Książka pod redakcją Piotra Sztompki - „Socjologia lektury”, wyd. w Krakowie, w 2005 roku. Tekst Giddensa pt. Czym zajmują się socjologowie?.
Literatura:
J. H. Turner, „Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie”.
Piotr Sztompka, „Socjologia”, Kraków 2002, wyd. Znak.
Dyżur w czwartek od godziny 17 do 18:30, EkSoc - C135.
Florian Znaniecki należy do filarów polskiej socjologii. Wraz z Williamem Thomasem prowadzili wspólne badania. W jednym z ich tekstów znalazła się refleksja nt. potocznej wiedzy o społeczeństwie. Ta wiedza jest często gromadzona w sposób emocjonalny.
Błędne założenia:
Znam t
Stosujemy niewłaściwą metodą „badań” To metoda pragmatyczno - oceniająca.
Pod
Przyjmujemy mylnie, że ludzie rozwijają spontanicznie zdolności do korzystania w jednolity sposób z danych warunków. Wobec tego, z tego wyprowadzają mylnie wniosek, że trzeba usunąć.
W socjologii muszą być wprowadzone systematyczne ustalenia, żeby mogły być rezultaty prawomocne. Socjolog nie ma prawa własnych doświadczeń czy innych (jednostkowych) doświadczeń generalizować. Jeśli mowa o socjologu to ma prawo na bazie własnych doświadczeń formułować pytania nt. społeczności, w której żyje.
Geneza socjologii. Ta dyscyplina powstała pod koniec wieku XVIII. Wówczas kończył się feudalizm, zaczynał się kapitalizm. Oznaczało to, że umożliwiony został swobodny przepływ siły roboczej z dawnych posiadłości ziemskich do przemysłu rozwijającego się już w miastach. Pojawiają się nowe formy rządów - schyłek monarchii. Zmieniały się podstawy funkcjonowania rodzin, społeczności.
Z małych społeczności, w których ludzi byli świetnie zakorzenienie, wychodzili i ryzykowali życie w warunkach tak odmiennych, że powodowało to u nich przerażenie.
Zaczęto się nad możliwością analizy życia społecznego. To jest właśnie moment, w którym elita intelektualna w Europie była w stanie postawić pytanie: jak to jest możliwe, jak to się dzieje, że pomimo takich zmian, społeczeństwo jako pewne zbiorowa całość, istnieje?
Conte był pierwszym, który próbował odpowiedzieć na pytanie, co spaja społeczeństwo.
Odpowiedział następująco: żebyśmy byli razem musimy mieć wspólne idee i przekonania (consensus universalis). Ten temat nie został rozwinięty, ale został pokazany problem o podstawowym znaczeniu. Ta kwestia powróci, kiedy inni podejmą badania nad znaczeniem kultury dla życia społecznego.
Comte postanowił znaleźć miejsce swojej nowej dyscyplinie. Jest autorem koncepcji, że myśl ludzka ewoluowała przez trzy fazy: teologiczna (nasz myślenie było zdominowane przez rozważania o tym, co boski i nadprzyrodzone); metafizyczna (brak odwołania do rzeczy nadprzyrodzonych, pojawia się filozofia, logika oraz inne neutralne systemy myślenia); pozytywistyczna (kiedy dominującym sposobem gromadzenia wiedzy staje się uważna obserwacja faktów empirycznych.
Conte uznał, że skoro socjologia powstała w fazie pozytywistycznej, to jest to nauka szczególna, królowa nauk. Wierzył, że socjologia może się przyczynić do poprawienia warunków życia ludzi.
