21. filozofia dialogu jako przesłanka pedagogiki egzystencjalno dialogicznej
Znaczenie dialogu dla wychowania odkryto już w starożytności. Propagował go już Sokrates i po przez niego i jego ucznia Platona dialog stał się podstawową metodą ówczesnej edukacji. Edukacja nie była więc pojmowana przez Sokratesa w kategoriach przekazu wiedzy, ile o wiele bardziej w kategoriach poszukiwania i odkrywania owej wiedzy w samym sobie właśnie dzięki dialogowi nauczyciela z uczniem. Sokrates porównywał się do akuszerki, tyle tylko, że nie pomagał w przychodzeniu na świat dzieci, ile w „rodzeniu się”, ujawnianiu się wiedzy i poznania. Istotny wkład do spopularyzowania dialogu w wychowaniu wniosła tzw. filozofia dialogu, której manifestem było opublikowane w 1923 roku przez Martina Bubera dzieło Ja i Ty (pozostali przedstawiciele: Franz Rosenzweig, Emmaneuel Levinas, Eberhard Grisebach). Za sprawą Józefa Tischnera koncepcja filozofii dialogu zyskała trwałe uprawomocnienie w literaturze polskiej. Pedagogiczne znaczenie myśli dialogicznej przedstawia m.in. praca pod red. Joanny Rutkowiak Pytanie, dialog, wychowanie (1992).
Martin Buber, a za nim filozofowie dialogu ukazali, że podstawową sytuacją egzystencjalną człowieka jest bycie w relacji, innymi słowy: człowieka nie powinno się traktować jako wyabstrahowanego indywiduum, lecz jako istotę pozostającą w związku z konkretnymi ludźmi.
Człowiek nawiązuje relacje z nimi na dwa sposoby:
1) Ja-Ono, traktując swoje „naprzeciwko” przedmiotowo, technicznie, próbując nim zawładnąć fizycznie bądź poznawczo;
2) Ja-Ty, traktując drugiego człowieka osobowo jako Ty, uznając w nim jego własne niepowtarzalne Ja.
To właśnie relacja Ja-Ty stanowi o istocie człowieczeństwa, a tym samym o istocie wychowania. Podstawową kategorią relacji Ja-Ty jest dialog i wydarzenie spotkania, w którym Ja i Ty otwierają się na siebie wzajemnie, ujawniając nie tylko własne przekonania i uznawane wartości, lecz również „będąc dla siebie nawzajem”. Innymi słowy relacja Ja-Ty jako relacja dialogiczna może mieć zarówno charakter werbalny, jak i niewerbalny. Filozofowie dialogu uważają, że dzięki autentycznemu dialogowi prowadzącemu do spotkania może dokonać się przemiana życiowa wychowanka i zarazem wzbogacenie samorozumienia przez nauczyciela-wychowawcę.
Mówiąc o dialogicznej relacji Ja-Ty można wskazać na następujące wyznaczniki:
*relacja Ja-Ty zrywa z próbami uprzedmiotowienia drugiego, innymi słowy: Ja nie ma żadnego bezpośredniego wpływu na Ty (i vice versa); Ty jawi się - jak pisał E. Levinas - jako swoista transcendencja etyczna; z takiego ujęcia wynika sprzeciw wobec prób przedmiotowego traktowania wychowanka, rodzica, nauczyciela;
*jednostka buduje własne samorozumienie w relacji z drugim człowiekiem; można więc powiedzieć, że dzięki Ty człowiek może doświadczyć własnego Ja (własną godność, wolność i jej granice, odpowiedzialność);
*uznanie relacji spotkania Ja i Ty za fundament wychowania sprzeciwia się wszelkim próbom jego ideologizacji i upolitycznienia.
22. pojęcie osoby w pedagogice personalistycznej
Personaliści odwołują się do kategorii osoby zdefiniowanej za Boecjuszem jako „rozumnej natury jednostkowa substancja” (rationalis naturae individua substantia). Pojęcie „rozumna natura” odnosi się do istoty duchowej jako podstawy działań intelektualnych, natomiast termin „jednostkowa substancja” - do bytu samodzielnego, realnej jednostki (a nie pojęcia). W tradycji (neo)tomistycznej analizują strukturę bytu ludzkiego jako osoby i na tej podstawie formułują swoją koncepcję pedagogiczną.
23. Charakterystyka wybranej koncepcji nowego wychowania
GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:
- Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka
- Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy
- Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci
- Nauczanie powinno być zindywidualizowane
- Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka
- Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru uzdolnień, zamiast egzaminów
- Udział uczniów w planowaniu programu
- Nie przywiązywanie znaczenia do nagród i kar zewnętrznych a poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
- Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową
- Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.