w większości wzorowane na regulacjach zawartych w KH, co jest zgodne z przyjętą w nowym Kodeksie przez ustawodawcę zasadą kontynuacji, wskazu­jącą, iż wszelkie niekonieczne zmiany w przepisach regulujących struk­turę i zasady funkcjonowania spółki z o.o. byłyby szkodliwe społecznie i ekonomicznie.

KSH nie definiuje pojęcia "spółka z ograniczoną odpowiedzial­nością". Na podstawie całości jej przepisów można jednak łatwo wskazać główne, konstytutywne cechy tej spółki:

• jest to prywatnoprawna struktura o charakterze korporacyjnym, powołana przez wspólników w każdym celu dozwolonym przez prawo,

• wyposażona w osobowość prawną,

• posiadająca utworzony z wkładów wspólników kapitał zakłado­wy podzielony na udziały,

• odpowiadająca za zobowiązania wyłącznie swoim majątkiem.

2. Powstanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Powstanie sp. z o.o. to pewien proces rozłożony w czasie, na który składają się czynności prawne i faktyczne, bez zaistnienia których spółka powstać nie może. Stosownie do treści art. 163 KSH, do powstania sp. z o.o. wymagane jest zwłaszcza:

1. zawarcie umowy spółki (sporządzenie aktu założycielskiego w spółce jednoosobowej),

2. wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego,

3. powołanie zarządu,

4. ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wy­maga tego ustawa lub umowa spółki,

5. wpis do rejestru sądowego (rejestru przedsiębiorców).

Umowa spółki z o.o. może być zawarta przez osoby fizyczne i osoby prawne, w dowolnej konfiguracji. Jak pamiętamy, spółkę z o.o. może utworzyć także jednoosobowo osoba fizyczna lub osoba praw­na (z wyjątkiem jednak innej jednoosobowej spółki z o.o.), przy czym w tym przypadku nie mamy oczywiście do czynienia z umową spółki (bo jest to czynność dwu- lub wielostronna), ale z aktem założyciel­skim spółki, który jest rezultatem złożenia przez założyciela spółki jed­nostronnego oświadczenia woli. Akt założycielski musi spełniać wszyst­kie wymogi stawiane przez ustawę umowie spółki.

Umowa spółki z o.o. musi dla swej ważności być zawarta w formie aktu notarialnego. W treści umowy spółki z o.o. można wyróżnić dwie grupy uregulowań: część obligatoryjną i część fakultatywną.

Na część obligatoryjną składają się dwa zespoły postanowień: takie, które muszą być zawarte w każdej umowie oraz takie, których obowiązkowe wystąpienie w umowie jest uzależnione od zaistnienia określonych przesłanek.

W świetle treści art. 157 § 1 KSH, każda umowa spółki musi określać:

• firmę i siedzibę spółki,

• przedmiot działalności spółki,

• wysokość kapitału zakładowego,

• czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

• liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,

• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Postanowienia fakultatywne mogą dotyczyć takich spraw, których prawo albo wcale nie reguluje, albo normując je pozwala na odmienne uregulowanie przez wspólników w umowie, albo wreszcie które są tak unormowane w przepisach prawa, że wywierają skutki prawne jedynie wówczas, gdy w umowie wspólnicy wyraźnie je przewidzieli (dotyczy to np. dopłat czy umorzenia udziału). W praktyce wspólnicy mogą w umowie rozstrzygnąć o wielu sprawach istotnych dla spółki.

Z chwilą zawarcia umowy spółki z o.o. (sporządzenia aktu założyciel­skiego) powstaje "spółka z o.o. w organizacji" (art. 161 § 1) - stanowiąca nowy twór prawny wprowadzony przez KSH, a nieznany formalnie pod rządami KH. Spółka z o.o. w organizacji posiada ograniczoną zdolność prawną i może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Okres spółki z o.o. w organizacji kończy się z chwilą wpisu do rejestru sądowego (rejestru przedsiębiorców), kiedy to spółka staje się spółką z o.o., uzyskuje osobowość prawną i może podejmować oraz wykonywać działalność gospodarczą.

Umowa spółki z o.o. może być zmieniana. Jednakże każda zmiana umowy spółki wymaga w świetle KSH dla swej ważności:

1. podjęcia uchwały przez wspólników większością 2/3 głosów, chyba że KSH lub umowa spółki ustanawia wymogi ostrzejsze,

2. nadania takiej uchwale formy aktu notarialnego (zaprotokołowania przez notariusza),

3. zgłoszenia zmiany do rejestru sądowego (rejestru przedsiębiorców) i zarejestrowania takiej zmiany - generalnie w trybie przewidzianym przez przepisy prawne dla zgłoszenia do rejestru i zarejestrowania powstania spółki z o.o.

Wpis spółki z o.o. do rejestru sądowego (rejestru przed­siębiorców) to ostatnia czynność niezbędna dla powstania spółki. Pra­wo zgłoszenia zawiązania spółki do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki - w celu wpisania spółki do rejestru - posia­da zarząd spółki. Spółka powinna zostać zgłoszona do sądu rejestrowego w terminie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki. Niedotrzymanie tego terminu powoduje, że umowa spółki ulega rozwiązaniu.

3. Kapitał zakładowy

Powstanie sp. z o.o. jest związane ze zgromadzeniem przez wspólni­ków kapitału spółki, który KSH nazywa kapitałem zakładowym. Ka­pitał zakładowy jest podstawowym i obligatoryjnym kapitałem wła­snym spółki. Kapitał zakładowy to liczbowo oznaczona kwota pienięż­na będąca zsumowaniem udziałów wspólników i stanowiąca tzw. pier­wotny majątek spółki, który spółka w interesie wierzycieli zobowiązu­je się utrzymać w całości i nie rozdzielać między wspólników6. Jeżeli chodzi o pełnioną rolę, to kapitał zakładowy stanowi podstawową ba­zę majątkową dla działalności spółki zabezpieczenie dla wierzycieli spółki. Z uwagi na tę ostatnią funkcję, kapitał zakładowy nie może być dowolnie zmieniony, zwłaszcza uszczuplony w jakikolwiek sposób. Wy­razem tej funkcji kapitału zakładowego są przyjęte przez KSH zasady dotyczące tego kapitału: oznaczenia, całkowitej wpłaty, stałość.

Wysokość kapitału zakładowego powinna być ściśle określona w umowie spółki z o.o., jako suma pieniężna opiewająca w zasadzie na walutę polską. Znacząco powiększona została przez KSH minimalna wielkość kapitału zakładowego wymaganego w spółce z o.o. - z 4.000 zł (pod rządami KH) na 50.000 zł. Na istniejące przed 1.1.2001 r. spółki z o.o. KSH nałożył obowiązek podwyższenia w ciągu 3 lat (licząc właśnie od 1.1.2001 r.) kapitału zakładowego do wysokości 25.000 zł, a w ciągu 5 lat do 50.000 zł.

Cały kapitał zakładowy sp. z o.o. powinien być wpłacony i objęty przed zarejestrowaniem spółki.

Kapitał zakładowy sp. z o.o. powstaje z wkładów wspólników. Wkład to swoista cena, jaką wspólnik płaci za uzyskanie udziału w spółce. Przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu spółki. Wkład do spółki z o.o. (tak samo do spółki akcyjnej) może mieć dwojaką postać:

1. wkładu pieniężnego (w gotówce),

2. wkładu niepieniężnego (aportu).

Aportem są zawsze określone prawa (własność, użytkowanie, najem, patent), chociaż w uproszczeniu mówi się, że aportem są rzeczy. Prawa te muszą mieć charakter majątkowy (dają się wyrazić w pieniądzu) oraz być zbywalnymi (art. 175 § 1 oraz art. 14 § 1 KSH).

Aport musi być zawsze wyceniony w pieniądzu. KSH zawiera sze­reg przepisów mających na celu zapobieganie zawyżaniu wartości wkła­dów niepieniężnych wnoszonych do spółek kapitałowych (w tym do spółki z o.o.), ponieważ wkłady takie również składają się na kapitał za­kładowy (pośrednio majątek) spółki i stanowią element służący zaspo­kojeniu ewentualnych roszczeń wierzycieli spółki. W KSH przewidziana jest więc ochrona spółki i wierzycieli przed przypadkami zawyżania war­tości aportów (art. 175).

Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nie­równej wartości nominalnej. Jeżeli wspólnik może - zgodnie z umową spółki - mieć więcej niż jeden udział, wówczas wszystkie udziały w ka­pitale zakładowym powinny być równe i są niepodzielne. Wartość nomi­nalna udziału nie może być obecnie niższa niż 500 zł, a udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Spółki z o.o. istnieją­ce przed 1.01.2001 r. muszą w ciągu 3 lat (licząc od 1.01.2001 r.) spełnić wymogi KSH dotyczące minimalnej wartości udziału.

Pod pojęciem udziału rozumie się zazwyczaj w piśmiennictwie ogół praw i obowiązków wspólnika wynikających ze stosunku spółki z o.o., a określonych w KSH i umowie spółki. Udział to także pewna ułam­kowa część, chociaż wyrażona określoną liczbą, kapitału zakładowego. Liczba i rodzaj posiadanych przez wspólnika udziałów - wyrażając za­zwyczaj jego wkład od kapitału zakładowego - decydują o skali upraw­nień wspólnika, o jego "sile" i znaczeniu w spółce. Liczba i rodzaj posia­danych przez wspólnika udziałów determinują zwłaszcza:

• ilość gło­sów przy podejmowaniu uchwał przez wspólników,

• rozmiary uczest­nictwa w podziale zysku,

• rozmiary uczestnictwa w majątku likwido­wanej spółki.

Zarząd sp. z o.o. jest obowiązany prowadzić księgę udziałów. Należy do niej wpisywać dane dotyczące każdego wspólnika, liczbę i wartość nominalną jego udziałów i niektóre inne informacje wskazane przez KSH (art. 188 § 1). Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów. Po każdym wpisaniu zmiany do księgi zarząd składa sądowi rejestrowemu nową listę wspólników ze wskazanymi wyżej danymi.

4. Prawa i obowiązki wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

KSH stanowi wart. 174 § 1 następującą regułę dotyczącą praw i obo­wiązków wspólników spółki z o.o.: "Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce". Prawa i obowiązki wspólników sp. z o.o. określają przepisy KSH oraz postanowienia umowy spółki. W literaturze przed­miotu wśród praw wspólników sp. z o.o. wyróżnia się zazwyczaj: prawa niemajątkowe (korporacyjne), prawa majątkowe, przy czym niektó­rzy autorzy nie bez racji wskazują, że podział ten ma charakter konwen­cjonalny, gdyż niektóre prawa wspólników są trudne do jednoznacznego zakwalifikowania.

Za najważniejsze prawa niemajątkowe wspólników sp. z o.o. należy w świetle KSH uznać:

1. prawo uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników oraz prawo głosu przy podejmowaniu uchwał przez wspólników,

2. prawo kontroli działalności spółki,

3. prawo zaskarżania uchwał wspólników,

4. prawo żądania wyłączenia wspólnika ze spółki.

