103. Rola bilansów obrotów bieżących i kapitałowych w kształtowaniu stosunków z zagranicą.

Bilans płatniczy kraju to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie (na ogół jednego roku).

Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych części:

• Bilansu obrotów bieżących (rachunek bieżący)

• Bilansu obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy)

Struktura bilansu obrotów bieżących jest następująca:

• Bilans handlowy - zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksportu i importu towarów.

• Bilans usług - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między krajem a zagranicą np. usług transportowych, turystycznych, ubezpieczeniowych.

• Bilans procentów i dywidend - zestawienie zarówno transferów prywatnych np.przekazy emigrantów jak i rządowych np. zagraniczne renty, zagraniczna pomoc gospodarcza i wojskowa.

Każda transakcja przynosząca krajowi wpływ walutowe (np. eksport towarów i usług, dywidendy od inwestycji zagranicznych, przekazy pieniężne emigrantów) zapisywane są w bilansie jako pozycja nadwyżkowa po stronie aktywów. Natomiast, jeżeli transakcja wiąże się z wydatkiem dewiz przez kraj (import towarów i usług, zapłata odsetek od długu zagranicznego( traktujemy jako pozycję deficytową. Jeżeli wpływy z tytułu bieżących obrotów z zagranicą przewyższają wydatki, wtedy mówimy o nadwyżce bilansu obrotów bieżących. Z kolei przewaga wydatków nad wpływami oznacza deficyt bilansu bieżącego.

Występujące w ramach obrotów kapitałowych pozycje można zaklasyfikować do dwóch grup:

• Krótkoterminowe zagraniczne lokat kapitałowe (państwowe i prywatne) tzn. zobowiązania i należności w postaci zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych, wkładów na rachunkach bankowych za okres 1 roku.

• Kapitały długoterminowe (państwowe i prywatne) w formie lokat bezpośrednich (inwestycje produkcyjne) i pośrednich (papieru wartościowe) oraz kredytów na okres ponad 1 roku.

Kierunki przepływu kapitału ewidencjonujemy w bilansie kapitałowym w odwrotny sposób niż ruch towarowy z zagranicą w bilansie handlowym (odpływ kapitałów po stronie pasywów, a napływ kapitału zagranicznego po stronie aktywów.

Dodatnie saldo w bilansie kapitałowym oznacza nadwyżkę w obrotach kapitałowych z zagranicą, a deficyt na rachunku kapitałowym informuje o wpływie netto kapitału z kraju.

Bilans płatniczy jest sumą rachunku bieżącego i kapitałowego.

W całej strukturze bilansu płatniczego najważniejszą rolę odgrywają bilans handlowy i kapitałowy.

Bilans obrotów bieżących obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, czyli saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy.

Bilans obrotów kapitałowych obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą a mianowicie:

• Saldo kredytów średnio- i długookresowych

• Sumę zobowiązań kredytów umorzonych i zrestrukturyzowanych

• Rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursu walut

• Aktywa zagranicą (odpływ kapitału)

• Zagraniczne aktywa (napływ kapitału)

104. Formy rozliczeń międzynarodowych.

Najprostszym sposobem rozliczeń międzynarodowych jest wymiana towar za towar, czyli wymiana barterowa. Ta wymiana bezdewizowa może być wykorzystywana:

• W przypadku transakcji pojedynczych (transakcje kompensacyjne)

• W handlu między dwoma krajami (clearing bilateralny)

• W handlu wzajemnym wielu krajów (clearing multilateralny)

Kraje rozliczające się w clearingu bilateralnym tak uzgadniają wartość wzajemnych dostaw towarów i usług, aby w danym okresie obroty równoważyły się wartościowo. Jest to suma transakcji kompensacyjnych. W przypadku clearingu multilateralnego wartości dostaw towarowych nie muszą się dwustronnie bilansować. Deficyt powstał w obrotach z jednym krajem można zrównoważyć nadwyżkami w handlu z innymi uczestnikami clearingu. Wystarczy, aby dany kraj osiągnął globalną równowagę w obrotach ze wszystkimi uczestnikami clearingu. Jest to właściwie pieniężna forma rozliczeń międzynarodowych. Waluta rozliczeniowa pełni nie tylko funkcje obrachunkowe, ale staje się pełnoprawnym pieniądzem na obszarze clearingu. Obecnie wymiana barterowa nie odgrywa decydującej roli w handlu światowym. Transakcje kompensacyjne i clearing dwustronny wymagają zbieżności potrzeb sprzedawcy i nabywcy. Prowadzi to do ograniczenia handlu do poziomu słabszego partnera tzn. oferenta mniejszej ilości atrakcyjnych towarów. Na wymianę barterową decydują się z reguły kraje słabiej rozwinięte, mające trudności płatnicze.

