PYTANIE NR 77

Typy układów przestrzennych miast

Układ przestrzenny elementów morfologicznych- inaczej plan miasta, stanowi ramy, w których wykonywane są funkcje miasta i w których organizuje się życie codzienne jego mieszkańców.

Plan miasta tworzą trzy grupy elementów morfologicznych :

1. ulice, drogi, place

2. działki budowlane

3. różnego rodzaju budynki

Wyróżnia się różne rodzaje układów przestrzennych miast. Zaprezentowane zostaną tutaj układy według poszczególnych autorów:

• Kiełczewska-Zaleska, 1969

-Regularny(proste, geometryczne formy ułożone zespoły bloków urbanistycznych, ulic, placów działek. Może być rezultatem jednorazowego założenia, bądź tez powstać wskutek przebudowy, regulacji starych dzielnic.Posiada szachownicowy układ ulic.np. San Diego, Egipt, Kioto, Japonia)

-Nieregularny(kręty i krzywy przebieg ulic, które przecinają się pod różnymi kątami, place są ułożone chaotycznie. Powstaje gdy brak jest interwencji czynników regulujących całość układu według określonej koncepcjiCharakteryzuje się krętymi często slepo zakończonymi uliczkami. Np. miasta arabskie, miasta kultury isalmskiej, Tunis)

• R.E.Dickinson, 1950

-nieregularne

-promienisto-koncentryczne

-prostokątne lub inaczej sieciowe

• J.TicaJ.Tricart, 1954-klasyfikacja ze względu na rozplanowanie miast

I. Miasta homogeniczne(jednorodny, który nie zmienia się z przemianami społeczno-ekonomicznymi)

1.Układy planowane

a)prostokątne

-liniowe-Rozdziela główne funkcje urbanistyczne-mieszkania, prace, wypoczynek i komunikacje i usytuowanie ich w postaci stref linearnych biegnących równolegle do siebie wzdłuż głównej osi komunikacyjnej. Ośrodki usługowo-administarycjne znajdują się na skrzyżowaniu dróg. Powstaje w ten sposób miasta rozciągnięte na długość, rodzaj bardzo wydłużonej szachownicy

-rombowe

-sieciowe(szachownicowe)- Często wyznaczany przez skrzyżowanie dwóch dróg. Ułatwia parcelacje terenu, podział miasta na jednostki administracyjne i sąsiedzkie, a także jest dogodny ze względów architektonicznych(domy o kształcie prostokątnych bloków) i komunikacyjnych(łatwe wytyczenie ruchu ulicznego) Do ujemnych stron zalicza się brak połączeń ukośnych, co powoduje stratę czasu przy przechodzeniu przez ulice przecinające się pod kątem prostym po linii łamanej.

b)promienisto-koncentryczne- Złożony ze stref koncentrycznie ułożonych wokół centrum oraz promieniście rozchodzących się z centrum arterii, przecinających koliste ulice. Pozwala harmonijnie rozplanować miasto wokół centrum, gdzie mieści się dzielnica handlowa i ważne instytucje życia publicznego.

-gwiazdowe

-koliste

2.Układy nieplanowane

a)miasta umocnione

b)miasta nieregularne

II. Miasta heterogeniczne(taki charakter posiada większość miast. Wynika to z zmian jakie następują w długim okresie czasu, gdzie układ przestrzenny zmienia się wraz z przemianami społeczno-ekonomicznymi. Obok dzielnic regularnych przetrwały elementy starsze lub nowsze o chaotycznym, samorzutnie kształtującym się rozplanowaniu.)

