EUROPA
kraje skandynawskie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Finlandia (Republika Finlandii) |
338 145 |
Helsinki |
republika (6.12.1917) - prezydent (od 1991 wybierany w wyborach powszechnych) na okres 6 lat; państwo zróżnicowane: Wyspy Alandzkie |
1284 - powołanie księstwa finlandzkiego (z księciem ze szwedzkiej rodziny królewskiej) 1323-1809 - od pokoju w Nöteborgu (1323) Finlandia odrębną jednostką (m.in. z własnym wojskiem) zależną od Szwecji 1809-1917 - na mocy pokoju w Fredrikshamn (17.09.1809) Szwecja odstąpiła Finlandię Rosji; autonomiczna część Rosji (Wlk. Ks. Finlandii, w latach 1898-1905 rosyjskie próby likwidacji instytucji autonomicznych) 1917 - deklaracja niepodległości (6.12) 1918 - proklamacja niepodległości (3.01) i wojna domowa 1920 - porozumienie graniczne finlandzko-rosyjskie (traktat w Tartu z 14.10) 1939 (30.11) -1940 (12.03) i 1941-1944 wojna ze ZSRR (utrata na rzecz ZSRR - strefy Petsamo, Karelii Fińskiej i Salla, łącznie ponad 45 tys. km2) 1947 - porozumienie pokojowe Finlandii z państwami alianckimi w Paryżu(10.02) |
Szwecja (Królestwo Szwecji) |
449 964 |
Sztokholm |
monarchia konstytucyjna; państwo unitarne |
1389 - unia Kalmarska 1521 - krół Gustaw I Waza powołuje „krółestwo narodowe” 1592-99 - unia personalna polsko-szwedzka (Zygmunt I Waza)
1809 - utrata Finlandii na rzecz Rosji na mocy traktatu w Fredrikshamm 1814 - unia personalna Norwegii ze Szwecją (wsparcie Rosji na rzecz której Szwecja utraciła Finlandię) 1818 - ogłoszenie neutralności królestwa 1905 - zerwanie unii przez Norwegię (od tego momentu Szwecja posiada niezmienione granice) |
Norwegia (Królestwo Norwegii) |
323 878 |
Oslo |
monarchia konstytucyjna; państwo zróżnicowane - gdy uwzględni się status Svalbardu |
1814 - traktat w Kilonii (14.01) zaakceptował oderwanie Norwegii od Danii i narzucił unię personalną ze Szwecją (król tego państwa królem Norwegii); uchwalenie konstytucji (17.05) 1905 - zerwanie unii ze Szwecją (7.06) 1920 - powierzenie administracji nad Svalbardem Norwegii (traktat w Paryżu w 9.02) 1925 - integracja Svalbardu z Norwegią (status prowincji)
1929 - aneksja wyspy Jan Mayen |
Dania (Królestwo Danii) |
43 094 |
Kopenhaga |
monarchia konstytucyjna; państwo zróżnicowane - gdy uwzględni się status zewnętrznych terytoriów autonomicznych |
pocz. IX w. - zjednocznie ziem plemiennych w jedno państwo ks. Godfryda 826 - przyjęcie chrześcijaństwa (ks. Harald) 1397 - Unia Kalmarska 1552 - wyspa Bornholm częścią Królestwa Danii, przejściowo utracona na rzecz Szwecji (od 1660 trwale duńska) 1864 - Dania pokonana przez wojska prusko-austriackie (utrata księstw Szlezwik, Holsztyn i Lauenburg, które były w unii personalnej z Monarchą duńską na rzec zwycięzców, od 1866 przyłączone do Prus) 1920 - plebiscyt w Szlezwiku (10.02 i 14.03) i przyznanie Północnego Szlezwiku (17.12) Danii (75 % głosów za przyłączeniem do tego państwa) 1940-1945 - zajęcie Danii przez Niemcy (9.04.1940) i powołanie rządu podporządkowanego najeźdźcom (4.05.1945) |
Islandia (Republika Islandii) |
102 819 |
Reykjavik |
republika (17.06.1944); państwo jednolite |
1380-1918 - posiadłość Danii 1918 - unia personalna (1.12) z Danią (monarcha duński głową państwa islandzkiego) na okres 25 lat; 1940 - zajęcie wyspy przez wojska brytyjskie (10.05), a następnie przez wojska amerykańskie (7.07.1941) 1944 - uchwalenie konstytucji (17.06) i proklamacja niepodległej republiki; rozpad unii duńsko-islandzkie |
Terytoria autonomiczne w Skandynawii
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Wyspy Alandzkie |
1527 |
Marienhamn (Maarianhamina) |
terytorium autonomiczne Finlandii, którego odrębność wynika również z umów międzynarodowych (1921, 1947)
|
