cKUHN „Struktura rewolucji naukowych”
*Nauka instytucjonalna, paradygmat:
-termin „nauka instytucjonalna” Kuhn używa dla oznaczenia badań wyrastających z jednego lub szeregu takich osiągnięć naukowych przeszłości, które dana społeczność uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament swej dalszej praktyki ; reprezentowany w nich dorobek jest dostatecznie oryginalny i atrakcyjny, aby na tej podstawie mogła powstać konkurencyjna wobec dotychczasowych metod działalności szkoła; osiągnięcia odznaczającego się wskazanymi cechami autor nazywa paradygmatami; współuczestnictwo uczonych, których badania oparte są na wspólnych paradygmatach i wynikająca z nich jednomyślność są niezbędnymi warunkami nauki instytucjonalnej , tzn. ukształtowania się i trwania określonej tradycji badawczej
-ukształtowanie się paradygmatu i bardziej wyspecjalizowanych badań na jakie on pozwala, jest oznaką dojrzałości danej dyscypliny naukowej, a kolejne rewolucyjne przejścia od jednego do drugiego paradygmatu wyznaczają normalny schemat rozwoju dojrzałej nauki; pozostaje sprawą wątpliwą też czy którakolwiek z dyscyplin społecznych w ogóle osiągnęła już jakiś paradygmat
-tam gdzie brak paradygmatu lub czegoś, co do tej roli mogłoby pretendować, wydaje się, że wszystkie fakty ,które mogą przyczynić się do rozwoju danej dyscypliny, są równie doniosłe; w rezultacie gromadzenie faktów we wczesnym okresie ma charakter o wiele bardziej przypadkowa niż działalność badawcza, którą znamy z późniejszego okresu rozwoju nauki, a zbieranie ogranicza się początkowo do wykorzystywania danych znajdujących się w najbliższym zasięgu;
-w takich właśnie okolicznościach krystalizowały się szkoły typowe dla pierwszych stadiów rozwoju nauki; nic więc dziwnego ,że we wczesnych stadiach rozwoju różni ludzie, mając do czynienia z tym samym zakresem faktów, lecz zazwyczaj nie ze wszystkimi tymi samymi indywidualnymi zjawiskami, opisywali je i interpretowali w rozmaity sposób; jednak te początkowe rozbieżności później stopniowo znikają przeważnie dlatego, że triumfuje jedna z tych szkół przed-paradygmatycznych
-aby teoria mogła być uznana musi być ona lepsza od konkurencyjnych, ale nie musi tłumaczyć wszystkich zjawisk, które powinna obejmować
-kiedy zostaje po raz pierwszy indywidualnie lub grupowo osiągnięta synteza zdolna przyciągnąć zainteresowanie następnych pokoleń, następuje stopniowy upadek dawnych szkół; zawsze pozostaje jednak pewna ilość badaczy wiernych staremu paradygmatowi; nowy paradygmat narzuca nowe, bardziej restryktywne określenie przedmiotu badań danej dziedziny
*Istota nauki instytucjonalnej :
-w uznanym sensie słowo paradygmat to tyle co przyjęty model czy wzorzec; stanowi on przedmiot dalszego uszczegółowienia i uściślenia w nowych lub bardziej określonych warunkach ; paradygmaty uzyskując swój status dzięki temu, że okazują się bardziej od swych konkurentów skutecznym środkiem rozwiązywania niektórych problemów; nie znaczy to jednak ,że paradygmaty są całkowicie skuteczne, gdy chodzi o rozwiązywanie pojedynczego problemu; sukces paradygmatu polega początkowo raczej na obietnicy sukcesu, nauka instytucjonalna jest realizacją tych obietnic przez rozszerzenie zakresu jego stosowalności i przez dalsze uściślenie jego samego
-celem nauki instytucjonalnej nie jest wywoływanie nowych rodzajów zjawisk; raczej nie dostrzega ona tych, które nie mieszczą się w jej gotowych szufladkach ; badania w jej ramach dążą do uszczegółowienia tych zjawisk i teorii, których dostarczył już uprzednio paradygmat
-nauka instytucjonalna wyposażona jest jednak w wewnętrzny mechanizm , który rozluźnia restrykcje wiążące prace badawcze, gdy tylko paradygmat, będący ich źródłem przestaje być skuteczny; przed tym jednak w okresie sukcesów paradygmatu rozstrzygnięcie znajdują problemy, których poszczególni uczeni nawet nie podejrzewaliby i których nie podjęliby bez inspiracji płynących z paradygmatu; okazuje się przy tym że zawsze przynajmniej jakaś część tych osiągnięć zachowuje trwałą wartość
