MOWA BEZDŹWIĘCZNA
Zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności. Obejmuje 13 par opozycyjnych:
p p' t k k' c č ć f f' s š ś
↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑
b b' d g g' z ž ź v v' z ž ź
spółgłoski spółgłoski spółgłoski
zwarte zwarto - szczelinowe szczelinowe
(Wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r l m n l j m' n')
Zastępowanie spółgłosek dźwięcznych bezdźwięcznymi pojawia się jako wada samodzielna lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacji. Z reguły towarzyszą jej błędy w pisaniu i czytaniu.
Mowa bezdźwięczna całkowita - zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności.
Mowa bezdźwięczna częściowa - w niektórych parach ( z reguły wśród szczelinowych) obserwuje się rozróżnianie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Przeważnie jest to stan przejściowy między mową bezdźwięczną całkowitą a wymową prawidłową.
Mowa bezdźwięczna występuje w postaci:
Paralalii - substytucja dżwięku,
Mogilalii - elizja dźwięku,
Deformacji - spółgłoski dźwięczne realizowane są jak półdźwięczne (dźwięczna faza początkowa, bezdźwięczna końcowa lub odwrotnie). Głoski półdźwięczne przejściowo pojawiają się w toku terapii.
PRZYCZYNY
Niedokształcenie słuchu fonematycznego.
Zaburzenia słuchu (niedosłuch).
Trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady. Zakłócona jest praca mięśni przewodzących i napinających wiązadła głosowe, warunkujących ich drgania.
Niedokształcenie kinestezji mowy.
Uszkodzenie centralnego systemu nerwowego.
TERAPIA MOWY BEZDŹWIĘCZNEJ
I. ĆWICZENIA WSTĘPNE
Zwiększanie napięcia mięśniowego policzków, warg i języka przez: parskanie, cmokanie wargami, nadymanie policzków i wstrzymywanie powietrza zakończone silnym parsknięciem.
Granie na grzebieniu i harmonijce ustnej.
Mruczenie melodii.
Masaż warg i języka
Uzmysłowienie różnicy między głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi na podstawie wrażenia czucia i wibracji u logopedy i u dziecka przez przyłożenie dłoni do krtani (szyi). Najpierw wykorzystujemy samogłoski izolowane wymawiane głośno i szeptem. Dalszy etap polega na wymawianiu spółgłosek sonornych i bezdźwięcznych zwartych, szczelinowych lub zwarto - szczelinowych, np.
m - p, n - t, n - c, n - s. (Oczywiście mówimy p, a nie py). Dopiero wtedy przechodzimy do uzmysłowienia pacjentowi różnic między spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, rozpoczynając od pary f - v.
II. ĆWICZENIA SŁUCHOWE
Rozpoznawanie dźwięku wśród innych wymawianych przez logopedę, np. b wśród
s k b d v m b r b m b p b. Jeżeli usłyszysz b , podnieś rękę do góry. Logopeda ma zasłonięte usta.
2) Rozpoznawanie sylaby wśród innych sylab o tej samej budowie, np. ba wśród sa
ka ba da va ma ra ba ba pa ba pa. Instrukcja jak poprzednio.
3) Logopeda wymawia dwa dźwięki opozycyjne w zmodyfikowanej kolejności, przy
dźwięcznych pacjent wskazuje na krtań, np. f f v v v f v f f v itp.
Identyczne ćwiczenia prowadzi się na sylabach otwartych.
5) Podobne ćwiczenia na paronimach, np. kura góra góra kura góra kura itp.
Dobieranie rysunków, których nazwy zaczynają się od określonego dźwięku, a
następnie rysunków, których nazwy zaczynają się od dźwięku opozycyjnego, np.
od głoski z, potem s.
Wyszukiwanie wyrazów, które zaczynają się na określony dźwięk, a następnie
dźwięk opozycyjny.
8) Ćwiczenia słuchu fonematycznego proponowane przez I. Styczek.
III. ETAP WYWOŁYWANIA GŁOSEK
Dźwięczność samogłoski może udzielić się spółgłosce. Dziecko obniża głowę, przyciągając brodę do klatki piersiowej i wymawia: awa, owo, uwu itd.
Powtarzanie kompleksów dźwiękonaśladowczych, np. zabawa w samolot vvv, naśladowanie głosów zwierząt.
Metoda fonetycznej analogii, np. po przyswojeniu f oraz v dalsze dźwięki mogą być wywołane w powtarzaniu: f v s z š ž (dźwięk ćwiczony).
Metoda fonetycznej asymilacji - Jeżeli szczelinowe są już łączone z samogłoskami, można oczekiwać, że w pewnych grupach spółgłoskowych zwarte i zwarto-szczelinowe ulegną asymilacji, np. sylaba va może być wykorzystana do ćwiczenia dźwięcznego d w wyrazie dva, sylaba vo do ćwiczenia 3 w wyrazie 3vonek itp.
5) Asymilacja postępowa - perseweracja, np. vvvb, vvvb..., zzzb, zzzb...,
mmmb..., nnnd..., bma, dna itp.