31. Powieść pozytywistyczna - teoria, typologia i poetyka (na wybranych przykładach). Powieść młodopolska - kierunki przemian i poetyka (na wybranych przykładach).
POWIEŚĆ POZYTYWISTYCZNA:
Powieść historyczna.
Świat przedstawiony jest umieszczony w ramach epoki, która jest traktowana przez pisarza oraz jego odbiorców na wzór zamkniętego okresu dziejowego z przeszłości. Każda powieść historyczna zmierza zazwyczaj do przekazywania prawdy historycznej, stawia sobie za zadanie oddanie charakterystycznych cech epoki wraz z jej problemami. Oprócz bohaterów znanych z historii, pojawiają się bohaterowie fikcyjni (zdarza się, że pół-fikcyjni). W epoce romantyzmu, gatunek powieści historycznej uległ znacznemu rozwojowi, wiązało się to z zainteresowaniami przedstawicieli tej epoki, dziejami historycznymi. Powieść historyczna pragnęła oddać najbardziej wiernie realia historyczne, a także problemy ważne dla konkretnego czasu, lecz nie jest odcięta od spraw literackich, politycznych, czy też czasów w jakich została stworzona. Nierzadko nadaje się powieści historycznej konkretne funkcje (np. w Trylogii są to funkcje ideologiczne, gdyż została napisana "ku pokrzepieniu serc"). Niektóre powieści historyczne przedstawia się to w postaci pewnej maski, kostiumu, który służy do nakreślenia kwestii współczesnych. Ponadto, powieść historyczna, zaliczana jest również do literatury tzw. rozrywkowej, może być zbliżona do dzieł literatury sensacyjnej (jak np. "Trzej muszkieterowie"). Zdarza się, iż powieść historyczna usiłuje w niezwykle szczegółowy sposób nakreślić epokę - całościowa archaizacja użytego języka, nadawanie mu cech języka konkretnych czasów. Niekiedy blisko jej do eseju. Czasem jest swoistą rekonstrukcją mitu czy legendy. Powieść historyczna, pozostaje przy formach XIX -wiecznego realizmu, pojawia się narrator wszechwiedzący, zaś układ jej fabuły jest wyraźnie nakreślony.
Powieść historyczna była wielkim sukcesem czytelniczym, stanowiło to, po pierwsze potwierdzenie jej walorów artystycznych, a po wtóre - dowód na to, iż powieść odpowiadała oczekiwaniom społecznym na optymistyczną legendę heroicznych dziejów narodowych.
Jako przykład powieści historycznej, można tutaj przywołać "Popioły", które to dzieło jest powieścią historyczną, mającą związek z kampanią dowódcy Napoleona, która jest dyskusją z wrogą dla Żeromskiego ideologią tzw. politycznej ugody oraz uległego poddaństwa wobec władzy zaborczej. Z tego też powodu sceny batalistyczne zajmują w powieści historycznej czołowe miejsca. Autor skupia całkowicie swą uwagę na starciach zbrojnych polskich oddziałów na europejskich polach wojennych, ich sukcesach oraz klęskach.
Następnym przykładem mogą być dzieła Henryka Sienkiewicza, który napisał powieści historyczne "ku pokrzepieniu serc". Jego zbiór, zwany "Trylogią" (w skład której wchodzą powieści: "Ogniem i mieczem" z 1884 r., "Potop" z 1886 r., oraz "Pan Wołodyjowski" z lat 1887 - 88), zawiera niesamowicie barwny oraz sugestywny, mimo, iż wyidealizowany, a także subiektywny wizerunek życia oraz wydarzeń z historii Polski, okresu XVII stulecia ( w okresie wojen kozackich oraz najazdu Szwedów, a także wojny tureckiej).
W utworze pt. "Krzyżacy", pisarz przedstawił doskonałą wizję starć polskich rycerzy z Krzyżakami, aż do spektakularnego zwycięstwa nad nimi pod Grunwaldem. Z kolei w utworze, którego akcja toczy się za panowania Nerona, zatytułowanym "Quo vadis", przedstawił duchowe zwycięstwo chrześcijaństwa nad imperium rzymskim.
