Gospodarka światowa - system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Podmioty gospodarki światowej:

• Przedsiębiorstwa krajowe [narodowe]

• Przedsiębiorstwa międzynarodowe[korporacje]

• Gospodarki narodowe

• Międzynarodowe [regionalne] ugrupowania integracyjne

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze

Więzi ekonomiczne łączące poszczególne podmioty gospodarki światowej:

• Handlowe

• Usługowe

• Produkcyjne [ korporacyjne]

• Technologiczne

• Kapitałowe

Główne warunki determinujące zajście procesu międzynarodowej integracji gospodarczej:

- gospodarki krajów muszą być rzeczywiście lub potencjalnie komplementarne

- kraje posiadają odpowiednie warunki techniczno - instytucjonalne, bliskość położenia krajów

- odpowiednia pro integracyjna polityka ekonomiczna

Klauzula Największego Uprzywilejowania -klauzula stosowana w umowach międzynarodowych, na podstawie której dany kraj zobowiązuje się do traktowania innego państwa w sposób nie gorszy niż jakikolwiek najbardziej uprzywilejowany kraj

Klauzula narodowa - najkorzystniejszy przepis zapewniający kontrahentowi takie uprawnienia, jakie mają obywatele naszego kraju (bez praw politycznych) → rzadko spotykana, dowód zaufania w stosunkach

Bilans płatniczy - zestawienie (dochody - wpływy kontra wydatki - płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej.

Równowaga pozorna bilansu płatniczego

- wydatki = należnościom

- nie ma salda obrotów wyrównawczych

- równowaga transakcji autonomicznych osiągana w wyniku interwencji państwa, np. zmiana kursu walutowego, polityka fiskalna, celna, itp.

Bilans handlowy - różnica między eksportem a importem danego państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżką handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego.

Eksport kapitału - ekon. wywóz za granicę kapitału ze źródeł publicznych albo prywatnych w postaci lokat na rynku walutowym, kredytów handlowych lub finansowych oraz inwestycji portfelowych i bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Międzynarodowa operacja licencyjna - zezwolenie udzielone przez nadawcę z jednego kraju odbiorcy w innym kraju na korzystanie ze ściśle określonej szczegółowej wiedzy technicznej oraz przekazanie tej wiedzy.

Licencja może obejmować

- opatentowane wynalazki

- wzory użytkowe

- marki handlowe

- projekt racjonalizatorski

- montaż produktu handlowego

Dobrowolne ograniczenie eksportu (VER) - jest rządowym ograniczeniem ilości towarów, które mogą zostać wyeksportowane z danego państwa w określonym okresie. Często nazwę te zapisuje się następująco: „voluntary” export restraint, ponieważ słowo „dobrowolny” nie oznacza, że zastosowano takie ograniczenie bez przyczyny, ale iż jest ono nałożone z powodu natarczywości towaru bądź chęci sprowadzania zbyt dużych ilości danego dobra przez kraje importujące. Jest to zatem bez wątpienia metoda na ograniczanie wymiany handlowej między państwami, a także na wyrównanie ilości towarów i ich dostępności na ich rynkach.

Efekt kreacji handlu - wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących unię celną - w wyniku usunięcia ceł i innych barier w handlu między krajami unii oraz wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej. Zniesienie ceł wewnątrz unii powoduje, iż pewne rodzaje towarów wytwarzane w poszczególnych krajach unii po cenach konkurencyjnych w stosunku do towarów miejscowych.

Efekt przesunięcia handlu - wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej w handlu wzajemnym oraz w zmniejszaniu udziału krajów trzecich, w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających poza obrębem unii, do krajów wchodzących w skład unii celnej. U podstaw efektu przesunięcia znajduje się zróżnicowanie stawek celnych; wewnątrz unii pozostają one zniesione, natomiast w stosunkach z krajami trzecimi są nadal stosowane.

