18.10.2007
Hanna Pohoska z domu Rzepecka
zm. 1953
Hanna Pohoska urodziła się 5 czerwca 1895 roku. Jej rodzicami byli
Kazimierz Rzepecki, który zmarł w 1902 roku, oraz Iza Moszczeńska, aktywistka
społeczna i niepodległościowa, publicystka i tłumaczka. Hanna
Pohoska, wówczas jeszcze Rzepecka, maturę uzyskała w 1912 roku. Na-
pisała wtedy, że tym samym „żegna się z najczystszą, najbardziej kryniczn
ą epoką swojego życia”2. W latach 1907-1912 uczestniczyła na terenie
szkoły w pracy tajnego koła młodzieży postępowo-niepodległościowej
„Promień”, a od stycznia 1913 roku - Związku Strzeleckiego
w Warszawie. To właśnie tam i wtedy poznała Józefa Piłsudskiego,
którego uznała za męża opatrznościowego dla Polski i Polaków.
W latach 1913-1914 studiowała na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie, pracując równocześnie w archiwum
Biura Prasowego Naczelnego Komitetu Narodowego pod kierunkiem
Stanisława Kota, późniejszego profesora historii wychowania. We wrześniu
1917 roku wróciła - już jako mężatka - do Warszawy, wznawiając
studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim oraz podjęła pracę
jako nauczycielka historii w prywatnym szkolnictwie średnim najpierw
w Warszawie, a następnie w Lublinie. W sierpniu 1918 roku ponownie
zamieszkała w Warszawie i nadal pracowała w szkolnictwie, wznawiaj
ąc ponadto uniwersyteckie studia historyczne pod kierunkiem profesora
Marcelego Handelsmana. Dyplom doktora nauk filozoficznych uzy-
skała w czerwcu 1923 roku. Parę lat później, dokładniej - od roku 1926
do 1939, prowadziła na Uniwersytecie Warszawskim zlecone wykłady
i ćwiczenia z dydaktyki historii oraz historii szkolnictwa i doktryn pedagogicznych,
a także opublikowała kilka książek, których tytuły przytoczy
łem na wstępie niniejszego biogramu. Habilitowała się, także na
Uniwersytecie Warszawskim, w kwietniu 1934 roku. W tymże roku jej
mąż, Jan Pohoski, otrzymał nominację na wiceprezydenta Warszawy, co
nie było bez znaczenia ze względu na późniejsze losy tego małżeństwa.
W grudniu 1937 roku Pohoska podpisała wraz z grupą profesorów
Uniwersytetu Warszawskiego odezwę W obronie kultury polskiej przeciwko
zajściom antysemickim na wyższych uczelniach, a w maju 1939
roku brała udział w obradach IV Kongresu Pedagogicznego.
Podczas okupacji podjęła aktywną działalność konspiracyjną. Wtedy
też poniosła ciężkie straty: w czerwcu 1940 roku gestapo rozstrzela
ło w Palmirach jej męża, w marcu 1941 roku zmarła matka, w lutym
1944 roku zamordowano na Pawiaku jej córkę Ewę, a we wrześniu
1944 roku zginął na Żoliborzu syn Jan, warszawski powstaniec.
Po upadku powstania warszawskiego pracowała Pohoska przez pewien
czas w Częstochowie w podziemnym Uniwersytecie Warszawskim,
a w maju 1945 roku wróciła - któryż to już raz - do Warszawy
na ulicę Felińskiego 27, gdzie mieścił się jej dom, zrujnowany podczas
powstania. Ponownie podjęła pracę na Uniwersytecie Warszawskim jako
docent historii wychowania i doktryn pedagogicznych. Nominacji
na profesora nie otrzymała, mimo iż senat Uniwersytetu Warszawskiego
wystąpił do Ministerstwa Oświaty z takim wnioskiem. Domyślano
się, że stało się tak ze względów politycznych.
Hanna Pohoska zmarła 30 czerwca 1953 roku w wieku zaledwie 58
lat. Pochowano ją na warszawskich Powązkach.
To kalendarium życia Pohoskiej jest syntetycznym, ale i tak dość
rozbudowanym rejestrem wydarzeń, jakich doświadczyła. Warto je uzupe
łnić wskazując kontakty, jakie utrzymywała z wieloma znaczącymi
osobistościami ówczesnej epoki, jak chociażby profesorowie: M. Han-
delsman, który był jej naukowym mistrzem, B. Nawroczyński czy H. Radlińska,
a także politycy: J. Piłsudski, St. Poniatowski, W. Sławek oraz
podczas okupacji generał S. Grot-Rowecki, który bywał w jej domu.