-istnieją tylko 3 ośrodki, wokół których skupiają się eksperymentalne badania naukowe :
Klasa faktów szczególnie istotnych-odsłaniających istotę rzeczy
Fakty doświadczalne-konfrontacja faktów z teorią ; mogą być bezpośrednio porównywane z prognozami formułowanymi na gruncie teorii paradygmatycznej ; to dążenia do wskazania zgodności z paradygmatem
Uszczegółowienie teorii paradygmatycznej , rozwiązywanie niektórych pozostałych jej dwuznaczności ; mają zarówno charakter teoretyczny jak i eksperymentalny
-porzucenie paradygmatu oznacza zrezygnowanie z uprawiania nauki, którą on określa; jest to źródłem rewolucji naukowych
*Kryzys i powstawanie teorii naukowych:
-uświadomienie sobie anomalii jest istotnym czynnikiem warunkującym odkrywanie nowego rodzaju zjawisk, dlatego niezbędnym warunkiem akceptacji wszelkich zmian teorii jest analogiczna lecz pogłębiona świadomość anomalii
-wobec tego, że pojawienie się nowej teorii wymaga zasadniczych zmian i przebudowy paradygmatu oraz związanych z nim problemów i metod badawczych nauki instytucjonalnej, poprzedza je zazwyczaj okres dyskusji i niepewności
-świadomość zawodności istniejących reguł stanowi pretekst do poszukiwania nowych; charakterystyczna dla okresu przed-paradygmatycznego walka konkurencyjnych szkół, co stanowi inny typowy przejaw kryzysu
-nowa teoria pojawia się dopiero po załamaniu się instytucjonalnych metod rozwiązywania problemów; nowa teoria jest bezpośrednią odpowiedzią na kryzys
-póki paradygmat dostarcza skutecznych narzędzi do rozwiązywania problemów, jakie sam zrodził, nauka rozwija się szybciej i dociera głębiej, opierając się na wypróbowanych zastosowaniach tych narzędzi
*Odpowiedź na kryzys:
-kryzysy są koniecznym warunkiem wstępnym pojawienia się nowych teorii; uczeni mogą tracić zaufanie do paradygmatu i poszukiwać alternatywnych rozwiązań, ale często nie odrzucają paradygmatu, który doprowadził do kryzysu; znaczy to że nie traktują anomalii jako świadectwa obalającego teorię ; teoria naukowa bowiem, która uzyskała status paradygmatu, uznawana jest dopóki nie pojawi się inna zdolna spełniać tę funkcję
-decyzja porzucenia jednego paradygmatu jest zawsze zarazem decyzją co do przyjęcia innego, a ocena, na której decyzja taka się opiera, polega na porównaniu obu paradygmatów
-poprzez pojawienie się rozmaitych wersji paradygmatu i rozluźnienie reguł rozwiązywania problemów w ramach badań instytucjonalnych, kryzys toruje drogę nowemu paradygmatowi; istnieją wg Kuhna tylko dwie możliwości: albo żadna teoria naukowa nie napotyka faktów z nią sprzecznych, albo wszystkie teorie zawsze mają z nimi do czynienia
-nauka instytucjonalna zawsze zawiera jakieś rozbieżności, niezgodności między teorią a doświadczeniem, ale uświadomione anomalie nie zawsze powodują kryzys; czasami rozbieżności są źródłem złego aparatu poznawczego, stosowanych narzędzi, a nie teorii; jeśli anomalia wywołuje kryzys to zazwyczaj musi być czymś więcej niż tylko anomalią
-kłopoty z pogodzeniem paradygmatu z doświadczeniem występują zawsze, ale większość zostaje przezwyciężona
-wszystkie kryzysy zaczynają się od zawikłania się paradygmatu i wynikającego stąd rozluźnienia reguł badań instytucjonalnych; pod tym względem badania w okresie kryzysu przypominają bardzo dociekania z okresu przed-paradygmatycznego; wszystkie kryzysy kończą się pojawieniem się nowego kandydata do spełniania roli paradygmatu i idącą za tym walką o jego uznanie
-przejście od jednego paradygmatu do drugiego nie jest procesem kumulatywnym; nie następuje też ono w wyniku uszczegółowienia czy też rozszerzenia starego paradygmatu; jest to raczej przebudowa całego na nowych fundamentach ;w okresie przejściowym, problemy jakie mogą być rozwiązane przez nowy i stary paradygmat, pokrywają się częściowo ;