Także i "Faraon", autorstwa Bolesława Prusa to powieść historyczna. Pisarz skomponował nowy model gatunku powieści historycznej, tzw. "model paraboli historycznej", stworzonej w takim okresie dziejowym, gdzie istnieje luka źródłowa (np. źródła to: Ramzes XII - luka - Hektor) i tą właśnie lukę, pisarz zapełnia postacią Ramzesa XIII. Wydarzenia w powieści, rozgrywają się w Egipcie, mimo, iż nigdy nie było Egiptu Ramzesa XIII. Równocześnie rozgrywa się akcja wszędzie oraz od stuleci, gdyż wszędzie może się rozgrywać.
Dodatkowo "Faraon" to utwór rzetelnie napisany, według wiadomości związanych z antycznym Egiptem.
"Potop" to druga część sienkiewiczowskiego cyklu powieści historycznych, wydana okresie lat 1884 - 86.
Pisarz przedstawił tu wydarzenia z historii z okresu 1655-1658.
Sienkiewicz ukazuje bardzo ciężką sytuację polityczną oraz militarną naszego kraju. W 1655 roku, Wielkie Księstwo Litewskie, zostało owładnięte przez armie ukraińskich Kozaków. Jeśli zaś chodzi o Polskę, to w tym również czasie, została ona napadnięta przez oddziały Szwedów. Celem napaści było zawładnięcie ziemiami Polski, zdobycie całkowitego panowania na wodach Morza Bałtyckiego, grabież dóbr ziemskich. Poprzez zdradzieckie działania magnatów oraz szlachty polskiej, nieprzyjaciel odniósł liczne zwycięstwa. Kroniki przedstawiają dokonywanie grabieży oraz gwałty wroga, powstawanie dużej liczby oddziałów partyzanckich. Punktem zwrotnym tzw. "potopu szwedzkiego", pisarz uczynił obronę Częstochowy, a ściślej - Jasnej Góry. Rezultatem tego zdarzenia jest konferencja tyszowiecka - a więc wypowiedzenie posłuszeństwa władcy Karolowi X, dokonane przez oddziały polskich hetmanów, utworzenie konfederacji w celu obrony Polski. Król wraca do ojczyzny z wygnania, zwołuje ludność do walk. Stanowiło to próbę I rozbioru Polski, gdzie miały brać udział Szwecja, Prusy oraz książę Siedmiogrodu, czyli Rakoczy.
Powieść "Potop" odznacza się istnieniem anonimowego, ale wszystkowiedzącego narratora, pojawiającego się w trzech funkcjach:
- świadka oraz obserwatora toczących się zdarzeń, czasem i ich uczestnika, mówi on o konkretnych wydarzeniach, albo przedstawia postaci
- kronikarza, który przekazuje wiadomości o kraju oraz ludziach XVII stulecia, według powszechnej opinii
- historyka, który wnosi współczesną pisarzowi wiedzę na temat dawnych czasów (lecz praktycznie nie zabiera on głosu).
Poprzez mistrzowski język Sienkiewicza, znaczny realizm oraz dramaturgię zyskały również opisy scen bitewnych.
W "Potopie", można wyraźnie zauważyć przeplatanie się elementów historii z fikcją. Sienkiewicz ukazał czytelnikowi sceny bitewne, które mają swoje odbicie w historii, a także prawdziwe i fikcyjne postaci, bądź sceny, które znacząco wpływają na konstrukcję świata przedstawionego w utworze.
Powieść tendencyjna.
Cechy powieści tendencyjnej na przykładzie Marty Elizy Orzeszkowej.