1809 - Szwecja odstępuje Wyspy Rosji 1918 - okupacja szwedzko-niemiecka Wysp 1919 - roszczenia Szwecji 1921 - przekazanie wysp przez Ligę Narodów - Finlandii (27.06), po uprzednim uchwaleniu przez parlament tego kraju autonomii Wysp Alandzkich 1921 - konwencja o neutralności Wysp Alandzkich (20.10) podpisana przez Danię, Estonię, Finlandię, Francję, Łotwę, Niemcy, Polskę, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy 1947 - traktat pokojowy Finlandii z koalicją antyhitlerowską w Paryżu (10.02); pełna demilitaryzacja Wysp (konsulat radziecki) 1951 - ustawa o szerokiej autonomii Wysp Alandzkich (13.10) - uchwalona przez parlament Finlandii |
Svalbard |
62 924 |
Longyearbyen |
terytorium administrowane przez Norwegię, którego odrębność wynika z umów międzynarodowych (traktat paryski 1920) |
1920 - traktat paryski (9.02) w sprawie przekazania Norwegii suwerenności nad Spitsbergenem i Wyspą Niedźwiedzią (strony układu: Dania, Francja, Japonia, Niderlandy, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone Ameryki, Włochy; później m.in. ZSRR (1925), Polska) 1925 - integracja terytorium z Norwegią (17.07); prowincja Svalbard 1947 - propozycja rewizji układu paryskiego ze strony ZSRR, odrzucona przez Norwegię 1951 - oddanie przez Norwegię Svalbardu do dyspozycji NATO |
Jan Mayen |
380 |
- |
terytorium Norwegii zarządzane za (od sierpnia 1994) za pośrednictwem gubernatora prowincji Nordland (z siedzibą w Bodo) |
1921 - utworzenie pierwszej norweskiej stacji meteorologicznej 1922 - Norweski Instytut Meteorologiczny „anektuje” wyspę na rzecz Norwegii 1929 - dekret królewski o aneksji wyspy na rzecz Norwegii (8.05) 1930 - oficjalne uznanie wyspy za część Królestwa ((27.02) 1959 - budowa stacji radionawigacyjnej - bazy Loran C - pracującej w ramach systemu obronnego NATO |
Wyspy Owcze |
1399 |
Tórshavn (Thorshavn) |
terytorium autonomiczne Danii (1948) |
1386 -wyspy pod kontrolą Danii; wcześniej do Norwegii 1814 - traktat kiloński potwierdzający przynależność wysp do Danii 1816 - pełna integracja z Danią(nadanie statusu okręgu/ amt; likwidacja parlamentu - Løgting) 1851 - odrodzenie lokalnego parlamentu (o niewielkim znaczeniu) 1940 - zajęcie wysp przez wojska brytyjskie (12.04); formalnie kondominium brytyjsko-duńskie 1946 - referendum niepodległościowe, w którym nieznaczna większość opowiedziała się za niepodległością (władze duńskie odrzuciły wyniki referendum - brak absolutnej większości) 1948 - przyznanie szerokiej autonomii wyspom |
Wyspy Brytyjskie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Wielka Brytania (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) |
244 101 |
Londyn |
monarchia konstytucyjna; formalnie państwo unitarne→ faktycznie państwo regionalne o bardzo zróżnicowanej strukturze |
1066 podbój Anglii przez Normanów 1284 uzależnienie Walii od Anglii 1603 unia personalna Anglii i Szkocji 1707 zjednoczenie Anglii i Szkocji w Królestwo Wielkiej Brytanii 1801 powstanie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii (od 1922 zmiana na Irlandii Północnej) |
Irlandia (Eire) (Republika Irlandzka) |
70 284 |
Dublin (Baile Átha Cliath) |
republika (od 29.12.1937);
państwo unitarne |
Wolne Państwo Irlandzkie (6.12.1921) ze statusem dominium (do 18.04.1949); republika (deklaratywnie od 29.12.1937; faktycznie od 18.04.1949) |
Terytoria Korony Brytyjskiej
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Man (Wyspa Man) |
572 |
Douglas |
brytyjskie samorządne terytorium koronne |
1333 wyspa pod zwierzchnictwem angielskim 1406-1736 własność rodów angielskich (z tytułem lord Man) 1765 zakup wyspy przez władze brytyjskie 1828 status dependencji koronnej (zbliżony do współczesnego) |
Guernsey |
78 |
Saint Peter Port |
