Paweł Nowak

Kl. II

GRZYBY

W miarę zmian zachodzących w systemie organizmów, uznając wyraźną odrębność grzybów w stosunku do innych roślin, wydzielono je w osobną jednostkę taksonomiczną, która następnie uzyskała najwyższą rangę - królestwo: grzyby.
Komórki grzybów wykazały wiele cech strukturalnych i biochemicznych odróżniających je od komórek roślinnych. Posiadają wprawdzie ścianę komórkową, ale zbudowana jest ona głównie z substancji chitynowych i hemiceluloz, nie wykształcają plastydów i nie gromadzą skrobi, lecz inne materiały zapasowe: glikogen, wolutynę oraz lipidy.

SYSTEMATYKA GRZYBÓW

Grzyby (Fungi) dzielone są na cztery typy: skoczki, sprzężniaki, workowce, podstawczaki.
Skoczki są najczęściej jednokomórkowe. Wiele jest pasożytami roślin, np. grzyb z rodzaju Synchytrium wywołuje tzw. raka ziemniaczanego.
Sprzężniaki zbudowane są ze strzępek komórczakowych. Znanymi przedstawicielami są pleśniak i roztoczek, rozwijające się na glebie, ściółce, produktach spożywczych. Workowce obejmują grzyby jednokomórkowe (np. drożdże) oraz o wielokomórkowych strzępkach, u niektórych mogące tworzyć owocniki o rożnych kształtach. Przedstawicielami workowców są drożdżaki, pędzlaki, kropidlaki, miseczniaki (np. trufle, dzieżki, smardze).
Pasożytniczymi workowcami są np. mączniaki oraz buławinka czerwona. Niektóre workowce wchodzą w skład porostów. Podstawczaki mają grzybnię zbudowaną z dikariotycznych strzępek, które mogą wytwarzać owocniki.
Przedstawicielami podstawczaków jest większość tzw. grzybów kapeluszowych: jadalnych (np. pieczarka polna, borowik szlachetny, kurka, podgrzybek brunatny, maślaki) oraz trujących (np. muchomor sromotnikowy). Podstawczaki są też pasożytami, np. rydze lub opieńka miodowa. Niektóre podstawczaki wchodzą w skład porostów.

SPOSOBY ROZMNAŻANIA SIĘ GRZYBÓW.

Wyróżniamy trzy sposoby rozmnażania się grzybów:
1. Wegetatywnie - przez podział organizmu jednokomórkowego lub fragmentację plechy
2. Bezpłciowe - służą temu specjalne komórki, zwane zarodnikami. Zarodniki bywają nieruchome (aplanospory), a niekiedy opatrzone są wiciami i mają postać ruchliwych pływek (zoospory), a zarodnie, czyli organy w których powstają nazywamy zoosporangiami.
3. Płciowe - polega na połączeniu się i zlewaniu specjalnych komórek płciowych, zwanych gametami. Jeżeli są one jednakowe i wówczas proces płciowy nazywamy izogamią. Natomiast, gdy różnią się wielkością, mówimy o anizogamii. W przypadku gdy jedna z nich, określana jako gameta żeńska, jest duża i pozbawiona wici (zwana komórką jajową), druga zaś męska - mała, opatrzona w wici i ruchliwa (zwana plemnikiem), taki proces płciowy nazwa się oogamią. Gamety powstające w specjalnych tworach płciowych, zwane są gametangiami. Gametangium męskie wytwarzające plemniki nosi nazwę plemni, a gametangium żeńskie, zawierające komórkę jajową, określamy mianem lęgni.
Proces rozrodu ma często przebieg bardzo specyficzny dla danej grupy. Produktem zlania się dwóch różnych gamet jest zygota

CYKLE ROZWOJOWE SPRZĘŻNIAKÓW, WORKOWCÓW I PODSTAWCZAKÓW

Sprężniaki - rozmnażają się bezpłciowo za pomocą nieruchliwych zarodników, płciowo natomiast przez kopulację (zespalanie się) całych, podobnych do siebie, wielojądrowych organów płciowych. Kopulują organy (gametangia) należące do różnych, pod względem płciowym strzępek. Jako wynik kopulacji powstaje wielojądrowa zygota (zwana również zygosporą), która kiełkuje, przechodząc podział mejotyczny i tworzy strzępkę, na szczycie której wykształca się kulista zarodnia i haploidalnymi zarodnikami. Z zarodników tych z kolei powstaje grzybnia rozmnażająca się bezpłciowo (przez zarodniki) lub płciowo w sposób wyżej opisany.

