DZIAŁALNOŚĆ KREDYTOWA BANKU
(ABC Bankowości; Gdańska Akademia Bankowa; pod redakcją Ryszarda Wierzby)
Pojęcie kredytu i jego formy
Historia kredytu i rozwój jego form
Kredyt nie był znany w społeczeństwie pierwotnym, którego podstawę bytowania stanowiła wspólna własność środków produkcji, a niski poziom sił wytwórczych nie pozwalał na wytworzenie nadwyżek towarów, które mogłyby się stać przedmiotem obrotu. W miarę rozwoju sił wytwórczych zaczęto wytwarzać produkty w ilości przekraczającej bieżące potrzeby. Tym samym stworzono warunki do wymiany towarowej: pojawienia się pieniądza i kredytu.
Początkowo kredyt występuje jako forma pomocy bliźniemu. Udzielenie kredytu traktowano jako formę przysługi wyświadczonej krewnemu, sąsiadowi. Jego przedmiotem była zwykle żywność.
Z czasem, wraz z rozwojem gospodarki pieniężno - towarowej ujawniła się nowa rola kredytu. Aby zbyć wyprodukowane w nadmiarze do swoich potrzeb wyroby, producent był zmuszony odroczyć nabywcy nieposiadającemu przejściowo środków pieniężnych termin uregulowania długu, udzielając mu kredytu towarowego. Sprzedaż towaru na kredyt mogła jedynie nastąpić wtedy, gdy sprzedawca miał dostateczne zaufanie do kontrahenta co do zwrotu w pieniądzu równowartości dostarczonego towaru.
W dalszej kolejności pojawia się instytucja kredytu pieniężnego, polegająca na pożyczeniu środków pieniężnych kredytobiorcy na warunkach zwrotności i odpowiedniego wynagrodzenia (procent) za wyświadczoną przysługę.
Ostatnią formą kredytu stał się kredyt zobowiązaniowy, polegający na udzieleniu osobie trzeciej poręczenia lub gwarancji za klienta w zamian za pokrycie zobowiązania wraz z odsetkami.
Geneza oprocentowania kredytu
Różne formułuje się hipotezy co do genezy oprocentowania kredytu. Nie wykluczone, że odsetki od udzielonego kredytu biorą swe źródło w datkach lub upominkach, jakie kredytobiorcy świadczyli wierzycielowi przy zwrocie kredytu. Dzisiaj są one jednoznacznie traktowane jako wynagrodzenie kredytodawcy za udostępnienie kapitału kredytu. Kredyt oprocentowany był już szeroko rozpowszechniony w Babilonii na długo przed Hammurabim, panującym od 1792 - 1750 r. p.n.e. Odnalezione teksty starobabilońskich praw, czy później Kodeks Hammurabiego świadczą o występowaniu i rozwoju stosunków kredytowych w ówczesnej Babilonii oraz o normowaniu ich zasad w prawie stanowym.
Kredyt pieniężny i kredyt zobowiązaniowy
W przypadku kredytu pieniężnego bank stawia do dyspozycji klienta określoną umownie kwotę środków pieniężnych, otrzymując odsetki jako wynagrodzenie za pożyczony kapitał kredytu a nadto prowizję. Ta ostatnia stanowi wynagrodzenie banku za czynności związane z oceną wniosku kredytowego.
Kredyt pieniężny umniejsza z chwilą jego udzielenia, płynność płatniczą kredytodawcy. Jest on ewidencjonowany w bilansie w aktywach banku. Natomiast kredyt zobowiązaniowy, udzielony przez bank najczęściej w formie poręczenia lub gwarancji nie umniejsza w momencie jego przyznania płynności :finansowej banku. Jest on obowiązkowo ewidencjonowany w sumach pozabilansowych banku. Wynagrodzeniem banku za jej udzielenie jest prowizja, której wysokość każdorazowo jest negocjowana między bankiem a kredytobiorcą. Wspólną cechą obu kredytów jest przywiązanie do nich identycznej wagi ryzyka ponoszonego przez bank.
