PROJEKT Z PRZEDMIOTU BADAŃ I ORGANIZACJI PRACY

ZAŁOŻENIA DO PROJEKTU:

1. ZAWÓD: stomatolog

2. PŁEĆ: kobieta

3. WIEK: produkcyjny

4. INNE DANE: stomatolog w prywatnym gabinecie

Spis treści:

1.Wstęp

2.Charakterystyka zawodu stomatologa

3.Gabinet stomatologiczny-podstawowe wymagania-temperatura, wilgotność powietrza, oświetlenie, wyposażenie gabinetu, fotel stomatologiczny, rzut gabinetu w skali 1:70

4.Zagrożenia w miejscu pracy

5.Ubiór ochronny

6.Obliczenia wydatku energetycznego metodą Lehmanna

7.Wartościowanie pracy stomatologa metodą UMEWAP-85

8.Cechy antropometryczne dla badanego stanowiska pracy

9.Karta przebiegu czynności

10.Karta czynności obu rąk

11.Wykres przebiegu czynności

12.Raport dotyczący stomatologii z 2000 roku

1.Wstęp

Istotą dokonywania analizy stanowiska pracy jest jego lepsza organizacja, czyli suma działań technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych, skierowanych na stworzenie optymalnego połączenia siły roboczej i środków produkcji (przedmiotów i środowiska pracy) oraz zapewnienie człowiekowi właściwych warunków pracy.

Przedmiotem tej analizy jest:

-pozycja przy pracy

-przestrzeń pracy

-zagrożenia przy pracy

-cechy antropometryczne pracownika na stanowisku pracy

-warunki ergonomiczne na stanowisku pracy

-przebieg pracy

Przedmiotem zainteresowania w niniejszym projekcie jest stanowisko pracy kobiety-stomatologa będącej w wieku produkcyjnym.

2.Charakterystyka zawodu stomatologa

Stomatolog to zawód usługowy, a do podstawowych obowiązków pracownika na stanowisku stomatologa należy:

• Świadczenie usług lekarskich związanych z leczeniem i profilaktyką stomatologiczną

• Prowadzenie niezbędnej dokumentacji medycznej

Studia medyczne trwają 5 lat, a staż podyplomowy 1 rok.

Po trzech latach pracy stomatolog może otworzyć prywatny gabinet.

3.Gabinet stomatologiczny-podstawowe wymagania

Gabinet stomatologiczny zgodnie z normą nie powinien mieć powierzchni mniejszej niż 14 m² i powinien posiadać okna rozwieralne.

Budynek, w którym mieści się gabinet powinien być wyposażony w izolację cieplną oraz wentylację lub najlepiej klimatyzację, zapewniającą odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza.

Gabinet powinien być zabezpieczony przed wilgocią oraz wyposażony w instalację elektryczną, gazową, wodno-kanalizacyjną zgodnie z przepisami BHP oraz przepisami przeciwpożarowymi. Zgodnie z nimi przewody elektryczne obowiązane są być uziemione lub zerowane, a instalacja powinna posiadać centralny wyłącznik.

Temperatura i wilgotność powietrza

Temperatura panująca w gabinecie powinna się mieścić w granicach od 18-20ºC, a najbardziej komfortowa zalecana wilgotność powietrza to 55-60%.

Oświetlenie

Zgodnie z normą PN-84/E-02033 dotycząca oświetlenia, średnie natężenie oświetlenia w pomieszczeniach sanitarnych powinno wynosić 100 lx; w poczekalni-200 lx; w gabinecie stomatologicznym w całym pomieszczeniu natężenie to wynosić powinno 300 lx, natomiast w miejscu pracy-500 lx.

Nad miejscem pracy stomatologa powinno być umieszczone źródło światła o barwie światła dziennego z największym współczynnikiem oddawania barw(min Ra=95).

Zalecana jest zamiana żarówek na świetlówki kompaktowe o mocy 5-23W i barwie ciepło białej lub białej.

Powierzchnia emitująca światło, usytuowana wzdłuż unitu, powinna wynosić min. 45 dm², np. 30 x 50 cm lub 40 x 120 cm.

