BYDŁO

Pogłowie bydła:

Czerwiec 2009 - 5 mln 700

Bydło pochodzi od zwierzęcia TUR, udomowionego 4-10 tyś lat temu.

TYPY UŻYTKOWE BYDŁA

• mleczny

• mięsny

• kombinowany

Typ MLECZNY - ciało w wpisane w trójkąt

- pojemny zad

- dobrze wykształcone wymię

- wydłużona głowa osadzona na wąskiej szyi

- klatka piersiowa umiarkowanie wysklepiona, głębsza w cz. tylnej

- żebra skośnie wzgl. kręgosłupa, znaczne odstępy międzyżebrowe

- łopatki dobrze przylegające, płasko umięśnione

- szeroki, płaski zad, lekko nachylony ku tyłowi

- profile mięśni - zwłaszcza udowych - lekko wklęsłe

- nasada ogona niska

- wymię wysoko zawieszone, w kształcie skrzynkowo-miskowy

- harmonijna budowa

- żywy temperament

- intensywna przemiana materii

Rasy: - holsztyńsko-fryzyjska; jersey; ayrshire

Typ MIĘSNY - kształt prostokąta

- tułów umięśniony

- profil mięśni wypukły

- kłąb szeroki

- szyja krotka, dobrze umięśniona i mocno związana z tułowiem

- żebra zbliżone do kąta prostego wzgl. Kręgosłupa, mniejsze odstępy międzyżebrowe

- zwierzęta ociężałe, wolniejsza przemiana materii

- skłonność do odkładania białka

- nie są dojne - słabo wykształcone wymię

Rasy: - hereford; charolaise; Limousin; piemontese

Typ KOMBINOWANY - cechy pośrednie typu mlecznego i mięsnego

- bydło tego typu ustępuje zazwyczaj pod wzgl. mleczności zwierzętom ras jednostronnie mlecznych, a pod względem walorów opasowych - rasom jednostronnie mięsnym

Rasy: - simentalska; czerwono-biała; czarno-biała

RASY MLECZNE:

• Holsztyńsko-fryzyjska: wyhod. w Stanach, czarno-białe umaszczenie; doskonale zbudowane i wysoko usytuowane wymię, wys. w kłębie 140cm, masa 650kg (buhaje: 750kg); wydajność mleka na 305 dni - 7-9 tyś kg (największa w Stanach i Izraelu - 10,5kg); zawartość tł. 4%, białko - 3,2%;

• Jersey mała rasa; waga do 400kg, wys. 124cm, umaszczenie jednolite (myszate, brązowe, beżowe z jasną obwódką pyska wokół śluzawicy); słabo umięsniona, dobre wymię; wydajność 4-5kg, tł. do 6%, białko - 4%; ok. 1000 sztuk

• Ayrshire wyhod. w Anglii; 500kg, 130cm (buhaje: 800kg/140cm); czerwono-biała; odporna na trudne warunki środ., w PL nie występuje; posiada duże rogi; wydajność: 6 tyś kg mleka/ 4% - tł/ 3,3% - białka

RASY MIĘSNE:

• Hereford najliczniejsza rasa; 600kg (buhaje - 900kg); umaszczenie: tułów - jednolite ciemno czerwone, głowa, dolna część szyi, mostek, podbrzusze i dolne cz. kończyn - białe; dobra płodność i łatwe ocielenia, odporna na warunki środ., przystosowane do utrzymania pastwiskowego

• Angus II wzgl. liczebności, 600kg (buhaje 900); umaszczenie jednolite czarne; bezrogie; mięso: dobre, soczyste, marmurkowate

• Charolaise franc., kiedyś jako robocze; buhaje 1200kg, wys. 145cm, krowa 800kg/140cm, umaszczenie jednolite białe lub biało-kremowe; śluzawica, rogi, racice - jasne; minus: trudne porody

• Limousin frans., jednolite czerwone; krowy: 650kg/buhaje: 1000kg; cienka kość, doskonałe umięśnienie; mięso mało otłuszczone, dobra jakoś; wys. przyrost dzienny, łatwe ocielenia