Pierwszy teoretyk socjologii - Herbert Spencer (1820-1903). Spencer rozwinął teorię organizacji społeczeństwa ludzkiego. Dzieło to („Zasady socjologii”) powstawało długo, bo korzystał z wielu źródeł historycznych i etnograficznych. Doszedł do wniosku, że wszystkie wymiary świata, a więc fizyczny, biologiczny i społeczny, ewoluują według tych samych zasad. Zadaniem socjologii jest zastosowanie tych praw do tego, co on nazwał rzeczywistością nadorganiczną. Uważał, że gdyby zastosować takie podejście i szukać takich prawidłowości, jakie rządzą światem, to też powinno się móc ustalić prawa rządzące życiem społecznym.
Wielkie i złożone społeczeństwa rozwijają wzajemne zależności między wyspecjalizowanymi elementami składowymi. Jego zdaniem ewolucja społeczna obejmuje rozwój i złożoność, sterowane przez wzajemne zależności i władzę. Uważał, że społeczeństwa muszą spełniać pewne podstawowe funkcje. W organizmie społecznym muszą być realizowane funkcje: reprodukcja, dystrybucja, regulacja i koordynacja. Wyróżnił zatem trzy podstawowe zasady organizujące życie społeczne: zasada operacyjna, zasada dystrybucyjna, zasada regulacyjna, związana z centralizacją władzy w celu koordynowania.
…...................................................................................................................................................
Teoria to orzekanie o genezie zjawisk oraz opisywanie, wyjaśnianie mechanizmów.
Teoria jest abstrakcyjna. Teoria, a dokładnie twierdzenia teoretyczne orzekają o jakichś zależnościach, ale nie o konkretnych zjawiskach. Jeżeli teoria socjologiczna orzeka o społeczeństwie, to orzeka nie o konkretnym społeczeństwie, ale o społeczeństwie jako pewnym obiekcie, jakiego naturę bytu ta teoria zakłada.
Niezależnie od miejsca i czasu, konkretu, który się bada, teoria generalnie, ahistorycznie i abstrakcyjnie daje twierdzenia. Gdybyśmy przypomnieli sobie pierwszego teoretyka socjologii Herberta Spencera. Mówił on o społeczeństwie jako pełnym systemie. Jest prekursorem pewnego typu teorii, pewnej perspektywy.
Sprawdzalność empiryczna teorii. Filozoficznej bazy teorii naukowej nie sprawdza się empirycznie. Teoria to system twierdzeń o rzeczywistości społecznej. Tak rozumiana teoria naukowe podlega empirycznemu sprawdzaniu.
Socjologia nie dysponuje jedną spójną teorią, jak w przypadku innych nauk. Kiedy jednak teorie pozwalają wyjaśniać, to, co jest badane, są uznawane. Część wiedzy posiadanej przez ludzi o społeczeństwie to rodzaj przekonania społecznego, że się wie, doświadczało się.
Ocenianie teorii musi być dokonywane w sposób uporz ądkowany i obiektywny oraz skrupulatny. Jeśli ktoś chce się wypowiedzieć, musi teorię poznać.
Istnieją procedury powtarzalne, którymi można się w tym celu posłużyć.
Główne nurty w socjologii:
Funkcjonalizm.
Teoria konfliktu.
Teoria interakcji.
Teorie wymiany (utylitarne).
Zwrócenie uwagi na główne założenia powyższych nurtów:
Funkcjonalizm. Prekursor to Herbert Spencer. W XX wiek funkcjonalizm przeniósł Emil Durkheim. Począwszy od lat 30 głównym nazwiskiem jest Tarkot Parsons, obok niego Robert Merton. Ten nurt zdominował socjologię na bardzo długie lata - w Polsce szczególnie długo.
Wszyscy funkcjonaliści społeczeństwo ujmują jako system społeczny - całość, która jest kompletna, ale też złożona z pewnych elementów składowych (podsystemów). Wszystkie teorie funkcjonalne traktują te podsystemy jako funkcjonalne do całości. Polega to na tym, że przyjmuje się, że każdy element współtworzący system istnieje, bo jest konieczny w systemie. Bada się zatem funkcje tych podsystemów. Funkcjonaliści przyjmują, że można wskazać tzw. podstawowe potrzeby, imperatywy, wymogi funkcjonalne.
