Temat 1. Monika Sitek

Historia psychologii czy historia myśli psychologicznej

Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles - myśliciel (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill.

Pierwsze próby zastosowania metody doświadczalnej wiążą się z nazwiskami niemieckich naukowców Johannesa Mulllera, Hermanna von Helmholza i Gustava Fechnera, których prace dotyczyły pogranicza fizjologii z psychologią (percepcja bodźców), ale za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez Wilhelma Wundta. Wilhelm Maximilian Wundt (1832-1920) - psycholog i filozof niemiecki, uważany za pierwszego przedstawiciela psychologii eksperymentalnej. Syn Luterańskiego pastora od dzieciństwa był pilnym uczniem i samotnikiem. Studiował medycynę ale bardziej interesowały go aspekty naukowe niż medyczne. Po ukończeniu studiów w roku 1857 wykładał fizjologie i został asystentem Helmholtza.

PsychologiadlaWundta:
Wundt był założycielem pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim w 1879 roku. W ośrodku tym prowadzono badania nad procesami kojarzenia oraz apercepcją. Za najważniejszą metodę badawczą uważał introspekcję. Uważał, że zadaniem psychologii jest wyodrębnienie elementarnych jednostek, z jakich składa się życie psychiczne (odpowiednik atomów w chemii i znalezienie praw dotyczących ich łączenia w inne akty psychiczne.
DwudzielnaPsychologiaWundta
Eksperymentalna(indywidualistyczna)zwana fizjologiczną
Nieeksperimentalna(antyindywidualistyczna)zwana psychologia historyczna-kulturowa
FilozofiaDlaWundta:
Filozofię Wundt uważał za światopogląd, który zaspokaja potrzeby umysłu oraz uczucia, a także hipotetyczne uzupełnienie nauk szczegółowych. Jego zdaniem umysł przechodzi przez trzy fazy poznania:
początkowo operuje konkretnymi postrzeżeniami,
następnie zastępuje postrzeżenia przez pojęcia ogólne,
wreszcie ujmuje całość świata w światopogląd.
W trzecim etapie wychodzi poza doświadczenie budując metafizykę. Ten proces jest nieuchronny i konieczny, bo metafizyka jest potrzebą psychiczną na pewnym etapie rozwoju.
Metafizyka Wundta miała spirytualistyczny charakter: jego zdaniem świat jest zgromadzeniem istot, obdarzonych wolną wolą. Ponieważ działania tych istot powodują nieprzewidziane skutki, zatem stawiają sobie wciąż nowe cele i nowe idee (\"heterogenia celów\")

W 1867 zaczął wykładać fizjologie psychologii. W 1873 zaczął badania i tworzyć metodę związków zmysłów i reakcji. Na przełomie 1873/4 wydał „zasady fizjologii psycholog. W 1894 za słoje wysiłki został nagrodzonym założeniem oficjalnego instytutu eksperymentalnej psychologii w Lipsku. W ciągu jego 45 letniej działalności czuł się uprzywilejowany nadzorowaniem 186 swoich doktorantów, wśród nich znal aż się Polak Aleksander Świetochowski.
Pod skrzydłami Wundta „wyrosły” takie sławy jak:
James McKeen Cattell pierwszy Professor psychologii w USA;
Edward Bradford Titchener Anglik, jeden z jego pierwszych uczniów zarazem jego tłumacz. Został profesorem psychologii laboratoryjnej. Po przez jego niepoprawne tłumaczenie dzieł Wundta wielu naukowców nie było w stanie przyjąć teorii Wundta, aż do 20 wieku kiedy naukowcy zacieli po prawnie tłumaczy dzieła Wundta I mogli docenić naukę I teorię dzieł.
Oswald Külpe uznany za twórcę szkoły Würzburskiej. Uczniowie tej szkoły stosowali zadania znacznie trudniejsze, w których badany mieli wyrazić opinie o jakimś twierdzeniu metafizycznym.
Hugo Münsterberg pionier psychologii przemysłu zachęcony przez William James do Harvardu na posadę dyrektora laboratorium (sponsorowane przez W.Jamesa)
Lightner Witmer założyciel pierwszej kliniki psychologicznej w USA.
Kolejnym wielkim, od Wundta niezależnym, autorytetem w dziedzinie psychologii okazał się Amerykanin William James. Podobnie jak Wundt pobierał nauki u Hermanna von Helmholtza. W 1871 przestąpił do klubu metafizyki w Bostonie należący do Harvardu. 1872 zostały przyjęty jako instruktor psychologii w Harvardzie. W 1875 prowadził kurs fizjologii psychologii „Ala” Wundt. 1876 założył swoje pierwsze laboratorium.

Historia psychologii

Modele uprawiania historii psychologii (H. Lück 2002):

1. historia wielkich mężów,

2. historia idei,

3. historia problemów,

(d) nurt społeczno-historyczny

Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill. Pierwsze próby zastosowania metody doświadczalnej wiążą się z nazwiskami niemieckich naukowców Johannesa Mulllera, Hermanna von Helmholza i Gustava Fechnera, których prace dotyczyły pogranicza fizjologii z psychologią (percepcja bodźców), ale za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez Wilhelma Wundta. Wundt usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja. Psychologia introspekcyjna wydała szereg szkół, m.in.:

• asocjacjonizm (Wilhelm Wundt) zakładający, że złożone doznania są produktem łączenia się prostszych;

• psychologia Gestalt (Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) zakładający, że istnieją mechanizmy aktywnie organizujące procesy psychiczne;

• funkcjonalizm (William James) zakładający, że procesy psychiczne mają do wypełnienia funkcje, które je organizują.

Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko "od wewnątrz", rejestrując świadome doznania. Metoda ta jednak była powszechnie krytykowana z powodu subiektywizmu i nieuniknionych deformacji treści psychicznych przez sam fakt badania. Radykalnie odmienną metodologię zaproponował behawioryzm (John Watson) postulujący badanie człowieka jako "czarnej skrzynki", przez analizę powiązań między docierającymi bodźcami a reakcjami. Współczesna psychologia przyjęła w dużej części metodologiczne postulaty behawioryzmu. Do najważniejszych osiągnięć psychologii (i nauk pokrewnych) należą:

• odkrycie warunkowania klasycznego (Iwan Pawłow) i instrumentalnego (E. Thorndike i Burrhus Skinner);

• badania zapamiętywania i zapominania materiału werbalnego Hermana Ebbinghausa - wykreślenie krzywej zapominania;

• rozróżnienie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (William James, D. Hebb, D. Broadbent);

• badanie struktury pojęć (Eleanor Rosch);

• gramatyka generatywno-transformacyjna Noama Chomsky'ego;

• określenie etapów rozwoju umysłowego (Jean Piaget);

• określenie etapów rozwoju psychoseksualnego (Zygmunt Freud)

• koncepcja hierarchii potrzeb (Abraham Maslow);

• badania funkcjonowania małych grup i zmiany postaw (Kurt Lewin);

• opracowanie metod diagnozy klinicznej i psychoterapii (Zygmunt Freud, Carl Rogers, Aaron Beck).

Temat 2. Wioletta Pączek

Psychologia w szkole Wilhelma Wundta

1. Powstanie szkoły - Wundt Wilhelm (1832-1920), niemiecki psycholog, filozof oraz fizjolog. Profesor uniwersytetów w Heidelbergu (od 1864) i Lipsku (od 1875), gdzie założył pierwsze w dziejach laboratorium psychologii eksperymentalnej (1879 - uznawany niekiedy za rok narodzin psychologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej). Wundt był zwolennikiem psychofizycznego paralelizmu i zmodyfikowanego przez siebie atomizmu. Uznając, że zadaniem psychologii jest analizowanie rozłożonych na czynniki proste zjawisk świadomości (utożsamianej przezeń z psychiką w ogóle) w powiązaniu z działającymi na człowieka bodźcami i towarzyszącymi im reakcjami fizjologicznymi, zajmował się głównie badaniami z zakresu psychofizjologii i psychofizyki. Doceniał także rolę doświadczenia wewnętrznego jako metody wglądu w świadomość, a fenomenów psychicznych nigdy nie sprowadzał do prostego mechanizmu bodziec-reakcja.

2. Pogląd na duszę W. Wundta - U Wundta procesualnie (aktualistycznie) ujmowana dusza staje się sumą treści doświadczenia bezpośredniego” - świadoma psychika; nieświadoma psychika to „wytwór mistycznej metafizyki”.