• Piemontese Góry Włoskie, jedyna włoska rasa występująca w PL; b.db. umięśnienie, duża frekwencja genów hipertrofii mięśni (przerost mięśni) zadu oraz b. chudym mięsem ; prod. mleka: 3 tyś kg na parmezan

• Salers umaszczenie jednolite czerwonel kędzierzawy włos, potężne poziome rogi, waga 700kg krowy, buhaje - 1100kg; odporne, dobra płodność i łatw ocielenia. Opiekuńcze wobec cieląt

• Simental szwajcarskie, masywne, dobrze umięśnione; 800 - 1200kg, opasane intensywnie; trudne porody

RASY KOMBINOWANE:

• Czarno-biała b.db. budowa, zbilansowana użytkowość mleczna i mięsna, 600kg/130-135cm; wyd. 5-6kg - tł. - 4,2%/ białko - 3,3%; prawie nie istnieje - wyparta przez rasę holszt-fryz.

• Czerwono-biała mocna, zwarta budowa, szeroki tułów, nieznaczna wydajność mleka, krowa - 600kg, buhaje - 900-1000kg/130-140cm; występuje w Niemczech, Holandii, w PL - Dolny Śląsk, wypierana przez rasę holszt.

• Polska czerwona jedyna PL rodzima rasa; hodowla zachowawcza; 500kg/126cm; umaszczenie jednolite od jasno czerwonego do wiśniowego; niska wyd. 4tyś kg, tł. - 4,4%, białko - 3,4%

• Simental najliczniejsza w EU; 650kg/ 135cm, łaciate: od beżowego do wiśniowo-brunatnego, głowa i podbrzusze białe; wyd. 4tyś kg, duża przydatność serowarska (duża zawart. kazeiny); w PL tylko 1% pogłowia

ŻYWIENIE BYDŁA

* Zapotrzebowanie BYTOWE na składniki pokarmowe konieczne do utrzymania się przy życiu, do sprawności fizycznej, stanu równowagi cieplnej

* Zapotrzebowanie PRODUKCYJNE na składniki pokarmowe wynikające z konkretnej produkcji.

* Zapotrzebowanie OGÓLNE suma zapotrzebowanie bytowego i produkcyjnego

Czynniki wpływające na potrzeby pokarmowe:

• masa ciała wraz ze wzrostem zwiększa potrzeby bytowe

• produkcja mleka i zawartość białka i tłuszczu

• wiek - większe zapotrzebowanie zwierzęta do 5 lat

• kondycja - o słabej: większe zapotrzebowanie

• stadium laktacji:

• początek laktacji - od wycielenia do szczytu laktacji

• środek okr. laktacji - od szczytu do zasuszenia

• zasuszenie - 6 tyg przed wycieleniem

Podstawą dawki pokarmowej krów mlecznych są pasze objętościowe soczyste, latem zielonki, zimą kiszonki i okopowe z udziałem siana, słomy oraz pasz treściwych w zależności od wydajności.

Orientacyjna ilość pasz w dziennej dawce pokarmowej:

• zielonki z łąk i pastwisk - do 10% masy całkowitej dawki

• zielonki z lucerny i koniczyny - do 40 kg

• kiszonki z kukurydzy - zimowe - do 15 kg

• kiszonki z liści buraków - do 25 kg

• kiszonki z traw - do 30 kg

• buraki cukrowe - do 15 kg

• buraki półcukrowe - do 30 kg

• buraki pastewne - do 35 kg

• marchew - do 15 kg

• siano łąkowe - do 12 kg

• siano z lucerny i koniczyny - do 5 kg

• słoma zbożowa - do 3 kg

• ziarno zbóż, otręby pszenne - do 3 kg

• wysłodki buraczane suche - do 5 kg

• otręby żytnie - do 2 kg

• nasiona strączkowych - 1/3 wszystkich treściwych

Stosunek: wapń (Ca) do fosforu (P) = 1,5-3 : 1

Pasze treściwe powinny być stosowane powyżej 12 kg/dzień wydajności mlecznej zimą i pow. 15 kg/dzień latem. Stosujemy wtedy 1 kg paszy na każde 3 kg mleka powyżej tej wydajności.

