Aneta Obara
Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo, I rok
Kryminały i zagadki od Sherlocka Holmesa do dr. Housa
It is the author who creates the crime
And picks the victims, this blonde dark girl sprawled
Across a bed, stabbed, strangled, poisoned, bashed
With a blunt instrument. Or the young middle-aged
Old scandalous and respected beardless greybeard
Destroyed most utterly by some unknown means
In a room window and doorless, `hermetically sealed'
-Julian Symons
Wydane w tysięcznych nakładach, napisano ich ponad dziesiątki tysięcy. Codziennie opuszczają drukarnie na całym świecie, opowieści o zbrodniach, wyrafinowanych mordercach, i genialnych detektywach. Powieści kryminalne stały się nieodłącznym elementem „kultury masowej”. Akcja tych powieści koncentruje się wokół zbrodni/przestępstwa. Istotne elementy opowieści to popełnienie zbrodni, jej odkrycie, poszukiwanie sprawcy i wyjaśnienie przyczyn zbrodni. Od momentu wydania pierwszych „kryminałów” zaczęto zarzucać im demoralizatorskie oddziaływanie na młodocianych, szerzenie idealizacje gwałtu i pochwałę zbrodni. Choć zarzuty insynuujące „kryminałom” pochwałę zbrodni są w zasadzie niesłuszne to zawsze zbrodnia najcięższa - morderstwo. Nasuwa to nieodparte podejrzanie, że lektura „kryminału” może być jakiejś mierze sposobem wyładowania sadystycznych skłonności ukrytych w podświadomości każdego człowieka.
Watki kryminalne w literaturze są tak samo stare ja i ona sama. W pewnym sensie pierwowzorem powieści kryminalnych może być opowieść biblijna o Kainie i Ablu. Wraz z opowiadaniami Edgara Allana Poego narodziła się kryminalna szarada, która ma zadziwiać i fascynować czytelnika niezwykłością i komplikacją zagadki oraz precyzją i logiką jej rozwiązania. W powieściach Emila Gabariau- pisarza francuskiego- który zasłynął z m. in. Zbrodnia w Orcival, Niewolnicy paryscy i Pan Lecoq, bohaterem jest pan Lecoq, agent tajnej policji paryskiej. Tajny agent stosuje analityczną metodę rozumowania czyli potrafił tworzyć logiczne konstrukcje myślowe, które wiązały w jednolita całość pozornie oderwane od siebie fakty i wskazywały jedno logicznie możliwe rozwiązanie.
W 1981r. pojawił się on, niesamowity fikcyjny prywatny detektyw, który w krótkim okresie podbił serca europejskich czytelników. Sherlock Holmes narodził się na łamach Stand Magazine a następnie w wydaniach książkowych. Twórcą tej postaci jest sir Artur Honan Doyle, lekarz który pisząc chciał dorobić do pensji. Prawie każdy zna tego chudego pana z fajką, kapeluszem i jego londyński adres (Baker Steet 221b), pamiętają również jego niezastąpionego przyjaciela doktora Watsona. Miliony czytelników zaczęło i zaczyna swoją przygodę z powieścią kryminalną wraz z Holmesem. Dodam jeszcze, że Doyle zaczął pisać w szczególnie sprzyjającym momencie. Cała wiktoriańska Anglia była zainteresowana i jednocześnie przerażona zbrodniami Jacka Rippera, czyli Kuby Rozpruwacza. W sprawie jego czternastu morderstw londyńskich prostytutek, policja była bezsilna. Londyn i Anglie zalała fala grozy i oburzenia, ponieważ morderca nie został nigdy złapany. W tej, utrzymującej się jeszcze bardzo długo, atmosferze opowieści o dzielnym detektywie, który wyręcza nieudolnych policjantów, spotkały się z zainteresowaniem.
Fikcyjna postać stworzona przez sir Artura Doyla, pomimo jego zaprzeczeń, zawiera małe fragmenty innych postaci powieści kryminalnych. Detektyw Holmes niestanie posługuję się analityczną metodą rozumowania Dupina i to właśnie dzięki niej osiąga tak zadawalające wyniki. Po Lecoqu odziedziczył wielki szacunek do ustaleń naukowej kryminalistyki i drobiazgowej analizy śladów pozostawionych na miejscy zbrodni. Lupa stała się podstawowym narzędziem pracy detektywa. Ustalenia kryminalistyczne są dla niego tylko pojedynczymi, niekoniecznie najistotniejszymi fragmentami układanki morderstwa. Powieść kryminalna, w której morderca wykryty zostałby na podstawie analiz z laboratorium. Czytelnik domaga się aby przeciwko umysłowi mordercy stanął do walki umysł detektywa.
