22. Irlandia i Anglia we wczesnym średniowieczu

Irlandia

W VI-VII wieku Irlandia składała się z plemiennych organizacji politycznych – tuatha, na czele których stali królowie; zajmowały one niewielkie terytorium i było ich bardzo wiele; istnieli także królowie wyższego rzędu, którym podlegali inni królowie; wymagali od nich pomocy wojskowej i danin, lecz nie wtrącali się w wewnętrzne sprawy ich plemienia; pozycja takiego zwierzchniego króla wynikała z jego siły militarnej;

Cechą charakterystyczną tego okresu są ciągłe walki między poszczególnymi plemionami; w ich wyniku następowała koncentracja władzy w rękach najpotężniejszych królów; na przełomie VII i VIII wieku wykrystalizowały się cztery duże organizmy polityczne: Ulster, Connacht, Leinster i Munster;

W strukturze społecznej Irlandii ważną rolę odgrywali poeci, znawcy prawa i druidzi; szczególną pozycję wśród nich zajmowali poeci, którzy przebywali na dworze królewskim i sławili czyny władcy; znali oni wiele opowiadań i drzew genealogicznych; jako jedynie w Irlandii mogli swobodnie podróżować między plemionami; pozwoliło to wytworzyć pewną wspólnotę kulturową pomimo rozbicia politycznego;

W V wieku zaczęło tam przenikać chrześcijaństwo; z polecenia papieża misję pełnił Palladiusz, później zastąpił go św. Patryk; chrystianizacja tych terenów trwała bardzo powoli; dopiero w 2 poł. VI wieku religia chrześcijańska zyskała społeczną aprobatę;

Pozycja biskupa w kościele irlandzkim była słaba; ich diecezje były niewielkie, bo pokrywały się z granicami plemion; musieli dzielić się autorytetem z uczonymi, potomkami poetów; konkurentami dla biskupów byli także opaci;

W VI wieku chrześcijaństwo irlandzkie nabrało charakteru ascetycznego; zaczęły powstawać pustelnie i cenobie; żyli w nich mnisi, którzy oddawali się surowym umartwieniom; najsłynniejszy klasztor powstał na wyspie Iona, założony przez św. Kolumbę;

Mnisi propagowali w Irlandii życie ascetyczne; pilnowali przestrzegania przez duchowieństwo celibatu; chętnie udawali się do nich wierni, nad którymi roztaczali oni duchową opiekę; wprowadzili oni zasadę, że można odbywać kilkukrotną pokutę za grzech; z tych powodów pozycja opatów była większa niż biskupów;

Wielu mnichów prowadziło życie wędrowne; porzucali rodzinne kraje, a nawet Irlandię; udawali się do Szkocji, Galli, Germanii, Italii; tam zakładali klasztory i propagowali monastycyzm irlandzki; ważną rolę w tym odegrał św. Kolumban Młodszy, który w 591 roku przybył do państwa Franków;

Dzięki wędrówkom mnichów, na kontynent europejski trafili również irlandzcy uczeni, którzy przyczynili się do ożywienia intelektualnego w czasach karolińskich;

Anglia

Koncentracja władzy następowała od VI wieku; kluczową rolę w tym odgrywały przedmioty luksusowe, którymi król tworzył więzy zależności z członkami swojej drużyny i poddanymi;

W VII Anglia składała się z kilku królestwa: Wessex, Sussex, Essex, Kent, Wschodnia Anglia, Mercja, Dejra, Bernicja; na początku najsilniejsze było Kent i Wschodnia Anglia; później hegemonię w Anglii zyskały Mercja z Northumbrią (Dejra+Bernicja);

Najpotężniejszego władcę, który potrafił narzucić innym swoją zwierzchność i pobierać od nich daniny, nazywa się bretwaldą;

Potęga króla opierała się na pobieraniu produktów rolnych i hodowlanych od poddanych; w życiu politycznym kluczowe było posiadanie przedmiotów luksusowych i kruszców;

Działalność legislacyjna królów jest wyrazem umacniania się monarchii; pierwszy prawodawca, król Aethelberth z Kentu, spisał prawo obowiązujące już przedtem; kolejni władcy wprowadzali już nowe prawa, ale za zgodą możnych;

Chrześcijaństwo było już obecne w Brytanii za czasów rzymskich; rozwinęła się tam też już hierarchia kościelna; przybywający na wyspy Anglosasi byli w większości poganami; na obszarach, które osiedlili chrześcijaństwo zostało zepchnięte na margines; ludność rdzenna nadal wyznawała religię chrześcijańską, ale organizacja diecezjalna zanikła;

U Anglosasów misję chrystianizacyjną zaczęli prowadzić mnisi irlandzcy, ale bez większego powodzenia; przełom nastąpił dopiero, kiedy do Kentu przybyła misja św. Augustyna, przysłana przez papieża Grzegorza Wielkiego; odniosła ona sukces, w 597 roku król Aetherberth przyjął chrzest; proces chrystianizacji elit trwał jednak jeszcze długo, bo chrzest jednego władcy nie oddziaływał na inne plemiona; ponadto często ochrzczeni władcy często porzucali chrześcijaństwo;

W tym okresie zaczęła kształtować się organizacja kościelna; w 664 roku na synodzie w Whithby zdecydowano się przyjąć zwyczaje rzymskie, a nie irlandzkie; powstały też dwie metropolie, w Canterbury i w Yorku; ważną rolę ogrywał także kult świętych królów; męczennikami uznano władcę, który zginął w walce z królem pogańskim; Anglicy kultywowali również fakt, że ich chrystianizacja odbyła się dzięki misji papieża; dlatego też później byli bardzo przywiązani do Stolicy Apostolskiej;

W późniejszych czasach następowała integracja terytorialna Anglii; Mercja narzuciła swoją hegemonię prawie wszystkim królestwom, prócz Wessexu; powodem tej ekspansji była pogoń za kruszczami, żywnością i ziemią dla swoich wojowników;

W 1 połowie IX wieku przewagę zaczął zdobywać Wessex; w 2 poł. tego stulecia Anglia stała się celem ataków Normanów; osiedlili się oni nawet na wschodnim wybrzeżu i podbili Wschodnią Anglię i Nortumbrię; udało się ich wyprzeć dzięki działalności królów Wessexu, zwłaszcza Alfredowi Wielkiemu; jako obrońcy całej Anglii przyjęli tytuł króla Anglików;

Polityka zjednoczenia przyniosła sukces za panowania króla Aethelstana (924-939), który sprawował władzę nad wszystkimi ziemiami angielskimi; podbił także kilka państw Brytów; zaczął się wtedy tytułować królem Brytanii; szczyt potęgi Wessexu przypadł za panowania Egberta (959-975; potrafił on obronić integralność terytorialną Anglii i zagwarantował pokój zewnętrzny; jego następcy nie potrafili pokonać kryzysu wewnętrznego, nie oparli się także najazdowi Normanów; Swen Widłobrody i Kanut Wielki sięgnęli nawet po koronę angielską;

Królowie Wessexu również starali się prowadzić politykę legislacyjną; najważniejszy kodeks opracował i wprowadził w życie Alfred Wielki; ideologia władzy zbliżała się do rytu karolińskiego, zaczęto stosować motyw pomazania przy koronacji; Egbert przyjął pogląd, że władca jest wizerunkiem Chrystusa;

Kultura anglosaska odznaczała się tym, iż stosowano w niej język narodowy;