Powieść tendencyjna to główna, obok noweli oraz tzw. sztuki z tezą, forma literacka, charakterystyczna dla wczesnego okresu pozytywizmu, obejmującego w Polsce lata 60. i 70. XIX wieku. Powieść tendencyjna miała przede wszystkim pełnić funkcje wychowawcze, dostarczając czytelnikom słusznych i właściwych, w przekonaniu autora, wzorców postaw i zachowań.
Elementami konstytutywnymi wzorcowej powieści tendencyjnej były:
schematyczne przedstawianie postaci kontrastowych, dobrych i złych, przy czym - co stanowi drugi podstawowy element gatunku - narrator w sposób jednoznaczny i subiektywny opowiadał się za linią postępowania bohatera "pozytywnego", który całym swoim życiem realizował poprawny scenariusz działania według przyjętego z góry modelu, przenikniętego nade wszystko filantropią i etycznym nastawieniem wobec społeczeństwa.
Powieść tendencyjna zmierzała do jednoznacznego wykorzystania wszystkich środków ekspresji dla wykazania słuszności propagowanej tezy. Rezygnowano więc z pogłębionych portretów psychologicznych bohaterów na rzecz idealizowania postaci pozytywnych skontrastowanych z negatywnymi pod każdym względem przeciwnikami ich poglądów.
Bohaterowie powieści tendencyjnych byli nieskomplikowani, sprowadzani do właściwie jednej cechy (tzw. "papierowi bohaterowie").
NARRATOR najczęściej 3 osobowy, zna przeszłość, umieszczony poza światem przedstawionym - tak jest w Marcie, nie zna myśli bohaterów, ale zna ich przeszłość, zwraca się do czytelników
narrator zwraca się do wirtualnego czytelnika, obok zwykłych informacji mówi o prawidłowościach jakim podlegają bohaterowie
n. ukazuje obecne zdarzenia jako skutki zdarzeń przeszłych np. brak wykształcenia Marty przyczyną jej późniejszych problemów
n. odwołuje się do wiedzy ogólnej - na początku prezentuje sytuacje kobiet, które uczą się tylko jak się podobać, narrator ma ten sam system wartości co większość ludzi np. prostytucja Karoliny nie jest pochwalana
przedstawiony świat wydaje się logiczny, ma związek z rzeczywistością więc jest prawdopodobny
ważne jest umotywowanie działań bohatera: Marta po śmierci męża musi znaleźć pracę, znajduje się w nowej dla siebie sytuacji. Każde działanie Marty, każda próba podjęcia pracy motywowana jest też jej troską o dziecko. Karolina po tym jak została sama musiała utrzymywać się z prostytucji.
powieść jest ilustracją dla tezy:
W Marcie Orzeszkowa na początku pisze o tym, jak są postrzegane kobiety. Przypisuje się im różne role, ale każdy zgadza się z tym, że cnota kobiety to ślepa wiara. Ubolewa nad tym, że od dziecka wpaja się kobietom, że są służącymi mężczyzn, że dla nich żyją. Uczą się tylko tego jak się podobać. Wychodzą za mąż z miłości, rzadko dla pieniędzy. Potem kochają znowu, są nieszczęśliwe bo usychaja z tęsknoty. Przez taki kształt rzeczy kobiety, które są w związku mogą jakoś przetrwać życie. Inne, których plany się pokrzyżują, muszą radzić sobie same. (w domyśle jak Marta) Grzeszą, aby zapewnić sobie byt, bo nie umieją nic. Okazuje się więc że recepta pr. kochajcie nie pomaga na wszystko. Może by więc do tej recepty dołożyć jeszcze jakiś składnik, żeby była skuteczna? O tym powie już powieść.
odrzucenie fantastyki, nieprawdopodobnych zbiegów okoliczności
typowość zdarzeń i osób: Martą może być każda kobieta jeśli straci męża. Nie umie nic albo zna się pobieżnie na kilku rzeczach i nie przetrwa sama. Jak każda kobieta wpada na dobrych ludzi i podstępnych mężczyzn. Nie jest nikim wyjątkowym podobnie jak jej córka Jancia, a także dobra i wierna służąca, która chętnie pomagałaby Marcie ale sama miała na utrzymaniu chorą matkę. Oleś jest typowym facetem, który wykorzystuje kobiety.