Istota kredytu
Kredyt bankowy to pożyczenie klientowi określonej sumy pieniężnej lub udzielenie za niego poręczenia bądź gwarancji wobec osób trzecich, w zamian za zobowiązanie się klienta do zwrotu pożyczki pieniężnej lub pokrycia zobowiązania wraz z odsetkami.
Rola kredytu w procesach gospodarczych
Kredyt w gospodarce centralnie planowanej
W gospodarce planowanej centralnie kredyt, podobnie jak i pieniądz, był jedynie "cieniem" procesów gospodarczych. Jego rola sprowadzała się w zasadzie do zasilania przedsiębiorstw w pieniądz, bez względu na efektywność ich gospodarowania, w celu niedopuszczenia do wystąpienia zakłóceń w rozliczeniach :finansowych między nimi. Dysponowanie pieniędzmi nie gwarantowało, w warunkach rynku producenta, możliwości swobodnego nabycia czynników produkcji. Stąd nikłe w tamtym okresie zainteresowanie kadry kierowniczej problematyką kredytu i pieniądza.
Kredyt w gospodarce rynkowej
W gospodarce rynkowej, w której dominującą pozycję zajmuje konsument a nie producent, kredyt jest narzędziem służącym do kształtowania procesów gospodarczych. Jest on promotorem ruchu dóbr i usług. Innymi słowy posiadacz środków pieniężnych ma nieograniczony dostęp do wszystkich czynników produkcji.
Gospodarka rynkowa stwarza też możliwość właściwej alokacji (przepływu) kapitału kredytu, do racjonalnie gospodarujących podmiotów i tym samym sprzyja wyższej efektywności gospodarowania. Obrazowo przedstawiając bank w warunkach gospodarki rynkowej dąży do udzielenia kredytów podmiotom gospodarującym efektywnie, gdyż one przede wszystkim zapewniają bankowi odzyskanie kapitału kredytu i uzyskanie odsetek.
Źródła finansowania stałych potrzeb podmiotów gospodarczych
Prawidłowego źródła finansowania stałych potrzeb należy upatrywać w kapitale własnym po(1miotu gospodarczego oraz zobowiązaniach prawidłowych. Są to zobowiązania z różnych tytułów np. dostaw materiałów, surowców, płac, ubezpieczeń i podatków, których termin płatności jeszcze nie zapadł. Zatem kredyt bankowy winien być jedynie przejściowym źródłem sfinansowania np. zgromadzonych zapasów, należności bądź części nakładów inwestycyjnych. Im udział procentowy kapitałów własnych podmiotu gospodarczego w finansowaniu jego majątku jest wyższy, tym mniejsze ryzyko otoczenia w tym i banku, który udziela kredytu i vice versa.
Rodzaje kredytów bankowych
Rodzaje udzielanych kredytów bankowych podmiotom gospodarczym i gospodarstwom domowym określają w swoich regulaminach poszczególne banki. Regulamin kredytowy musi w pełni respektować przepisy ustawy - Prawo bankowe, Kodeksu cywilnego i Kodeksu handlowego. Regulamin autonomicznego banku, będący swego rodzaju ofertą skierowaną do klienta, określa rodzaje kredytów, zasady i warunki ich udzielania przez dany bank. Natomiast instrukcja kredytowa wewnętrzna, służąca jedynie pracownikom banku, jest 40kumentem określającym zakres ich obowiązków i metodologię oceny wniosku kredytowego klienta. Nie powinna być ona udostępniona klientom banku.
Rodzaje kredytów według kryterium czasowego
Z reguły kredyty oferowane podmiotom gospodarczym obejmują:
_ kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres nie dłuższy niż jeden rok,
_ kredyty średnioterminowe, udzielane na okres powyżej 1 roku, lecz nie dłużej niż na 3 lata,
_ kredyty długoterminowe, udzielane na okres powyżej 3 lat.