brytyjskie samorządne terytorium koronne (bailliwick) z terytoriami o autonomii wewnętrznej: Sark i Alderney |
1940-1945 okupacja niemiecka
|
Jersey |
116 |
Saint Heller |
brytyjskie samorządne terytorium koronne (bailliwick) |
1940-1945 okupacja niemiecka
|
Alderney |
7,9 |
Saint Anne |
część autonomiczna bailliwicku Guernsey; brytyjskie samorządne terytorium koronne |
1940-1945 okupacja niemiecka
|
Sark |
5,4 |
La Seigneurie |
część autonomiczna bailliwicku Guernsey; brytyjskie samorządne terytorium koronne; |
1940-1945 okupacja niemiecka
do 2008 feudalny system władzy |
Kraje konstytutywne Zjednoczonego Królestwa
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Irlandia Północna |
14 121 |
Belfast |
autonomiczny kraj z własnym parlamentem (6.12.1922 - 30.03.1972); |
silny konflikt katolicko-protestancki ponowne powołania władz „krajowych” (od 16.07.1999); |
Szkocja |
78 772 |
Edynburg |
powołanie władz „krajowych” (2.07.1999) na podstawie referendum (11.09.1997) |
|
Walia |
20 768 |
Cardiff |
powołanie władz „krajowych” (1.07.1999) na podstawie referendum (18.09.1997) |
|
Anglia |
130 440 |
Londyn |
brak władz krajowych; szczególny status Wielkiego Londynu |
|
Półwysep Iberyjski
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Portugalia (Republika Portugalska) |
92 389 |
Lizbona |
republika (6.10.1910); państwo zróżnicowane: Azory, Madera |
rewolucja goździków (25.04.1974);
|
Hiszpania (Królestwo Hiszpanii) |
504 782 |
Madryt |
monarchia konstytucyjna (konstytucja 29.12.1978); państwo regionalne →1979-1982 |
formalne przywrócenie monarchii (22.07.1969) przez desygnowanie przyszłego króla ( intronizacja 27.11.1975);
|
Andora (Księstwo Andory) |
467 |
Andorra la Vella |
księstwo parlamentarne (konstytucja 4.05.1993) -współksiążęta: Prezydent Francji i biskup diecezji katolickiej w Seo de Urgel (Hiszpania) ; państwo unitarne |
14.03.1993 uchwalenie konstytucji |
Terytoria autonomiczne
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Azory |
2 247 |
Ponta Delgada, Horta, Angra |
region autonomiczny Portugalii (1976,1980) |
|
Madera |
794 |
Funchal |
region autonomiczny Portugalii (1976) |
|
Gibraltar |
6 |
Gibraltar |
brytyjskie terytorium zamorskie (z własnym samorządem)
|
1704 (1713) kolonia brytyjska referendum w sprawie suwerenności: XI 2002 (99% za); terytorium sporne z Hiszpanią (zalecenie przez ZO ONZ jego dekolonizacji do 1996); negocjacje brytyjsko-hiszpańskie (2002) i później trójstronne (od 2002) |
Galia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Francja (Republika Francuska) |
551 602 |
Paryż |
republika (od 1870) - Francja metropolitalna; państwo regionalne departamenty zamorskie; zbiorowości zamorskie (w tym „kraj” zamorski), zbiorowość sui genesis; terytorium zamorskie |
|
Monako (Księstwo Monako) |
2 |
Monako |
monarchia parlamentarna - księstwo (od 1489) |
|
Italia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Włochy (Republika Włoska) |
301 268 |
Rzym |
republika (2.06.1946); państwo regionalne (zróżnicowane): Sardynia, Sycylia, Val d'Aosta, Trydent- Górna Adyga, Friuli-Wenecja Julijska - regiony autonomiczne |
1849 Królestwo Sardynii rzecznikiem zjednoczenia Włoch III 1861 proklamacja Królestwa Włoch w Turynie 1870 przyłączenie Rzymu i likwidacja Państwa Kościelnego (1871 Rzym - stolicą Włoch)
|
San Marino (Najjaśniejsza Republika San Marino) |
61 |
San Marino |
republika (od IX w.) - uznanie Włoch (1862);
|
traktat o opiekuńczej przyjaźni z Włochami (27.03.1872) |
Watykan (Państwo Miasta Watykańskiego) |
0,44 |
Watykan |
Stolica Apostolska - państwo kościelne; monarchia teokratyczna (papież - głową państwa) |
wydzielone w 1929 - na podstawie układów laterańskich |
Zakon Maltański (Suwerenny Wojskowy Zakon Maltański) |
