Ćwiczenia manualne

Celem ćwiczeń jest takie poprawienie tej sprawności, by dziecko mogło dostatecznie radzić sobie w czynnościach wymagających wykonywania drobnych, precyzyjnych ruchów ręki. Głównie chodzi nam o to, by dziecko mogło pisać dostatecznie szybko i czytelnie.
Poprawienie sprawności manualnej jest możliwe tylko poprzez wykonywanie różnorodnych zajęć praktycznych, a zwłaszcza rysunków. Zajęcia takie prowadzone w okresie poprzedzającym naukę mogą wpłynąć na znaczną poprawę sprawności dziecka i zapewnić mu lepszy start w szkole. Usprawniając rękę dziecka musimy stopniowo przechodzić od zadań łatwych, prostych, do coraz trudniejszych, wymagających wykonywania coraz drobniejszych, precyzyjniejszych ruchów. U dzieci z zaburzoną sprawnością ruchową podczas wykonywania różnych czynności występuje bardzo duże napięcie mięśniowe, często usztywniające rękę, a przez to uniemożliwiające dostateczne kierowanie ruchami. Napięcie to jest tym większe, im bardziej złożone i precyzyjne ruchy musi wykonywać dziecko. W pierwszym okresie zajęć wyrównawczych musimy więc prowadzić ćwiczenia zmniejszające to napięcie, rozluźniające mięśnie. Muszą to być ćwiczenia, w których dziecko wykonuje duże ruchy całą ręką. Proponowane ćwiczenia stopniowane pod względem trudności, grupowane są według stosowanych technik: lepienie, malowanie, wycinanie, rysowanie i manipulowanie.

1. Lepienie
   Lepienie angażuje głownie mięśnie palców i dłoni, ćwiczy stawy nadgarstka. Materiał: plastelina, glina, masa papierowa.

1. Ugniatanie plasteliny, wypełnianie powierzchni koła, kwadratu, trójkąta.

2. Wałkowanie cienkich wałeczków, obwodzenie konturów figur geometrycznych, prostych przedmiotów.

3. Formowanie z wałeczków w sposób dowolny kwiatków, zwierząt, ptaków.

4. Toczenie kulek, lepienie drzew o różnym kształcie koron.

5. Ozdabianie tekturowych talerzyków elementami z plasteliny.

2. Malowanie

Malowanie usprawnia ruchy ręki, rozluźnia mięśnie, w wyniku, czego ruchy są płynne, powolne, szerokie i swobodne. Materiał: duże arkusze papieru pakowego, kartony, gazety, farby plakatowe i akwarelowe, pędzle, flamastry i gałganki.

1. Malowanie palcem różnokolorowych splątanych linii:

• kolorowych kłębuszków,

• latających jaskółek,

• skoków małego ptaszka,

• skoków żaby,

• skoków zająca.

2. Malowanie gałgankiem

• duże i małe kałuże po deszczu,

• duże i małe chmury na niebie,

• kwitnące wiosną sady,

• łany zbóż latem,

• zamazywanie dużych wzorów figur geometrycznych: koło, trójkąt, prostokąt, kwadrat

Układanie
Układanie z klocków domków, ulic, drzew, kwiatków, pociągu, samochodów, choinek, łódek, statków itp. Tego typu ćwiczenia manipulacyjne rozwijają orientację przestrzenną, czyli zdolność ujmowania stosunków między przedmiotami w otaczającej przestrzeni. Umiejętności te są bardzo potrzebne dziecku przed rozpoczęciem nauki pisania. Istotną cechą manipulowania jest to, że mogą być zaangażowane obie ręce, usprawnia się więc lewa ręka..

1. Układanie według wzorów z kapsli, kasztanów, szyszek, grochu;

2. Układanie z patyczków mebli, roślin, domów;

3. Składanie z części całości:

• domu z elementów,

• postaci ludzkiej,

Wykonywanie korali: wiązanie pojedyńczych i podwójnych węzłów na paskach igielitu w odpowiednich odstępach,

Plecienie dywaników z kolorowej włóczki, przemienność kolorów,

Wycinanie
Wycinanie rozwija koordynację ruchów rąk, wzroku i ręki, współpracę palców. Należy najpierw pokazać dziecku sposób trzymania nożyczek oraz proces cięcia, a potem przećwiczyć z dzieckiem:

1. Cięcie linii prostej: paseczki, dróżka, wstążeczki, trawa.

2. Cięcie po linii falującej i łamanej, umiejętność kierowania papierem papierem w czasie cięcia.

3. Wycinanie dużych kół i małych, kwadratów, trójkątów.

4. Rozcinanie obrazka na cztery i sześć części do składania.

Wydzieranie
Wydzieranie umożliwia dziecku bezpośredni kontakt ręki i palców z materiałem, bez użycia narzędzi. Ćwiczenia te pozwalają dziecku na swobodę ruchów rąk, kształcą mięśnie palców i umiejętność współpracy między różnymi palcami. Ćwiczenia w wydzieraniu doprowadzają do dużej wrażliwości czuciowej opuszków palców. Materiał: papier różnego gatunku " karton, kolorowe gazety, pergamin, bibuła, klej.