3. Metody badawcze w szkole Wundta - Wundt był założycielem pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim w 1879 roku. W ośrodku tym prowadzono badania nad procesami kojarzenia oraz apercepcją. Za najważniejszą metodę badawczą uważał introspekcję. Uważał, że zadaniem psychologii jest wyodrębnienie elementarnych jednostek, z jakich składa się życie psychiczne (odpowiednik atomów w chemii i znalezienie praw dotyczących ich łączenia w inne akty psychiczne.
Dwudzielna Psychologia Wundta
Eksperymentalna(indywidualistyczna)zwana fizjologiczną
Nie eksperymentalna (anty indywidualistyczna) zwana psychologią historyczna-kulturową

4. Filozofia Wundta - Filozofię Wundt uważał za światopogląd, który zaspokaja potrzeby umysłu oraz uczucia, a także hipotetyczne uzupełnienie nauk szczegółowych. Jego zdaniem umysł przechodzi przez trzy fazy poznania: początkowo operuje konkretnymi spostrzeżeniami, następnie zastępuje postrzeżenia przez pojęcia ogólne, wreszcie ujmuje całość świata w światopogląd.
W trzecim etapie wychodzi poza doświadczenie budując metafizykę. Ten proces jest nieuchronny i konieczny, bo metafizyka jest potrzebą psychiczną na pewnym etapie rozwoju.
Metafizyka Wundta miała spirytualistyczny charakter: jego zdaniem świat jest zgromadzeniem istot, obdarzonych wolną wolą. Ponieważ działania tych istot powodują nieprzewidziane skutki, zatem stawiają sobie wciąż nowe cele i nowe idee (\"heterogenia celów\")

W. Wundt podkreślał na zewnątrz bardzo dobitnie swoje związki z filozofią. Tak było w owym głośnym sporze z Oswaldem Külpe, który chciał, aby psychologia została oddzielona od filozofii i umieszczona przy uniwersyteckich wydziałach lekarskich
5. Matematyka w szkole - W swoich wspomnieniach (1920, np. s. 177 - 191) poświęcił Wundt sporo uwagi problemowi związku matematyki z psychologią. Już w latach 1856/1857 zdecydowanie opowiedział się przeciwko przypisywaniu pojęciom lub zmiennym psychologicznym charakteru czysto jakościowego. Związek psychologii z matematyką uważał za niezbędny, głównie w celu zwiększenia precyzji myślenia psychologicznego, z słabą jeszcze nadzieją na jego formalizację. Wundt ma nadzieję, że w tej nowej psychologii stanie się ona (tzn. matematyka - przyp. W.Z.) rzeczywiście owocnym narzędziem badań (1920), s. 203). Zanim to jednak nastąpi, uznając względność (Relativität) odkrywanych praw, psychologia powinna posługiwać się statystyką, zdając sobie sprawę, że jej podstawę stanowi rachunek prawdopodobieństwa.

Temat 3. Marzena Wasilewska

Z Würzburga do Wiednia

1. Poglądy Oswalda Külpe jako twórcy szkoły Würzburskiej i jego spór metodologiczny z Wundtem

Oswald Külpe wyróżnia 4 podstawowe pojęcia psychologii: dusza, ja, subiektywność i świadomość. To co było nowe to ja i subiektywność. (podstawa punktu a i b w założeniach szkoły). Postulował on poszerzenie badań eksperymentalnych o badania wyższych procesów myślowych. Wundt był zdania, że nie da się ich badać eksperymentalnie. Według niego można było badać metodą introspekcji w ściśle określonych warunkach eksperymentalnych jedynie ich przejawy takie jak spostrzeżenia i wrażenia, które mierzył odpowiednimi przyrządami. Natomiast Külpe wraz ze swoimi uczniami: Karlem Bülerem. Narcyzem Achem, Karlem Marbe, Otto Selzem stworzyli nową metodologię badań polegającą na tym, że badani rozwiązywali złożone zadania umysłowe po cichu bez nacisku eksperymentatora, a po ich rozwiązaniu składali sprawozdanie, będące opisem przebiegu procesu rozwiązywania zadania. To uzupełniano o odpowiedzi na celowe i ściśle ukierunkowane pytania eksperymentatora. Potem porównywano protokoły. Na tej podstawie można było sprawdzić, czy na proces myślenia wpływa wiedza, czy np. emocje. To było przyczyną sporu między Külpem i Wundtem, choć Wundt z przyjaźni do swego ucznia Külpe'go, winą za stworzenie takiej według niego złej metody, obarczał nie jego samego, a jego niedoświadczonych uczniów. Ponad to kością niezgody było to, czy psychologia ma być , jak dotąd związana z filozofią i przy tych katedrach uniwersyteckich jej wydziały powinny się znajdować , czy też raczej, jak uważał Külpe powinna związać się z medycyną. Dla Wundta, czerpiącego korzyści finansowe z przymusu zdawania egzaminów z filozofii przez nauczycieli, oddzielenie psychologii od medycyny byłoby bardzo niekorzystne. Spór ten pozostał nie rozstrzygnięty, gdyż przerwał go wybuch I wojny światowej.

2. Główne założenia Szkoły Würzburskiej

1. Psychologia nie może ograniczać się do badań wytworów myślenia, powinna także badać przebieg myślenia.

2. Badanie procesów myślenia nie może ograniczać się do interpretacji lub rekonstrukcji lecz powinno mieć charakter eksperymentalny. Zamiast interpretacji powinna być kontrola warunków eksperymentalnych.

3. Zasada asocjacji nie jest wystarczająca dla rozumienia, a tym bardziej wyjaśnienia procesów myślowych.

4. Ważne, aby rozróżnić to co jest produktem myślenia od tego co jest procesem myślenia.

5. Procesy myślenia mają charakter nie oglądowy tj. bez udziału obrazów w sposób „czysto psychiczny”.

6. Założenie teoriopoznawcze, że stosunki oraz prawidłowości w procesach myślenia, odpowiadają tym, które występują w obiektywnej rzeczywistości.

7. Świat realny, rzeczywisty istnieje poza naszą świadomością, w procesie poznania uzyskujemy tylko jego obraz (nie koniecznie oglądowy), który jedynie w przybliżeniu odpowiada prawdziwemu.

- Świat realny a świat wyobrażony w koncepcjach Bülera i Poppera - krytyczny racjonalizm. ( podstawa punktu g)

- Koncepcja myślenia wg Otto Selza: nasze myślenie nie odbywa się za pośrednictwem obrazów, ale za pomocą problemów i prób ich rozwiązania. (podstawa punktu c)

- Ach i przeżycie Aha

Ach udoskonalił metodę introspekcji tworząc systematyczną samoobserwację eksperymentalną. Wprowadził pojęcie treści świadomości zamiast po prostu myśli. Ponieważ

wszelkie myślenie ukierunkowane jest na osiągnięcie jakiegoś celu, nawet jeśli nie jest to w oczywisty sposób widoczne, to przebieg procesów myślowych jest sterowany przez siły nieświadome, które biegną w kierunku rozwiązania problemu. Są to tendencje determinujące.

Natomiast osiągnięcie celu, czyli rozwiązanie problemu powoduje wystąpienie specyficznego przeżycia, które można nazwać zrozumieniem bezpośrednim. Karl Bühler nazwał je Przeżyciem- Aha. (podstawa punktu d i e)

- Nobel dla Kahnemana jako konsekwencja badań poznawczych zapoczątkowanych w Würzburgu W 2002 r otrzymał Nobla z ekonomii, choć jest psychologiem. W twórczości Kahnemanna spotykają się podstawowe idee Wundta i Külpego. Kahnemann wykazał bowiem, że odczucia subiektywne odgrywają istotną rolę wszędzie tam, gdzie podejmujemy sądy i decyzje. Jego prace zwiększyły także nasze zrozumienie dla roli oraz funkcji wyższych procesów umysłowych.

Oprócz tego, że Karl Bühler w jednej ze swoich książek sformułował główne tezy Szkoły Würzburskiej (1901-1909), jego zasługi nie ograniczają się do psychologii, choć był też prekursorem innych teorii psychologicznych takich jak teoria wyrazu (ekspresji), oraz psychologia całości, to jedną z jego największych zasług była nowoczesna teoria języka, która uwzględniała także jego funkcję deskryptywną. Równie ważną zasługą dla psychologii było to, że rozróżniał on przedmioty badania psychologicznego, dzieląc je na zachowania zewnętrzne, przeżycia wewnętrzne oraz wytwory.

3. Carl Marbe i zastosowanie psychologii w praktyce

Carl Marbe pracował nad problematyką analogii i rytmem języka. Te badania ujawniły niedostatek zasady asocjacji w wyjaśnianiu wyższych procesów myślowych, co znalazło odbicie w założeniach Szkoły Würzburskiej (punkt c). Poza tym zajmował się zastosowaniem psychologii w praktyce, koncentrując się na dwóch dziedzinach: komunikacji kolejowej (np. wpływ alkoholu na kierowanie pociągiem), sądownictwie (występuje jako ekspert sądowy).

4. Charlotte Bühler jej zasługi dla Koła Wiedeńskiego, powstania psychologii rozwojowej i humanistycznej

Dzięki szczególnemu związkowi polegającemu na współdziałaniu i wsparciu jaki był udziałem Charlotte Bühler i jej męża Karla zarówno już w Kole Wiedeńskim jak i później na emigracji w Ameryce wśród ich uczniów i współpracowników panowała szczególna atmosfera wzajemnego wspierania się i współdziałania oraz otwartości, nawet jeśli badania dotyczyły różnych obszarów. Karl Bühler jest ogniwem łączącym Szkołę Würzburską z ideami Koła Wiedeńskiego, którego był niewątpliwym mentorem.

Charlotte Bühler uważana jest za prekursorkę takiego podejścia w psychologii rozwojowej, w którym rozwój osoby następuje od poczęcia aż do śmierci, a nie tylko w wieku młodzieńczym. Tezy te zawarła autorka w swojej słynnej książce „Bieg życia ludzkiego”. Książka ta oraz jej późniejsze rozwinięcie „Intoductrion to Humanistic Psychology” stanowi też pierwsze sformułowanie tez psychologii humanistycznej (podstawowym celem życia człowieka jest rozwój i samodoskonalenie się tzw. dążenie do samorealizacji), czyniąc Charlottę Bühler również prekursorką psychologii humanistycznej.

