Arabowie we wczesnym średniowieczu. podr. s. 10 - 14, oprac. RM
muzułmanin - wyznawca islamu, islam - religia stworzona przez Mahometa
Koran - święta księga islamu, podstawa wiary muzułmanów meczet - muzułmańska świątynia, minaret - charakterystyczna wieża przy meczecie (podr., il., s. 9)
hidżra (hegira) - ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny w 622 r., początek ery muzułmańskiej,
pierwszy dzień nowej ery w muzułmańskim kalendarzu
kalif - następca Mahometa, polityczno - religijny przywódca w świecie arabskim po Mahomecie (do XIII w.)
Sunna - opowieści z życia Mahometa, wraz ze wskazaniami moralnymi, podr., s. 10
sunnityzm (sunnici) - odłam islamu, uznający zarówno Koran jak i Sunnę za podstawy wiary muzułmanina
szyityzm (szyici) - odłam islamu, uznający jedynie Koran (bez Sunny) za podstawę wiary muzułmanina
szariat - prawo muzułmańskie, oparte na zasadach wiary
dżihad - idea „świętej wojny” (wojna z niewiernymi, czy też zmaganie się każdego człowieka ze złem ?)
Kaaba - niewielka świątynia w Mekce, miejsce przechowywania Czarnego Kamienia, który archanioł Gabriel miał
przekazać Abrahamowi, każdy muzułmanin przynajmniej raz w życiu powinien udać się z pielgrzymką do Kaaby
1. Półwysep Arabski przed Mahometem - mapa w podr. s. 11
obszar przeważnie pustynny zamieszkały przez Beduinów („synowie pustyni”) -
czyli koczownicze plemiona arabskie
dwa miasta - państwa: Jatrib (późniejsza nazwa: Medyna - „miasto proroka”), Mekka
Mekka jako najważniejszy ośrodek kultu religijnego na Płw. Arabskim
rola świątyni, zwanej Kaaba (niewielka świątynia w Mekce, miejsce przechowywania Czarnego Kamienia, który archanioł Gabriel miał przekazać Abrahamowi
2. Działalność Mahometa (ok.570 - 632)
założyciel religii muzułmańskiej (islamu),
twórca zjednoczonego państwa arabskiego (dokonał politycznego zjednoczenia Arabów w jednym teokratycznym państwie)
znaczenie hidżry w życiu Mahometa oraz w historii Arabów i islamu (zob. słownik pojęć powyżej)
3. Cechy religii muzułmańskiej
skrajna odmiana monoteizmu (wiara w jednego Boga - Allaha),
wpływy judaizmu i chrześcijaństwa (przekonanie , że Allah objawia swoją wolę przez proroków, np. Abrahama, Jezusa i archanioła Gabriela, nie zawsze przestrzegany zakaz przedstawiania w sztuce postaci ludzi - pod wpływem judaizmu, podr., il., s. 10)
Koran jako święta księga islamu, podstawa wiary muzułmanów
pięć filarów wiary muzułmańskiej, czyli podstawowe obowiązki wiernych:
• wyznanie wiary: „Nie ma Boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem”
• modlitwa odmawiana 5 razy dziennie z twarzą zwróconą w kierunku Mekki
• jałmużna dla gminy muzułmańskiej
• post w miesiącu ramadan - podr. s. 11
• pielgrzymka do Mekki (świętego miasta muzułmanów) - do Kaaby przynajmniej raz w życiu
wiara w raj (miejsce doznań zmysłowych) i piekło (fragmenty Koranu - podr., s. 14)
zakaz picia wina, spożywania wieprzowiny, dopuszczalne wielożeństwo, niska pozycja społeczna kobiety, ograniczenie jej wolności osobistej przez męża
rola dżihadu („święta wojna”) w świecie średniowiecznego islamu (śmierć w wojnie za
wiarę jako zapowiedź zbawienia, spór o znaczenie pojęcia dzihad - wojna z niewiernymi,
„obowiązek pozyskiwania nowych wyznawców, powiększania i obrony terytorium panowania tej religii metodami pokojowymi lub
militarnymi” (podr. ,s. 11) czy też zmaganie się każdego człowieka ze złem) (fragmenty Koranu - podr., s. 14)
podział islamu już we wczesnym średniowieczu na dwa odłamy: szyitów i sunnitów
4. Podboje Arabów
przyczyny podbojów arabskich
• społeczne - przeludnienie na Płw. Arabskim, wysoki przyrost naturalny Arabów w VII w
• polityczne - słabość militarna i polityczna państw sąsiednich (Bizancjum, Persji)
• religijne - idea „świętej wojny” (dżihad)
obszary podbite przez Arabów, powstanie imperium arabskiego i jego zasięg terytorialny (mapa,
s. 11 !), podbój m.in. Persji, Mezopotamii, części posiadłości bizantyjskich (Syria, Palestyna, Egipt), północnej
Afryki, państwa Wizygotów na Płw. Iberyjskim (w początkach VII w.), bitwa pod Poitiers w 732 r. jako
zahamowanie ekspansji Arabów w Europie Zach.