ukazuje błędy bohatera, które od razu są nieznacznie (chodzi o technikę narracji) ale wyraźnie oceniane negatywnie np. brak wykształcenia Marty, jej początkowa rozrzutność (gdy płaciła aby ktoś poszedł do sklepu, a za parę miesięcy za te pieniądze kupiłaby jedzenie)
bohater najczęściej wywodzi się z klasy mieszczańskiej: Marta Świcka to szlachcianka, średniozamozna, o sielankowej przeszłości, piękna, jedynaczka, rodzice zmarli ale zakochała się w urzędniku Janie, nie miała nic, on ją utrzymywał, nie oszczędzała i nie myślała o przyszłości, ma ponad 20 lat, pieniądze poszły na leczenie męża
odrzucenie hasła „sztuka dla sztuki” i wprowadzenie utylitaryzmu, czyli użyteczności. Powieść jest bliska nauce. Użyteczność dla społeczeństwa jest miarą wartości człowieka - chodzi o tezę, nauczanie czytelników
rzadko akcja rozgrywa się w miastach na wschodzie z uwagi na cenzurę
ukrywanie nazwisk - to błąd skoro powieść ma być wiarygodna - w Marcie podane są nazwiska
dokładne opisy- powieść ma wpływać na wyobraźnię - w Marcie opis ciemnej izby w której musiała zamieszkać, ulic, opis pięknego salonu Karoliny
czas akcji niezbyt oddalony od czasu opowiadania
często stosuje się mowę zależną
narrator powtarza opinie bohatera. Skoro bohater uzna kogoś za dobrego, narrator tak będzie o tej osobie mówił
bohater ukazany jest w jakiejś sytuacji, ważna droga postepowania, istotne są te informacje z biografii bohatera, które mają związek z przedstawionymi wydarzeniami. Narrator już w 1 rozdziale opowiada historię Marty. Gdy żyli rodzice jej życie wyglądało jak sielanka. Wzrastała wśród dostatku. Skończyło się gdy ojciec wskutek jakichś zmian ekonomicznych w kraju stracił posiadłość, matka umarła. Ojciec zmarł spokojnie gdy widział za kogo wyszła. Narrator wyjawia prawdę ogólną: że nie ma nic stałego na świecie, jak coś zyskamy to oczywiście stracimy, jak Marta męża. Nie cierpi ten, kto ma jakieś umiejętności bo one nie mijają. Podkreśla że los Marty nie jest wyjątkowy, śmierć męża jest częstym zjawiskiem.
Często charakteryzuje się bohatera na podstawie wyglądu Marta staje się coraz bardziej wyczerpana, chuda, co też odbija się na jej psychice.
bohater przewidywalny
bohater to przedstawiciel jakichś poglądów, wartości, których słuszność weryfikuje się w toku powieści. Marta jest przedstawicielką pewnego typu kobiet. Jest też niezaradna, zbyt ufna. Kiedy kradnie pieniądze woli rzucić się pod wóz niż gnić w pierdlu i palić się ze wstydu. Marta nie jest raczej skrytykowana, bo rzadko łamała swoje zasady - ukradła i brała w końcu jałmużnę ale w intencji chorego dziecka. Skrytykowany jest raczej świat w którym przyszło jej żyć, bardziej przyjazny dla mężczyzn.
jednoznaczne zhierarchizowanie wartości
gdy narrator 1 osobowy, posiada dużą wiedzę ale rzadko się tę metodę stosuje w pow. tend. W MARCIE NIE
wyrażona w powiesci tendencja w przeciwieństwie do idei ma charakter postulatywny
świat maksymalnie zbliżony do rzeczywistego, czas wydarzeń i miejsce aktualne, istniejące Warszawa XIX w
narrator ma autorytet, wypowiada bezapelacyjne oceny
werystyczne ukształtowanie świata czyli żeby był prawdopodobny
taka proza miała kształtować przekonania odbiorców i trafić do wielu ludzi, to nośnik prawd uniwersalnych
wnioski płynące z Marty:
Refleksja o miłości - gdy kobieta ją straci nie umie sama sobie poradzić.
