Bezpieczeństwo narodowe
Semestr: PIĄTY
praca na temat:
EUROPEJSKI SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA PO
I WOJNIE ŚWIATOWEJ
Po zakończenu I Wojny Światowej zasady nowego porządku politycznego, nazwanego wkrótce „systemem wersalskim”, zostały ustalone w trakcie konferencji pokojowej w Paryżu (w 1919r.). Reprezentowani tam byli przedstawiciele 27 państw, lecz głos decydujący należał do przywódców wielkich mocarstw: Francji (premier Clemenceau), Stanów Zjednoczonych (prezydent Wilson) oraz Wielkiej Brytanii (premier Lloyd George),Włoch (premier Vittorio Orlando) i Japonii (nie mieszała się do spraw europejskich). Oficjalnie nazywały się one „głównymi mocarstwami i sprzymierzonymi.” Państwa pokonane uzyskały tylko możliwość wypowiadania swych opinii, które do niczego nie zobowiązywały zwycięzców. Mimo formalnej równości państw, organizacja i przebieg konferencji odzwierciedlały ówczesny układ sił.
Główne rozstrzygniecia konferencji, mimo że zapadały w w wąskim gronie, cechowała niekiedy niespójność i brak konsekwencji. Francja,która doznała największych strat ludzkich i materialnych, dążyłą do trawałego osłabienia Niemiec, całkowitego ich rozbrojenia oraz do uszczuplenia terytorium. Wielka Brytania starała się nie dopuścić do zbytniego osłabienia Niemiec ze wzg na zasadę równowagi sił. Prezydent Wilson pragnął wprowadzenia zasad moralnych do stosunków międzynarodowych (14 punktów Wilsona), uważając, iż będzie to gwarancją uniknięcia nowej wojny, stąd lansował hasło „pokoju bez zwycięstwa” i postulował wytyczenie granic na zasadach etnicznych,a także stworzenie organizacji międzynarodowej, która byłaby zdolna zachować pokój na świecie.
W trakcie konferencji paryskiej zderzyły się więc ze sobą dwa odmienne punkty widzenia: dla jednych spotkanie to miało być prototypem nowego sposobu rozstrzygania problemów międzynarodowych, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i powszechnego pokoju, inni natomiast oczekiwali, iż dojdzie na nim do tradycyjnego „podziału łupów”, zwyczajowego odwetu państw zwycieskich nad pokonanymi.
Konferencje roztrzygneły kwestie ekonomiczne (odszkodowania wojenne), kwestie terytorialne (ustalenie granic panstw pokonanych oraz nowo powstałych i podział terenów kolonialnych) a także kwestie polityczne: zapewnienia na przyszłość trwałego pokoju- miała nad tym czuwać nowo powstała organizacja-Liga Narodow; zapewnienie bezpieczeństwa mniejszościom narodowycm (traktat wersalski wprowadził system międzynarodowej ochrony-pod kontrolą Ligi Narodów).
Liga Narodów
Jednym z głównych problemów paryskiej konferencji pokojowej było uzgodnienie formuły Ligi Narodów i jej miejsca w powojennej strukturze stosunków międzynarodowych. Idea Ligi Narodów stała się głośna w okresie wojny światowej, a różne jej koncepcje pojawiły się w wielu krajach.
Po raz pierwszy sprawy Ligi Narodów dyskutowano na drugim plenarnym posiedzeniu 25 stycznia 1919r. Na posiedzeniu tym przyjęto ogólną regułę, że „Liga Narodów będzie tworzyła integralną część generalnego traktatu pokoju” oraz powołano specjalną komisję do opracowania Paktu Ligi. Wilsonowi szczególnie zależało na takim połączeniu obu dokumentów, gdyż wiedział, że sam Pakt Ligi budzi liczne kontrowersje w USA, ale razem z traktatem pokojowym ma większe szanse na akceptację Kongresu.
Pakt Ligi Narodów podpisany 28 czerwca 1919r. Wszedł w życie wraz z traktatem wersalskim 10 stycznia 1920 r. Pakt składał się z preambuły i 26 artykułów. W preambule w syntetycznej formie wymieniono, po raz pierwszy w dokumencie podpisanym przez kilkadziesiąt państw, zasady pokojowej współpracy miedzy narodami. Stwierdzono więc, iż dla osiągnięcia takiego celu należy „utrzymywać jawne stosunki międzynarodowe, uznanych odtąd za normy rzeczywistego postępowania rządów [...], skrupulatnie szanować wszelkie zobowiązania traktowane we wzajemnych stosunkach między zorganizowanymi narodami.”