Polityka autonomiczna - polega na tym, że rząd danego kraju sam, bez uzgodnień z rządami innych krajów, prowadzi działania w dziedzinie stosunków ekonomicznych z zagranicą. Do operacji przeprowadzanych w ramach tej polityki zalicza się:

-jednostronne działania państwa podejmowane w celu ochrony rynku wewnętrznego przed konkurencją zagraniczną

-działania regulujące eksport i import

-działania wpływające na bilans płatniczy

Podział ceł według charakteru ekonomicznego:

Cło fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca. (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów)

Cło ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.

Cło ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym.

Podział ceł według sposobu określania wysokości ceł:

Cło ad valorem - określone w procentach w stosunku do wartości towaru.

Cło specyficzne - ustalone w stosunku do ilości towarów.

Cło kombinowane - ustalone w zależności od wartości i ilości towarów.

Podział ceł wg rodzaj podejmowanych decyzji:

- ochronne

- fiskalne

- ekspansywne

Cechy tradycyjnego MPP:

▪ podział świata na kraje rozwinięte, przemysłowe i kraje rolniczo-surowcowe

▪ system kolonialny

▪ specjalizacje międzygałęziowe

▪ migracje ludności (w krajach przemysłowych ze wsi do miast, z kolonii do mocarstw i z mocarstw do kolonii)

▪ polityka kolonialna umacniająca wpływ państw rozwiniętych

Czynniki kształtujące mpp:

Wewnętrzne:

▪ warunki naturalne: położenie, klimat, zasoby, gleby, ludność i jej kwalifikacje,

▪ poziom rozwoju gospodarczego, ukształtowanie historyczne, możliwości inwestycyjne, zasoby kapitałowe,

▪ postęp techniczny i innowacyjny,

▪ czynnik systemowy model funkcjonowania gospodarki zasady konkurencji,

▪ czynniki pozaekonomiczne, zdarzenia nieprzewidywalne, wojny, klęski.

Zewnętrzne:

▪ Wzajemne oddziaływanie krajów o różnym poziomie rozwoju, odmiennym potencjale ekonomicznym i demograficznym, różnych systemach społeczno-gospodarczych, odmiennej kulturze i tradycji. Przekształcenie struktur społeczno-gospodarczych, inna hierarchia celów, nowe rozwiązania organizacyjne i techniczne, przejmowanie wzorców postępowania.

Bariery pozataryfowe - ograniczenia administracyjne działające za pośrednictwem mechanizmu cenowego:

-ograniczenia ilościowe

-dobrowolne ograniczenia eksportu

-normy techniczne i sanitarne

-zakupy rządowe

-wymóg składnika krajowego

-reguły pochodzenia

-subsydia eksportowe

Bariery para taryfowe:

-opłaty wyrównawcze

-podatki nakładane na niektóre dobra

-opłaty pobierane w związku z realizacją transakcji importowej

Autarkia, samowystarczalność gospodarcza - to cecha gospodarki lub cel polityki gospodarczej, prowadzonej przez państwo lub grupę państw, dążące do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości.

Do głównych cech takiej polityki zaliczyć należy:

-rozwój bazy surowcowej

-rozwój przemysłu zbrojeniowego

-gromadzenie surowców energetycznych

-zanik importu przy jednoczesnej próbie wzrostu eksportu.

Biorąc pod uwagę kierunek transferu wyróżnia się dwa rodzaje przepływów technologii:

1. transfer pionowy - informacja dotycząca produkcji danego dobra jest przekazywana całościowo i dotyczy wszystkich etapów procesu wytwarzania, tzn. projektowania wyrobu, badań zastosowania, produkcji egzemplarzy prototypowych, wytwarzania określonych wyrobów i produkcji na skalę masową;

2. transfer poziomy - przekazywana jest technologia produkcji określonego dobra z jednego kraju do drugiego.

We współczesnej gospodarce to właśnie transfer poziomy jest najczęściej występującym przepływem.