5. Paul Lazarsfeld i Marie Jehoda oraz pierwsze badania terenowe i metody statystyczne w badaniach psychologii społecznej (Bezrobotni z Marienthal)

Paul Lazarsfeld był matematykiem, zajmował się psychologią, a później także socjologią. Nie obce były mu problemy społeczne. Angażował się także politycznie po stronie partii socjalistycznej. Zauważając trudną sytuację bezrobotnych z Marienthal wspólnie z żoną i kilkoma współpracownikami przeprowadził wśród robotników pierwsze badania terenowe. Przy czym Lazarsfeld z racji swojego wykształcenia zajął się statystycznym opracowaniem wyników, natomiast Marie Jahoda jako pedagog z wykształcenia o zainteresowaniach psychologią społeczną (doktorat z psychologii pod kierunkiem Charlotte Bühler) przygotowuje te badania od strony metodologicznej. Później napisała też podręcznik o wykorzystaniu metod statystycznych w badaniach psychologii społecznej.

Temat 4. Marzena Wasilewska

Psychologia dynamiczna i jej odmiany

1. Koncepcja Freuda

Freud jest twórcą nowej metody w psychologii, która posługując się wolnymi skojarzeniami (psychoanaliza) w interpretacji marzeń sennych i ich symboliki sięga do głębi psychiki ludzkiej, a ściślej do jej warstw nieświadomych. Freud wprowadził do psychologii pojęcie nieświadomości, którą rozumiał jako treści zepchnięte, wyparte ze świadomości. Dowodem na istnienie takich treści są m.in. przejęzyczenia i zapominanie rzeczy przykrych.

Główne twierdzenia psychoanalizy

1. Zjawiska psychiczne są bezwzględnie zdeterminowane głównie przez przyczyny nieświadome instynktowne, czy biologiczne.

2. Psychika jest strukturą złożoną z trzech części:

• Id - naturalne, biologiczne popędy

• Superego - kultura i środowisko represjonujące id

• Ego - jako tożsamość jednostki, która dostosowała swoje id do wymagań superego,które pozostają w nieustannym konflikcie między sobą, co generuje przepływ energii. Dlatego teorię Freuda, która jako pierwsza zwróciła uwagę na przepływ energii pomiędzy nieświadomością i świadomością, określa się mianem psychologii dynamicznej.

Człowiek powodowany jest przede wszystkim przez zasadę przyjemności, tj. dążenie do przyjemności, a unikanie przykrości. Przejawia się to przede wszystkim w działaniu popędów seksualnego i agresywnego. Zachowanie jest realizacją tych nieświadomych popędów, a człowiek dorabia świadomie interpretację do przyczyny zachowań.

Kiedy powstaje przykre napięcie nerwowe wskutek niezgodności nieświadomych popędów ze świadomym zachowaniem człowiek stosuje mechanizmy obronne, aby tą przykrość zmniejszyć. Są to odruchowo stosowane sposoby zmniejszenia przykrego napięcia nerwowego, ale bez zmiany sytuacji w jakiej człowiek się znajduje m. in. racjonalizację (intelektualne opracowanie przykrości tak, żeby przestała boleć),sublimację (zastępcze zaspokajanie popędu) wyparcie (zepchnięcie do nieświadomości), ucieczka w marzenia, szukanie kozła ofiarnego i in.. Pierwsze z nich są charakterystyczne dla zachowań bardziej dojrzałych, a ostatnie bardziej infantylnych.

Zachowania zmierzające do wyboru przedmiotu dającego zaspokojenie popędów to tzw. kateksje.

Stłumione popędy (seksualny i agresji) rodzą nieświadomą siłę LIBIDO, która popycha człowieka do realizacji stłumionych pragnień.

Sposób realizacji popędów zależy od fazy rozwoju psychoseksualnego. (Przy zaburzeniu rozwoju może nastąpić tzw. fiksacja na danej fazie, czyli uporczywe powtarzanie pewnych czynności, które nie prowadzi do rozwiązania problemu. Gdyby charakterystyczne da danej fazy rozwoju zdolności w pełni się wykształciły fiksacja nie miałaby miejsca. Z tym też związane jest przezwyciężenie w fazie fallicznej kompleksu Edypa i kompleksu Elektry.)

2. Zasługi Freuda dla psychologii

1. Freud jest ojcem współczesnej psychoterapii. Praktycznie wszystkie kierunki psychoterapii czerpią z jego dokonań, bo nawet orientacja behawioralna, czy społecznego uczenia się, nie wyłączając poznawczej rozgranicza to co wrodzone i nieświadome od tego co świadome i wyuczone. U podstaw tej teorii leży przekonanie, że siły i mechanizmy wewnętrzne, które żądzą człowiekiem dają się naprawić, kiedy jest to potrzebne.

2. Zwrócił uwagę na konflikt intrapsychiczny pomiędzy poszczególnymi składnikami psychiki (id, ego superego), który na drodze realizacji popędów wytwarza energię życiową libido. Ona zaspokaja instynkt życia. Zauważył też istnienie popędu śmierci, który nazwał Tanatos. Zwrócenie uwagi na przepływ energii jest bardzo ważnym czynnikiem zarówno dla teorii motywacji, jak i dla celów psychoterapii. (Aspekt dynamiczny psychiki ludzkiej)

3. Tym co do tej pory oparło się krytyce, z którą na skutek rozwoju nauki spotkała się większość teorii Freuda, jest koncepcja mechanizmów obronnych, którą rozwinęła i udoskonaliła córka Freuda Anna.

4. Psychoanaliza odcisnęła piętno na wielu dziedzinach: pedagogice, estetyce, socjologii, historii religii, etyce, historii cywilizacji, religii.

3. Nurt psychoanalityczny jego główni przedstawiciele i ich koncepcje: Adler, Jung, Rank, Klein

1. Alfred Adler uczeń Freuda poddał krytyce koncepcję libido.

Stwierdził, że zachowanie kształtuje się pod wpływem oddziaływań społecznych. Ograniczył znaczenie wpływów płci i seksualizmu, a podkreślił popęd dążenia do mocy. Choć jest to popęd wyuczony, a nie wrodzony, posiada wszelkie właściwości energetyczne. Skłania ludzi do różnych form aktywności i stanowi kompensację kompleksu niższości.

2. Karol Jung również uczeń i współpracownik Freuda stworzył własną koncepcję przepływu energii. U niego libido to nie tylko energia wynikająca z popędu seksualnego i agresji, ale w ogóle energia życiowa, bardziej odpowiadająca pojęciu energii jakie spotykamy w fizyce i podlegająca tym samym prawom np. zachowania energii. Podzielił nieświadomość na indywidualną (tak jak u Freuda treści nieświadome, wyparte, zapomniane, podświadomie dostrzeżone lub odczute) oraz zbiorową (archetypy - tzw pierwotne obrazy, czy wzorce instynktownych reakcji na określone sytuacje wspólne wszystkim ludziom, obecne między innymi w wytworach kultury, symbolach, mitach itp. Stanowią najgłębszą warstwę nieświadomości.) Jest także autorem pojęć oznaczających ogólny typ postawy wobec świata takich jak introwersja i ekstrawersja. A także typów funkcjonalnych: myślącego, intuicyjnego, uczuciowego, percepcyjnego. Jego zasługą jest również sformułowanie teorii kompleksu i podkreślenie, dążenia człowieka do pełni, czyli jaźni, co dało podwaliny psychologii humanistycznej.

3. Otto Rank stwierdził, że oddzielenie się istoty żywej od czegoś co jest źródłem życia lub opieki staje się źródłem lęku. Brak wiary w siebie i lęk przed separacją to przyczyny nerwicy. Wyróżnił różne typy woli u ludzi i w zależności od tego typu dobierał odpowiednią terapię.

4. Melania Klein badała agresywność dzieci. Zastosowała technikę terapeutyczną wyładowania agresji typu katharsis.

1. Neopsychoanaliza: K. Horney, H. Sullivan, E. Fromm i ich poglądy

1. Karen Horney opublikowała książkę pt. „Neurotyczna osobowość naszych czasów”, w której krytykowała biologizm Freuda, teorię libido, tezę o biologicznych fazach rozwoju, tezę o dominującym znaczeniu seksu w życiu człowieka. Uważała, że najsilniej motywowana, w dzisiejszym społeczeństwie jest potrzeba bezpieczeństwa, unikanie lęku i strachu. Najważniejsze znaczenie ma aktualna sytuacja w życiu człowieka, a nie przeszłe doświadczenia. Uznała adlerowską koncepcję dążenia do mocy jako przyczynę powstawania nerwic ,a odrzuciła freudowską. Jej zasługą jest podkreślenie faktu, że miłość również może być nerwicowa.

2. Harry Sullivan na bazie psychologii społecznej i przeprowadzonych przez nią badań eksperymentalnych doszedł do wniosku, że jaźń ludzka kształtuje się pod wpływem dwóch celów: zaznania rozkoszy wynikającego z potrzeb biologicznych i zapewnienia bezpieczeństwa uwarunkowanego procesami społecznymi i kulturowymi. Ponieważ osiągnięcie bezpieczeństwa jest powiązane z przynależnością do grupy, jest zatem bardzo ważnym celem w okresie rozwoju dziecka, aż do momentu ustanowienia trwałych relacji intymnych. Wyróżnił fazy adaptacji kulturowej.