105. System stałego kursu walutowego.

Główne zasady tego systemu były następujące:

• Rządy poszczególnych krajów określiły stałe kursy swoich walut nraodowych względem dolara USA

• Waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń

• Banki centralne zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW)

Imperatyw stałego kursu walutowego uniemożliwiał bieżące przywracanie równowagi bilansu płatniczego zarówno poprzez dewaluację (urzędowe obniżenie kursu swojej waluty) ani poprzez rewaluację (oficjalne podwyższanie jej kursu). Każda większa korekta kursu wymagała zgody MFW.

W systemie stałego kursu wbudowany był automatyczny mechanizm utrzymywania międzynarodowej równowagi płatniczej. System stałego kursu walutowego przetrwał do początku lat 70-tych. Główną przyczyną jego upadku były rozbieżności polityk gospodarczych prowadzonych przez różne kraje.

106. System zmiennego kursu walutowego i konsekwencje jego stosowania.

System występuje do dnia dzisiejszego. Występuje w dwóch odmianach:

• bez interwencji banku centralnego (clean flaating)

• Z interwencją banku centralnego (dirty flaating)

W systemie clean flaating banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem popytu i podaży. W systemie dirty flaating banki sprzedając i kupując waluty oddziałują na kurs, najczęściej starając się zmniejszyć przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu.

W praktyce dominuje system dirty flaating - banki interweniują na międzynarodowym rynku walutowym próbując nie tylko ograniczać krótkookresowe fluktuacje kursu ale i starając się kształtować długookresowe trendy (mimo że nie ma ustawowego obowiązku utrzymywania kursu na tym samym poziomie.).

Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu proces przywracania równowagi bilansu płatniczego jest czystszy i skuteczniejszy niż w przypadku poprzednich systemów. Przywracanie równowagi płatniczej poprzez automatyczne zmiany kursu oznacza, że władze gospodarcze kraju mogą prowadzić wewnętrzną politykę ekonomiczną, abstrahując od sytuacji w bilansie płatniczym.

System zmiennego kursu funkcjonuje już ponad 30 lat i wbrew wcześniejszym obawom, korzystnie wpływa na rozwój wymiany.

107. Teoria stałego parytetu siły nabywczej - dylematy i kontrowersje.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka aprecjację. Ekonomiści uważają, że swobodnie kształtujący się kurs, elastycznie reaguje na zakłócenia równowagi płatniczej zapobiegając w ten sposób powstawaniu trwałego ujemnego czy dodatniego salda bilansu płatniczego. Jedną z podstawowych przyczyn nierównowagi zewnętrznej są zmiany TOT oddziaływujące na konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych. Teoria parytetu siły nabywczej utrzymuje, że fluktuacje kursu walutowego są przede wszystkim reakcją na zmiany relacji poziomu cen między poszczególnymi krajami. Ruchy kursu walutowego odzwierciedlają rozbieżności w stopie inflacji w różnych krajach. Dzięki samoczynnej korekcie kursu walutowego, mimo różnego tempa wzrostu cen w poszczególnych krajach - TOT pozostaje niezmienione.

Teoria parytetu siły nabywczej dobrze wyjaśnia zachowanie się kursu walutowego w długim okresie czasu. Niestety na krótką metę fluktuacje kursu uzależnione są od wielu różnych czynników.

108. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego.

1. Dochód narodowy

Wzrost dochodu narodowego a więc przyrost dochodów właścicieli czynników produkcji oznacza zwiększenie popytu krajowego. Zwiększony popyt krajowy kieruje się na towary krajowe i importowane. Przyrost importu zależy od krańcowe stopu importu, czyli relacji między przyrostem dochodu a przyrostem importu

Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans handlowy.

2. Relacje między dynamiką cen krajowych a zagranicznych.

Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowanych) danego kraju do względnych cen towarów sprowadzanych z zagranicy.