Bariery migracji:

- administracyjne (związane z polityką imigracyjną kraju)

- kulturowe (konieczność wejścia w inny krąg kulturowy, niechęć i wrogość wobec imigrantów)

- bariera języka

- przeszkody formalne (trudności z uznawaniem dyplomów i uprawnień)

- bariera finansowa

Dotacje eksportowe - subsydia płacone eksporterom w przypadkach, gdy ceny produktów rolnych na świecie spadną poniżej cen obowiązujących w UE.

Opłatą wyrównawczą nazywamy - różnicę między niższą ceną towaru importowanego, a wyższą ustaloną i gwarantowaną przez Państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju. Podstawowym celem tych opłat jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności.

Strefa wolnego handlu - ugrupowanie integracyjne, w którym kraje uczestniczące znoszą cła i inne bariery w wymianie handlowej, ale zachowują autonomię w kształtowaniu stawek celnych w stosunku do krajów trzecich

Unia celna - porozumienie handlowe w ramach którego kraje członkowskie znoszą cła i inne taryfy w obrotach handlowych oraz ustalają wspólną zewnętrzną politykę handlową.

Wspólny rynek - stadium integracji gospodarczej państw. Polega on na:

-zniesieniu ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy tworzącymi go państwami

-prowadzeniu przez tworzące go państwa wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich

-ujednolicenie stosowania ceł i innych ograniczeń przez wszystkie państwa

-swobodnym przepływie towarów, usług, kapitału, pracowników

-swobodzie działalności gospodarczej wśród tworzących go państw

Unia ekonomiczna - wyższa forma wspólnego rynku, w którym kraje członkowskie dokonały także harmonizacji wszystkich rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych. Przedmiotem takiej harmonizacji są przede wszystkim polityka podatkowa, monetarna i społeczna. W przypadku gdy w unii ekonomicznej wprowadza się także wspólną walutę, unia ta staje się też unią walutową.

Wyróżniamy 3 etapy zagranicznej polityki ekonomicznej krajów wysokouprzemysłowionych.

1. ETAP 1945 - 1973

2. ETAP 1974 - 1986

3. ETAP 1987 - 2001

Inwestycje bezpośrednie - bezpośrednie nakłady na środki trwałe (np. maszyny, całość lub wydzieloną część przedsiębiorstwa).

W zakresie bilansu płatniczego obejmują one te inwestycje, w których inwestorzy (określani tu mianem inwestorów bezpośrednich) pragną uzyskać znaczący stopień kontroli nad przedsiębiorstwem (określanym tu przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania). Mają więc charakter bardziej trwały niż inwestycje portfelowe

Inwestycja portfelowa (zagraniczna inwestycja pośrednia) - inwestycja dokonana przez zakup papierów wartościowych, a nie konkretnego przedsiębiorstwa, dobra materialnego czy intelektualnego bądź usługi.

Kupując papiery wartościowe w danym kraju, takie jak akcje, obligacje czy inne, inwestorzy portfelowi mogą zyskać, zarabiając na różnicach w oprocentowaniu takich papierów wartościowych, a więc na różnicy stóp procentowych, czy wahaniach kursu walutowego.

Inwestycje zagraniczne - polegają na nabywaniu w jednym kraju przez rządy, instytucje oraz poszczególne osoby aktywów innego kraju. Inwestycje te obejmują inwestycje zarówno bezpośrednie jak i inwestowanie w papiery wartościowe.

Depozyt importowy - zobowiązanie importera przez władze państwa importującego do wpłacenia na określony czas pewnej części wartości towaru mającego być przedmiotem importu na specjalny nieoprocentowany rachunek bankowy. Depozyt importowy jest jednym ze sposobów ograniczenia przywozu.

