Kościól Najświętszego Salwatora, uważany jest za najstarszą krakowską świątynię, rzekomo pamiętającą czasy pierwszych Piastów. Tradycja głosi, że miał on powstać na miejscu pogańskiej świątyni, którą z czasem konsekrowal sam św. Wojciech. Badania archeologiczne, wielokrotnie prowadzone w XX wieku nie dały całkowicie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o początki budowli. Badacze nie są zgodni nawet co do wieku rozpoczęcia budowy; pewne jest jedynie, że między X a XI wiekiem istniala już w tym miejscu budowla o przeznaczeniu sakralnym. Kościól romański, którego relikty znajdują się w murach dzisiejszej świątyni, powstal w I polowie XII wieku. Pierwsze wzmianki wzmianki o nim pochodzą jeszcze z czasów Mieszka I i związane są z krucyfiksem pochodzącym z Moraw, który ówcześnie miał zdobić świątynię. W bliżej nieznanych okolicznościach krucyfiks znalazl się w XVI wieku w Italii, jednak na jego miejsce postarano się o nawiązujący do niego wizerunek. I tak na początku XVI wieku w kościele zawisl obraz wyobrażający Chrystusa ze skrzypkiem u stóp, który znajduje się w nim do dzisiaj. Obraz ten z uplywem czasu obrósl w legendę. Przypominal pochodzenie oryginalnego krucyfiksu, znajdującego się w odleglej Italii, a będącego metryką Kościola Najświętszego Salwatora. Pierwotna budowla powstala na planie wzorowanym na galijskich kościolach postawionych na planie krzyża; późniejsze przebudowy były tylko przeksztalceniami pierwotnego zamierzenia, związanymi prawdopodobnie z przekazaniem kościola zwierzynieckim Norbertankom. We wnętrzu wykuto dwa portale, wiodące do wybudowanych na zewnątrz, pomieszczeń zakonnych. We wschodniej ścianie przebito duży otwór zamknięty pólkoliście, otwarty do chóru zakonnego. Jednak w związku z późniejszym przeniesiem się zakonu do zespolu klasztornego św. Augustyna, prowizoryczny klasztorek przy kościele okazal się niepotrzebny. Zamurowano w związku z tym boczne portale oraz otwór dla chóru. Świątynia była kilkakrotnie niszczona; wiązalo się to przede wszystkim ze spaleniem Zwierzyńca w XVI wieku, „Potopem” Szwedzkim oraz pożarem już w wieku XX. Po każdym z tych wydarzeń następowala gruntowna restauracja obiektu. W efekcie tych zmian mury romańskie wzmocniono skarpami, kościół został sklepiony, dodano wieżę od zachodu, kryptę pod prezbiterium, zakrystię, dwa oltarze oraz barokowe wyposażenie. Najstarszą zachowaną częścią obecnego kościola Najświętszego Salwatora jest prezbiterium, uznane za jedyny, w pelni zachowany element przestrzenny pierwotnego kościola. Podczas badań, w XX wieku, odkryto też romańską kostkę, niewielkie romańskie okienko wmurowane w pólkolistą arkadę, będące pozostalością po zamurowanym otworze dla chóru zakonnego, boczne wyjścia, od strony pólnocnej i poludniowej oraz romańskie sklepienie nad oltarzem glównym. Kościół jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, za wyjątkiem prezbiterium otynkowany. Jednonawowy, nawa dwuprzęsłowa na planie kwadratu, sklepiona kolebkowo; prezbiterium jest węższe, na planie zbliżonym do kwadratu. Od zachodu znajduje się wspominana już wieża, której przyziemie pełni funkcję kruchty kościoła. Prace badawcze prowadzone w XX wieku przyniosly reromanizację wnętrza świątyni z daleko posuniętą rekonstrukcją oraz częściowym usunięciem dawnego urządzenia. Obecnie w kościele na największą uwagę zaslugują pochodzące z początku XVI wieku malowidla w prezbiterium przedstawiające sceny cudownego rozmnożenia chleba oraz ukrzyżowania Chrystusa, ambona i chór muzyczny z XVII wieku. Największym jednak skarbem kościola jest wcześniej wspomniany obraz wyobrażający Chrystusa z grajkiem, dzielo Kaspra Kurcza z roku 1605.