Prawo konstytucyjne – notatki


Prawo konstytucyjne - notatki

Przedmiotem nauki prawa konstytucyjnego są regulacje dotyczące podstawowych instytucji oraz zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego. Normy nauki prawa konstytucyjnego określają:

  1. Pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych.

  2. Określają suwerena i sposób, w jaki on sprawuje władzę.

  3. Określają zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi. Określają podział władzy w państwie.

  4. Określają status jednostki w państwie (wskazują na prawa i wolności obywatelskie)

  5. Zasady tworzenia prawa.

  6. Podstawy systemu wyborczego (sposób powoływania organów przedstawicielskich)

  7. Określają podstawy organizacji systemu gospodarczego.

Do 1990 roku katedra prawa konstytucyjnego nosiła nazwę katedry prawa państwowego.

Prawo konstytucyjne: rozumiane jest w dwóch znaczeniach:

  1. (Sensu stricto): prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych związanych z konstytucją i ustawami konstytucyjnymi.

  2. (Sensu largo): jest to zespół norm prawnych, których przedmiotem jest ustrój polityczny społeczny i gospodarczy

Używając terminu prawo konstytucyjne mamy na myśli prawo konstytucyjne sensu largo!

Prawo państwowe: sensu stricte jest to zespół norm mających za przedmiot ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy, a sensu largo jest to całokształt norm

państwowych obowiązujących w danym państwie, a więc przepisów pochodzących od państwa i przez państwo sankcjonowanych

Prawo polityczne: Pojęcie używane od 1762 roku. Ojcem tego prawa jest Rousseau, który nazwał swoje dzieło „zasady prawa konstytucyjnego”.

  1. Wskazuje kompetencje i formy działania organów o charakterze politycznym.

  2. Wyjaśnia mechanizmy podejmowania decyzji.

  3. Reguluje strukturę polityczną i wartości społeczne.

Prawo parlamentarne: Zostało stworzone przez Thomasa Jeffersona. Jest to prawo, które rządzi senatem (organem przedstawicielskim). W to wchodzi:

- konstytucja

- reguły działania organu przedstawicielskiego

Prawo konstytucyjne należy do gałęzi prawa publicznego. Prawo to należy do publicznego, bo zawiera normy dotyczące stosunków prawnych miedzy jednostką, a państwem oraz między podmiotami reprezentującymi państwo. Dla prawa publicznego charakterystyczne jest to, że jednostka jest w stosunku do państwa podrzędna i podporządkowana. Działanie prawa opiera się na nakazach i zakazach. Dwie jednostki wobec prawa są równorzędne (prawo prywatne).

Prawo materialne zawiera normy regulujące stosunki prawne oraz porządkujący system prawny. Prawo formalne są to normy służące stosowaniu prawa (procedury).


Prawo konstytucyjne zaliczane jest do prawa materialnego. Zawiera elementy formalne. Należy do gałęzi prawa publicznego.

Źródła prawa:

  1. Materialne - czynniki, które dążą do powstania normy prawnej: społeczne, polityczne, gospodarcze, klimatyczne

  2. Formalne - formy egzystencji normy prawnej, czyli miejsce, w którym norma prawna się znajduje. Źródłami są akty prawne

Rozdział 3 konstytucji mówi o źródłach prawa.

Art. 87 konstytucji mówi, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa są

- Konstytucja

- ustawy

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- rozporządzenia

Te formy są dopuszczalne w systemie prawa Rzeczpospolitej Polskiej.

Powszechność obowiązywania oznacza, że dotyczy wszystkich obywateli, przebywających na terenie Polski.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są też akty prawa miejscowego. Nie obowiązują one jednak na terenie całego państwa, tylko na terytorium organu wydającego te akty np. jednostka samorządu terytorialnego.

Polska konstytucja przyjmuje idee zamkniętego katalogu źródeł prawa. Oznacza to, że konstytucja określa, w jakich formach akty mogą istnieć w państwie. Określa, jakie podmioty są upoważnione do ich wydawania. Wskazuje podstawowe zasady wydawania tych aktów. System zamkniętych źródeł prawa jeśli przewiduje, że aktem jest rozporządzenie to tylko taka forma może istnieć. Jeśli nie jest rozporządzeniem to nie może istnieć.

Nie wszystkie formy aktów prawnych zostały wymienione w katalogu. Polska konstytucja przewiduje rozporządzenia z mocą ustawy. Nie są one uregulowane w rozdziale „ŹRÓDŁA PRAWA” tylko w rozdziale „STANY NADZWYCZAJNE”. Jest to źródło incydentalne, albo poza systemowe.

Źródłem prawa jest też wtórne prawo unijne. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej pojawia się problem w stosunkach prawnych. Jest to prawo pierwotne (traktatowe). Przyjmuje ono postać umów międzynarodowych. Stanowi część prawa polskiego.

Obowiązuje również prawo wtórne (dyrektywy wydawane przez parlament europejski). Te formy również są obowiązujące w porządku prawnym. Obowiązują na mocy klauzuli generalnej art. 91 ust. 3. Jest to klauzula pozwalająca na przełamanie prawa wtórnego unijnego. Jest to przełamanie zamkniętego systemu prawa.

Historia konstytucjonalizmu światowego i polskiego

Słowo konstytucja wywodzi się z języka łacińskiego (constitue - ustanawiać, urządzać). Już w starożytnym Rzymie określano tym terminem normy prawa publicznego.

W późniejszym czasie tym terminem zaczęto określać regulamin zgromadzeń zakonnych. W okresie demokracji szlacheckiej takie miano nosiły uchwały sejmowe. (Np. konstytucja Nihil Novi). Monteskiusz zaczął używać terminu konstytucja dla określenia ustroju państwa.

Najstarszą konstytucją w znaczeniu nowożytnym jest konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787 roku. Nim uchwalono konstytucję federalną niektóre stany uchwaliły własne konstytucje wcześniej np. Stan Wirginia 29 czerwca 1776 roku.

Najstarszą konstytucją w europie to konstytucja z 3 maja 1791 roku. Trzecią konstytucją była konstytucja francuska z 3 września 1791 roku. Pierwsze konstytucje powstały mniej więcej w tym samym czasie. Muszą, więc leżeć u ich źródeł wspólne idee. W Polsce celem było wzmocnienie monarchii, we Francji odwrotnie. W Stanach Zjednoczonych chciano uniezależnienia od Europy. Przyczyny faktyczne są więc odmienne natomiast idee podobne. Na wszystkie trzy konstytucje wpłynęła idee trójpodziału władzy.

  1. Uważa się, że do utworzenia się tej zasady przyczynił się obserwowany przez Monteskiusza system angielski. Monteskiusz chciał wolności jednostki. Uważał, że państwo może jednostkę tyranizować. Każda z konstytucji w różnym stopniu korzystała z trójpodziału władzy.

  2. Drugą ideą, która wpłynęła na rozwój nowoczesnych konstytucji była idea „umowy społecznej” Jana Jakuba Rousseau, sformułowana w rozdziale o tym samym tytule. Uważał, że państwo powstaje w wyniku umowy między rządzącymi, a rządzonymi. Dla Rousseau istnienie państwa było złem koniecznym.

  3. Trzecia idee to idea suwerenności narodu. W średniowieczu było to powszechne, iż suwerenem jest monarcha a władza pochodzi od Boga, tak samo jak podział społeczeństwa na klasy i stany. Kongres Wiedeński jeszcze kwestionował tą idee. Zasada suwerenności miała mocne odbicie w konstytucji Stanów Zjednoczonych i Francji. W konstytucji 3 maja zasada suwerenności była mniej widoczna choć też były do niej odwołania. Rousseau był zwolennikiem demokracji bezpośredniej. Uważał, że ideał suwerenności i demokracji uda się stworzyć tylko w małych krajach. Kwestionował idee przedstawicielstwa.