Marta traci majątek i służącą która za nia wczystko robiła. Okazuje się wtedy jak jest niesamodzielna - nie umie wyjść na zakupy, oburzają ją zaczepki na ulicy, nie wie jak zrobić herbatę.
Bezradność dziecka i brak perspektyw na życie.
Okrucieństwo mężczyzn. Poza zmarłym mężem Marty w powieści nie ma dobrego mężczyzny. Niby jest znajomy księgarz, ale daje Marcie tylko 1 szansę a przy drugiej wizycie nie dał jej już pieniędzy. Oleś to macho, literat spotkany chyba w księgarni śmieje się z nieudanych prób znalezienia pracy, na ulicy ją ktoś zaczepiał.
Powieść realistyczna
Twórcy powieści realistycznej ukazywali, często w sposób wyrywkowy, za to szczegółowy, życie zwykłego człowieka. Czynili to w sposób obiektywny, i z perspektywy zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy, kierującego się typowymi zasadami moralnymi. W prozie realistycznej nastąpiła demokratyzacja tematów i języka. Bohaterowie nie przypominali herosów, ich biografie były typowe dla epoki i stylu życia klasy, którą reprezentują. Kreując postać realista dbał zarówno o motywacją psychologiczną jak i socjologiczną. Narrator wszechwiedzący ma dystans do wydarzeń o których opowiada. Nie tylko je relacjonuje, ale także formułuje oceny, niekiedy w sposób bezpośredni. Fabuła powieści realistycznej jest na ogół wielowątkowa, obfituje w epizody. Zdarzenia zazwyczaj są uporządkowane chronologicznie, ale relacje przerywają informacje o zdarzeniach wcześniejszych. Ważną funkcję spełnia opis przestrzeni konstruowany z punktu widzenia narratora, który stara się wychwycić cechy najbardziej charakterystyczne.
Przedstawicielami realizmu są: Stendhal (Czerwone i czarne), Honoré de Balzac (Komedia ludzka), Charles Dickens (Klub Pickwicka), Nikołaj Gogol (Martwe dusze), Lew Tołstoj (Wojna i pokój); w Polsce: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz.
Główne cechy powieści realistycznej:
obiektywna narracja w trzeciej osobie (narrator wszechwiedzący), czasem też pierwszoosobowa (przy narracji listów, pamiętników);
nieschematyczni bohaterowie (brak bohaterów skrajnie złych i dobrych);
mowa pozornie zależna (narrator przekazuje myśli bohatera);
obowiązywanie zasady prawdopodobieństwa;
rozbudowane opisy miejsc, sytuacji i osób, które są jasno określone poprzez retrospekcje. Ponadto realia przedstawionego świata są znane autorowi, a wydarzenia umieścił w czasie w którym żył;
wyraźnie wyartykułowane związki przyczynowo-skutkowe;
ukazanie panoramy społeczeństwa;
chronologia wydarzeń powieści realistycznej.
Ojciec Goriot odzwierciedla życie, przekrój społeczny, obyczaje Paryża lat 20 - tych. Narracja jest głosem trzecioosobowym i wszechwiedzącym, opowiada zdarzenia nie ujawniając swoich interpretacji. Wydarzenia powieści biegną kolejno, wynikają z siebie, są racjonalne i prawdopodobne, bez interwencji sił pozaziemskich, bez wizji i bez fantazji. Obserwujemy też skrupulatną szczegółowość w opisie świata przedstawionego - Balzac odtwarza mapę Paryża, układ uliczek w dzielnicy pensjonatu, opis budynku z zewnątrz. Stosuje zabieg milieu - czyli chwyt charakteryzowania postaci poprzez opis przedmiotów, którymi się otacza, pomieszczeń, w których przebywa, czy ludźmi z którymi przestaje. Przykładem milieu jest opis pensjonatu pani Vauquer. Rolę bohatera realistycznego odgrywa Vautrin - silna, przedsiębiorcza osobowość, stojąca na granicy świata zwykłego i przestępczego podziemia. Ponadto Ojciec Goriot pokazuje świat z punktu widzenia zwykłego odbiorcy, odkrywa i obnaża prawa rządzące rzeczywistością i ujawnia prawdy o życiu.
