1. SYSTEM GATT
W 1947 r. podpisany zosta Ukad Ogólny w sprawie Taryf i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade). Jest to wielostronny traktat zawierajcy kodeks postpowania w wiatowej wymianie handlowej. Ponadto GATT stanowi midzynarodowe forum, na którym poszczególne kraje mog rozwizywa swoje problemy handlowe i negocjowa obnienie barier w handlu.
GATT funkcjonuje na zasadzie spotka ministrów lub szefów pastw objtych porozumieniem. Gównym jego celem jest znoszenie barier taryfowych (pozataryfowych i parataryfowych take, cho w mniejszym stopniu). W preambule wymienione zostay takie kwestie jak: podniesienie stopy yciowej, osignicie penego zatrudnienia, pene wykorzystanie zasobów wiatowych i wymiany dóbr. Czonkowie GATT zamierzaj osign te cele drog zawierania porozumie zmierzajcych, na zasadzie wzajemnoci i wzajemnych korzyci, do istotnego zredukowania taryf celnych i innych utrudnie w wymianie handlowej, jak równie do wyeliminowania dyskryminacji w handlu midzynarodowym.
Dzi GATT zrzesza ponad 120 krajów, których udzia w handlu wiatowym wynosi w sumie okoo 84%.
Podstawowe korzyci pynce z uczestnictwa w systemie Porozumienia jest zasada nie dyskryminacji partnerów handlowych, która sformuowana zostaa w postaci Klauzuli Najwyszego Uprzywilejowana obejmujcej wszystkich czonków GATT. Drug fundamentaln zasad a zarazem korzyci jest zasada wzajemnoci, tj. równych korzyci i koncesji w handlu midzynarodowym. Odstpstwem od tego jest GSP, tzn. Powszechny System Preferencji, który dotyczy preferencji celnych dla krajów sabo rozwinitych. Kolejn kwesti s interwencje w handlu. Mimo generalnych zasad: zakazu ogranicze ilociowych oraz ochrony przemysu krajowego tylko przez ca, a take stosowania tylko stawek celnych ujtych w taryfie celnej, istnieje moliwo stosowania innych ogranicze w konkretnych okolicznociach. Twórcy Ukadu w tych wyjtkowych sytuacjach przewidzieli moliwo stosowania ogranicze ilociowych (s one skuteczniejsze od ce). Najwaniejsze dopuszczalne odstpstwa s zwizane z :
- niskim poziomem rozwoju gospodarczego
- zagroeniem równowagi bilansu patniczego pastwa
- potrzeb wynikajc ze wzgldów bezpieczestwa
- funkcjonowaniem programów rzdowych w sektorze produkcji rolnej
- stosowaniem ogranicze dewizowych
Ograniczenia ilociowe powinny by stosowane w sposób niedyskryminacyjny.
W sprawie liberalizacji handlu midzynarodowego odbywaj si wielostronne rundy negocjacyjne. W 1947 r. w Genewie odbya si I runda, której skutkiem byo zewidencjonowanie poziomu taryf celnych. Poziom ce w 1947 r. wynosi okoo 40%. Runda II z 1949 r. odbya si w Annesy i dotyczya moliwoci wielostronnej obniki ce. Przyniosa ona obnienie ce na cz towarów. Kolejne rundy (III - Torquay - 1951 r.; IV - Genewa - 1956 r.; V - Genewa - 1962r. tzw. runda Dillona) to dalszy cig negocjacji dotyczcych gównie kolejnych obniek ce. W latach 1964 - 1967 odbya si tzw. runda Kennedy'ego. Skutkiem tych rozmów by drastyczny spadek poziomu ce. Nastpia redukcja stawek taryfowych na artykuy nierolnicze o 30-35%. Dwie trzecie z obnionych ce zmniejszono o 50%. Redukcj objto okoo 64% ówczesnego eksportu wiatowego. Uzyskany dziki temu wzrost wymiany towarowej by wyranie odczuwany w pastwach wysoko rozwinitych. W czasie rundy VII zwanej tokijsk (1973 - 1976) po raz pierwszy podjto temat barier pozataryfowych. Ostatnie rozmowy toczce si w ramach rundy "urugwajskiej" rozszerzaj temat negocjacji o handel usugami, ochron praw wasnoci intelektualnej i handlowe aspekty inwestycji.
