TEORIA PRODUKCJI
Przedstawia (charakteryzuje) związki i zależności pomiędzy nakładami czynników produkcji a wielkością produkcji.
FUNKCJA PRODUKCJI - to zależność przyczynowo-skutkowa pomiędzy wielkością użytych czynników produkcji a osiągniętym efektem w postaci wytworzonej produkcji.
Matematycznie funkcję produkcji można przedstawić w następujący sposób :
Q = f (x1, x2, x3, x4, ..., xn)
Q - wielkość produkcji
X - nakłady czynników produkcji
FUNKCJA PRODUKCJI - zbiór efektywnych pod względem technicznym metod wytwarzania który pozwala osiągnąć maksymalną wielkość produkcji.
Posługując się zasadą ceteris paribus możemy uprościć analizę. Jeżeli uwzględnimy że tylko jeden z czynników produkcji oddziałuje na poziom produkcji zakładając że wpływ pozostałych czynników produkcji jest stały niezmienny wówczas konstruujemy JEDNOCZYNNIKOWĄ FUNKCJĘ PRODUKCJI.
Q = f ( K )
Q = f ( P )
K - nakłady kapitału
P - nakłady pracy (siła robocza, zasoby pracy)
RODZAJE :
F. P. JEDNOCZYNNIKOWA
F. P. WIELOCZYNNIKOWA (COBA DOUGLASA)
Q = AK do L L do B
Q - wielkość produkcji
K - wielkość zaangażowanego kapitału
L - wielkość nakładów pracy
A, L, B, - parametry oszacowane na podtawie badań statystycznych
PARAMETRY - mierzą wpływ jaki na wielkość produkcji wywierają odpowiednio majątek produkcyjny ( K ) oraz praca ( P ) czyli jaki procent przyrostu produkcji przypada na 1 % przyrostu danego czynnika produkcji.
CHARAKTER KRÓTKIEGO I DŁUGIEGO OKRESU CZASU W EKONOMII
KRÓTKI OKRES CZASU - to taki w którym :
I. Występują stałe i zmienne czynniki produkcji : STAŁE CZYNNIKI PRODUKCJI - to takie których nakłady nie ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji (najczęściej technologia i kapitał trwały), ZMIENNE CZYNNIKI PRODUKCJI - nakłady ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji (zasoby ludzkie - zatrudnienie materiały surowce półfabrykaty czyli kapitał obrotowy oprócz zatrudnienia), 2. Technologia produkcji nie ulega zmianie (jest stała), 3. Występują stałe i zmienne koszty produkcji, 4. Wielkość przedsiębiorstwa nie ulega zmianie (jest stała), 5. Ilość przedsiębiorstw w gałęzi branży - stała nie zmienna.
DŁUGI OKRES CZASU W EKONOMII - to taki w którym :
I. Wszystkie czynniki produkcji są zmienne, 2. Zmienia się technologia produkcji, 3. Koszty całkowite to koszty zmienne, 4. Wielkość przedsiębiorstwa ulega zmianie, 5. Ilość przedsiębiorstw w gałęzi branży będzie ulegała zmianom.
Np. w firmie produkującej zabawki :
DŁUGI : wybudowanie sklepu, fabryki
KRÓTKI : związany z dystrybucją, produkcją
ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY PRODUKCJĄ CAŁKOWITĄ, PRZECIETNĄ I MARGINALNĄ W KRÓTKIM OKRESIE CZASU.
PRODUKCJA CAŁKOWITA ( PRODUKT CAŁKOWITY PC ) - to całkowita wielkość produkcji wytworzona w określonym czasie.
PRODUKCJA PRZECIĘTNA ( PRODUKT PRZECIĘTNY PP ) - to produkt całkowity przypadający na jednostkę czynnika zmiennego.
PRODUKCJA MARGINALNA ( KRANCOWA, PRODUKT MARGINALNY KRAŃCOWY PM ) - to zmiana produktu całkowitego związana ze zmianą nakładu czynnika zmiennego o jedną jednostkę.
I Jeżeli PC wzrasta to produkt marginalny przyjmuje wartości dodatnie
II Jeżeli PC zaczyna spadać to produkcja marginalna przyjmuje wartości mniejsze od zera.
III Produkcja przeciętna wzrasta do momentu równania się z produktem krańcowym później zaczyna spadać.
Podział na fazy produkcji pomaga w ustaleniu optymalnego nakładu czynnika zmiennego (najczęściej tym czynnikiem jest zatrudnienie). Przedsiębiorstwo dąży do opuszczenia pierwszej fazy i przejścia do drugiej. Zmiany produktu całkowitego przeciętnego i marginalnego opierają się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów (prawo malejącego produktu).
