Witaminy spełniają swoista funkcję bioregulacyjną w organizmie zwierzęcym, są niezbędne do prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. U przeżuwaczy witaminy rozpuszczalne w H20 tworzone są przez mikroorg żwacza. Jedną z cech fiz rozróżniającą wit jest ich rozpuszczalność. Wyróżnia się wit LIPOFILNE A,D,E,K (rozpuszczalne w tłuszczach i wit HYDROFILNE: zespół wit B, wit C, rozpuszczalne w h2O - w środowiskach polarnych. Istotnymi właściwościami wit, które warunkują ich stosowanie w praktycznym żywieniu jest wrażliwość na różne czynniki środowiskowe, głownie na temp, utlenianie, pH, działanie światła zwłaszcza zaś na promienie UV.
Działanie wit - wit lipofilne są w znacznej mierze gromadzone w tkankach miąższowych, głownie w wątrobie, ale także w narządach rodnych, nerkach gruczołach mlekowych. Zdolność gromadzenia rezerw mają gł AiD. Wit hydrofilne nie są gromadzone w formie rezerw, uczestniczą bezpośrednio w przemianach kom, same ulegają przemianom a produkty tych przemian są wydalane. W zależności od sposobu działania można wyodrębnić dwie gr; HORMONOWITAMINY do których należą wit lipofilne działające na polu aktywności hormonów, oraz ENZYMOWITAMINY do których należą wit hydrofilne, włączanie do systemów przemian enzymatycznych w org. Niedobór wit w org prowadzi wstępnie do HIPOWITAMIONZY a pogłębiający się stan do AWITAMINOZY, awitaminoza objawia się symptomami charakterystycznymi dla każdej wit np., krzywicy u młodych org przy braku i niedoborze wit D, wybroczynami krwawymi u indyków przy braku wit K, anemia przy niedoborze wit B12.
WIT A wyst w produktach zwierzęcych, głównie w wątrobie, mleku, tłuszczach rybnych, żółtkach jaj, mączkach zwierzęcych. Wit A bierze udział w procesach proteinogenezy, w syntezie i uaktywnianiu hormonów sreroidowych, w regulacji funkcji wzrostu, widzenia i regeneracji nabłonków, stymuluje procesy syntezy białek, wpływa znacząco na odbudowę pęcherzyków mlecznych gruczołu mlekowego, przygotowując narząd do laktacji, jest czynnikiem prawidłowego rozwoju ukł kostnego. Hipowitaminoza objawia się osłabieniem zdolności wzrostowej młodych org. Brakiem poprawnej regeneracji nabłonków (podatność na infekcje) zaburzenia poprawności zdolności reprodukcyjnych. Wynikiem awitaminozy są zaburzenia funkcji widzenia, wadliwe formowanie płodów, zniekształcenia kończyn. Przy dużych dawkach wit A mogą pojawić się objawy toksyczności
WIT D - kalcyferole wit D2 i D3. Aktywna forma wit D wyst tylko w produktach zwierzęcych: wątrobie, oleju rybnym, tłuszczu, żółtku jaj. Wit D wpływa na regulację gosp fosforem w org, w nerkach wit reguluje procesy wydalania wapnia i fosforu prowadząc do wtórnej ich resorpcji jako składników progowych. Odpowiedzialna jest za prawidłową budowę kośćca. Niedobór prowadzi do deformacji ukł kostnego - krzywicy, u starszych osobników prowadzi do ubytku Ca ze struktur kostnych występuje osteoporoza, zmniejsza się wytrzymałość kości. Nadmiar prowadzi do toksemii, powoduje ostrą anoreksję, albuminurię, wzmożone wydalanie subst azotowych i ogólne objawy zatrucia.
WIT E - tokoferole wyst w roślinach zawłaszcza olejach i zarodkach nasion zbóż także w zielonkach. W produktach zwierzęcych wyst w wątrobie, narządach miąższowych, a także w tk tłuszczowej, w tłuszczu mleka, tłustych mączkach zwierzęcych. Zasadnicze działanie wit E jest związane z działaniem przeciwutleniającym. Reguluje selektywna przepuszczalność lipoproteinowch struktur błon kom, zapobiega utlenianiu żelaza w hemoglobinie, jest aktywatorem enzymów, działa ochronnie na czynniki bioregulacji funkcji rozrodczych (witamina płodnościowa) zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych. Niedobór powoduje zamieranie embrionu, zwyrodnienie mięśni, rozwodnienie mózgu, u drobiu - skaza wysiękowa
WIT K (K1 i K2) menadion występuje w nieznacznych ilościach w nasionach strączkowych, zbożach w większej w zielonych częściach roślin, w produktach zwierzęcych, mączkach zwierzęcych i rybnych. Wit K w wątrobie wpływa na tworzenie się struktur białkowych tromboplastów. Jest wit krwiotwórczą, działa przeciwkrwotocznie. Niedobór prowadzi do zmniejszenia odporności i krzepliwości krwi.