Prowadząc analizę, sprawdza się, które elementy są za co odpowiedzialne. Analizuje się także czy funkcjonując badany element ten wymóg realizuje. Każdą strukturę można poddać analizie funkcjonalnej, tylko trzeba wyróżnić elementy składowe. Funkcjonaliście zakładali, że pomimo zmian społecznych, systemy społeczne są zintegrowane. Najważniejszym zarzutem wobec tej koncepcji było stałe dążenie do równowagi.
Czasem nawet destrukcja jest zjawiskiem pozytywnym, bo prowadzi do zmiany, która może być zmianą na lepsze.
Ralph Darendorf, jeden z najwybitniejszych socjologów niemieckiech - nazwał utopią propozycje Parsonsa.
Teorie konfliktu społecznego. Pierwszym teoretykiem, który zwrócił uwagę na konflikt społeczny był Karol Marks, obok niego Max Webber.
Wszystkie teorie konfliktu społecznego proponują, żeby na rzeczywistość społeczną patrzeć przez pryzmat konfliktu, a nie harmonii. Z natury społeczeństwa wynika, że wciąż towarzyszą nam napięcia i sprzeczności, co jest konfliktogenne. Siłę napędową konfliktom społecznym dają społeczne nierówności. Konflikt dominują w stosunkach pomiędzy ludźmi, bo nierówności występują powszechnie i wciąż tak będzie. Przynależność do danej grupy determinuje szanse życiowe, a nie mamy wpływu do jakiej grupy pierwotnej należymy.
Nierówności przejawiają się jako dyskryminacja i uprzywilejowanie.
Część socjologów zaproponowała, żeby zamiast badać makroświat, stratyfikację społeczeństwa, pokazać, że istnieją interakcje między ludźmi.
Teorie wymiany społecznej. Wywodzi się to od teorii Adama Smitha - człowiek jest istotą racjonalną, wyznacza sobie cele, zadania, ale także kalkuluje.
Socjologowie rozciągnęli ekonomiczne zasady na życie społeczne - przedmiotem wymiany zaproponowano uczynić wszystko, co dajemy, proponujemy w ramach wymiany - nie tylko pieniądze, ale np. emocje, symbole, przedmioty.
Struktura teorii naukowej. Teoria ma służyć opisowi i wyjaśnianiu badanych zjawisk.
Teoria naukowa - za Piotrem Sztompką. Teorią nazywać będziemy każdy taki i tylko taki rezultat badawczy mający funkcję eksplanacyjną.
Jonathan Turner przytacza następującą definicję: Teoria to typ myślenia, który stara się wyjaśnić zdarzenia, to próba wyjaśnienia „dlaczego”.
Można w każdej teorii naukowej wskazać 3 zasadnicze elementy, z których się składa:
Ogólna orientacja teoretyczno - metodologiczna.
Trzy typy generalnych założeń:
a) Fundamentalne założenia na temat charakteru rzeczywistości społecznej (tezy ontologiczne).
b) Podstawowe tezy epistemologiczne. Założenia nt szans i granic poznania społecznego.
c) Dyrektywy metodologiczne. To założenia na nt pożądanych sposobów badania.
To filozoficzna baza teorii naukowych.
Model pojęciowy. To zespół powiązanych kategorii analitycznych składających się na szczególną wizję świata społecznego, jego budowy, mechanizmów funkcjonowania i jego zmiany.
Teoria empiryczna czyli trzeci segment w całej strukturze teorii naukowej. Jest to zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi cechami obserwowanych zjawisk czy procesów.
Metoda socjologiczna. Naukowa metoda to pewien powtarzalny i kontrolowany sposób gromadzenia, opracowywania i interpretacji danych. To szalenie ważne, żeby była kontrola, w jaki sposób uzyskano wynik.