Konsekwencj dziaalnoci negocjacyjnej GATT jest 5 - 6 % poziom ce na wiecie, przy czym na towary przemysowe ca w zasadzie zostay zlikwidowane.
W cigu ponad czterdziestu lat istnienia "tymczasowy" Ukad stopniowo przeksztaci si w trwa organizacj o niezbyt rozbudowanej, ale elastycznej i efektywnej strukturze instytucjonalnej.
2. WIATOWA ORGANIZACJA HANDLU
W dniu 15 kwietnia 1994 roku w Marakeszu (Maroko) odbyo si spotkanie koczce rokowania Rundy Urugwajskiej. Tego dnia sygnowano Umow z Marakeszu o Ustanowieniu wiatowej Organizacji Handlu (WTO - World Trade Organization). Umow t podpisay wszystkie kraje czonkowskie GATT. Pod pojciem wiatowej Organizacji Handlu naley rozumie tak Umow powoujc t organizacj jak i inne porozumienia Rundy Urugwajskiej GATT. WTO mona uzna zatem za nastpc GATT.
WTO jest organizacj zajmujc si sprawowaniem nadzoru nad wcielaniem w ycie i praktycznym funkcjonowaniem wszystkich porozumie Rundy Urugwajskiej. Organizacja ta ma wpywa na zwikszenie efektywnoci dziaa krajów w zakresie regulacji i liberalizacji dziedzin wymiany objtych porozumieniami Rundy. WTO stao si take forum dla dalszych negocjacji dotyczcych wielostronnej wymiany handlowej, tzn. jej dalszej liberalizacji i regulacji. Organizacja ta odpowiada ponad to za administrowanie Uzgodnieniem o Reguach i Procedurach Rozstrzygania Sporów. Kolejnym zadaniem WTO jest prowadzenie wspópracy z Midzynarodowym Funduszem Walutowym oraz Bankiem wiatowym w zakresie handlu, rozwoju i polityki walutowej. wiatowa Organizacja Handlu jest trzeci (po MFW i Banku wiatowym) instytucj ksztatujc zasady midzynarodowych stosunków gospodarczych i odpowiadajc za ich rozstrzyganie.
wiatowa Organizacja Handlu opiera si na porozumieniach zawartych w aneksach. Porozumienia te maj charakter obligatoryjny albo plurateralny. Porozumienia obligatoryjne obejmuj:
- Porozumienie Wielostronne o Handlu Towarami,
- Porozumienie o Reguach i Procedurach Rozstrzygania Sporów,
- Mechanizm Przegldu Polityki Handlowej.
W skad Porozumienia Wielostronnego o Handlu Towarami wchodzi: Ukad Ogólny o Cach i Handlu (tzw. GATT 94), Ukad Ogólny o Handlu Usugami (tzw. GATS) oraz Ukad o Handlowych Aspektach Praw Wasnoci Intelektualnej.
Porozumienia, w których udzia pastw ma charakter fakultatywny to:
- Porozumienie o Handlu Samolotami Cywilnymi
- Porozumienie o Zakupach Rzdowych
- Midzynarodowe Porozumienie Mleczarskie
- Porozumienie w Sprawie Misa Woowego
3. UMOWY PREFERENCYJNE W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM
16 grudnia 1991 roku Polska, Czechosowacja i Wgry podpisay ze Wspólnotami Europejskimi ukady w kwestii stowarzyszenia ze Wspólnotami znane pod nazw Ukadów Europejskich . Gównym celem tych ukadów jest wolny handel artykuami przemysowymi, a take liberalizacja handlu artykuami rolnymi. Ukady dotycz take rozwoju wspópracy gospodarczej, finansowej, kulturalnej i politycznej. Ich celem jest równie zblienie ustawodawstw czonków stowarzyszonych z WE.