W pomieszczeniach sąsiadujących, np. gabinet zabiegowy i recepcja, powinna występować minimalna różnica natężenia oświetlenia,gdyż zbyt duża powoduje zmęczenie wzroku oraz jest przyczyną olśnienia.

W jednym pomieszczeniu stosować należy źródła światła o tej samej barwie:

-poczekalnia i pomieszczenia sanitarne-źródła światła o barwie ciepło-białej

-gabinety-źródła światła o barwie światła dziennego.

Wyposażenie gabinetu stomatologicznego:

Wyposażenie gabinetu powinno gwarantować funkcjonalność, praktyczność, komfortowość oraz bezpieczeństwo zarówno dla personelu, jak i dla pacjentów i powinno być używane zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Na wyposażenie gabinetu stomatologicznego składa się:

Wyposażenie podstawowe:

• 
  Fotel stomatologiczny

• Wiertarka elektryczna

• Wiertarka turbinowa

• Spluwaczka unit stomatologiczny

• Ślinociąg lub tzw. ssak

• Reflektor

• Asystor, stolik

Wyposażenie pomocnicze:

• Aparatura do sterylizacji i dezynfekcji

• Zlewozmywak dwukomorowy

• Pojemnik na mydło

• Suszarka do rąk lub ręczniki jednorazowe

• Pojemnik na zużyte materiały

• Szafka na leki, materiały i bieliznę

• Stolik dla asystenta

• Fotelik dla lekarza i asystenta

• Biurko, krzesło

Fotel stomatologiczny

Fotel stomatologiczny to główne miejsce pracy i centrum gabinetu stomatologa. Należy więc zapoznać się z podstawowymi wytycznymi normy dotyczącej foteli stomatologicznych

Normy i ogólne wymagania dotyczące foteli stomatologicznych zgodnie z normą PN-91/Z-70055:

Fotel stomatologiczny powinien być bezpieczny dla pacjenta i personelu.

Fotel powinien mieć odpowiednią sztywność i wytrzymałość na naciski, w celu wyeliminowania ryzyka pożaru, porażenia elektrycznego lub narażenia przypadkowego.

Krawędzie i naroża części składowych fotela powinny być wykończone tak aby uniknąć zranienia zarówno przez pacjenta jak i pracownika.

Fotel powinien być zaprojektowany tak aby pacjent mógł siedzieć lub leżeć w pozycji relaksowej, a obsługujący mógł pracować w ergonomiczne właściwej pozycji pracy.

Fotel, który jest przeznaczony do zamocowania na stałe do podłoża powinien mieć odpowiednie urządzenie.

Podgłówek powinien wytrzymać bez zniszczenia lub trwałego odkształcenia obciążenie siłą 300N.

Części ruchome, które mogą powodować narażenia w normalnych warunkach pracy, powinny być zabezpieczone lub osłonięte w celu zmniejszenia ryzyka zranienia pacjenta lub personelu obsługującego.Odległość między ruchomymi częściami wprowadzanymi ruch siłą

a częściami dostępnymi dla dłoni powinna być mniejsza niż 10 mm, gdy są one całkowicie otwarte lub wynosić co najmniej 20 mm, gdy są one całkowicie zamknięte.

Fotel powinien utrzymać i dźwignąć masę rozłożoną na poszczególne jego części nie mniejszą niż 135 kg.

Nie dopuszcza się żadnych przechyłów nie obciążonego oraz obciążonego fotela dookoła krawędzi podstawy podczas pełnych ruchów:oparcia pleców, siedziska, oparcia nóg i regulacji innych części ruchomych.

Fotel powinien być wyścielony tapicerką dającą się łatwo dezynfekować i czyścić oraz być odpornym na korozję i ogień.

Zgodnie z przepisami BHP fotel powinien być okresowo sprawdzany w celu stwierdzenia jego prawidłowej użyteczności.

Krzesełko, na którym siedzi stomatolog przy fotelu stomatologicznym ma okrągłe siedzenie, pneumatycznie regulowaną wysokość siedziska oraz umieszczone jest na ruchomych kółeczkach.

Podnóżek ma kształt koła o takim samym odwodzie co siedzisko.

Krzesełko wyposażone jest w profilowane podparcie dla odcinka podpiersiowego, którego wysokość można regulować i dostosowywać optymalnie zależnie od wzrostu pracownika.