Rodzaje kredytów według kryterium przedmiotowego
Według kryterium. przedmiotowego kredyty udzielane przez banki podmiotom gospodarczym można podzielić na kredyty obrotowe, których celem jest sfinansowanie części aktywów obrotowych np. zapasów, należności nie pokrytych kapitałem własnym klienta i zobowiązaniami prawidłowymi. Drugim rodzajem kredytu są kredyty inwestycyjne, stanowiące z reguły przeważające źródło finansowania nakładów inwestycyjnych związanych z realizacją inwestycji przez podmiot gospodarczy.
Kredyty obrotowe mają z reguły charakter kredytu krótkoterminowego.
Mogą być też kredytami średnioterminowymi w przypadku np. konieczności sfinansowania wzrostu zapasów w związku ze znacznym zwiększeniem produkcji względnie poważniejszymi zmianami profilu produkcji przedsiębiorstwa.
Kredyty inwestycyjne mają w zasadzie charakter kredytów średnio względnie długoterminowych. Mogą one występować również jako kredyty krótkoterminowe np. związane z zakupem maszyny, urządzenia, pod warunkiem zapewnienia środków na ich spłatę w okresie nie przekraczającym 1 roku.
Kredyty pieniężne
Do typowych kredytów krótkoterminowych udzielanych przez banki podmiotom gospodarczym należą:
Kredyt na bieżące potrzeby; stanowi on uzupełnienie posiadanych przez podmiot gospodarczy własnych źródeł finansowania tj. kapitałów oraz zobowiązań nie przeterminowanych; jest on udzielany jako częściowe źródło finansowania aktywów obrotowych np. zgromadzonych zapasów względnie należności od odbiorców. Udzielając jakiegokolwiek kredytu podmiotom gospodarczym powstałym po 01.01.1990 r. (data wprowadzenia nowego systemu ekonomiczno - finansowego) należy domagać się od nich fizycznej spłaty kredytu, a nie traktować go jako kredytu odnawialnego (spłata kredytu w ciężar nowo udzielonego). *
Kredyt w rachunku bieżącym; jest on udzielany najczęściej na przejściowe sfinansowanie płatności o powtarzającym się charakterze. Udzielany jest on klientom posiadającym rachunek bieżący w banku przez dłuższy czas np. 6 m-cy, który jest rytmicznie zasilany wpływami ze sprzedaży np. przez co najmniej 15 dni roboczych w miesiącu. Z uwagi na możliwość niepełnego wykorzystania przez klienta przyznanego kredytu, bank może zastrzec sobie prawo pobierania prowizji od zaangażowania (gdy zadłużenie klienta w kredycie jest niższe od wynikającego z umowy kredytowej).
Kredyt doraźny (niektóre banki nazywają go płatniczym ( lub kasowym) jest traktowany jako szybka pomoc finansowa banku r na uregulowanie pilnych płatności przedsiębiorstwa; okres jego
wykorzystania jest krótki np. do 20 dni, przy czym jego oprocentowanie jest z reguły wyższe niż kredytowa stopa podstawowa danego banku. Wynika to z konieczności utrzymywania przez bank dużej mobilności płynności płatniczej banku, aby w każdej chwili bank mógł udzielić tego kredytu.
Kredyt lombardowy jest udzielany najczęściej na okres do 3 m-cy pod zastaw wiarygodnych papierów wartościowych np. obligacji Ministerstwa Finansów; niektóre banki udzielają go również pod zastaw akcji emitowanych przez spółki, notowane na giełdzie. Przy udzielaniu tego kredytu bank nie ocenia zdolności kredytowej podmiotu - kredytobiorcy - do spłaty kredytu; ściągnięcie kredytu, nie spłaconego przez kredytobiorcę, następuje poprzez sprzedaż zastawu.
