Prace pożarowo-niebezpieczne
Podczas wykonywania prac budowlanych używa się wielu urządzeń mechanicznych, wykorzystujących gazy wybuchowe oraz dużo niebezpiecznych środków chemicznych. Dodatkowym zagrożeniem jest różnorodne otoczenie, w którym są realizowane prace. Biorąc pod uwagę fakt, że mówimy nie tylko o nowych inwestycjach, ale także o adaptacjach czy remontach w dowolnych obiektach budowlanych widzimy złożoność problematyki
Złożoność zjawiska wynika z indywidualnego podejścia do każdej pracy w danych warunkach. Inne zagrożenia występują podczas prac dekarskich, inne podczas spawania przy użyciu acetylenu, jeszcze inne podczas użycia szlifierki kątowej, inne środki bezpieczeństwa trzeba przyjąć przy remoncie stolarni, a inne podczas montażu dodatkowych elementów w maszynowni chłodni amoniakalnej.
Prace pożarowo - niebezpieczne najprościej można scharakteryzować jako takie, podczas których w normalnym ich przebiegu występuje duże prawdopodobieństwo pojawienia się pożaru lub wybuchu. Przyczyny tych zjawisk mogą być następujące:
* podczas prac występuje substancja łatwopalna oraz potencjalny zapłon;
* podczas prac występuje tylko substancja łatwopalna;
* podczas prac występuje tylko zapłon.
Aby powstał pożar, muszą jednocześnie wystąpić elementy składające się na tzw. trójkąt spalania:
* paliwo - materiał łatwopalny;
* tlen - najczęściej występujący w powietrzu;
* zapłon - iskra, otwarty ogień, gorąca powierzchnia z energią wystarczającą do zapłonu paliwa.
Jeśli wystąpią one jednocześnie w jednej przestrzeni jest bardzo duże prawdopodobieństwo wybuchu pożaru. Dzięki tej definicji łatwo można ustalić, kiedy mamy do czynienia z pracami pożarowo - niebezpiecznymi.
Prawo stanowi
Ustawa Prawo budowlane (z dnia 7 lipca 1994 r. Dz. U. 2003 Nr 207 poz. 2016 z późn. zm.)
Rozdział 3: Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego
Art.18.1. Do obowiązków inwestora należy zorganizowanie procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie:
3) opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
5) w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi, nadzoru nad wykonywaniem robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych.
Art.20.1. Do podstawowych obowiązków projektanta należy:
1b) sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
Art.21a.1. Kierownik budowy jest obowiązany, w oparciu o informację, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, sporządzić lub zapewnić sporządzenie, przed rozpoczęciem budowy, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, uwzględniając specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (z 21 kwietnia 2006 r. Dz. U. nr 80, poz. 563)
Rozdział 8
Prace niebezpieczne pod względem pożarowym oraz ocena zagrożenia wybuchem
§ 32. 1. Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu jest obowiązany:
1) ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane;
2) ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu;
3) wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;
4) zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje;
5) zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.
2. Przy wykonywaniu prac, o których mowa w ust. 1, należy:
1) zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujących się w nim instalacji technicznych;
2) prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach (urządzeniach) zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości;
3) mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru;
4) po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe;
5) używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru.
W praktyce
Spawacz przygotowuje stalową konstrukcję dla maszyny produkcyjnej. Podczas jego pracy na boki sypie się snop iskier. Praca wykonywana jest w części produkcyjnej fabryki zajmującej się wytwarzaniem kształtek styropianowych. Obok znajdują się pracująca wtryskarka przetwarzająca EPS oraz paleta z gotowym produktem. Tylko przytomność i przygotowanie personelu fabryki zapobiegło tragedii, gdyż spadające iskry spawalnicze spowodowały zapłon styropianu stojącego nieopodal. Gdyby nie szybka akcja gaśnicza personelu fabryki przebieg wydarzeń mógłby być następujący: spalający się styropian zainicjowałby spalanie "snującego" się przy podłodze pentanu, a następnie jego wybuch i rozprzestrzenienie się pożaru na całą część produkcyjną. Finał - poszkodowani pracownicy i duże straty materialne, tym większe im później na miejsce dotrą jednostki ratownicze i duża będzie dynamika zjawiska.
