Krajobraz - ogół cech przyrodniczych i antropogenicznych wyróżniających określony teren, zespół typowych cech danego terenu. Wygląd niektórych składników krajobrazu ulega sezonowym zmianom, np. zimą w Polsce teren pokrywa warstwa śniegu, wiosną zieleni się młoda ruń, jesienią złocą się uschnięte liście na drzewach.
W zależności od stanu i stopnia zniszczenia rozróżnia się krajobrazy:
pierwotne, w których istnieje samoregulacja i człowiek nie wprowadził żadnych zmian (ścisłe rezerwaty przyrody),
naturalne, w których wprowadzono pewne zmiany, ale bez budownictwa i naruszenia mechanizmów samoregulacji (rezerwaty Przyrody),
kulturowe (gospodarcze, antropogeniczne), w których prowadzi się intensywną gospodarkę i budownictwo naruszające naturalną samoregulację (sady, pastwiska)
zdewastowane, w których elementy naturalne zostały wyparte przez przemysł i budownictwo (fabryki, hurtownie),
W Polsce i Europie dominują krajobrazy kulturowe, ale coraz więcej obszarów jest zdewastowanych, uległych degradacji.
Wartości krajobrazu mogą być:
przyrodnicze (naturalne) - stworzone w całkowity sposób przez naturę, bez ingerencji człowieka
historyczne - przeszłość zapisana w przestrzeni odgrywająca ważną rolę dla ludzkości
zabytkowe - elementy krajobrazu powszechnie znane i rozpoznawalne jako zabytkowe
estetyczne - wzbudzające zachwyt nad pięknem form oraz zachowanym porządkiem
artystyczne - odzwierciedlające sztukę oraz pewne niespotykane wszechobecnie formy krajobrazowe
społeczne - skupiające społeczności o podobnych przekonaniach oraz wartościach
Miejsce jest to konkretny termin określający otoczenie. Mówi się zwykle, że zdarzenia mają miejsce. Trudno wyobrazić jest sobie wydarzenie bez odniesienia do miejsca. Jest ono w oczywisty sposób integralna częścią egzystencji- istnienia. Miejsce jest oczywiście czymś więcej, znaczy dużo więcej niż abstrakcyjne pojęcie lokalizacji. Oznacza ono całość składającą się konkretnych rzeczy mających materialna substancja, kształt, fakturę, kolor. Razem te rzeczy określają charakter otoczenia, który jest istota miejsca.
Miejsce jest to konkretny termin określający otoczenie. Mówi się zwykle, że zdarzenia mają miejsce. Trudno wyobrazić jest sobie wydarzenie bez odniesienia do miejsca. Jest ono w oczywisty sposób integralna częścią egzystencji- istnienia. Miejsce jest oczywiście czymś więcej, znaczy dużo więcej niż abstrakcyjne pojęcie lokalizacji. Oznacza ono całość składającą się konkretnych rzeczy mających materialna substancja, kształt, fakturę, kolor. Razem te rzeczy określają charakter otoczenia, który jest istota miejsca.
Codzienne doświadczenie wskazuje, ze różne działania wymagają różnego otoczenia by miały właściwe sobie miejsce. Nawet najbardziej podstawowe funkcje takie jak jedzenie i spanie maja miejsce w rożny sposób i wymagają miejsc o różnych właściwościach w zależności od tradycji kulturowych i rożnych warunków otoczenia.(kuchnia, łazienka, sypialnia)
Związki człowieka z miejscem
Związki emocjonalne z miejscem są warunkiem równowagi psychicznej i dostosowania się jednostki
Dają poczucie stabilizacji w zmieniającym się świecie
Pomagają przezwyciężyć kryzysy związane z tożsamością jednostki
Ułatwiają zaangażowanie się w sprawy lokalne
Zawsze są obecne
Wyróżnia się dwa aspekty związków człowieka z miejscem: przywiązanie i identyfikowanie się z miejscem
Przywiązanie
Składa sie z trzech komponentów:
afektywnego
poznawczego
behawioralnego
Czynniki wpływające na nasze przywiązanie się do miejsca:
Demograficzne (długość pobytu w danym miejscu)
Socjalne (więzi społeczne)
Fizyczne cechy otoczenia i ich symboliczne znaczenie (np. ślady Historyczne)
1) Tworzą poczucie ciągłości przeszłości z teraźniejszością.
2) Utrwalają tradycje grup społecznych.
Identyfikowanie sie z miejscem
Termin obejmuje:
Tożsamość, niezmienność
Odrębność, wyjątkowość
Rozróżnienie ze względu na podmiotowość:
Układ cech miejsca, które gwarantują, %e dane miejsce jest niezmienne i wyjątkowe („genius loci”)
Cecha osoby, która określa poczucie jedności z fizycznym otoczeniem
1) Samookreślenie sie człowieka w stosunku do miejsca, w którym przebywa.