Zwiększając nakład czynnika zmiennego przy założeniu C.P. że pozostałe czynniki są stałe osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji (produkcyjność marginalna kolejnego czynnika produkcji zmniejsza się).
ANALIZA FUNKCJI PRODUKCJI W DŁUGIM OKRESIE CZASU
WYBORY W DŁUGIM OKRESIE CZASU - rodzaj stosowanej technologii (pracochłonna czy kapitałochłonna), jaka skala inwestycji co będzie decydować o rozmiarach przedsiębiorstwa.
ASPEKTY ANALIZY : Przedsiębiorstwo łączy czynniki produkcji w stałych proporcjach, przedsiębiorstwo łączy czynniki w zmiennych proporcjach.
PC1 - występują malejące korzyści skali produkcji (niekorzyści skali). Proporcjonalna zmiana nakładów czynników produkcji powoduje mniej niż proporcjonalne zmiany wielkości produkcji.
PC2 - stałe korzyści skali produkcji. Proporcjonalna zmiana nakładów czynników produkcji powoduje zmianę wielkości produkcji w tej samej proporcji.
PC3 - rosnące korzyści skali produkcji (korzyści skali). Proporcjonalna zmiana nakładów czynników produkcji powoduje bardziej niż proporcjonalną zmianę produkcji.
ELASTYCZNOŚC PRODUKCJI - jest ona miara korzyści skali. Procentowa zmian wielkości produkcji wywołana procentową zmianą nakładów wszystkich czynników produkcji.
Inwestycje będą się w przedsiębiorstwie zwiększały jeżeli wystąpią stałe a najlepiej rosnące korzyści skali.IZOKWANTA PRODUKCJI (LINIA JEDNAKOWEGO PRODUKTU) - przedstawia różne kombinacje dwóch czynników produkcji które umożliwiają osiągnięcie takiej samej wielkości. ZAŁOŻENIA : produkcja wymaga tylko dwóch czynników produkcji, czynniki produkcji są w stosunku do siebie substytucyjne i komplementarne, czynniki produkcji mogą być łączone w różnych proporcjach. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE : I izokwanta jest nachylona negatywnie tzn. zwiększając nakład jednego czynnika produkcji musimy ograniczyć ilość czynnika drugiego pozostając na danej izokwancie, II każda izokwanta charakteryzuje się stałym planem produkcji im wyżej położona tym wielkośc produkcji jest większa. III izokwanty nie mogą się przecinać. MARGINALNA STOPA TECHNICZNEJ SUBSTYTUCJI - ilość np. kapitału z jakiej należy zrezygnować aby zwiększyć nakład pracy o jednostkę.
OGRANICZENIA WYBORU PRODUCENTA : kapitał pieniężny którym dysponuje, ceny czynników produkcji. Ograniczenia są przedstawione przy pomocy izokoszty produkcji.
IZOKOSZTA PRODUKCJI - jest to linia jednakowego kosztu. Inaczej jest to zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji dla których całkowity koszt zakupu jest taki sam.
OPTYMALNA KOMBINACJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI - graficznie znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. PRZEDSIĘBIORSTWO OSIĄGA : max wielkość produkcji przy danym koszcie, min koszty produkcji przy danej wielkości produkcji.
KOSZTY PRODUKCJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE
KOSZTY PRODUKCJI - ogół wydatków pieniężnych poniesionych przez przedsiębiorstwo na zakup czynników produkcji (księgowe ujęcie kosztów).
KOSZTY W UJĘCIU EKONOMICZNYM - koszty księgowe i alternatywne (wartość najbardziej preferowanej ale nie wybranej alternatywy).
RODZAJE KOSZTÓW:
KRYTERIUM RODZAJOWE: KOSZTY OSOBOWE, MATERIAŁOWE ( koszty zużytych materiałów i energii), AMORTYZACJA ( rozliczone w sposób procentowy).
PODZIAŁ KOSZTÓW POWIĄZANIA KOSZTÓW Z PRODUKTEM: BEZPOŚREDNIE ( zużycie materiałów, półfabrykatów), POŚREDNIE ( koszty administracyjne, najmu dzierżawy).
KRYTERIUM PODMIOTU PONOSZĄCEGO KOSZTY: KOSZTY PRYWATNE ( indywidualne - odzwierciedlają zakup czynników wytwórczych), KOSZTY SPOŁECZNE ( są ponoszone przez podmioty, osoby trzecie nie związane z działalnością przedsiębiorstwa; koszty społeczne inaczej efekty zewnętrzne - negatywne ).