3. Erich Fromm jest najbardziej popularnym przedstawicielem neopsychoanalizy. Jest ogromną indywidualnością twórczą, która potrafi syntetyzować poglądy różnych myśli z perspektywy holistycznej. Skonfrontował poglądy Freuda z marksizmem i mądrością buddyzmu ZEN. Fromm wyróżnia charakter społeczny - powszechnie przyjęte normy w społeczności (zasady społeczne) oraz charakter indywidualny - specyficzne doświadczenia jednostki , pragnienia, motywacje (ekspansja indywidualna). Siłą napędową działalności ludzkiej jest charakter społeczny. Wyróżnił typy: receptywny, eksploatatorski, gromadzący, produktywny. Według niego siłą dynamizującą i ukierunkowującą ludzką aktywność jest nie libido a zinternalizowane społeczne zasady. Historycznie człowieka kształtują warunki, ale też człowiek wpływa na warunki ekonomiczne, społeczne i kulturalne. (Badania nad funkcjonowaniem wieśniaków meksykańskich - jak wykorzystają nową dostarczoną przez badaczy wiedzę). Najważniejsza jest możliwość rozwoju człowieka (czasem potrzebne jest odrzucenie zasad). Wolność „od czegoś” (np. zimna, głodu), i wolność „do czegoś” (sens swojego działania i istnienia). Ten sens istnienia jest przyczyną nerwic egzystencjalnych.

Temat 5. Katarzyna Bekier

Psychologia historyczno-kulturowa (Völkerpsychologie)

Reforma metody badania psychologicznego - Wilhelm Wundt.

Dzięki Wundtowi wyrażenie „psychologia eksperymentalna“ miało znaczyć „naukowa“. Żeby do tego doszło Wundt wprowadził reformę metody badania psychologicznego. Myśleniu psychologicznemu dostarczył nowych pomocniczych środków w postaci metod eksperymentalnych wspomagających samoobserwację oraz rozszerzył zakres badań psychologicznych o perspektywę historyczną i kulturową. Badania prowadzone w tak szerokim zakresie wymagały stworzenia nowego podejścia metodologicznego uwzględniającego metodę historyczną i statystyczną. W procesie wyjaśniania naukowego Wundt przyjął antyindywidualizm metodologiczny uwzględniający wzajemne oddziaływanie wielu świadomości na powstawanie takich wytworów ducha jak np. Język powołany do życia przez ludzką wspólnotę. To stanowisko metodologiczne sformułował już w swoim programie heidelberskim. Uczynił je podłożem 10 tomowego dzieła Völkerpsychologie „Historii naturalnej społeczności ludzkich“ i opowiedział się za nim dopiero w okresie lipskim, dwadzieścia lat przed śmiercią. Przyjęcie takiego punktu wyjaśnienia naukowego w psychologii było podstawą wypracowania przez Wundta dwóch programów:

1. Psychologia eksperymentalna ( indywidualistyczna)

2. Psychologia historyczno - kulturowa (antyindywidualistyczna).

Dwudzielna psychologia miała niespójną podstawę metodologiczną. Z programu heidelberskiego Wundt rozwinął tylko część eksperymentalną, a do perspektywy historyczno- kulturowj wrócił dopiero przy pisaniu Völkerpsychologie. Wundt nie zostawił pomysłu na scalenie obu nurtów, a nawet przewidywał, że to właśnie nurt historyczno - kulturowy ma przed sobą przyszłość.

Połączenie obu nurtów:

- Lew Wygotski (1896 - 1934) opracował w dwudziestoleciu międzywojennym program psychologii historyczno-kulturowej rozwoju wyższych funkcji człowieka (systematyczne badania eksperymentalne nad myśleniem i mową dziecka).

- Eleonora Rosch - psychologia porównań międzykulturowych, badania nad czynnością kategoryzowania percepcyjnego i semantycznego (lata 70 XX w.)

Psychologia historyczno - kulturowa, czyli psychologia ludów, obecnie nazywana jest psychologią porównań międzykulturowych.

Ma charakter nieeksperymentalny. Jest oparta na wytworach kultury i dziejów, czyli historycznych metodach badań, do których Wundt zaliczał:

• opisy emocji, popędów, charakterów zebrane przez historyków takich jak Tacyt, Herodot, Liwiusz, Flawiusz,

• doświadczenia życia codziennego zebrane przez statystykę,

• badania ras, plemion, historii ich religii, obyczajów, mowy i rozwój ich języka.

Kierunek ten wpłynął istotnie na rozwój dwóch dziedzin:

• psychologii wartości,

• antropologii kulturowej.

Temat 6. Katarzyna Bekier

Behavioryzm - psychologia czy światopogląd?

Pierwszymi Behawiorystami byli Rosjanie Iwan M. Sechenow, Wladimir M. Bekhterew i Pawlow który otrzymał Nagrodę Nobla z fizjologii w 1904r.

Klasyczny wariant behawioryzmu Johna Watsona nazywany psychologią bodziec-reakcja (S -R).

John B. Watson ( 1878 - 1958) Badacz zachowania zwierząt z Uniwersytetu z Baltimore. Uważany za pierwszego wyraziciela idei behawioryzmu. Stworzył słowo „behawioryzm.“.

W 1913 r wygłosił wykład, który przeszedł do historii jako „Manifest behawiorystyczny“ . Jeszcze w tym samym roku został opublikowany po tytułem: „Psychologia, jak ją widzi behawiorysta“, gdzie napisał psychologia według behawiorysty jest obiektywną i eksperymentalną nauką przyrodniczą. Uważał, że przedmiotem badań psychologii jest zachowanie, a nie procesy mentalne, a jaj celem przewidywanie i kontrola zachowania.

Krytykując introspekcyjną psychologię świadomości, wystąpił z tezą, że świadomośc wogóle nie istnieje, introspekcja jest zawodna, a świadomość jeśli wogóle istnieje to jest prywatną sprawą człowieka i nie powinno się jej badać. Twierdził, że reakcje są wywoływane przez poprzedzające je bodźce więc badania powinny dotyczyć związków między bodźcami, a reakcjami.

Radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinera. ( 1904 - 1990)

ujęty w pracach „About behaviorism“ czy „Science and human behavior“

• proponował zastosowanie paradygmatu nauk przyrodniczych do badania zjawisk psychologicznych,

• uważał, że wszystkie zjawiska psychologiczne ( włącznie z myślami i uczuciami) podlegają analizie behawioralnej, która zwiększa możliwość zrozumienia, przewidywania i - wtedy gdy jest to społecznie pożądane - kontrolowania tych zjawisk.

• wprowadził podział na zachowania sprawcze ( takie zachowania ludzi i zwierząt, które moga być swobodnie wytwarzane przez organizm i wywołują określone skutki w otoczeniu) i odruchy (które sa wywoływane przez określone bodźce).

• Zachowania sprawcze swobodnie wytwarzane przez jednostkę, ale podlegające kontroli przez wywołane przez nie konsekwencje były podstawą analizy w radykalnym behawioryźmie co oznacza, że nie jest psychologią S-R.

• Zachowanie jest podstawowym i jedynym obszarem zainteresowania i badania radykalnego behawioryzmu.

• Badane eksperymentalnie zjawiska i budowana teoria pozostają na tym samym poziomie obserwowanych i kontrolowanych zjawisk.

• Zachowanie nie redukuje się do poziomu fizjologii i nie traktuje się go jako przejawu ukrytych, wew. przyczyn działania.

Neobehawioryzm

Skinner budował swój neobehawioryzm na Machowskim pozytywizmie („fakty mówią za siebie“ i dlatego mają większe znaczenie niż teoria.) Inni neobehawioryści tacy jak Clark Hull, Edward Tolman budowali swoje systemy teoretyczne na neopozytywizmie.

Mieli program naprawy społeczeństw, który trudno było realizować po usunięciu ze swojego naukowego słowniaka wszelkich subiektywnych terminów takich jak np. wrażenie, pragnienie, zamiar, myślenie, emocje.

Skrajnie pozytywistycznej postawy typu „liczą się tylko fakty obserwowalne“ nakazującej wykluczenie z języka nauki teoretycznych terminów nie dało się długo utrzymać. Zadaniem każdej nauki jest wyjaśnianie opisywanych faktów, dopełniające ten opis czego nie da się zrobić bez takich teoretycznych terminów. W 1927r. Fizyk amerykański Percy Bridgman (noblista) wprowadził pojęcie definicji operacyjnych.

Edward C. Tolman (1886 - 1959) był jednym z nawołujących do przywrócenia słownikowi psychologicznemu pojęć subiektywnych w taki sposób, by gwarantować psychologii język naukowy. Pomógł w tym neopozytywizm ze swoją metoda operacyjnego definiowania pojęć, która nakazywała definiować byty intersubiektywnie nieobserwowalne np. zamiar, przez odniesienie ich do bytów intersubiektywnie obserwowalnych, np. zachowanie.

Tolman sformułował koncepcję zmiennej pośredniczącej, czyli pojęcia, którego znaczenie jest całkowicie określone przez dającą się empirycznie stwierdzić zależność między zmiennymi poprzedzającymi i reakcją organizmu.

Stanley Stevens (1906 - 1973) był rzecznikiem operacjonalizmu w psychologii. Uważał, że operacjonizm był wyłącznie technika, dzięki której tylko behawioryzm mógł sać się prawdziwą psychologią.

Pod koniec lat trzydziestych XXw. zasada operacyjnego definiowania pojęć sała się w psychologii dogmatem i jest ona obecna do dziś. Operacjonizm był etapem koniecznym w rozwoju psychologii jako nauki empirycznej. Neopozytywizm pod postacią metodologicznej dyrektywy operacjonalizacji zmiennych psychologicznych stał się w psychologii jej oficjalną filozofią nauki.

Clark Hull (1884 - 1952) uważany za największego neopozytywistę w psychologii.

W 1943r. w „Principles of Behavior“ przedstawił własny system teoretyczny wyjaśniający proste formy uczenia się. W przeciwieństwie to Watsona oparł go na modelu hipotetyczno - dedukcyjnym, który pozwala skonstruować teorię naukową w sposób racjonalny. Punktem wyjścia nie są czyste fakty ale hipotezy w postaci podstawowych praw zachowania, z których przy pomocy regół matematycznych i logicznych wyprowadza się dedukcyjne twierdzenia, podlegające następnie weryfikacji eksperymentalnej. W ten sposób chciał zbudować sposób ogólną teorię zachowania.

