Prawie wszystkie dzieci i młodzież uczęszczają do szkoły przez wiele lat. Edukacja jest prawem każdego dziecka. Szkoła obok rodziny jest głównym miejscem jego socjalizacji. Oddziaływanie jej jako instytucji kształcącej i opiekuńczej przypada na różne fazy rozwoju dziecka, dlatego pełni ona szczególnie ważną funkcję opiekuńczo-wychowawczą. Wychowanie dziecka w rodzinie i szkole jest tym bardziej skuteczne im mocniej opiera się na współdziałaniu nauczycieli i rodziców. Taka doniosła rola rodziny
i szkoły w procesie wychowania wynika z faktu, iż stanowią one dwa podstawowe środowiska wychowawcze dziecka. Jednak, aby taka współpraca szkoły z domem rodzinnym przebiegała właściwie i dawała pożądane efekty, powinna opierać się na wspólnych celach wychowania, przychylnym stosunku rodziny i szkoły do współpracy oraz odpowiednim zorganizowaniu tej współpracy z uwzględnieniem potrzeb, warunków i form. Szkoła i rodzice powinni mówić jednym głosem o wychowaniu.
Funkcjonujące rady rodziców i rady szkół powinny mieć swój udział w tworzeniu wewnątrzszkolnych systemów oceniania, ponieważ rodzice mogą być cennym źródłem propozycji, rad i pomysłów tym bardziej, że znają potrzeby dziecka, środowiska i mają własne odczucia co do dotychczasowych doświadczeń w zakresie oceniania szkolnego. Najwyższą wartość we współpracy nauczycieli i rodziców w zakresie oceniania szkolnego ma uczestnictwo rodziców w tym procesie. Rodzice tworząc rady rodziców oraz wchodząc w skład rad szkół, nabierają szczególnych kompetencji opiniodawczych
i decyzyjnych, zabierają głos w najważniejszych sprawach związanych z edukacją dzieci.
Nadrzędnym celem współdziałania nauczycieli i rodziców wg M. Łobockiego jest dążenie do usprawnienia pracy wychowawczej z uczniami. Stosowane w praktyce różnorodne formy współpracy dotyczą spraw związanych z wychowaniem i uczeniem się dziecka. Należą one do codziennych oddziaływań wychowawczych szkoły i domu
i przysługuje im taka sama ranga w procesie wychowawczym i dydaktycznym jak typowym zajęciom lekcyjnym. Innym celem współpracy nauczycieli i rodziców jest lepsze poznanie przez nauczycieli i rodziców poszczególnych uczniów zarówno
w środowisku szkolnym jak i domowym. Jest to niezbędne do usprawnienia wszelkiej niemal działalności wychowawczej, a sprzyjają temu takie formy kontaktów nauczycieli
i rodziców, w czasie których istnieje możliwość wymiany wzajemnych spostrzeżeń
i uwag co do zachowania się uczniów w domu i w szkole. Kontakty nauczycieli
i rodziców ułatwiają ich wzajemne poznanie się i rozumienie. Możliwe jest to dzięki wzajemnym kontaktom, opartym na przyjaźni i obopólnym zaufaniu. Dopiero wówczas można liczyć na zaangażowanie rodziców i nieskrępowanie nauczycieli, co stanowi niezbędny warunek wzajemnego poznania się i zrozumienia.
Zdarza się jednak często, że rodzice znają szkołę, jedynie z relacji i opinii swojego dziecka. Nie chodzą na wywiadówki, ani na żadne inne zebrania, nie uczestniczą w uroczystościach szkolnych. Informacje dziecka o szkole bywają często błędne, mało wnikliwe. Często zmienia to opinię rodziców o nauczycielu, klasie, szkole. Dlatego też mając na uwadze dobro dziecka, zarówno rodzice jak i nauczyciele powinni wypracować wspólne metody i formy pracy z dzieckiem i powinno zwracać dużą wagę na dobre, szerokie i prawidłowe kontakty rodziców z wychowawcami. We współczesnej szkole kontakty rodziców ze placówką edukacyjną są obecnie bardzo szerokie. Jest to rozmowa nie tylko o stopniach, ale o przeżyciach dziecka w szkole. Nauczyciel przekazuje swoje spostrzeżenia i zdobyte doświadczenia. Rodzice dowiadują się co sprzyja ogólnemu rozwojowi dziecka, czym się ono interesuje, jakie jest jego zachowanie w stosunku do kolegów, szkoły, czy ma poczucie obowiązku. Rodzice przychodzą do szkoły po radę, chcą wiedzieć, jakie postępowanie z dzieckiem daje najlepsze efekty, jakie stosować metody i formy pracy, aby najskuteczniej wychowywać. Nauczyciele cenią sobie rodziców, którzy chętnie angażują się w sprawy szkoły i klasy