Ad. 1. Prawo uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników i prawo głosu przy podejmowaniu uchwał to bodajże najważniejsze uprawnie­nia korporacyjne każdego wspólnika. KSH dopuszcza dwa sposoby po­dejmowania uchwał przez wspólników:

• w głosowaniu przeprowadzo­nym na zgromadzeniu wspólników,

• w głosowaniu pisemnym bez od­bycia zgromadzenia wspólników.

Jeżeli ustawa lub umowa spółki z o.o. nie zawierają ograniczeń, każdy wspólnik może uczestniczyć w zgro­madzeniu wspólników, wypowiadając się i zgłaszając wnioski, oraz wy­konywać na nim prawo głosu. Każdy wspólnik posiada też prawo gło­su w głosowaniu pisemnym przeprowadzanym - w przypadkach okre­ślonych przez KSH - bez odbycia zgromadzenia wspólników. Zasadą KSH jest, że na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos. Jednakże, jak pamiętamy, umowa spółki może przewidy­wać uprzywilejowanie udziałów co do głosu.

Ad. 2. W spółce z o.o. jest zasadą, że każdemu wspólnikowi służy prawo kontroli działalności spółki, w tym zwłaszcza prawo kontroli pracy zarządu. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że w przypadku ustanowienia w spółce z o.o. rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, umowa spółki może wyłączyć lub ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników.

Ad. 3. Prawo zaskarżenia przez wspólnika uchwał wspólników wyraża się w dwu instytucjach przewidzianych w KSH. W przypadkach określonych w art. 249 i 250, wspólnik może zaskarżyć do sądu uchwałę wspólników wytaczając przeciwko spółce powództwo o jej uchylenie. Przesłanki zaskarżenia są następujące:

• skarżący wspólnik zarzuca uchwale wspólników sprzeczność z umową spółki,

• skarżący wspólnik uważa, że uchwała ma na celu pokrzywdzenie wspólnika.

Wspólnik sp. z o.o. ma też prawo wytoczenia przeciwko spółce powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników - z powodu jej sprzeczności z ustawą.

Ad. 4. Prawo żądania wyłączenia wspólnika ze spółki z o.o. to szczególne uprawnienie, nie występujące w spółce akcyjnej, a zbliżające sp. z o.o. do spółek osobowych. Wyłączenia wspólnika mogą z reguły żądać wszyscy pozostali wspólnicy, jeżeli ich udziały przekraczają więcej niż połowę kapitału zakładowego. O wyłączeniu wspólnika rozstrzyga sąd, o ile zachodzą "ważne przyczyny dotyczące danego wspólnika" (art. 266 § l).

Wśród najważniejszych praw majątkowych wspólników spółki z o.o. trzeba w świetle KSH wymienić:

1. prawo do udziału w zysku (do dywidendy),

2. prawo rozporządzania udziałem,

3. prawo do zwrotu dopłat,

4. prawo do wynagrodzenia w przypadku umorzenia udziału,

5. prawo do uczestnictwa w podziale majątku likwidowanej spółki.

Ad. 1. Prawo do udziału w zysku należy bez wątpienia do najważ­niejszych uprawnień majątkowych wspólników spółki z o.o. Prawo to nazywane bywa w piśmiennictwie na gruncie KSH "prawem do dy­widendy", bowiem Kodeks, na wzór pojęcia dywidendy występującego w spółce akcyjnej i oznaczającej zysk z akcji, terminem "dywidenda" określił także zysk z udziału w sp. z o.o. (art. 193 - 197).

Zgodnie z treścią art. 191 § l i 2 KSH, wspólnik ma prawo do udziału w zysku, jeżeli zysk ten: wynika z rocznego sprawozdania finansowego, został - jako reguła - przeznaczony do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników, a umowa spółki nie przewiduje innego sposobu podziału zysku. Jeżeli umowa sp. z o.o. nie stanowi inaczej, zysk przypadający wspólnikom dzieli się pomiędzy nich proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów. Przypomnijmy jednak, że w spółce z o.o. mogą istnieć udziały uprzywilejowane co do dywidendy. Dywidendę wypłaca się z reguły jednorazowo za dany rok obrotowy. Nowa regulacja KSH (zbliżona treściowo dla spółek z o.o. i spółek akcyjnych) przewiduje pod pewnymi warunkami możliwość wypłacania wspólnikom sp. z o.o. zaliczki na poczet dywidendy przewidywanej za rok obrotowy.

Ad. 2. Prawo rozporządzenia udziałem to również istotne upraw­nienie majątkowe wspólników sp. z o.o.. W spółce z o.o. zasadą jest, że każdy wspólnik ma prawo rozporządzania w wymaganej formie prawnej swoim udziałem (swoimi udziałami). Prawo to wyraża się w następują­cych uprawnieniach: do zbycia udziału (sprzedaż, darowizna, zamiana), do rozporządzenia udziałem na wypadek śmierci (w testamencie), do rozporządzenia udziałem w inny sposób (np. oddanie go w użytkowa­nie czy ustanowienie na nim zastawu).

Umowa spółki może ograniczyć prawo rozporządzania udziałem, ale nigdy nie może prawa tego wyłączyć. Ograniczenie może polegać zwłaszcza na uzależnieniu rozporządzenia udziałem od zezwolenia spół­ki, albo na ograniczeniach innego rodzaju. Umowa spółki może też ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika.

Ad. 3. Prawo do zwrotu dopłat. Obowiązek wniesienia przez wspól­ników sp. z o.o. dopłat będzie omówiony dalej. Jeżeli dopłaty zostały przez wspólników wniesione, a w wyniku działalności spółki nie są już one spółce niezbędne, wspólnicy mogą podjąć uchwałę o zwrocie dopłat. Z momentem podjęcia takiej uchwały wspólnicy nabywają roszczenie o zwrot dopłat.

Ad. 4. Prawo do wynagrodzenia w przypadku umorzenia udziału. Udział wspólnika w spółce z o.o. może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. KSH przewiduje dwa sposoby umorzenia udziału:

• za zgodą wspól­nika w drodze nabycia udziału przez spółkę ("umorzenie dobrowolne"),

• bez zgody wspólnika, ("umorzenie przymusowe") i wówczas prze­słanki i tryb takiego umorzenia określa umowa spółki.

Umorzenie udzia­łu w każdym przypadku wymaga uchwały zgromadzenia wspólników. Za umorzony udział wspólnikowi przysługuje wynagrodzenie.

Ad. 5. Prawo uczestnictwa w podziale majątku likwidowanej spół­ki to uprawnienie wspólnika, które może być realizowane jedynie w pro­cesie likwidacji sp. z o.o. i tylko przy spełnieniu określonych w KSH warunków. Do podziału między wspólników przeznacza się majątek li­kwidowanej spółki pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wie­rzycieli. Zasadą jest, że majątek dzieli się między wspólników propor­cjonalnie do posiadanych przez nich udziałów. Umowa spółki może określać inne reguły podziału majątku (przewidując np. udziały uprzy­wilejowane w tym zakresie).

5. Obowiązki wspólników spółki z o.o.

Podobnie jak prawa wspólników sp. z o.o., również ich obowiąz­ki dzieli się często w literaturze naukowej na dwie grupy: obowiązki niemajątkowe (korporacyjne), obowiązki majątkowe. Zauważmy jed­nak od razu, że KSH nie reguluje żadnych obowiązków korporacyjnych wspólników sp. z o.o. Mogą one być natomiast określone w umowie spółki. Tak więc, ponieważ nie mają charakteru powszechnie obowią­zującego, nie będziemy się nimi zajmować.

Wśród obowiązków majątkowych wspólników sp. z o.o. wymienia się najczęściej w piśmiennictwie naukowym:

1. obowiązek wniesienia wkładu określonego w umowie,

2. obowiązek wyrównania brakującej części aportu,

3. obowiązek dokonania dopłat w stosunku do udziałów.

Ad. 1. O obowiązku wnoszenia wkładu przez wspólników do sp. z o.o. oraz o formie i terminie wnoszenia tych wkładów była już mowa wyżej.

Ad. 2. Obowiązek wyrównania brakującej części aportu obcią­ża wspólnika sp. z o.o. wówczas, gdy wartość wkładów niepieniężnych wnoszonych przez niego do spółki "została znacznie zawyżona w stosun­ku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki" (art. 175 §1 KSH).

Ad. 3. Obowiązek dokonania dopłat na rzecz spółki z o.o. przez wspólnika może powstać wówczas, gdy obowiązek wnoszenia dopłat na­kłada umowa spółki, a uchwała wspólników określi wysokość i terminy tych dopłat. Wspólnik jest zobowiązany do wniesienia dopłat niezależnie od tego, czy i jak głosował przy podejmowaniu uchwały. Nie uiszczenie przez wspólnika dopłaty w oznaczonym terminie rodzi dla niego nega­tywne skutki określone przez KSH (art. 178 § 2).

6. Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z o.o., jako osoba prawna, musi działać przez swoje organy. Organami spółki są (wymieniając je w kolejności, w jakiej zostały uregulowane w KSH):

1. zarząd,

2. rada nadzorcza (komisja rewizyjna),

3. zgromadzenie wspólników.

Zarząd i zgromadzenie wspólników muszą istnieć w każdej spółce z o.o. (organy obligatoryjne). Rada nadzorcza i komisja rewizyjna nie muszą być z reguły - poza przypadkiem wskazanym w KSH - powołane w sp. z o.o. (organy z reguły fakultatywne).

Zarząd spółki z o.o. to organ wykonawczy i zarządzający spółki, o własnych, samodzielnych kompetencjach. Zarząd odgrywa kluczową rolę zwłaszcza w zarządzaniu spółką. Organizację zarządu, jego kom­petencje i funkcjonowanie reguluje KSH oraz umowa spółki, a także uchwały wspólników. Sprawy te mogą być także normowane regulami­nem zarządu przyjętym przez sam zarząd

Zarząd sp. z o.o. może być jednoosobowy lub wieloosobowy. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Członek zarządu jest z reguły powoływany uchwałą wspólników. Umowa spółki może jednak przewidywać inny sposób powoływania członków zarządu (np. przez radę nadzorczą, przez niektórych tylko wspólników, w drodze nominacji itd.).

Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwa­łą wspólników. Członkowie zarządu mogą też być odwoływani przez podmiot wskazany w umowie spółki. Prawo wspólników do odwołania uchwałą członków zarządu istnieje także wtedy, gdy prawo odwołania zostało w umowie spółki oddane w gestię innego podmiotu.

Art. 201 § 1 KSH wskazuje dwie grupy kompetencji zarządu spółki z o.o.:

1. prowadzenie spraw spółki,

2. reprezentowanie spółki.