(0,08) |
|
podmiot prawa międzynarodowego trakto-wany podobnie jak państwo;
budynki eksterytorialne Zakonu: Rzym (Pałac Wielkiego Mistrza, kościół Santa Maria z ogrodem, ambasada Zakonu we Włoszech) i La Valletta (zamek San Angelo) |
1130 powstanie Zakonu mającego bronić Królestwa Jerozolimskiego (1291 przeniesienie się zakonu na Cypr, 1310 - na Rodos, 1530 - na Maltę) 1834 instalacja Zakonu w Rzymie (Pałac Wielkiego Mistrza) 2000 wieczysta dzierżawa zamku San Angelo na Malcie |
Malta
|
316 |
Valletta |
republika (1974); państwo unitarne |
1800 zwierzchność Korony brytyjskiej (od 1814 status kolonii) 1962 autonomia (w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów) 21.09.1964 proklamacja niepodległości |
Beneluks
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Belgia (Królestwo Belgii) |
30 518 |
Bruksela |
monarchia konstytucyjna; federacja (1994);
|
niepodległość (4.09.1830) - oddzielenie się od Niderlandów |
Niderlandy (Holandia) (Królestwo Niderlandów) |
41 864 |
Amsterdam, Haga |
monarchia konstytucyjna; państwo zróżnicowane - gdy uwzględni się status Aruby, Curaçao i Sint Maarten; gminy zamorskie: Bonaire, Saba, Sint Eustatius |
|
Luksemburg (Wielkie Księstwo Luksemburg) |
2 586 |
Luksemburg |
monarchia konstytucyjna; niepodległość (13.11.1890) - zerwanie unii personalnej z Niderlandami |
|
|
|
|
|
|
Wielostołeczność Niderlandów
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Niderlandy |
Amsterdam |
stolica konstytucyjna (brak organów władzy; jeden z pałaców królewskich - bardzo sporadycznie użytkowany) |
|
Haga |
siedziba organów władzy (pałac królewski, parlament, rząd) i placówek dyplomatycznych |
Kraje niemieckojęzyczne
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Niemcy (Republika Federalna Niemiec) |
357 021 |
Berlin |
republika związkowa (16 landów);
|
|
Austria (Republika Austrii) |
41 284 |
Wiedeń |
republika dwuizbowy parlament: Rada Federalna (64 członków) i Rada Narodowa (183)
|
|
Liechtenstein (Księstwo Liechtenstein) |
160 |
Vaduz |
monarchia konstytucyjna (od 1923) -księstwo; |
|
Szwajcaria (Konfederacja Szwajcarska) |
41 293 |
Berno |
republika związkowa (23 kantony, w tym 6 półkantonów) - konstytucja (1848)
|
1978 wydzielenie kantonu Jura |
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Niemcy |
Bonn |
siedziba władz RFN (do zjednoczenia Niemiec w 1990) i przejściowo po zjednoczeniu Niemiec (do 1999) |
|
Berlin |
nowa stolica zjednoczonego państwa (1991) - proces przenoszenia instytucji z Bonn zakończono w 1999 r. |
Szwajcaria
|
Berno (Bern) |
Stolica państwa - siedziba władz ustawodawczych i wykonawczych |
|
Lozanna |
Siedziba władz sądowniczych |
Państwa i terytoria niemieckie w XX wieku
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Republika Federalna Niemiec) (Niemiecka Republika Federalna; Niemcy Zachodnie) |
247 978 |
Bonn |
republika związkowa (9 landów) - utworzona 23.05.1949;
|
1945-1949 strefy okupacyjne: amerykańska, brytyjska i francuska 1957 przyłączenie do RFN Kraju Saary |
Niemiecka Republika Demokratyczna (Niemcy Wschodnie) |
108 172 |
Berlin - Stolica NRD |
republika - państwo komunistyczne (1949-1990);
|
sowiecka strefa okupacyjna 1945-1949;
|
Berlin Zachodni |
480 |
Berlin Zachodni |
miasto o specjalnym statusie (od 1948 trójstronna komendantura amerykańsko-brytyjsko-francuska; 1971 - nowy status)
|
1945-1948: Berlin podzielony na cztery sektory: sowiecki, amerykański, brytyjski i francuski 1990 połączenie Berlina zachodniego z Berlinem wschodnim (stolicą NRD) w jeden land |
Saara |
22 570
|
Sarrebruck (Saarbrücken) |
protektorat francuski wydzielony z francuskiej strefy okupacyjnej (nawiązujący do terytorium w administracji Ligi Narodów - Zagłębia Saary |