Liga Narodów miała być kluczowym elementem nowego ładu politycznego. Jej pomysłodawca, prezydent Wilson, wierzył, iż będzie ona gwarantem właściwego rozwoju ludzkości, a przede wszystkim zapewni powszechny pokój. Nastawienie polityków europejskich było bardziej sceptyczne. Jako optymalną widzieli oni sytuację, w której Lidze udałoby się wyegzekwować postanowienia traktatów pokojowych. Pierwsza w dziejach powszechna organizacja międzynarodowa, stawiała sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa w świecie poprzez współpracę państw i narodow oraz poszanowanie traktatów i nieuciekanie się do siły we wzajemnych stosunkach. Najwyższą władzą LN było Zgromadzenie Ogólne składające się ze wszystkich państw członkowskich, natomiast w praktyce dominujące znaczenie miała Rada LN: 4 członków stałych (Francja, Japonia, Wielka Brytania i Włochy) oraz 4 niestałych. Inne wielkie mocarstwa bądzź w ogóle nie należałydo Ligi (np. Stant Zjednoczone z powodu prowadzonej polityki izolacjonizmu), bądź należały do niej tylko przez jakis czas (Niemcy, Włochy,Japonia,Zwiazek Radziecki). Sprzeczności w gronie wielkich mocarstw oraz dwuznaczność niektórych wążnych sformułowań paktu LN były gł przyczyną małej skuteczności działań LN na rzecz pokoju oraz bezpieczeństwa i uniemożliwiały konsekwentne zastosowanie w praktyce sankcji gospodarczych. Niejednokrotnie Liga Narodów ingerowała w sprawy wewnętrzne mniejszych państw ale okazywała się ona bezradna w konfliktach międzynarodowych, zwłaszcza w wypadku agresji wielkich mocarstw np. Włoch na Etiopię, Japoni na Chiny, czy Niemiec na Czechosłowację i Polskę. Wykluczyła jednak Związek Radziecki po jego napaści na Finlandię.
W 1939 roku Liga Narodów przestała faktycznie funkcjonowac ale dopwiero w 1946 została formalnie rozwiązana.
Liga Narodów stanowiła ważny etap w rozwoju stosunków międzynarodowcyh jako pierwsza próba stworzenia stałego mechanizmu pokojowego regulowaia stosunków międzynarodowych. Doświadczenia polityczne, prawne i organizacyjne Ligi w znacznej części zostały wykorzystane po II wojnie światowej przy tworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Konferencja w Genui. Traktat w Rapollo.
Projekt zwołania ogólnoeuropejskiej konferencji w sprawie „odbudowy gospodarczej Europy i współpracy narodów” zgłosiła Wielka Brytania. Plan brytyjski przedstawił Lloyd George na spotkaniu aliantów w Cannes (6-13 stycznia 1922 r.). Podjęto decyzję o zorganizowaniu na początku marca w Genui konferencji z udziałem wszystkich państw europejskich, a więc poza koalicją, także Rosji Radzieckiej, Niemiec i ich sojuszników z lat wojny. Zaproszenie do udziału miało być wysłanie do Stanów Zjednoczonych. Ustalony w Cannes sześciopunktowy program konferencji genueńskiej uwzględniał przede wszystkim problemy gospodarcze.Mimo ogólnych uzgodnień osiągniętych w Cannes, różnice interesów i celów obu głównych mocarstw sytemu wersalskiego-Anglii i Francji, były już wyraźne. Francja chciała, aby konferencję genueńską wykorzystać do potwierdzenia nienaruszalności dotychczasowych rozwiązań traktatowych, usprawnienia procesu ściągania reparacji od Niemiec i skłonienia Rosji Radzieckiej do uznania długów zaciągniętych przez rząd carski i rząd Tymczasowy.