  4. IV idea to koncepcja praw naturalnych. Znano to pojęcie już dużo wcześniej. W XVIII wieku nadano mu dużą wagę. Znane już było od starożytnej Grecji. W XVIII wieku uznano, że ludziom przysługują prawa nienależnie od państwa. Ta koncepcja jest widywana w deklaracji praw człowieka i obywatela. Przejawia się w haśle: równość, wolność, własność. Konstytucja stanowi formalny wyraz tych praw. Źródła prawa naturalnego są różne. Mogą pochodzić od Boga, być wytworem rozumu bądź naturalnym porządkiem rzeczy. Dla twórców amerykańskiej konstytucji prawa naturalne były tak oczywiste, że nie zapisali ich w niej. Po czasie zmienili zdanie i zapisali (na wszelki wypadek).

Konstytucje powstawały falami. Najpierw powstają trzy konstytucje, amerykańska, polska i francuska. Druga fala powstaje w wyniku narzucenia konstytucji wielu krajom w wyniku podbojów Napoleona. Z tego okresu pochodzi konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 roku. Potem odchodzi się od konstytucji, posiadają ją tylko dwa kraje: Francja i Królestwo Polskie. Trzecia fala tworzenia konstytucji następuje w wyniku Wiosny Ludów w Europie. Monarchowie Europejscy tworzyli konstytucję w przekonaniu, że będzie ona kompromisem. Następny był okres po Pierwszej Wojnie Światowej. Powstaje dużo wolnych państw takich jak: Polska, Czechosłowacja, Estonia, Litwa, Jugosławia. Kraje, które przegrały - Austria i Niemcy, również tworzą konstytucje. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wiele krajów dokonało rewizji konstytucji (między innymi Polska w 1935 roku). Po Drugiej wojnie światowej tworzą się konstytucje bloku wschodniego. Polska uchwala konstytucje w 1947 (małą) i w 1952 roku. Ostatnią falą tworzenia się konstytucji był okres po dekomunizacji. Wiele krajów na świecie uzyskało niepodległość, również tworzą swoje konstytucje. Polska uchwala konstytucje w 1997 roku.

Podział konstytucji:

Funkcje konstytucji:

Cechy konstytucji:

Konstytucja jako akt prawny posiada cechy szczególne. Szczególną treść i szczególną moc prawną. Szczególną treść dzielimy na:

  1. szczególna nazwa

  2. szczególna systematyka

  3. szczególny tryb uchwalania i zmiany

W państwie może obowiązywać tylko jedna konstytucja. Jest to cecha formalna.

Drugą cechą konstytucji jest systematyka. Systematyką dzielimy na ogólną i szczegółową. Ogólna to układ rozdziałów.

Rozdział I. RZECZPOSPOLITA

Rozdział II. WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Rozdział III. ŹRÓDŁA PRAWA

Rozdział IV. SEJM I SENAT

Rozdział V. PREZYDENT RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Rozdział VI. RADA MINISTRÓW I ADMINISTTRACJA RZĄDOWA

Rozdział VII. SAMORZĄD TERYTORIALNY

Rozdział VIII. SĄDY I TRYBUNAŁY

Rozdział IX. ORGANY KONTROLI PAŃSTWOEJ I OCHRONY PAŃSTWA

Rozdział X. FINANSE PUBLICZNE

Rozdział XI. STANY NADZZWYCZAJNE

Rozdział XII. ZMIANA KONSTYTUCJI

Rozdział XIII. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Niektóre rozdziały podzielone są na podrozdziały, artykuły, ustępy i punkty. Układ rozdziałów jest aksjologiczny dla ustawodawcy. Każda konstytucja ma inny podział, który różni się w zależności od ustroju. W polskiej konstytucji drugi rozdział poświecony jest prawom obywatela co oznacza, że był on dla ustawodawcy ważny. W Polsce mamy system parlamentarno - gabinetowy dlatego najpierw jest rozdział poświęcony sejmowi i senatowi, a później prezydentowi. Nie można jednak wyciągać z tego podziału daleko idących wniosków. Zasada trójpodziału władzy oznacza, ze każdy z nich jest tak samo ważny.

Systematyka szczegółowa wynika z chęci prawidłowej techniki prawodawczej i z zasady racjonalnego prawodawstwa. W rozdziale drugim prawa o znaczeniu fundamentalnym są jako pierwsze.

Trzecią grupą cech charakterystycznych dla konstytucji jest tryb uchwalania. Prawo przewiduje odrębny tryb uchwalania konstytucji i zmian. Konstytucje uchwala się na podstawie ustawy konstytucyjnej.

Najczęściej spotykane zasady zmian konstytucji:

- kwalifikowana konstytucja musi uzyskać większość

- referendum konstytucyjne

- powołanie specjalnych organów (zgromadzenie narodowe). Dziś się już tego nie stosuje. W USA była specjalna komisja. Można tworzyć specjalne parlamenty, których zadaniem jest powołanie konstytucji np. konstytuanta. Sejm ustawodawczy nie różni się od zwykłego parlamentu. Jest wybierany jeszcze przed wyborami.

- Dla zmiany konstytucji potrzebna jest zgoda parlamentu i monarchy. Konstytucja z 1935 roku wymagała zgody obu izb i prezydenta.

Rozróżnia się zmiany o charakterze całkowitym i częściowym. Zmiana o charakterze częściowym to zmiana w małym zakresie (nie chodzi tu o liczbę ustaw, które są zmienione tylko czy zmiany są doniosłe ustrojowo). Zmiana ilości posłów w parlamencie jest zmianą częściową. Likwidacja senatu jest zmianą całkowitą. Zmiana całkowita w sensie formalnym to zmiana konstytucji zupełnie innym aktem prawnym. Zmiana konstytucji w sensie materialnym oznacza, że formalnie mamy do czynienia z tym samym aktem prawnym, jednak zmiany wprowadzającą inny ustrój.

Istnieje podział na nowele i rewizje. Wiąże on się z poprzednim podziałem. Nowele są to małe zmiany, a rewizje są zmianami poważnymi. Czasem państwo przyjmuje rozwiązanie, że nowele jest łatwo wprowadzić natomiast rewizję trudno. Czasem jest tak (we Francji) że w ogóle nie można zmienić niektórych punktów konstytucji. W RFN np. niezmienny jest federalny charakter państwa. Federacyjny charakter państwa zmieniono jedynie w okresie III Rzeszy Niemieckiej.

Uchwalenie i wejście w życie Konstytucji RP z 2.04.1997 r.

Pierwsze pomysły na zmiany konstytucji były już w czasach sejmu X kadencji. Sejm ten nie miał jednak legitymizacji do uchwalenia nowej konstytucji ponieważ nie pochodził z wolnych wyborów. W 1991 roku zmieniono ordynację wyborczą. Ordynacja wyborcza z 1991 roku była ordynacją proporcjonalną. Był on lepszy dla małych partii ponieważ nie przyjmował progu wyborczego. Do sejmu weszło około 20 ugrupowań. Największe miało 62 mandaty. Lata 1991 - 1993 obfitowały w trudności w uchwaleniu konstytucji. Powstawały liczne projekty. Tworzyły je głównie partie, ale też senat i kancelaria prezydenta. W 1993 roku odbyły się przedwczesne wybory i trud pracy nad konstytucją przejął na siebie sejm II kadencji. Sejm z 1991 roku uchwalił 23 IV 1992 roku ustawę konstytucyjną o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Powszechne było przekonanie, że uchwalenie nowej konstytucji musi być na podstawie aktu prawnego. Nie chciano uchwalać nowej konstytucji na bazie konstytucji stalinowskiej z 1952 roku. Chodziło o to, żeby zerwać ciągłość prawną z tamtą konstytucją. Dlatego też uchwalono ustawę konstytucyjną, aby stała się fundamentem dla prac nad nową konstytucją.

Konstytucję musi przyjąć naród w referendum konstytucyjnym. Prawo zgłaszania projektu posiada prezydent, grupa 56 członków zgromadzenia narodowego i komisja konstytucyjna. W 1994 roku udoskonalono tą ustawę dając prawo złożenia projektu konstytucji grupie 500.000 obywateli.