Wysokość oparcia

230-300 mm

Wysokość regulowana

450-600 mm

głębokość 400 mm

4.Zagrożenia w miejscu pracy związane z wykonywaniem zawodu

stomatologa:

Pojęcie zagrożenia- są to sytuacje, w których zachodzi zwiększone prawdopodobieństwo utraty zdrowia lub życia albo też szkód materialnych lub moralnych. Zagrożenia mają zarówno charakter obiektywny, jak i mają swoje odbicie w psychice ludzkiej.

Stomatolog narażony jest na działanie różnych czynników w miejscu pracy, mających niekorzystny wpływ na zdrowie pracownika.

Wyróżniamy następujące zagrożenia przy pracy, na które narażony jest stomatolog:

• Zagrożenia fizyczne, np. narażenie na porażenie prądem elektrycznym

• Zagrożenia mechaniczne, np. skaleczenie ostrymi narzędziami

• Zagrożenia chemiczne: szkodliwe działanie środków dezynfekcyjnych (aldehyd glutarowy, chlor, alkohole) oraz leków i materiałów stomatologicznych (kamfokrezole, aldehydy, chlorofenole, rtęć, srebro, cyna)

• Zagrożenia biologiczne: możliwość zarażenia się od pacjenta bakteriami, wirusami, grzybami oraz takimi chorobami jak:

-wirusowe zapalenie wątroby

-gruźlica

-AIDS

-choroby zakaźne

Najczęściej spotykaną chorobą zawodową spotykaną na stanowisku stomatologa są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawu barkowego na skutek długotrwałego przebywania w pozycji wymuszonej charakterystycznej dla tego zawodu.

Stomatolog narażony jest także na nabycie różnorodnych alergii na skutek kontaktu z różnymi substancjami, np. talkiem.

5.Ubiór ochronny:

W celu zminimalizowania ryzyka związanego z powyższymi zagrożeniami stomatolog obowiązany jest do noszenia odpowiedniej odzieży ochronnej, takiej jak:

-fartuchy, garsonki lub garnitury-ochrona przed zabrudzeniem, względy higieniczne;

-rękawiczki-ochrona rąk;

-okulary lub maski-ochrona twarzy;

-obuwie z zakrytymi palcami

6.Obliczenie wydatku energetycznego dla 8-godzinnego dnia roboczego dla stomatologa(kobieta) metodą Lehmanna

Wykonywanie czynności	Pozycja ciała Zakres obciążenia mięśni	Czas trwania czynności w min	Jednostkowy wydatek energetyczny kcal/min (kJ/min)	Wydatek energetyczny dla zmiany roboczej kcal/min (kJ/min)
Przygotowywanie materiałów stomatologicznych	Stojąca Praca palców dłoni i przedramienia	80	0,3(1,26) 0,5(2,1)	64 (268,8)
Borowanie, usuwanie lub leczenie zęba	Siedząca Praca obu ramion	240	0,3(1,26) 3,0(12,6)	792 (3326,4)
Robienie zastrzyków	Stojąca pochylona Praca jednego ramienia	30	0,8(3,35) 1,0(4,2)	55 (226,5)
Wypisywanie niezbędnych dokumentów	Siedząca Praca palców dłoni i przedramienia	70	0,3(1,26) 0,5(2,1)	56 (235,2)
Przerwy organizacyjne i regulaminowe	Chodzenie Siedzenie	30 30	2,6(10.89) 0,3(1,26)	78(326,7) 9(37,8)
razem	480		1054(4421,2)

Wynik obliczeń wydatku energetycznego dla 8-godzinnego dnia roboczego w postaci 1054 kcal (4421,2kJ) pozwala stwierdzić, iż jest to praca określana jako ciężka dla kobiety.

7.Wartościowanie pracy stomatologa metodą UMEWAP-85

(polska uniwersalna metoda wartościowania z 1985r.)