Koncepcje redukcji zadłużenia międzynarodowego

· koordynowanie polityki ekonomicznej w ramach spotkań przywódców i ministrów

finansów państw;

· mądra i ekonomiczna polityka finansowa - m. in. ograniczenie deficytu

budżetowego;

· nowe, własne źródła finansowania np. upowszechnienie turystyki międzynarodowej;

· właściwe wykorzystanie pożyczek i kredytów np. poprzez efektywny, stabilny

eksport;

· umorzenie lub restrukturyzacja zadłużenia;

· rządowa pomoc zagraniczna.

Typowe formy zagranicznych inwestycji bezpośrednich:

- wykup pakietu kontrolnego firmy zagranicznej

- join-venture

- założenie filii

- budowa firmy za granicą od podstaw

- budowa wielkich korporacji transnarodowych

- budowa za granicą zakładu produkcyjnego

Waluta złota - elementy charakterystyczne:

- jednostka monetarna danego kraju posiadała parytet złoty

- w obiegu znajdowały się zarówno pełnowartościowe monety jaki i wymienialne na złoto banknoty

- pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej

- pełna wymienialność waluty narodowej na zagraniczne

- władze musiały utrzymywać odpowiednie zabezpieczenia obiegu pieniądza - rezerwy złota

- amplituda wahań kursów bardzo niewielka, istnienie mechanizmu złotych punktów dewiz

Etapy procesu internacjonalizacji przedsiębiorstwa:

I etap dokonuje się w sferze handlu - podejmowane działania wyłącznie handlowe

II etap dokonuje się w sferze produkcji - przedsiębiorstwo podejmuje różnoraką działalność produkcyjno-handlową

III etap dokonuje się globalizacja działalności przedsiębiorstwa - na tym etapie tworzą się korporacje

Myśl naukowo techniczna przemieszcza się:

- forma czysta - informacja, zapis na dyskietce, na papierze

- forma uprzedmiotowiona - zawarta w gotowym produkcie

Transfer technologii:

a) poziomy (transfer technologii następuje pomiędzy firmami),

-licencje, sprzedaż patentów i wzorów użytkowych, know-how,

-kooperacja przemysłowa,

-usługi techniczne,

-środki rzeczowe,

-joint venture,

b) pionowy (transfer technologii następuje z publicznego sektora B+R do przedsiębiorstw

-badania kontraktowe, zamawiane przez firmy,

-licencje na wynalazki, wzory użytkowe,

-doradztwo naukowo-techniczne,

-przepływ kadry technicznej, szkolenia,

-firmy spin-off,

-informacje w publikacjach naukowo-technicznych,

-seminaria, konferencje.

Rozmiar inwestycji w gospodarce otwartej zależy od:

- wielkości importu Im>Ex => I>0

- wielkości eksportu Ex>Im => 0>I

- poziomu akumulacji wewnętrznej Im=Ex => I = 0

- handlu zagranicznego

Rozmiar inwestycji w gospodarce zamkniętej zależy od:

- poziom akumulacji wewnętrznej

- wielkość konsumpcji

- poziom wydatków państwa

Korporacje transnarodowe wpływają pozytywnie na gospodarkę światową:

- pobudzanie wzrostu i efektywności gospodarczej

- powstanie globalnych sieci produkcji

- aktywizowanie lokalnych zasobów i konkurencji na rynku

- przyczyniają się one do restrukturyzacji gospodarek

Korporacje transnarodowe wpływają negatywnie na gospodarkę światową:

- ze względu na swój potencjał ekonomiczno-finansowy oddziałują na rządy i organizacje międzynarodowe

-to one decydują o tym jakie miejsce w nowym międzynarodowym podziale pracy będą zajmowały kraje słabiej rozwinięte

- fakt istnienia przepływów wewnątrzkorporacyjnych

Parytet złota — pierwszy międzynarodowy system walutowy, w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi złota oraz w którym emitenci pieniądza gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze.