NORMY ŻYWIENIOWE BYDŁA I OWIEC W SYSTEMIE TRADYCYJNYM

Układając dawkę, należy określić:

1. zapotrzebowanie bytowe na podstawie masy ciała

2. zapotrzebowanie produkcyjne

3. zapotrzebowanie ogólne

4. zapotrzebowanie ogólne na suchą masę

5. ewentualne dodatki do zapotrzebowania ogólnego

Różnice między zapotrzebowaniem a jego pokryciem nie powinny być większe niż:

- 5% dla białka ogólnego

- 5-10% dla energii i suchej masy

Niedobór składniki mineralne należy uzupełniać środkami mineralnymi.

Pomieszczenia dla krów mlecznych:

1. obory uwięziowe - stanowiskowe:

• dł. 1,75m/ 1,20m

• uwięź odpowiedniej długości

• dojarka bańkowa przewodowa lub bezprzewodowa

• obory wolno-stanowiskowe

• boksowe - szer. 1,20m, dł. 2,6m

• kombi-boksowe - wypoczynkowe z dostępem do paszy

• z głęboką ściółką - brak wydzielonych stanowisk

Udój w oborach wolno-stanowiskowych - hale udojowe w typie „rybia ość” lub „tangen”.

Dojarnie karuzelowe - 80/h.

Pomieszczenia dla bydła mięsnego:

W sezonie pastwiskowym - najlepiej 24h na pastwisku.

Budować proste i tanie; najkorzystniej utrzymywać w grupach wiekowych na ściółce obszarze wypoczynkowym. Obszar paszowy bez ściółki.

Cielaki:

Utrzymywane w kojcach indywidualnych.

Cielę do 60kg - 1,2m2

Cielę powyżej 60kg - 1,5m2

ROZRÓD BYDŁA

DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA - moment wystąpienia pierwszej owulacji; nie jest równoznaczna z dojrzałością hodowlaną. Następuje w wieku ok. 5-6 m-cy.

DOJRZAŁOŚĆ HODOWLANA - pozwala na pokrycie; 60-70% masy ciała dorosłej krowy - 15-17 m-cy. Pierwsze ocielenie może być w 35 m-cu.

Ciąża trwa 9 miesięcy.

Dane notatkowe:

• data wycielenia

• data obserwacji rui

• data krycia

• data zacielenia lub stwierdzenia cielności

Sposoby krycia:

KRYCIE NATURALNE - wolne - kilka buhajów z krowami (duże stada mięsne)

- haremowe - 1 buhaj na 25 krów

- krycie z ręki

INSEMINACJA - sztuczne unasienianie - najczęściej stos.; polega na wprowadzeniu w drogi rodne krowy nasienia buhaja za pomocą pistoletu inseminacyjnego.

Ruja u krów:

Cykl trwa 21 dni, ruja ok. 18h, po 12h najlepsze krycia.

Charakterystyczne objawy rui:

• odruch tolerancji - krowa daje się obskakiwać,

• wyciek śluzu ze sromu

• silne zaczerwienienie sromu

• pobudliwość

• zmniejszony apetyt i prod. mleka

• zwiększona temp. Ciala o 0,3*

• wyginanie grzbietu

Trzykrotna obserwacja daje najlepsze wyniki - rano, popołudniu i wieczorem.

Schemat unasieniania:

• jeżeli ruja wyst. rano - krycie późne popołudnie/ wieczór

• jeżeli w czasie dnia - krycie następnego dnia rano

• jeżeli wieczorem - krycie następnego dnia popołudniu

Badanie na cielność ~ 45-60 dni.

Zasuszenie - 45-60 dni przed ocieleniem.