Hipoteza badawcza. Jest rodzaj badań, w których hipotezy nie występują, bo nie mają prawa bytu - np. badania rozpoznawcze. Hipoteza to próba odpowiedzi na pytania generalne i szczegółowe. Hipotezy się weryfikuje - potwierdza lub falsyfikuje.
Metody można podzielić na:
Eksperyment.
Zwykle polega on na tym, że sprawdza się oddziaływanie jakiegoś bodźca na ludzi, kontroluje się wpływy uboczne, które mogą decydować o przebiegu danej sytuacji, zakłócać wpływ głównego bodźca.
W eksperymencie biorą udział dwie grupy:
a) Eksperymentalna.
b) Kontrolna.
Badania ankietowe. Ankieta musi być przeprowadzona na bardzo wielkiej próbie.
Wywiad przeprowadzany na podstawie kwestionariusza wywiadu.
Wywiady biograficzne.
Metody obserwacyjne.
a) Obserwacja uczestnicząca. Wówczas jesteśmy poddawani bodźcom takim jak grupa.
b) Obserwacja ukryta.
c) Obserwacja jawna.
Badania historyczne. Dotyczą przeszłości.
Bez względu na to, którą z metod wybierzemy, musimy robić to dobrze z punktu widzenia typu problemu. Należy ocenić jakość materiału w stosunku do potrzeb, jakie miał badacz.
Socjologiczna koncepcja człowieka i osobowości. W socjologicznym ujęciu osobowość człowieka złożona jest z elementów:
Biogennych.
Warto zauważyć, że przyjmuje się, że podstawą dalszej rozmowy o człowieku jest jego biologiczna egzystencja i stan organizmu. Do tych cech biologicznych mających skutki społeczne należą: płeć, rasa,
Psychogennych.
Socjogennych.
a) Jaźń subiektywna.
b) Jaźń odzwierciedlona.
c) Kulturowy ideał osobowości.
d) Role społeczne. Rola społeczna to zespół praw i obowiązków wynikających z miejsca zajmowanego w grupie. To także względnie stały i wewnętrznie spójny system zachować będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie określonego wzoru.
Np. rola płciowa.
Proces realizacji roli społecznej zależy także od stopnia identyfikacji jednostki z grupą.
Dezintegracja osobowości - wybieranie jako grupy odniesienia grupy, w której nie ma ideału osobowości.
Dwa typy jaźni (świadomości):
Jaźni subiektywna.
Wyobrażenie o sobie wytworzone pod wpływem innych ludzi. Inaczej obraz siebie nie powstaje. Z zachowań innych, kiedy wchodzą z nami w interakcję, odczytujemy, jak nas oceniają, jak nas traktują.
Jaźń odzwierciedlona.
Jest zespołem wyobrażeń o sobie odczytanych z wyobrażeń innych ludzi o nas samych. Duży wpływ na samoocenę mają opinię innych ludzi.
Typologie osobowości:
Biologiczne.
Człowiek nabiera wielkiego szacunku dla autorytetów.
Kulturowy ideał osobowości to model osobowości uznawany w danym społeczeństwie, w danej epoce i czasach.
Dezintegracja pozytywna. Autor zwraca uwagę na pozytywny aspekt dezintegracji osobowości, mówi o dezintegracji osobowości jak o pewnym stanie, który pozwala danej jednostce reintegrować osobowość na wyższym poziomie. Ta koncepcja jest odnoszona do osób twórczych, rozwijających się wszechstronnie. W przypadku osób twórczych nie liczą się same stadia rozwojowe, ale poziom rozwoju na danym etapie. Te osoby zwracają uwagę na wartości moralne. Konieczne jest rozluźnienie struktury, np. analiza osobowości z punktu widzenia niekorzystnych dla dalszego rozwoju cech i zniwelowania ich znaczenia.
Trzeba uświadomić sobie nowe wartości i wyzwania, które chcemy realizować.