Temat 7. Małgorzata Kowalska

Psychologia całości i psychologii postaci

1. Prekursorzy psychologii postaci

Karl Stumpf (XIX-XX) przeciwnik Wundta. Przedmiotem jego badań było zjawisko melodii (psychologia muzyki). Na jego pogląd miała wpływ psychologia aktów Brentan'y.

Ernst Mach - fizyk. Używał terminu postać z zastosowaniem do percepcji. Jako postać figurę spostrzegamy układ pewnych linii, kątów i innych. Układ ten powoduje powstanie u obserwatora różnych całości. Mach traktował te postacie jako wytworzone z elementarnych jednostek.

Chrystian Ehrenfels - student Brentany. Zapoczątkował termin jakość formy. Również rozpatrywał zjawisko melodii jako specyficzną formę jedność, czyli właściwość, całość. U podstaw tej jakości formy leży stosunek między poszczególnymi nutami. Jakość ta jest czymś więcej niż sumą elementów.

Georg Elias Muller - twórca teorii kompleksów która stanowiła pomost od asocjacjonizmu do psychologii postaci. Kompleks i jego spoistość zależne są od sąsiedztwa przestrzennego przedmiotów, tożsamości składników częściowych., podobieństwa składników i ich układów, od siły podniety, wyrazistości konturów itp.

2. Twórcy psychologii postaci i ich główne założenia

Psychologia postaci - szkoła psychologiczna podkreślająca ważność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu.

Psychologia postaci była prawie wyłącznym dziełem uczonych niemieckich:

- Max Werheimer

- Kurt Koffka

- Wolfgang Köhler

3. Max Werheimer

Przyjmuje się, że teoria postaci zainicjowana została w 1912 roku wraz z publikacją autorstwa Maxa Wertheimera (1880-1943) na temat iluzji wywoływanej przez dwa oddalone od siebie i mrugające na przemian światła. Choć stanowiły one dwa odrębne obiekty postrzegane były jako jeden poruszający się obiekt. Zjawisko to nazwane zostało w pracy Wertheimera efektem phi (ang. phi-phenomenon). Prace badawcze nad zjawiskiem phi podjęli następnie dwaj koledzy Wertheimera: Wolfgang Köhler (1887-1967) i Kurt Koffka (1886-1941). Tę trójkę uczonych uważa się za założycieli nowej (ówcześnie) szkoły psychologicznej (będącej propozycją szkoły Berlińskiej, której przewodził Carl Stumpf (1848-1936)).

Choć praca Wertheimera z 1912 roku dotyczyła percepcji wzrokowej to analizując wcześniejsze publikacje dwóch pozostałych członków zespołu można zauważyć, że z efektami opisywanymi przez teorię Gestalt, prawdopodobnie musieli się oni spotkać już wcześniej w przypadku opisu percepcji słuchowej. Köhler był ekspertem akustyki fizycznej (choć jego dyplom dotyczył filozofii), natomiast Koffka zajmował się zjawiskami ruchu i rytmu. W 1917 roku Köhler opublikował wyniki czteroletnich badań nad nauką szympansów proponując i udowadniając, rewolucyjną na owe czasy hipotezę, że zwierzęta mogą uczyć się poprzez "nagłe olśnienie" dotyczące struktury problemu. Najprawdopodobniej tak wielostronne zainteresowania wymienionych badaczy pozwoliły im, poprzez indukcję, dostrzec pewną wyłaniającą się z części całość, a następnie pozwoliły rozwinąć nową teorię percepcji w coś więcej niż tylko teorię percepcji.

4. Zasady psychologii postaci- podręcznik Koffki, od której rozpowszechniona została nazwa tego kierunku.Kurt Kofka (1888-1941) studia w Berlinie pod kierunkiem Stumpfa. W 1910 przyłączył się do Wertheimera i Kohlera. W 1922 r. na zamówienie napisał artykuł Percepcja - wprowadzenie do teorii Gestalt. Od 1927 r. przebywa w USA: w 1935 r. opracował podręcznik Zasady psychologii gestalt i dzięki tej publikacji nazwa tego kierunku została rozpowszechniona.Zaproponował prawo organizacji pola spostrzeżeniowego - figura jako całość składa się z części i organizuje się w kierunku doskonałej figury. Elementy podobne współtworzą całość - prawo podobieństwa.

5. Köhler, jego badania nad zachowaniem się szympansów na Wyspach Kanaryjskich, jego przekonanie, że w świecie fizycznym istnieją naturalne gestalt, które działają na zmysł.

Köhler, Wolfgang (1887-1967), niem. psycholog, jedna z najważniejszych osobistości psychologii postaci i psychologii rozwojowej, wybitny teoretyk podstaw psychologii. W 1912 na nim i Kurcie Koffce przeprowadził Max Wertheimer eksperymenty dotyczące percepcji, które zapoczątkowały ruch psychologii postaci, po czym ci trzej badacze walczyli o jej uznanie. W latach 1914-1920 Köhler prowadził jako dyrektor stację badania małp człekokształtnych Pruskiej Akademii Nauk na Teneryfie (wyspy Kanaryjskie), gdzie przeprowadził słynne badania nad procesami rozwiązywania problemów przez szympansy (myślenie konkretne) pokazujące ich zdolność do spontanicznego korzystania z przyborów i budowania prostych konstrukcji ze skrzyń dla zdobycia wiszącego pod sufitem banana. Po czterech latach obserwacji i doświadczeń nad szympansami swe wyniki opisał w 1917 w pierwszej ważnej pracy o badaniu inteligencji małp człekokształtnych; por. N. Ładygina-Ko[h]ts (zob. Bohn-Drzewina 1923, ss. 541-543; Niesturch 1974, s. 252). Jego książka z tej dziedziny (1925) doprowadziła do radykalnej rewizji poglądów na teorię uczenia się. W latach 1922-1935 był Köhler profesorem psychologii i filozofii w Berlinie i dyrektorem Instytutu Psychologicznego, gdzie kierował pracami  z zakresu teorii postaci, wydał też książkę pod tym tytułem (1929). Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech, protestował 1933 Köhler przeciw polityce rasowej narodowych socjalistów, a w 1935  wyemigrował do Stanów Zjedn. AP, gdzie został prof. psychologii Swarthmore College w Swarthmore, w Pensylwanii, gdzie nadal zajmował się psychologią zwierząt, procesem uczenia się i rozwiązywania problemów u małp. Wspólnie z M. Wertheimerem i K. Koffką zapoczątkował nowy kierunek w psychologii zwany psychologią postaci. W latach 1958-1959 był Köhler prezesem Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego; w 1962 otrzymał honorowe członkostwo Wolnej Wszechnicy w Berlinie.

6. Psychologia Gestalt, gestaltyzm to szkoła terapii, w swoich założeniach i konstrukcjach teoretycznych nie ma nic wspólnego z psychologią postaci. Jedyne podobieństwo polega na tym, że gestaltyzm traktuje życie psychiczne jako twór złożony z pewnych całości.

Temat 8. Małgorzata Kowalska

Psychologia humanistyczna

Psychologia humanistyczna zrodziła się w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia i bardzo szybko zdobyła sobie ogromną popularność stając się trzecią siłą psychologii, obok psychoanalizy i behawioryzmu.

1.
Powstanie

Nazwa dziedziny pochodzi od tytułu periodyku Anthony'ego Suticha bliskiego współpracownika Abrahama Maslowa, który w 1961 roku powołał do życia czasopismo Journal of Humanistic Psychology. W roku 1963 grupa psychologów z USA (Gordon Allport, Charlotte Bühler, George Kelly, Carl Rogers) powołała Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej.Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia psychoanalizy i behawioryzmu, które pomijały ludzkie możliwości i zdolności jak: twórczość, miłość, Ja, obiektywność, autonomia, tożsamość, odpowiedzialność, czy zdrowie psychiczne. Program psychologii humanistycznej był więc wynikiem negatywnej selekcji przedmiotu badania dokonanej przez dotychczasową psychologię.

2. Idee psychologii humanistycznej w pracach W. Diltheya, W. Sterna i E. Sprangera

Od lat 60-tych psychologia humanistyczna określana jest jako trzecia siła, czyli jako trzecia szkoła psychologiczna w odniesieniu psychoanalizy i behawioryzmu. Jej głębokie zainteresowania człowieka nie zależy w głównej mierze od tradycji psychologicznej, lecz od religii, filozofii, literatury i całej historii humanizmu.

Ideę psychologii humanistycznej zawdzięcza się szczególnie Willielmowi Diltheyowi (1833-1911). Profesor na uniwersytecie w Bazylei, Wrocławiu, Berlinie. Stworzył psychologię rozumiejącą. Opierał się na założeniu, że o człowieku dowiadujemy się przez poznanie historii świata, w którym człowiek działa i żyje. Człowiek istnieje ponad światem przyrody. świat historyczny jest to związek działania wytwarzający i zachowujący treść duchową dla pokoleń. Każda epoka charakteryzuje się jakimś zespołem wartości, celowym ukierunkowaniem. Przedmiotem psychologii jest człowiek wyodrębniony ze związku społeczno - historycznej rzeczywistości. Związki psychiczne tworzą strukturę psychiczną uporządkowaną wg. przebiegu przeżyć. Przebieg procesów przebiega określonych kierunek. Istnieje tendencja do jak najpełniejszego urzeczywistnienia się. Do ujęcia ducha ludzkiego dochodzi się poprzez przeżywanie i rozumienie czyli przeżycie traci swój charakter przedmiotowy. Przeżycia stanowią wspólnotę. Rozumienie dokonuje się przez sympatię, współprzeżywania.