miasta założone przez Arabów na podbitych obszarach, np. Bagdad, Kair, Gaza
Gibraltar (nazwa pochodzenia arabskiego), skutek podboju większości Płw. Iberyjskiego
5. Imperium arabskie jako państwo kalifów
rola kalifów w świecie arabskim
pierwsi kalifowie: Abu Bekr (632 - 634), Omar (634 - 644), Osman (644 - 656)
dynastie kalifów: Omajadzi, Abbasydzi, Fatymidzi
stolice imperium arabskiego przed podziałem: Medyna (od Mahometa do 661), Damaszek (661 - 751), Bagdad (od 751r., Harun Al Raszid jako najwybitniejszy kalif bagdadzki w latach 786 - 809)
podziały imperium arabskiego od VIII w. (zwł. w wyniku konfliktu miedzy rodami Abbasydów i Omajadów)
ostateczny podział świata arabskiego na trzy kalifaty w X w.:
kalifat Abbasydów (stolica w Bagdadzie)
kalifat Fatymidów (stolica w Kairze)
kalifat Omajadów (stolica w Kordobie)
6. Podziały w świecie arabskim
- podziały imperium arabskiego od VIII w. (zwł. w wyniku konfliktu miedzy rodami Abbasydów i Omajadów)
- podział islamu już we wczesnym średniowieczu na dwa odłamy: szyitów i sunnitów
- podział świata arabskiego na trzy kalifaty w X w (ze stolicami w Bagdadzie, Kairze i Kordobie)
7. Kultura i cywilizacja arabska (od narodzin islamu)
najbardziej zorientalizowana kultura (cywilizacja) basenu Morza Śródziemnego we wczesnym średniowieczu
kultura arabska jako kultura dużych miast (znacznie większy stopień urbanizacji świata arabskiego we wczesnym średniowieczu w porównaniu z ówczesną Europą łacińską)
Arabowie jako pośrednicy między różnymi kręgami kulturowo - cywilizacyjnymi: m.in. wiele przejęli z kultur starożytnej Grecji, Mezopotamii, Indii, np. zainteresowani byli filozofią i medycyną starożytnej Grecji, matematyką i astronomią starożytnej Mezopotamii, przetłumaczyli na język arabski dzieła np. Arystotelesa (nazywając go „Wielkim Nauczycielem”), Hipokratesa, Euklidesa, Ptolemeusza Klaudiusza, ze starożytnego Wschodu przejęli np. grę w szachy, „cyfry arabskie”, z Chin - produkcję jedwabiu i papieru, - architektura arabska rozwija się do pewnego stopnia pod wpływem architektury rzymskiej i bizantyjskiej (np. motyw kopuły, okrągłego łuku i kolumnady arkad - zob. il. wnętrze meczetu w Kordobie - podr. s. 12, pałac Alhambra w Grenadzie (il. podr. Operonu, s. 31)
w malarstwie arabskim rzadziej pojawiają się przedstawienia ludzi i zwierząt, dominują charakterystyczne motywy roślinne i geometryczne - il. w podr. s. 10, 12
Awerroes i Awicenna jako przedstawiciele filozofii i medycyny arabskiej (ich dorobek naukowy inspirował uczonych średniowiecznej Europy łacińskiej w XII - XIII w.), Ibn Chaldun - filozof
literatura arabska - poezja , baśnie, np. Opowieści (baśnie) tysiąca i jednej nocy (wg. tradycji opowiadane przez piękną kobietę Szeherezadę kalifowi bagdadzkiemu Harunowi al Raszydowi)
rzemiosło arabskie (np. stal damasceńska i toledańśka, tkaniny (np. muślin, adamaszek , gaza)
słowa pochodzenia arabskiego (ukazują sfery kultury materialnej i duchowej, w których Arabowie dokonali znaczących osiągnięć) np.: algebra, algorytm, logarytm, alchemia, chemia, alkohol, admirał, arsenał, kajdany, magazyn, muślin, adamaszek, gaza, zenit, cyfra, zero, ryż ,talk, tara, dywan, sofa, materac
Wybrane hadisy (wypowiedzi Mahometa): „Wiedza jest jak zagubiony wielbłąd muzułmanina - łap ją, gdy tylko ją napotkasz” (cyt. za podr. Operonu, s. 31)
teksty źródłowe - podr. s. 14
2