-jednak z chwilą gdy przejście się już dokonało, okazuje się, że zmienił się zarazem punkt widzenia co do obszarów badań, ich metod i celów
-właśnie dlatego, że pojawienie się nowej teorii zrywa z tradycją praktyki naukowej i wprowadza nową, kierującą się innymi regułami, nastąpić to może tylko wówczas, gdy zrodzi się uczucie, że stara tradycja donikąd już nie prowadzi
-nowy paradygmat pojawia się niekiedy nim jeszcze kryzys zdąży się rozwinąć lub zostanie wyraźnie rozpoznany; w innych przypadkach natomiast między uświadomieniem sobie załamania się starego paradygmatu musi upłynąć wiele czasu;
-kryzys jednocześnie i rozluźnia stereotypy i dostarcza danych niezbędnych do zasadniczej zmiany paradygmatu; dokonujące się w rezultacie przejście do nowego paradygmatu to właśnie rewolucja naukowa
-tak więc rozpowszechnienie się konkurujących wersji teoretycznych, chęć znalezienia czegoś nowego, wyraźnie wyrażanie niezadowolenia z aktualnego stanu rzeczy odwoływanie się do filozofii i analizowanie podstaw teoretycznych nauki- wszystko to są symptomy przejścia od badań instytucjonalnych do nie- instytucjonalnych a w konsekwencji do rewolucji naukowej.
*Istota i nieuchronność rewolucji naukowych :
-rewolucje traktowane są przez Kuhna jako takie epizody w rozwoju nauki, kiedy stary paradygmat zastępowany jest bądź częściowo bądź w całości przez nowy nie dający się pogodzić z poprzednim
-podobnie jak wybór między zwalczającymi się instytucjami politycznymi w przypadku rewolucji społecznych, tak i wybór między paradygmatami jest wyborem między dwoma nie dającymi się ze sobą pogodzić sposobami życia społecznego ; z chwilą gdy w sporze o wybór paradygmatu odwołujemy się do paradygmatu popadamy w błędne koło - każda grupa w obronie swego paradygmatu do niego właśnie musi się odwołać
-dlatego nauka nie dąży bynajmniej do tego ideału, jaki wskazuje koncepcja jej kumulatywnego rozwoju, kumulacja nowej wiedzy jest zjawiskiem nie tylko niezwykle rzadkim ale i prawie nieprawdopodobnym
-zasadniczo istnieją 3 rodzaje zjawisk na gruncie których można tworzyć nową teorię :
mogą to być zjawiska uprzednio już wytłumaczone przez istniejące paradygmaty; rzadko kiedy są one motywem czy też punktem wyjścia do konstruowania nowej teorii
mogą to być zjawiska, których naturę określa istniejący paradygmat, lecz których szczegóły zrozumiane być mogą tylko w wyniku dalszego uszczegółowienia teorii; jej celem jednakże jest raczej uściślenie istniejących paradygmatów niż zastąpienie ich innymi
anomalie, których charakterystyczne cechy uparcie uniemożliwiają ich ujęcie za pomocą istniejących paradygmatów ;tylko ten rodzaj zjawisk daje początek nowym teoriom
-rewolucja naukowa polega na zasadniczej przebudowie aparatu pojęciowego, przez którego pryzmat uczeni widzą świat; skoro zmienia się problematyka , to wraz z tym zmienić się muszą często również kryteria odróżniające rzeczywiste osiągnięcia naukowe od metafizycznych spekulacji i sporów ; tradycja nauki instytucjonalnej, którą rodzi rewolucja naukowa ,nie tyko nie daje się pogodzić, lecz zazwyczaj jest niewspółmierna z tradycją poprzednią
-paradygmaty dostarczają uczonym nie tylko mapy konturowej, lecz wskazują również na pewne zasadnicze metody i wzorce; dlatego wraz ze zmianą paradygmatu następują zazwyczaj zarazem istotne przemiany kryteriów wyznaczających uprawnione problemy i rozwiązania
-każdy paradygmat w mniejszej lub większej mierze spełnia kryteria, jakie sam sobie stawia i nie może sprostać tym, które narzuca mu stanowisko konkurencyjne; odwołanie się do zewnętrznych kryteriów , nie wywodzących się z nauki instytucjonalnej ,nadaje sporom między paradygmatami rewolucyjny charakter
-paradygmaty konstytuują naukę- w pewnym sensie konstytuują one sposób widzenia świata