1. Wyklejanka domu z kolorowego papieru na gazecie, na której naszkicowane są kontury domu,

2. Wyklejanka na kartce papieru dowolnej kompozycji z czasopisma w kolorze.

Wyszywanie
Wyszywanie wymaga już ukształtowanej w pewnym stopniu koordynacji ruchów, umiejętności hamowania impulsów, które umożliwiają współpracę drobnych grup mięśni i kontrolę wzrokową własnych ruchów. Ze względu na bezpieczeństwo ćwiczenia te wymagają od dziecka skoncentrowanej uwagi i opieki ze strony osoby dorosłej. Materiał: gruba igła, grube nici, wełna, tekturki z nakłutymi wzorami, szare płótno, kolorowe mazaki.

1. Ćwiczenia wstępne:

• nawlekanie igły,

• trzymanie igły,

• wyciąganie nitek z tkaniny,

• przyszywanie guzika.

Ćwiczenia podstawowe:

• wyszywanie wzorów na zakładce tekturowej,

• na konturach namalowanego prostego przedmiotu na tekturce, wykłuwanie grubą agrafką dziurek, przeciąganie przez dziurki za pomocą grubej igły kolorowej włóczki,

• wyszywanie serwetek, obrazków.

• Stemplowanie
  Stemplowanie umożliwia dziecku operowanie dłonią i dostosowanie napięcia mięśni do zamierzonego efektu. Dziecko kontrolując własne czynności przy odbijaniu stempla, ma możliwość doskonalenia ruchów oraz wyeliminowanie zbędnych. Ćwiczenie to szczególnie usprawnia manualne, kształtuje świadome operowanie dłonią i hamuje ruchowe impulsy. Stemplowanie stemplami kupowanymi / zwierzęta, rośliny, przedmioty, ludziki.

1. Zabawy w stemplowanie:

Co się odciśnie" Jak się odciśnie"

• które ze stempli i dlaczego można odciskać niezależnie od kierunku,

• które ze stempli i dlaczego należy odciskać w ściśle określonym kierunku.

• Stemplowanie scenek rodzajowych, np.

• misio w lesie,

• w sadzie,

• w ZOO,

• w kwiaciarni,

• w sklepie z zabawkami,

• wyścigi samochodowe.

• Stemplowanie połączone z malowaniem kredką, np.

• wykonywanie kart do gry: po 2 takie same kwiatki na dwóch kartonikach,

• wykonywanie loteryjek: stemplowanie prostokątów wzorami, od 1 do 10 elementów, zamalowywanie określonym kolorem,

• uzupełnianie karty zadaniowej: nauczyciel wywiesza na tablicy określony wzór, dzieci wyszukują wśród różnych stempli " stempel właściwy, odciskają takie same stemple.

• Przykrywanie obrazków, np.:

• każde dziecko otrzymuje kartonik podzielony na 4-6 części. W każdym polu jest określony wzór. Dziecko ma wycięty kartonik wielkości jednego pola, stempluje taki sam wzór i przykrywa loteryjkę. Wygrywa dziecko które pierwsze starannie wykona zadanie.

• Ułożenie na tablicy w różnych układach, np. 5 ludzików, 7 choinek czy 4 piesków. Dzieci stemplują, np. za pomocą korka obraz figury liczbowej w tym samym układzie jak na tablicy.

• Rysowanie
  Rysowanie jest czynnością najwcześniej uprawianą przez dziecko. Celem tych ćwiczeń jest dalsze kształtowanie płynności ruchów, utrwalanie kierunku od lewej do prawej, prawidłowego spostrzegania, wyrabianie zręczności rąk, dokładności, mieszczenia się w określonych granicach itp. Rysunek na zajęciach wyrównawczych ma charakter zabawy ruchowo " graficznej, dzieci najpierw wykonują określone czynności, które później odzwierciedlają graficznie.
  Materiał: patyk, flamastry, duże arkusze papieru, szablony figur geometrycznych, kalka techniczna, wzory szlaczków.

1. Rysunek symboliczny

• bieg z omijaniem przeszkody,

• zabawa w węże,

• zjeżdżanie na sankach z górki z omijaniem przeszkody,

• szukanie grzybów w lesie,

• przejście przez tunel,

• wirujące liście na wietrze,

• błyskawica w czasie burzy

• Rysowanie ze zmianą i zachowaniem kierunku.
  Na dużych arkuszach papieru narysowane są kropki i duże, kolorowe grochy: dzieci łącza je liniami w określonym kolorze lub dowolną linią łączą grochy w jednakowym kolorze.