Po znakomitym Sherlocku Holmesie powstało wiele powieści kryminalnych, oraz w tym czasie przybrało na sile znaczenie kina i telewizji. Coraz więcej powstawało filmów kryminalnych a nawet seriali. Wbrew pozorom, pojęcie filmu kryminalnego jest bardzo szerokie, przy czym można do niego wliczyć wiele innych gatunków czy podgatunków filmowych. Za główny jego wyznacznik przyjmuje się motyw przestępstwa, które należy bezzwłocznie wyjaśnić. Inspiracją dla realizatorów wczesnych kryminałów filmowych była literatura XX wieku. Za pierwszy film kryminalny uznaje się francuski krótki metraż pt. Historia pewnej zbrodni (Histoire d'un crime, 1901), wyreżyserowany przez Ferdinanda Zeccę. Każdy chyba kojarzy nazwiska takie jak Columbio (porucznik, który pracuje w wydziale zabójstw policji w Los Angeles i zajmuje się morderstwami), czy Kojak ( porucznik Theo Kojak, pracujący w wydziale zabójstw policji w Nowym Jorku). W 2001 r. zaczęto pracować nad innym serialem który na wiele lat zagości w sercach widzów.
W 2004 r. na ekranach amerykańskich telewizorów pojawił się pewny nieprzyjemny dla pacjentów lekarz, który wyznaje jedną złotą zasadę: Wszyscy kłamią (Everybody lies). Dr Gregory House jest niekonwencjonalnym, szalonym, a zarazem genialnym lekarzem, kierującym zespołem diagnostycznym w fikcyjnym Szpitalu Klinicznym Princeton-Plainsboro (PPTH) w New Jersey. W każdym odcinku Dr House wraz ze swoim zespołem próbuje zdiagnozować i wyleczyć pacjentów przejawiających rozmaite objawy, niewyjaśnione wcześniej przez innych lekarzy. Ponadto serial ukazuje prywatne życie House'a i członków jego zespołu, najlepszego i jedynego przyjaciela dr Jamesa Wilsona ordynatora oddziału onkologii oraz dr Lisy Cuddy dyrektor szpitala Princeton-Plainsboro. Początkowo gdy myślano nad serialem nie było jeszcze koncepcji w jakim otoczeniu umieścić Housa. Powstało kilka opcji np. House jako hydraulik, telemarket, profesor literatury angielskiej, więzień czy bejsbolista. Jednak te pomysły się nie przyjęły czegoś w nich brakowało.
Po krótkim czasie w jakim serial uzyskał wysoką popularność, twórcy przyznali, że postać dr Housa jest inspirowana postacią znanego nam już detektywa Sherlocka Holmesa. W serialu można zauważyć wiele podobieństw do powieści. Adres zamieszkania dr Housa 221B Baker Street jest identyczny z londyńskim adresem Holmesa - Baker Street 221B. Ponadto czerpanie z pomysłów Conana Doyle'a widać szczególnie w tym, jaką wagę House przykłada do analizy psychologicznej, nawet kiedy ta wydaje się nie mieć zastosowania, rozumowania indukcyjnego i niechęci do podejmowania przypadków, których nie uważa za interesujące. Jego metody śledcze opierają się na logicznej eliminacji diagnoz, których niemożliwość została udowodniona; Holmes używał do złudzenia podobnych metod. Obie postacie potrafią też grać na instrumentach muzycznych (House na pianinie, gitarze i harmonijce, Holmes na skrzypcach) i zażywają substancje odurzające (House jest uzależniony od Vicodinu; Holmes zażywa niekiedy kokainę). Relacje House'a z dr. Jamesem Wilsonem również przywodzą na myśl Holmesa i dr. Johna Watsona. Jak powiedział David Shore (scenarzysta serialu), samo imię House'a to subtelny hołd dla Holmesa, ze względu na podobieństwo angielskiego słowa house z home, brzmiącym podobnie do nazwiska Holmes.