i tym optymistycznym akcentem…
nie jeszcze was trochę pomęczę Stefkiem
Stefek Nowak rozdz.”Założenia metod badawczych”
-„metoda badawcza” to właściwy sposób szukania optymalnie zasadnych i optymalnie dokładnych odpowiedzi na pytania interesujące badacza- nadaje zagadnieniom związanym z doborem metod badania charakter względnie jednoznacznie rozstrzygalny
-celem określającym kryteria doboru metod badania naukowego jest optymalne uzasadnienie twierdzeń stanowiących odpowiedzi na interesujące nas pytania; optimum zależy od szeregów czynników, wśród których względy na maksymalną empiryczną zasadność i maksymalną dokładność odgrywają rolę pierwszoplanową, ale nie jedyną
-Stefan podkreśla celowość uprawiania metodologii normatywnej na terenie socjologii; ważnym sposobem realizacji tych zadań jest formułowanie założeń poszczególnych metod badawczych; założenia te mogą określać zasadność stosowania pewnej metody
-podstawowa kategoria takich założeń to pewne założenia o naturze rzeczywistości badanej; przyjmują one, iż rzeczywistość badana charakteryzuje się pewnym specjalnym rodzajem dyspozycji do reagowania na określoną procedurę czy narzędzie badawcze ujawnianiem poszukiwanych wartości i związków; mówiąc inaczej to dyspozycje do reagowania na daną metodę badawczą dostarczaniem prawdziwych informacji o zjawiskach i związkach w rzeczywistości występujących
-twierdzenia empiryczne, z których wynika, że zastosowanie określonej metody wraz z narzędziami badawczymi, jakie ona implikuje , daje rezultaty o określonej empirycznej zasadności i dokładności Nowak nazywa założeniami empirycznym danej metody;
-w wielu badaniach na podstawie wystąpienia (lub natężenia) jednego ze zjawisk, nazywanego też „wskaźnikiem” , wnioskujemy o występowaniu lub natężeniu tego zjawiska, które nas naprawdę interesuje; a więc dobór właściwego wskaźnika zakłada tu posiadanie określonej wiedzy o rzeczywistości
badanej, znajomość pewnych zależności, którym ona podlega
-jednym ze środków służących do zagwarantowania twierdzeniom dostatecznej ogólności jest dobieranie materiału badawczego tak, aby był statystycznie reprezentatywny dla obszaru, którego ma dotyczyć teza ogólna; tymczasem wiele nauk przyrodniczych kładzie nacisk jedynie na „typologiczną reprezentatywność” zakładając, iż w ramach każdego „typu” mają do czynienia ze zjawiskami jednorodnymi;
-inny przykład założeń stosowanych w jednych badaniach eksperymentalnych a bezzasadnych w innych to założenie izolacji układu eksperymentalnego, więc nieistnienia czynników zmieniających materiał badany, gdy przecież wiadomo, ze w socjologii itp. jest to niemożliwe, bo nawet kontekst sytuacyjny zniekształca w jakiś sposób wyniki badania;
-„bodziec eksperymentalny” ma zrealizować schemat „jedynej różnicy”, który ma za zadanie ocenić jedynie skutki określonego bodźca, posługuje się on obok grupy eksperymentalnej grupą kontrolną istniejącą w maksymalnie podobnych warunkach ; dzieli je tylko działanie bodźca;
-przyjęcie pewnych założeń o naturze zjawisk badanych w sposób istotny rzutuje na zasadność doboru określonej metody do rozwiązywania danego problemu na terenie danego typu zjawisk; to po prostu elementy naszej wcześniejszej zdobytej wiedzy o rzeczywistości społecznej ;
-stąd wszelki rozwój wiedzy społecznej jest istotny również dla rozwoju metod badania - każde nowo odkryte prawo czy uogólnienie to potencjalne założenie nowej metody; z kolei każda nowa metoda wzbogacić może naszą wiedzę o rozległe obszary dotąd nie przebadanych zjawisk bądź przynajmniej udoskonalać czy korygować wiedzę już istniejącą;
-efektywność metod oraz zasadność przyjmowanych w nich założeń bywa w socjologii przedmiotem specjalnych badań kontrolnych ; nie wszystkie jednak założenia badawcze mogą być w pełni empirycznie kontrolowane np. tezy o charakterze indukcyjnym bądź ontologicznym Cdn….
4