KRYTERIUM POWIĄZANIA KOSZTÓW Z ROZMIARAMI PRODUKCJI: KOSZTY STAŁE - to takie które są związane z wykorzystaniem stałych czynników produkcji. W ujęciu całkowitym nie ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji. W ujęciu przeciętnym zmniejszają się wraz ze wzrostem produkcji (dla krótkiego okresu czasu). Płace pracowników administracji i obsługi, amortyzacja majątku trwałego, koszty kredytów, koszty użytkowania ziemi, najmu, lokalu. Koszty stałe występują nawet przy zerowym poziomie produkcji. KOSZTY ZMIENNE - są związane z zakupem zmiennych czynników produkcji. Występują w krótkim i długim okresie czasu. W ujęciu całkowitym i przeciętnym mają tendencje zmienną początkowo maleją a później rosną (płace pracowników, koszty surowców, materiałów i półfabrykatów, koszty energii i wody - koszt stały).
KOSZT MARGINALNY - to faktyczny koszt wytworzenia każdej kolejnej jednostki lub partii produkcji.
PRZYCZYNY WYTĘPOWANIA KORZYŚCI SKALI: 1. Specjalizacja pracy, techniczny podział pracy, 2. Specjalizacja w zarządzaniu przedsiębiorstwem, 3. Pełne wykorzystanie niepodzielności czynników produkcji, 4. Upusty cenowe, większe możliwości kształtowania cen wytwarzanych produktów, 5. Niskie koszty reklamy, 6. Więcej źródeł finansowania, większa wiarygodność, 7. Rozłożenie ryzyka handlowego w wyniku dywersyfikacji produkcji.
NIEKORZYŚCI SKALI: 1. Koszty gigantyzmu - ograniczona efektywność systemu zarządzania coraz większe koszty przepływu informacji, 2. Wzrost kosztów kontroli, 3. Mała elastyczność reakcji na zmiany rynkowe, 4. Ograniczenia natury fizycznej, geograficznej.
PRZYCHODY PRZEDISĘBIORSTWA: UTARGI CAŁKOWITE - pieniężny dochód ze sprzedaży danej ilości produktów (Q) po określonej cenie (P). UTARG PRZECIĘTNY (JEDNOSTKOWY) - iloraz utargu całkowitego i ilości sprzedanych produktów. UTARG MARGINALNY (KRANCOWY) - zmiana utargu całkowitego spowodowana zmianą sprzedaży o kolejną jednostkę.
RYNEK KONKURENCJI DOSKONAŁEJ - ZACHOWANIE PRODUCENTA
FORMY RYNKU ZE WZGLĘDU NA TYP KONKURENCJI:
FORMY KONKURENCJI: KONKURENCJA DOSKONAŁA, KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA (oligopol, oligopson - konsumenci, monopol, monopson - konsumenci, konkurencja monopolistyczna).
ZAŁOŻENIA TEORII WYBORU PRODUCENTA: 1. Producent jest podmiotem racjonalnym dąży d maksymalizacji korzyści (zasada racjonalnego gospodarowania wielkości produkcji) albo do minimalizacji kosztów. 2. Producent działa w warunkach konkurencji (konkuruje o ograniczone dochody którymi dysponują konsumenci oraz o ograniczoną ilość zasobów którą dysponuje gospodarka).CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ: JEDNORODNOŚĆ PRODUKTU - produkt homogeniczny, standaryzowany. Posiada takie same cechy jakościowe np. jabłka mekintosze. Gdzie byśmy je kupili to wszędzie tak samo będą wyglądać a cena będzie podobna; np. produkty rolne ziemniaki jabłka papiery wartościowe - akcje obligacje. PRODUCENT JEST CENOBIORCĄ - musi zaakceptować cenę nie ma wpływu na cenę, cenę kształtuje mechanizm rynkowy w warunkach konkurencji doskonałej wzajemne oddziaływanie wszystkich producentów i konsumentów określonego towaru. PEŁNA MOBILNOŚĆ CZYNNIKÓW PRODUKCJI - nie ma żadnych barier utrudniających dostęp do rynku i wyjścia z tego rynku np. rezygnuję z produkcji cukierków i produkuję buraki. Wyrównuje się poziom zysku w różnych gałęziach wolno konkurencyjnych. DUŻA LICZBA SPRZEDAJĄCYCH I KUPUJĄCYCH. PEŁNA DOSKONAŁA INFORMACJA O RYNKU - stworzenie idealnego rynku ale nigdy takiego nie znajdziemy. WARUNKI WYZNACZANIA RÓWNOWAGI PRZEDSIĘBIORSTWA: RÓWNOWAGA PRZEDSIEBIORSTWA - optimum ekonomiczne. Przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze gdy wielkość produkcji którą wytwarza zapewnia mu maksymalny zysk.
