Globalne zaburzenia rozwoju psychoruchowego dziecka
I. Upoœledzenie umys�owe
(inaczej: oligofrenia, niedorozw�j umys�owy, ograniczenie umys�owe)
? jest to stan charakteryzuj�cy si� istotnie ni�szym od przeci�tnego og�lnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania si�. Zaburzenia w przystosowaniu przejawiaj� si� w postaci zaburze� w zakresie dojrzewania, uczenia si� i (lub) przystosowania spo�ecznego. Upoœledzenie umys�owe nie jest traktowane jako choroba, lecz jako skutek dzia�ania r�nych czynnik�w patogennych. Jest to stan nieodwracalny, kt�ry ma charakter kalectwa trwaj�cego ca�e �ycie.
Upoœledzenie umys�owe rozpoznaje si� gdy poziom funkcjonowania proces�w orientacyjno-poznawczych, intelektualnych i wykonawczych jest istotnie ni�szy od przeci�tnego (co najmniej powy�ej dw�ch odchyle� standardowych, a wi�c poni�ej 70), a poziom dojrza�oœci spo�ecznej, tempo nabywania wiadomoœci i umiej�tnoœci s� ni�sze ni� u wi�kszoœci jego r�wieœnik�w wychowuj�cych si� w tym œrodowisku.
Rodzaje upoœledzenia umys�owego:
niedorozw�j umys�owy - upoœledzenie rozpoznawane od urodzenia, mimo prawid�owych warunk�w wychowawczych
ot�pienie - upoœledzenie powsta�e po 3 roku �ycia, kt�rego istot� jest post�puj�ce obni�anie zar�wno ilorazu, jak i wieku inteligencji
Zahamowanie rozwoju intelektualnego - termin odnosz�cy si� do przypadk�w, w kt�rych rozw�j intelektualny dziecka przebiega� do pewnego okresu prawid�owo, lecz wskutek okreœlonego czynnika patogennego nast�pi�o zatrzymanie wzrostu wieku inteligencji; po tym okresie poziom rozwoju zn�w zacz�� wzrasta�.
Obni�enie sprawnoœci intelektualnych - terminem tym okreœlane s� takie przypadki zahamowania rozwoju intelektualnego, w kt�rych poziom intelektualny jest ni�szy ni� przed zahamowaniem.
Op�Ÿnienie rozwoju intelektualnego - aktualny rozw�j umys�owy nie odpowiada wiekowi �ycia, ale nie mo�na okreœli� czy na pewno jest to przypadek upoœledzenia.
Diagnostyka upoœledzenia umys�owego
Kryteria upoœledzenia umys�owego stosowane w diagnozowaniu (wg Kostrzewskiego i Walda)
Kryterium psychologiczne - ocena ca�ej osobowoœci badanego i odr�nienia og�lnego upoœledzenia umys�owego od parcjalnych deficyt�w.
Kryterium ewolucyjne - por�wnanie poziomu rozwoju proces�w orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych itp., okreœlenie ich wieku rozwoju i ilorazu. U dzieci upoœledzonych umys�owo stwierdza si� r�nice poziomu rozwoju mimo takiego samego wieku inteligencji.
Kryterium spo�eczne - stopie� zaradnoœci og�lnej, czyli zdolnoœci do radzenia sobie w sytuacjach �yciowych i spo�ecznych stosownie do wieku �ycia i œrodowiska spo�ecznego.
Kryterium pedagogiczne - ocena tempa nabywania wiadomoœci i umiej�tnoœci w toku nauczania, ich zasob�w, pomiar tempa uczenia si�.
Kryterium lekarskie - ca�okszta�t bada� lekarskich i laboratoryjnych.
Do oceny rozwoju umys�owego dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce s�u�y:
Skala Stanford Binet (Test Inteligencji L. Termana - M. Merrill) - s�u��cy do badania dzieci podejrzanych o g��bsze upoœledzenie umys�owe
Skala Inteligencji dla Dzieci D. Wechslera - do badania dzieci podejrzanych o upoœledzenie umys�owe w stopniu lekkim.