Ad. 1. Prawo i równocześnie obowiązek prowadzenia spraw spół­ki z o.o. ma w przypadku zarządu wieloosobowego każdy członek za­rządu - o ile umowa spółki inaczej nie stanowi. Umowa może bowiem pozbawiać niektórych członków zarządu tego prawa (i obowiązku), po­zostawiając go w gestii jednego lub kilku członków zarządu. Gdy zarząd jest jednoosobowy, wówczas ten jeden członek zarządu posiada prawo i na nim spoczywa obowiązek prowadzenia spraw spółki.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że w zakresie treściowym po­jęcia "prowadzenie spraw spółki" zawiera się dokonywanie wszelkich czynności prawnych i faktycznych zmierzających do realizacji celu spółki - w ramach określonego w umowie spółki przedmiotu jej działal­ności, jak też podejmowanie wszelkich działań nadzwyczajnych, jeżeli zajdzie taka potrzeba. Chodzi tutaj zarówno o sprawy związane z pro­wadzeniem spółki w układzie wewnętrznym, jak również z prowadze­niem ich "na zewnątrz" - w stosunkach z osobami trzecimi. Warto zwró­cić uwagę, że prowadzenie spraw spółki polega na podejmowaniu decy­zji, przy których zazwyczaj nie dochodzi do oświadczeń woli w imie­niu spółki ze skutkiem wobec osób trzecich (np. podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania majątkiem spółki, wykonywanie funkcji praco­dawcy, opracowywanie planów rozwoju spółki itp.).

W ramach pojęcia "prowadzenie spraw spółki", KSH wyróżnia dwa rodzaje takich spraw:

• „sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki” (art. 207 § 3),

• „sprawy przekraczające zakres zwy­kłych czynności spółki” (art. 207 § 4).

Sprawy nieprzekraczające za­kresu zwykłych czynności spółki może prowadzić każdy członek za­rządu bez uprzedniej uchwały zarządu. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy choćby jeden z pozostałych członków zarządu sprzeci­wił się jej przeprowadzeniu - wymagana jest uprzednia uchwała zarzą­du. W przypadku spraw przekraczających zakres zwykłych czynno­ści spółki zawsze wymagana jest uprzednia uchwała zarządu. Uchwały zarządu, o których wyżej mowa, zapadają bezwzględną większością gło­sów.

Ad. 2. Prawo reprezentowania spółki z o.o. przez zarząd obejmu­je głównie dokonywanie czynności prawnych, zarówno sądowych, jak i pozasądowych, zwłaszcza związanych z prowadzeniem spraw spółki. Elementem tych czynności prawnych są zazwyczaj oświadczenia woli składane w imieniu spółki ze skutkiem wobec osób trzecich. Przy re­prezentowaniu spółki idzie przede wszystkim o występowanie w imie­niu spółki w stosunkach cywilnoprawnych (zawieranie umów, składanie oświadczeń woli, zaciąganie zobowiązań itp.).

Jeżeli zarząd sp. z o.o. jest jednoosobowy, to prawo reprezentowa­nia spółki posiada ten jeden członek zarządu. Natomiast w przypadku zarządu wieloosobowego, KSH przyjmuje jako zasadę, że prawo repre­zentowania spółki z o.o. posiada każdy członek zarządu. Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. W ten sposób KSH gwarantuje tzw. za­sadę bezpieczeństwa obrotu.

Rada nadzorcza i komisja rewizyjna to, z zasady, w spółce z o.o. organy fakultatywne. O ustanowieniu w spółce tych organów (jedne­go, drugiego lub obu) z reguły rozstrzygają wspólnicy w umowie spółki. W takim przypadku rada nadzorcza (komisja rewizyjna) musi być powo­łana przed zarejestrowaniem spółki (lub przed wpisem do rejestru sądo­wego zmian w umowie spółki). Obowiązek powołania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej istnieje natomiast w tych spółkach z o.o., któ­re łącznie spełniają dwa warunki: kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500.000 zł, wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu.

Rada nadzorcza (komisja rewizyjna) to organ nadzoru i kontroli dzia­łalności sp. z o.o., zwłaszcza pracy zarządu spółki. Organizację rady nad­zorczej (komisji rewizyjnej), jej kompetencje i funkcjonowanie reguluje KSH oraz umowa spółki. Organizację i sposób wykonywania czynności przez ten organ może też normować regulamin uchwalony przez zgroma­dzenie wspólników lub z upoważnienia zgromadzenia wspólników przez samą radę nadzorczą.

Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków. Człon­ków rady nadzorczej powołują i odwołują wspólnicy uchwałą. Umo­wa spółki może przewidywać inny sposób powoływania i odwoływa­nia członków rady nadzorczej (np. przez niektórych tylko wspólników, w drodze nominacji, itp.).

Członkowie rady nadzorczej mogą być w każdym czasie odwołani uchwałą wspólników (niezależnie od postanowień umowy spółki doty­czących podmiotów uprawnionych do powoływania i odwoływania rady nadzorczej). Według tych samych omówionych wyżej zasad powołuje się i odwołuje komisję rewizyjną, która również musi składać się co naj­mniej z trzech członków.

Zakres kompetencji rady nadzorczej w spółce z o.o. zależy od te­go, czy w spółce istnieje ona jako jedyny organ nadzorczy, czy obok niej działa także komisja rewizyjna. Jeżeli w spółce nie ma komisji re­wizyjnej, wówczas do rady nadzorczej należy nadzór i kontrola. Je­żeli w spółce działa także komisja rewizyjna, wówczas rada nadzorcza jest powołana do wykonywania głównie funkcji nadzorczej, zaś ope­ratywną kontrolę sprawuje przede wszystkim komisja rewizyjna (mo­gą ją sprawować z reguły także wspólnicy). W piśmiennictwie wskazu­je się, że nadzór od kontroli różni się zakresem możliwych do podję­cia czynności przez uprawniony podmiot. Kontrola wyraża się zwłasz­cza w uprawnieniu do zapoznawania się z działalnością kontrolowanego organu. W pojęciu nadzoru akcentuje się natomiast przede wszystkim uprawnienie do oddziaływania na pracę nadzorowanego organu.

Między radą nadzorczą a komisją rewizyjną zachodzą istotne różnice co do zakresu ich kompetencji. KSH nie zawiera wyczerpującego wy­liczenia kompetencji rady nadzorczej spółki z o.o. Stwierdza natomiast generalnie w tej materii, że: "Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności" (art. 219 § l). Rada kontroluje zarząd nie tylko z punktu widzenia ra­chunkowego, ale i celowości oraz racjonalności działania. Rada nadzor­cza nie ma prawa wydawania zarządowi spółki wiążących poleceń doty­czących prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki może natomiast roz­szerzyć uprawnienia rady nadzorczej, postanawiając np., że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem oznaczo­nych w umowie spółki czynności, albo przekazując radzie nadzorczej prawo zawieszenia w czynnościach, "z ważnych powodów", poszczegól­nych lub wszystkich członków zarządu (art. 220 KSH).

Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej sp. z o.o. KSH zali­czył ocenę przedkładanych przez zarząd zgromadzeniu wspólników do­kumentów: sprawozdań z działalności spółki, sprawozdania finansowe­go za ubiegły rok obrotowy, wniosków dotyczących podziału zysku oraz pokrycia straty. Jej kompetencje mogą dotyczyć także oceny innych frag­mentów działalności spółki.

W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawoz­dań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji majątku spółki. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, każdy członek rady nadzorczej może samo­dzielnie wykonywać prawo nadzoru. Rada nadzorcza składa corocznie zgromadzeniu wspólników pisemne sprawozdanie z wyników dokony­wanych ocen.

Kompetencje komisji rewizyjnej ustawodawca ujął w KSH inaczej niż w przypadku rady nadzorczej, bo w formie wyczerpującego wyli­czenia. Do obowiązków jej zaliczył więc jedynie ocenę wymienionych wyżej dokumentów (sprawozdań i wniosków) przedkładanych przez za­rząd zgromadzeniu wspólników. Tylko w spółce z o.o. nie mającej rady nadzorczej umowa spółki może rozszerzyć obowiązki komisji rewizyj­nej.

Rada nadzorcza (komisja rewizyjna) jako organ kolegialny podejmuje decyzje w formie uchwał. Uchwały podejmuje się albo na posiedzeniach rady (przy odpowiednim kworum wymaganym przez KSH lub umowę spółki), albo - jeżeli umowa spółki na to zezwala - oddając głos na piśmie za pośrednictwem innego członka rady nadzorczej czy też przy wykorzystywaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (telefon, faks, poczta elektroniczna itp.).

Wszyscy wspólnicy spółki z o.o. tworzą obligatoryjny organ spółki, jakim jest zgromadzenie wspólników. W spółce jednoosobowej funk­cję zgromadzenia spełnia jedyny wspólnik. Zgromadzenie wspólników to najważniejsza "władza" spółki, organ uchwałodawczy i stanowią­cy. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że zgromadzenie wspólników jest kompetentne we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla zarządu spółki albo dla rady nadzorczej. Kompetencje i funkcjonowanie zgro­madzenia wspólników sp. z o.o. reguluje KSH oraz umowa spółki.

Główną funkcją zgromadzenia wspólników jest podejmowanie uchwał w sprawach przewidzianych w KSH i umowie spółki. Zasad­niczym sposobem podejmowania uchwał przez wspólników jest wła­śnie czynienie tego na zgromadzeniu wspólników. Podejmowanie uchwał w głosowaniu pisemnym bez odbycia zgromadzenia wspólników może natomiast mieć miejsce wtedy, gdy wszyscy wspólnicy wyrażą na pi­śmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, lub gdy w taki sam sposób wyrażą zgodę na pisemne głosowanie, a z przepisów KSH lub innych aktów prawnych oraz umowy spółki nie wynika obowiązek podjęcia uchwały na zgromadzeniu wspólników. Trafnie zwrócono w li­teraturze uwagę, że wskazane wyżej alternatywne podejmowanie uchwał przez wspólników nie zawsze jest dopuszczalne. KSH lub umowa spół­ki przewidują bowiem niekiedy wyraźnie wymóg rozstrzygnięcia danej sprawy przez zgromadzenie wspólników, czasem wyłączając możliwość głosowania pisemnego, niekiedy zaś dla ważności uchwał ustawa wy­maga ich zaprotokołowania przez notariusza, czym pośrednio zmusza do podejmowania ich na zgromadzeniu

Uchwały wspólników wymagają w świetle KSH zwłaszcza następu­jące sprawy (art. 228):

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków,

2. postanowienie dotyczące roszczeń o naprawie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

3. zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

4. nabycie i zbycie nieruchomości albo udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej,

5. zwrot dopłat.

Katalog tych spraw rozszerzają inne przepisy KSH, a mogą go rozwijać także postanowienia umowy spółki.

Zgromadzenia wspólników w spółce z o.o. mogą być: zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne zgromadzenie wspólników sp. z o.o. po­winno się odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Przedmiotem obrad takiego zgromadzenia wspólników po­winno być (co najmniej):

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,

2. powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników,

3. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

W tych sprawach wyłączone jest głosowanie pisemne. Przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników mogą być także inne sprawy wymagające - zgodnie z KSH lub umową spółki - uchwały wspólników oraz sprawy nie zastrzeżone dla innych organów spółki.

Charakter nadzwyczajnych zgromadzeń wspólników sp. z o.o. ma­ją wszystkie te zgromadzenia, które nie są zgromadzeniami zwyczajny­mi. Nadzwyczajne zgromadzenie zwołuje się:

• w przypadkach określo­nych w KSH lub w umowie spółki,

• gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania posiedzeń uznają to za wskazane.