1)układy rekonstruowane

2)układy polinuklearne

3)układy sieciowe

4)układy koliste

MODELE MIAST

Model strefowo-koncentryczny opracował na podstawie miasta Chicago Burgess. Przedstawione na podstawie tego modelu jest zjawisko ekspansji miasta w postaci stref o kształcie kręgów, ukazujących strefy wzrostu urbanistycznego wraz z typami obszarów zróżnicowanych w procesie rozwoju(ryc. 1) Począwszy od środka

Układu: strefa 1 to centrum gdzie zlokalizowane są

ośrodki handlowo-administracyjne. Obszar ten posiada status najbardziej dostępnego, gdyż jest to teren gdzie miasto posiadało swój początek. Druga strefa ma status przejściowej, gdzie kiedyś była strefa mieszkaniowa. Historyczna struktura została zmodyfikowana wskutek lokalizacji w tej strefie przemysłu wraz z handlem. Strefa 3 jest zamieszkana przez osoby, które mają niskie dochody oraz robotników z wyższymi płacami którzy emigrowali ze strefy drugiej w celu pozostania w pobliżu miejsca pracy. Strefa 4 jest to obszar , zamieszkany przez burżuazję. Znajdują się tutaj budynki mieszkalne zarówno jednorodzinne jak i wielorodzinne o wyższym standardzie zabudowy. Z powodu dużego oddalenia od centrum powstają tu lokalne centra handlowe. Strefa 5 jest to strefa suburbiów, nazywana także „sypialnią” miasta, gdzie ulokowane są wyłącznie domy jednorodzinne o wysokim standardzie. Tak się przedstawia lokalizacja centrum oraz poszczególnych stref. Model ten dotyczy tylko i wyłącznie układów monocentrycznych , gdzie dostępność wszelakich usług jest największa w centrum obniżając się wraz z oddaleniem od niego. Kształtuje się , gdy władze miejskie nie poświęcają dużej uwagi na planowanie miejskie.

Drugim omawianym modelem jest model sektorowy lub inaczej klinowy. Jest to model przedstawiony przez H.Hoyta, który zakłada przeciwstawną koncepcję do modelu wcześniejszego. Otóż H.Hoyt zbadał 64 miasta amerykańskie potwierdzając swoje przypuszczenia iż Burgess nie miał racji w swoich teoriach. Określił iż kierunek a nie odległość od centrum jest najważniejszym

aspektem kształtującym strukturę przestrzenna miasta. Model ten jest przedstawiony w formie promienistych stref lub klinów , które posiadają różnorodne funkcje. Najważniejszym punktem jest centrum, od którego ciągną się kliny wzdłuż głównych szlaków

komunikacyjnych. Układ taki tworzy się w momencie,

gdy wysokość czynszów wraz z standardem zabudowy mieszkaniowej ulega zróżnicowaniu. Zajmowanie przed ludność nowych terytoriów odbywa się stopniowo przez poszczególne sektory. Tendencją jest to , iż najszybciej i najprężniej rozwijają się kliny znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych. Na skutek tego procesu miasto przyjmuje kształt gwiazdy z wysuniętymi ramionami w kierunku zewnętrznym.

Trzecim modelem jest model wieloośrodkowy nazywany inaczej modelem policentrycznym czyli posiadającym więcej aniżeli jedno centrum. Przedstawili go C.D.Harris oraz E.L.Ullman zakładając, iż miasto powstaje gdy wytworzy się w jego obrębie wiele ośrodków a lokalizacja jego składników posiada charakter policentryczny. Składowymi, które doprowadzają do takiego stanu zagospodarowania przestrzennego jest

zróżnicowanie wymagań lokalizacyjnych różnych rodzajów działalności gospodarczej, kolejno działających sił przyciągania i odpychania oraz jako rezultat działania

czynnika ingerencji historycznej. Inna nazwa występująca w literaturze to układ mozaikowy.

Ryc. 1 Model koncentryczny

Źródło: http://www.norwid24.waw.pl/geo_site/geo220re/r_osa_02.jpg

Ryc.2 Model sektorowy(klinowy)

Źródło: http://www.norwid24.waw.pl/geo_site/geo220re/r_osa_02.jpg

Ryc.3 Model wieloośrodkowy

Źródło:http://www.norwid24.waw.pl/geo_site/geo220re/r_osa_02.jpg

---