• nawlekanie korali różnie rozrzuconych w jednym kolorze,

• łączenie kropek ułożonych w kształcie figur geometrycznych,

• łączenie kresek i kropek o różnym kolorze.

• Rysowanie patykiem na zamalowanej farbą powierzchni kartki.

• Rysowanie świecą: dziecko rysuje świecą na białym papierze " na ślepo". Potem zamalowuje płaszczyznę farbami wodnymi.

• Rysowanie węglem lub kolorową kredą na matowej szybce; obrysowanie po śladach konturów obrazka oraz uzupełnienie według własnego pomysłu.

• Kalkowanie przez kalkę techniczną.

• Rysowanie tuszem zaostrzonym patykiem. Projektowanie wzoru na serwetkę, podłużny obrusik, ozdabianie wstążek, chusteczek itp.

• Stemplowanie klockami drewnianymi

1. Odciskanie określonych figur geometrycznych na wąskich paskach papieru, np. prostokąty, koła , trójkąty.

2. Wykonanie szlaczka geometrycznego według wzoru.

3. Stemplowanie przy pomocy dwóch kółek lub dwóch prostokątów " zarysu postaci np. ludzika, zwierzęcia.

• Stemplowanie stemplami z gumy, z korka, szmatki itp.
  Jedziemy pociągiem za miasto. Stemplowanie dużymi i małymi stemplami z gumy o kształcie prostokąta: uzupełnianie brakujących elementów / np. kół/ stemplami z korka.

Ćwiczenia grafomotoryczne przedelementarne.

Ćwiczenia graficzne przygotowują do nauki pisania oraz usprawniają technikę pisania. Przeznaczone są głównie dla dzieci 6-7 letnich, ale mogą też być wykorzystane podczas zajęć terapeutycznych z dziećmi starszymi, u których występują opóźnienia lub zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych. Poprzez ćwiczenia dziecko tworzy trwałe skojarzenia między doznaniami kinestetycznymi, a graficznymi śladami własnego ruchu w trakcie wykonywania dużych, swobodnych ruchów graficznych, ponadto następuje wyrobienie kontroli nad ruchami mięśni dłoni i drobnych mięśni palców oraz ćwiczenie płynnych, rytmicznych, ciągłych, postępujących ruchów pisarskich. Ćwiczenia graficzne dzieli się na etapy. W zależności od wieku dziecka i jego umiejętności w pracy wykorzystuje się mniej lub bardziej zaawansowane ćwiczenia. Pierwsza grupa obejmuje ćwiczenia na materiale bezliterowym. Ćwiczenia te przeznaczone są dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz w wieku młodszym szkolnym. Służą one usprawnianiu funkcji percepcyjno - motorycznych. Przygotowują dziecko do nauki pisania, poprzez usprawnianie techniki rysowania, a także terapię zaburzeń utrudniających opanowanie tych umiejętności. Znaki literopodobne zawierające linie proste, ukośne, faliste i pętlowe wprowadza się zgodnie z zasadą stopniowania trudnościLinie pionowe ( padający deszczyk ) rozpoczyna się od rysowania po śladzie linii już narysowanych. Należy zwracać uwagę, aby dziecko rysowało dokładnie proste linie bez odrywania ołówka od kartki papieru. Linie proste poziome powinny być rysowane zgodnie z ruchem gałki ocznej przy pisaniu i czytaniu ( od strony lewej do prawej ). Rysowanie linii poziomych jest dla dziecka trudniejsze niż rysowanie linii pionowych. Rysuje się je również bez odrywania ręki od papieru. Rysowanie linii ukośnych po zaznaczonych liniach i bez odrywania ręki może być wprowadzone dopiero po wprawnym opanowaniu linii pionowych i poziomych, które są liniami jednoznacznie określonymi. Natomiast skośność jest pojęciem wieloznacznym " pochodnym od pionu i poziomu. Pierwsze próby kreślenia tych linii powinny być wykonane palcem po śladzie i jeżeli dziecko wykonuje je właściwie, wtedy można je powtórzyć ołówkiem lud kredką. Kreślenie linii ukośnych łamanych ( po śladzie ) wyrabia u dziecka dokładną kontrolę wzrokową tj. dokładne łączenie ruchów oczu z przestrzennym bodźcem wzrokowym, oraz opracowuje odpowiednią współzależność między ruchami oczu, a ruchami grup mięśniowych ręki. Działalność ruchowa wymaga od dziecka rezygnacji z wyłącznie globalnego i statycznego widzenia kształtów. Musi rozbić całość obrazu na części składowe i połączyć je na nowo w reprodukcji. Ta percepcyjna i motoryczna czynność sprzyja rozwojowi spostrzeżeń analitycznych. Na pograniczu globalnego i analitycznego spostrzegania reprodukcyjnego leży ruchowe odtworzenie kształtu "w powietrzu" lub obwodzenie palcami konturu kształtów, które wskażemy dziecku. Rysowanie po śladzie ruchem ciągłym różnorodnych linii płynnie łączących się ze sobą ( dachówki ) odbywa się najpierw poprzez odtwarzanie ruchu palcem na wzorze, potem " w powietrzu", a następnie przechodzi do prób kreślenia na papierze. Tu ruchem i dotykiem powtarza to, co wcześniej objęło wzrokiem. Zabiegi te są transponowaniem statycznej formy wzoru na język ruchu. Doskonali się kontrola wzrokowa nad czynnościami motorycznymi. Celem tych ćwiczeń jest wdrożenie dziecka do płynnych rozmachowych, rytmicznych ruchów ciągłych kontrolowanych wzrokiem. Dalszym etapem jest wprowadzenie kombinacji linii łączących się, ze zmianą kierunków i przecięciami linii już nakreślonych ( kluczyki ). Są one możliwe do wprowadzenia gdy dzieci właściwie opanowały poprzednie umiejętności i chętnie sięgają po nowe wzory. Jeżeli jednak napotykają na trudności " nie należy przymuszać ani przyśpieszać czynności dziecka, tak aby nie zraziło się do wykonywanych zadań. Wymienione ćwiczenia wpływają dodatnio na rozwój takich cech motorycznych jak siła, szybkość, wytrzymałość, czy zręczność. Należy jednak pamiętać aby nie przetrenować i nie zanudzić dziecka, dlatego każda czynność powinna nosić miano zabawy (mieć tytuł )i sprawiać dziecku przyjemność . Ważne jest także aby praca została doceniona słowną pochwałą, lub umieszczeniem na wyeksponowanym miejscu.
Celem ćwiczeń jest między innymi: nauka dzieci prawidłowego trzymania narzędzia do pisania, usprawnianie ruchów rąk, zwalnianie napięcia mięśniowego, umiejętne rozmieszczenie obrazku na kartce. Służą one również wyrabianiu płynności ruchów i precyzji ręki, usprawnianiu koordynacji wzrokowo " ruchowej.