Kryteria wartościowania		Liczba uzyskanych punktów/możliwa max liczba punktów
syntetyczne	elementarne	elementarnych	Syntetycznych
A.Złożoność pracy	1.wykształcenie zawodowe 2.doświadczenie zawodowe 3.myślenie twórcze 4.zręczność 5.współdziałanie	50/75 50/50 15/40 25/25 0/20	140/210
B.Odpowiedzialność	1.przebieg i skutki pracy 2.decyzje 3.kierowanie 4.kontakty zewnętrzne 5.środki i przedmioty pracy 6.bezpieczeństwo innych osób	15/40 5/40 15/40 5/15 15/20 15/20	70/175
C.Uciążliwość pracy	1.wysiłek fizyczny 2.wysiłek psychonerwowy 3.wysiłek umysłowy 4.monotonia 5.obciążenie psychiczne z tytułu niskiego prestiżu pracy	1/40 15/20 15/25 5/15 0/25	36/125
D.Utrudnione warunki środowiska pracy	1.materialne środowisko pracy a)nienormalna temperatura b)woda, wilgoć, kwasy c)gazy, pary, ostre zapachy d)hałas i wstrząsy e)nienormalne oświetlenie f)brud, kurz, olej, kurz g)inne czynniki 2.Niebezpieczeństwo wypadków	0/12 0/10 0/10 6/12 0/6 5/10 10/10 10/20	31/90
Maksymalna liczba punktów			277/600

Objaśnienia dla wartościowania:

Kryterium: złożoność pracy:

wykształcenie zawodowe-wyższe

doświadczenie zawodowe-powyżej 8 lat

myślenie twórcze-myślenie rozpoznawcze,wybór właściwego rozwiązania wariantów

zręczność(biegłość w zawodzie)-wyjątkowa zręczność fizyczna i szczególna precyzja ruchów

współdziałanie-małe, samodzielna praca

kryterium:odpowiedzialność:

przebieg i skutki pracy-praca własna, niekontrolowana

decyzje-decyzje w sytuacjach częściowego ryzyka

środki i przedmioty pracy-duża odpowiedzialność ,ciągła możliwość uszkodzenia co grozi przestojem na stanowisku pracy

bezpieczeństwo innych osób-duża odpowiedzialność

kryterium: uciążliwość pracy:

wysiłek fizyczny-normalny wysiłek, praca wymagająca małego lub normalnego wysiłku fizycznego, operowanie przedmiotami do 1 kg.

wysiłek psychonerwowy-duży, praca wymagająca dużego obciążenia receptorów zmysłowych i dużej koncentracji uwagi przez większość dnia pracy, wymagająca szybkiej reakcji na spodziewany bodziec

wysiłek umysłowy(lub wzrokowy)-intensywny, praca wymaga stale dużego nasilenia procesów myślowych

monotonia-niewielka

obciążenie psychiczne z tytułu niskiego prestiżu pracy-praca nie powodująca obciążenia psychicznego z tytułu niskiego prestiżu

kryterium: utrudnione warunki środowiska pracy:

nienormalna temperatura-normalna temperatura

woda, wilgoć, kwasy-niewielkie

gazy, pary, ostre zapachy-nieznaczne

hałas i wstrząsy-średnie, częste lekkie wstrząsy lub wibracje

nienormalne oświetlenie-prawidłowe oświetlenie

brud, kurz, olej, kurz-średnie, zanieczyszczenia w małym stopniu wpływające na przebieg pracy, występuje dodatkowe zużycie środków czystości

inne czynniki(zagrożenie mikroorganizmami, toksynami, alergenami itp.)-bardzo duże nasilenie czynnika w ciągu całego dnia pracy

niebezpieczeństwo wypadków-zwiększone ryzyko urazów mechanicznych lub chemicznych

Procentowy udział kryteriów syntetycznych w ogólnej punktacji dla stomatologa

8.Cechy antropometryczne dla badanego stanowiska pracy

Prowadzenie oceny antropometrycznej polega na porównaniu parametrów wymiarowych badanych struktur(maszyn, urządzeń, stanowisk pracy) z ekstremalnymi cechami wymiarowymi użytkowników, wyrażonymi kwantylami: górnym C95 i dolnym C5.

Ma to na celu zaprojektowanie przestrzeni roboczej oraz urządzeń najbardziej optymalnych dla pracownika.

Postawa ciała przy pracy to również zagadnienie bardzo istotne.

W przypadku wykonywania zawodu stomatologa pracownik nie ma częstych okazji do zmiany pozycji i przebywa przeważnie w pozycji wymuszonej. Przyczynia się to do szybkiego powstawania stanu zmęczenia statycznego oraz trwałych zmian patologicznych w organizmie pracownika.