Uczniem Diltheya był Edward Spranger Formy życia. Profesor pedagogiki i filozofii na uniwersytecie w Lipsku i w Berlinie. Człowieka można zrozumieć jako istotę kulturową, społeczną. Dusza ludzka jest strukturalną wielkością zmierzającą do uprzedmiotowienia obiektywnych wartości. Duch przedmiotowy jest samodzielny, zachowuje się dzięki uczestnictwu w nim różnych jednostek. Im zawdzięcza swe istnienie bowiem one muszą wciąż na nowo je powoływać. Człowiek nie jest tylko zespołem funkcji psychicznych, ma wyposażenie duchowe. Przeżywanie i tworzenie wartości czyni człowieka osobowością. Psychika ludzka jest związana z celem teleologicznym. Nie rozumie się tego biologicznie, bowiem uwarunkowania biologiczne, są na niższym poziomie rozwojowym, ale mają charakter decydujący. Człowiek uczestniczył zaś w przedmiotowym świecie wartości.

3. Psychologia humanistyczna jako trzecia siła psychologii

Sama idea nowej psychologii jako trzeciej siły pochodzi od Gordona Allporta, który wskazywał na możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka. Europejska fenomenologia i egzystencjalizm, kładąc nacisk na niepowtarzalność jednostki ludzkiej wskazała na konieczność wniknięcia w jej światopogląd, by móc "ujrzeć jej świat jej własnymi oczami" oraz na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności, wyboru samo tworzenia się, autonomii, i samej tożsamości. Najważniejsi przedstawiciele: Abraham Maslow i Carl Rogers. Twórcą nazwy nowego nurtu był Anthony Sutich, współpracownik Maslowa, dzięki któremu w 1961 roku ukazał się pierwszy numer czasopisma "Journal of Humanistic Psychology". Dwa lata później grono badaczy amerykańskich utworzyło Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej (poza Maslowem i Rogersem: Charlotte Buehler, Gordon Allport i George Kelly).

4. Psychologia humanistyczna w Polsce

W Polsce, analogiczne idee psychologii humanistycznej podjął lekarz, neurolog i psychiatra, psycholog i pedagog oraz psychoterapeuta, Kazimierz Dąbrowski 1902-1980 w swojej koncepcji higieny psychicznej, dezintegracji pozytywnej i pedagogiki leczniczej, a także w teorii osobowości, którą zdefiniował jako samopotwierdzoną, samowychowującą się jedność własności indywidualnych i społecznych, zintegrowanych w wartościach realizowanego w życiu aksjologicznego ideału. Opisywał ją przez takie kategorie jak empatia, autonomia, czy przyjaźń. W latach 70. polemizował z Maslowem. Jego krytyka dotyczyła w szczególności teorii potrzeb. ¹.

5. Postulaty psychologii humanistycznej

Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Podstawą filozoficzną czyni egzystencjalizm, personalizm i fenomenologię. Również pod względem metodologii zajmuje stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferowali techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego, a także introspekcyjnego.

Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum. Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:

• upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);

• dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;

• komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;

• łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;

• uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;

• odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.

6. Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej

1. człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ”organizmu”, które stanowią jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.

2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.

3. o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.

4. człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.

Temat 9. Wioletta Pączek

Psychologia Polska  w poszukiwaniu swej tożsamości

1. Korzenie polskiej myśli psychologicznej

Już w drugiej polowej 13ty wieku WITELO pierwszy polski filozof przyrody przedstawił własna teorię spostrzegania wzrokowego (napisano miedzy rokiem 1270 i 1272).

Początkiem polskiej psychologii naukowej było założenie pierwszej pracowni psychologii eksperymentalnej, w roku 1903 na uniwersytecie jagiellońskim w Krakowie przez profesora filozofii Władysława Heinricha (ur. 9 stycznia 1869 w Warszawie, zm. 30 czerwca 1957 w Krakowie),. Utworzenie pracowni poprzedzała wieloletnia praca badawcza o charakterze eksperymentalnym, o czym świadczą opublikowane przez akademie umiejętności w Krakowie sprawozdania z jego badań za rok 1898.

2. Pierwsze zastosowania psychologii w praktyce

J.W. Dawid studiował u Wundta i Ebbinghausa. Do największych jego zasług na gruncie psychologii empirycznej należy szerzenie w Polsce idei prowadzenia badań eksperymentalnych nad dziećmi, nad ich światem wyobrażeń i pojęć, ich myśleniem i inteligencją, a zarazem idei rozwijania umysłu dziecka, jego woli i umiejętności działania. Idee te upowszechniał zarówno przez prowadzenie systematycznych badań i włączanie do nich licznego grona osób współpracujących, jak i przez pisanie książek na temat tych badań i opracowywanie własnych narzędzi badawczych oraz przez tłumaczenie licznych książek z języków obcych. Zainteresowania Dawida związane były z zagadnieniami nauczania początkowego, którego podstawy opracował w dziele Nauka o rzeczach (1892).

3. Psychologiczna szkoła lwowska i narodziny szkoły warszawskiej

W 1907 zostaje utworzone na uniwersytecie Lwowskim Laboratorium psychologiczne (jako pracownia psychologiczną) przez profesora filozofii Kazimierza Twardowskiego. {Co prawda Twardowski przyznaje sobie pierwszeństwo założenia pierwszej pracowni eksperymentalnej w Polsce 1898/1899 roku akademickiego, ale Twardowski nigdy nie prowadził badan psychologicznych.W roku 1910 powstaje w Warszawie (3 po Krakowskie i Lwowskie) pracownia psychologiczna kierowana przez Edwarda Abramowskiego (ur. 17 sierpnia 1868 - zm. 21 czerwca 1918).Za twórcą filozoficznej szkoły Lwowsko-Warszawskie uważa się Władysława Twardowskiego. Jego uczniami w dziedzinie psychologii byli:Władysław Witwicki autor teorii kratyzmu ogłoszonej oficjalnie w 1907 przedstawiam on ze ambicja jest naturalnym dla każdego człowieka mechanizmem wywołującym nieustanne dążenie do górowania nad otoczeniem (społecznym i fizycznym); również autor rodzimego podręcznika psychologii (1925)

4. Psychologia eksperymentalna W. Heinricha

Władysław Heinrich przeprowadził pierwsze w Polsce badania eksperymentalne nad wrażeniami. Habilitował się z psychologii doświadczalnej i metodologii nauk przyrodniczych w roku 1900. Wykładał psychologię i psychofizykę. Studiował również w Paryżu. W 1903 z jego inicjatywy powstała pierwsza w Polsce Pracownia Psychologii Doświadczalnej (w roku 1905-06 powołano Pracownię Psychologiczną przy Katedrze Filozofii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie), urządzona na poziomie europejskim. Zniszczona w czasie II wojny światowej była odtwarzana w okresie powojennym. Wpływ na rozwój pracowni miały wizyty Heinricha w podobnych placówkach w Wielkiej Brytanii i USA. W latach 1903-1939 Heinrich wykładał psychologię, filozofię i metodologię nauk. Był redaktorem „Kwartalnika Filozoficznego”, patronował powstaniu Katedry Pedagogiki oraz Psychologii Pedagogicznej.
W budynku przy ulicy Gołębiej 13, gdzie dawniej mieściła się Katedra Fizyki, znajduje się tablica upamiętniająca założyciela Pracowni Psychologii Doświadczalnej - profesora Władysława Heinricha.

5. Psychologia polska po roku 1945

Po wyzwoleniu wznowiły działalność istniejące przed wojną uniwersyteckie katedry psychologii: w Warszawie (Władysław Witwicki), w Krakowie (Stefan Szuman) i w Poznaniu (Stefan Błachowski). Katedry psychologii tworzono także na nowo powstałych uniwersytetach.

Jednakże po roku 1948 nastąpił kryzys w rozwoju polskiej psychologii. Przyszła fala marksistowskiej krytyki psychologii i psychologów, wkrótce potem zaczęła się przebudowa psychologii na zasadach pawłowizmu. Na krótko zostały wstrzymane przyjęcia na studia. W literaturze przeważały przekłady z języka rosyjskiego.

Temat 10. Kinga Sobczak

Aktualne problemy i orientacje teoretyczne psychologii w okresie transformacji

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku zaczęto niemal od podstaw tworzyć podwaliny psychologii w Polsce. Brakowało książek, aparatów pomiarowych i wykwalifikowanej kadry. Nowe warunki społeczno - polityczne - system kapitalistyczny został zastąpiony przez system socjalistyczny.Przeogromne zmiany ustrojowe i instytucjonalne spowodowały ujemne konsekwencje dla psychologii, zwłaszcza praktycznej.Oficjalna nieufność co do jej praktyczności. Głównie utrzymano placówki psychologii praktycznej w komunikacji, górnictwie, szpitalach psychiatrycznych.

Wśród psychologów dwie przeciwstawne tendencje:

• optująca za nawiązaniem do tradycji i odbudowaniem psychologii okresu międzywojennego.

• wysuwanie postulatów głębokiej zmiany, treści i form organizacyjnych, odpowiadających zmianom zachodzącym w kraju.

I Kongres Nauki Polskiej w Warszawie w 1951 roku.