Serial Dr House daje nam wybór: albo możemy sami rozwiązać zgadkę, albo poczekać i zobaczyć, co się stanie. Można powiedzieć, że tutaj pacjenci są ofiarami zbrodni, a kłamstwa i choroby przestępcami. Tak jak w prawie każdym dziele kryminalnym, widzowie którzy lubią śledzić akcje i ufać błyskotliwemu bohaterowi, muszą tylko uwierzyć opinii House'a, kto kłamie i na czym polega kłamstwo. Ważne jest zdiagnozowanie treści kłamstw i ich motywacji - czyli odkrycie psychologii kłamców na podstawie wypowiedzianych przez nich kłamstw. Osąd jest kluczowym elementem w serialu. House zachowuje się jak ktoś, kto najwięcej krytykuje - często rozmawia o pacjentach i wyśmiewa się z nich - lecz w gruncie rzeczy krytykuje mniej niż inni. Jednak szalony lekarz zrobi wszystko, by chronić swoich pacjentów. House najlepiej kłamie wtedy, kiedy chce uzyskać dla swoich pacjentów pomoc medyczną. Dba o zdrowie swoich pacjentów i by im pomóc, kłamie tak często, jak to jest koniecznie
Pomimo swojej inteligencji i pozycji - jest jednym z najlepszych lekarzy, zarabia też nie małe pieniądze - House ciągle cierpi. Chroniczny ból jaki dokucza lekarzowi, jest nieodłączna jego częścią. Nigdy nie grzeszył urokiem osobistym - mówi że to przez swojego ojca - ale kiedy zaczął mu dokuczać ból stał się ponurakiem. On ciągle cierpi katusze. Chroniczny ból zaś niszczy człowieka , wyczerpuje i przynosi rozdrażnienie. Co zrobił aby na to zasłużyć? Odpowiedź to jego inteligencja i geniusz. Cierpienie zaś jest to zemsta miernoty czyli mniej inteligentnych pacjentów i lekarzy z którymi musi współpracować oraz po części jest to też gniew bogów. A najgorsze jest to, że ta miernota nie chce dać mu ani chwili wytchnienia.
Zamiast spisać na straty swoją nogę, dotkniętą martwicą i niesprawna po przebytym zawale, House walczy o to by ją ratować i dzięki temu pozostać pełno sprawnym człowiekiem. Zamiast zgodzić się na egzystencje kaleki, nadal wiedzie produktywne życie, osiągając kolejne sukcesy zawodowe i jeżdżąc na motorze, a nie na wózku inwalidzkim.
Dramaty medyczne podobnie jak dramaty kryminalne, są konstruowane zgodnie z podstawową zasadą budowania tajemnicy: określona zagadka musi zostać rozwiązana w krótkim czasie, systematycznie pojawiaja się kolejne wskazówki, zaś wyjścia, które okazały się ślepymi uliczkami muszą być ponownie przemyślane. Zaś w miejsce pytania „Kto to zrobił?” typowego dla dzieł kryminalnych, w medycznych pojawia się „Co to jest?”. A odpowiedź nie jest oczywista - a przynajmniej w oczywisty sposób.
Zatem klasyczne dzieło kryminalne jest zatem swoistym moralitetem, opowieścią o brutalnej próbie zakłócenia porządku świata i nieuchronnej klęsce wszystkiego tego co starało się tego dokonać. Pogardliwa na początku nazwa kryminał stała się terminem powszechnie używanym, nawet przez tych, którzy dzieła o tematyce kryminalnej lubią i cenią. Wartość kryminału jako pasjonującej lektury czy serialu najczęściej sprowadza się do zawartej w niej zagadki (morderstwa, choroby, tajemnicy). Więc nie możemy zdradzać przyszłemu odbiorcy dzieła ujętej intrygi, bo zabierzemy mu dziewięćdziesiąt procent przyjemności płynącej z obcowaniem z tym dziełem.
Bibliografia
Dr House : całkowicie bez autoryzacji, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
Jackman I., Dr House : oficjalny przewodnik po serialu, Rebis, Poznań 2010.
Siewierski J., Powieść kryminalna, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW "Prasa-Książka-Ruch", Warszawa 1979.