Optymalne wyniki:

• okres międzywycieleniowy - od 1 do 2 wycielenia - 365-380 dni

• średnia liczba dni od ocielenia do 1 rui - 40 dni

• średnia liczba dni od ocielenia do 1 krycia - 50-60 dni

• średni okres międzyciążowy - 85-100 dni

• wskaźnik zużycia nasienia - 1,5-1,7 porcji

• okres zasuszenia - 45-60 dni

• średni wiek 1 ocielenia- 2 lata

• średni wiek 1 krycia - 15 mieś

• wskaźnik brakowania z powodu jałowości < 10 %

Pielęgnacja bydła (wzgl. zdrowotne):

• czyszczenie skóry - usunięcie nagromadzonych warstw kurzu, brudu, naskórka powoduje pobudzenie zakończeń nerwowych, lepsze ukrwienie skóry wzmaga proc.przem. materii

• poprawia wydajność - 5-8%

• korekcja racic - uniknięcie uszkodzeń kończyn, 2x w roku (wiosna - 6 tyg. przed pastwiskiem i jesień)

• unieruchomienie kończyny

• zestruganie nożem kopytowym warstwy rogu z powierzchni podeszwowej

• obcięcie kleszczami racicowymi warstwy rogu od strony podeszwy

• zestruganie nożem kopytowym części podeszwy przylegającej do szpary międzyracicznej

• wyrównanie nierówności tarnikiem

• usuwanie rogów:

• u zwierząt stadnych w oborach wolnostojących

• naj;epiej u cieląt od 10-14 dni

• sposób chemiczny - preparat Rogowet:

• strzyżenie sierść 3cm wokół zawiązków rogów

• zwilżamy powierzchnię wodą i smarujemy ROgowetem i wokół

• po 4-6 tyg. same odpadają

• sposób chirurgiczny - nożem

• żegadła elektryczne

Użytkowanie mleczne krów:

Skład chemiczny mleka:

* 80% woda

* 4-6% - tłuszcz

* 3-4% - białko:

- kazeina - 76%

- albuminy - 13%

- globuliny - 5%

* 5% - laktoza: dwucukier = glukoza + galaktoza

* 0,70% - substancje mineralne

* źródło witamin: A, B, C, D, E, K

Laktacja - okres wydzielania mleka, rozpoczyna się od ocielenia do zasuszenia. Szczyt laktacji - 7-8 tydzień; okres laktacji trwa 305 dni w roku.

Główne czynniki wpływające na wydajność mleczną krów:

• predyspozycje genetyczne

• sposób żywienia i pojenia

• sezon ocielenia - od listopada do lutego najlepsze

• sposób odchowania jałówek

• kolejność laktacji - od 3-5 laktacji

• długość okresu zasuszenia

• dobra płodność

• kondycja

• warunki środowiskowe (temp. 16*; wilgotność 60%)

• dokładność i poprawność doju

Kryteria jakościowe mleka:

• wygląd - jednolity biały z odcieniem kremowym

• zapach świeży, naturalny

• kwasowość pH 6,6-6,8

• temp. Nie wyższa niż 8*C (do 2h właściwości antyseptyczne)

Wymagania jakościowe przy klasyfikacji mleka:

CECHA	KL.EXTRA	KL.I
Gęstość	g/ml	1,0280
Zafałszowanie	Niedopuszczalne Punkt zamarzania nie wyższy niż -0,512*C
Ogólna liczba drobnoustrojów 1 ml	< 100 000	< 400 000
Obecność kom. Somatycznych 1m	< 400 000	< 500 000
Obecność antybioz. Subst. hamujących	niedopuszczalne

Użytkowanie mięsne.

Czynniki wpływające na użytkowość mięsną:

1. genetyczne - rasa, płeć

2. pozagenetyczne - środowiskowe:

• żywienie

• system utrzymania

• warunki utrzymania

• wiek

SYSTEMY OPASU

• INTENSYWNY - zmierza do osiągnięcia w krótkim czasie wysokiej masy końcowej; żywienie oparte na dużej ilości pasz treściwych. W dawce pok. > 50% s.m.

• EKSTENSYWNY - wyłącznie na paszach gospodarskich ze szczególnym wykorzystania pastwiska, trwa do 24-30 m - cy

• PÓŁINTENSYWNY - do masy 500 - 550 kg, wieku 20-22 m - cy; dwuetapowy - połączenie intensywnego i ekstensywnego:

• I etap - do 6 m- cy - ekstensywny

• II etap - pow. 6 m- cy - intensywny - 1,5kg/dzień

Zjawisko kompensacji wzrostu - nadrobienie zaległości we wzroście.

---