WARUNKI RÓWNOWAGI PRZEDSIEBIORSTWA: 1. UM = KM, KM jest rosnący lub malejący lecz wolniej niż UM, 2. Różnica pomiędzy UC i KC jest największa.
Celem działania firmy w krótkim okresie czasu jest: 1. Maksymalizacja zysków krótkookresowych, 2. Minimalizacja strat krótkookresowych. ZMIANY CENY RYNKOWEJ A KSZTAŁTOWANIE SIĘ UTARGÓW PRZEDSIEBIORSTWA: Przesunięcie funkcji podaży w prawo może być spowodowane zmniejszeniem cen, np. cen czynników produkcji (lub wprowadzeniem nowej technologii produkcji, wejściem na rynek nowych przedsiębiorstw).
JEŻELI UM = P JEST WIĘKSZY OD KM - PRZEDSIEBIORSTWO ZWIĘKSZA WIELKOŚĆ PRODUKCJI.
JEŻELI UM = P JEST MNIEJSZY OD KM - PRZEDSIEBIORSTWO ZMNIEJSZA WILKOŚĆ PRODUKCJI.
JEŻELI UM = P JEST RÓWNY KM - WYZNACZAMY WILKOŚĆ PRODUKCJI ZAPEWNIAJĄCĄ MAKSYMALNY ZYSK.
GRANICE PUNKTU RENTOWNOŚCI PRZEDSIEBIORSTWA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU: PUNKT NIWELACJI PRZESIEBIORSTWA - górny punkt opłacalności produkcji - firma osiąga zerowe zyski ekonomiczne (zysk księgowy jest dodatni). PUNKT ZAMKNIĘCIA PRZEDSIEBIORSTWA - dolny punkt opłacalności produkcji.
PODAŻ INDYWIDUALNEGO PRZEDSIEBIORSTWA I PODAŻ RYNKOWA W KRÓTKIM OKRESIE CZASU. Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego na rynku konkurencji doskonałej pokrywa się z rosnącym odcinkiem krzywej kosztu marginalnego znajdującego się powyżej kosztu przeciętnego zmiennego. PODAŻ PRZEDSIĘBIORSTWA - jest zależnością pomiędzy ceną rynkową a ilością towarów jaką przedsiębiorstwo jest w stanie zaoferować do sprzedaży na rynku (C.P.). w warunkach konkurencji doskonałej krzywa podaży rynkowej jest wyznaczona poprzez zsumowanie ilości produktów wytwarzanych poprzez poszczególnych producentów przy danej cenie. RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ W DŁUGIM OKRESIE CZASU. Przedsiębiorstwo osiąga równowagę oraz gałąź wolno konkurencyjna znajduje się w równowadze stabilnej jeżeli nie ma żadnych bodźców skłaniających firmy do wyjścia z rynku bądź do wejścia na rynek. Wystąpi to w sytuacji gdy każda z firm osiągnie punkt niwelacji. W punkcie równowagi długookresowej firma osiąga ekonomiczne i techniczne optimum produkcji przy tej samej wielkości produkcji. Równowagę długookresową tłumaczy efekt strat i zysków krótkookresowych.
RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA W WARUNKACH MONOPOLU PEŁNEGO
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE MODELU RYNKU MONOPOLU PEŁNEGO: monopol - jeden sprzedawca, wielu kupujących - podażowy, monopson - jeden konsument, wielu producentów, m. Bilateralny - jeden konsument i producent. 1. Producent jest cenodawcą (cenotwórcą) - cena monopolowa (administrowana przez monopolistę), 2. Jednorodna lub zróżnicowana produkcja ale bez bliskich substytutów, 3. Brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez monopol, 4. Doskonała informacja o rynku. BARIERA - ograniczająca wejście na rynek. BARIERY WEJSCIA NA RYNEK - to koszty jakie muszą ponieść potencjalni konkurenci żeby wejść na rynek opanowany przez monopolistę i skutecznie z nim konkurować.