*Fizyczna spłata kredytu, zgodnie zresztą z wnioskiem kredytobiorcy określającym termin jego spłaty, ma na celu uwiarygodnienie zdolności kredytowej klienta. Pośrednio ma ona na celu stymulować wzrost kapitałów własnych kredytobiorcy, drogą pozyskiwania nowych udziałowców/ akcjonariuszy bądź dokonywania odpisów z zysku
Kredyt dyskontowy; polega na wykupie przez bank weksla będącego w posiadaniu klienta przed terminem jego płatności. Bank wypłaca klientowi - prawnemu posiadaczowi weksla - równowartość ceny nominalnej weksla, pomniejszonej o stopę dyskontową (mnożnik oprocentowania kredytu dyskontowego i ilość dni przed ustalonym terminem płatności weksla). Banki przyjmują do dyskonta zarówno weksle trasowane jak i weksle własne.
Weksel trasowany
Weksel trasowany jest papierem wartościowym. Jego wystawca wydaje bezwzględne polecenie trasatowi (osobie trzeciej) zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz remitenta (pierwszego posiadacza weksla) lub innej osoby posiadającej weksel w terminie jego płatności i legitymującej się nieprzerwanym ciągiem indosów. Polecenie zapłacenia weksla wynika z reguły ze stosunku handlowego lub finansowego między wystawcą weksla a trasatem.
Weksel własny
Natomiast weksel własny jest bezwzględnym przyrzeczeniem jego wystawcy do zapłaty określonej sumy remitentowi lub innej osobie posiadającej weksel w terminie jego płatności i legitymującej się nieprzerwanym ciągiem indosów.
Kryteria przyjęcia weksla do dyskonta
Bank przyjmuje do dyskonta jedynie weksel, który spełnia dziesięć kryteriów: pochodzi wyłącznie z obrotów gospodarczych, odpowiada wymogom prawa wekslowego, uprzednio uiszczona została od niego opłata skarbowa, termin płatności weksla upływa nie później niż 3 m-ce od daty przyjęcia do dyskonta i nie wcześniej niż to jest potrzebne do zawiadomienia dłużnika w przeddzień terminu płatności weksla, z terminem płatności weksla w oznaczonym dniu, opatrzonego bezterminowym akceptem całej sumy wekslowej, w przypadku weksla trasowanego bez wzmianek w tekście i indosach, ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo zwrotnego poszukiwania, bez skreśleń i poprawek, weksel podpisany w sposób umożliwiający bezsporną identyfikację podmiotów, które je podpisały, weksel podpisany przez solidnych płatników (wystawca, akceptant).
Dodatkowe kryteria dyskonta weksla
Niektóre banki domagają się u podawcy weksla do dyskonta:
- podpisania umowy z bankiem o dyskonto weksli,
- upoważnienia do obciążania rachunku podawcy weksla do dyskonta w przypadku zaprotestowania weksla,
-posiadania przez podawcę weksla rachunku bieżącego w ich banku.
Pieniężne kredyty średnio- i długoterminowe są udzielane głównie na finansowanie inwestycji, natomiast kredyty średnioterminowe również na finansowanie środków obrotowych, wynikających z rozwoju przedsiębiorstwa.
Kredyt inwestycyjny
Na potrzeby związane z działalnością inwestycyjną, podmiot gospodarczy może zaciągnąć odpowiedni kredyt. Warunkiem uzyskania kredytu jest udokumentowanie przez klienta bankom:
-efektywności ekonomicznej inwestycji; czy przewidywane efekty ekonomiczne z inwestycji są realne, a zysk osiągnięty z tej inwestycji i ewentualna amortyzacja gwarantują bankowi spłatę odsetek i odzyskanie kapitału kredytu w terminie proponowanym przez klienta
-prawidłowo przygotowanej dokumentacji projektowo kosztorysowej; cel, program i wymogi stawiane inwestycji, rozwiązania techniczne i technologiczne, harmonogram realizacji! inwestycji, koszt inwestycji uwzględniający odpowiednią rezerwę w granicach 6 - 10 % na nieprzewidziane wydatki. .
