LITERATURA W KRAJU

VI. LITERATURA DOŚWIADCZEN EKSTREMALNYCH

1. HOLOCAUST

• historia:

• 1940- utworzenie gett

• I 1942- decyzja tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej; likwidacja gett

• lato 1942- likwidacja getta w Warszawie; Treblinka

• 19 IV 1943- 16 V 1943- powstanie w getcie; Żydowska Organizacja Bojowa

• VIII 1943- Protest Frontu Odrodzenie Polski (pióra Zofii Kossak)- nawoływanie do materialnej i moralnej pomocy Żydom

• X 1943- pow. Komitet Pomocy Żydom „Żegota”- organizacja odziemna

• organizacje żydowskie getta:

• tajne wieczorki

• Centralna Komisja Imprez

• Żydowska Organizajca Kulturalna JIKOR

• hebrajska Tkuma (Odrodzenie)

• teksty:

• Z otchłani- antologia poetycka tekstów o zagładzie Żydów

• Emanuel Ringelblum (1900- 1944) tworzy w getcie archiwum Oneg Szabat (=”biesiady sobotnie”); gromadzenie wszystkich dokumentów na temat Żydów

• kronika Ringelbluma z getta; IX 1939- I 1943

• dziennik Adama Czerniakowa (prezes gminy żydowskiej)

• pisarze jidisz:

z getta warszawskiego:

• Hilel Cajtin- tłumacz Psalmów na jidisz

• Jehoszua Perle

• Jakir Warszawski

• Henryka Łazowertówna

• Władysław Szlengel

Wilno

• byłe środowisko grupy „Junge Wilne” (Młode Wilno)

• Abraham Sutzkever; Waldiks 1940 (= Rzecz leśna; tomik)

Kraków

• Mordechaj Gebirtig

Białystok

• Hirsz Glik; Nie mów nigdy oto już ostatnia z dróg

• pisarze nowohebrajscy:

• Amir Gilboa

• Jehuda Amichaj

• Aba Kowner

WŁADYSŁAW SZLENGEL (1914- 1943)

• charakterystyka:

• przed wojną teksty kabaretowe, przyjaciel Tuwima

• pisał dla towarzyszy niedoli

• „kronikarz tonących”

• operowanie prostym słowem i gestem

• styl reportażowy, rzeczowy

• nieadekwatność dotychczasowych kryteriów oceny do nowej sytuacji:

• zezwierzęceni żydowscy policjanci

• brak prawa do oceniania ludzi ze strefy aryjskiej jako złych

• elementy satyry

• fraszki na miejscowe władze, służby porządkowe

• teksty:

• większość zaginęła

• Co czytałem umarłym

• Kartka z dziennika „akcji”

• Pomnik; pustka człowieka wyrwanego z najbliższego otoczenia

• Rzeczy

• Kontratak

• Okno na tamtą stronę

• Telefon

ICCHAK KACENELSON (1886- 1944)

• charakterystyka:

• pisarz jidisz i hebrajski

• tradycja starej żydowskiej poezji religijnej

• absurdalność śmierci

• utwory tłum Jerzy Ficowski

• teksty:

• Dzień mojego wielkiego nieszczęścia- epitafium na śmierć żony i trzech synów w jednej z akcji

• Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie- 15 pieśni w stylu biblijnym opiewających tragedię całego narodu

****************************************************************

2 OBOZY KONCENTRACYJNE

• charakterystyka:

• teksty tworzone dla współbraci, dla potrzymania w nich ducha

• obozowa „subkultura”

• formy imprez artystycznych

• wieczory i poranki literackie

• motywy:

• rzeczywistość obozowa

• tęsknota za rodziną i domem

• wizja życia, gdy skończy się koszmar

• Aleksander Kulisiewicz, więzień w Sachsanhausen, zgromadził archiwum dokumentów z Kl-ów (Konzentrationslager)

• trawestacje znanych wierszy i piosenek

• „milczenie”- o twórczości mówiono tylko najbardziej zaufanym przyjaciołom

• cudzysłów lub branie w nawias jako zaznaczenie treści lub nazwy, z którą autor się nie utożsamiał (np. słów oprawców)

• „pseudonimowanie rzeczywistości” obozowej

• gatunki:

• kolędy w odmianie obozowej

• modlitwy

• akty strzeliste

• litanię

• tzw. autyzm obozowy- ucieczka od rzeczywistości.

• Mieczysław Lurczyński (1907- 1992)

• więzień Buchewaldu;

• Niedokończony poemat 1945;

• 13 zgłoskowiec

• opowieść o młodości w Warszawie

• nostalgia za miastem

• kryzys wszelkich form wysłowienia

1

---