Cechy osobowości nowoczesnej:
Otwartość na innowacje i zmiany.
Gotowość do wypowiadania i uzasadniania własnych opinii, ale do tego tolerancja dla innych.
Prospektywna orientacja wobec czasu. Skoncentrowanie na przyszłości, cnota punktualności.
Poczucie mocy podmiotowej. Człowiek jest podmiotem społecznym i musi wiedzieć, że ma moc sprawczą, prawo do kreowanie rzeczywistości społecznej.
Podmiot traktuje podmiotowość innego człowieka.
Antycypowanie przyszłych wydarzeń i planowanie wszystkich działań, myślenie perspektywiczne.
Zbiorowości ludzkie jako przedmiot badań socjologicznych.
Zbiór społeczny to ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, która jest wyodrębniona przez obserwatora wewnętrznego.
Kategoria społeczna. Ważne cechy to płeć, wiek, wykształcenie, zawód etc.
Zbiorowość. Powstaje w momencie uświadomienia sobie przez ludzi faktu posiadania co najmniej jednej cechy wspólnej, np. studenci tego samego kierunku. Szczególnym przypadkiem zbiorowości społecznej jest grupa społeczna.
Grupą społeczną jest zbiorowość społeczna mająca wewnętrzną organizacje i jej członkowie pozostają w interakcji społecznej.
Grupą społeczną jest pewna ilość osób (co najmniej 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Typologia grup społecznych:
Autorstwa F. Tonniesa. Podział według woli jednostek.
1. Wola organiczna.
2. Wola racjonalna.
Autorstwa Ch. H. Cooley. Podział według pierwszeństwa grup.
1. Pierwotne. Np. rodzina. Przewaga styczności pierwotnych czyli osobowych.
2. Wtórne.
Podział według złożoności struktury grupy.
1. Duże. Złożone z innych całości społecznych, te jeszcze z innych.
2. Małe. Na tyle małe, że tam są relacje jak te w grupach pierwotnych.
Podział według typu organizacji, genezy grupy, zasad rekrutacji do grupy.
1. Formalne. Powoływane przez szerszą, nadrzędną strukturę społeczną. Działania unormowane przepisami prawa.
2. Nieformalne. Powstają samorzutnie, ich działania nie są związane literą prawa.
Kręgi społeczne. To zespoły osób, często o zmiennym składzie, tylko rdzeń pozostaje stały. Dzięki tym ludziom wciąż tam krążą ludzie.
Grupy odniesienia typologizujemy biorąc pod uwagę funkcje, jakie pełnią one dla zachowań jednostek zorientowanych na te grupy. Wyróżniamy po pierwsze grupy odniesienia porównawczego - one stanowią układ wielkości, jednostka może w ten sposób postrzegać siebie. Np. otrzymałem 50 pkt. Za działalność publikacyjną, ale bez grupy odniesienia nie wiem, jaka jest wartość tych punktów.
Grupa odniesienia normatywnego.
Grupy mogą być odniesienia pozytywnego, kiedy człowiek przez przynależność czuje się uprzywilejowany.
Więzi społeczne.
Odmiany zbiorowości ludzkich a więzi społeczne. Od zbioru statystycznego do Organizacji społecznej. Od więzi obiektywnej do więzi kooperacyjnej.
Grupy społeczne.
Więź społeczna. Więź społeczna (wg Jana Szczepańskiego to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej skupiających jednostki, podgrupy i inne elementy zbiorowości - w całości zdolna do trwania i rozwoju.
Interpretacje więzi społecznej:
Więź społeczna jest wyznacznikiem wszelkich norm życia społecznego (jest korelatem zbiorowości).
Więź społeczna jest to ogół stosunków połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości społeczne.
Na Więź składają się dwa rodzaje czynników:
*Czynniki obiektywno - formalne.
* Czynniki spontaniczno - subiektywne (normy i wartości). Wzmacniają one lub osłabiają czynniki obiektywno - formalne i odwrotnie.