Klasyfikacja stopni upoœledzenia umys�owego ? stopie� op�Ÿnienia rozwoju psychoruchowego mo�e by� r�ny u r�nych dzieci, a tak�e odmienny w zakresie poszczeg�lnych funkcji u tego samego dziecka. Wyr�niamy upoœledzenie w stopniu lekkim, w stopniu umiarkowanym, w stopniu znacznym i w stopniu g��bokim.
Og�lna symptomatologia niedorozwoju umys�owego:
Rozw�j intelektualny osi�ga najwy�ej poziom myœlenia konkretnego, nie dochodzi do myœlenia poj�ciowego i abstrakcyjnego.
Mowa rozwija si� ze znacznym op�Ÿnieniem, ubogie s�ownictwo, wyst�puj� wady wymowy.
Op�Ÿnienia rozwoju funkcji poznawczych maj� ro�ny stopie� g��bokoœci.
U os�b z upoœledzeniem w stopniu lekkim dojrza�oœ� spo�eczna mo�e osi�gn�� stosunkowo wysoki poziom, w wyniku czego takie osoby mog� osi�gn�� wzgl�dn� dojrza�oœ�.
Niska zdolnoœ� do kontrolowania emocji, impulsywnoœ�, nieadekwatnoœ� si�y i rodzaju reakcji do dzia�aj�cego bodŸca.
W�aœciwoœci neurodynamiczne wp�ywaj� na zachowanie dziecka: intensywnoœ� i zmiennoœ� reakcji emocjonalnych, na sztywnoœ� dzia�ania itp.
II. Inteligencja ni�sza ni� przeci�tna ? wyniki dzieci o ni�szej ni� przeci�tna sprawnoœci intelektualnej mieszcz� si� pomi�dzy 1 i 2 odchyleniem standardowym, a wi�c od 84 do 70. Dzieci te cechuje przede wszystkim s�aby rozw�j proces�w intelektualnych: myœlenie poj�ciowo-s�owne s�abo wykszta�cone. Charakteryzuje je: d�ugo utrzymuj�ca si� dominacja myœlenia konkretnego, s�aby rozw�j abstrakcyjnego myœlenia poj�ciowo - s�ownego, utrudnione rozumowanie przyczynowo - skutkowe, wolne tempo myœlenia, ma�a samodzielnoœ�, ma�y krytycyzm, ma�a p�ynnoœ� i oryginalnoœ� myœlenia, sztywnoœ� i schematyzm rozumowania.
Pi�� grup dzieci uzyskuj�cych ilorazy inteligencji w tym przedziale (wg J. Kostrzewskiego):
Dzieci zaniedbane pedagogicznie.
Dzieci z deficytami parcjalnymi niekt�rych funkcji np. percepcji wzrokowej, przy og�lnej inteligencji w normie.
Dzieci o powolnym lecz poprawnym przebiegu proces�w intelektualnych.
Dzieci upoœledzone w stopniu lekkim, kt�re uzyskuj� wy�sze ilorazy inteligencji wskutek silnego stymulowania ich rozwoju umys�owego przez œrodowisko.
Dzieci o ni�szym ni� przeci�tny poziomie funkcjonowania intelektualnego i spo�ecznego. ? jedynie ta grupa mo�e by� nazywana dzie�mi z inteligencj� ni�sz� ni� przeci�tna!
III. Post�powanie korekcyjno - wychowawcze ? w przypadkach upoœledzenia umys�owego oraz inteligencji ni�szej ni� przeci�tna konieczne jest dzia�anie stymuluj�ce rozw�j i koryguj�ce zaburzenia. Powinno by� ono prowadzone systematycznie, od najwczeœniejszych lat �ycia, i obejmowa� wszystkie aspekty rozwoju zar�wno fizycznego jak i psychoruchowego.
Post�powanie z dzieckiem w œrodowisku rodzinnym:
Rodzice musz� obserwowa� dziecko, w celu poznania jego potrzeb, poniewa� dziecko cz�sto nie potrafi ich zasygnalizowa�.
Dziecko powinno by� stale aktywizowane, gdy� aby zyska� jak�œ now� umiej�tnoœ� dziecko musi by� stale nak�aniane przez rodzic�w do jej powtarzania.