Przedmio­tem obrad zgromadzenia nadzwyczajnego mogą być wszystkie te spra­wy wymagające w świetle KSH i umowy spółki uchwał wspólników, których rozstrzygnięcia KSH nie wymaga na zgromadzeniu zwyczajnym oraz sprawy, które nie są zastrzeżone dla innych organów spółki.

Porządek obrad zgromadzenia, podany do wiadomości jego uczest­ników, ma charakter wiążący. Regułą jest, że poza sprawami umiesz­czonymi w porządku obrad wspólnicy mogą podjąć jedynie uchwałę w sprawie zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia oraz uchwały o cha­rakterze porządkowym. Jeżeli jednak na zgromadzeniu reprezentowany jest cały kapitał zakładowy, a nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu ­możliwe jest powzięcie uchwały w każdej sprawie, mimo że nie była ona objęta porządkiem obrad. Co więcej, gdy na zgromadzeniu reprezento­wany jest cały kapitał zakładowy, a nikt z obecnych nie zgłosi sprzeci­wu co do odbycia zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad, wówczas zgromadzenie wspólników może podjąć uchwałę nawet bez formalnego jego zwołania.

Jeżeli przepisy KSH lub umowa spółki inaczej nie stanowią, zgroma­dzenie wspólników jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów. Jednakże w kilku przypadkach przepisy KSH wymaga­ją przy podejmowaniu uchwał przez zgromadzenie udziału wspólników reprezentujących określoną wielkość kapitału zakładowego (np. art. 541 § l czy art. 577 § l).

Jeżeli ustawa lub umowa spółki z o.o. nie zawiera ograniczeń, wspól­nicy mogą uczestniczyć w zgromadzeniu wspólników i wykonywać pra­wo głosu przez pełnomocników. Przypomnijmy, że zasadą w sp. z o.o. jest, iż - jeżeli umowa spółki nie przewiduje udziałów uprzywilejowa­nych - na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos.

Regułą w spółce z o.o. jest, iż uchwały wspólników zapadają bezwzględną większością głosów - chyba że przepisy KSH lub umowy spółki stanowią inaczej. W niektórych kategoriach spraw KSH ustanawia wymóg kwalifikowanej większości głosów (np. 2/3 głosów lub 3/4 głosów - zob. art. 246 § l), a nawet wymaga przy niektórych uchwałach jednomyślności wspólników (zob. np. art. 246 § 2).

Głosowania na zgromadzeniach wspólników sp. z o.o. są z zasady jawne. Tajne głosowanie zarządza się zwłaszcza przy wyborach człon­ków organów spółki jak również w innych sprawach osobowych. Tajne głosowanie należy zarządzić na żądanie choćby jednego ze wspólników obecnych lub reprezentowanych na zgromadzeniu.

Uchwały zgromadzenia wspólników wpisuje się do księgi protoko­łów. Jeżeli protokół sporządza notariusz, zarząd wnosi odpis protokołu do księgi protokołów. Również uchwały pisemne, podjęte bez odbycia zgromadzenia wspólników, zarząd wpisuje do księgi protokołów.

7. Rozwiązanie i likwidacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Rozwiązanie sp. z o.o. w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stric­to) polega na zakończeniu jej bytu prawnego. Rozwiązanie następuje po przeprowadzeniu likwidacji - z chwilą wykreślenia spółki z rejestru sądowego. W spółce z o.o. - tak jak w każdej spółce kapitałowej - li­kwidacja ma charakter obligatoryjny. Celem likwidacji jest w pierwszym rzędzie zabezpieczenie interesów wierzycieli spółki, ale także zabezpie­czenie interesów jej wspólników. KSH zawiera rozwiązania, które służą ochronie interesów jednych i drugich.

Przyczyny rozwiązania spółki z o.o. określone zostały w przepisach KSH oraz w przepisach innych ustaw, w tym w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgodnie z KSH, rozwiązanie sp. z o.o. powodują:

1. przyczyny przewidziane w umowie spółki,

2. uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza,

3. ogłoszenie upadłości spółki,

4. inne przyczyny przewidziane prawem (zwłaszcza określone wart. 21 i 271 KSH).

Dzień podjęcia decyzji o rozwiązaniu sp. z o.o. lub zaistnienia innej przyczyny rozwiązania spółki stanowi otwarcie likwidacji, które rozpo­czyna proces przeprowadzania likwidacji. Likwidację przeprowadza się pod firmą (nazwą) spółki, z dodaniem oznaczenia "w likwidacji" (art. 274 § 2). W czasie prowadzenia likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną i podlega - z pewnymi zmianami - dotychczasowym przepisom.

W celu ochrony interesów wierzycieli (ale także wspólników), KSH przewiduje: obowiązek zgłoszenia likwidacji do sądu rejestrowego, "po­stępowanie konwokacyjne" (ogłoszeniowe), polegające na ogłoszeniu o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji oraz wezwaniu wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności, "czas tamujący" podział majątku spółki pomiędzy wspólników - sześć miesięcy od wezwania wierzycieli.

„Czynności likwidacyjne” (termin art. 282 § 1 KSH) polegają zwłaszcza na zakończeniu bieżących interesów sp. z o.o., ściągnię­ciu wierzytelności, wypełnieniu zobowiązań spółki, upłynnieniu mająt­ku spółki. Zakończenie postępowania likwidacyjnego następuje z chwi­lą całkowitego spieniężenia majątku spółki, zaspokojenia wierzycieli i (ewentualnego) podziału majątku spółki między wspólników.

Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego i po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień zakończenia likwidacji („sprawozdania likwidacyjnego” - art. 288 § 1 KSH), likwidatorzy powinni ogłosić w siedzibie spółki z o.o. to spra­wozdanie i złożyć je sądowi rejestrowemu z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru. Z chwilą wykreślenia z reje­stru spółka z o.o. kończy swój byt prawny

Spółka akcyjna

1. Istota spółki akcyjnej

Spółka akcyjna, podobnie jak sp. z o.o., należy do spółek kapitało­wych.

KSH nie zawiera definicji spółki akcyjnej. Na podstawie całości jej przepisów można stwierdzić, że jest to spółka handlowa charak­teryzująca się następującymi cechami:

• jest prywatnoprawną organizacją o charakterze korporacyjnym,

• powołaną przez jej założycieli w dowolnym celu nie zabronio­nym przez prawo,

• wyposażoną w osobowość prawną,

• posiadającą utworzony z wkładów akcjonariuszy i ustalony w statucie kapitał zakładowy podzielony na akcje o równej war­tości nominalnej,

• odpowiadającą za zobowiązania wyłącznie swoim majątkiem.

Wskazywano już wcześniej, że S.A. może być powołana przez za­łożycieli nie tylko w celu gospodarczym ale w każdym celu nie zabro­nionym przez prawo. Co prawda, nie wynika to expressis verbis z przepisów KSH, niemniej jednak wniosek taki, powszechnie przyjmowany w nauce prawa i orzecznictwie na grun­cie KH, również z przepisów KSH może być wyprowadzony na zasadzie argumentum a contrario. Jeżeli bowiem KSH nie ogranicza celu działal­ności S.A. tylko do celu gospodarczego, to w świetle treści podstawo­wych konstytucyjnych zasad ustrojowych - zasady państwa prawnego i zasady wolności działalności gospodarczej - musi to stanowisko być rozumiane w taki sposób, że może to być każdy cel, zarówno gospodar­czy, jak i niegospodarczy, byle tylko nie był on zabroniony przez prawo.

2. Powstanie spółki akcyjnej

Proces powstania S.A. jest - tak w sp. z o.o. - rozłożony w czasie, obejmując kilka niezbędnych czynności prawnych i faktycznych. W świetle przepisów art. 306 KSH, na proces ten składają się:

1. „zawiązanie spółki”,

2. wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zakładowego,

3. ustanowienie zarządu i rady nadzorczej,

4. wpis do rejestru sądowego.

Ad. 1. "Zawiązanie spółki" - to nowy termin, który nie występował w KH. Z treści art. 306 pkt l) KSH wynika, że pierwszym elementem "zawiązania" S.A. jest podpisanie statutu przez założycieli. W świetle innych przepisów KSH należy uznać, że pozostałe elementy składowe "zawiązania" S.A., to: wyrażona w jednym lub kilku aktach notarialnych przez akcjonariuszy zgoda m.in. na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmie­nie statutu oraz ich zgoda na objęcie akcji przez określone osoby, objęcie wszystkich akcji, bowiem zgodnie z treścią art. 310 § 1 KSH z tą chwilą następuje dopiero "zawiązanie" spółki akcyjnej.

Zawiązać S.A. może - jak to już wcześniej wskazywano - jedna lub więcej osób; nie może tego uczynić jedynie jednoosobowa sp. z o.o. W przypadku jednoosobowej S.A., KSH przewiduje - podobnie jak w przypadku jednoosobowej sp. z o.o. - zabezpieczenia przed nadużywaniem tej konstrukcji przez jedynego akcjonariusza.

Zawiązanie S.A. zapoczątkowane zostaje przez podpisanie uzgod­nionej treści statutu. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Ale nie muszą one wcale zostać akcjonariuszami. Pełnią natomiast obo­wiązki związane z zawiązaniem S.A. do momentu powołania zarządu.

Statut spółki akcyjnej, będący odpowiednikiem umowy w sp. z o.o.., powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. KSH koncen­truje się na postanowieniach dotyczących obligatoryjnych unormo­wań statutu S.A. Wymaga, aby statut każdej spółki akcyjnej określał:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zareje­strowaniem na pokrycie kapitału zakładowego

5. wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

6. liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnie­nia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

7. nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli,

8. liczbę członków zarządu i rady nadzorczej, albo co najmniej mini­malną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej,

9. co najmniej przybliżoną wielkość wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, ustaloną na dzień zawiązania spółki,

10. pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza „Monitorem Sądowym i Gospodarczym”.

KSH wskazuje następnie te elementy obligatoryjne statutu, których obowiązek wprowadzenia wynika z tego, że jeśli założyciele chcą uregu­lować w spółce pewne sprawy, to muszą tego dokonać właśnie w statucie - pod rygorem bezskuteczności wobec spółki. Chodzi tu o postanowienia dotyczące:

• liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw,

• wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje,

• warunków i sposobu umorzenia akcji,

• ograniczeń zbywalności akcji,

• uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom.

KSH ogranicza natomiast możliwość zawarcia w statucie S.A. po­stanowień fakultatywnych (art. 304 § 3 i 4). Stwierdza więc, w tej ma­terii, że statut może zawierać postanowienia odmienne, niż przewiduje ustawa, tylko wtedy, jeżeli ustawa na to zezwala, oraz że statut general­nie może zawierać dodatkowe (poza obligatoryjnymi) postanowienia, chyba że z ustawy wynika, że przewiduje ona wyczerpujące uregulowa­nie, albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami.

Każda zmiana statutu S.A. wymaga uchwały walnego zgromadze­nia umieszczonej w protokole sporządzonym przez notariusza i wpisu do rejestru sądowego. Ustawodawca wprowadził w KSH wymóg kwalifiko­wanej większości oraz wymóg kworum dla ważności uchwały walnego zgromadzenia w sprawie zmiany statutu. Jeżeli więc statut nie ustanawia surowych warunków powzięcia takiej uchwały, podejmowana ona jest z reguły większością 3/4 głosów w obecności akcjonariuszy reprezentu­jących co najmniej połowę kapitału zakładowego.