Powieść naturalistyczna.
Germinal Emila Zoli jako powieść naturalistyczna.
Zamierzeniem Zoli było napisanie całego cyklu powieściowego, który dałby mu okazję do uzmysłowienia czytelnikom własnej koncepcji naturalizmu oraz - związanego z nim - faktu, iż drzemią w ludziach „ludzkie bestie”. Cykl ów nazywa Rougon-Macquartowie; Germinal jest trzynastą z kolei jego powieścią, powstałą w 1885 roku. Głównym bohaterem Germinala jest Stefan Lantier - górnik i socjalista - który przewodniczy strajkowi w kopalni doprowadzając ostatecznie do jej zniszczenia i śmierci wielu ludzi. Naturalizm Germinala odbiega dość znacznie od teoretycznych założeń Zoli. Skupmy się jednak na elementach powieści realizujących owe postulaty.
W warstwie tematycznej naturalizm lubował się w przeciętności, wybierał ludzi przynależących społecznie do niższych klas, przyglądał się ich życiu, demaskował brudy i niemoralne motywacje działań uznawanych za godne pochwały. Jednostki opisywane w utworach naturalistycznych były do przesady przeciętne, bez żadnych wyróżniających je, in plus czy in minus, cech charakteru, osobowości. Ponadto kierunek ten uwypuklał biologiczną determinację bohaterów. Są oni przedstawiani jako „ludzkie zwierzęta”, wsłuchane w swój instynkt i rytm ziemi. Ich głównym celem jest przetrwanie, walka o byt poprzez naturalny dobór. To oczywiście tezy zaczerpnięte wprost z teorii ewolucji Charlesa Darwina.
W Germinalu górnicy należą do proletariatu, strajkiem rozpoczynają walkę z wyższymi klasami, którą przegrywają z kretesem. Masa jest zbiorowiskiem nijakości. Stefan Lantier wtapia się w ów tłum, przewodniczy buntowi, bierze udział w zwierzęcym pędzie do niszczenia. Zostaje zdegradowany do poziomu bestii ludzkiej. Koleje jego losu wyznacza tłum, instynkt stadny pcha go do działania.
W warstwie leksykalnej i konstrukcyjnej Zola domagał się przede wszystkim obiektywizmu. Proza taka zarzucać miała głębię psychologiczną postaci na rzecz opisu ich zachowań (behawioryzm). W kolorystyce naturalizmu dominują szarości i czernie, brudy i zamazane krajobrazy pozbawiające świat przedstawiony jakiejkolwiek atrakcyjności. Lubuje się w trywializmie, patologii, marginesach - dociera tam, gdzie literatura do tej pory bała się zaglądać. Językowo naturalizm pozwala sobie na większą niż chociażby realizm swobodę, autorzy wrzucają do swoich utworów kolokwializmy, wulgaryzmy, język straganiarzy i robotników oraz chłopską gwarę. Kompozycyjnie natomiast prąd ten stawiał zdecydowanie na dialog i opis, a więc epatował nagłą, drastyczną zdarzeniowością albo fundował czytelnikowi długie, pozbawione ciekawych metafor czy wyszukanego języka, statyczne opisy. Porzuca też wszechwiedzącego narratora, starając się przefiltrować świat przez umysł zezwierzęconego bohatera. Tak też dzieje się w Germinalu.