3. Kurs walutowy

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju.

Deprecjacja (obniżka kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Następuje pogorszenie TOT. Przy odpowiednio wysokich elastycznościach popytu krajowego i zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego (ze względu na efekt wolumenowy).

Aprecjacja (wzrost kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację woluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

4. Wewnętrzna polityka gospodarcza.

Rządy poszczególnych krajów stymulują koniunkturę oddziałując na globalny popyt. W gospodarce przy pomocy instrumentów monetarnych i fiskalnych. Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa procentowa. Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu płatniczego.

5. Środki polityki handlowej państwa.

Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe z zagranicą przy pomocy kursu walutowego, wewnętrznej polityki monetarnej i fiskalnej określa się jako prowadzenie przy użyciu instrumentów pośrednich polityki gospodarczej.

Środki polityki handlowej wpływające na równowagę płatniczą kraju:

• Cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka funkcji: - fiskalną (źródło dochodu dla budżetu państwa)

• Utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego (spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje pożądane saldo bilansu płatniczego

• Ochrona produkcji lub rynku krajowego

Znaczenie fiskalne ceł ogranicza cenowa elastyczność popytu obrotów towarowych z zagranicą.

• Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na cenę towarów. Należą do nich:- Opłaty wyrównawcze (opłaty podnoszące cenę towaru importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych)

• Specjalne opłaty importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne)

• Subsydia eksportowe (dopłaty budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są wyższe od światowych i sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach zagranicznych byłaby niemożliwa)

• Narzędzia pozataryfowe - reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na cenę towaru. Są to przykładowo:- Kontyngenty importowe lub eksportowe (kontyngentowanie handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji)

• Ograniczenia dewizowe (wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza poddanie szczegółowej kontroli wszelkich kontaktów z zagranicą)
  

109. Efekt cenowy i wolumenowy terms of trade.

Zmiany cen krajowych i zagranicznych wpływają na równowagę bilansu handlowego w kraju zarówno przez sam efekt cenowy oraz reakcję wolumenu obrotów handlowych z zagranicą. Skutki efektu cenowego pozwala oszacować kategoria cenowych terms of trade (TOT) (warunków wymiany). Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowych) danego kraju w stosunki do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z zagranicy.

	Pex1
	Pex0
TOT=
	Pim1
	Pim0

TOT-terms of trade

Pex1 - poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie bieżącym

Pex2 - poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie wyjściowym

Pim1 - poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie bieżącym

Pim1 - poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie wyjściowym

TOT=1 oznacza, że dynamika cen w eksporcie była równa dynamice cen w imporcie

TOT>1 świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych

TOT<1 dowodzi szybszego relatywnego spadku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen importowych

Przy założeniu braku reperkusji wolumenowych, kształtowanie się TOT na poziomie powyżej jedności uważane jest za korzystne dla bilansu handlowego. Przy nie zmienionym kursie walutowym rośnie siła nabywcza eksportu danego kraju wyrażona w cenach importowych. W takich warunkach utrzymanie dotychczasowego wolumenu eksportu i importu spowoduje nadwyżkę bilansu handlowego.

110. Cenowa elastyczność popytu w eksporcie i imporcie jako wyznacznik sytuacji płatniczej w kraju; właściwości zasady Lernera-Marshalla.

Ostateczny wpływ zmiany TOT na sytuację płatniczą kraju jest wypadkową efektu cenowego i wolumenowego. Teoretycy przyjmują, że jeśli suma elastyczności cenowej produktów eksportowych i importowych jest większa od jedności (warunek Lernera - Marshalla), przy zmianie TOT, o sytuacji płatniczej kraju zdecydują relacje wolumenowe. Oznacza to, że poprawa TOT (TOT>1) spowoduje deficyt bilansu płatniczego, a pogorszenie TOT (TOT<1) wywoła nadwyżkę w bilansie. Praktyka handlu światowego dowodzi, że warunek Lernera - Marshalla jest najczęściej spełniony w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, tzn. krajów produkujących wysoki asortyment towarów konkurencyjnych na rynku międzynarodowym. Natomiast kraje rozwijające się - „utrzymujące się” z eksportu surowców przemysłowych i rolnych „skazane na” import niezbędny, nie mają większych możliwości reagowania wielkością obrotów krajowych na zmiany cen na rynku światowym.