Formy rozliczeń bezdewizowych: barter (kompensata towarowa), clearing (kompensata finansowa)

Barter - w oparciu o międzynarodową umowę barterową następują dostawy towarów i usług pomiędzy podmiotami z krajów objętych umową. Wartość wzajemnych towarów i usług musi się bilansować.

Clearing - umowa międzynarodowa; w jej skład wchodzi: suma globalnych wzajemnych płatności, okres ważności umowy (rok - można przedłużyć), waluta rozliczeniowa, sposób postępowania w przypadku niezbilansowania się wzajemnych obrotów i wyszczególnienie pozycji towarowych uczestniczących w wymianie clearingowej

Operacje autonomiczne - wszystkie transakcje na rachunku bieżącym i kapitałowym (bez transferó jednostronnych) podejmowane wyłącznie z chęci osiągnięcia zysku, niezależnie od sytuacji w bilansie płatniczym.

Dobra wystandaryzowane - w krótkim okresie - charakteryzują się znacznymi wahaniami cen i niską elastycznością popytu i podaży, a w długim okresie - ceny tych dóbr stopniowo maleją. Masowe, posiadające jednolity charakter - są to surowce mineralne, pewna część artykułów żywnościowych oraz niektóre półfabrykaty przemysłowe. Towary te niezależnie od kraju pochodzenia są doskonałymi substytutami i zaspakajają potrzeby w sposób identyczny, a ich cechy fizyczno-chemiczne można łatwo ocenić. Czyli, są to towary, których ich walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji, bez względu na miejsce ich wytworzenia. Są zastępowalne.

Mnożnik handlu zagranicznego - współczynnik określający, o ile zwiększy się dochód narodowy, jeśli eksport wzrośnie o jednostkę. Zależność tę wyraża równanie:

Ke = delta Y / delta E

gdzie:

delta Y - przyrost dochodu narodowego

delta E - przyrost eksportu

Ke - mnożnik eksportowy

Warunki działania mnożnika:

- wolne moce wytwórcze

- elastyczna podaż reagująca na zmiany popytu

- stabilne ceny

- mechanizm rynkowy

Cenowe terms of trade

Jest to innymi słowy stosunek zmian cen dewizowych w eksporcie do zmiany cen dewizowych w imporcie, który może być określany zarówno przy stałej jak i zmiennej strukturze rzeczowej handlu międzynarodowego.

Tc= DtEx/DtIm :DoEx/DoIm

Dex- ceny w exporcie

Dim- ceny w imporcie

t- okres badany

o- okres początkowy

Pogorszenie TOT następuje gdy ceny dóbr eksportowanych w okresie danego roku rosną wolniej niż ceny dóbr importowanych.

Pojęcie operacji wyrównawczych wiąże się ściśle z problemami deficytu i nadwyżki bilansu płatniczego. Bilans płatniczy kraju zawsze jest formalnie wyrównany. Więc rzeczony deficyt i nadwyżka oznaczają co innego niż różnica między stroną „Winien” i „Ma” tego bilansu (pozycje bilansu - import, eksport)

ECU, Europejska Jednostka Walutowa (ang. European Currency Unit), utworzona w 1979 wraz z wejściem w życie Europejskiego Systemu Walutowego, zastąpiła Europejską Jednostkę Rozliczeniową (ang. European Unit of Account - EUA) funkcjonującą od 1975.

ECU nie była samodzielną walutą, a jedynie jednostką złożoną z tzw. koszyka walutowego poszczególnych państw, których udział w koszu zależał od gospodarczej siły danego kraju.

Plafon taryfowy oznacza zgodę danego państwa na import określonego towaru lub usługi po obniżonych stawkach celnych w okresie jego obowiązywania; w odróżnieniu od kontyngentów, plafon funkcjonuje w określonym czasie, bez powiązania wartościowego lub ilościowego.

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:

Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego tj: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, polityka cenowa, cła itp., służące do realizacji celów zagranicznej polityki ekonomicznej.

---