„Pradzieje i wczesne Średniowiecze Małopolski”
referat opracował Jan Rajpolt
na podstawie :
„Pradzieje i wczesne Średniowiecze Małopolski - Przewodnik po wystawie, katalog zbiorów”
W dniu 12 marca 2003 roku została otwarta wystawa stała poświęcona pradziejom i wczesnemu średniowieczu Małopolski.
Wystawa będzie omawiać w 12 cięciach czasowych najważniejsze aspekty życia dla pierwszych mieszkańców Krakowa i okolic. Przestrzeń czasowa o jakiej opowiadają eksponaty to 70 tysięcy lat. Na wystawie zostaną poruszone kwestie życia codziennego ówczesnych Małopolan.
Pierwszą częścią wystawy, jest ekspozycja obejmująca tematy Środowisko przyrodnicze i Zdobywanie pożywienia to zapowiedź całości dzieła. Znajduje się ona w pierwszej sali, która nazwana jest „wrotami czasu”. Zaaranżowana została jako oś chronologiczna. Na jej poszczególnych odcinakach (czyli kolejnym cięciu czasowym) zostały umieszczone eksponaty.
Pierwsza sala dotyczy kwestii przyrodniczych, tj. klimatu, rzeźby terenu, fauny i flory oraz na środku sali znajdują się eksponaty archeologiczne. Tematyka tak jest niejako wprowadzeniem do dalszych sal, jest niezbędnym podłożem do zrozumienia istoty pozostałych aspektów wystawy gdyż na rozwój człowieka kulturalnego podstawowy wpływ ma otaczające go środowisko naturalne.
Na ścianach patrząc od wejścia po lewej stronie znajdują się gabloty z przedstawieniami zwierząt żyjących w dany cięciu czasowym oraz zielniki, w których są zamieszczone rośliny będące szatą zieloną ziemi w danym okresie. Na środku jak już wspomniałem stoją gabloty, w których sa umieszczone eksponaty archeologiczne natomiast na ścianach po prawej stronie zostały zamieszczone mapy z informacjami o klimacie i rzeźbie terenu oraz dokładnym umiejscowieniu występowania roślin i zwierząt.
Druga sala zawiera eksponaty związane ze sposobami zdobywania pożywienia. Jest to kolejny ważny aspekt rozwoju człowieka kulturalnego. Uważam, że zaraz po bezpośrednim czynniku czyli klimacie kluczowy i bezpośredni. Ponieważ to przez zmianę sposobu zdobywania pożywienia człowiek zaczął się rozwijać bezpośrednia to znaczy łączyć się w grupy, zakładać obozowiska, wioski aż w końcu miasta. Zmiany związane ze sposobem walki o pożywienia mają bezpośredni wpływ na społeczny rozwój gatunku homo sapiens sapiens. Myślę, że również twórcy wystawy zwrócili uwagę na priorytetowość tej problematyki umieszczając eksponaty z nią związane na początku wystawy a więc jako podłożę rozwoju człowieka kulturalnego.
W sali drugiej zatytułowanej Zdobywanie pożywienia po lewej stronie znajdują się eksponaty myśliwskie, zbieracze jak i później gospodarcze znów podzielone ze względu na datę ich używania wedle przyjętej zasady cięć czasowych. Tak, że na samym początku znajdują się narzędzia najwcześniejsze również najbardziej prymitywne aby zdążać z chronologią czasu i rozwoju do najbardziej zawansowanych. Natomiast w przeglądarkach po prawej stronie znajdują się rysunki map z zaznaczonymi obozowiskami żyjących w danym cięciu czasowym ludzi.
Kolejną salą jest sala znajdująca się w pomieszczeniu będącym w przeszłości główną nawą kościoła św. Michała (za czasów gdy budynek muzeum był własnością zakonu) jest zatytułowana Mieszkanie i jak sama nazwa wskazuje dotyczy problematyki bytu socjalnego na przestrzeni dziejów. Kolejnym problemem poruszanym przez eksponaty znajdujące się w tej przestrzeni jest problematyka stroju ludzi żyjących w poszególnych cięciach czasowych jaki i ich wyglądu.
Stroje są przedstawione na figurach woskowych znajdujących się naokoło sali. Problematyka każdego cięcia czasowego w tym aspekcie (stroju i wyglądu) została przedstawiona przez figurę mężczyzny i kobiety żyjących w danym okresie na terenie Małopolski. Ważne jest, że przedstawienia są wierne to znaczy, że rysy twarzy zostały odtworzone z czaszek znalezionych podczas prac archeologicznych na terenie Małopolski.
Na środku znajdują się gabloty z makietami dotyczącymi sfery socjalnej ówczesnych ludzi a więc problematyki mieszkań. Możemy zatem zobaczyć dokładne przedstawienie schronień jakie budowali ówcześni mieszkańcy dzisiejszego Krakowa. Dzięki zastosowaniu osi czasu możemy zobaczyć przemiany jakie się dokonywały. Dlatego widzimy na początku prymitywne schronienie w jaskini by później przez szałas czy chatę dojść do budowli murowanych.
W przedostatniej sali został poruszony aspekt wytwórczości. Dlatego po lewej stronie znajdują się gabloty z przedstawionymi eksponatami stworzonymi przez rzemieślnika natomiast po prawej stronie sali znajdują się monitory komputerowe, na których jest pokazana animacja w jaki sposób dana rzecz została zrobiona.
Ostatnia sala dotyczy Wierzeń i sztuki a więc metafizycznej sfery człowieka i jest niejako koroną w całej historii rozwoju człowiek kulturalnego. Oczywiście znów zostało zastosowane cięcie czasowe dlatego możemy zobaczyć przemiany kulturowe na przestrzeni dziejów od najbardziej prymitywnych wytworów sztuki i sposobu pochówku do najbardziej rozwiniętych.
W gablotach znajdują się eksponaty związane ze sztuką i religijnością (co często się łączy) natomiast w „podłodze” są przedstawione sposoby pochówku zmarłych co daje obraz religijności ludzi w poszczególnych wiekach.
Na samym końcu wystawy znajduje się rzeźba Światowida ze Zbrucza o którym kurator wystawy dr Jacek Rydzewski mówi :
„Posąg ze Zbrucza uważany jest za wyobrażenie bóstwa związanego z kultem religijnym Słowian. Powszechnie sądzi się, że przedstawia on Świętowita - boga słońca, ognia, wojny i urodzaju. Płaskorzeźby zdobiące ściany posągu tłumaczone są bardzo różnie. Postacie w dolnej części uważa się najczęściej za bóstwa podziemia. Postacie w pasie środkowym, złączone rękami, miałyby symbolizować ziemię lub ludzkość. Natomiast postacie w górnym pasie wyobrażają bóstwo niebios (uosobienie słońca i jego wpływu na nie), lub cztery strony świata, ewentualnie cztery pory roku. Układ płaskorzeźb odczytuje się też niekiedy jako przedstawienie hierarchii społecznej: Strefa górna posągu miałaby symbolizować władzę, postacie z pasa środkowego - "tańczący korowód" - ludzi wolnych, natomiast strefa dolna, przedstawiająca postacie na klęczkach - to ludność niewolna, utrzymująca obie wyższe warstwy społeczeństwa. Najnowsze poglądy każą uważać posąg ze Zbrucza za materialny obraz idei tzw. słupa kosmicznego, będącego odzwierciedleniem otaczającego ówczesnych Słowian świata.”.