111. Deprecjacja i aprecjacja kursu walutowego w relacjach terms of trade.

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. . Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju.

Deprecjacja (obniżka kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Następuje pogorszenie TOT. Przy odpowiednio wysokich elastycznościach popytu krajowego i zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego (ze względu na efekt wolumenowy).

Aprecjacja (wzrost kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację woluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

112. Rola zmian kursu walutowego pod wpływem zmian stopy procentowej, zakupów spekulacyjnych walut, interwencji banku centralnego i instrumentów polityki handlowej.

Interwencja banku centralnego:

• System zmiennego kursu walutowego bez interwencji banku centralnego (clean flaating)

• Z interwencją banku centralnego (dirty flaating)

W systemie clean flaating banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem popytu i podaży. W systemie dirty flaating banki sprzedając i kupując waluty oddziałują na kurs, najczęściej starając się zmniejszyć przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu.

W praktyce dominuje system dirty flaating - banki interweniują na międzynarodowym rynku walutowym próbując nie tylko ograniczać krótkookresowe fluktuacje kursu ale i starając się kształtować długookresowe trendy (mimo że nie ma ustawowego obowiązku utrzymywania kursu na tym samym poziomie.).

Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu proces przywracania równowagi bilansu płatniczego jest czystszy i skuteczniejszy niż w przypadku poprzednich systemów (system stałego kursu walutowego istniejący do początku lat 70-tych). Przywracanie równowagi płatniczej poprzez automatyczne zmiany kursu oznacza, że władze gospodarcze kraju mog…ą prowadzić wewnętrzną politykę ekonomiczną, abstrahując od sytuacji w bilansie płatniczym.

System zmiennego kursu funkcjonuje już ponad 30 lat i wbrew wcześniejszym obawom, korzystnie wpływa na rozwój wymiany.

Polityka handlowa:

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wpływa kurs walutowy. Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju. Deprecjacje waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Aprecjacja waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen imporcie.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

113. Wpływ zmian stopy procentowej na bilans płatniczy.

Bilans płatniczy kraju to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie (na ogół jednego roku).

Bilans składa się z dwóch podstawowych części:

• Bilansu obrotów bieżących (rachunek bieżący)

• Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy)

Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa procentowa. Korzystny wpływ (na krótki czas) wywiera na bilans płatniczy jej podwyższenie. „Studzenie” koniunktury z jednej strony poprawia bilans handlowy - ograniczenie globalnego popytu oznacza bowiem spadek wydatków na import. Poza tym spadek popytu powinien spowodować co najmniej zwolnienie tempa wzrostu cen krajowych a nawet ich obniżanie co poprawia konkurencyjność towarów krajowych na rynkach zagranicznych i zwiększa eksport.

Podwyżka krajowej stopy procentowej przy niezmienionej stopie w innych krajach powoduje napływ do kraju obcego kapitału (najczęściej krótkoterminowego), a więc poprawia rachunek kapitałowy. Właściciele kapitału starają się lokować go w kraju, który zapewnia im większe zyski (odsetki) i tzw. hot money (gorący pieniądz) błyskawicznie reaguje na zmiany stopy procentowej na świecie.

Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu płatniczego.

114. Rola instrumentów pośrednich (pozataryfowych i parataryfowych) w prowadzeniu zagranicznej polityki gospodarczej.

Środki polityki handlowej:

• Cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka funkcji:

- fiskalną (źródło dochodu dla budżetu państwa)

• Utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego (spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje pożądane saldo bilansu płatniczego

• Ochrona produkcji lub rynku krajowego

Znaczenie fiskalne ceł ogranicza cenowa elastyczność popytu obrotów towarowych z zagranicą.

• Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na cenę towarów. Należą do nich:

• Opłaty wyrównawcze (opłaty podnoszące cenę towaru importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych)

• Specjalne opłaty importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne)

• Subsydia eksportowe (dopłaty budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są wyższe od światowych i sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach zagranicznych byłaby niemożliwa)

• Narzędzia pozataryfowe - reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na cenę towaru. Są to przykładowo:

• Kontyngenty importowe lub eksportowe (kontyngentowanie handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji)

• Ograniczenia dewizowe (wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza

• poddanie szczegółowej kontroli wszelkich kontaktów z zagranicą)
  

7

ΔIm

ΔY

---