Syzyfowe prace
Autor: Stefan Żeromski
Książka rozpoczyna się sceną, w której Marcin Borowicz wraz z rodzicami wyjeżdża do szkoły w Owczarach. Pod opieką pana Wiechowskiego będzie uczył się w jedynej klasie tej szkoły. Lekcje odbywają się w języku rosyjskim. Borowicz jest bystry i szybko się uczy, szczególnie przedmiotów humanistycznych, nieco gorzej idzie mu z matematyką. Po zakończeniu nauki w tej szkole Marcin zdaje egzaminy do gimnazjum w Klerykowie. Dzięki sprytnemu fortelowi i zapłaceniu jednemu z nauczycieli, Borowicz szybko zostaje przyjęty i może rozpocząć naukę. Zamieszkuje na stancji u pani Przepiórkowskiej. Ma korepetytora - Pytię. Wciąż dużo trudności sprawia mu matematyka, zwłaszcza posługiwanie się językiem rosyjskim przy wykonywaniu działań. Zauważa, że w szkole i nie tylko rosyjski jest bardzo ważny, trzeba go używać, gdyż za mówienie po polsku mogą być wymierzone surowe kary. Nauczyciele Marcina w Klerykowie to na przykład Rudolf Leim, który uczy łaciny, Stiepanycz Ozierskij - rosyjskiego, Sztetter - polskiego, Nogacki - arytmetyki. Wszyscy zwracają uwagę, żeby na lekcjach uczniowi mówili po rosyjsku. Marcin uczy się niewiele, dopiero od czasu, gdy z powodu wybryków grozi mu wydalenie ze szkoły, zaczyna się przykładać do nauki. W kolejnym roku w szkole jest jeszcze gorzej, język polski zwalczany jest z całą bezwzględnością, jeden donosi dla drugiego. Marcin chce się przypodobać nauczycielom, więc mówi po rosyjsku i uczestniczy w zajęciach teatralnych, przez co jest nielubiany wśród uczniów. Wszystko odmienia się, kiedy spotyka nowego kolegę, Andrzeja Radka. To chłopiec pochodzący z wsi, ale wykazujący wielkie upodobanie do nauki i bardzo bystry. W szkole często się z niego wyśmiewają. Między nim a Borowiczem zawiązuje się nić sympatii. Dzięki Radkowi i innemu nowemu - Zygierowi - Marcin zmienia swoje dotychczasowe poglądy, przestaje być tchórzem i coraz częściej występuje w obronie polskości, bierze udział w spotkaniach koła młodzieży patriotycznej. W międzyczasie poznaje piękną dziewczynę, Birutę. Po jej wyjeździe do Rosji Marcin nie może znaleźć sobie miejsca. Kończy szkołę, wciąż może liczyć na przyjaźń Andrzeja Radka.