Komisja konstytucyjna jest powoływana na podstawie ustawy. W jej skład wchodzi 46 posłów i 10 senatorów. Wiele podmiotów skorzystało z prawa wnoszenia projektów konstytucji. Złożył je m.in. prezydent Lech Wałęsa, partie i 500.000 obywateli (konstytucja solidarności). Partiami rządzącymi w tym sejmie była koalicja SLD-PSL, a silną pozycję miała Unia Demokratyczna i Unia Pracy. Dominowały więc wpływy lewicy. Artykuł 5, ustęp 2 stwierdzał, że przyjęcie projektu następuje bezwzględną ilością głosów (jeśli był to projekt komisji). Jeśli był to projekt prezydenta, partii lub obywateli musiał uzyskać 2/3 głosów. Pozycja komisji była więc uprzywilejowana.

Większość projektów zgłoszonych do głosowania przewidywała utworzenie systemu parlamentarno - gabinetowego. Tylko projekt prezydenta proponował system prezydencki, jednak nie ten na wzór Stanów Zjednoczonych, ale francuskiej V republiki. W Stanach Zjednoczonych jest prezydent i gabinet, który pełni funkcję rządu. We Francji obok prezydenta jest rada ministrów. Taki sam system jest też w Rosji, na Ukrainie i w Białorusi. Ten projekt nie odegrał jednak ważnej roli. Co istotne nie wywołał też szczególnej dyskusji. Być może dlatego rozmowy na temat wprowadzenia tego systemu powracają dziś (projekt PiSu).

Ustawa pozwalała na referendum konstytucyjne. Przed uchwaleniem konstytucji można było zarządzić referendum poddając pod sąd ludzi jakieś ważne kwestie. Parlament nie zdecydował się jednak na takie rozwiązanie. Przyjęcie projektu następuje w trzech czytaniach:

I czytanie: Przedstawienie projektu. Zgromadzenie narodowe może ten projekt odrzucić, albo przyjąć i skierować do komisji konstytucyjnej. Kiedy komisja kończy prace następuje drugie czytanie.

II czytanie: Najpierw komisja konstytucyjna przedstawia sprawozdanie. Projekt ustaw ma już wtedy formę tekstu jednolitego. Potem następuje debata i zgłaszanie poprawek do projektu konstytucji. Na końcu jest głosowanie. Przyjęcie poprawek następuje głosem 2/3 w obecności co najmniej połowy z ustawowej liczby posłów. W razie nie uchwalenia jest możliwość skierowania projektu konstytucji do ponownych prac. Prezydent ma prawo do wnoszenia poprawek. Jest to bardo rzadkie. Z tego prawa skorzystał Aleksander Kwaśniewski. Był on pierwszym przewodniczącym komisji przygotowującej konstytucję. Za sprawą Kwaśniewskiego komisja dążyła do ograniczenia roli prezydenta. Myślano, że w 1995 roku w wyborach prezydenckich wygra ubiegający się o reelekcję Lech Wałęsa. Kiedy Wygrał Aleksander Kwaśniewski to wykorzystał prawo do składania poprawek. Złożył ich 46, a większość miała na celu zwiększenie kompetencji prezydenta.

III czytanie Poprawki zgłoszone przez prezydenta zgromadzenia narodowe przyjmuje bezwzględną ilością głosów. Po czym następuje znów głosowanie nad całym tekstem większością 2/3.

Układ w sejmie był taki, że do przyjęcia konstytucji wystarczyła wola SLD. Większość poprawek została przyjęta. Prezydent zarządził referendum konstytucyjne. Odbyło się ono w maju. Dla ważności tego referendum nie była wymagana 50% frekwencja. Konstytucja miała być przyjęta tylko jak wypowie się za nią większość obywateli. Konstytucję przyjęto 17 października 1997 roku. Pojawiły się jednak głosy, że powinno ją przyjąć ponad 50% obywateli. Tym bardziej, iż inne referenda takiej większości wymagają.

Konstytucja z 1992 roku była aktem nieudanym. Gdyby nie przyjęcie konstytucji w 1997 roku nie byłoby konstytucji najprawdopodobniej do dziś.

Tryb zmian konstytucji

Tryb zmian określono w rozdziale XII konstytucji polskiej. Inicjatywę ustawodawczą posiadają: prezydent, senat i 1/5 ustawowej liczby posłów. Zmiany dokonuje się w formie ustawy zwanej ustawą konstytucyjną. Jest to szczególne postępowanie ustawodawcze, które różni się od uchwalania zwykłych ustaw.

Głosowanie nad projektem może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia sejmowi projektu ustawy. Sejm uchwala ustawę większością 2/3 w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów, po czym ustawa skierowana jest do senatu. Konstytucja wskazuje 60 dniowy termin na ustosunkowanie się do projektu zmiany przez Senat przy czym senat może tylko ten projekt przyjąć albo odrzucić. Nie ma prawa do zgłaszania poprawek. Wynika to z sformułowania, że zmiana następuje drogą ustawy w jednakowym brzmieniu. Jeżeli sejm i senat zaakceptują propozycję zmiany konstytucji projekt jest skierowany do prezydenta.

Polska konstytucja przewiduje różnice w trybie zmiany konstytucji, jeżeli dotyczą one rozdziału I, II lub XII. Jeśli zmiana dotyczy, któregoś z artykułów będących w tych rozdziałach to inny jest termin dla podjęcia przez sejm głosowania nad projektem ustawy. Może ono się odbyć nie wcześniej niż 60 dnia od przedstawienia sejmowi projektu zmiany. W przypadku zmiany tych rozdziałów możliwe jest przeprowadzenie referendum zatwierdzającego. Nie ma ono jednak charakteru obligatoryjnego. Takie referendum może mieć miejsce, ale nie musi. Zależy to od tego czy wpłynie wniosek od uprawnionego podmiotu w terminie 45 dni od daty uchwalenia projektu zmiany przez senat. Podmiotu obdarzone w inicjatywę ustawodawczą mają prawo złożenia wniosku o przeprowadzenie referendum. To prawo przysługuje każdemu z tych podmiotów niezależnie czy to właśnie ten podmiot inicjował wniosek o zmianę konstytucji. Taki wniosek kieruje się do marszałka sejmu. Marszałek sejmu jest nim związany. Ma obowiązek zarządzić to referendum w ciągu 60 dni. Takie referendum nie wymaga 50% frekwencji (tak jak referendum konstytucyjne). Jeśli społeczeństwo w referendum wypowie się na tak, to prezydent ma obowiązek w ciągu 21 dni od ogłoszenia wyników podpisać ustawę i zarządzić ogłoszenie jej w dzienniku ustaw. W tym przypadku prezydent nie dysponuje vetem ustawodawczym. Do tej pory konstytucji nie udało się zmienić.

Tryby zmian konstytucji w historii

  1. Konstytucja Marcowa z 1921 roku

Tryb zmiany określał artykuł 125. Konstytucja ta przewidywała trzy tryby zmian.

  1. Pierwszy tryb przewidywał zmianę konstytucji uchwałą większości 2/3 głosów w sejmie i w senacie. Był to tryb standardowy.

  2. Drugi tryb był to tryb nadzwyczajny i jednorazowy. Konstytucja przewidywała, że drugi z rzędu sejm wybrany na zasadach tej konstytucji może dokonać rewizji ustawy konstytucyjnej większością 3/5 głosów. Charakterystyczne jest to, że z tego trybu można było skorzystać tylko jeden raz. Wykluczono z głosowania nad zmianami w konstytucji senat. Nie wiedziano czy ten organ pozostanie czy nie, dlatego wykluczono go z głosowania, aby nie zabierał głosu we własnej sprawie. Mniejsza też była wymagana większość (nie 2/3, a tylko 3/5). Z tego trybu nie skorzystano.

  3. Trzeci tryb zmiany był również rewizją konstytucji i przewidywał zmianę konstytucji raz na 25 lat przez połączone izby parlamentu, zwykłą większością głosów.