Zagłębia Saary w latach 1920-1935) 1947-1956 o znamionach departamentu (frank do 1959) |
|
|
|
|
|
Europa Środkowo-Wschodnia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Polska (Rzeczpospolita Polska) |
312 685 |
Warszawa |
republika (1921) - odrodzenie państwa (1918-1922)
|
|
Czechy (Republika Czeska) |
78 864 |
Praga (Praha) |
republika (1993);
|
1918-1992 część Czechosłowacji (od 1968 republika w ramach tego państwa) |
Słowacja (Republika Słowacka) |
49 036 |
Bratysława |
republika (1993);
|
1918-1992 część Czechosłowacji (od 1968 republika w ramach tego państwa) 1939-1945 „państwo marionetkowe” |
Węgry (Republika Węgierska) |
93 033 |
Budapeszt |
republika;
|
1918 państwo powstałe z rozpadu Austro-Wegier (1920-1944 monarchia z regentem) |
Europa Południowo-wschodnia: Bałkany
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Rumunia |
238 391 |
Bukareszt |
republika;
|
1878-1946 monarchia |
Bułgaria (Republika Bułgarii) |
110 994 |
Sofia |
republika;
|
1878-1944 monarchia |
Albania (Republika Albanii) |
28 748 |
Tirana |
republika;
|
1912 proklamacja niepodległości (1928-1939 monarchia) |
Bałkany nadadriatyckie: formy jugosłowiańskie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Jugosławia (Królestwo Jugosławii) |
248 396 |
Belgrad |
państwo powstałe z połączenia Serbii, Czarnogóry oraz krajów wchodzących w skład Austro-Węgier: Chorwacji ze Sławonią, Bośni i Hercegowiny, Wojwodiny, Słowenii i Dalmacji (1.12.1918) - Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców |
w 1929 - pod nazwą Królestwo Jugosławii; |
Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii |
255 804 |
Belgrad |
proklamacja państwa typu komunistycznego w 29.11.1945 - Ludowa Federacyjna Republika Jugosławii; zmiana nazwy na SFRJ - 7.04.1963; przyłączenie części Wolnego Miasta Triest (strefa B) do Jugosławii (Słowenii i Chorwacji) - 5.10.1954 |
|
Wolne Miasto Triest |
|
Triest |
utworzone jako jednostka tymczasowa z dwóch podstref: włoskiej i jugosłowiańskiej (funkcjonujących w 1945-1947) w 10.02.1947; ponownie rozdzielona i przyłączona do Włoch (miasto Triest) i Jugosławii (strefa podmiejska) - 5.10.1954 |
|
Wielostołeczność w państwach posttjugosłowiańskich
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Serbia i Czarnogóra (2002-2006) |
Belgrad |
stolica państwa unijnego (siedziba prezydenta i rządu); także stolica Serbii |
|
Podgorica |
siedziba sądu konstytucyjnego (stolica jurydyczna); także stolica Czarnogóry |
Czarnogóra |
Podgorica |
Stolica państwa |
|
Cetinje |
Oficjalna siedziba Prezydenta (obok Podgoricy); stara stolica Królestwa Czarnogóry (do 1918) |
Jugosławia: metamorfozy po rozpadzie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Słowenia (Republika Słowenii) |
20 256 |
Lublana |
suwerenna republika (1991);
|
1918-1991 część Jugosławii (1946 republika związkowa FSRJ) |
Chorwacja (Republika Chorwacji) |
56 538 |
Zagrzeb (Zagreb) |
suwerenna republika (1991);
|
1867 przekształcenie monarchii Habsburgów w Austro-Węgry (Chorwacja częścią Węgier 1868 autonomia w ramach Królestwa Węgier (odnowienie unii chorwacko-węgierskiej) VII 1917 deklaracja o zjednoczeniu Słowian południowych (Komitet Jugosłowiański) 1.12.1918 Chorwacja częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 nazwa Jugosławia) 1941-1945 „państwo marionetkowe” utworzone przy wsparciu Niemiec hitlerowskich, po ataku na Jugosławię 1945 część Jugosławii (1946 republika związkowa) 25.06.1991 proklamacja niepodległości |
Bośnia i Hercegowina |
51 129 |
Sarajewo |
republika związkowa (1995 Republika Serbska, Federacja Bośni i Hercegowiny); 1992 proklamowanie niepodległości; 1918-1992 część Jugosławii (1946 republika związkowa FSRJ) |