Godna uwagi jest także twórczość naukowa Hanny Pohoskiej.
Składają się na nią głównie prace historyczne, dokładniej zaś mówiąc
- z zakresu historii wychowania i myśli pedagogicznej, a także ogólnopedagogiczne.
Do pierwszej grupy należą: Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji
Edukacji Narodowej (1925) oraz „Rewolucja szkolna” we Francji
1762-1772 (1933). Prace te - nie licząc rozpraw i artykułów o podobnej
tematyce3 - mają do dzisiaj istotną wartość informacyjną, mimo że
od ich napisania upłynęło już ponad 70 lat.
Gdy zaś chodzi o prace ogólnopedagogiczne, to ich listę otwiera
Wychowanie obywatelsko-państwowe (1931). Do tej grupy należy równie
ż kilka rozpraw i artykułów, a wśród nich przede wszystkim Ideowe
podstawy wychowania obywatelskiego („Zrąb” 1932, tom 12).
Odrębnego omówienia wymaga obszerna Dydaktyka historii,
której pierwsze wydanie ukazało się w 1928 roku, a znacznie zmodyfikowane
wydanie drugie w 1937. W tym podręczniku aspekty metodyczne
udało się autorce dobrze połączyć z aspektami ogólnodydaktycznymi,
w tym z celami, zasadami i metodami nauczania.
Przegląd głównych myśli i tez eksponowanych przez Hannę Pohosk
ą w obu wymienionych wyżej grupach prac, zacznę od książek historycznych,
ściślej - z zakresu historii wychowania.
Punktem wyjścia i równocześnie wyrazem żywych zainteresowań
Pohoskiej epoką Oświecenia była wspominana już poprzednio praca
o oświacie ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Drugą publikację
z tego zakresu stanowiła „Rewolucja szkolna” we Francji 1962-1772,
w której opisano powiązania owej „rewolucji” z dyskutowanymi wówczas
w Polsce problemami oświatowymi. Sumując końcowe efekty
owych powiązań Pohoska stwierdziła, że „Rewolucja francuska [chodzi
oczywiście o rewolucję szkolną - Cz. K.] okazała się , polska
natomiast ”4, przy czym stało się tak za sprawą Komisji
Edukacji Narodowej. Omawiana książka spotkała się z uznaniem polskich
historyków wychowania, między innymi profesor Kamilli Mrozowskiej5.
Kolejną książką o epoce Oświecenia była monografia Wizytatorowie
generalni Komisji Edukacji Narodowej, którą Pohoska zaczęła pisać
w drugiej połowie lat 30. ubiegłego stulecia, a opublikowała w ca-
łości dopiero po drugiej wojnie światowej. Również ta praca została
pozytywnie oceniona, czego wyrazem jest między innymi uznanie jej
za cenny element dorobku historiografii polskiej.
Z korzystnymi ocenami mamy również do czynienia w przypadku
Dydaktyki historii. W latach 30. znacznie wzrosło zapotrzebowanie
na prace metodyczne, co wiązało się przede wszystkim z przygotowywan
ą wówczas przez ministra Jędrzejewicza reformą szkoln
ą. Książka Pohoskiej czyniła zadość temu zapotrzebowaniu. Postulowano
w niej unowocześnienie nauczania historii poprzez nowe
ujęcie celów, zasad i metod tego procesu, ścisłe powiązanie historii
Polski z historią powszechną, a ponadto wdrażanie uczniów do korzystania
z materiałów źródłowych. I ta książka została życzliwie
przyjęta przez recenzentów, a przede wszystkim przez nauczycieli
historii.
Żywe dyskusje w polskim środowisku naukowym i nauczycielskim
wywołały ogólnopedagogiczne książki i rozprawy Hanny Pohoskiej.
Dotyczy to zwłaszcza Wychowania obywatelsko-państwowego (1931),
odbitki pod takim również tytułem z „Encyklopedii wychowania” (tom
1, 1935), a także rozpraw i artykułów poświęconych podstawom i konstytutywnym
cechom tej koncepcji edukacyjnej7.