W teorii psychologii - główny przedmiot sporu - psychologia introspekcyjna (dominująca w okresie międzywojennym) - brak zasadności zajmowaniem się głównie analizą indywidualnych przeżyć wewnętrznych jednostkiW psychologii stosowanej - zasadność stosowania testów jako elementów podkreślających różnice między ludzkie, zamiast wspierania mechanizmów łączących ludzi. 1950 rok - po raz pierwszy pojawiły się studia psychologiczne jako samodzielna specjalność. Po kolei: Uniwersytet Warszawski, Kraków, Poznań. Współcześnie studia psychologiczne istnieją na wszystkich uniwersytetach, a w 1980 roku Janusz Reykowski zorganizował dynamiczne rozwijający się Zakład Psychologii w Polskiej Akademii Nauk.

1956 rok - rok przełomowy w historii polskiej psychologii. Rozpoczął się okres normalizacji życia i konkretyzacji zadań. Zwrócono uwagę na tzw. ,,czynnik subiektywny”.

Znaczne rozszerzenie kontaktów naukowych z zagranicą i szeroki dopływ literatury międzynarodowej. Zainteresowanie naukami społecznymi - socjologią i psychologią jako naukami nie tylko teoretycznymi ale także jako naukami stosowanymi. Napór młodzieży na te kierunki, nastąpiło trwałe ,,zapotrzebowanie „ na usługi psychologiczne - zapotrzebowanie na psychologów praktyków wyspecjalizowanych w konkretnych technikach zawodowych - metoda stosowania testów psychometrycznych i projekcyjnych. Intensywny rozwój badań eksperymentalnych. Rozszerzenie zakresu tematyki badań empirycznych, podniesienie ich poziomu metodologicznego oraz publikacje otrzymanych wyników.

Dwa wiodące pisma psychologiczne:

• Przegląd Psychologiczny - organ Polskiego Towarzystwa Psychologicznego - problematyka ogólna.

• Psychologia Wychowawcza - organ Związku Nauczycielstwa Polskiego - głównie prace z zakresu psychologii rozwojowej i pedagogicznej.

Komitetu Nauk Psychologicznych Polskiej Akademii Nauk uruchomił dwa wydawnictwa ciągłe: pod red. T. Tomaszewskiego: Studia Psychologiczne i Monografie Psychologiczne - rozprawy habilitacyjne, doktorskie

pod red. J. Strelau periodyk: Polish Psychological Bulletin - dla psychologów zagranicznych

Ilościowy wzrost materiału psychologicznego spowodował dezorientację teoretyczną - napływ konkretnej wiedzy o faktach empirycznych, liczne teorie, międzynarodowa terminologia.

Wyłoniły się dwie potrzeby:

1. Potrzeba syntetycznego i usystematyzowanego skomasowania całej wiedzy psychologicznej, poprzez opracowanie podręczników umożliwiających orientację w tejże wiedzy teoretycznej jaki i empirycznej.

Podjęto olbrzymią pracę nad pełną bibliografią publikacji psychologicznych ukazujących się w języku polskim od roku 1945, doprowadzoną aż do roku 1971, a obejmującą przeszło 10 000 pozycji.

2. Potrzeba na jakąś ogólną teorię , spełniającą 3 funkcje:

- Umożliwienie orientacji w masie różnych teorii węższego i szerszego zasięgu pojawiających się nieustannie w literaturze światowej

- Umożliwienie likwidacji luki jaka zaczęła się pojawiać pomiędzy wynikami badań laboratoryjnych a problematyką praktyczną

- Umożliwienie wytyczenia jakiejś ogólnej linii badań , tak aby coraz liczniejsze badania szczegółowe podejmowane przez polskich psychologów można było w jakiś sposób zsumować.

Współczesna literatura psychologiczna w Polsce jest coraz bogatsza, jednakże prace autorów są często tematycznie rozproszone i dotyczą różnych problemów szczegółowych. Stopniowo zarysowuje się pewna tendencja ogólna, wyrażająca się poprzez dobór tematów, w formułowaniu hipotez i interpretowaniu uzyskanych wyników.

Teoria czynności - lata 60-te, Tadeusz Tomaszewski. Podstawą tej teorii jest pojęcie czynności, to znaczy zachowania ukierunkowanego na osiągnięcie określonego stanu końcowego i zorganizowanego ze względu na możliwość osiągnięcia tego stanu.

Podwaliny dla późniejszej teorii regulacyjnej.

Badania nad osobowością - Janusz Reykowski.

Badania nad temperamentem - Jan Strelau.

Zarys teorii ogólnej poprzez pewną syntezę.

Problematyka dotyczy funkcji regulacyjnej badanych procesów lub badanych aspektów osobowości.

Ogólna teoria regulacyjna (regulacyjna teoria zachowania, regulacyjna teoria osobowości).

Teoria regulacyjna - wg niej każda aktywność człowieka spełnia funkcję regulacyjną i sama podlega odpowiedniej regulacji. W tym sformułowaniu zawarte są dwa twierdzenia ściśle powiązane ze sobą: każda aktywność człowieka jest procesem regulacyjnym oraz że każda aktywność człowieka jest zarazem procesem regulowanym. Dla teorii regulacji ważne jest rozróżnienie dwóch źródeł zmienności sytuacji, a mianowicie zmian wynikających z aktywności człowieka uwikłanego w daną sytuację, i zmian wynikających z przyczyn od tej aktywności niezależnych.

Zainteresowanie polskich psychologów modelami matematycznymi takimi jak:

ogólna teoria działania - Maria Nowakowska

teoria decyzji optymalnych - Janusz Grzelak, Tadeusz Tyczka

psychologiczna teoria decyzji - Józef Kozielecki !!!

Teoria sytuacji ( jako uzupełnienie teorii czynności)

Sytuację należy rozpatrywać jako układ elementów , które maja znaczenie dla określonych czynności celowych. Sytuację należy więc określać przez podanie czynności, ze względu na którą została ona wyróżniona, i tych elementów, które mają dla niej znaczenie, są dla niej ważne.

Podział na sytuacje egzystencjalne i sytuacje zadaniowe:

- Sytuacje egzystencjalne - rozpatrywane ze względu na aktywność życiową człowieka ważną dla jego bytu.

- Sytuacje zadaniowe - rozpatrywane ze względu na działalność celową człowieka,, ukierunkowaną przez określone zadanie.

Zainteresowanie wielu psychologów teorią sytuacji w kontekście ogólnym jak i szczegółowym:

Ogólna teoria sytuacji - Tadeusz Tomaszewski, Czesław Nosal

Sytuacje problemowe, zadaniowe, decyzyjne, konfliktowe, ryzykowne - Józef Kozielecki i współpracownicy

Sytuacje problemowe w kontekście problematyki bardziej szczegółowej - sytuacje trudne u uczniów szkolnych - Maria Tyszkowa, sytuacja człowieka chorego - Helena Sękowa, Marian Kulczycki, Irena Heszen-Klemens, Kazimierz Jankowski

Zainteresowanie budził przebieg życia ludzkiego, zarówno jako całość od urodzenia aż do śmierci, jak też jego poszczególne etapy.

Wiek dziecięctwa i młodości - Stefan Szuman, Stefan Baley, Maria Żebrowska, Alina Szemi ńska, Naria Tyszkowa.

Wiek dorosły - Włodzimierz Szewczuk.

Starość - Maria Susułowska

,,Psychologia konkretna'' - Stanisław Gerstman

Współcześnie - teoria biegu życia ludzkiego (life span) - Zbigniew Pietrasiński - szczególna uwaga poświęcona życiowemu uwarunkowaniu postawy twórczej człowieka i twórczych aspektów uczenia się, myślenia i działania.

Zainteresowanie przejętym z psychologii amerykańskiej pojęciem ,,umiejscowienia kontroli” (J.B. Rotter). Subiektywne poczucie, że to, co człowiek robi, albo zależy od niego samego, albo też jest wymuszone przez jakieś czynniki zewnętrzne.

Na ile człowiek jest przedmiotem oddziaływań zewnętrznych i automatycznego funkcjonowania swojej własnej wewnętrznej struktury, a na ile jest on podmiotem autonomicznym, zdolnym do stawiania sobie zadań na przyszłość i odpowiedzialnym za swoje czyny. - Kazimierz Obuchowski, Małgorzata Kościelska, Xymena Gliszczyńska.

Nowa interpretacja starego pojęcia potrzeby.

W ramach teorii regulacyjnej potrzeby człowieka są wyrazem zależności od świata otaczającego - T. Tomaszewski, T. Kocowski.

Gdy człowiek potrzebuje pokarmu to jego życie od tego zależy, gdy potrzebuje np. przyborów do pisania, to od tego czy ma przybory do pisania zależy napisanie przez niego czegokolwiek.Niektóre z tych zależności wynikają ze struktury organizmu a niektóre od sytuacji zewnętrznej. Dlatego można podzielić potrzeby na: potrzeby podstawowe (życiowe, bytowe, egzystencjalne i strukturalne) i potrzeby funkcjonalne (sytuacyjne, okazjonalne) .

Człowiek jednakże nie tylko potrzebuje czegoś lub kogoś ale sam również może być czemuś lub komuś potrzebny. Z pojęciem potrzeby wiąże się ściśle pojęcie znaczenia. To czego człowiek potrzebuje pod jakimkolwiek względem, ma dla niego odpowiednie znaczenie albo inaczej mówiąc jest dla niego pod tym względem ważne.Teorią regulacyjną w sensie psychologicznym możemy nazwać każdą teorię, wg której zachowanie człowieka reguluje jego wzajemne stosunki ze środowiskiem lub sytuacją, przy czym regulacja ta dokonuje się odpowiednio do znaczenia, jakie poszczególne elementy sytuacji mają dla człowieka.