i są zawsze chętni do współpracy. Oczekują na pomoc w rozwiązywaniu różnych spraw opiekuńczo-wychowawczych, związanych z tym, co się łączy z potrzebami szkoły, bo bez znajomości warunków życia dziecka przez nauczyciela nie jest możliwa efektywna praca pedagogiczna. Ze zgodnego współdziałania między nauczycielami i rodzicami wypływają dodatkowe korzyści:
- lepsze poznanie i rozumienie uczniów przez nauczycieli i rodziców (nauczyciel najlepiej poznaje ucznia podczas rozmów prowadzonych z rodzicami na temat dziecka. Przy okazji również rodzice dowiadują się z relacji nauczyciela o przystosowaniu się ich dziecka do warunków życia w szkole. Taka wymiana informacji ma ogromne znaczenie, gdyż zwiększa możliwość indywidualizowania stawianych uczniowi wymagań),
- przewartościowanie wzajemnych postaw (barierę nieufności i uprzedzeń można bardzo łatwo przełamać nawet poprzez sporadyczne kontakty. Pozostawanie
w kontaktach z innymi ludźmi pozwala na dostrzeganie w nich coraz to innych zalet
i dzięki temu nawiązywać stosunki oparte na zaufaniu i przyjaźni),
- uzgadnianie działań wychowawczych (Chodzi tu przede wszystkim
o ujednolicenie lub wyrównywanie sprzecznych niejednokrotnie wymagań stawianych uczniom przez rodziców i nauczycieli, zwłaszcza w sferze kształtowania u dziecka określonych wartości, ocen, zasad, norm i ideałów. Zgodna współpraca stwarza wiele możliwości ujednolicania poglądów na sprawy związane z wychowaniem),
- udzielanie sobie wzajemnej pomocy (stanowi logiczne następstwo okazywanego sobie zaufania, jak uzgodnienia niektórych poczynań wychowawczych),
- stwarzanie właściwej atmosfery wychowawczej w szkole i w domu (składają się na nią stosunki interpersonalne zarówno między wychowawcami a wychowankami, pomiędzy nauczycielami i rodzicami oraz pomiędzy samymi uczniami. Wymaga to oczywiście czasu i cierpliwości ale podjęty trud jest z pewnością opłacalny).
Każdy nauczyciel powinien wiedzieć, że zaktywizowanie rodziców i włączenie ich w życie klasy i szkoły jest jednym z podstawowych zadań współczesnej szkoły, która nie może istnieć bez efektywnej współpracy z rodzicami. Płaszczyzna współpracy
z rodzicami obejmuje różne formy. Należy je zindywidualizować i dostosować do potrzeb środowiska oraz warunków pracy szkoły. Do tradycyjnych form współpracy (aktywizowania rodziców) możemy m.in. zaliczyć: zebrania, zaproszenie rodziców na organizowane lekcje i do udziału w różnych imprezach, pedagogizację, szkolenia dla rodziców, zaproponowanie roli opiekuna podczas różnych wyjść i wycieczek, rozmowy indywidualne, współorganizowanie imprez klasowych, spotkania indywidualne. Powyższe formy nie wyczerpują jednak wszystkich możliwości. Należy poszukiwać ciągle nowych, bogatszych form, zbliżających rodzica do nauczyciela. Bardzo ciekawymi formami są zajęcia otwarte, które pokazują działanie dziecka na tle zbiorowości klasowej. Warto włączać do nich także rodziców. Aby ich uczestnictwo w życiu szkoły było coraz większe, można im zaproponować zorganizowanie i czynne uczestnictwo
w imprezach o charakterze nie tylko klasowym, ale i szkolnym, np. ogniska, festyny, dyskoteki, rajdy, wycieczki, pikniki. Ich obecność na określonych apelach okolicznościowych i akademiach utwierdzi rodziców, że są współgospodarzami szkoły. Widząc zaangażowanie nauczycieli, sami chętniej włączą się do działań, w miarę swoich możliwości czasowych i finansowych. Konsultacje indywidualne są także formą bliskiego kontaktu z rodzicami. Mogą się one odbywać jeden lub dwa razy w miesiącu, o stałej godzinie i w określonym dniu tygodnia. Są one o tyle cenne, że czas przeznaczony na rozmowę będzie wykorzystany wyłącznie dla zainteresowanego rodzica. Do współpracy zachęcą ich także różnego rodzaju listy pochwalne, wyróżnienia, dyplomy bądź wpisywanie do księgi szkoły nazwisk zasłużonych rodziców. Aby stwierdzić czy wzajemna współpraca przebiega zadowalająco, nauczyciel powinien co jakiś czas przeprowadzić ankietę i dokonać ewaluacji.
Współpraca może być źródłem satysfakcji dla obu stron, stwarza okazję do wzajemnego wspierania się i połączenia wysiłków w szczególnie trudnych momentach w wychowaniu dziecka. Jest ona możliwa wówczas, gdy obie strony przestrzegają pewnych zasad, które zwiększają szansę na udaną współpracę:
Ważne jest uznanie pozytywnych intencji drugiej strony. Jest to pierwszy istotny krok do porozumienia.