Przykładowe ćwiczenia:

1. Jednoczesne rysowanie obydwoma rękami i naprzemiennie na dużym arkuszu papieru.

2. Zamalowywanie całej powierzchni kartki.

3. Malowanie palcem na całej powierzchni linii poziomych i pionowych zachowując kierunek od lewej do prawej.

4. Malowanie pędzlem linii prostych oraz skłębionych.

5. Zamalowywanie kolorem większych płaszczyzn ruchami od strony lewej do prawej i z góry na dół- po śladzie i samodzielnie.

6. Zamalowywanie pól między liniami poziomymi różnymi kolorami.

7. Malowanie krótkich pionowych kresek z wykorzystaniem piosenki np. wlazł kotek na plotek,

8. Malowanie linii spiralnych- dom ślimaka.

9. Malowanie kółek w kołach od najmniejszego do największego.

10. Kreślenie linii zamkniętych np. koła, kwadratu.

11. Malowanie linii łamanej w formie wzoru na obrus.

12. Wodzenie palcem po wzorze odtwarzanie go na arkuszu papieru.

13. Zabawy ruchowo "graficzne- odtwarzanie graficzne ruchu np. Zabawy w berka.

14. Łączenie narysowanych kropek na kartce w określony kształt

15. Obrysowywanie szablonu od wewnątrz oraz z zewnątrz i kolorowanie go.

16. Szukanie drogi w labiryncie.

17. Rysowanie szlaczków według wzoru ruchem ciągłym.

18. Kreślenie linii pionowych poziomych, ukośnych oraz falistych z zachowaniem kierunku od lewej do prawej.

19. Rysowanie szlaczków poprzez łączenie wyznaczonych punktów.

20. Uzupełnianie konturów szablonów według różnych wzorów zaczerpniętych ze szlaczków ornamentalnych, kolorowanie.

21. Dorysowywanie brakującej części przedmiotu.

22. Rysowanie wierszyków " recytowanie i jednoczesne rysowanie treści.

23. Rysowanie szlaczków w liniaturze szerszej, a potem odpowiadającej liniaturze zeszytu:

• pogłębianie konturu, wodzenie po wzorze,

• kończenie zaczętego wzoru

• odwzorowywanie wg demonstrowanego wzoru

• próby odtwarzania eksponowanych wzorów z pamięci;

• samodzielne rysowanie różnych wzorów.

• Rysowanie pod dyktando na siatce kratkowej.

• Wykonywanie rysunku według wzoru jednym ciągłym ruchem ręki przy pomocy kalki.

---