2) Może odbywać sie na różnych poziomach: Ja: mieszkaniec Ursynowa, ja: Europejczyk, ja: obywatel świata.
Christian Norbert - Schultz traktuje miejsce jako pewien fenomen. Twierdzi, że nasze codzienne życie złożone jest z konkretnych zjawisk jak: ludzie, zwierzęta, kwiaty, meble a nawet płynących chmur, dnia i nocy i pór roku.
Zaproponował on model mitycznego rozumienie konkretnego miejsca, wyróżnił pięć sposobów określenie go. Pierwszy sposób to rozumienie miejsca poprzez rzeczy których najbardziej elementarne jest niebo i ziemia. Podkreśla nierozłączalność istnienia nieba i ziemi.(trudno wyobrazić sobie istnienia jednego bez drugiego)Niebo i ziemia są także złączone w drzewie, nie tylko w sensie przestrzennym lecz także poprzez wzrastanie i życie.
Drugi sposób rozumienia naturalnego polega na odnalezieniu porządku kosmicznego w potoku zdarzeń. Porządek opiera się na obiegu słońca, kierunki N-S i E-W związane są z axis mundi (idea środka świata, uważanego za stabilny element Wszechświata) i odpowiadają także rzymskim kierunkom cardo(N-S) i decumanus (E-W).
Trzeci sposób rozumienia polega na definicji charakteru miejsc w stosunku do podstawowych cech ludzkich. W starożytnej Grecji każdy krajobraz miał jasno określoną, łatwo wyobrażalną osobowość. Każde miejsce z wyrażanymi własnościami stawało się przejawem miejscowego boga. Wiązało się z tym antropomorficzne cechy krajobrazu, monumentalność itd.
Czwarta kategoria to światło. Wiązało się dawniej z religią chrześcijańską jako symbol jedności złączonej z pojęciem miłości oraz symbolicznie z cywilizacjami starożytnymi. Światło jest najbardziej ogólnym najmniej stałym zjawiskiem (fenomenem) Zmienia się w ciągu dnia i nocy, jest intymnie związane z rytmem czasu.
Piąta kategoria - czas ujawnia się w jego rytmie, który wynika z życia natury, przejawia się w porach roku i ludzkich obrzędach.
Struktura miejsca - Opisywana może być w terminach krajobrazu bądź osiedla i analizowana poprzez kategorie przestrzeni bądź charakteru. Odnoście przestrzeni wyróżniamy dwa pojęcia: przestrzeń jako trójwymiarowa geometria oraz przestrzeń jako pole spostrzeżeniowe, pole percepcji. Osiedle w porównaniu z krajobrazem posiada granice, zakres rozciągłości i zamknięcia podczas gdy krajobrazy są ciągłymi rozległościami. Osiedla i krajobraz są w relacji figura-tło. Gdy relacja jest zakłócona osiedle i krajobraz tracą swą identyczność. Oznacza to , że każde zamknięcie staje się centrum pełniącym funkcję ogniska dla jego okolic.
Natomiast charakter miejsca wiąże się z intymnością miejsca. Budynek pełni funkcje ochronną a biuro praktyczną. Krajobrazy tez maja swój charakter żyzny-jałowy, uśmiechnięty-przygnębiający. Każde miejsce ma swój charakter. Jest on także funkcją czasu - zmienia się w porach roku, porach dnia oraz pogodzie.
Miejsca ukształtowane przez człowieka są związane z naturą trzema podstawowymi sposobami:
Tam gdzie naturalne ukształtowanie sugeruje ograniczaną przestrzeń buduje zamknięcie a tam gdzie wskazuje kierunek powstaje ścieżka.
Człowiek uzupełnia dana sytuacje, dodając to czego brak.
Człowiek symbolizuje swoje rozumienie natury.
GENIUS LOCI
Duch miejsca Genius loci - Zgodnie z rzymskimi wierzeniami każdy niezależny byt ma swego geniusza, strzegącego ducha. Każda przestrzeń posiada swoją niepowtarzalną atmosferę. To coś to duch miejsca- genius loci. Duch ten towarzyszy ludziom i miejscom od ich narodzin aż do śmierci oraz przekazuje im życie.
Duch romantyczny
Za Archetypem ducha romantycznego odnoszącego się do natury uważa się np. Las nordycki. Jest on nieokreślona wielością różnych miejsc. Las ten charakteryzuje się zmiennością poprzez nieustanna grę światła i cieni. Wzbogaca go bujna flora oraz płynące po niebie obłoki nadające temu miejscu specyficzny, tajemniczy klimat.