1878 decyzją kongresu berlińskiego Bośnia i Hercegowina odebrana imperium osmańskiemu i oddana w administrację Austro-Węgier 1908 oficjalna aneksja przez Austro-Węgry 1918 część Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców 1941-45 większa część terytorium w marionetkowym Niezależnym Państwie Chorwackim 1945 część Jugosławii (1946 republika związkowa) 1.03.1992 referendum niepodległościowe i ogłoszenie niepodległości 1992-1995 wojna domowa pomiędzy Serbami, Chorwatami i bośniackimi muzułmanami 1995 nowa konstytucja kraju (uwzględniająca skomplikowany skład etniczny) |
Macedonia (Republika Macedonii) |
25 713 |
Skopje |
republika (1991); 1918-1991 część Jugosławii (1946 republika związkowa FSRJ) |
|
Serbia |
102 173 |
Belgrad |
odrębna republika od 2006 - po zerwaniu luźnej unia dwóch republik (luty 2002) pod nazwą Serbia i Czarnogóra republika związkowa Serbii i Czarnogóry (1992-2002) pod nazwą Federacyjna Republika Jugosławii; 1918-1992 część Jugosławii (1946 republiki związkowe); niezależna monarchia (1878-1918) |
1878 uznanie niepodległości Serbii przez imperium osmańskie
|
Czarnogóra |
13 812 |
Podgorica, Cetinje |
odrębna republika (3.06.2006) - |
1697-1852 faktycznie zachowujące suwerenność państwo teokratyczne władyków klasztoru prawosławnego w Cetynie (imperium osmańskie uważało je za lenno) 1878 uznanie niepodległości Czarnogóry przez imperium osmańskie 1918 obalenie króla i przyłączenie do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców 1941-45 okupacja włoska i niemiecka 1945 część Jugosławii (1946 republika związkowa) 1992 wraz z Serbią tworzy Federalną Republikę Jugosławii (w 2003 przekształconą w luźną unię Serbii i Czarnogóry) 21.05.2006 referendum niepodległościowe i ogłoszenie niepodległości w 3.06.2006 |
Kosowo (Republika Kosowo) |
10 877 |
Prisztina |
republika suwerenna - proklamacja niepodległości (2008) i uznanie międzynarodowe (ponad 60 państw)
|
region autonomiczny FSRJ (od 1946, 1974) - pozbawiony odrębności w 1989; 1992 jednostronna proklamacja niepodległości, 1999-2008 protektorat międzynarodowy
|
Terytoria autonomiczne i składowe państw pojugoslowiańskich
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Republika Serbska w Bośni |
24 857 |
Banja Luka (Sarajewo) |
serbska część federacji BiH (1995); nadzór militarny SFOR |
|
Federacja Bośni i Hercegowiny |
26 110 |
(Sarajewo) |
chorwacko-muzułmańska część federacji BiH (1995); nadzór militarny SFOR |
|
Brczko |
493 |
Brczko (Brčko) |
jednostka samorządowa (gmina) BiH |
|
Wojwodina |
21 506 |
Nowy Sad |
region autonomiczny FSRJ (od 1946, 1974) - pozbawiony odrębności w 1989 - jednostka administracyjna w Serbii |
|
Hellada
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Grecja (Republika Grecka) |
131 957 |
Ateny |
republika (od 1973; region autonomiczny: Hagion Oros |
do 1967 monarchia konstytucyjna); 1827 niepodległe państwo |
Hagion Oros |
350 |
Karyes |
region autonomiczny („republika monastyrska” - Góra Athos) na płw. Ajron Oros |
|
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Związek Socjalistycznych Republik Rad |
21 267 714 |
Moskwa |
Państwo komunistyczne powołane - formalnie jako związek państw typu sowieckiego w 1922 - po przekształceniu Rosji sowieckiej (powstałej w wyniku rewolucji bolszewickiej i wojny domowej w 1917) |
|
Republiki związkowe w 1922 roku
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Federacyjna Rosyjska Socjalistyczna Republika Radziecka |
19 752 685 +587 549 |
Moskwa |
|
|
Federacyjna Zakaukaska Socjalistyczna Republika Radziecka |
185 600 |
Tbilisi (Tyflis) |
obejmowała trzy republiki sowieckie: Armeńską, Azerbejdżańską (wraz z Nachiczewaniem i górskim Karabachem) i Gruzińską z Abchazją, Adżarią i Osetią Pd.) |