Zola tworzy dzieło wielkie, bez wątpienia jedno z najważniejszych w historii literatury zarówno francuskiej, jak i europejskiej czy światowej. Czy Germinal byłby takim dziełem, gdyby jego autorowi udało się z chirurgiczną precyzją dokonać operacji wszczepienia teorii w praktykę - trudno orzec. Jedno jest pewne: dzięki naturalizmowi w postaci złagodzonej, jaką są jego literackie wcielenia, powieść i w ogóle literatura zyskały kilka ważnych, innowacyjnych elementów. I jeśli robotnicy chwalą Zolę za obraz rewolucji, a turpiści za pierwszą estetyczną apologię brzydoty, literatura będzie pamiętać go właśnie za owo ożywienie gatunku powieści.
POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA
Przemiany w powieści, jakie zachodziły w okresie Młodej Polski, dotyczyły zarówno kompozycji gatunku, narracji, jak i jego stylistyki. Do prozy przenikały nowe nurty, takie jak: symbolizm, ekspresjonizm, impresjonizm i inne.
Cechy powieści młodopolskiej
- synkretyzm stylistyczny - współwystępowanie różnych konwencji literackich, szczególnie popularnego wówczas symbolizmu, impresjonizmu, ekspresjonizmu, a także naturalizmu i realizmu;
- psychizacja pejzażu - utrzymana na ogół w konwencji impresjonistycznej, polega na przeniesieniu stanów psychicznych bohatera na naturę, która wydaje się z nim współodczuwać. Zabieg taki podkreśla związek człowieka z przyrodą, pozwala też na ukazanie uczuć w sposób poetycki i metaforyczny;
- analiza psychologiczna bohaterów - w tym celu stosowano np. mowę pozornie zależną - ukazanie złożonych bohaterów, nie będących typowymi przedstawicielami jakiegoś stanu;
- luźna kompozycja - zaburzenie chronologii wydarzeń, ciągu przyczynowo-skutkowego (wprowadzanie epizodów, rozbudowanych opisów, szerokiego przedstawienia poglądów, retrospekcji), kompozycja otwarta;
- wielowątkowość i szeroki zakres tematyczny (problematyka społeczna, polityczna, egzystencjalna, moralna, filozoficzna); stosowanie różnych form wypowiedzi (opis, opowiadanie, pamiętnik, odczyt, list);
- subiektywizm - rezygnacja z wszechwiedzącego, obiektywnego narratora, wydarzenia często prezentowane są z perspektywy bohatera;
- „nieprzezroczysty” styl - popisy kunsztu autora, narracja skupiająca uwagę nie tylko na treści, ale też na sposobie jej przedstawiania.
Za najwybitniejsze powieści młodopolskie uznaje się „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego oraz „Chłopów” Władysława Reymonta.
Chłopi jako powieść młodopolska.
Władysław Reymont nadał Chłopom podtytuł „powieść współczesna”, jednak chętnie wskazuje się na związki Chłopów z epopeją. Oczywiście nie sposób nie zgodzić się, że istnieje wiele pośrednich i bezpośrednich nawiązań do tego gatunku literackiego. Wystarczy powiedzieć, że mamy do czynienia z utrzymaną w konwencji realistycznej panoramą życia wsi na przełomie wieków (powieść realistyczna). Występuje tu bohater zbiorowy, czyli chłopska społeczność przedstawiona w szerokim kontekście obyczajowym, w momencie budzenia się jej świadomości klasowej i narodowej. Inne cechy eposu występujące w dziele Reymonta to:
szczegółowe opisy przedmiotów, postaci, miejsc, wydarzeń, przeżyć, nierzadko o funkcji retardacyjnej (wstrzymującej akcję, aby zwiększyć napięcie w chwili oczekiwania na następne wydarzenie);
wielopłaszczyznowość i wielostronność widzenia postaci i sytuacji;
elementy fantastyki, ludowości;
wielowątkowa, rozgałęziona akcja.