Momentem początkowym spółki akcyjnej w organizacji nie jest podpisanie statutu przez założy­cieli, ale „chwila zawiązania spółki” (art. 323 § l KSH), co oznacza w świetle powołanego przepisu art. 310 § l KSH, że początkiem S.A. w organizacji jest chwila objęcia wszystkich akcji. W procesie po­wstawania spółki akcyjnej można więc wyróżnić dwa okresy: od podpi­sania statutu do zawiązania spółki, okres S.A. w organizacji - od zawią­zania spółki do chwili wpisu do rejestru sądowego (rejestru przedsiębior­ców).

Ad. 2. O wnoszeniu wkładów na akcje będzie mowa dalej. W tym miejscu warto jedynie zwrócić uwagę, że w aktach notarialnych akcjo­nariuszy, o których wspomniano wyżej jako o elementach składowych zawiązania S.A., należy również wymienić osoby obejmujące akcje, licz­bę i rodzaj akcji objętych przez każdą z nich, wartość nominalną i cenę emisyjną akcji oraz terminy wpłat.

Ad. 3. Stwierdzenie dokonania wyboru pierwszych organów S.A. - tj. zarządu i rady nadzorczej - musi być również dokonane w aktach notarialnych akcjonariuszy stanowiących element składowy zawiązania spółki, bowiem nazwisk i imion osób powołanych do pierwszych orga­nów S.A. nie wolno umieszczać w statucie spółki.

Ad. 4. Tryb zgłaszania spółki akcyjnej do rejestru sądowego i tryb jej rejestrowania w rejestrze przedsiębiorców nie odbiega co do swej istoty i procedur od rejestracji sp. z o.o. Uprawnienie zgłoszenia S.A. do reje­stru posiada zarząd i powinien dokonać tego w terminie 6 miesięcy od da­ty sporządzenia statutu spółki. Jeżeli termin ten nie zostanie dotrzymany (lub sąd odmówi prawomocnie rejestracji), zarząd powinien niezwłocz­nie zawiadomić o tym przez ogłoszenie osoby mające interes prawny oraz zarządzić zwrot wpłaconych sum i wkładów niepieniężnych.

Wszelkie zmiany danych zawartych w zgłoszeniu spółka ma obowią­zek - w trybie określonym przez ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym - zgłosić sądowi rejestrowemu w celu wpisania do rejestru lub ujawnie­nia w aktach rejestrowych.

Wpis S.A. do rejestru przedsiębiorców, dokonywany w trybie wspo­mnianej wyżej ustawy o KRS, ma charakter konstytutywny. Z chwilą wpisu do rejestru spółka akcyjna uzyskuje osobowość prawną i może po­dejmować oraz wykonywać działalność gospodarczą.

3. Kapitał zakładowy spółki akcyjnej, wkłady wspólników, akcje

Pierwszym elementem składowym majątku S.A. jest kapitał zakła­dowy (pod rządami KB kapitał ten nazywany był kapitałem akcyjnym). Jest on obligatoryjnym i podstawowym kapitałem własnym S.A. Kapitał zakładowy S.A. to określona cyfrowo wartość pieniężna, będąca sumą wkładów, a równocześnie sumą akcji objętych przez wspólników.

KSH wydatnie podwyższył - w porównaniu z KB - minimalną war­tość kapitału zakładowego S.A. - ze 100.000 zł na 500.000 zł, wyznacza­jąc istniejącym spółkom akcyjnym takie same - jak w przypadku spółek z o.o. - terminy i warunki "osiągnięcia" tego minimalnego kapitału.

Nowością wprowadzoną przez KSH w zakresie kapitału zakładowego S.A. jest natomiast możliwość określania w statucie spółki minimalnej lub mak­symalnej wysokości kapitału zakładowego, a więc określania wysokości te­go kapitału "widełkowo" (minimalna wysokość nie może oczywiście być niższa niż 500.000 zł). W takim przypadku zawiązanie spółki następuje z chwilą obję­cia przez akcjonariuszy takiej ilości akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wartości kapitału zakładowego określonej w sta­tucie oraz złożenia przez zarząd przed wpisaniem spółki do rejestru oświadcze­nia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego. Akt notarialny zawierający oświadczenie zarządu powinien zawierać postanowienie o dookreśleniu wysokości kapitału zakładowego w statucie. Ta dookreślona wy­sokość wskazuje ostatecznie wartość kapitału zakładowego S.A.

Kapitał zakładowy w S.A. również jest co do zasady: wyrażony w pieniądzu, niezmienny. Stanowi: bazę majątkową funkcjonowania S.A., minimalne zabezpieczenie dla wierzycieli wypłacalności S.A. Właśnie dlatego ustawodawca zawarł w KSH szereg uregulowań, które mają zapobiec faktycznemu, a nie formalnemu obniżaniu kapitału zakładowego S.A. (zwłaszcza art. 362 § 1 i 2, 363 § 2 pkt. 1,366).

W S.A. możliwe jest zarówno podwyższanie, jak i obniżanie kapitału zakładowego, przy czym minimalny kapitał zakładowy nie może być oczywiście nigdy niższy niż 500.000 zł. Górnej granicy kapitału zakładowego w S.A. KSH nie określa. Tak podwyższenie, jak i obniżenie kapitału zakładowego w S.A. zawsze wymaga zmiany statutu spółki.

Podwyższenie kapitału zakładowego S.A. może nastąpić dwiema drogami:

1. albo przez emisję nowych akcji,

2. albo przez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji.

Jednym z podstawowych sposobów podwyższenia kapitału zakładowego S.A jest emisja przez tę spółkę nowych akcji. Objęcie nowych akcji może nastąpić w drodze:

1. złożenia oferty przez spółkę i jej przyjęcia przez oznaczonego adresata na piśmie pod rygorem nieważności (subskrypcja prywatna);

2. zaoferowania akcji wyłącznie akcjonariuszom, którym służy prawo poboru (subskrypcja zamknięta);

3. zaoferowania akcji w drodze ogłoszenia (obligatoryjną treść takiego ogło­szenia określa art. 440 § l) skierowanego do osób, którym nie służy prawo poboru (subskrypcja otwarta).

Regułą jest w S.A., że podwyższenie kapitału zakładowego następuje w dro­dze subskrypcji zamkniętej. Subskrypcja otwarta ma najczęściej miejsce w za­kresie publicznego obrotu papierami wartościowymi. Jej podstawą nie są jednak tylko przepisy KSH, ale przede wszystkim przepisy wspomnianej ustawy o pu­blicznym obrocie papierami wartościowymi.

Obniżenie kapitału zakładowego S.A. stanowi potencjalne niebezpieczeń­stwo dla wierzycieli spółki, KSH wprowadza również w tym przypadku jako regułę specjalne postępowanie ogłoszeniowe (konwokacyjne), mające na celu zabezpieczenie interesów wierzycieli spółki.

Zarówno podwyższenie, jak i obniżenie kapitału zakładowego S.A. staje się skuteczne z chwilą wpisu tego faktu do rejestru sądowego.

W każdej spółce kapitałowej, a więc także w S.A., kapitał zakła­dowy pochodzi z wkładów wnoszonych przez wspólników. Mówi się więc o "pokrywaniu" wkładami kapitału zakładowego. To pokrywanie wkładami odnosi się także do akcji (pokrywanie akcji, nabywanie akcji). Wkłady wnoszone do S.A. - jak wcześniej wspomniano - mogą mieć postać pieniężną lub niepieniężną (argumentum a contrario z przepi­su art. 14 ust. 1). W tym drugim przypadku noszą one tradycyjnie na­zwę aportów. Prawa wnoszone jako aporty do S.A. muszą mieć charakter

praw zbywalnych i materialnych (art. 14 § l oraz art. 311 § l KSH).

Podobnie jak w przypadku sp. z o.o., również w S.A. wnoszony aport musi być wyceniony w pieniądzu. KSH zawiera cały szereg przepisów, które w sposób bardziej jeszcze rozbudowany niż w przypadku sp. z o.o. mają chronić spółkę akcyjną oraz jej wierzycieli przed przypadkami zawyżania wartości aportów (art. 311 - 312). Przepisy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący i nie mogą być wyłączone czy zmienione.

W przeciwieństwie do spółki z o.o., w której tradycyjnie cały kapitał zakładowy musi być pokryty wkładami przed zarejestrowaniem spółki, w przypadku spółki akcyjnej takiego wymogu nie było pod rządami KH i nie wprowadził tego obowiązku także KSH. W nowym Kodeksie szcze­gółowo zostały uregulowane wszystkie sytuacje, gdy kapitał zakładowy S.A. nie jest w całości pokrywany - zgodnie z postanowieniami statu­tu spółki w tym względzie - przed zarejestrowaniem spółki (art. 309 §2-5). W każdym jednak przypadku kapitał zakładowy musi być pokryty wkładami co najmniej w wysokości jednej czwartej minimalnego kapita­łu zakładowego S.A. określonego przez KSH, a akcjonariusz obowiązany jest finalnie do wniesienia do spółki pełnego wkładu na akcje.

Akcje

W prawie gospodarczym termin "akcja" występuje w kilku zna­czeniach:

1. ułamkowa część kapitału zakładowego S.A., udział akcjonariusza w kapitale zakładowym,

2. prawo udziałowe (członkowskie) w spółce akcyjnej jako organi­zacji prywatnoprawnej,

3. papier wartościowy.

Wszystkie trzy wymienione znaczenia pojęcia "akcja" dosyć ściśle się ze sobą wiążą, tak że niekiedy trudno rozróżnić w jakim znaczeniu słowo "akcja" występuje w KSH, w piśmiennictwie, czy w praktyce gospodarczej.

Ad. 1. Ułamkowa część kapitału zakładowego wyrażona jest pewną wielkością jednostek pieniężnych (złotych). Ta liczba jednostek pienięż­nych określa tzw. wartość nominalną akcji, wynikającą z podzielenia ogólnej kwoty kapitału zakładowego przez liczbę akcji. Wartość nomi­nalna wszystkich akcji jest zawsze równa. KSH utrzymał dotychczasową minimalną wartość nominalną akcji - 1 zł. Akcje nie mogą być obej­mowane poniżej ich wartości nominalnej, gdyż wówczas nie zostałby zgromadzony zadeklarowany w statucie kapitał zakładowy(mogą nato­miast być obejmowane powyżej tej wartości).

Ad. 2. Drugie znaczenie pojęcia "akcja", rozumiane jako prawo udziałowe w S.A., wiąże się ściśle z ogółem praw i obowiązków akcjo­nariusza w spółce. Z reguły zależność jest tutaj taka, że im więcej akcji ma dany akcjonariusz, tym więcej przysługuje mu praw w spółce. Zasadą jest, że ilość posiadanych przez akcjonariuszy akcji determinu­je:

• ilość głosów na walnym zgromadzeniu,

• rozmiary uczestnictwa w podziale zysku (dywidendy),

• rozmiary uczestnictwa w majątku S.A. w przypadku jej likwidacji.

Akcja, jako prawo udziałowe (członkowskie) w spółce, jest prawem niepodzielnym (wynika to z treści art. 333 § 1 KSH).