Konstytucja Marcowa była konstytucja sztywną. Pierwszy tryb przewidywał większość 2/3 głosów, która w praktyce jest trudna do uzyskania. Jednak co 25 lat konstytucja przewidywała tryb, do którego potrzebowano zwykłej większości głosów, co sprawiało, że konstytucję można było bardzo łatwo zmienić. Podmiotem uprawnionym do złożenia projektu zmiany była ¼ ustawowej liczby posłów.

  1. Konstytucja Kwietniowa z 1935 roku

Artykuł 80 tej konstytucji przewidywał jej zmianę. Tryb tych zmian podobnie jak w przypadku konstytucji Kwietniowej też był zróżnicowany. Zależał on tego, który z podmiotów złoży projekt zmiany. Uprawniony do tego był prezydent, rząd i ¼ uprawnionej liczby posłów.

  1. Jeżeli podmiotem wnoszącym projekt zmiany konstytucji był prezydent to taki wniosek mógł być głosowany tylko w całości przez obie izby parlamentu (nie połączone w zgromadzenie, lecz każdą z osobna). Ustawa ta przyjmowana była zwykłą większością głosów. Jest to najmniejsza większość jaką można stosować.

  2. Jeśli projekt złożyły inne organy to wtedy przyjmowano większością ustawową (ponad połowa uprawnionych).

Jeśli parlament dokonał zmiany to prezydent w ciągu 30 dni mógł go zwrócić sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Przy czym ponowne rozpatrzenie mogło nastąpić nie wcześniej jak w kolejnej kadencji sejmu. Jeśli sejm kolejnej kadencji ponownie uchylił ten sam projekt ustawy prezydent musiał ją podpisać albo zarządzić nowe wybory. Konstytucja kwietniowa jest oceniana nienajlepiej. Jest to konstytucja, która się nie sprawdziła w długim czasie. Rozwiązania prawne były jednak dobre na tamtą sytuację. Pozwoliła zachować ciągłość państwa. Tryb zmiany tej konstytucji był jednak niebezpieczny. Od woli jednego człowieka zależał bowiem kształt państwa.

  1. Konstytucja PRL

Sejm mógł zmienić konstytucję 2/3 głosów. Była to duża ilość jednak biorąc pod uwagę fakt, iż większość głosowań było jednomyślnych konstytucja była elastyczna.

Konstytucja ma szczególną moc prawną. Oznacza to, że konstytucja jest dokumentem o najwyższej roli w państwie. Rodzi to dwa aspekty: pozytywny i negatywny.

    1. Pozytywny - obowiązek nałożony na parlament. Konkretyzacja konstytucji w drodze ustawodawstwa zwykłego.

    2. Negatywny - sprowadza się do obowiązku zgodności z konstytucją aktów prawnych niższego rzędy. Normy prawne zawarte w obojętnie jakim akcie prawnym myszą być zgodne z normami konstytucji.

Sprzeczność może mieć trzy postacie:

- materialna

- proceduralna

- kompetencyjna

Sprzeczność materialna polega na tym, że występuje niezgodność w treści dwóch norm. Norma z ustawy jest sprzeczna z konstytucją.

W sprzeczności proceduralnej nie ma sprzeczności treściowej. Polega na tym, że norma została przyjęta w niewłaściwej procedurze. Narusza zasady tworzenia prawa choć sama w sobie nie jest sprzeczna z konstytucją.

Sprzeczność kompetencyjna polega na tym, że ustawa weszła w życie poprzez podmiot, który do tego prawa nie posiada.

Kontrola konstytucyjności prawa.

Kontrola konstytucyjności prawa może być sprawowana w różnoraki sposób. Kontrolę tę można podzielić na:

    1. Kontrola parlamentarna i pozaparlamentarna. Parlament czuwa czy ustawy nie naruszają zasad zapisanych w konstytucji.

    2. Kontrola zinstytutalizowana i niezinstytucjonalizowana. Kontrola zinstytualizowana jest przeprowadzana w toku tworzenia prawa. Jeżeli jest tylko taka forma trzeba przyjąć, że każda forma prawa jest zgodna z prawem. Kontrola niezinstytucjonalizowana jest też w parlamencie, ale czyni to specjalna komisja, albo organ prezydialny. Stosowna komisja bada projekt z punktu widzenia zgodności z konstytucją. Z czasem uznano, że kontrola parlamentarna to za mało.

    3. Kontrola polityczna jest sprawowana przez głowę państwa, albo przez inny organ, który nie ma charakteru sądowego i nie jest uprawniony do sprawowania kontroli. Artykuł 126 ustęp 3 konstytucji mówi, że prezydent Rzeczpospolitej Polskiej czuwa nad przestrzeganiem prawa. Prezydent Polski często korzysta z prawa veta jednak wtedy zawsze podaje uzasadnienie prawne, dlaczego daną ustawę zawetował.

    4. Kontrola skoncentrowana i zdekoncentrowana. Jest to kontrola sprawowana przez sądy. Kontrola skoncentrowana występuje tylko w tych krajach, gdzie jest tylko jeden organ powołany do orzekania czy ustawa jest zgodna z konstytucją. Taki model występuje w Polsce, a tym organem jest Trybunał Konstytucyjny. W modelu zdekoncentrowanym rolę tą sprawują sądy powszechne. Model ten narodził się w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XIX wieku i jest starszy.

Model sprawowania kontroli przez jeden organ narodził się w Europie dopiero w 1920 roku w Czechosłowacji. Trochę później powstał w Austrii. Ta forma rozwinęła się dopiero po roku 1945, kiedy to zaczęły powstawać trybunały konstytucyjne na wzór trybunału w Karlsruhe. We Francji jest to rada konstytucyjna.

Te sposoby sprawowania kontroli bardzo się od siebie różnią. W Stanach Zjednoczonych kontrola ta przybiera postać kontroli konkretnej. Na kontynencie jest to kontrola abstrakcyjna. W Stanach Zjednoczonych do kontroli aktu prawnego dochodzi w toku postępowania konkretnej sprawy. Dochodzi do niej w konkretnej sytuacji. Nie ocenia się tych norm niezależnie. Do kontroli takiej dojdzie dopiero, kiedy strona wnosi, że ustawa jest niezgodna.

Na kontynencie występuje model abstrakcyjny. Zgodność z konstytucją aktu prawnego ocenia się niezależnie czy występuje spór czy też nie. W Stanach Zjednoczonych występuje tylko kontrola konkretna. W Europie są też przykłady kontroli konkretnej: pytania prawne i skarga konstytucyjna.

    1. Kontrola uprzednia (prewencyjna) i następcza (represyjna). Kontrola następcza polega na tym, że można badać wyłącznie akty prawne obowiązujące. W Polsce występują obie formy kontroli. Kontrola uprzednia bada ustawę zanim zacznie ona obowiązywać. Np. prezydent może wysłać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego zanim ją podpisze.

    2. Kontrola obligatoryjna i fakultatywna. Kontrola obligatoryjna jest wtedy, kiedy kontroli poddawany byłby każdy akt prawny. Kontrola fakultatywna polega na tym, że poddana ocenie jest tylko ta ustawa, którą ktoś zgłosi do badania. Kontrola obligatoryjna się prawie nie zdarza, ze względu na tytaniczną pracę, jaką musiałby taki organ wykonać.

    3. Kontrola uniwersalna i ograniczona. Kontrola uniwersalna występuje w Stanach Zjednoczonych. Oznacza, że kontroli musi być poddany każdy akt prawny. Kontrola ograniczona różni się tym, że są pewne rodzaje aktów, które tej formie nie podlegają np. akty prawa miejscowego.