Workowce - głównym sposobem rozmnażania się tych grzybów jest pączkowanie komórek - dotyczy to najbardziej prymitywnych workowców - drożdży.
Workowce rozmnażają się w drodze bezpłciowej za pomocą zarodników konidalnych, powstających przed odcięcie się komórek na końcach strzępek oraz za pomocą zarodników, które powstają w zarodniach, zwanych workami (stąd nazwa: workowce). Do powstania i formowania się zarodników dochodzi po uprzednim procesie płciowym, który ma tu postać gametangiogamii, tzn. zespalania się różnych pod względem płciowym gametangiów - lęgni i plemni. Przedstawia się to następująco:
- wielojądrowa plemnia styka się z wielojądrową lęgnią i przelewa do niej swą zawartość. W lęgni nie dochodzi jednak do zlania się jąder męskich z żeńskimi, lecz układają się one parami i jako tzw. Jądro sprzężone przechodzą do strzępek wyrastających z zapłodnionej lęgni. Strzępki te rozrastają się, ale do zlania się jąder sprzężonych dochodzi dopiero w ich szczytowych komórkach występujących w części rodzajnej owocnika, gdzie tworzą się zarodnie z zarodnikami. W konsekwencji zlania się jąder sprzężonych powstaje diploidalne jądro zygotyczne, które dzieli się trzykrotnie przechodząc również mejozę, w wyniku czego tworzy się osiem haploidalnych jąder, a z nich formuje się osiem zarodników. Komórka, w której one powstają staje się zarodnią, zwana tu workiem. Uwolnione z worków zarodniki padają na podłoże, kiełkują i tworzą haploidalną grzybnię, na której powstają lęgnie i plemnie.
U workowców istnieje więc przemiana faz jądrowych.
Charakterystyczne jest tu oddzielanie czasowe i przestrzenne procesów zlania się cytoplazmy gametangiów i zlania się jąder, gdyż zachodzą one w odległych od siebie miejscach i w różnym czasie, a przedzielone są fazą jąder sprzężonych.
Owocniki zbudowane są różnie, najczęściej mają postać kulistą, butelkowatą lub miseczkowatą.

Podstawczaki - również tu wykształcenie zarodników jest konsekwencją uprzedniego procesu płciowego. Zarodnie mają na ogół postać wydłużonych komórek i noszą nazwę podstawek. Każda podstawka tworzy cztery zarodniki podstawkowe, które znajdują się na jej szczycie w postaci kulistych wyrostków.
Proces płciowy jest tu znacznie uproszczony. Brak tu zupełnie organów płciowych (gametangiów). Kopulują ze sobą różnoimienne jednojądrowe strzępki haploidalne powstałe z zarodników podstawkowych. Podczas kopulacji dochodzi tylko do plazmogamii (zlania się cytoplazmy) obu kopulujących komórek grzybni. Jądra natomiast nie zlewają się, lecz tworzą parę tzw. Jąder sprzężonych. Rozrastająca się teraz grzybnia ma więc komórki dwujądrowe, których podziały odbywają się w bardzo skomplikowany sposób. Po pewnym czasie strzępki rozrastającej się grzybni splatają się gęsto i tworzą owocniki. W części owocnika, gdzie mają wytwarzać się podstawki, w szczytowych komórkach strzępek dochodzi wreszcie do zlania się jąder sprzężonych. W wyniku zakończenia aktu płciowego powstaje jądro zygotyczne, które dzieli się mejotycznie. Komórka zygotyczna przekształca się teraz w podstawkę. Tworzą się na niej cztery wyrostki, do których wnikają poszczególne jądra powstałe po podziale jądra zygotycznego, formując w ten sposób cztery zarodniki podstawkowe. Zarodniki te odrywają się od podstawki i padają na podłoże, gdzie kiełkują w haploidalne grzybnie zdolne do kopulacji.