Więź obejmuje to, co łączy ludzi. Więź jest czymś, co ulega zmianom - trwa w czasie z różnym natężeniem, a tym, co ją dynamizuje są różnice i konflikty.
Elementy więzi społecznej:
Styczność przestrzenna.
Styczność psychiczna.
Styczność społeczna.
Wzajemne oddziaływanie.
Wzory działań społecznych.
Stosunki i zależności społeczne.
Instytucje społeczne.
Kontrola społeczna.
Organizacja społeczna. System powiązań zapewniający ład społeczny.
Żeby powstała więź, muszą być przynajmniej dwa z powyższych elementów.
Typy więzi:
Całkowita - częściowa (związana z rolami jakie ludzie pełnią w społeczeństwie).
Formalna [utrwalona przez przepisy i prawa] - nieformalna [związana z emocjami, oparta na zwyczaju i obyczaju].
Solidarność mechaniczna a solidarność organiczna (Emile Durkheim, 1858 - 1917).
Anomia - zanik norm społecznych.
Gemeinschaft (społeczeństwo tradycyjne) a Gesellschaft (społeczeństwo nowoczesne) (Ferdinand Tonnies, 1855-1936).
Grupy pierwotne a grupy wtóne (Charles H. Cooley, 1864-1929).
Paweł Rybicki (1902-1988)
Więź naturalna - spontaniczna
Nie jest przedmiotem głębszej refleksji, np. relacja rodzice-dzieci.
Więź zrzeszeniowa
Intencjonalny związek; stosunki między partnerami są wyrazem umowy lub woli. Związana jest z celowym działaniem i dowolnie angażuje ludzi emocjonalnie.
Więź jako przymus - nacisk.
Więź stanowiona, narzucana z zewnątrz, nie wynika z intencji ludzi i jest przeciwieństwem wolności.
Wchodzimy rodząc się w pewne ustalenia tego typu, to na nas czeka, w procesie socjalizacji bieramy umiejętności odpowiadania temu, co zostało już wcześniej ustalone.
Instytucja jest ustalonym, powszechnie uznanym systemem norm postępowania.
Instytucją społeczna nazywamy rolę społeczną niektórych członków zbiorowości szczególnie doniosłą dla życia tejże.
Instytucją społeczną nazywamy każdy utrwalony zwyczaj. Każda instytucja zaspokaja potrzeby ludzi. Każda instytucja społeczna reguluje zachowania jednostek i grup. Zapewnia ciągłość życia społecznego. Instytucje społeczne integrują dążenia ludzkie.
Warunki skuteczności działania instytucji:
Wyraźnie określony cel.
Określony zakres czynności.
Brak krzyżowania się kompetencji.
Racjonalny podział pracy i racjonalna organizacja wewnątrz instytucji.
Depersonalizacja czynności. Uniezależnienie czynności od ich wykonawcy.
Uniezależnienie czynności od interesów i osobistych dążeń.
Skuteczność w działaniach instytucji zależy także od tego, jakim uznaniem się cieszy w zbiorowości.
Włączenie w cały system instytucji społecznych.
Podział:
Według stopnia formalizacji.
Merytoryczny.
Proces społeczny. Seria zdarzeń, zjawisk, faktów dotyczących osobowości, grup społecznych i zbiorowości powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi bądź strukturalno-funkcjonalnymi powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.
Procesy:
Asocjatywne. Np. zbliżanie się, przystosowywanie się, zjednoczenie.
Rozłączające ludzi. Np. współzawodnictwo, opozycja, konflikt.
Procesy dotyczące osobowości (najczęściej dokonują się w jednostkach).
Procesy intrapersonalne.
Procesy zachodzące między jednostkami, np. przystosowywanie się ludzi do siebie nawzajem.
Procesy zachodzące pomiędzy jednostką a grupą, np. proces identyfikowania się, utożsamiania się z grupą społeczną.