Ukad WE i Polski zawiera jedynie ogóln deklaracj pomocy finansowej dla Polski. Wyjtkiem jest tutaj deklaracja ograniczajca si do funduszy w ramach PHARE (Polish and Hungarian Assistance for the Reconstruction of Europe - utworzony w 1989 roku). Pocztkowo (w styczniu 1990 r.) z funduszu korzystali tylko Polska i Wgry, ale ju we wrzeniu zosta on rozcignity na Bugari, Czechosowacj, NRD i Jugosawi a póniej na inne kraje (w sumie 11 pastw).
Od momentu zawarcia ukadu Polska korzysta z Systemu Generalnych Preferencji Celnych. Zalecaj one krajom wysoko rozwinitym zniesienie ce na wyroby przemysowe i pófabrykaty importowane z krajów rozwijajcych si. W praktyce jednak WE utrzymuje kontyngenty taryfowe lub ograniczenia ilociowe na wiele towarów.
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) zostao podpisane w 1959 roku przez Austri, Dani, Portugali, Szwajcari, Szwecj oraz Wielk Brytani.
Polska podpisaa umow z EFTA 10 grudnia 1992 roku. Umowa ta przewiduje utworzenie strefy wolnego handlu na artykuy przemysowe, ryby i przetworzone artykuy rolne do koca 2001 roku. Na wikszo towarów strony zobowizay si znie ca i ograniczenia ilociowe z chwil wejcia jej w ycie. Na pozostae towary ma to nastpowa na zasadzie asymetrycznoci, tzn. kraje EFTA bd znosi ca i ograniczenia ilociowe nieco szybciej ni Polska. Pozostae punkty zawartej umowy nie s w aden sposób preferencyjne dla Polski. Umowa Polski z EFTA jest uzupeniona porozumieniami zawartymi miedzy naszym krajem a poszczególnymi pastami czonkowskimi EFTA. Dotycz one liberalizacji handlu miedzy innymi artykuami rolnymi.
rodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) powstao w Krakowie 21 grudnia 1992 roku. Dokument ten podpisali przedstawiciele Czech, Sowacji, Polski i Wgier. W roli obserwatorów wystpili Turcy i Sowenii. Porozumienie zobowizuje do zniesienia ce na towary przemysowe do koca 2000 roku miedzy krajami grupy Wyszehradzkiej. Jest w nim te mowa o nie wprowadzaniu nowych ogranicze ilociowych. Porozumienie przewiduje moliwo wprowadzenia nadzwyczajnych rodków dziaania w celu ochrony rynku danej strony umowy.
Efekty dziaania CEFTY po roku jej funkcjonowania okrelono jako mierne. W zwizku z tym w 1994 r. w Budapeszcie podpisano dodatkowy protokó, który przewidywa przyspieszenie redukcji ce na towary przemysowe oraz rozszerzenie zakresu koncesji na towary rolne i produkty morskie.
Naley doda, e wspópraca i integracja w ramach CEFTA i Grupy Wyszehradzkiej to jedynie etap przejciowy do chwili wejcia ich pastw czonkowskich do Unii Europejskiej. Wówczas z pewnoci CEFTA straci na znaczeniu, a nawet prawdopodobnie rozpynie si w ramach Unii.
BIBLIOGRAFIA
1. Glyn H. Roberts "Podstawy i rozwój Wspólnoty Europejskiej"
2. konferencja naukowa "Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi - szanse i wyzwania dla Polski"
3. Zbigniew M. Doliwa - Klepacki "Europejska Integracja Gospodarcza"
4. Zbigniew Kamecki "Propedeutyka Midzynarodowych Stosunków Gospodarczych"
5. J. J. Michaek "Midzynarodowa polityka handlowa w ramach GATT"