Traktat w Rapallo wywołał wielkie wyrażenie w ówczesnej Europie. Dwa dni po jego podpisaniu, 18 kwietnia, przewodniczący kilkunastu delegacji uczestniczących w konferencji genueńskiej, a wśród nich polski minister Skirmunt, wysłali do kanclerza Niemiec Karla Josepha Wirtha notę. Zarzucała ona Niemcom prowadzenie skrytych rokowań z rządem radzieckim na tematy, które są jednocześnie przedmiotem obrad konferencji, i naruszanie ducha wzajemnego zaufania .„Delegacja niemiecka przez podpisanie porozumienia z Rosją dała wyraz swej niechęci do dalszego uczestniczenia w konferencji, poświęconej przecież rozmową z tym państwem”
Wkrótce okazało się, iż znaczenie traktatu w Rapallo daleko wykracza poza sfery wskazane w jego treści. Umożliwiał on Niemcom m.in. obchodzenie niektórych klauzul rozbrojeniowych traktatu wersalskiego. 11 sierpnia 1922 r. podpisane zastało tymczasowe porozumienie o współpracy Reichswehry z Armią Czerwoną, a 24 kwietnia 1926 r. zawarto nowy niemiecko-radziecki traktat o wzajemnej neutralności i współpracy.
Traktat w Locarno
Lokarneńskie traktaty kończące konferencję międzynarodową, zwołaną z inicjatywy Francji w szwajcarskim mieście Locarno w 1925 podpisano 1 XII 1925 w Londynie. Ich częścią zasadniczą był tzw. pakt reński, w którym Belgia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy gwarantowały nienaruszalność granicy niemiecko-francuskiej i niemiecko-belgijskiej. Drogę rozstrzygania ewentualnych sporów między Niemcami a Belgią i Francją regulowały dwustronne umowy arbitrażowe.
Pakt pomijał całkowicie kwestię zachodnich granic Polski i Czechosłowacji, dotyczyły ich jedynie traktaty arbitrażowe, zobowiązujące strony do pokojowego rozwiązywania sporów. Traktaty gwarancyjne Francji z Polską i Czechosłowacją, mające charakter umów dwustronnych, były marginesem rozmów w Locarno, nie włączonym do oficjalnych dokumentów konferencji. Traktaty lokarneńskie były podważeniem postanowień traktatu wersalskiego i stanowiły wielki sukces polityczny Niemiec, podkreślony obietnicą mocarstw rychłego przyjęcia ich do Ligi Narodów.
Pakt czterech
Pakt czterech (właściwie Pakt Porozumienia i Współpracy)był kolejną próbaą porozumienia międzynarodowego podjęta w 1932 z inicjatywy B. Mussoliniego, który po dojściu A. Hitlera do władzy, obawiając się ekspansjonizmu niemieckiego, zaproponował zawarcie dziesięcioletniego układu pomiędzy Francją, Niemcami, Wielką Brytanią i Włochami, w którym pragnął zagwarantować Włochom rolę arbitra w sporach międzynarodowych. Propozycja obejmowała rewizję traktatów pokojowych zawartych po I wojnie światowej, równouprawnienie w zbrojeniach i pokojową współpracę w rozwiązywaniu konfliktów kolonialnych. Pakt czterech miał funkcjonować niezależnie od Ligi Narodów. Podpisany został w lipcu 1933.
Nie został ratyfikowany przez III Rzeszę, a także przez Francję. Przestał mieć jakiekolwiek znaczenie wówczas, gdy Niemcy wystąpiły w październiku 1933 z Ligi Narodów.
24 stycznia 1931 r. Rada Ligi Narodów podjęła decyzję o zwołaniu konferencji rozbrojeniowej do Genewy na dzień 2 lutego 1932 r.. Na konferencje zaproszono 64 państaw, ale uczestniczyło w niej 60 państw. Przewodniczącym konferencji wybrano byłego brytyjskiego Ministra Spraw Zagranicznych Arthura Hendersona. Całość prac konferencji koordynowało powołane 5 lutego Biuro konferencji rozbrojeniowej, kierowane przez Hendersona i 14 jego zastępców, w tym przedstawiciela Polski Zaleskiego. Następnie powołano Komisję Ogólną, Komisję Polityczną oraz trzy Komisje techniczne: Lądowa, Morska, Budżetowa.