Początków idei wychowania obywatelsko-państwowego doszukiwa
ła się Pohoska już w starożytnej Grecji. _ródłem jednak inspiracji
dla własnej koncepcji tego wychowania była dla niej działalność Komisji
Edukacji Narodowej oraz to, co Józef Piłsudski - jej wielki polityczny
autorytet - nazywał „romantyzmem w celach i pozytywizmem
w środkach”. W myśl tego stanowiska ideałem wychowawczym był dla
Pohoskiej obywatel, który rozumie swoje obowiązki wobec państwa
i potrafi je spełniać w poczuciu wewnętrznego nakazu. Realizacja tak
pojmowanego ideału wymaga zapoznania młodzieży z bohaterską
walką Polaków o wolność oraz wyrobienia u niej potrzeby umacniania
państwa jako gwaranta owej wolności:
„Jeżeli młodzież zrozumie, iż można czcić i szanować rzeczy niezniszczalne
[a taką jest wolność - Cz.K.], które się zmierzyć i zważyć
nie dają, które są ideami, o które się walczy i dla których się ginie -
nie będzie bezideową”8.
Jak wychować taką właśnie młodzież? Przez jakie etapy powinno
przebiegać takie wychowanie?
Pierwszym z tych etapów, zdaniem Pohoskiej, powinno być jasne
i wyraźne określenie ideału wychowawczego; drugim - rozpoznanie
możliwości zaakceptowania tego ideału przez społeczeństwo;
trzecim - określenie warunków umożliwiających realizację
przyjętego już ideału; a czwartym - „sprawdzenie w edukacyjnej
praktyce uzyskiwanych efektów, ich ocena oraz właściwa realizacja”.
Duże znaczenie przywiązywała przy tym autorka tej koncepcji
do wychowania moralnego, społeczno-politycznego i kulturalnego,
a pod względem organizacyjnym do pracy harcerstwa i szkolnych
kół naukowych.
Jak już wspomniano, koncepcja wychowania obywatelsko-państwowego
była w Polsce w latach 30. ubiegłego stulecia przedmiotem żywych
dyskusji zarówno w środowisku nauczycielskim, jak i naukowym.
Obok zwolenników, nie brakowało również krytyków. Gdy o tych
pierwszych chodzi, to nie odmawiali oni wychowaniu obywatelskopaństwowemu
„oryginalności i nowatorstwa”10 drudzy natomiast zarzucali
mu, jak np. Bogdan Suchodolski, nadmierny kult państwa.
Obecnie sprawa tego wychowania nie jest już przedmiotem tak żywych
jak kiedyś dyskusji ani wśród pedagogów, ani publicystów edukacyjnych.
A przecież wielu Polaków nadal marzy o sprawnym i obywatelskim
państwie!
25.10.2007
Konstytucja marcowa i Nowela Sierpniowa określają zasady działania szkolnictwa
szkoły państwowe i prywatne pod państwo
szkoła powszechna obowiązkowa
sz. samorządowe i państwowe bezpłatne
religia obowiązkowa poniżej 18 lat
każdy obywatel ma prawo założyć szkołę jeśli
spełnia wymogi
lojalny stosunek do państwa
Można uczyć się w domu ale trzeba w szkole zdać egzaminy
sz. utrakwistyczna wprowadzona w ustawie 1924 r w woj lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, Nowogrodzkie, wileńskie, pow. Grodziński i wołgowski bo tam 25% ludności nie polskiej
gdy 40 rodzin nie polskich
gdy 20 rodzin polskich to w 2 językach nauka
polski, hist, wiedza o Polsce zawsze po polsku
Trudności w szkolnictwie brak wykwalifikowanej kadry, nauczać można po 7 letniej powszecchnej i seminarium bez matury
Janusz Jędrzejewicz szef sztabu oświaty
1928 po wyborach parlamentarnych Min.: Kazimierz Świtalski inspiracje na wskazówkach Piłsudskiego, a Piłs. Proponuje:
ograniczy,ć ilość szkół średnich i gim bo tam pełno starych nauczycieli
Świtalski:
wyrzucił os. Odpow. Za oświatę nie związane z piłsudczykami
1931 Min. Objął:Jędrzejewicz w 1932 ustawa o szkolnictwie
wprowadza się szkołę powszechną, nie zniwelowała różnic społecznych
szkoła 3 stopniowa