    4. Kolejna różnica dotyczy skuteczności orzeczeń. Orzeczenia w Stanach Zjednoczonych mają skutek bezwzględny, a w Europie względny. W Stanach Zjednoczonych, gdy sąd rozstrzyga sprawy i stwierdzi niekonstytucyjność ustawy wiąże wyrokiem stronę procesu, ale nie wiąże tym wyrokiem innych sądów. Jest to orzeczenie skurczne tylko między stronami, ale nie wiąże tym innych sądów. Inny sąd może wydać inne rozporządzenie. Nie oznacza to jednak, że panuje tam chaos prawny. Procedury mają tam duże znaczenie. Jeżeli w Europie Trybunał Konstytucyjny wyda takie orzeczenie ma ono charakter bezwzględny. Wiąże ono Trybunał i jest powszechnie obowiązujące. W Stanach Zjednoczonych może zdarzyć się tylko jedna okoliczność kiedy orzeczenie będzie miało charakter bezwzględny - kiedy orzeczenie wyda Najwyższy Sąd Generalny. Nie będzie ono jednak skuteczne, ponieważ nabierze mocy ustawy. Będzie skuteczne dlatego, że w Stanach Zjednoczonych jest utrwalona praktyka kierowania się orzeczeniem sądu wyższej instancji. Jeśli w Polsce Trybunał stwierdzi, że norma jest niezgodna zostaje ona usunięta. W Stanach Zjednoczonych ta norma pozostanie jednak nie będzie już stosowana i zaniknie naturalnie.

Trybunał konstytucyjny:

Pierwszy Trybunał Konstytucyjny pojawił się w Czechosłowacji w 1920 roku, ale nie zrobił on kariery. Po II Wojnie Światowe nastąpił eksport tej formy z Niemiec. Występowała duża bariera do przyjęcia tego rozwiązania w krajach bloku socjalistycznego. Jedynymi krajami, które zdecydowały się na wprowadzenie Trybunału Konstytucyjnego była Jugosławia, a potem Polska.

Po 1980 roku, czyli już po powstaniu Solidarności w toku stanu wojennego postanowiono na pewne zmiany w państwie. Jedną pierwszych decyzji była ta o powołaniu Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. W 1982 roku dokonano zmiany konstytucji i wprowadzono te dwie instytucje do porządku ustrojowego PRL. Zostały one wprowadzone do konstytucji. Ustawę o Trybunale Konstytucyjnym wydano dopiero w 1985 roku, a weszła w życie 1 stycznia 1986 roku. Ta zwłoka wiązała się z obawami dotyczącymi przełamaniu monopolu władzy partii. Ze swej istoty Trybunał jest instytucją stojącą na straży sprawiedliwości. Ocenienie zgodności ustawodawstwa z konstytucją rodziło obawy, że będą one niewygodne z punktu widzenia prawa. Konstytucji nie traktowano jako aktu prawnego więc pewne rozbieżności mogły istnieć. Kiedy powołano ten trybunał i w jego organizacji i w zakres kompetencji wpisano ograniczenia w jego funkcjonowaniu. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie posiadały charakteru ostatecznego. Każde orzeczenie mogło być odrzucane przez sejm większością 2/3 głosów. Było to bardzo proste. Ta niedoskonała ustawa obowiązywała do 1997 roku choć była wielokrotnie krytykowana. Było to podważenie idei państwa praworządnego. Trybunał Konstytucyjny jednak mimo tych ograniczeń dobrze sobie radził. Podejmował działania, które dążyły do wzmocnienia władzy Trybunału.

Dziś ustawa o Trybunale Konstytucyjnym to Dz. U. 102/643/97 z sierpnia 1997 roku. Jest to dobry akt prawny. Wysoko określa sytuację Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9-letnią kadencję. W stosunku do poprzedniej regulacji zwiększono ilość sędziów z 12 na 15. Wydłużono ich kadencję z ośmiu do dziewięciu lat. Każdy sędzia ma własną, indywidualną kadencję. Jeżeli sędzia przestanie pełnić kadencję w trakcie nowego sędziego wybiera się na kolejne 9 lat, a nie do czasu, kiedy upłynie kadencja tego, co przestał pełnić urząd. Kiedyś sędziów wybierano na 8 lat, a co 4 lata wymianie ulegało połowa składu sędziowskiego (6 sędziów). Powodowało to, że duży wpływ na skład Trybunału miał Sejm. Teraz już tak nie jest. O obsadzie sędziów trybunału decydują sejmy różnych kadencji. Jest to gwarancją niezależności. Sejm bierze pod uwagę sympatie polityczną kandydatów na sędziów. Z tego punktu widzenia wskazane jest, aby nie wszyscy sędziowie byli mianowani przez jedną kadencję. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego może być wybrany tylko na jedną kadencję. Kiedy sędzia nie ma prawa reelekcji i jest niezależny nie rodzi się w nim pokusa orzekania wyników przychylnych Sejmowi.

Kwalifikacje sędziów Trybunału Konstytucyjnego

Sędzią Trybunału Konstytucyjnego może zostać osoba wyróżniająca się wiedzą prawniczą. Jest to konstytucyjne pustosłowie. Termin ten jest bardzo nieostry. Sędzią Trybunału Konstytucyjnego może zostać osoba, która ma kompetencję do piastowania urzędu sędziego sądu najwyższego. Ustawa stwierdza, że sędzią Trybunału Konstytucyjnego może zostać osoba:

W praktyce najczęściej są to sędziowie z długa praktyką i profesorowie akademiccy prawa. W Sądzie Najwyższym dominują sędziowie z długą praktyką, a w Trybunale przedstawiciele nauki. Dziś na 15 sędziów trybunału Konstytucyjnego jest 10 uczonych. Wśród nich znajduje się dwóch profesorów Uniwersytetu Łódzkiego: prof. Romanowska i prof. Petrykowska. Praca w Trybunale Konstytucyjnym wymaga dużej wiedzy z zakresu prawa, filozofii prawa i zagadnień doktrynalnych. Konstytucja formułuje gwarancje niezależności sędziów. Część z nich nie jest zawarta w konstytucji a w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym. Art. 195 stwierdza, że sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Oznacza to niezawisłość tylko w formie orzekania. Sędziowie są apolityczni. Nie mogą należeć do związku zawodowego i nie mogą prowadzić żadnej działalności, która nie łączy się z niezawisłością. Mogą być praktycznie tylko nauczycielami akademickimi.

Zapewnia im się wynagrodzenie „odpowiadające godności urzędu”. Ustawa określa wynagrodzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego na poziomie wynagrodzenia marszałka sejmu. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego przysługuje immunitet. Immunitet formalny: bez zgody Trybunału Konstytucyjnego sędzia nie może być pociągnięty, do odpowiedzialności karnej. Przysługuje im nietykalność osobista tzn. nie mogą być zatrzymani i aresztowani (za wyjątkiem złapania na gorącym uczynku). Kolejne gwarancje pochodzą z ustawy. Sędziemu trybunału Konstytucyjnego przysługuje prawo do powrotu na miejsce prace, na którym pracował zanim został sędzią Trybunału. Jeśli tego miejsca już nie ma należy go zatrudnić na miejscu równoległym. Ponadto są oni niezależni.

Utratę mandatu określa ustawa, a stwierdza zgromadzenie ogólne Trybunału Konstytucyjnego. Ustawa wymienia okoliczności, w których może dojść do wygaśnięcia mandatu. Lista ta ma charakter zamknięty.