Podstawą obrad konferencji rozbrojeniowej nie stał się projekt konwekcji rozbrojeniowej, opracowany przez Komisję Przygotowawczą, lecz różne inicjatywy i plany zgłaszane przez poszczególne delegacje. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
· Polski plan rozbrojenia moralnego
· Delegacja w sprawie równouprawnienia Niemiec w dziedzinie zbrojeń
· Plany francuskie: Tardieu oraz Herriota-Paul-Boncoura
· Plan Hoovera i Plan MacDonalda
Ambiwalentny stosunek do III Rzeszy był szczególnie widoczny u brytyjskich elit politycznych. Zagrożenia, jakie niosły rządy narodowosocjalistyczne, były przez niektórych polityków, ale przeważało przekonanie, że ładu europejskiego w kształcie nakreślonym w Wersalu nie dała się już utrzymać. Najlepszy sposób wpływania na kierunek polityki Niemiec widziano w związaniu ich zachodem nawet za cenę nieuchronnych koncesji i ustępstw. Pierwszym formalnym przejawem takiego kierunku myślenia był plan MacDonalda z marca 1933r., który przewidywał stopniowe wyrównywanie potencjału wojskowego Niemiec i innych pańsw. Ograniczenia w dziedzinie zbrojeń morskich i lotniczych oraz piecioletni okres kontrolny, jaki przewidywał ten plan, był także dla Hitlera nie do przyjęcia, to też delegacja niemiecka na genewskiej konferencji rozbrojeniowej rozpoczęła działania destrukcyjne, prowadzące do rychłego jej opuszczenia. Aby uspokoić opinie międzynarodową, Hitler wygłosił 17 maja 1933r. przemówienie, zapewniając o jego pokojowych intencjach. Przyjęto je na ogół zadowoleniem.
Bez większego echa przeszedł w Europie pierwszy wymierny sukces międzynarodowy III Rzeszy, jakimi było przyłączenie Zagłębia Saary. W trakcie Wersalskim przewidziano, iż po piętnastu latach przeprowadzony plebiscyt, w którym ludność opowie się za jedną z trzech możliwości: utrzymaniem dotychczasowego statusu Saary, powrotem do Niemiec lub przyłączeniem do Francji.
Delegacja pięciu mocarstw w sprawie równouprawnienia Niemiec z grudnia 1932r. nie oznaczała zniesienia klauzul rozbrojeniowych obowiązujących Niemcy, a zawartej w części V Traktatu Wersalskiego. Mówiła tylko, że konferencja genewska i przygotowywana tam konwencją rozbrojeniowa powinny kierować się zasadą przyznania Niemcom i „innymi mocarstwom rozrojeniowym na mocy traktatów” równości w zbrojeniach. Miało się to jednak dokonać stopniowo, pod nadzorem międzynarodowym, w procesje dalszych rokowań mocarstw zwycięskich z Niemcami. Delegacja była więc ogólną zapowiedzią decyzji, która jednakże nie przybrała obowiązującego kształtu, gdyż konwencji rozbrojeniowej konferencja w Genewie nie zdołała uchwalić.
Kiedy świat zajęty był agresją włoską Abisynii, Hitler uznał, iż nadchodzi stosowny moment do realizacji następnego celu: remilitaryzacji Nadernii. Nie należy zapominać, że w tym okresie sama Francja była dostatecznie silna, by wypędzić Niemców z Nadrenii nawet bez pomocy, której udzieliłaby jej Wielka Brytania w związku z podjętymi przez Francję krokami, jak również związku z zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu w Locarno”.Niemcy widząc, że państwa zachodnie nie są zdolne żadnych działań, zlekceważyły propozycje londyńskie, a pomysł czasowego ustawienia sfery w Niemczech pod nadzorem międzynarodowym uznały za oburzający. Rada Ligi Narodów ograniczyła się do oświadczenia potępiającego jednostronne złamanie przez Niemcy traktatu, ale zadnych sankcji przeciwko nim uchwaliła.
Niemiecko-radziecki pakt o nieagresji został podpisany w Moskwie 23 sierpnia 1939 r. przez Ribbentropa i Młotowa. Zawierał zobowiązanie do powstrzymywanie się od „wszelkiego działania agresywnego i wszelkiej napaści we wzajemnych stosunkach, zarówno samodzielnie jak i wspólnie z innymi mocarstwami”. Oba te państwa podzieliły Europe środkowo-wschodnia na swoje strefy wpływów,rozstrzygując tą kwestię na drodze „przyjaznego porozumienia”.
Działania Hitlera w Europie pokazały, że nawet tak złożony organ jak Liga Narodów nie jest w stanie utrzymac pokoju w Europie. Liczne pakty i konferencje pokojowo-rozbrojeniowe przyniosły tylko krótkotrwałe efekty, a biernośc w czuwaniu nad bezpieczeństwem na kontynencie odbiła się niewyobrażalnymi skutkami II wojny światowej.
Literatura:
-W.Balcerak, Dzieje Ligi Narodów, Warszawa 1969r
-Encyklopedia szkolna, Hitoria, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1993r
-internet