BUDOWA GRZYBÓW.

Ich wegetatywne ciało zwane grzybnią, zbudowane jest z nitkowanych tworów jedno- i wielokomórkowych, prostych lub rozgałęzionych, noszących nazwę strzępek. W nielicznych przypadkach grzybnia ma postać pączkujących komórek.
Wielkość grzybni bywa różna . Często wykazuje duże zróżnicowanie swojej budowy, szczególnie w partiach, gdzie tworzą się owocniki (cześć grzybni zbudowana ze zbitych strzępek, tworząca zwykle określoną formę, np. kapelusza, miseczki, kuli, w której powstają zarodniki). Nigdy nie tworzy tkanek, co najwyżej przybiera postać zbitą, zwaną plektenchymą.
W komórkach grzybów nigdy nie spotykamy chlorofilu i towarzyszących mu barwników, mogą natomiast występować inne barwniki nieczynne pod względem fotosyntetycznym. Grzybnia zawiera wiele specyficznych substancji, a wśród nich niektóre związki będące dla człowieka silnymi truciznami.
Komórki grzybów bywają jedno- lub wielojądrowe. U grzybów wyższych (workowców i podstawczaków) w pewnych, długotrwałych stadiach rozmnażania komórki są dwujądrowe.
Ściana komórkowa zbudowana jest głównie z chityny (substancja budująca również pancerzyki owadów). U grzybów niższych w ścianach komórkowych występuje celuloza.
Grzyby są organizmami pozbawionymi zdolności ruchu; tylko w niektórych stadiach rozmnażania pewne gatunki wytwarzają ruchliwe pływki.

FUNKCJA I WYSTĘPOWANIE GRZYBÓW W PRZYRODZIE

Grzyby są organizmami bardzo rozpowszechnionymi na kuli ziemskiej. Występują wszędzie, czasami w postaciach mikroskopijnych, innym razem jako znany nam Borowik. Występują zarówno w wodzie jak i na lądzie, lecz tylko w miejscach, gdzie w podłożu, na którym żyją znajduje się dostateczna ilość odpowiednich dla nich substancji odżywczych. Dlatego najbardziej sprzyjającym ich wymaganiom miejscem jest gleba.

Wszystkie grzyby można zaliczyć od organizmów cudzożywnych. Do grupy tej kwalifikują się saprofity czyli roztocza i pasożyty. Saprofity mają ogromne znaczenie w przyrodzie. Odżywiają się materią martwą, organiczną, wykorzystują one różne podłoża pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Rozkładają substancje organiczne, a zarazem przekształcają je na związki proste. Przyczyniają się zatem do obiegu pierwiastków i związków chemicznych w przyrodzie. Nie dopuszczają także do nagromadzenie się martwych organizmów. Pasożyty natomiast atakują w poszukiwaniu pożywienia rośliny i zwierzęta. Jest to zjawisko niepożądane w gospodarce, ale w przyrodzie pełni funkcję regulatora liczebności roślin i zwierząt. Wiele gatunków grzybów żyje w symbiozie z roślinami. Jest to współżycie korzystne dla obu stron. Współżycie to nazywane jest symbiozą mutualistyczną czyli mikoryzą. Mikoryzę grzybów dzielimy na dwa rodzaje:

- ektotroficzną, czyli oplatanie przez strzępki grzyba korzeni, a następnie wniknięcie między komórki jego kory.

- endotroficzną - oplatanie korzenia i wrastanie strzępek do komórek kory

Innym rodzajem symbiozy grzybów jest ich współżycie z glonami. Mamy wtedy do czynienia z tworami symbiozy czyli porostami( specyficzne organizmy przystosowanie do życia w trudnych warunkach).

Podsumowują, grzyby pełnią rozmaite funkcje. Mogą być w symbiozie z glonami, korzeniami roślin, a nawet z roślinami. Są też pożywieniem dla zwierząt i ludzi, a także pełnią funkcję regulatora liczebności.

5

---