W tej sytuacji niezwykle ważne jest więc precyzyjne określenie - kto jest akcjonariuszem, któremu przysługują prawa, i którego obciążają obowiązki. W świetle KSH (art. 343), wobec spółki uważa się za akcjonariusza tylko tę osobę, która: jest wpisana do księgi akcyjnej, albo jest posiadaczem akcji na okaziciela, z uwzględnieniem przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Ad. 3. Akcja jest także papierem wartościowym (nie dotyczy to jed­nak akcji w publicznym obrocie). Jest to najbardziej rozpowszechnio­ne rozumienie terminu "akcja". Jako dokument akcyjny wystawiony przez spółkę musi, dla swej ważności, być sporządzony na piśmie i za­wierać szereg danych wymaganych przez art. 328 § 1 KSH, w tym dane obligatoryjne, których brak powoduje nieważność dokumentu akcji. Sta­tut S.A. może zawierać dodatkowe postanowienia dotyczące treści doku­mentu akcji oraz jego formy.

Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie mie­siąca od dnia zarejestrowania spółki, zaś zarząd spółki zobowiązany jest wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez ak­cjonariusza. Jednakże dokumenty akcji na okaziciela nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą (na dowód częściowej wpłaty należy wydać imienne świa­dectwa tymczasowe). Akcjonariuszowi spółki publicznej przysługuje uprawnie­nie do imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot pro­ wadzący rachunek papierów wartościowych zgodnie z przepisami o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

W literaturze przedmiotu dokonuje się różnorodnych klasyfikacji akcji. Dla celów niniejszego podręcznika najważniejsze znaczenie zdają się mieć dwie takie klasyfikacje:

• podział akcji na akcje imienne, i akcje na okaziciela,

• podział akcji na akcje nieuprzywilejowane (nazywane w KSH także "akcjami zwykłymi" - art. 474 § 3) i akcje uprzywilejowane.

Zgodnie z treścią art. 334 KSH, akcje mogą być imienne lub na oka­ziciela. Akcje imienne charakteryzują się tym, że w dokumencie ak­cji wymienia się akcjonariusza (są to więc imienne papiery wartościo­we), co pozwala na pełną identyfikację osób akcjonariuszy i posiadanych przez nich akcji. Akcje na okaziciela tego nie czynią (papiery wartościo­we na okaziciela). O tym, czy i jakie akcje są imienne, a jakie na oka­ziciela decyduje statut S.A. oraz uchwały walnego zgromadzenia doty­czące kolejnych emisji akcji. Regułą w spółce akcyjnej jest możliwość zamiany akcji na okaziciela na akcje imienne i odwrotnie. Generalnie rzecz ujmując, z posiadaniem akcji imiennych lub akcji na okaziciela nie wiążą się różnice w prawach i obowiązkach akcjonariuszy.

Akcje imienne lub akcje na okaziciela, które nie przyznają ich posia­daczom jakichkolwiek szczególnych uprawnień, są akcjami nieuprzywi­lejowanymi (zwykłymi). S.A. może jednak wydawać akcje uprzywile­jowane, tj. akcje o szczególnych uprawnieniach, które powinny być określone w statucie spółki. Uprzywilejowane mogą być tylko akcje imienne.

Uprzywilejowanie z akcji może dotyczyć różnych szczególnych up­rawnień posiadacza takiej akcji. W KSH jedynie przykładowo wskaza­no, że uprzywilejowanie "może dotyczyć w szczególności" (art. 351 § 2): prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku w przypadku likwidacji spółki.

KSH obniżył w stosunku do KH liczbę głosów, jakie można przyznać jednej akcji uprzywilejowanej - z pięciu do dwu. Jednakże art. 613 § l KSH stanowi - chroniąc prawa nabyte wspólników istniejących już spółek akcyjnych - że uprawnienia akcjonariuszy spółek handlowych nabyte przed 1.1.2001 r. pozostają w mocy. Tym samym nadal mogą oni dysponować do pięciu głosami na walnym zgromadzeniu z tytułu posiadania akcji uprzywilejowanej co do głosu.

Inaczej niż KH reguluje również KSH uprzywilejowanie akcji w za­kresie dywidendy. Stanowi, że akcje takie nie mogą przyznawać upraw­nionemu dywidendy, która przewyższa więcej niż o połowę dywiden­dę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji nie­uprzywilejowanych. Jednakże również do tego rodzaju uprzywilejowa­nia odnosi się przywołany przepis art. 613 § l KSH, który pozwala ak­cjonariuszom spółek akcyjnych zachować uprawnienia co do dywidendy nabyte przed 1.1.2001 r., gdyby były one bardziej korzystne niż uprzy­wilejowanie takie w świetle KSH.

Wobec akcji uprzywilejowanej w zakresie dywidendy może być wyłączone przez statut spółki prawo głosu ("akcje nieme" - art. 353 § 3). Statut spółki może przyznawać akcjonariuszowi uprawnionymi z akcji niemej dywidendę wyższą niż określona w KSH, a akcja taka może korzystać z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi akcjami.

Zasadą określoną w KSH jest pełna zbywalność akcji, to znaczy prawo akcjonariusza do ich sprzedaży, zamiany, darowania, rozporzą­dzenia na wypadek śmierci itp. Ograniczenie zbywalności akcji może wynikać: z przepisów ustawy (zwłaszcza KSH, zob. np. art. 336 § l), z postanowień statutu.

Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki, albo w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzenia akcja­mi imiennymi. Prawa do zbywania akcji nie można natomiast wobec akcjonariusza wyłączyć.

4. Prawa i obowiązki akcjonariuszy

Prawa i obowiązki akcjonariuszy określają - KSH oraz statut spółki akcyjnej.

Za najważniejsze prawa niemajątkowe (korporacyjne) akcjonariuszy należy w świetle KSH uznać:

1. prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu oraz prawo głosu

2. przy podejmowaniu uchwał przez walne zgromadzenie,

3. prawo poboru akcji,

4. prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia.

Ad. 1. Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu oraz prawo głosu przy podejmowaniu uchwał przez walne zgromadzenie należy uznać za najważniejsze bodajże uprawnienia korporacyjne każdego akcjonariusza. Ustawodawca wprowadził w KSH różne zasady legi­tymowania akcjonariusza do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu i wykonywania prawa głosu przy podejmowanych przez to zgromadzenie uchwał - w zależności od tego, czy chodzi o:

• posiadaczy akcji imien­nych (lub świadectw tymczasowych),

• posiadaczy akcji na okaziciela.

Ci pierwsi uprawnieni są do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu i głosowaniach - jeżeli zostali wpisani do księgo akcyjnej co najmniej tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia. Ci drudzy posiadają ta­kie uprawnienie, jeżeli dokumenty akcji (lub imienne świadectwo depo­zytowe w przypadku spółki publicznej) złożyli w spółce co najmniej na tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia i nie odebrali przed jego zakończeniem.

Zasadą KSH jest, iż każda akcja daje jej posiadaczowi prawo do jednego głosu przy podejmowaniu uchwał przez walne zgromadzenie. Zasadę jednego głosu na jedną akcję modyfikować może istnienie akcji uprzywilejowanych co do głosu oraz "akcji niemych". KSH pozwala tak­że na ograniczenie w statucie S.A. prawa głosu akcjonariusza mającego ponad 1/5 ogółu głosów w spółce.

Ad. 2. Przez "prawo poboru" akcji rozumie się przysługujące akcjonariuszowi spółki prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji - w razie uchwalenia kolejnej emisji akcji, w proporcji do liczby już posiadanych akcji spółki. Prawo poboru może być przedmiotem obrotu prawnego. Akcjonariusz może to prawo zbyć innej osobie. W interesie spółki walne zgromadzenie może jednak - choć nie w każdym przypadku - pozbawić akcjonariusza prawa poboru w części lub w całości.

Ad. 3. Instytucja zaskarżania przez akcjonariusza uchwał walne­go zgromadzenia S.A. funkcjonuje na zasadach takich samych, jak analogiczna instytucja w sp. z o.o.

Wśród praw majątkowych akcjonariuszy za najważniejsze w świetle KSH należy uznać następujące:

1. prawo do udziału w zysku (do dywidendy),

2. prawo do rozporządzania swoją akcją (akcjami),

3. prawo do zwrotu w niektórych przypadkach wpłat na akcje,

4. prawo do uczestnictwa w podziale majątku likwidowanej spółki.

Ad. 1. Prawo do dywidendy należy uznać za podstawowe, najważ­niejsze prawo majątkowe akcjonariusza. Akcjonariusz ma prawo do udziału w zysku, przy spełnieniu jednak trzech przesłanek: zysk wyka­zany jest w sprawozdaniu finansowym, sprawozdanie finansowe zbadane zostało przez biegłego rewidenta, zysk (lub jego część) został uchwałą walnego zgromadzenia przeznaczony do wypłaty akcjonariuszom. Rosz­czenie o wypłatę dywidendy powstaje dopiero po spełnieniu się tych wszystkich warunków. Roszczenie to jest zbywalne w drodze cesji.

Zysk z reguły rozdziela się w stosunku do liczby akcji. Statut spół­ki może przewidywać inny sposób podziału zysku. Przypomnijmy, że w S.A. mogą też istnieć akcje uprzywilejowane co do dywidendy. Dywi­dendę wypłaca się zazwyczaj jednorazowo za dany rok obrotowy, ale - jak pamiętamy - KSH przewiduje możliwość wypłaty akcjonariuszowi przez spółkę zaliczki na poczet dywidendy - na analogicznych zasadach jak w sp. z o.o.

Ad. 2. Z zasady pełnej zbywalności akcji wynika prawo akcjona­riusza do rozporządzania w sposób nieograniczony swoimi akcjami. Może je więc: zbywać jak już o tym była mowa, ustanawiać na nich prawo zastawu i użytkowania. Akcje na okaziciela są zbywane przez ich wręczenie inne osobie (przeniesienie posiadania). Akcje imienne (lub świadectwa tymczasowe) zbywane są przez pisemne oświadczenie na do­kumencie akcji (lub na świadectwie tymczasowym), albo przez oświad­czenie na osobnym dokumencie oraz przeniesienie dokumentu akcji (lub świadectwa tymczasowego) i wpis do księgi akcyjnej.

Prawa akcjonariusza do rozporządzania akcją wyłączyć nie moż­na. W przypadku akcji na okaziciela niedopuszczalne jest także jakiekol­wiek ograniczenie rozporządzania akcją. Możliwe jest natomiast ograni­czenie w statucie S.A. rozporządzaniem akcjami imiennymi (np. uzależ­niając te czynności od zgody spółki, albo ograniczając możliwość roz­porządzania akcjami w inny sposób). Akcjonariusze mogą też zawrzeć między sobą umowę ograniczającą na czas określony (do 5 lat) rozpo­rządzanie akcją.

Ad. 3. Prawo do zwrotu wpłat na akcje powstaje w konkretnych przypadkach przewidzianych przez KSH. Dotyczy to zwłaszcza przy­padków obniżenia wysokości kapitału zakładowego.