    1. Zrzeczenie się stanowiska sędziego Trybunału Konstytucyjnego

    2. Stwierdzenie przez komisję lekarską trwałej niezdolności do pełnienia funkcji sędziego z powodu choroby, ułomności lub utraty sił

    3. Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu

    4. Prawomocne orzeczenie dyscyplinarne o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego

    5. Śmierć

Kandydaturę na sędziego Trybunału Konstytucyjnego może złożyć 50 posłów lub prezydium sejmu. Trybunał Konstytucyjny posiada dwa organy. Są to: zgromadzenie ogólne oraz prezes trybunału. Zgromadzenie ogólne to zgromadzenie wszystkich sędziów trybunału. Aby było ważne musi wziąć w nim udział co najmniej 2/3 ogólnej ilości sędziów. Prezesa powołuje prezydent z pośród 2 kandydatów pretendowanych przez zgromadzenie ogólne. Konstytucja i ustawa nie stwierdzają czy prezydent może odmówić. Prezes Trybunału nie ma odmiennej kadencji. Może nim być 9 lat, ale może też być krócej. Funkcje prezesa będzie pełnił od momentu wybrania na prezesa do końca swojej kadencji jako sędziego. Prezes może zrezygnować z tej funkcji i nadal pozostawać sędzią Trybunału konstytucyjnego. Podobnie jak prezes wybierany jest wice prezes. Nie jest on jednak organem Trybunału. Fakt, że zgromadzenie ogólne składa nominacje na prezesa jest też argumentem świadczącym o niezawisłości Trybunału. Trybunał Konstytucyjny funkcjonuje na podstawie konstytucji, ustawy i regulaminu. Kiedyś regulamin Trybunału Konstytucyjnego uchwalał Sejm, teraz robi to sam Trybunał. Zgromadzenie ogólne uchwala projekt dochodów i wydatków Trybunału, choć ten budżet jest częścią budżetu państwa. Stanowi on jednak wyodrębnioną strukturalnie część. Kompetencje, co do planu wydatków spoczywają na rękach prezesa Trybunału.

Karami dyscyplinarnymi jest:

- upomnienie

- nagan

- usunięcie ze stanowiska sędziego Trybunału Konstytucyjnego

Jeśli chodzi o obowiązki prezesa Trybunału Konstytucyjnego to należą do nich:

- reprezentacja Trybunału

- projekt budżetu Trybunału

- zarządzanie pracą sędziów Trybunału

- decyduje o składach orzekających

Sprawę można powierzyć do rozpatrzenia całemu Trybunałowi (jak jest bardzo zawiła). Składy orzekające mogą być 3 i 5 osobowe (lub cały Trybunał)

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

Podstawowe funkcje:

Funkcje dodatkowe

Podmioty upoważnione do wystąpienia z wnioskami do TK dzielimy na podmioty uprawnione (legitymizowane): - art.191 Konstytucji

  1. Generalne (tj. bez żadnych ograniczeń):

  1. Szczegółowo (występują do TK z wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania):

  1. Indywidualnie:

Skład trybunału orzekającego

Ustawa przewiduje dla rozpatrywania poszczególnych spraw trzy rodzaje składów orzekających. Trybunał orzeka:

  1. W pełnym składzie w sprawach:

  1. W składzie pięciu sędziów Trybunału w sprawach:

  1. W składzie trzech sędziów Trybunału w sprawach:

Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązujące i są ostateczne:

Orzeczenie wyroku

Wydanie orzeczenia niezgodności normy (przepisu) z konstytucją powoduje utratę mocy obowiązywanie tej normy. Polska konstytucja stoi na stanowisku, że orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Orzeczenia TK są publikowane w tym samym dzienniku urzędowym, w którym wcześniej opublikowana była norma, co do której Trybunał orzekł. Jeżeli norma nie była jeszcze opublikowana, to publikacja orzeczenia następuje w Monitorze Polskim (np. akty poddane do kontroli Trybunału w trybie uprzednim).

Konstytucja zezwala Trybunałowi na wyznaczenie innego terminu utraty mocy aktu normatywnego. W przypadku ustawy termin ten nie może być dłuższy niż 18 miesięcy, w przypadku innych aktów normatywnych - nie więcej niż 12 miesięcy. Skutkiem takiego odwleczenie terminu jest obowiązywanie przez okres do 1,5 roku ustawy sprzecznej z konstytucją, która po tym czasie straci moc obowiązującą. Powodem tego mogą być:

Jakie skutek wywierają orzeczenia TK w stosunku do aktów pranych?

Bywa, że Trybunał orzeka o niezgodności normy, która obowiązywała przez np. kilkadziesiąt lat.

Wtedy wszystkie orzeczenia i decyzje wydane zanim Trybunał orzekł niezgodność zachowują swoją moc, ale Trybunał daje podstawy do wznowienia spraw dotyczących uchylonej normy - umożliwia danemu podmiotowi do obalenia decyzji np. sądu, jednak jeśli takie kroki nie zostaną podjęte to, jest to regulowane przepisami.

Rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych

Rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych może mieć charakter:

      1. Pozytywny - kiedy dwa lub więcej organy uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy, bądź wydały w niej rozstrzygnięcie.

      2. Negatywny - kiedy dwa lub więcej organy uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy.

TK rozstrzyga te spory tylko jeśli zachodzą ona między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa.

Trybunał może rozstrzygnąć tylko spory poziome, pionowych nie może.

Rozstrzyganie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych, określonych w statucie lub programie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpatrywania wniosków o stwierdzenie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją

Wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych Trybunał rozpoznaje stosując odpowiednio przepisy postępowania karnego (kpk), przy czym ciężar udowodnienia tego spoczywa na wnioskodawcy. - TK nie rozstrzygał jeszcze w tej sprawie. Rozstrzygnięcie o zgodności działania może dotyczyć:

- pluralizmu politycznego

- Art. 11 - 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

- Art. 13 - Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Skarga konstytucyjna

Skarga konstytucyjna jest w Polsce od 1997.

Jest to instrument ochrony praw obywatelskich i zawarta o niej informacja jest Konstytucji w rozdziale o prawa obywatelskich,

Art. 79 ust.1

„Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.”

Inicjatorem skargi może być każdy obywatel.

W trybie skargi konstytucyjnej możemy dochodzić tylko tych praw, które zostały ujęte w Polskim porządku Konstytucyjnym.

Każdy czyje Konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Skarga przysługuje po wcześniejszym wyczerpaniu innych środków ochrony prawnej, a konkretnie po wyczerpaniu procedury administracyjnej i sądowej.

Prawo wniesienia skargi przysługuje w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku obecnej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Jest to termin nieprzekraczalny.

Skarga musi spełniać warunki pisma urzędowego:

Skarga konstytucyjna podlega kontroli wstępnej podejmowanej przez Trybunał

Przyjmowane jest koło 20 skarg ze 140.

Jeżeli skarga zostanie odrzucona to mamy możliwość zażalenia do 3 osobowego składu, jeżeli ten się nie przychyli do naszego odwołania, to fiasko. Jeśli skarga natomiast jest podstawna to skład jest zmienny w zależności do tego, jaki akt prawny jest rozpatrywany (3, 5 lub pełen skład).

Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo uczestniczenia w takich posiedzeniach orzekających w roli obserwatora.

Skutkiem orzeczenia TK jest uznanie sprzeczności lub odrzucenie skargi.

Orzeczenie TK rodzi skutek tylko wobec aktu prawnego.

Decyzja …… jest skuteczna …… TK daje skarżącemu możliwość jej wzruszenia. Jeśli jednak skarżący nie jest zainteresowany wzruszaniem sprawy to nie ma obowiązku wzruszenia. Ustawa zezwala TK wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu w sprawie, do której ta skarga dotyczy.

Odpowiedzi na pytania prawne

Pytania prawne może skierować każdy sąd do Trybunału Konstytucyjnego, jeśli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Prawo to posiada sąd orzekający, bez znaczenia, na którym szczeblu się znajduje. Sąd może zwrócić się do TK z pytaniem, kiedy istnieje wątpliwość prawna, że norma, która jest podstawą do orzeczenia w tej sprawie jest niezgodna z Konstytucją.

Stwierdzenie przeszkody sprawowania urzędu przez prezydenta

Jest uregulowana w rozdziale dotyczącym Prezydenta w Konstytucji (po raz pierwszy Konstytucja uwzględnia niezdolność pełnienia obowiązków przez Prezydenta). Podstawą niezdolności może być: porwanie, choroba, katastrofa lotnicza, sytuacja rodzinna.