Procesy rozwoju i postępu.
Procesy dekadencji - upadanie systemu wartości w danej zbiorowości.
Proces upowszechniania danej ideologii.
Georg Simmel
Patologia społeczna - działania niezgodne z obowiązującymi normami społecznymi.
Teoria strukturalno - funkcjonalna. Zakłada, że świat społeczny złożony jest z pewnych całości, każda z nich jest rozpatrywana w kategoriach systemu społecznego. Działania ludzkie mają charakter teleologiczny. Podstawowym budulcem społeczeństwa jest zbiór ludzkich działań.
Ludzkie działanie składa się z celu. Należy zwrócić uwagę, że kolejnym elementem każdego działania są normy - reguły sugerujące sposób postępowania w odpowiedniej sytuacji społecznej. Normy są wobec tego instrumentami za pomocą których następuje taka dystrybucja dóbr, która jest optymalna dla społeczeństwa.
Koncepcja socjalizacji.
Środowisko zewnętrzne, w którym działanie przebiega. Stan równowagi systemu społecznego zachodzi wtedy, kiedy jednostki dążące do osiągnięcia pewnych celów stosują odpowiednie dla nich wzory postępowania czyli zinstytucjonalizowane środki osiągania celów. Wobec tego powiadają strukturalni funkcjonaliście, zjawiska patologiczne wiążące się ze stanem nierównowagi systemu społecznego są konsekwencją niedopasowania podstawowych elementów działania struktury społecznej, jakim są z jednej strony kulturowo zdefiniowane cele i zinstytucjonalizowane środki osiągania celów. Zjawiska patologiczne powstają, gdy stosując środki osiągania celów nie osiągamy tych celów. Np. jeśli idziemy na studia. Źródło patologii nie znajduje się w sferze psychiki danej jednostki tylko w sposobie zorganizowania danego społeczeństwa. Wynika z tego, że albo cele są niedopasowane do środków albo środki do celów. To niedopasowanie może przybierać następujące formy - działań innowacyjnych. Inną formą patologii stanowią działania o charakterze rytualny, wtedy, kiedy z różnych powodów jednostki są skoncentrowane na perfekcyjnym respektowania sposobów postępowania i procedur, a z drugiej strony odrzucają zasadę osiągania celów jako zasadę pierwszorzędną. Trzecim wzorem działań patologicznych jest wzór, który nazywamy wycofaniem. Polega on na tym, że działające jednostki ani nie osiągają celów ani też nie respektują zinstytucjonalizowanych środków ich osiągania. Czwartym typem jest bunt, którego istota sprowadza się zarówno do odrzucenia obowiązujących aktualnie celów i środków i do zastąpienia ich innymi celami i środkami.
Patologia pierwszego typu następuje wtedy, kiedy z jednej strony jednostki mają bardzo silnie zinternalizowane pewne cele.
Jeśli istnieje duża łatwość w osiąganiu celów to tym samym prowadzi to do zagrożenia interesu tych grup społecznych, które były dotychczas grupami uprzywilejowanymi. Im większa zagrożenie, tym większa skłonność grup uprzywilejowanych do rozbudowywania systemu procedur, które miałyby prowadzić do osiągnięć danego celu. Innymi słowy mamy tutaj do czynienia z sytuacją, kiedy środek przekształca się w cel sam w sobie.
Trzeci typ działania patologicznego to wycofanie. Z wycofaniem mamy do czynienia wówczas, kiedy jesteśmy silnie motywowani na osiągnięcie jakiegoś celu, ale z drugiej stronie sprawnie działa system kontroli społecznej, który uniemożliwia nam podjęcie procedur alternatywnych w stosunku do tego, który jest społeczne aprobowany.
Kwestionowany jest zarówno istniejący system wartości jak i środki, które mają prowadzić do osiągnięcia tych wartości czyli celów.