|
Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka |
126 800 |
Mińsk |
|
|
Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka |
443 080 |
Charków, Kijów (od 1931) |
|
|
Republiki związkowe w momencie rozpadu ZSRR (1991)
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Estonia (Republika Estonii) |
45 227 |
Tallinn |
suwerenna republika (1991); 1940-1991republika związkowa ZSRR; 1918-1940 niepodległe państwo |
|
Łotwa (Republika Łotewska) |
64 589 |
Ryga |
suwerenna republika (1991); 1940-1991 republika związkowa ZSRR; 1918-1940 niepodległe państwo |
|
Litwa (Republika Litewska) |
65 301 |
Wilno |
suwerenna republika (1991); 1940-1991 republika związkowa ZSRR; 1918-1940 niepodległe państwo (siedziba władz: Kowno) |
|
Białoruś (Republika Białoruś) |
207 600 |
Mińsk |
suwerenna republika (1991); budowa konfederacji z Rosją (1997) - ZBiR; 1919 (1922)-1991 republika związkowa ZSRR |
|
Ukraina |
603 700 |
Kijów |
suwerenna republika (1991); 1917 (1922)-1991 republika związkowa ZSRR; 1917-1918 niepodległe państwa; rep. autonomiczna - Krym |
|
Mołdawia (Mołdowa) (Republika Mołdawii) |
33 700 |
Kiszyniów |
suwerenna republika (1991); 1940-1991 republika związkowa ZSRR; republiki autonomiczne: Gagauzja, Naddniestrze |
|
Rosja (Federacja Rosyjska) |
17 075 400 |
Moskwa |
suwerenna republika (1991);; formalnie federacja - faktycznie państwo zróżnicowane (ze względu na autonomię - malejącą - republik) |
budowa konfederacji z Białorusią (1997) - ZBiR 1917(1922)-1991 republika związkowa ZSRR |
Gruzja |
69 700 |
Tbilisi |
(rep.: Abchazja, Adżaria, Osetia Pd.) |
niepodległa 1918-1921; rep. radz. 1921-1991
|
Armenia |
29 800 |
Erewań (Jerewan) |
|
niepodległa 1917-1920 rep. radz. 1920-1991 |
Azerbejdżan |
86 600 |
Baku |
|
niepodległy 1918-1920 (rep.: Górny Karabach, Nachiczewan) |
Kazachstan |
2 717 300 |
Astana (Akmoła) Ałmaaty (Ałma-Ata) |
|
rep. autonom. FRSRR (Kirgiska) 1920-1936; rep. związk. 1936-1991 |
Kirgistan (Kyrgyzstan) |
198 500 |
Biszkek |
rep. związk. 1936-1991 |
Karakirgiski AO w FRSRR 1925-1936
|
Tadżykistan |
143 100 |
Duszanbe |
|
Tadżycka ASRR w Uzbeckiej SRR 1924-1929; rep. związk. 1929-1991 |
Turkmenistan |
488 100 |
Aszgabadi (Aszchabad) |
rep. związk. 1924-1991 |
|
Uzbekistan |
447 400 |
Taszkent |
rep. związk. 1924-1991 (rep. Karakałpakstan) |
|
Federacja Rosyjska: republiki
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Adygea (Adygeja) (Republika Adygejska) |
7 600 |
Majkop |
republika Rosji w strefie Kaukazu; OA w ZSRR; Adygejczycy (21,3%), Rosjanie (70,8%) |
|
Baszkortostan (Republika Baszkirska) |
143 600 |
Ufa |
republika Rosji europejskiej; RA w ZSRR Baszkirowie (24,3%), Rosjanie (40,3%), Tatarzy (42,5%) |
|
Buriadai (Buriatia) (Republika Buriacka) |
351 300 |
Ułan-Ude |
republika Rosji azjatyckiej; RA w ZSRR Buriaci (23,0%), Rosjanie (72,1%) |
|
Chakasja (Republika Chakaska) |
61 900 |
Abakan |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; OA w ZSRR Chakasowie (11,4%), Rosjanie (79,5%) |
|
Czeczenia (Republika Czeczeńska) |
16 040 |
Grozny |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; Czeczeńcy (71,0%), Rosjanie (23,0%) |
1992 proklamacja niepodległości i oddzielenie od Inguszetii (RA w ZSRR); interwencja rosyjska w 1994-1995 i 1999-2000; |
Czuwasja (Republika Czuwaska) |
18 300 |
Czeboksary |
republika w Rosji europejskiej; RA wZSRR Czuwasze (68,4%), Rosjanie (26,0%) |
|
Dagestan (Republika Dagestańska) |
50 300 |
Machaczkała |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; RA w ZSRR; Awarowie (25,7%), Dagryńcy (15,2%), Lezgińcy (11,6%), Rosjanie (11,6%) |
|
Górny Ałtaj (Republika Ałtajska) |
92 600 |
Gorno-Ałtajsk |