Może zdarzyć się, że Prezydent sam stwierdzi, że jest niezdolny i powierzy zastępstwo urzędu marszałkowi sejmu. Jednak, jeżeli Prezydent nie może przekazać zastępstwa marszałkowi, to marszałek zwraca się do TK o stwierdzenie przeszkody w pełnieniu urzędu i powierzenie mu zastępstwa podczas tej niemożności Prezydenta.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym

Stosuje się przepisy prawa cywilnego z uwzględnieniem odmienności zawartych w ustawie o TK i regulaminie TK. Wyjątek w tej mierze to postępowanie dotyczące orzekania o zgodności działania lub celów działania partii politycznych z Konstytucją, bo wtedy stosuje się kodek postępowania karnego.

Szczególna treść Konstytucji

Dzisiaj nie mamy wątpliwości, że jest pewien kanon treści, które mają Konstytucyjną regulację.

Konstytucja określić musi przede wszystkim:

Konstytucje z punktu widzenia treści ulegają pewnym zmianom. Np. pierwsze konstytucje skupiały uwagę na suwerenie i organach państwowych.

Szczególna treść - inne ustawy zawierają fragmentaryczną część regulacji ustawowych, natomiast konstytucja ma zupełność regulacji. Początkowo konstytucje były bardziej oszczędne w treści, ale z czasem treści uległy dynamicznej zmianie.

USTAWY KONSTYTUCYJNE

  1. Służyły zmianie konstytucji - nowela sierpniowa do konstytucji marcowej

  2. Tymczasowe uregulowanie niektórych materii konstytucyjnych. W Polsce nazwane małymi konstytucjami, było ich kilka w historii.

  3. Uzupełnienie postanowień konstytucji - konstytucja nie reguluje jakiejś kwestii, która wymaga regulacji. Przykład: ustawa o wyborze prezydenta z 1947

  4. Regulowanie trybu przygotowanie i uchwalenia konstytucji. Przykład:

26 V 1951 - ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji PRL
25 XII 1951 - nowelizacja ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji PRL
IV 1992 - ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
IV 1994 - nowelizacja ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

  1. Wprowadzenie w życie konstytucji - określa moment wejścia w życie konstytucji, ewentualny okres przejściowy, utratę mocy niektórych przepisów w późniejszym terminie. Konstytucja może zawierać rozdział: „przepisy przejściowe i końcowe”. Po terminie określonym w konstytucji przepisy te przestają obowiązywać, ale wciąż są w niej zawarte - przepisy martwe.
    Może być też tak, że przepisy przejściowe i końcowe zamiast w konstytucji są zawarte w ustawie konstytucyjnej mówiącej o wprowadzeniu konstytucji w życie i wtedy przepisy te nie są zawierane w konstytucji. Przykład: konstytucja PRL z 1952

  2. Mogą służyć jednorazowemu zawieszeniu postanowień konstytucji gdy istnieje potrzeba jednorazowego odstępstwa od jej postanowień. Dotyczyć może przedłużenia lub skrócenia kadencji sejmu lub rad narodowych.

  3. Nadanie jakiemuś terenowi państwa autonomii bądź jej zniesieniem. Przykład: ustawa konstytucyjna z 15 VI 1920 nadała statut organiczny województwu śląskiemu, a zniosła ustawa konstytucyjna z 6 V 1925

USTAWA ZWYKŁA (Przewidziana przez konstytucję)

Ustawa jest aktem normatywnym zawierającym normy abstrakcyjne i generalne uchwalane przez parlament w szczególnej procedurze. Akt o najwyższej po konstytucji mocy prawnej i nieograniczonym zakresie przedmiotowym.

Materie ustawowe (kwestie, które musza być regulowane przez ustawę):

  1. Nakaz regulowania ustawą każdą materię (wszystko), która w przeszłości była regulowana ustawą

  2. Ustawą należy regulować każde zagadnienie, które konstytucja nakazuje regulować ustawą (dużo tego)

  3. Są sprawy zastrzeżone dla ustawy ze względu na ich wagę dla państwa i obywateli. (organizacja i kompetencje organów władzy publicznej; podatki; status jednostki w państwie)

USTAWA ORGANICZNA (nie występują we współczesnym prawie polskim)

Wyrażają się odmiennym trybem uchwalania (jest ją trudniej uchwalić, czy zmienić). Konsekwencją szczególnego trybu zmiany i uchwalenia jest, że stoją ona wyżej w hierarchii niż ustawy zwykłe. Wyróżniają się też treścią. W Polsce ze względu na treść byłaby to ustawa o TK, NIK, czy TS.
Zmiana ustawy organicznej byłaby wynikiem consensusu z opozycją (szczególny tryb uchwalania i zmiany wymagający większości innej niż zwykła) - stabilność prawa.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

0x08 graphic

Umowy międzynarodowe zawiera rada ministrów, a niekiedy poszczególni ministrowie. Aktu ratyfikacji dokonuje prezydent (potwierdzenie faktu zawarcia umowy). Nie każda umowa ratyfikacji podlega. Częścią krajowego porządku prawnego są natomiast jedynie umowy międzynarodowe ratyfikowane. Aby umowa międzynarodowa stała się częścią porządku prawa musi być opublikowana.

W świetle konstytucji ratyfikowanie umowy dzielimy na:

  1. Takie, dla których ratyfikacji wymagana jest zgoda wyrażona w ustawie

  2. Takie, dla których ratyfikacji zgody wyrażonej w ustawie nie potrzeba

Obowiązek ratyfikacji świadczy o tym, że nie wszystkie umowy międzynarodowe są częścią porządku prawnego.

Jeżeli do ratyfikacji nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie, to rząd powiadamia sejm i senat tylko o przedłożeniu prezydentowi umowy do ratyfikacji.

Wymagające do ratyfikacji zgody wyrażonej w ustawie - zakres przedmiotowy:

Prezydent przed podpisaniem takich umów musi uzyskać zgodę wyrażoną w ustawie. Zgodę wyrazić muszą obie izby (parlament).Takie umowy w hierarchii źródeł prawa są pod Konstytucją, a nad ustawami - mają pierwszeństwo nad prawem krajowym.

Poprzez obowiązek zgody wyrażonej w ustawie, prawodawca stara się utrzymać równowagę władz i utrzymać wyłączność parlamentu w stanowieniu prawa (względem Rady Ministrów i Prezydenta).

Niepotrzebna zgoda wyrażona w ustawie do ratyfikacji

O ich hierarchii Konstytucja nie mówi wprost, ale na podstawie przesłanek uważamy je za niższe w hierarchii od ustaw.

Mówi o tym artykuł:

  1. Są poniżej ustaw - art. 91 ust.2 Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową - kierując się zasadą zasadom racjonalnego prawodawcy (żaden fragment przepisu nie jest zbędny), odczytujemy, że umowy nie ratyfikowane są poniżej ustaw.

  2. Nie są na równi z ustawami - art. 87 ust.1 Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. - Ustawy są wymienione przed umowami

Zasada przyjaznej interpretacji umów międzynarodowych w odniesieniu głównie do prawa wspólnotowego - tak należy interpretować przepisy, alby wykładnia przepisów
nie prowadziła do kolizji.

Szczególny rodzaj umowy międzynarodowej i szczególny tryb wydawania zgody na ratyfikowanie takiej umowy

Art. 90

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Szczególna umowa - na jej podstawie RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy publicznej w niektórych sprawach - przykładem jest Kontrakt Kopenhaski z 2003 (akcesyjny) na podstawie, którego stąpiliśmy do Unii Europejskiej rok później.

Odrębny tryb wyrażenia zgody na ratyfikacje:

  1. Parlamentarny - polega na uchwaleniu ustawy w trybie szczególnym wyrażającej zgodę na ratyfikowanie takiej umowy (zgoda 2/3 sejmu + 2/3 senatu + quorum)

  2. Referendalny - zgoda wyrażona na ratyfikację w referendum ogólnokrajowym na zasadach ogólnych (przy frekwencji, co najmniej 50%)

Decyzje o wybraniu trybu uzyskania zgody na ratyfikację podejmuje sejm bezwzględną większością głosów.