Jednym z bardziej niebezpiecznych i najczęściej stosowanych narzędzi przy pracach budowlanych jest szlifierka kątowa. Zagrożenia natury pożarowej wynikają z dużej ilości iskier wyrzucanych na dość duże odległości (nawet kilku metrów). Iskry te wydają się niegroźne. Każdy, kto używał tego narzędzia na pewno nieraz został "uderzony" przez iskry bez poważniejszych skutków. To jednak pozorne bezpieczeństwo. Wystarczy zobaczyć, jakie szkody robią iskry, gdy prace są wykonywane w pobliżu szyb okiennych czy świeżych (czystych) tynków. Temperatura niektórych iskier jest wystarczająca do zapłonu wielu substancji palnych, zarówno gazowych, cieczy jak i ciał stałych.
Liczba pożarów spowodowanych przez prace budowlane jest, niestety, niezmiennie wysoka. Wynika to przede z braku:
* odpowiedniego nadzoru nad przebiegiem prac;
* właściwego przygotowania personelu do wykonywania prac w danym otoczeniu;
* wyobraźni i poczucia odpowiedzialności ludzi...
Najczęściej odpowiedzialnością za powstanie pożaru obarcza się robotników i ich nieroztropność, co jest często prawdą, ale nie zawsze. Równie często po prostu nie mają oni wystarczającej wiedzy na temat zagrożeń związanych z niektórymi substancjami lub niebezpieczeństw wynikających z pracy w konkretnym środowisku. Odpowiedzialność za ten fakt tkwi więc po stronie osób nadzorujących ich prace zarówno ze strony wykonawcy jak i inwestora, gdyż obie strony powinny zadbać o bezpieczeństwo wykonywanych prac.
Jak zapobiegać
Aby należycie przygotować personel i teren do wykonywania prac budowlanych (z naciskiem na prace pożarowo -niebezpieczne) należy:
* Powołać zespół w składzie:
o reprezentant inwestora - najlepiej główny technolog czy kierownik produkcji (osoba mająca pełną wiedzę na temat stosowanych technologii i substancji na terenie obiektu);
o specjalista ds. bhp;
o specjalista ds. ochrony ppoż.;
o reprezentant wykonawcy - najlepiej osoba nadzorująca dane prace;
* Zebrać niezbędne informacje dotyczące rodzaju, przebiegu i miejsca wykonywanych prac:
o cel prac;
o określenie i ocena miejsca realizacji - zagrożenia pożarowe, wybuchowe, chemiczne, biologiczne...
o technologia realizacji;
o zestawienie urządzeń mających służyć do wykonania prac - wraz z oceną możliwości ich użycia w danym otoczeniu;
o zestawienie substancji chemicznych niezbędnych do wykonania prac - zagrożenia pożarowe, wybuchowe...
o ocena kwalifikacji personelu, który ma wykonać dane prace - robotnicy i osoby nadzorujące (także ze strony inwestora);
o ocena i zestawienie środków zabezpieczających:
+ pasywne - blachy stalowe, koce z tkanin niepalnych, piasek, sorbenty...
+ techniczne - gaśnice, hydranty...
o ocena potrzeby skorzystania z dodatkowych środków - zabezpieczenie medyczne przez ambulans czy zabezpieczenie w postaci znajdujących się w pobliżu wozów gaśniczych i funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej;
o zestawienie braków;
o ocena ryzyka.
* Opracować raport, który zarazem będzie instrukcją działań zabezpieczających dla personelu nadzorującego, wykonawczego oraz inwestora.
* Wykonanie raportu pokontrolnego po zakończeniu prac.
Powyższe zalecenia wydają się mocno rozbudowane i wręcz nierealne do wprowadzenia przy wielu pracach. Nie można jednak tak podchodzić do problemu. Jeśli podejdzie się do tego z powagą i zarazem ze zdrowym rozsądkiem to okaże się, że często wystarcza kilkunastominutowa rozmowa na budowie w gronie bhp-owca, technologa od dystrybutora czy dostawcy substancji chemicznych i np. kierownika robót, by zapobiec najgorszemu.
Celem powyższego tekstu jest zwrócenie Państwa uwagi na zagrożenia, które często są niezauważane czy także bagatelizowane np.: na pytanie kierownika prac dlaczego jego ludzie palą w danym miejscy, które nie jest do tego przeznaczone, uzyskujemy odpowiedź, że nie jest w stanie nad tym w pełni zapanować.
Sam przez kilka lat nadzorowałem prace budowlane i wiem jakie to jest trudne. Człowiek cieszy się kiedy wszyscy są gotowi do pracy i wykonują swoje obowiązki należycie. Teoretycznie banalne, ale w praktyce robót budowlanych szalenie trudne w codziennej realizacji. Pragnę jednak przypomnieć, że za straty spowodowane podczas prowadzonych robót lub będące ich skutkiem w przyszłości odpowiadacie Państwo jako wykonawcy i zlecający prace inwestorzy.