Każda ze stron powinna uznać i uszanować prawa i kompetencje drugiej. Należy informować druga osobę o swoich uczuciach, potrzebach i oczekiwaniach
i obserwacjach dotyczących dziecka umiejętnie bez naruszenia granic tzn. pouczania, dawania rad, narzucania swojej woli.
Obie strony powinny przestrzegać wspólnych ustaleń dotyczących możliwości dziecka, jego sposobu uczenia się itp. Wzajemne wspieranie się w pracy sprzyja rozwijaniu zaufania w relacji.
Mogą one poszukać wspólnych celów i wartości. W ten sposób nauczyciele
i rodzice stają się sojusznikami we wspólnej sprawie.
Podtrzymanie współpracy jest możliwe poprzez wzajemne dostrzeganie starań drugiej osoby. Taka postawa sprzyja budowaniu poczucia kompetencji
i satysfakcji z podejmowanych działań.
Odpowiedzialność za współpracę ponoszą równo obie strony. Nauczyciele
i rodzice są partnerami w realizowaniu zadań związanych z wychowaniem
i nauczaniem.
Podstawą współdziałania jest kontakt i dobra komunikacja. Tylko wówczas jest miejsce na wymianę myśli, szukanie odpowiedzi, tworzenie właściwego klimatu do pracy w szkole. Sam fakt, że rodzice interesują się problemami szkoły, wykazują chęć szukania wspólnych rozwiązań, identyfikują się ze szkołą, świadczy o ich otwartości.
Relacje zachodzące pomiędzy nauczycielami a rodzicami powinny być prawdziwe, autentyczne, pozbawione zakłamania i oparte na głębokim obustronnym zaufaniu.
Współpraca rodziców i nauczycieli ma ogromne znaczenie nie tylko w procesie wychowania, ale też nauczania. Jest wzajemnym wspomaganiem we wszystkich dziedzinach, na płaszczyźnie realizacji celów głównie społecznych, ale także
i dydaktycznych. W toku wzajemnej wymiany informacji dochodzi wtedy do ujednolicenia i wyrównania sprzecznych niejednokrotnie wymagań stawianych uczniom przez nauczycieli i rodziców w dziedzinie wychowania moralnego, społecznego, w sferze oddziaływań kształtujących u dzieci określone oceny, wartości, zasady, normy. Szkoła musi stwarzać warunki do aktywnej współpracy z rodzicami, ponieważ, jak działania dydaktyczno- wychowawcze szkoły są skuteczne wówczas, gdy są zintegrowane
z pracą wychowawczą rodziny.
Bibliografia:
Balińska H. (1987), Moje dziecko - dobry uczeń. Warszawa: Wyd. WSiP.
Chabik E. (1999), Aktywizowanie rodziców do współpracy ze szkołą, W: Wychowanie na co dzień, Nr 9.
Dobson J. (1990), Rozmowy z rodzicami. Kraków: Wyd. Towarzystwo Krzewienia Etyki Chrześcijańskiej.
Dobrzyńska J. (1999), Budowanie dobrych relacji, W: Wychowawca, Nr 3.
Konwencja Praw Dziecka.
Kosińska E. (1999) , Rodzice - szkoła. Krótki poradnik psychologiczny. Kraków: Wyd. Rubikon.
Kosińska E. (1999), Wychowawca w szkole, Kraków: Wyd. Rubikon.
Koźmiński G. (2002), Współpraca z rodzicami, Złotów: Wyd. K&K.
Krasowska A. (2000), W jedności siła, W: Remedium, luty.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia.
Łobocki M. (1992), ABC wychowania dla nauczycieli i wychowawców, Warszawa: Wyd. WSiP.
Malinowska A. (2001), Program wychowawczy szkoły jako płaszczyzna porozumienia nauczycieli i rodziców w kreowaniu nowego wizerunku szkoły,
W: (red:) Nowosad I., Nauczyciele i rodzice. Współpraca w wychowaniu, Zielona Góra: Wyd. Uniwersytet Zielonogórski.
Rubczewska I. A. (2000), Współpraca nauczycieli z rodzicami, W: Nowa Szkoła, Nr 3.
Taraszkiewicz M. (1999), Rodzice bywają w szkole, W: Gazeta Szkolna, Nr 6.
Konwencja Praw Dziecka - art. 28.
Dobson J. (1990), Rozmowy z rodzicami. Kraków: Towarzystwo Krzewienia Etyki Chrześcijańskiej, s.42.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia.
Balińska H. (1987), Moje dziecko - dobry uczeń, Warszawa: WSiP, s.21-22.
Krasowska A. (2000), W jedności siła, W: Remedium, luty, s. 24-25
Działania nauczyciela w obszarze aktywizowania rodziców na polu współdziałania z szkołą
1