BARIERY OGRANICZAJĄCE DOSTĘP DO RYNKU MONOPOLU MOGĄ WYNIKAĆ Z: 1. Ograniczeń prawnych administracyjnych - rząd lub władze lokalne przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego towaru, przedsiębiorstwo posiada patent, prawa autorskie, lub do znaków firmowych, co uniemożliwia powielanie technologii produktów przez inne firmy, polityka protekcyjna, cena chroniąca producenta krajowego przed napływem towarów zagranicznych, 2. Praw własności do specyficznych niepowtarzalnych występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych potrzebnych do produkcji danego dobra, 3. Korzyści skali (rosnące) - jeden producent wytwarza daną wielkość produkcji przy niższych kosztach produkcji niż mogłoby to zrobić dwóch trzech... kilku producentów, może wynikać z wysokich kosztów stałych, kosztów transportu, ograniczenia kosztów transakcyjnych, ograniczenie efektów zewnętrznych, 4. Korzyści zaangażowania dużego kapitału niezbędnego do podjęcia produkcji.MONOPOL NATURALNY (WYSĘPOWANIE): 1. Sytuacja w której korzyści skali są tak silne że najefektywniejszym sposobem organizacji produkcji w danej gałęzi jest zorganizowanie jej w pojedynczym zintegrowanym przedsiębiorstwie, 2. Długookresowe przeciętne koszty całkowite będą miały tendencję malejącą wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. NA RYNKU MONOPOLU PEŁNEGO FUNKCJA POPYTU INDYWIDUALNEGO MONOPOLISTY TO TEŻ FUNKCJA POPYTU RYNKOWEGO (NEGATYWNA). JEŻELI UC OSIĄGA MAX TO UM = 0, JEŻELI UC OSIĄGA MIN TO UM < 0.
RÓWNOWAGA PRZEDSIEBIORSTWA (EKONOMICZNE OPTIMUM PRODUKCJI): wyznaczamy za pomocą dwóch metod: 1. Porównanie UC i KC, 2. UC - KC = MAX, UM = KM - KM ROSNĄCY. SIŁA MONOPOLU (MONOPOLOWA): pojęcie przeciwstawne do pojęcia konkurencji oznacza zdolność przedsiębiorstwa do podnoszenia cen wytwarzanych przez siebie produktów poprzez zmniejszanie wielkości produkcji. A.P. LERNER zaproponował miernik stopnia monopolizacji który w warunkach konkurencji doskonałej ma wartość = 0, a w warunkach monopolu jego wartość zależy od cenowej elastyczności popytu. S.M. może być ograniczona przez: 1. Ingerencję państwa - ustawodawstwo antymonopolowe, kontrola cen - ustalanie cen maksymalnych, 2. Warunki rynkowe - prawo popytu. DYSKRYMINACJA CENOWA - ma miejsce wtedy gdy ten sam produkt sprzedawany jest w tym samym miejscu i czasie po różnych cenach. WARIANTY D.C. - 1. Ten sam produkt monopolista sprzedaje różnym odbiorcom po różnych cenach (bilety PKP i autobusowe), 2. Temu samemu odbiorcy różne jednostki produktu sprzedawane po różnej cenie (taryfy - korzystanie z usług o różnych porach). WARUNKI STOSOWANIA D.C. - 1. Monopol ma możliwość dzielenia rynku zbytu na segmenty które charakteryzują się różną elastycznością popytu (im popyt bardziej elastyczny tym monopolista stosuje niższy poziom cen, na rynku gdzie popyt jest nieelastyczny lub sztywny monopolista może wyznaczyć wyższą cenę), 2. Monopol posiada możliwość zapobiegania praktykom odsprzedaży produktów przez tych którzy kupili je taniej tym którzy muszą je nabywać po wyższych cenach. Monopol stosujący D.C. zmierza do tego aby UM zrównał się z KM na wszystkich rynkach na których sprzedaje swój produkt. DYSKRYMINACJA DOSKONAŁA - każdą jednostkę produktu monopolista sprzedaje po innej cenie maksymalizując w ten sposób swój zysk.
KORZYŚCI I KOSZTY ZWIĄZANE Z FUNKCJONOWANIEM MONOPOLU PEŁNEGO
KOSZTY MONOPOLIZACJI GOSPODARKI: 1. Monopolista wytwarza mniejszą wielkość produkcji, 2. Produkty są sprzedawane po wyższych cenach, 3. Redystrybucja dochodów od konsumentów na rzecz monopolisty, 4. Nieefektywność wykorzystania zasobów która wynika z: a) niepełnego wykorzystania posiadanych czynników wytwórczych (utrzymywanie tzw. Rezerwowych mocy produkcyjnych - naturalna bariera ograniczająca dostęp konkurencji), b) monopolista nie dąży do minimalizacji kosztów produkcji jak ma to miejsce w warunkach konkurencji doskonałej w długim okresie czasu, 5. Koszty administracyjne (ustawodawstwo antymonopolowe urzędy do spraw kontroli działań monopoli, koszty postępowań sądowych), 6. Niekorzystne wpływy o charakterze politycznym.
KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ISTNIENIA STRUKTURY MONOPOLOWEJ: 1. Możliwość uzyskania większego poziomu zysków niż w warunkach konkurencji doskonałej (korzyści dla akcjonariuszy, współwłaścicieli przedsiębiorstwa), 2. Inwestowanie środków w badania i rozwój nowych produktów technologii. INTERPRETACJA RZĄDU NA RYNKU MONOPOLU PEŁNEGO - STRATEGIE INTERWENCJI: OPODATKOWANIE ZYSKÓW MONOPOLOWYCH - ingerencja państwa poprzez opodatkowanie zysków monopolowych stosowana do cen ograniczenia skutków w sferze podziału (redystrybucji). Wysokie opodatkowanie zmniejsza zyski monopolowe. Podniesienie podatku może wpłynąć na: 1. Ograniczenie produkcji, 2. Podniesienie ceny rynkowej wytwarzanego produktu w ten sposób część podatku obciążającego zyski monopolisty zostanie przerzucona na konsumentów. REGULACJA CEN - USTALANIE CEN MAKSYMALNYCH 1. W przypadku kontroli cen przez instytucje rządowe krzywa UM traci ciągłość na odcinku A i B, 2. Zmniejsza się poziom ceny (obniżenie kosztów redystrybucyjnych), 3. Większy poziom produkcji rynkowej oznacza większy stopień zaspokojenia potrzeb społecznych. NEGATYWNE ASPEKTY REGULACJI CEN: 1. Występowanie okresowych niedoborów towarów np. ropy czy gazu, 2. Koniecznością dotowania działalności ze strony państwa, władz lokalnych, 3. Odpływu kapitału poza granice kraju w którym obowiązują wysokie podatki. WŁASNOŚCI PANSTWA. POLITYKA ANTYMONOPOLOWA - 1. Poprawa efektywności funkcjonowania rynku poprzez eliminowanie porozumień monopolistycznych dyskryminujących podmioty pozostające poza porozumieniem, 2. Zakaz nadużywania pozycji dominującej gdy skutki tego zachowania zniekształcają ograniczają lub hamują rozwój konkurencji, 3. Niedopuszczenie do połączeń firm w wyniku których nowy podmiot posiadałby taką władzę rynkową ze mógłby ograniczać produkcję i podnosić ceny. USTAWODAWSTWO ANTYMONOPOLOWE W POLSCE: 1. Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym z 24.02.1990, 2. Urząd antymonopolowy obecnie URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW który pełni dwojakie funkcje: strukturalne i regulacyjne.
DECYZJE PRODUKCYJNE PRZEDSIEBIORSTWA NA RYNKU KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ
KONCEPCJA KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ - zawdzięczamy dwóm wybitnym ekonomistom EDWARDOWI W. CHAMBERLINOWI oraz JOAN ROBINSON.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE RYNKU KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ: 1. Produkty sprzedawane na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty. Nabywcy mają określone preferencje a producenci dostarczają na rynek podobny lecz nie identyczny produkt. 2. Na rynku występuje wielu producentów i nabywców określonego towaru. 3. Cena jest kształtowana przez wzajemne oddziaływanie popytu i podaży producenci mają niewielki wpływ na jej wysokość co wynika ze zróżnicowania produktu. 4. Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku. Wejście na rynek jest wolne ale uzależnione od możliwości poniesienia kosztów wejścia kosztów zróżnicowania produktów i dostarczenia o nim informacji nabywcom. 5. Występuje konkurencja cenowa i pozacenowa. Konkurencja pozacenowa może przyjąć następujące formy: a) różnicowanie produktów - polega na nadawaniu produktom specyficznych cech właściwości i odróżniających je od produktów konkurentów, b) różnicowanie warunków sprzedaży - dotyczy lokalizacji punktu sprzedaży, obsługi w sklepie, dostępu do kredytów, c) reklama. 6. Założenie doskonałej informacji o rynku. Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę do pozycji P2 a konkurenci nie zareagują na tę obniżkę to wielkość popytu wzrośnie do poziomu Q2. Jeżeli konkurenci również obniżą ceny to wielkość popytu wzrośnie ale tylko do poziomu Q2. DWIE KRZYWE NA RYNKU: I krzywa popytu - zmianie ceny przez przedsiębiorstwo nie towarzyszy zmiana cen w przedsiębiorstwach konkurencyjnych (dd). II krzywa popytu - jeżeli producent zmieni cenę to również konkurenci zmieniają ceny produktów (DD). RÓWNOWAGA PRZEDSIĘBIORSTWA W KRÓTKIM I DŁUGIM OKRESIE CZASU W WARUNKACH K.M.: 1. W krótkim okresie czasu firma wyznacza wielkość produkcji i cenę zgodnie z punktem COURNOTA stosując warunek KM = UM, 2. Jeżeli jego krzywa PKC jest położona poniżej krzywej popytu to firma osiąga zysk. Zyski osiągane przez przedsiębiorstwo w kr. Okr. Czasu powodują napływ nowych firm do branży (brak barier wejścia i wyjścia). Popyt zostanie rozłożony na większą ilość firm, linia popytu dla pojedynczego przedsiębiorstwa przesunie się w lewo w dół, popyt stanie się bardziej elastyczny. RÓWNOWAGA DŁUGOOKRESOWA W WARUNKACH K.M. - firma znajduje się w równowadze gdy jej zysk ekonomiczny długookresowy wynosi zero co blokuje napływ konkurentów do branży. Firma realizuje zysk rachunkowy który jest równy kosztom alternatywnym zaangażowanych czynników produkcji. PUNKT DŁUGOOKRESOWY RÓWNOWAGI firmy działającej na RKM nosi nazwę punktu Chamberlina. Jest to punkt na linii popytu wyznaczony przez warunek KM = UM oraz P = PKC zysk ekonomiczny = 0. EFEKTYWNOŚĆ FUNKCJONOWANIA RKM I KONKURENCJI DOSKONAŁEJ: 1. Na rynku konkurencji monopolistycznej i doskonałej firmy uzyskują równowagę długookresową przy zerowych zyskach ekonomicznych, 2. Na rynku konkurencji monopolistycznej firma nie dąży do minimalizacji przeciętnych kosztów całkowitych a więc nie osiąga technicznego optimum produkcji w długim okresie czasu. Na rynku konkurencji doskonałej w długim okresie czasu firma osiąga jednocześnie techniczne i ekonomiczne optimum produkcji, 3. Na rynku konkurencji monopolistycznej znajdzie się mniej produktów i będą po cenie wyższej niż na rynku konkurencji doskonałej.
PRZEDSIEBIORSTWO W WARUNKACH OLIGOPOLU
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE: 1. Na rynku występuje kilka producentów po stronie popytu może występować wielu konsumentów. DUOPOL - występuje dwóch producentów określonego produktu. OLIGOPOL SYMETRYCZNY - siła ekonomiczna producentów jest względnie wyrównana. OLIGOPOL ASYMETRYCZNY - występuje dominująca firma która ksz6tałtuje sytuację rynkową oraz firmy mniejsze tzw. satelity, 2. Produkty sprzedawane na rynku mogą być jednorodne (OLIGOPOL MONOGENIAN), lub zróżnicowane (OLIGOPOL HETEROGENIAN), 3. Cena jest ustalana na podstawie współzależnych decyzji przedsiębiorstw - cena administrowana. CENA ADMINISTROWANA - cena narzucona rynkom z zewnątrz przez największe firmy odzwierciedlające układ sił w danej gałęzi czy branży. SKUTKI ADMINISTROWANIA CEN DLA GOSPODARKI: a) wyeliminowanie rynku z jego podstawowych funkcji, b) powiększenie stopy inflacji w wyniku zawyżania cen (koszty faktyczne niższe niż koszty planowane), c) osłabienie bodźców do wdrażania postępu naukowo - technicznego ale w krótkim okresie czasu, 4. Istnieją znaczne bariery ograniczające dostęp do danego rynku, np. prawno - administracyjne, techniczne, ekonomiczne, naturalne, 5. Występuje konkurencja pozacenowa, 6. Pełna informacja o rynku. KONCEPCJA ZŁAMANEJ KRZYWEJ POPYTU: popyt (krzywa popytu) każdego producenta zależy od reakcji konsumentów. Jeżeli przedsiębiorstwo podniesie cenę swojego produktu - konkurenci chcąc przechwycić część popytu nie zareagują zmianą ceny. Jeżeli przedsiębiorstwo obniży cenę produktu reakcja dostosowawcza wszystkich innych firm będzie również związana z obniżką ceny. KONCEPCJA ta wyjaśnia stałość cen w warunkach oligopolu (dlaczego nie zawsze