Metody ograniczania ryzyka kredytowego przy kredycie inwestycyjnym
Dążąc do ograniczenia ryzyka kredytowego bank może:
-domagać się od inwestora określonego udziału środków własnych w finansowaniu inwestycji; nie powinny one być mniejsze niż 30 - 40% wartości nakładów. Odnosi się to zwłaszcza do inwestycji polegających na robotach budowlano - montażowych,
-transzować przyznany kredyt to jest uruchamiać go stopniowo na sfinansowanie realizacji określonych etapów inwestycji np. na stan "O" (roboty ziemne i położenie ław fundamentowych), po ich zakończeniu - "na stan surowy" inwestycji (budowa obiektu), a następnie - na "roboty wykończeniowe" (wyposażenie w maszyny i urządzenia). Ma to sprzyjać odpowiedniemu zaawansowaniu kredytu w relacji do realizacji procesu rzeczowego.
Kredyt inwestycyjny - ogólnie rzecz biorąc - powinien być uruchamiany w relacji do faktycznie zaangażowanych środków własnych inwestora i postępu rzeczowego realizacji inwestycji. Uruchamianie kredytu inwestycyjnego na sfinansowanie zakupu gotowych dóbr inwestycyjnych np. maszyn, urządzeń powinno następować za zgodą kredytobiorcy, przez opłacanie przez bank faktur za dostarczone dobra dla klienta (forma bezgotówkowa).
Kredyty zobowiązaniowe
Do kredytów zobowiązaniowych należą przede wszystkim poręczenia i gwarancje za przyszłe zobowiązania klienta.
Poręczenie według Prawa cywilnego (art. 876 - 887 kc.)
Poręczenie według prawa cywilnego jest umową, przez którą poręczyciel (np. bank) zobowiązuje się do spłaty kredytu pieniężnego udzielanego przez inny bank na wypadek, gdyby kredytobiorca nie spłacił go w terminie wynikającym z umowy kredytowej. Zobowiązanie poręczyciela winno zawierać:
-wskazanie osoby, za którą poręcza,
-jednoznaczne wskazanie kredytu, do spłaty którego zobowiązuje się poręczyciel, gdyby nie spłacił go kredytobiorca.
Przedmiotem poręczenia może być całość lub oznaczona część kredytu. Poręczenie może być bezterminowe, gdy nie jest określony okres odpowiedzialności poręczyciela lub terminowe, gdy ten okres odpowiedzialności poręczyciela za spłatę kredytu został określony.
Gwarancja bankowa
Jest to pisemne zobowiązanie banku, jako zabezpieczenie spłaty kredytu pieniężnego z odsetkami i innymi kosztami w przypadku gdyby kredytobiorca, na którego została wystawiona, nie spłacił kredytu w terminie określonym w umowie. Treść gwarancji winna zawierać w szczególności określenia:
-uprawnienia i obowiązki wynikające z gwarancji,
-wysokości zobowiązania banku gwarantującego,
- terminu ważności gwarancji.
Różnice pomiędzy poręczeniem według prawa cywilnego, a gwarancją
Zasadnicze różnice między gwarancją a poręczeniem są następujące:
- gwarancja jest zobowiązaniem wobec kredytodawcy; oznacza to, że bank udzielający gwarancji nie może podnosić wobec banku kredytodawcy zarzutów jakie przysługują kredytobiorcy np. z tytułu wierzytelności kredytobiorcy wynikającej z posiadania w banku kredytodawcy środków na rachunku bankowym. Dodatkowo zakres zobowiązania banku udzielającego gwarancji nie jest zdeterminowany zakresem zobowiązania kredytobiorcy, oznacza to, że zobowiązanie gwaranta jest ściśle określone i może być mniejsze lub większe od zobowiązania kredytobiorcy wynikającego z umowy kredytowej. Wreszcie ważność zobowiązania banku gwarantującego nie jest uzależniona od ważności zobowiązania kredytobiorcy.