Wit B1 - tiamina wyst w ziarniakach zbóż, otrębach i nasionach roślin strączkowych drożdżach, jest ona syntezowana przez mikroorg żwaczowe i jelitowe. Reguluje przemianę materii i energii. Niedobór przyczynia się do powstanie porażeń funkcji ukł nerwowego, osłabienia struktury mięśniowej (choroba beri-beri), zaburzenia w kwasach org u drobiu, nerwobóle, biegunki.
WIT B2 ryboflawina - wyst w paszach i produktach roślinnych w szczególności w drożdżach, także w produktach zwierzęcych w mleku i mączkach. Wytwarzana jest też przez mikroorg żwacza i mikroflorę jelitową zwierząt monogastrycznych. Działa jako koenzym wielu enzymów. Zwana jest również laktoflawiną, katalizuje końcowy rozkład białek. Niedobór prowadzi do niedowładów nóg, zaburzeń wzroku, skóry. Wit B2 tolerowana jest w dużych ilościach nie powodując toksyczności.
WIT B3 niacyna - formą wyjściową jest kw nikotynowy (Wit PP) wyst w zielonych cz roślin i ziarnach zbóż, głownie w okrywowej cz, w otrębach, w nasionach strączkowych, gł w soi, świeżych i suszonych drożdżach, w wątrobie, w mączkach zwierzęcych i rybnych. Nicyna jest elementem struktury NAD i NADP (za wielu Co-enzywmów). Awitaminoza przejawia się ogólnym zahamowaniem metabolizmu i wzrostu masy ciała, stanami zapalnymi skóry i śluzówki przewodu pok. Hiperwitaminoza nie jest notowana gdyż org szybko eliminuje zbędny nadmiar.
WIT B5 - kwas pantotenowy wapnie (tworzy sole wapnia) wyst w paszach roślinnych, ziarniakach zbóż, otrębach i zarodkach, w śrutach poekstrakcyjnych roślin oleistych, w suszach z zielonek, drożdżach, w mączkach mięsnych i rybnych oraz w mleku. Wit ta jest syntezowana przez mikroorg żwacza u przeżuwaczy i w jelitach zw monogastrycznych. Jest skł Co-A, gwarantuje prawidłowośc wzrostu i przemiany materii, Niedobór powoduje zgrubienia na skórze świń. Nadmiar nie występuje gdyż jest witaminą czynna i jej metabolity są wydalane z org przez nerki.
WIT B6 pirydoksyna - wyst w zbożach, otrębach zbożowych, w drożdżach i nasionach strączkowych, w mączkach mięsnych, i rybnych. Jest aktywnym czynnikiem w procesach przemian białka, tłuszczu, tryptofanu i aminokwasów siarkowych. Niedobór prowadzi do anemii, pobudliwości, wysięków, zapaleń skórnych, obniżenia przyrostów.
WIT B12- cyjanokobalamina nie wyst w paszach roślinnych, wyst w produktach zwierzęcych gł w wątrobie nerkach, może być syntezowana przez mikroorg w przedżołądkach. Bierze udział w przyswajaniu węglowodanów, tłuszczy, zw min, tworzy holione, współdziała w reakcjach aminokwasów egzogennych. Jest wit krwiotwórczą. Niedobór prowadzi do anemii, zaburzeń w rozrodzie, schorzeń wątroby.
WIT H - biotyna wyst powszechnie w paszach roślinnych, ziarnach zbóż, otrębach w nasionach oleistych, drożdżach, w wątrobie. Bierze udział w przemianie materii jako składnik enzymów. Bierze udział w syntezie kw tłuszczowych i w syntezie białek i zasad purynowych. Jest Co-enzymem karboksylazy pirogronianowej (podstawowy enzym Cyklu Krebsa). Niedobór wywołuje Perosis u drobiu (deformacje kości nóg), syndrom otłuszczonej wątroby i nerek zmiany na skórze i kącikach dzioba. Jest wit ważną w odchowie młodych zwierząt.
Kwas foliowy zawarty jest w wegetatywnych cze roślin, w liściach, w drożdżach, w wątrobie. Pełni zasadniczą funkcje jako Co-enzym metylotransferazy w przenoszeniu rodników jednowęglowych metylowych. Bierze udział w przemianie aminokwasów, tłuszczów, wzmaga wykorzystanie choliny. Bierze udział w procesach krwiotwórczych. Nadmiar kwasu jest usuwany z moczem jednak w dużych dawkach powoduje spadek wylęgności i słabe opieprzenie ptaków.
Substancje traktowane jako witaminy
Cholina jest skl struktury błon kom, warunkuje ich przepuszczalność jest dawcą gr metylowych w procesach. Transmetylacji. Bierze udział w przemianach materii, tłuszczu, poprawia wchłanianie karotenu, Wit A, współdziała z wit B12 i kw foliowym. Choline może w pewnych granicach zastępować metionina. Niedobór prowadzi do degradacji wątroby, trudności w poruszaniu, zmiany w narządach wew. Wpływa na śmiertelności prosiąt urodzonych (spadek)
Betaina jest czynna w procesach transmetylacji w przemianach choliny i metioniny
Wielonienasycone kw tłuszczowe PUFA wit F
Kw paraaminobenzoesowy PABA jest elementem składowym kwfoliowego, czynnikiem wzrostowym bakterii
Inozytol - Bios I
Rutyna - wit P