Ad. 4. Prawo akcjonariusza do udziału w majątku likwidowanej S.A. kształtuje się generalnie podobnie jak analogiczne prawo wspól­nika sp. z 0.0., z pewnymi jednak modyfikacjami. Jeżeli status S.A. nie stanowi inaczej, wówczas: majątek pozostały do podziału między ak­cjonariuszy dzieli się proporcjonalnie w stosunku do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał zakładowy. Akcje uprzywilejowane co do podziału majątku spółki korzystają z prawa pierwszeństwa przy takim podziale.

Obowiązki akcjonariuszy, podobnie jak ich prawa, mogą mieć cha­rakter:

1. korporacyjny (niemajątkowy),

2. majątkowy.

Ad. 1. KSH nie reguluje wprost żadnych obowiązków niemajątko­wych akcjonariuszy. Obowiązki takie, o charakterze stałych świadczeń niematerialnych na rzecz spółki, może na akcjonariuszy posiadających akcje imienne nakładać natomiast statut S.A. W praktyce chodzi może o różne świadczenia (np. działania marketingowe czy dostawy towarów).

Ad. 2. Podstawowym obowiązkiem majątkowym akcjonariusza jest obowiązek wniesienia pełnego wkładu na akcje. Wpłaty powinny być dokonywane równomiernie na wszystkie akcje. Przypomnijmy, że akcjonariusz nie ma bezwzględnego obowiązku dokonania pełnej wpłaty na akcje przed zarejestrowaniem S.A. Terminy i wysokość wpłat na akcje określa - z zachowaniem reguł przewidzianych w art. 309 § 3 KSH - statut spółki lub uchwała walnego zgromadzenia. Walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do określenia terminów wpłat na akcje. Jeżeli akcjonariusz nie dokonał wpłaty w terminie, jest on zobowiązany do zapłacenia odsetek ustawowych za opóźnienie lub odszkodowania - chyba że inaczej stanowi statut S.A. W skrajnym przypadku może on być pozbawiony praw akcjonariusza.

5. Organy spółki akcyjnej

W spółce akcyjnej obligatoryjnie istnieć muszą trzy jej organy:

1. zarząd,

2. rada nadzorcza,

3. walne zgromadzenie.

Wykazują one znaczne podobieństwo struktury i kompetencji do or­ganów sp. z o.o., co pozwala skoncentrować się na odmiennościach ich rozwiązań lub na unormowaniach specyficznych. Warto od razu zwrócić uwagę, że w świetle przepisów KSH nie można jednak powoływać ko­misji rewizyjnej, gdyż Kodeks nic o niej nie mówi, a w spółkach kapita­łowych nie istnieje możliwość powoływania organów fakultatywnych.

Zarząd spełnia w spółce akcyjnej taką samą rolę jak zarząd w sp. z o.o. Jest to organ wyłącznie uprawniony do zarządzania spółką, o własnych, samodzielnych kompetencjach. Organizację zarządu S.A., jego kompetencje i funkcjonowanie reguluje KSH oraz posiłkowo statut spółki, a może także określać regulamin, którego uchwalenie statut może oddawać w gestię walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej (jeżeli tak nie czyni, to regulamin może uchwalić sam zarząd).

Skład zarządu S.A. KSH uregulował tak samo, jak skład zarządu sp. z o.o. Jednakże w S.A., jeżeli statut nie stanowi inaczej, członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, z tym, że członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie.

KSH przyjmuje jako zasadę kadencyjność sprawowania funkcji przez człon­ka zarządu, przy czym okres jednorazowej kadencji nie może być dłuższy niż 5 lat. Tę samą osobę można powoływać bez ograniczeń na kolejna kadencje, trwa­jące jednak nie dłużej niż 5 lat każda. Statut spółki może ustanowić częściowe odnawianie zarządu (w ramach tych 5-letnich kadencji) w ten sposób, że pewna liczba członków zarządu kolejno ustępuje albo w drodze losowania, albo według starszeństwa wyboru, albo w inny sposób. Mandaty członków zarządu S.A. wy­gasają tak samo, jak mandaty członków zarządu sp. z o.o.

Członek zarządu z reguły może być odwołany w każdym czasie. Jed­nakże statut spółki akcyjnej może w tej sprawie zawierać inne postano­wienia, w szczególności ograniczać prawo odwołania do "ważnych po­wodów" (art. 370 § 2 KSH).

Jeżeli chodzi o pozycję (status) członków zarządu wieloosobowego w S.A., to KSH przyjmuje tu analogiczne rozwiązania, jak w sp. z o.o. Przewiduje też - na wzór sp. z o.o. - możliwość określenia w statucie spółki specjalnej pozycji prezesa zarządu przy podejmowaniu uchwał przez zarząd oraz w zakresie kierowania przez niego pracami zarządu.

Kompetencje zarządu S.A. obejmują:

1. prowadzenie spraw spółki,

2. reprezentowanie spółki.

Zasadą w S.A. jest, iż w przypadku zarządu wieloosobowego "wszyscy jego członkowie są uprawnieni i zobowiązani do wspólnego prowadzenia spraw spółki" (art. 371 § 1). Statut może w tych sprawach stanowić inaczej.

Przywołane sformułowanie KSH - "do wspólnego prowadzenia" ­powoduje, że Kodeks nie mówi o prawie każdego z osobna członka za­rządu S.A. do prowadzenia spraw spółki, a przez to rezygnuje z wyróż­nienia rodzajów tych spraw, co czyni przy zarządzie sp. z o.o. Warto przy tym zwrócić uwagę, że w przepisach KSH odnoszących się do spół­ki akcyjnej nie uregulowano zasad prowadzenia jej spraw przez zarząd. Przyjąć więc należy, że obowiązujące w tym zakresie unormowania bę­dą przyjęte w statucie S.A. lub konkretyzujących uchwałach walnego zgromadzenia.

W kwestiach regulujących wiele innych spraw dotyczących zarządu S.A., w tym zwłaszcza reprezentacji czynnej i biernej spółki akcyjnej - regulacje KSH nie różnią się od odpowiednich regulacji Kodeksu dotyczących sp. z o.o.

Zarząd S.A. obowiązany jest prowadzić księgę akcyjną, czyli księ­gę akcji imiennych i świadectw tymczasowych. Do księgi tej wpisuje się m.in. dane identyfikacyjne akcjonariuszy oraz wysokość dokonanych przez nich wpłat, a także - na wniosek uprawnionego - wpis o przenie­sieniu akcji na inną osobę lub o ustanowieniu na niej ograniczonego pra­wa rzeczowego. Akcjonariusz może przeglądać księgę akcyjną i żądać odpisów z niej.

KSH przewiduje obligatoryjne powołanie w S.A. rady nadzorczej. Or­ganizację rady nadzorczej w spółce akcyjnej, jej kompetencje i funkcjo­nowanie normują przepisy KSH, posiłkowo postanowienia statutu spółki, a także może te sprawy określać regulamin rady nadzorczej uchwalony albo przez walne zgromadzenie, albo z upoważnienia statutu przez samą radę nadzorczą.

Skład rady nadzorczej S.A. określił KSH tak samo, jak w sp. z o.o. Analogiczne są też reguły jej powoływania i odwoływania - z zasady przez walne zgromadzenie, z możliwością jednak odmiennego uregulo­wania tych spraw przez statut spółki. Nowym rozwiązaniem przyjętym przez KSH wart. 385 § 3 jest ewentualność powoływania poszczegól­nych członków rady nadzorczej przez tzw. grupy akcjonariuszy.

Sprawy kadencyjności i wygaśnięcia mandatów członków rady nadzorczej zostały w KSH uregulowane tak samo jak kwestie kadencyjności i wygaśnięcia mandatów członków zarządu S.A.

Wśród kompetencji rady nadzorczej S.A. można wyróżnić dwie ich grupy:

1. wynikające wprost z KSH,

2. określone w statucie spółki.

Zasadniczą kompetencją rady nadzorczej, którą zgodnie z KSH musi ona spełniać w każdej spółce akcyjnej, jest "sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalno­ści" (art. 382 § l KSH) Kodeks akcentuje przy tym, tak samo jak w przypadku sp. z o.o., że rada nadzorcza S.A. nie ma pra­wa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Szczególne obowiązki rady nadzorczej służące realizacji jej kompetencji określone zostały w KSH analogicznie jak omówione wyżej odpowiednie obowiązki rady nadzorczej sp. z o.o. Następna grupa określonych w KSH kompetencji rady nadzorczej S.A. wyraża się w jej uprawnieniach do: zawieszenia, ale tylko "z ważnych powodów", po­szczególnych lub wszystkich członków zarządu (art. 383 § l), delego­wania członków rady nadzorczej do czasowego wykonywania czyn­ności członków zarządu nie mogących sprawować swoich czynności.

Jeżeli chodzi o kompetencje rady nadzorczej wynikające ze statutu S.A., to KSH wskazuje, iż statut może rozszerzać wymienione wyżej uprawnienia rady nadzorczej, a w szczególności przewidywać, że zarząd jest zobowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych w statucie czynności.

Rada nadzorcza S.A. jest organem kolegialnym. Kolegialność akcen­tuje KSH, stwierdzając co do zasady, że "Rada nadzorcza wykonuje swoje obowiązki kolegialnie..." (art. 390 § l) Rada może jednak delegować swoich członków do samodzielnego pełnienia określonych czynności nadzorczych.

Podobnie jak w sp. z o.o., również w spółce akcyjnej akcjonariusze tworzą ob­ligatoryjny organ spółki akcyjnej - walne zgromadzenie, które cza­sem w piśmiennictwie lub w języku potocznym określane bywa termi­nem "walne zgromadzenie akcjonariuszy". Walne zgromadzenie jest najważniejszym organem spółki akcyjnej, stanowiącym o najbardziej istotnych sprawach związanych z bytem i działalnością tej spółki. Wal­ne zgromadzenie to organ uchwałodawczy i stanowiący. Kompetencje i funkcjonowanie walnego zgromadzenia S.A. regulują przepisy KSH oraz posiłkowo statut spółki.

Zasadniczą funkcją walnego zgromadzenia S.A. jest podejmowanie uchwał w sprawach przewidzianych w KSH i w statucie spółki. Walne zgromadzenie może powziąć uchwałę w każdej sprawie, o ile nie należy ona do kompetencji zarządu lub rady nadzorczej35. KSH określa wart. 393 najważniejsze sprawy, które wymagają uchwały walnego zgromadzenia. Należą do nich:

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków,

2. postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzo­nej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

3. zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

4. nabycie i zbycie nieruchomości lub udziału w nieruchomości, chyba że statut stanowi inaczej,

5. emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa,

6. nabycie własnych akcji.

Uchwały podejmowane są w S.A. przez akcjonariuszy wyłącznie na walnym zgromadzeniu.

Podobnie jak posiedzenia najważniejszego organu właścicielskiego sp. z o.o., również posiedzenia walnego zgromadzenia S.A. mogą być zwyczajne i nadzwyczajne. Termin zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia S.A. i obowiązkowy przedmiot jego obrad reguluje KSH tak samo, jak w przypadku zgromadzenia wspólników sp. z o.o.