- poręczenie według prawa cywilnego umożliwia bankowi poręczającemu podnoszenie wobec udzielającego kredytu pieniężnego wszystkich zarzutów przysługujących kredytobiorcy. Dodatkowo zakres zobowiązania poręczyciela jest wyznaczony przez zakres zobowiązania kredytobiorcy, a nieważność umowy kredytowej powoduje nieważność poręczenia.
Na ogół banki udzielają poręczenia lub gwarancji za przyszłe zobowiązania klientów, którzy:
-kwalifikują się, według opinii banku, do podmiotów o I grupie ryzyka kredytowego,
-posiadają przez dłuższy okres np. 12 miesięcy rachunek bieżący w danym banku, umożliwiający śledzenie bieżących wpływów i konfrontowanie ich z wielkością sprzedaży, wynikającą ze sprawozdań finansowych,
-prowadzą pełną rachunkowość (księgowość handlową)
- mogą zapewnić zabezpieczenia kredytu według prawa cywilnego względnie wekslowego satysfakcjonujące bank
Poręczenie lub gwarancja udzielane przez bank za klienta w formie pisemnej musi zawierać kwotę i termin ważności zobowiązania banku wobec osób trzecich.
W praktyce poręczenie lub gwarancja udzielone za klienta umożliwiają mu zaciąganie kredytu pieniężnego w innym banku krajowym bądź zagranicznym, pod warunkiem, że zostanie ona uznana za wiarygodną.
Wynagrodzeniem banku za udzielony kredyt zobowiązaniowy jest prowizja, której wysokość jest każdorazowo negocjowana między stronami. Jej wysokość proponowana klientowi przez bank powinna być funkcją ryzyka kredytowego banku.
Promesa kredytowa
Niektóre banki udzielają pisemnego przyrzeczenia (promesy) wydania poręczenia lub gwarancji w formie przedwstępnej umowy. Spełnienie warunków przedwstępnej umowy, obliguje bank do udzielania kredytu. Promesa ułatwia nawiązywanie kontaktów handlowych, zwłaszcza uwiarygodnia płynność płatniczą zleceniodawcy.
Zasady udzielania kredytów, prawa i obowiązki kredytobiorcy i banku
Zalecane czynności dla klienta przed ubieganiem się o kredyt
W interesie klienta przed ubieganiem się o kredyt pieniężny lub zobowiązaniowy, leży zapoznanie się z regulaminami udzielania kredytów różnych banków oraz stosowanego przez nie oprocentowania kredytu. Regulaminy określają zasady udzielania kredytów przez dany bank, a także wymagane dokumenty, stanowiące załączniki do wniosku kredytowego. Są one ofertą kierowaną pod adresem kredytobiorcy.
Instrukcje kredytowe banku, są dokumentem wewnętrznym, określającym zakres
i metodologię pracy inspektora kredytowego, związany głównie z oceną zdolności kredytowej klienta
Dokumenty składane przez klienta ubiegającego się o kredyt
Kredytobiorca, ubiegający się o kredyt, składa w banku wniosek kredytowy, w którym określa: wysokość kredytu, cel na jaki ma być przeznaczony, terminy jego spłaty, uzasadnienie, a także proponowane prawne zabezpieczenie spłaty kredytu.
Biznes plan
Do wniosku kredytowego klient załącza sprawozdawcze bilanse i rachunki wyników za ostatnie lata działalności, a często tzw. "biznes plan". W literaturze biznes plan jest określony jako dokument, zawierający plan działalności gospodarczej przedsiębiorstwa oraz sposoby jego realizacji Dla banku najważniejszymi częściami tego dokumentu jest część dotycząca „rynku” i „prognozy finansowej klienta” co najmniej w okresie korzystania z kredytu.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl