Sandra Odwrot
IFT rok III
2010/2011
„Funkcja scholi, kantora, chóru, psałterzysty w liturgii Mszy Świętej na podstawie Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego.
Wstęp
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie funkcji scholi, kantora,chóru, psałterzysty w liturgii Mszy Świętej na podstawie Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego (dalej: OWMR).
Schemat pracy: część I - Przedstawienie schematu Liturgii z wyakcentowaniem tych miejsc, gdzie występuję oprawa muzyczna, część II - Na podstawie części I ukazanie zadań poszczególnych osób służby muzycznej: omówienie funkcji scholi, następnie (dla lepszego rozróżnienia między scholą a chórem) przedstawienie funkcji chóru, prezentacja zadań kantora i (analogicznie do prezentacji schola - chór) zapoznanie z funkcją psałterzysty, podsumowanie.
Część I
- Schematu Liturgii z wyakcentowaniem tych miejsc,
gdzie występuję oprawa muzyczna
Śpiew jest znakiem radości serca (por. Dz 2, 46). Św. Augustyn słusznie mówi: „Kto kocha, ten śpiewa” , a już w czasach starochrześcijańskich znane było przysłowie: „Kto dobrze śpiewa, podwójnie się modli”. Apostoł [ Paweł ] zachęca chrześcijan, którzy schodzą się razem w oczekiwaniu na przyjście Pana, aby śpiewali wspólnie psalmy, hymny i pieśni pełne ducha (por. Kol 3, 16). Dlatego OWMR podkreśla znaczenie śpiewu w Mszy Świętej „Należy więc przywiązywać wielką wagę do śpiewu w celebracji Mszy Świętej, z uwzględnieniem mentalności ludów i możliwości każdego zgromadzenia liturgicznego. Chociaż nie zawsze jest konieczne, np. we Mszach codziennych, stosowanie śpiewu we wszystkich częściach z natury swej przeznaczonych do śpiewu, ze wszech miar należy dbać o to, by nie zabrakło śpiewu usługujących i ludu podczas Mszy świętych celebrowanych w niedziele i nakazane święta. W doborze natomiast części śpiewanych należy przyznać pierwszeństwo elementom ważniejszym, zwłaszcza tym, które winny być wykonywane przez kapłana, diakona albo lektora, z odpowiedziami ludu, lub też wspólnie przez kapłana i lud” (por. OWMR nr 40).
Przyjrzyjmy się zatem poszczególnym częściom Mszy Świętej, w których występuję oprawa muzyczna.
A) Obrzędy wstępne
Wejście
Po zgromadzeniu się ludu, kiedy kapłan wraz z diakonem i usługującymi udaje się do ołtarza, intonuje się śpiew na wejście. Śpiew ten rozpoczyna celebrację, umacnia jedność zgromadzonych, wprowadza ich umysły w przeżywanie misterium okresu liturgicznego lub święta oraz towarzyszy procesji kapłana i usługujących (por. OWMR nr 47).
Śpiew na wejście wykonuje na przemian schola i lud albo kantor i lud, albo sam lud, albo sama schola. (…) Jeśli na wejście nie wykonuje się śpiewu, antyfonę podaną w Mszale recytują wierni lub niektórzy z nich albo lektor. W przeciwnym razie odmawia ją sam kapłan, który może ją także przystosować, ujmując w formie wstępnej zachęty (por. OWMR nr 48).
Pozdrowienie ołtarza i zgromadzonego ludu
Akt pokuty
Panie, zmiłuj się nad nami (Kyrie eleison)
Po akcie pokuty rozpoczyna się zawsze aklamacja Kyrie eleison. (…) Ponieważ jest to śpiew, w którym wierni oddają cześć Panu i błagają o Jego miłosierdzie, z zasady wykonują go wszyscy, to znaczy bierze w nim udział lud oraz schola albo kantor. (por. OWMR nr 52).
Chwała na wysokości (Gloria)
Chwała na wysokości to starochrześcijański i czcigodny hymn, w którym Kościół zgromadzony w Duchu Świętym uwielbia oraz błaga Boga Ojca i Baranka. Hymnu tego nie można zastępować innym tekstem. Rozpoczyna go kapłan albo zależnie od okoliczności kantor lub schola, śpiewają go zaś wszyscy razem albo lud na przemian ze scholą, albo sama schola. Jeśli się go nie śpiewa, winni go recytować wszyscy razem albo w sposób naprzemienny z podziałem na dwa chóry. Śpiewa się lub recytuje hymn w niedziele poza okresem Adwentu i Wielkiego Postu, a także w uroczystości i święta oraz podczas szczególnie uroczystych celebracji (por. OWMR nr 53).
Kolekta
B) Liturgia Słowa
Milczenie
Czytania biblijne
Psalm responsoryjny
Po pierwszym czytaniu następuje psalm responsoryjny, który jest integralną częścią Liturgii słowa oraz posiada wielkie znaczenie liturgiczne i duszpasterskie, gdyż sprzyja medytacji nad słowem Bożym. Psalm responsoryjny powinien odpowiadać każdemu czytaniu i z zasady winien pochodzić z lekcjonarza. Wypada, aby psalm responsoryjny był śpiewany, przynajmniej jeśli chodzi o refren należący do ludu. Psałterzysta więc, czyli kantor psalmu, stojąc na ambonie lub w innym odpowiednim miejscu, wykonuje wersety psalmu, podczas gdy całe zgromadzenie siedzi i słucha oraz uczestniczy w śpiewie poprzez refren, chyba że psalm jest wykonywany w sposób ciągły, czyli bez refrenu (por. OWMR nr 61).
Aklamacja przed czytaniem Ewangelii
Po czytaniu bezpośrednio poprzedzającym Ewangelię wykonuje się Alleluja lub inny śpiew przewidziany w rubrykach zgodnie z wymogami okresu liturgicznego. Aklamacja ta stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje i pozdrawia Pana mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę. Wszyscy, stojąc, wykonują tę aklamację pod przewodnictwem scholi albo kantora oraz ją powtarzają; werset zaś śpiewa schola albo kantor (por. OWMR nr 62).
Homilia
Wyznanie wiary
Symbol winien być śpiewany lub recytowany przez kapłana i lud w niedziele i uroczystości; mona go wykonać także z okazji szczególnie uroczystych celebracji. Jeśli wyznanie wiary jest śpiewane, intonuje je kapłan albo zależnie od okoliczności kantor lub schola; śpiewają zaś wszyscy razem albo lud na przemian ze scholą. Jeśli się go nie śpiewa, winni go recytować wszyscy razem albo na przemian z podziałem na dwa chóry (por. OWMR nr 68).
Modlitwa powszechna
C) Liturgia Eucharystyczna
Przygotowanie darów
Procesji z darami towarzyszy śpiew na przygotowanie darów (por. OWMR nr 37 b), który trwa przynajmniej do chwili, gdy dary zostaną złożone na ołtarzu. Zasady wykonywania tego śpiewu są takie same, jak w odniesieniu do śpiewu na wejście (por. OWMR nr 48). Śpiew może zawsze towarzyszyć obrzędom przygotowania darów, także wtedy, gdy nie ma procesji z darami (por. OWMR nr 74).
Modlitwa nad darami
Modlitwa eucharystyczna
Aklamacja: całe zgromadzenie, łącząc się z mocami niebios, śpiewa Święty. Aklamację tę, stanowiącą część modlitwy eucharystycznej, wykonuje cały lud razem z kapłanem (por. OWMR nr 79 b).
Obrzędy Komunii świętej
Modlitwa Pańska
Obrzęd pokoju
Łamanie chleba (Baranku Boży - Agnus Dei)
Kapłan łamie chleb i wpuszcza do kielicha cząstkę Hostii na znak zjednoczenia Ciała i Krwi Pańskiej w dziele zbawienia, to znaczy połączenia Ciała i Krwi Jezusa Żyjącego i chwalebnego. Błaganie Baranku Boży śpiewa zwykle lub głośno recytuje schola albo kantor, lud zaś odpowiada. Wezwanie to towarzyszy łamaniu chleba i może być kilkakrotnie powtórzone, aż obrzęd się zakończy. Ostatnim razem wezwanie kończy się słowami Obdarz nas pokojem (por. OWMR nr 83).
Komunia
Kiedy kapłan przyjmuje Najświętszy Sakrament, rozpoczyna się śpiew na Komunię. Ma on wyrażać duchową jedność komunikujących poprzez zjednoczenie głosów, ukazywać radość serca i w pełniejszym świetle objawiać „wspólnotowy” charakter procesji zdążającej na przyjęcie Eucharystii. Śpiew trwa, dopóki Sakrament jest rozdawany wiernym. Jeśli ma być śpiewana pieśń po Komunii, śpiew na Komunię należy zakończyć wcześniej. Trzeba zadbać o to, aby i śpiewacy mogli dogodnie przystąpić do Komunii świętej.
Jako śpiew na Komunię można wziąć albo antyfonę z Graduału Rzymskiego z psalmem lub samą, albo antyfonę z psalmem z Graduału zwykłego, albo inny odpowiedni śpiew zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu. Śpiew wykonuje sama schola albo schola lub kantor z ludem. Jeśli nie wykonuje się śpiewu, podaną w Mszale antyfonę mogą recytować wierni, albo niektórzy z nich, albo lektor; w przeciwnym razie czyni to sam kapłan po przyjęciu Komunii świętej, a przed rozdawaniem jej wiernym. Po rozdaniu Komunii świętej, zależnie od okoliczności, kapłan i wierni przez pewien czas modlą się w ciszy. Jeśli okaże się to stosowne, całe zgromadzenie może tez wykonać psalm lub inną pieśń pochwalną albo hymn (por. OWMR nr 86-88).
D) Obrzędy Zakończenia
a) krótkie ogłoszenia, jeśli są konieczne;
b) kapłańskie pozdrowienie i błogosławieństwo
c) odesłanie ludu przez diakona lub kapłana,
d) ucałowanie ołtarza przez kapłana i diakona, następnie głęboki ukłon w stronę ołtarza,
wykonany przez kapłana, diakona i innych usługujących.
*e) następnie zazwyczaj występuję pieśń, którą można nazwać pieśnią na wyjście. Wykonuje ją najczęściej schola lub kantor. (por. OWMR nr 90).
Część II -
Zadania poszczególnych osób służby muzycznej:
scholi, chóru, kantora, psałterzysty.
„Wśród wiernych odrębną funkcję liturgiczną pełni zespół śpiewaków lub chór, którego zadaniem jest należyte wykonywanie przeznaczonych dla niego części oraz troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie. Uwagi dotyczące chóru odnoszą się również, z zachowaniem odpowiednich zmian, do wszystkich wykonawców muzyki, a szczególnie do organisty. (por. OWMR 103). Zespół śpiewaków czyli schola, chór a także kantor i psalmista to (wraz z organistą) osoby odpowiedzialne za muzyczną oprawę liturgii tzw. „Służba muzyczna”. Ich zadaniem jest „troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie” oraz „należyte wykonywanie przeznaczonych dla niego części”.
Na podstawie Części I przyjrzymy się teraz odrębnie każdej z tych grup i sprecyzujemy co oznaczają „przeznaczone dla nich części” liturgii.
Funkcja scholi
Schola to zespół śpiewaków wykonujących wyłącznie śpiew liturgiczny. "Wśród wiernych odrębną funkcję liturgiczną pełni zespół śpiewaków lub chór, którego zadaniem jest należyte wykonywanie przeznaczonych dla niego części, zależnie od rodzaju śpiewu oraz troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie" (por. OWMR nr 103). Schola może intonować śpiew, wykonywać go na przemian z ludem lub podtrzymywać śpiew wiernych. Uczestnicząc w liturgii, schola zajmuje miejsce w pobliżu ołtarza, ale tak, by nie rozpraszała uwagi uczestniczących w liturgii. Schola ma podtrzymywać śpiew i wyróżniać się w bardziej uroczystych momentach (np. uroczyste Chwaa na wysokości - Gloria lub podniosłe uwielbienie), a nie wypierać głos ludu (vox populi).
Wśród wiernych odrębną funkcję liturgiczną pełni zespół śpiewaków [ tj. schola ] lub chór, którego zadaniem jest należyte wykonywanie przeznaczonych dla niego części oraz troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie. ( OWMR por. nr 103)
Wykonuje:
pieśń na wejście (por. OWMR nr 48),
Kyrie eleison - intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 52),
Hymn Gloria - Chwała na wysokość - intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 53)
Alleluja - intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 62),
Symbol - (intonuje i śpiewa wraz z ludem) (por. OWMR nr 68),
pieśń na przygotowanie darów (por. OWMR nr 74).
Święty - intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 79 b).
Agnus Dei - Baranku Boży - (intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 83),
śpiew na Komunię (por. OWMR nr 87),
śpiew po Komunii (por. OWMR nr 88),
pieśń na wyjście (por. przyp. nr 3)
Funkcja chóru:
W starożytności chrześcijańskiej chórem była schola cantorum, natomiast od końca I tysiąclecia następuje oddzielenie obu zespołów. Dziś chór to zespół wykonujący muzykę wielogłosową. Według OWMR funkcja chóru jest podobna do funkcji scholi (por. OWMR nr 103). Chór może wykonywać śpiewy naprzemiennie z ludem i podtrzymywać śpiew wiernych. „Biorąc pod uwagę układ przestrzenny kościoła, chór należy umieścić w takim miejscu, które by podkreślało jego znaczenie, mianowicie to, że stanowi on część zgromadzonej wspólnoty i pełni specjalną funkcję. Dzięki właściwemu umieszczeniu chór będzie mógł łatwiej pełnić swoją funkcję liturgiczną, a każdemu z członków zespołu umożliwi się pełne, to jest sakramentalne uczestnictwo we Mszy świętej” (por. OWMR nr 314).
Zadania chóru są w zasadzie takie same jak scholi z uwypukleniem jego roli przy śpiewaniu Agnus Dei - Baranku Boży ( por. OWMR nr 155)
Funkcja kantora:
Kantor to śpiewak liturgiczny lub przewodnik śpiewu kościelnego. W judaizmie jego funkcja znana była w liturgii synagogalnej, był ważną postacią uświetniającą obrzędy religijne. Powstawały nawet specjalne szkoły kantorów, a sam zawód cieszył się dużym szacunkiem. Funkcja kantora została przejęta przez chrześcijaństwo. Od X w. funkcje tę pełnił tylko duchowny.
Jako funkcję liturgiczną jego posługę przywróciło OWMR. Tam też zostało określone jego zadanie w liturgii: ma on podtrzymywać śpiew całego ludu i nim kierować, gdy nie chóru, wtedy do kantora należy czuwanie nad wykonaniem poszczególnych śpiewów
( por OWMR nr 104.)
Zgodnie ze OWMR może on wykonywać:
na przemian z ludem śpiew na wejście (por. OWMR nr 48)
Kyrie eleison (por. OWMR nr 52),
intonować Gloria (por. OWMR nr 53)
rozpoczynać Alleluja (por. OWMR nr 62),
intonować Symbol (por. OWMR nr 68),
wygłaszać wezwanie modlitwy powszechnej por. OWMR nr 71),
podawać intencje modlitwy powszechnej (por. OWMR nr 138),
Agnus Dei - Baranku Boży (intonuje i śpiewa wraz z ludem (por. OWMR nr 83),
i na Komunię (por. OWMR nr 87),
Funkcja psałterzysty:
OWMR nazywa psałterzyste kantorem psalmu (por. OWME nr 61) jego zadaniem jest wykonywanie psalmu lub innej pieśni biblijnej zamieszczonej między czytaniami. Aby psałterzysta mógł poprawnie pełnić swoją funkcję, powinien koniecznie posiąść sztukę wykonywania psalmodii oraz zdobyć umiejętność prawidłowej wymowy i dykcji. (por OWMR nr 61).
Podsumowanie
„Sprawowanie Mszy świętej ma ze swej natury charakter „wspólnotowy”. Dlatego duże znaczenie posiadają dialogi między kapłanem i zgromadzonymi wiernymi. (…) Aklamacje oraz odpowiedzi wiernych na pozdrowienia i modlitwy kapłana stanowią ten stopień czynnego uczestnictwa, jakiego należy wymagać od zgromadzonych wiernych w każdej formie sprawowania Mszy świętej, aby jasno wyrażało się i pogłębiało działanie całej wspólnoty.” (por. OWMR nr 34-37).
Zadaniem Służby muzycznej jest „troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie” ponieważ „Kto dobrze śpiewa, podwójnie się modli”, jest to troska o to by wierni świadomie i dogłębnie przeżywali liturgię w jedności i wspólnocie Kościoła, bowiem śpiew jest znakiem radości serca (por. Dz 2, 46). Podsumowując niniejszą prace: nadrzędną funkcją scholi, chóru, kantora, psałterzysty jest uzdatnianie wiernych do miłości i uwielbienia Pana Boga całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. A bliźniego jak siebie samego. W myśl augustyńskiego „Kto kocha, ten śpiewa”.
Polski tekst Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego (trzeciego wydania wzorcowego)
http://www.katolicki.net/ministranci/pdf/owmr.pdf [dostęp: 10.06.11]
Tamże, III. Poszczególne Części Mszy Świętej, s. 14-23. [ dostęp 10.06.11]
OWMR nie wspomina o takiej czynność, aczkolwiek jest to zwyczaj praktykowany w wielu parafiach [przyp. Autora]
1