Problem zachowań patologicznych jest interpretowany w tych teoriach, który mają charakter analityczny. Otóż psychoanalitycy przyjmują założenie, że osobowość ludzka składa się z trzech sfer: sfera ID, sfera EGO, sfera SUPEREGO. Osobowość jest wobec tego mechanizmem, który pozwala nam na zaspokajanie potrzeb. Każdy człowiek dąży do zaspokojenia pewnych potrzeb, w pierwszej kolejności tych biologicznych. To są działania mające charakter agresywny, zmierzają do destrukcji. Te wzory działań to eros i tanatos.
Zjawiska patologiczne powstają dlatego, że sfera ID jest represjonowana przez sferę SUPEREGO.
Trzy warianty kontaktów między kulturami:
Włączenie słabszej grupy do kultury grupy państwa silniejszego. Zachodzi dominacja jednej kultury nad innymi.
Mieszanie się kultur. Np. kiedy w granicach jednego państwa współwystępują różne kultury. Tzw. tygiel kulturowy.
Za pośrednictwem środków masowej komunikacji. To tzw. imperializm kulturowy.
Etnocentryzm. To coś więcej niż obawa przed uniformizacją. To przekonanie o najwyższej wartości kultury własnej.
Relatywizm kulturowy. Dostrzeganie wielości i różnorodności kultury. Pewne wzory zachowań są zrozumiałe tylko w ramach kultur lokalnych.
Stopniowanie tolerancji:
Bierna akceptacja odmienności i odrębności kultur.
Odmienność jako coś, o co trzeba dbać.
Skumulowany dorobek kulturowy to tradycja.
Znaczenie społeczne rytuałów, wyraźnie sformalizowanych, wystandaryzowanych, które mają na celu przenoszenie wzorów zachowania.
Proces tworzenia kultury. Kultura jest wytworem człowieka.
Podstawowy sposób wytwarzania kultury to działania masowe. Zmiany kulturowe rodzą się w wyniku masowych zachowań.
Teoria naznaczania. Dewiacja jest pojmowana jako niezdolność do skategoryzowania pewnych działań jako stosownych bądź niestosownych. Założenie podstawowe: Żadne zachowanie nie jest automatycznie i wewnętrznie dewiacyjne. Dewiacja wymaga bowiem zawsze definicji. Wszyscy ludzie dopuszczają się niekiedy działań uznanych przez ich społeczeństwo lub grupę jako dewiacyjne.
Stygmatyzacja - silny negatywny pogląd zmieniający stosunek do samego siebie.
Jest to próba spojrzenia na dewiację jako proces społeczny.
Stratyfikacja społeczna. Różnice odzwierciedlają nierówności społeczne. Każde społeczeństwo dąży do tego, żeby system stratyfikacyjny był ideologiczni upełnomocniony.
System kastowy. Jest zamkniętym systemem stratyfikacyjnym. Otóż w takim systemie pozycja społeczna człowieka zależy od tego w jakiej rodzinie się urodził. W systemie kastowym zmiana pozycji nie jest możliwa, statusy są przypisane - wynikają z urodzenia, rasy płci. Przynależność do danej kasty wiąże się zazwyczaj z określonym zawodem, który może wykonywać dana jednostka. Członkowie jednej kasty mogą wykonywać dany zawód, a inny nie. Są one wpisane w kastę i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Z powodu zamkniętości małżeństwa są zawierane w obrębie kast. Zaistnienie takiego zjawiska obniża status osoby z wyższej kasy.
System klasowy. To otwarta stratyfikacja. Można zmieniać pozycję nadaną przy urodzeniu. Pozycja zależy od statusu osiąganego. Otwartość tego systemu prowadzi do ruchliwości społecznej. Granice między klasami nie są tak wyraźne jak między kastami, a nawet zacierają się. Z dwóch pozycji społecznych ta jest ważniejsza, która jest trudniej zastępowalna i z którą związany jest większy zakres sprawowanej władzy.