Nie nale�y zach�ca� dziecka do opanowywania umiej�tnoœci charakterystycznych dla wy�szego etapu rozwoju, gdy dziecko nie opanowywa�o jeszcze poziomu ni�szego.
Nie wolno pozwoli� dziecku na przyswojenie niew�aœciwych nawyk�w.
Nale�y przyzwyczaja� dzieci upoœledzone do obowi�zk�w domowych.
Rehabilitacja dzieci upoœledzonych w stopniu lekkim
Dzieci upoœledzone w stopniu lekkim ucz�szczaj� do normalnych przedszkoli, a nast�pnie do szk� specjalnych. Dzieci upoœledzone maj� najwi�ksze problemy w rozumowaniu, wnioskowaniu, por�wnywaniu, uog�lnianiu, abstrahowaniu i klasyfikowaniu. Ponadto cechuje je wolne tempo uczenia si�. Wykazuj� trudnoœ� w zapami�tywaniu symboli literowych i kojarzeniu z odpowiadaj�cymi im g�oskami, z trudem dokonuj� analizy i syntezy wyraz�w.
Nauczyciel powinien pracowa� z takim dzieckiem indywidualnie. Powinien zaakceptowa� to dziecko takie jakie jest! Lekcje powinny si� zaczyna� od ciekawszych zada�. Nauczyciel powinien uwzgl�dni� zainteresowania dziecka. Bardzo wa�ne jest dostosowanie poziomu trudnoœci zada� do mozliwoœci dziecka. Polecenia kierowane do dziecka powinny mie� zawsze charakter pozytywny oraz konkretny. Nauczyciel powinien stosowa� nagrody raczej ni� kary. Du�e znaczenie ma zespo�owe wychowanie i nauczanie w przedszkolu, dzieci szybciej ucz� si� przez naœladownictwo.
Pozytywnie na kszta�cenie proces�w intelektualnych wp�ywaj� takie zabawy jak uk�adanie historyjek obrazkowych, wykrywanie brak�w w obrazkach, klasyfikowanie przedmiot�w do oddzielnych kategorii, por�wnywanie dw�ch przedmiot�w ze sob�, definiowanie poj��.
Rehabilitacja dzieci g��biej upoœledzonych
Wczesna i intensywna stymulacja rozwoju dzieci g��biej upoœledzonych stanowi szans� podniesienia poziomu funkcjonowania intelektualnego i przystosowania spo�ecznego tych dzieci. Terapia tych dzieci jest szczeg�lnie trudna poniewa� post�py rozwojowe s� bardzo powolne i s�abo zauwa�alne.
Celem pracy wychowawczej z dzie�mi g��boko upoœledzonymi jest uzyskanie jak najwi�kszej poprawy w rozwoju dzieci g��boko upoœledzonych, a tak�e wychowanie dzieci w taki spos�b, by praca rodzic�w i opiekun�w sta�a si� l�ejsza. Dzieci te wymagaj� opieki, kt�ra powinna by� „piel�gnacj� wychowuj�c�” - „racjonalnie zaplanowane, wykonane ze zrozumieniem czynnoœci piel�gnacyjne s� podstaw� wychowania g��boko upoœledzonych, zw�aszcza w pierwszych latach �ycia” (cyt. z H. Olechnowicz). Kszta�towanie nawyk�w czystoœci jest wa�ne r�wnie� z punktu widzenia trudnoœci piel�gnowania starszych dzieci.
Korzystny wp�yw na dziecko ma terapia zaj�ciowa, maj�ca na celu skierowanie uwagi dziecka na przedmioty i czynnoœci zewn�trzne w celu odwr�cenia jego uwagi od dzia�a� skierowanych na w�asne cia�o - dziecko skupia uwag� na 3-5 minut. Podczas takiej terapii dziecko mo�e np. wyklaskiwa� rytm, mog� to r�wnie� by� ruchy bierne wykonywane na dziecku. Monotonne zabawy takie jak przesypywanie, przelewanie, przek�adanie zmniejszaj� nadpobudliwoœ� psychoruchow�. Pozytywnie dzia�a te� forma zabaw lustrzanych, gdy doros�y i dziecko bawi� si� tymi samymi zabawkami siedz�c na przeciwko siebie i obserwuj�c si� nawzajem.