Ustawa Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.):
Art. 163. § 1. Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać:
1) pożaru,
2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu,
3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących,
4) gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Art. 164. § 1. Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo zdarzenia określonego w art. 163 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Ustawa Kodeks wykroczeń z 20 maja 1971 r. (Dz. U. Nr 12, poz. 114 z późn. zm.):
Art. 82. § 1. Kto nieostrożnie obchodzi się z ogniem lub wykracza przeciwko przepisom dotyczącym zapobiegania i zwalczania pożarów, a w szczególności:
1) nie wyposaża budynku w odpowiednie urządzenia lub sprzęt przeciwpożarowy lub nie utrzymuje ich w stanie zdatnym do użytku;
2) utrudnia okresowe czyszczenie komina lub nie dokonuje bez zwłoki naprawy uszkodzeń komina i wszelkich przewodów dymowych;
3) nie usuwa lub nie zabezpiecza w obrębie budynków urządzeń lub materiałów stwarzających niebezpieczeństwo powstania pożaru;
4) eksploatuje w sposób niewłaściwy urządzenia energetyczne lub cieplne lub pozostawia je uszkodzone w stanie mogącym spowodować wybuch lub pożar;
Art. 83. § 1. Kto nieostrożnie obchodzi się z materiałami wybuchowymi, łatwo zapalnymi lub substancjami promieniotwórczymi albo wykracza przeciwko przepisom o wyrobie, sprzedaży, przechowywaniu, używaniu lub przewożeniu takich materiałów, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.
Art. 83. § 2. W razie popełnienia wykroczenia można orzec przepadek przedmiotów stanowiących przedmiot wykroczenia.
Aby działania były jak najskuteczniejsze, dla poszczególnych rodzajów prac należałoby sporządzić podstawowe procedury, które będą modyfikowane dla danego rodzaju środowiska.
Takie opracowania są doskonałym materiałem szkoleniowym dla personelu wykonawczego i nadzorującego - odnosi się to zarówno do wykonawców jak i inwestorów. Podobne zalecenia kieruję także do producentów i dystrybutorów środków chemicznych i urządzeń elektrotechnicznych. Im szerzej ta wiedza będzie dostępna, tym bezpieczniejsze będą place budów.
Właściwe zabezpieczenie stanowiska spawalniczego oraz przestrzeganie zasad bhp pomoże uniknąć pożaru.
Jednym z procesów technologicznych często wykorzystywanym w zakładach przemysłowych, w budownictwie, podczas remontów itp. są prace spawalnicze. Prace te zaliczane są do prac niebezpiecznych pożarowo, których prowadzenie może spowodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu.
Zagrożenie pożarem
Zagrożenie pożarowe od prowadzonych prac spawalniczych spowodowane jest przede wszystkim wytwarzaniem się w tych urządzeniach źródeł ciepła o bardzo wysokich temperaturach, powstawaniem odprysku metali i żużla, a także przewodnictwem cieplnym metali, które przy zetknięciu z materiałem palnym mogą łatwo spowodować ich zapalenie, a w konsekwencji pożar.
Często pożar powstaje po upływie kilku czy kilkudziesięciu godzin po zakończeniu prac spawalniczych, gdyż iskry początkowo mogą spowodować żarzenie się palnego materiału przy niewielkiej generacji dymu, nie powodując od razu powstania spalania płomieniowego.
Najwięcej pożarów odnotowuje się w trakcie prowadzenia różnych pracach remontowych i instalacyjnych rurociągów, kotłów, zbiorników itp., przede wszystkim przy pracach wykonywanych poza wyznaczonym na stałe do tego celu miejscem lub nie przewidzianych instrukcją technologiczną.
Przeważnie na zjawisko powstawania pożarów przy pracach spawalniczych ma wpływ nieznajomość przez spawaczy, a także osoby nadzorujące spawanie, zagrożeń występujących przy spawaniu, niezastosowanie przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania pożaru oraz nieostrożność w czasie wykonywania tych prac.