Podstawowym czynnikiem zapobiegania tym negatywnym skutkom jest dostosowanie struktury przestrzennej stanowiska roboczego do charakterystyki antropometrycznej pracownika.

Pozycja przy pracy dla stomatologa to pozycja wymuszona- siedząca pochylona lub stojąca.

Opis pracownika na badanym stanowisku:

Płeć: kobieta

Wiek: 39 lat-produkcyjny

Wzrost:160 cm

Kobieta- stomatolog, będąca przedmiotem zainteresowania w tym projekcie jest wzrostu 160 cm, więc należy do centyla środkowego C50.

Ze względu na maksymalne zasięgi kończyn przestrzeń pracy powinna zostać dopasowana prawidłowo dla danego pracownika.

Dla kobiety centyla 50 podstawowe wymiary oznaczone numerami na rysunku wynoszą:

Nr wymiaru	cecha	Wymiar
69	Wysokość ciała w pozycji stojącej	1600
71	Wysokość płaszczyzny widzenia w pozycji stojącej	1495
70	Długość przednia tułowia	464
94	Długość przedramienia	213
93	Długość ramienia	315
102	Długość kończyny górnej przy zwiniętych palcach	602
92	Długość kończyny górnej	709
72	Wysokość wyrostka barkowego	1317
95	Największa szerokość ramion przy rękach opuszczonych wzdłuż tułowia	405
158	Zasięg dolny ręki w pozycji stojącej, przy wyprostowanych palcach	600
100	Rozpiętość rąk przy wyprostowanych palcach	1952
167	Szerokość ciała w pozycji stojącej ze swobodnie opuszczonymi rękami	450
98	Zasięg boczny ręki, w pozycji stojącej, przy zwiniętych palcach	711
99	Zasięg boczny ręki w pozycji stojącej z wyprostowanymi palcami	796
101	Rozpiętość rąk przy zwiniętych palcach	1423
96	Zasięg górny ręki w pozycji stojącej przy zwiniętych palcach	1913
97	Zasięg górny ręki w pozycji stojącej przy wyprostowanych palcach	2015
136	Zasięg ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	1165
130	Długość przednia uda w pozycji siedzącej	321
134	Zasięg przedni ręki w pozycji siedzącej przy wyprostowanych palcach	843
122	Wysokość ciała w pozycji siedzącej	837
129	Wysokość górnej powierzchni kolana w pozycji siedzącej	502
131	Grubość uda w pozycji siedzącej	135
133	Zasięg przedni ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	731
132	Głębokość siedzeniowa uda	731
135	Zasięg ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	1165
136	Zasięg górny ręki w pozycji siedzącej przy wyprostowanych palcach	1247
137	Zasięg dolny ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	424
138	Zasięg dolny ręki w pozycji siedzącej przy wyprostowanych palcach	313
141	Zasięg boczny ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	711
142	Zasięg boczny ręki w pozycji siedzącej przy wyprostowanych palcach	796
144	Największa szerokość ud w pozycji siedzącej	372
145	Największa szerokość bioder w pozycji siedzącej	374
154	Szerokość dłoni z przylegającym do niej kciukiem	91
155	Maksymalna grubość dłoni	44
158	Zasięg dolny ręki w pozycji stojącej przy wyprostowanych palcach	600
159	Zasięg dolny ręki w pozycji stojącej przy zwiniętych palcach	715
160	Kąt odchylenia dłoni w górę od położenia normalnego	52
167	Szerokość ciała w pozycji stojącej	450
168	Szerokość ciała w pozycji siedzącej	432
180	Zasięg dolny ręki w pozycji siedzącej przy zwiniętych palcach	53
181	Zasięg dolny ręki w pozycji siedzącej przy wyprostowanych palcach	147