przedsiębiorstwa dostosowują swe ceny do zmian kosztów) przyjmując: a) żadna firma nie jest skłonna zmienić ceny w obawie przed reakcją rywali, b) cena może być stała przy różnych kosztach marginalnych których krzywe mieszczą się w obszarze nieciągłości linii utargu marginalnego. KSZTAŁTOWANIE CEN W WARUNAKCH OLIGOPOLU NIESYMETRYCZNEGO: sposób ustalania cen w oligopolu niesymetrycznym wyjaśnia model P.SYLOS - LIABINI który opiera się na następujących założeniach: 1. W branży działają przedsiębiorstwa różnej wielkości stosując różne technologie produkcji, 2. Im większe jest przedsiębiorstwo tym technika jest efektywniejsza a zatem niższe są koszty przeciętne, 3. Tylko największe przedsiębiorstwa mogą wyznaczać cenę mniejsze zaś mogą wpływać na cenę pośrednio zmieniając wielkość produkcji, 4. Do branży mogą wejść przedsiębiorstwa które przewidują że w długim okresie czasu mogą osiągać zysk normalny. Przedsiębiorstwo dominujące na rynku może stosować politykę cenową jako strategię ograniczającą napływ nowych firm do branży (cena jako bariera wejścia na rynek). STRATEGIA NIEDOPUSZCZENIA na rynek nowych firm - cena jest wyznaczona na poziomie niższym niż PKC (cena nie zapewnia jednostkowego zysku ekonomicznego). STATEGIA WYELIMINOWANIA mniejszych producentów już działających w branży - cena ustalona na poziomie niższym niż PKZ (punkt zamknięcia przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu). POLITYKA CENOWA W WARUNAKCH OLIGOPOLU SYMETRYCZNEGO - cenę wyznacza przedsiębiorstwo które wytwarza po najniższych kosztach produkcji. FORMY POROZUMIEN MONOPOLISTYCZNCYH: KARTEL - porozumienia producentów które mogą dotyczyć: a) rozmianrów produkcji (kontyngenty), b) podziału rynków zbyt, c) cen zbytu, d) cen czynników produkcji. OPEC - organizacja krajów eksporterów ropy naftowej. RODZAJE - 1. Porozumienia poziome (kartele horyzonatlne), 2. Porozumienia pionowe ( kartele wertykalne) - do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych. SYNDYKAT - stanowi wyższą formę umowy kartelowej, dotyczy sfery zbytu produktów i polega na utworzeniu wspólnego biura sprzedaży. TRUST - uczestnicy porozumienia - przedsiębiorstwa tracą niezależność ekonomiczną i prawną, przedsiębiorstwa są powiązane na zasadzie więzi poziomych (wytwarzają te same produkty), naczelnym organem trustu jest zarząd (rada trustu), udział w zyskach zależy od wniesionych kapitałów rzeczowych i finansowych. KONCERN - zespół odrębnie działających przedsiębiorstw należących jednak do jednego właściciela, każda firma posiada samodzielność ekonomiczną, firmy powiązane są na zasadzie więzi pionowych (powiązane są kolejnymi etapami procesu technologicznego). KONGLOMERAT - powiązanie przedsiebiorstw ( w sensie własnościowym) z różnych branży czy gałęzi. CELEM JEST: dywersyfikacja produkcji, ograniczenie ryzyka, ochrona przed posądzeniem o stosowanie praktyk monopolistycznych. HOLDING (TOWARZYSTWO HOLDINGOWE) - łączenie się firm w celu wykonania określonego zadania. Forma spółki wielkich przedsiębiorstw lub banków która powstaje poprzez wykup większościowych pakietów akcji. TEORIA GIER - dział matematyki zajmujący się analizą zachowań w sytuacjach konfliktowych. KONFLIKT - polega na tym że wybór jednego z możliwych zachowań przez jednego z uczestników gry może mu przynieść zysk innym zaś stratę. Gracze próbują w grze maksymalizować swoje wypłaty. W oligopolu graczami są przedsiębiorstwa a ich wypłaty to długookresowe zyski. STRATEGIA - plan gry opisujący jak gracz będzie działał czyli jakie wykona posunięcia w każdej wyobrażalnej sytuacji. RÓWNOWAGA (NASHA) - pomiędzy graczami pojawi się wtedy gdy każdy z graczy wybiera najlepszą strategię przy danych strategiach innych graczy.