Natomiast architektura romantyczna cechuje się silną atmosferą tajemniczości i fantastyką, intymnością i idyllicznością. Jej kształty są zbliżone do kształtów żywej natury. Unika się prostych zrozumiałych brył. Linia staje się symbolem siły i dynamiki. (miasto średniowieczne) Norberg-Schulz zakwalifikował do tej kategorii czeską Pragę. Charakter jej widział w tym, że nie są to ani doliny, ani góry, ani równiny ale wszystko razem plus woda i roślinność
Duch kosmiczny - kosmiczna architektura wyróżnia się przez pewien uniformizm
(Chartum piasek który unifikuje otoczenie) i absolutny porządek(geometryczny porządek w układzie ulic domów itd.). Jest statyczny, objawia ukryty porządek. Przestrzeń kosmiczna jest ściśle geometryczna i zazwyczaj skonkretyzowana. Posiada regularna siatkę ulic jak np. W USA gdzie prostopadłe ulice tworzą pionowo - poziomy otwarty świat.
Duch klasyczny - Stosunkowo prosty, nie zawiera ani monotonii ani złożoności. Ogólnie klasyczny krajobraz, może być opisany jako pełen znaczeń porządek odrębnych, indywidualnych miejsc. Traktuje człowieka jako swojego przyjaciela, jako równego partnera, jako uzupełnienie swojego bytu. (Rzym wielka stolica antycznego Rzymu i centrum uniwersalnego kościoła rzymskokatolickiego zabytki, kościoły, Koloseum. Cechuje je monumentalność i grandezza -wygląd pełen godności i wyniosłości))
Duch złożoności - jest połączeniem wyżej przedstawionych pojęć. Np. Katedra gotycka to synteza wartości romantyczne i kosmiczne. Barokowy pałac z ogrodem łączył zaś w zrozumiałą całość zarówno romantyczne jak i kosmiczne wraz z klasycznymi.
Duch Warszawy (ponad pół wieku temu) - Warszawa pomimo tego, że nie jest ani piękna ani tak naprawdę lubiana to tak naprawdę ma cos w sobie za co się ją kocha i szanuje. To duch „hardej i buńczucznej, morowej i beztroskiej solidarności, która rzuca się na walkę ze ślepą brawurą i trwa w niej z zaciśniętymi zębami” jak pisała Hanna Malewska. Ta nie lubiana Warszawa pełna ludzi lekkomyślnych i takich którym nie można ufać, okazała się „prawdziwą” dopiero w latach 1939-45- Jarosław Iwaszkiewicz.
Kornel Makuszyński mówił o niej jako o niezbyt nadobnej kobiecie, która ma jednak nieprawdopodobne szczęście w miłości zdobywanej jakimś nieuchwytnym czarem.
Duch Warszawy pół wieku temu: „Jest on niepodległy i rycerski, a zarazem niefrasobliwy, lekki, pełen fantazji, przedsiębiorczy i ruchliwy, przebiegły, drwiący. Ma swoje godziny powagi i szaleństwa, godziny zadumy i pustoty, jest dumny, krnąbrny, nie znoszący zastoju.:
Duch warszawy dziś: zatarte są różnice pomiędzy przestrzenią historyczna a współczesną, między codzienną a odświętną, między zabytkową a nowoczesną. Genius loci jednak istnieje, choć jest nieuchwytnym duchem i tchnie kiedy chce, jednak konkretyzuje się w określonych miejscach budynkach, obszarach o swoistych klimatach, nastrojach poruszających wyobraźnię i wspomnienia. Tak naprawdę miejsca te są z różnych epok, rożnych stylistyk jednak dla każdego z nas mają pewną wartość sentymentalnych (Starówka, Nowy Świat,, Łazienki, cerkiew na Pradze, trzy wieżowce przy w centrum zwane warszawskim Manhattanem, kolejka WKD, Lasek Bielański i wiele innych)
Złote myśli
1) Człowiek jest tym, czym miejsce, w którym żyje.
Zofia Nałkowska
2) Dla kobiety jedyne naprawdę wygodne miejsce do płaczu to pierś mężczyzny.
George Bernard Shaw
3) Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest.
Zofia Nałkowska
4) Nie można uciec od samego siebie przenosząc się z miejsca na miejsce.
Ernest Hemingway
5) W niebie czeka na mnie miejsce. I nikt go nie zajmie, bo ono jest tylko dla mnie.
Stefan Wyszyński kard.
6) Żadne miejsce nie powinno być dla ciebie milsze od ojczyzny.
Cyceron
7) W tajemnicy każdego człowieka istnieje wewnętrzny krajobraz: z nietkniętymi równinami, z wąwozami milczenia, z niedostępnymi górami, z ukrytymi ogrodami.
Antoine De Saint - Exupery
8) Na jednostajny krajobraz, który nuży pasażera, załoga samolotu patrzy innymi oczyma.
Antoine De Saint - Exupery