rozwój szkolnictwa zawodowego
po powszechnej gimnazjum 4 letnie i mała matura
po gim, liceum od 1937, 2 letnie, elitarne
8.11.2007
historia w 20 leciu
zaczyna sie w kl. 5 i 6 po 3h w tyg
i 7 po 4 h w tyg w drugim półroczu nieobowiązkowa, i gł dla tych co chcą zakończyć edukację
cel: ]
wychować na obywatela, który państwo uważa za największe dobro
przyswoić najważniejsze wydarzenia, zwłaszcza te które łaczą się z teraźniejszością
zapoznać z bochaterami by wpoić wiarę w ideały i nauczyć żyć dla nich i o nie walczyć
nauczyć poszanowanie każdej pracy i gr społecznej
nauczyć obowiązków obywatelskich wobec państwa
ofiara krwi i mienia
posłuszeństwo
podatki
służba wojskowa
22.11.2007
20 III 1943 do starego programu nauczania wprowadził poprawki: by wyciąć to co wiązało sięz piłsudczykami, sentymentów do niepodległości uzyskanej przez 1 brygadę, sentumentów do J. Piłsudskiego
Szkoły polskie poza krajem po 42 - podręczniki i programy przedruk z 20 lecia
Libia
Persja
Indie
Anglia
Wycięto tylko to co charakterystyczne dla wychowania ideologicznego czyli
Piłsudskiego
doniosła rola legionów w budowie niepodległości
Dodano po wojnie
plemiona słowiańskie
wykopaliska
Mieszko I
Chrzest Polski
elementy o niebezpiecz. Niemieckim
Polska między Niem. A Ros.
Korytarz
sojusz z Anglią
Kampania wrześniowa
obrona Westerplatte
bitwa o W. Bryt
Narwik
Monte Cassino
Powstanie Warszawskie
Teheran Jałta, zawiedzione nadzieje
emigracja
Emigracyjne podręczniki przekrojowe
Emigracja do lat 80 nie pogodziła się z granicami po 45
27 11. 2007
Nauczanie Hist na Kresach Wschodnich w czasie II w. ś.
Po IX 1942 ZPP zajmuje się nauczaniem w ZSRR powołano Komitet do spraw Dzieci Polskich na czele z Iwanienko, jego zastępcą Polak
cel wychowania: wyrobienie tężyzny moralnej i fizycznej.
Organizacja szkoł wg systemu ros. - 10 latki
4 szkoły początkowe
7 lat szkoły niepełne
10 lat szkoły pełne- średnie
k. 1944 wyd. Podręcznik w ZSRR
Miszulina - hist starożytna
Koźmiński hist średniow
Wydano 11 podręczników
Zofia Łuczek do j. Pol. I hist są to czytanki
1 cz. Z kraju lat dziecinnych, przykłady: Janko Muzykant, dziecko z getta
2 cz. Gdziekolwiek jesteś
Projekt programu nauczania dla dzieci w ZSRR autorstwa Kormanowej
cele nauczania
nawiązać żywy kontakt uczniów z hist. Polski
chlubić się Kopernikiem, Chopinem
nauczyć pogardzać samolubstwem i warcholstwem królowiąt kresowych w XVII i XVIII w.
Nienawidzić wyzysku i zdrady
13 XII 07
Najnowsza hist nie miała swojego opracowania dla dzieci, wytyczne w materiałach dla nauczyciela
Po utworzeniu GG w 1939zaczęto urządzać szkolnictwo
Polacy: powszechne zawodowe, skosowano wyższe i średnie
konfiskata podręczników
palenie książek z bibliotek
skasowano książki do geog, hist, j. Pols.
Nauczano w nowych szkołach
zawodu
arytmetyki i geometrii
j. Niemieckiego
spiewu
religii
cel nauczania: rachować i czytać by rozumieć rozporządzenia władz niemieckich
Następuje rozwój tajnego naucznia w domach pryw
Delegatura Rządu na Kraj organizuje szkolnictwo na podstawie ZNP które przeszło do konspiracji
Czesław Wyce
20 XII 2007
Carmel Gallagher
Nauczanie hist. A szerzenie wartości demokratycznych i tolerancji
edukacja w UE
ujednolicenie poziomów
cele edukacyjne, nie zmieniać każdy kraj ma swoje
potępienie skupiania się na hist. Narodowej
historia - pole politycznej bitwy
aktywizacyjne metody nauczania:
skrzynka czasu
porządek wydarzeń na osi czasu
burza mózgów
szeregowanie
odgrywanie ról
przyjmowanie i ocenianie różnych punktów widzenia
debata
tenis stołowy
sławni ludzie
- 1 -