Zabezpieczenie stanowisk
Aby uniknąć niebezpieczeństwa powstania pożaru należy zabezpieczyć stanowisko spawalnicze w następujący sposób:
Przed rozpoczęciem prac spawalniczych trzeba:
• zapoznać się z zagrożeniem pożarowym występującym w rejonie spawania,
• ustalić, czy prace spawalnicze nie będą stwarzały zagrożenia pożarowego w miejscu wykonywania prac,
• sprawdzić, czy sprzęt i narzędzia spawalnicze są technicznie sprawne, należycie zabezpieczone przed możliwością zainicjowania pożaru oraz czy są tak ustawione w miejscu pracy, aby istniała możliwość szybkiego wyłączenia dopływu prądu lub gazu,
• przygotować i ustawić w pobliżu miejsca pracy sprawny technicznie i odpowiednio dobrany sprzęt przeciwpożarowy, umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru, oraz naczynie z wodą na odpadki drutu spawalniczego i elektrod, a także odpadki odcinanych elementów metalowych,
W zależności od sytuacji w miejscu spawania należy:
• zabezpieczyć sąsiednie pomieszczenia przed przeniknięciem płomieni, iskier i cząstek metalu, uszczelniając wszelkie otwory i szczeliny w ścianach, podłogach i stropach - w tym również otwory w kanałach, tunelach, przewodach wentylacyjnych itp. niepalnymi materiałami, np. kocem gaśniczym.
• usunąć na bezpieczną odległość poza promień zasięgu iskier wszelkie materiały palne, w tym również z pomieszczeń sąsiednich, jeśli w ich ścianach, podłogach i stropach przyległych do miejsca spawania występują otwory i szczeliny nie zabezpieczone w sposób opisany powyżej,
• przykryć szczelnie wszelkie materiały palne osłonami z materiałów niepalnych i nie przewodzących ciepła; jeżeli jest niemożliwe zastosowanie zabezpieczeń określonych powyżej, trzeba je przykryć.
• zabezpieczyć palne elementy budynku przed możliwością zapalenia, stosując w tym celu osłony z materiałów niepalnych i nie przewodzących ciepła oraz stosując zraszanie wodą itp.,
• zdjąć palną izolację z przewodów, konstrukcji itp. na taką odległość od miejsca spawania, aby nie istniała możliwość jej zapalenia, a także
• zabezpieczyć palne materiały przed zapaleniem wskutek przewodnictwa cieplnego, stosując np. odsunięcie materiałów - w tym również w pomieszczeniach sąsiednich - od przewodów, konstrukcji i urządzeń metalowych poddawanych spawaniu - stałe chłodzenie wodą itp.
• ze zbiorników i przewodów po gazach i cieczach palnych usunąć resztki gazów i par cieczy palnych, a także zanieczyszczenia i osady palne oraz dokonać pomiarów stężeń par gazów w atmosferze. Prace spawalnicze w pomieszczeniach lub urządzeniach zagrożonych wybuchem mogą być dopiero prowadzone wyłącznie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości.
Podczas prowadzenia prac spawalniczych należy:
• ściśle przestrzegać zaleceń zawartych w protokole komisji lub w zezwoleniu na spawanie,
• stale obserwować miejsce upadku rozprysków spawalniczych, niezwłocznie likwidować zauważone źródło ognia, zbierać do wiadra lub pojemnika z piaskiem pozostałości elektrod i rozżarzone części metali,
• niezwłocznie likwidować zauważone źródła ognia,
• okresowo zraszać wodą zagrożone palne elementy budynku,
• przerwać pracę w przypadku zaistnienia sytuacji grożącej powstaniem pożaru,
• w razie powstania pożaru przystąpić do gaszenia pożaru za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego oraz zaalarmować straż pożarną,
Zakończenie prac spawalniczych
Koniec spawania nie oznacza jeszcze zakończenia pracy.
Po zakończeniu prac spawalniczych pracownik powinien:
• dokładnie sprawdzić, czy w miejscu pracy oraz w przyległych pomieszczeniach, kanałach, tunelach itp. nie wystąpiły objawy ognia, tlenia, iskrzenia, nagrzania, dymu,
• zrosić wodą nagrzane palne elementy budynku i miejsca, w których mogłyby powstać zarzewia ognia,
• okresowo, w kolejnych odstępach czasu skontrolować miejsce i rejon spawania.
Bezpieczne wykonywanie prac spawalniczych jest uzależnione w dużym stopniu od kwalifikacji spawaczy. Dlatego roboty spawalnicze mogą wykonywać osoby wykwalifikowane, posiadające „Zaświadczenie o ukończeniu szkolenia” albo „Świadectwo egzaminu spawalniczego” lub „Książkę spawacza”.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych, obejmujących spawanie, napawanie, lutowanie, zgrzewanie i cięcie termiczne metali i tworzyw termoplastycznych określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z 27 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz.U. Nr 40, poz. 470). (Dz.U. Nr 40, poz. 470).
Natomiast warunki i zasady prowadzenia prac pożarowo niebezpiecznych reguluje rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 92, poz. 460 ze zm.).