9.Karta przebiegu czynności

Karta przebiegu czynności		Symbol karty KPC	Karta nr 1	Arkusz nr 1	Arkuszy 1
Przedmiot pracy:		Zestawienie
Czynność : zakładanie wypełnienia stałego-plomby		symbol	Metoda dotychczasowa	Metoda proponowana	Oszczędności
Miejsce : gabinet stomatologiczny-fotel dentystyczny		○	15
Wykonawca : stomatolog		□
Metoda: dotychczasowa		◦
Początek obserwacji: stomatolog przyjmuje klienta, który siada na fotelu			5
Koniec obserwacji: klient schodzi z fotela dentystycznego			2
Sporządził: Barbara Śliwińska	Data: 20.12.2001
Symbole		Opis czynności
○1		Przyjmuje pacjenta
1		Idzie do fotela dentystycznego
○2		Siada przy fotelu
○3		Dokonuje rozpoznania problemu
○4		Zakłada śliniak pacjentowi
○5		Zakłada pacjentowi wałki z ligniny
○6		Opracowuje ubytek wiertarką elektryczną
○7		Przemywa ubytek
○8		Wymienia wałki ligninowe
2		Idzie do stolika z preparatami
○9		Wybiera odpowiedni materiał podkładowy
3		Wraca do fotela
○ 10		Nakłada materiał podkładowy
1		Czeka, aż materiał osuszy się
○11		Wymienia wałki ligninowe
4		Idzie do stolika z preparatami
○ 12		Preparuje materiał wypełnieniowy
5		Wraca do fotela
○13		Zakłada materiał wypełnieniowy
○14		Wymienia wałki ligninowe
2		Czeka na kondensację materiału
○15		Opracowuje wykończeniowo ząb

10.Karta czynności obu rąk

Karta przebiegu czynności

Symbol karty ROCR

Karta nr 1

Arkusz nr 1

Arkuszy 1

Przedmiot pracy:

Zestawienie

Czynność : przygotowanie zastrzyku

symbol

Metoda dotychczasowa

Metoda proponowana

Oszczędności

Miejsce : gabinet stomatologiczny-fotel dentystyczny

Lewa ręka

Prawa ręka

Lewa ręka

Prawa ręka

Lewa ręka

Prawa ręka

Wykonawca : stomatolog

□

Metoda: dotychczasowa

○

9

10

Początek obserwacji: Lewa ręka: po strzykawkę Prawa ręka: czeka

4

1

Koniec obserwacji: Lewa ręka: czeka Prawa ręka: trzyma gotową strzykawkę

2

5

Sporządził: Barbara Śliwińska

Data: 20.12.2001

Lewa ręka

Prawa ręka

opis

symbol

Symbol

opis

Po strzykawkę

czeka

Chwyta strzykawkę

○

○

Zdejmuje osłonkę

Wyrzuca osłonkę

○

Czeka

Po igłę

○

Odkłada strzykawkę

Chwyta igłę

○

○

Ściąga osłonkę

Po strzykawkę

○

Nakłada igłę

Odkłada strzykawkę

○

Sięga po ampułkę

Chwyta ampułkę

○

○

Otwiera ampułkę

czeka

○

Chwyta strzykawkę

○

Pobiera lek do strzykawki

Odkłada pustą ampułkę

○

czeka

Ściąga igłę

○

○

Odkłada strzykawkę

Po nową igłę

czeka

Chwyta igłę

○

○

Ściąga osłonkę

czeka

○

Chwyta strzykawkę

Nakłada igłę

○

Trzyma gotową strzykawkę

11.Wykres przebiegu

Czynność: zakładanie wypełnienia stałego-plomby

SZAFA

STOLIK

Z PREPARATAMI

STOMATOLOGICZNYMI

○13

UMYWALKA

○10 ○○ ○16

○9 4 U UNIT STOMATOLOGICZNY

3

2 ○11 1 ○12

○8○7○6 ○5○4○3○2

BIURKO I KRZESŁA 1

● ●

○1 DRZWI

12.Raport dotyczący stomatologii-dane z 2000 roku

Stan zatrudnienia w lecznicach publicznych i prywatnych

Bibliografia:

-Normy:oświetleniowa:PN-84/E-02033,norma dot.foteli stomatologicznych:PN-91/Z-70055;

-„Ekonomika pracy”,PWE,1990r.

-„Ergonomia-zagadnienia przystosowania pracy do człowieka”,Okoń,Gruberowa,Rajkiewicz,1988 rok

-„Diagnoza ergonomiczna stanowisk pracy”,E.Górska,W-wa,1998r.

-zasoby internetu

14

---