republika w Rosji azjatyckiej; OA w ZSRR; Ałtajowie (29,1%), Rosjanie (63,3%) |
|
Inguszetia (Republika Inguska) |
3 260 |
Magas Nazrań (oficjalnie do 2002) |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; 1992 oddzielenie od Czeczenii (RA w ZSRR); spory terytorialne z Osetią Pn.; Inguszowie (47,0%), Rosjanie (46,0%) |
|
Kabardyno-Bałkaria (Republika Kabardyno-Bałkarska) |
12 500 |
Nalczyk |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; RA w ZSRR; Kabardyńcy (45,6%), Rosjanie (35,1%), Bałkarowie (9,0%) |
|
Kałmucja (Kałmykstan) (Republika Kałmucka) |
75 900 |
Elista |
republika w Rosji nad M. Kaspijskim; RA w ZSRR; Kałmucy (41,4%), Rosjanie (42,7%) |
|
Karaczajo-Czerkiesja (Republika Karaczajo-Czerkieska) |
14 100 |
Czerkiesk |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; AO w ZSRR; Karaczajewowie (29,7%), Czerkiesi (9,3%), Rosjanie (45,0%) |
|
Karelia (Republika Karelska) |
172 400 |
Pietrozawodsk |
republika w Rosji europejskiej (pn.); 1940-1955 rep. związkowa, od 1956 RA w ZSRR; Karelowie (11,1%), Rosjanie (71,3%) |
|
Komi (Republika Komi) |
415 900 |
Syktywkar |
republika w Rosji europejskiej (pn.); RA w ZSRR; Komi (25,3%), Rosjanie (56,7%), Ukraińcy (8,5%) |
|
Mari-el (Republika Maryjska) |
23 200 |
Joszkar-Oła |
republika w Rosji europejskiej; RA w ZSRR; Maryjcy (Maryjowie) (43,6%), Rosjanie (47,6%), Tatarzy (5,8%) |
|
Mordowia (Mordwinia) (Republika Mordwińska) |
26 200 |
Sarańsk |
republika w Rosji europejskiej (pn.); RA w ZSRR; Mordwińcy (34,2%), Rosjanie (59,7%) |
|
Osetia Północna (Republika Północnoosetyjska) |
8 000 |
Władykaukaz |
republika w Rosji w strefie Kaukazu; RA w ZSRR; Osetyńcy (50,5%), Rosjanie (34,0%) |
|
Sacha (Jakucja) (Republika Sacha) |
3 103 200 |
Jakuck |
republika w Rosji azjatyckiej; RA w ZSRR Jakuci (36,9%), Rosjanie (50,5%) |
|
Tatarstan (Tataria)
|
68 000 |
Kazań |
republika w Rosji europejskiej; RA w ZSRR; Tatarzy (47,7%), Rosjanie (44,0%), |
|
Tuwa (Republika Tuwińska) |
170 500 |
Kyzył |
republika w Rosji azjatyckiej; RA w ZSRR; 1921-1944 Ludowa Rep. Tuwy; Tuwińcy (60,4%), Rosjanie (36,2%) |
|
Udmurcja (Republika Udmurcka) |
42 100 |
Iżewsk |
republika w Rosji europejskiej; RA w ZSRR; Udmurtowie (32,2%), Rosjanie (58,3%) |
|
Ukraina
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Krym (Republika Krym) |
27 000 |
Symferopol |
republika na Ukrainie (1992); do 1954 do Rosji; |
|
Mołdawia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Gagauzja (Gagauzeria) |
1 800 |
Komrat |
terytorium autonomiczne Mołdawii; Gagauzi (65%) |
1990 proklamacja niepodległości (w ramach ZSRR); 1995 potwierdzenie autonomii przez Mołdawię;
|
Naddniestrze (Transdnistria) |
3 200 |
Tyraspol |
terytorium autonomiczne Mołdawii;- Mołdawianie (39%), Ukraińcy (26%), Rosjanie (23%) |
1924-1940 Mołdawska ASRR (część Ukrainy) 1990 proklamacja niepodległości; 1997 uznanie odrębności przez Mołdawię |
Gruzja
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Abchazja |
8 600 |
Suchumi |
republika - faktycznie niezawisła (1993); Abchazowie (17%), Gruzini (44%), Rosjanie (17%), Ormianie (16%) |
do 1991 RA w Gruzji (pozbawiona autonomii), 1992-1993 wojna z Gruzją |
Adżaria |
3 000 |
Batumi |
republika - RA w Gruzji Gruzini (80%), Rosjanie (10%) |
|
Osetia Południowa |
3 900 |
Cchinwali |
republika - niezawisłość (1991); projekty zjednoczenia z Osetią Pn. Osetyni (66%), Gruzini (29%) |
do 1991 OA w Gruzji (zniesiony) |
Azerbejdżan
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Nagorny Karabach |
4 400 |
Stepanakert (Chankendi) |
terytorium sporne - OA w Azerbejdżanie (od 1988 walki), Ormianie (76%), Azerowie (23%) |
od 1992 poza kontrolą Azerbejdżanu |
Nachiczewań |
5 500 |
Nachiczewań |
republika - RA w Azerbejdżanie Azerowie (96%) |
|