Warto może dodać, że przedkładane przez zarząd walnemu zgromadzeniu S.A. sprawozdania finansowe wymagane przez KSH muszą być wcześniej zaopiniowane nie tylko przez radę nadzorczą, ale także przez biegłego rewidenta. Katalog spraw podlegających obligatoryjnemu rozpatrzeniu na walnym zgromadzeniu S.A. rozszerzają inne przepisy KSH, a mogą go rozszerzać także postanowienia statutu spółki.

Jeżeli chodzi o nadzwyczajne walne zgromadzenia, to zwołuje się je w tych samych przypadkach, co nadzwyczajne zgromadzenia wspólników w sp. Z o.o.. Podobny jest także generalnie w obu typach spółek tryb zwoływania obu rodza­jów walnych zgromadzeń, chociaż w S.A. regułą jest zwoływanie walnych zgro­madzeń przez ogłoszenie (art. 402 § 1). Zbliżone są także przepisy KSH doty­czące w obu typach spółek porządku obrad organów właścicielskich, możliwości podejmowania uchwał w sprawach nie objętych porządkiem obrad, a także po­dejmowania uchwał mimo braku formalnego zwołania walnego zgromadzenia.

Wskazano już wcześniej, kto jest uprawniony do uczestnictwa w wal­nym zgromadzeniu S.A. Identycznie jak w sp. z 0.0., jeżeli KSH lub statut nie stanowią inaczej, walne zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim akcji. Jednakże w niektórych przy­padkach przepisy KSH wymagają przy podejmowaniu uchwał przez wal­ne zgromadzenie udziału akcjonariuszy reprezentujących określoną wiel­kość kapitału zakładowego (art. 541 § l, art. 577 § l).

Podobnie jak w sp. z o.o., również w S.A. jest regułą, że uchwa­ły na walnym zgromadzeniu zapadają bezwzględną większością gło­sów, chyba że przepisy KSH lub statutu stanowią inaczej. W niektórych kategoriach spraw KSH ustanawia inne wymogi odnośnie większości głosów, żądając np.: zwykłej większości głosów (art. 415 § 4), kwali­fikowanej większości głosów (art. 416 § l - 2/3 głosów, art. 415 § l - 3/4 głosów), zgody na zmianę statutu S.A. wszystkich akcjonariuszy, których ta zmiana dotyczy (art. 415 § 3).

W kwestii jawności i tajności głosowania na walnych zgromadzeniach KSH przyjmuje te same reguły, co obowiązujące w sp. z o.o. Uchwały walnego zgromadzenia powinny być umieszczone w protokole sporzą­dzonym przez notariusza, a wypis z protokołu dołączony przez zarząd do księgi protokołów.

6. Rozwiązanie i likwidacja spółki akcyjnej

Rozwiązanie S.A. na­stępuje po przeprowadzeniu obligatoryjnej likwidacji - z chwilą wykre­ślenia spółki z rejestru sądowego. Regulacje dotyczące rozwiązania i li­kwidacji S.A. nie odbiegają generalnie od analogicznych rozwiązań do­tyczących sp. z o.o.

Przyczyny rozwiązania S.A. określone zostały w przepisach KSH oraz w przepisach innych ustaw, w tym w ustawie o Krajowym Reje­strze Sądowym. Zgodnie z KSH, rozwiązanie spółki akcyjnej powodują zazwyczaj:

1. przyczyny przewidziane w statucie,

2. uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o prze­niesieniu siedziby spółki za granicę,

3. ogłoszenie upadłości spółki,

4. inne przyczyny przewidziane prawem (zwłaszcza wart. 21 KSH).

Przebieg procesu likwidacyjnego w S.A. nie odbiega od scharakte­ryzowanego wyżej przebiegu tego procesu w sp. z o.o. Spółka akcyjna kończy swój byt prawny z chwilą wykreślenia z rejestru sądowego (reje­stru przedsiębiorców).

Obowiązujące dokumenty organizacyjne

Podstawowym dokumentem organizacyjnym spółek jest umowa spółki (w S.A. jest to statut). Umowa spółki pod rygorem nieważności musi być zawarta na piśmie w formie aktu notarialnego. W treści umowy spółki można wyróżnić dwie grupy uregulowań: część obligatoryjną i część fakultatywną.

Na część obligatoryjną składają się dwa zespoły postanowień: takie, które muszą być zawarte w każdej umowie oraz takie, których obowiązkowe wystąpienie w umowie jest uzależnione od zaistnienia określonych przesłanek.

W zależności od charakteru obligatoryjna część umowy spółki może różnić się swoją treścią, dlatego też poniżej w tabeli przedstawimy postanowienia, które muszą znaleźć się w takiej umowie.

RODZAJ SPÓŁKI	UMOWA SPÓŁKI MUSI ZAWIERAĆ:
Spółka Jawna	Firmę i siedzibę firmy Określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość Przedmiot działalności spółki Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony
Spółka Partnerska	Określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki Przedmiot działalności spółki Nazwiska i imiona pracowników, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, gdy umowa spółki to przewiduje W przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów Firmę i siedzibę spółki Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony Określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość
Spółka Komandytowa	Firmę i siedzibę spółki Przedmiot działalności spółki Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony Oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość Oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa)
Spółka Komandytowo-Akcyjna	Firmę i siedzibę spółki Przedmiot działalności spółki Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony Oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość Wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela Liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnego rodzaju Nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń Organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej
Spółka z o.o.	Firmę i siedzibę spółki Przedmiot działalności spółki Wysokość kapitału zakładowego Czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział Liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony
Spółka Akcyjna (STATUT)	Firmę i siedzibę spółki Przedmiot działalności spółki Czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony Wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego Wartość nominalną i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela Liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli maja być wprowadzone akcje różnego rodzaju Nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli Liczbę członków zarządu i rady nadzorczej, albo co najmniej minimalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej Co najmniej przybliżoną wartość kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, ustaloną na dzień zawiązania spółki Pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza „Monitorem Sądowym i Gospodarczym”

Postanowienia fakultatywne mogą dotyczyć takich spraw, których prawo albo wcale nie reguluje, albo normując je pozwala na odmienne uregulowanie przez wspólników w umowie, albo wreszcie które są tak unormowane w przepisach prawa, że wywierają skutki prawne jedynie wówczas, gdy w umowie wspólnicy wyraźnie je przewidzieli (dotyczy to np. dopłat czy umorzenia udziału). W praktyce wspólnicy mogą w umowie rozstrzygnąć o wielu sprawach istotnych dla spółki.

Funkcje Zarządu i Rady Nadzorczej

Zarząd jest organem wyłącznie uprawniony do zarządzania spółką, o własnych, samodzielnych kompetencjach. Organizację zarządu, jego kompetencje i funkcjonowanie reguluje KSH.

Kompetencje zarządu zazwyczaj obejmują:

1. prowadzenie spraw spółki,

2. reprezentowanie spółki.

Ad. 1. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że w zakresie treściowym po­jęcia „prowadzenie spraw spółki” zawiera się dokonywanie wszelkich czynności prawnych i faktycznych zmierzających do realizacji celu spółki - w ramach określonego w umowie spółki przedmiotu jej działal­ności, jak też podejmowanie wszelkich działań nadzwyczajnych, jeżeli zajdzie taka potrzeba. Chodzi tutaj zarówno o sprawy związane z pro­wadzeniem spółki w układzie wewnętrznym, jak również z prowadze­niem ich "na zewnątrz" - w stosunkach z osobami trzecimi.

Warto zwró­cić uwagę, że prowadzenie spraw spółki polega na podejmowaniu decy­zji, przy których zazwyczaj nie dochodzi do oświadczeń woli w imie­niu spółki ze skutkiem wobec osób trzecich (np. podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania majątkiem spółki, wykonywanie funkcji praco­dawcy, opracowywanie planów rozwoju spółki itp.).

W ramach pojęcia "prowadzenie spraw spółki", KSH wyróżnia dwa rodzaje takich spraw:

1. "sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki"

(art. 207 § 3),

2. "sprawy przekraczające zakres zwy­kłych czynności spółki" (art. 207 § 4).

Sprawy nie przekraczające za­kresu zwykłych czynności spółki może prowadzić każdy członek za­rządu bez uprzedniej uchwały zarządu. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy choćby jeden z pozostałych członków zarządu sprzeci­wił się jej przeprowadzeniu - wymagana jest uprzednia uchwała zarzą­du. W przypadku spraw przekraczających zakres zwykłych czynno­ści spółki zawsze wymagana jest uprzednia uchwała zarządu. Uchwały zarządu, o których wyżej mowa, zapadają bezwzględną większością gło­sów.

Ad. 2. Prawo reprezentowania spółki przez zarząd obejmu­je głównie dokonywanie czynności prawnych, zarówno sądowych, jak i pozasądowych, zwłaszcza związanych z prowadzeniem spraw spółki. Elementem tych czynności prawnych są zazwyczaj oświadczenia woli składane w imieniu spółki ze skutkiem wobec osób trzecich. Przy re­prezentowaniu spółki idzie przede wszystkim o występowanie w imie­niu spółki w stosunkach cywilnoprawnych (zawieranie umów, składanie oświadczeń woli, zaciąganie zobowiązań itp.).

Jeżeli zarząd spółki jest jednoosobowy, to prawo reprezentowa­nia spółki posiada ten jeden członek zarządu. Natomiast w przypadku zarządu wieloosobowego, KSH przyjmuje jako zasadę, że prawo repre­zentowania spółki posiada każdy członek zarządu. Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. W ten sposób KSH gwarantuje tzw. za­sadę bezpieczeństwa obrotu.

Rada nadzorcza to organ spółki powołany do stałego nadzorowania i kontrolowania jej działalności oraz podejmowania decyzji w ważniejszych sprawach. Or­ganizację rady nadzorczej w spółce, jej kompetencje i funkcjo­nowanie normują przepisy KSH.

Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków. Człon­ków rady nadzorczej powołują i odwołują wspólnicy uchwałą. Umo­wa spółki może przewidywać inny sposób powoływania i odwoływa­nia członków rady nadzorczej (np. przez niektórych tylko wspólników, w drodze nominacji, itp.).

Wśród kompetencji rady nadzorczej można wyróżnić dwie ich grupy:

1. wynikające wprost z KSH,

2. określone w statucie spółki.

Zasadniczą kompetencją rady nadzorczej, którą zgodnie z KSH musi ona spełniać w każdej spółce jest "sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalno­ści" (art. 382 § l KSH) Kodeks akcentuje, że rada nadzorcza nie ma pra­wa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej KSH zali­czył ocenę przedkładanych przez zarząd zgromadzeniu wspólników do­kumentów: sprawozdań z działalności spółki, sprawozdania finansowe­go za ubiegły rok obrotowy, wniosków dotyczących podziału zysku oraz pokrycia straty. Jej kompetencje mogą dotyczyć także oceny innych frag­mentów działalności spółki.

W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawoz­dań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji majątku spółki. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, każdy członek rady nadzorczej może samo­dzielnie wykonywać prawo nadzoru. Rada nadzorcza składa corocznie zgromadzeniu wspólników pisemne sprawozdanie z wyników dokony­wanych ocen.

Obowiązek utworzenia rady nadzorczej mają spółki, których kapitał własny przekroczy 50.000 zł.




31

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




---