Teoria regulacyjna zwraca uwagę na fakt, że czynności człowieka muszą uwzględniać zmienność sytuacji. Rozróżnia ona sytuacje zmienne w sposób stereotypowy i sytuacje zmienne w sposób nie stereotypowy albo mówiąc prościej sytuacje powtarzalne i sytuacje nowe. Do podstawowej problematyki teorii regulacji dochodzi obok dotychczas wymienionych teorii czynności i teorii sytuacji trzeci wielki jej składnik, a mianowicie teoria wiedzy.

W latach powojennych interesowano się głównie problemami nabywania i utrwalania wiedzy. Szerokie badania nad wydobywaniem informacji z rzeczywistości przedmiotowej i z tekstów oraz ich utrwalanie prowadził Włodzimierz Szewczuk.

1979 rok - Ziemowit Włodarski podsumował swoje wieloletnie badania nad odbiorem treści w procesie uczenia się.

Lata 60-te - Andrzej Lewicki - podkreślenie regulacyjnej funkcji procesów poznawczych w przebiegu zachowania zarówno zwierząt, jak i ludzi, polegające na tym, że dzięki tym procesom różne cechy przedmiotów stanowią wskazówki, co w danej sytuacji należy robić. Lewicki poświęcił się badaniu dwóch procesów: abstrahowania (przy rozróżnianiu abstrakcji pozytywnej i negatywnej) i orientacji w otoczeniu. Podkreślanie ścisłego związku między nabywaniem wiedzy a działaniem oraz fakt, że nabywanie wiedzy dokonuje się dla potrzeb działania praktycznego, a nie jest tylko procesem automatycznego utrwalania wiedzy.

Zainteresowanie psychologów polskich zajmujących się procesami poznawczymi przesunęło się z problematyki nabywania wiedzy na problematykę jej funkcjonowania.

W latach 70-tych eksperymentalne badania nad podejmowaniem decyzji zwróciły uwagę na wielkie znaczenie informacji o różnym stopniu prawdopodobieństwa, które są podstawą decyzji ryzykownych, lecz praktycznie koniecznych.

Wg T. Tomaszewskiego potrzebna jest obecnie analiza funkcjonalna każdej działalności celowej człowieka, a w szczególności odróżnianie w niej operacji sprawczych (właściwych, produkujących wynik) i różnego rodzaju operacji pomocniczych (orientacyjnych, kontrolnych, korekcyjnych, zabezpieczających). Inni autorzy poświęcają więcej uwagi różnym aspektom organizacji formalnej (liniowej, sekwencyjnej, seryjnej, dendrytowej, modułowej), dążąc w miarę możności do oparcia analizy czynności na modelach zmatematyzowanych - J. Kozielecki, M. Nowakowska.

Od zarania psychologii naukowej istnieje problem mechanizmów ukierunkowujących aktywność człowieka. Przyjmuje się że podstawową funkcję spełnia w tym kierunku antycypacja poznawcza (przewidywanie, oczekiwanie) stanów rzeczy, które mają dopiero nadejść. Antycypacja taka może dotyczyć bądź to czynności, jaka ma być wykonana, bądź też jej wyników, a także różnorodnych okoliczności, które mogą modyfikować złożony przebieg czynności, i różnorodnych skutków ubocznych jej wykonania.Coraz więcej uwagi poświęca się dziś jednak również antycypacji wyników, jakie ma się osiągnąć, czego wyrazem jest pojęcie zadania, jakie człowiek ma wykonać. K. Obuchowski wysunął tezę, że w kierowaniu ludzką działalnością szczególnie ważne są zadania odległe, antycypujące zachowania nawet na kilka lat naprzód.

Lata 60-te - Mariusz Maruszewski rozwinął działalność na gruncie neuropsychologii. Skoncentrował swoje zainteresowania bezpośrednio na afazji, na teorii, na metodach jej diagnozowania, na terapii. Dużo uwagi poświęcił płatom czołowym mózgu, których funkcje mają podstawowe znaczenie dla programowania czynności celowych.Propagował pojęcie systemów funkcjonalnych.Nawiązywał do Pawłowskiego pojęcia drugiego układu sygnałowego jako podstawy mowy ludzkiej, poszukiwał on powiązania między wiedzą o tej specyficznej właściwości mózgu ludzkiego a wiedzą o języku, za pośrednictwem którego dokonują się rzeczywiste czynności mówienia i rozumienia mowy.W Polsce utworzyły się dwa poważne ośrodki psychologicznych badań nad mową: warszawski i krakowski.

Lata 70-te - Ida Kurcz rozwinęła szerokie badania psycholingwistyczne nad kompetencją językową, inspirowane przez transformacyjną i generatywną teorię języka N. Chomskyego. W tej teorii akcent kładzie się na twórczy charakter posługiwania się językiem, a równocześnie na możliwość stosowania ścisłych metod badania funkcji języka. Te badania cieszyły się i cieszą zainteresowaniem specjalistów zagranicznych.

Również w latach 70-tych badania nad biologicznymi i fizjologicznymi podstawami różnic indywidualnych, prowadzone pod kierunkiem Jana Strelaua - A. Eliasz, T. Klonowicz, Jan Matysiak. Badania te dotyczące głównie temperamentu, który jest przejawem najbardziej bezpośredniego związku między tzw. dynamicznymi cechami zachowania a strukturą organizmu, doprowadziły do sformułowania regulacyjnej teorii temperamentu i są znane jako badania ,,grupy warszawskiej”. Wiązanie temperamentu z zapotrzebowaniem na stymulację.

W miarę wzrostu popularności teorii poznawczych na świecie, również w polskiej psychologii zainteresowanie przesuwa się w latach siedemdziesiątych ku poznawczemu składnikowi trójczłonowego mechanizmu regulacji, także w problematyce osobowości. Współcześni psychologowie rozwijają to przekonanie w dziedzinie teorii osobowości.Propozycje Andrzeja Lewickiego, Stanisława Gerstmana, Kazimierza Obuchowskiego, Wiesława Łukaszewskiego i Janusza Reykowskiego. Ich wspólny trzon to przekonanie że osobowość jest systemem regulującym własne zachowanie człowieka, a przez nie regulującym również jego stosunki z otoczeniem i właśnie dzięki temu zdolnym do własnego rozwoju. Zgodni co do najogólniejszych zasad teorii osobowości, poszczególni autorzy rozkładają jednak rozmaite akcenty i różne jej elementy wysuwają na czoło.

Andrzej Lewicki - podkreśla szczególnie znaczenie całościowej orientacji w otoczeniu jako podstawy działania, a w tym kontroli wstecznej własnego działania (retrospekcji), której przypisuje istotne znaczenie dla kształtowania się doświadczenia jako podstawy postępowania w przyszłości.

Wiesław Łukaszewski - skrajnie poznawczy charakter koncepcji osobowości, wg której osobowość jest w istocie systemem informacji. Podkreśla on znaczenie treści informacji i systematycznie omawia cztery grupy tematyczne składające się na tę treść: informacja o otoczeniu, o własnej osobie, o stosunkach między własną osobą a otoczeniem i o własnej aktywności.

Najbardziej konsekwentną teorią osobowości jako systemu regulacyjnego jest Regulacyjna Teoria Osobowości (RTO) Janusza Reykowskiego. W wersji z roku 1980 daje się ona przedstawić w sposób następujący: osobowość jest traktowana jako system wewnętrznej organizacji funkcjonalnej, regulujący wzajemne stosunki człowieka ze światem otaczającym na zasadzie wymiany informacji, w trakcie tej wymiany kształtuje się osobowość, a przy jej zakłóceniu ulega deformacji a nawet rozpadowi. W miarę rozwoju człowieka jego osobowość się nie tylko się rozwija a także różnicuje.

Zupełnie współcześnie rośnie zainteresowanie przestrzennym uwarunkowaniem życia i działalności człowieka. Docenia się fakt że ludzie żyją, przebywają lub przemieszczają się w określonej przestrzeni, że zawsze jest jakieś miejsce w którym działają, nawiązują kontakty ze sobą, współżyją i współdziałają. W związku z tym docenia się też ważność coraz to nowych cech tej przestrzeni, takich jak obszar, granice odległości i kierunki, jej charakter prywatny czy publiczny, własny czy cudzy lub wspólny itp. Zarysowują się nawet osobne gałęzie psychologii, np. psychologia środowiskowa, ekologiczna, urbanistyczna, architektoniczna itp.

Drugim ważnym kierunkiem ewolucji współczesnego myślenia psychologicznego jest przesuwanie się zainteresowania psychologów od stałości ku zmienności.Obecnie narasta przekonanie, że naturalnym stanem wszelkiej rzeczywistości jest ruch i zmienność i to raczej stabilizacja wymaga wyjaśnienia niż odwrotnie. Rzeczywistość nie jest, lecz staje się.

Trzecim ważnym kierunkiem ewolucji współczesnej myśli psychologicznej jest rosnące zainteresowanie dla podmiotowości człowieka, przesuwanie się uwagi psychologów ku drugiemu biegunowi w wymiarze przedmiot - podmiot, jeśli idzie o osobowość człowieka i w wymiarze reaktywność - proaktywność, jeśli idzie o jego zachowanie.

Czwartym kierunkiem ewolucji współczesnej myśli psychologicznej jest nasilenie prób znalezienia wyjaśnienia co do zmienności, organizacji i ukierunkowanego charakteru zachowań człowieka. Obserwujemy tu przesuwanie się myśli psychologicznej od kategorii energetycznych do kategorii informatycznych.

31

---