W przypadku zgody na członkostwo w UE sejmy wybrał drogę refernadalną. Ustawa o referendum krajowym z 2003 roku po raz pierwszy przewidziała możliwość dwudniowego referendum (w obawie przed brakiem wymaganej frekwencji).

Konstytucja nie mówi, co się stanie jeśli referendum jest niewiążące (nie ma 50%), a:

  1. Większość powie TAK

  2. Większość powie NIE

Czyli czy można byłoby odwołać się do trybu parlamentarnego po nieudanym uzyskaniu zgody na ratyfikacje w trybie referendalnym. Składowski mówi: tak jeśli referendum było niewiążące, a większość obywateli odpowiedziała TAK.

Prawo wspólnotowe, a inne umowy międzynarodowe

Prawo Unijne dzielimy na: (www.prawo.interia.pl/miedzynarodowy/unijne?aid=6478)

  1. Pierwotne (traktatowe) - obejmuje traktaty założycielskie oraz akcesyjne. Prawo pierwotne na charakter umowy międzynarodowej zawartej między wieloma podmiotami. Jest więc częścią porządku prawnego (wymaga zgody na ratyfikację wyrażonej w ustawie).

Traktaty założycielskie:

1) Traktat Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali z 18 kwietnia 1951 roku - Traktat Paryski. Wszedł w życie 25 lipca 1952 roku;

2) Traktat Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z 25 marca 1957 r. - Traktat Rzymski. Wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.;

3) Traktat Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z 25 marca 1957. Również wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku.

  1. Wtórne (pochodne) - prawo stanowione przez organy Unii z upoważnienia prawa pierwotnego (z traktatów), mają charakter wiążący:

Zgodność prawa unijnego z Konstytucją

Prawo wspólnotowe pierwotne może być badane przez Trybunał Konstytucyjny pod względem zgodności z Konstytucją (bo ma charakter umowy międzynarodowej). Konstytucja nie mówi czy prawo wspólnotowe wtórne może być badane przez TK (czyli to pochodzące od organów unijnych).

Trybunał uznał Traktat Kopenhaski za niesprzeczny z Konstytucją, jednak rozpoczęła się dyskusja nad kwestiami:

  1. co jeśli w przyszłości sprzeczność z prawem wspólnotowym pierwotnym wystąpi, to możliwymi krokami jest:

    1. Zmiana Konstytucji

    2. Renegocjacja traktatu

    3. Wystąpienie z Unii

  2. Konstytucja RP wymaga zmian, ponieważ już teraz są różnice z prawem unijnym

    1. Np. wybory do władz lokalnych - w Konstytucji jest cenzus narodowości (obywatelstwa), a w prawie unijnym cenzus zamieszkania.

Przyjęta wykładnia musi mieć granice określone przez bezpośrednie stosowanie Konstytucji.

ANALIZA ROZPORZĄDZEŃ Z MOCĄ USTAWY

Rozporządzenie z mocą ustawy nosiły też nazwę „dekretów z mocą ustawy”. Można też mówić: „ustawodawstwo delegowane”. W okresie przed wyborami byłą dyskusja dotycząca tworzenia prawa w tej formie. Dyskusja wyniknęła ponieważ PiS wygłaszał opinię, iż wprowadzenie rozporządzenia z mocą ustawy jest sprzeczne …… państwa praworządnego. Jest to opinia przesadzona. Świadczy o nieznajomości rzeczy. Obecnie Prezydent też może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Jest jednak w tej materii bardzo ograniczony. Sposób kreowania tej materii może być bardzo różnorodny. Dekrety z mocą ustawy to forma aktu prawnego obowiązującego w Polsce od czasu uzyskania niepodległości. Wiązało się to z brakiem władzy ustawodawczej, dlatego prawo stanowił naczelnik. Dekret z mocą ustawy wypełniał lukę w zakresie tworzenia prawa konstytucyjnego. Konstytucja Marcowa nie przewidywała tej formy. W 1924 sejm wydał ustawę upoważniającą Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. W przepisach Konstytucji pojawiły się po raz pierwszy w noweli sierpniowej do konstytucji marcowej z 1926r. Od tej pory nieprzerwanie obowiązuje w polskim prawie do dziś. Wszystkie Konstytucje przewidywały tworzenie prawa w ten sposób. Były jednak między nimi różnice. W obecnym porządku prawa rozporządzenie z mocą ustawy ma rolę marginalną. Teza, że ich istnienie wypacza demokrację jest kuriozalna. Np. jest to jest to we Francji, a Francja jest postrzegana ogólnie za kraj demokratyczny.

Rozporządzenie z mocą ustawy jest to akt prawny (normatywny), tym się różniący od ustawy, że wydawany jest przez organ władzy wykonawczej. Akt ten jest równy mocą ustawie, co oznacza, że może uchylać, czy zmieniać postanowienia ustaw, a normy zawarte w rozporządzeniu mogą być zmieniane i uchylane przez ustawy.

Prawo do wydawania rozporządzeń może wynikać z upoważnienia konstytucyjnego lub z upoważnienia ustawowego. Organ wydający musi mieć upoważnienie.

Zalety:

  1. Zwolennicy zwracają uwagę na szybkość regulacji. Wydanie jej to kwestia godzin. Wystarczy usiąść, napisać, a organ wykonawczy go ogłasza. Natomiast uchwalanie ustawy trwa znacznie dłużej. Kidy zachodzi potrzeba szybkiego uchwalenia prawa, to nie ma szybszej formy

  2. Doświadczenia okresu międzywojennego, dają przykład, że tworzenie rozporządzeń jest uwolnione od polityki. Jest uwolnione od chęci politycznych oraz silnego prawa opozycji (jesteśmy przeciw). …… tak powstałe kodeksy cywilne w okresie międzywojennym. Mościcki zebrał specjalistów i kazał im utworzyć prawo. Ustanowili doskonałe kodeksy (np. kodek zobowiązań).

Wady

  1. Ze swej istoty forma ta aktu prawnego stoi w sprzeczności z zasadą trójpodziału władzy w państwie, gdzie prawo stanowi parlament. Można uznać, że nadmierna kompetencja do tworzenia prawa w rękach władzy wykonawczej zachwieje trójpodziałem władzy.

  2. Brak kontroli w procesie tworzenia prawa. Rozporządzenie z mocą ustawy staje się znane w chwili publikacji. Akt powstaje w zaciszu gabinetów. Opozycja nie ma n nim wiedzy (rak kontroli politycznej. Możliwość do nadużyć w procesie tworzenia prawa). W procesie tworzenia prawa w parlamencie mając większość można uchwalić wszystko, jednak opozycja bierze udział w procesie tworzenia prawa.

  3. Kwestia szybkości realizacji. Nawet podczas tworzenia prawa metodą tradycyjną (droga legislacyjna) występują luki, błędy - czyli w przyśpieszonym trybie prac nad rozporządzeniem tych błędów będzie analogicznie więcej.

Nowela sierpniowa

Intencja wprowadzenia rozporządzenia z mocą ustawy: wzmocnienie władzy wykonawczej, nowelizacja konstytucji wprowadziła rozporządzenie z mocą ustawy.

Rozporządzenie wydawał Prezydent, z upoważnienia:

  1. Konstytucji

- prawo ich wydawania przewidywała konstytucja, więc sejm nie musiał ich zatwierdzać

Wydawane były:

- w razie nagłej konieczności - ustawodawcy państwa

- w przerwie między kadencyjnej sejmu
Rozporządzenia te nie mogły dotyczyć:
- zmiany konstytucji,
- zmiany ordynacji wyborczych,
- budżetu,
- odpowiedzialności konstytucyjnej Rady Ministrów,
- zawierania umów międzynarodowych,
- spraw wojny i pokoju

  1. Z upoważnienia ustawowego
    Do wydawania takiego rozporządzenie prezydent musiał uzyskać pozwolenie wyrażone w ustawie uchwalonej wcześniej przez sejm (zakres przedmiotowy i czasowy tego upoważnienia określa ustawa). Upoważnienie nie mogło upoważniać do zmiany konstytucji.

Wspólnie dla rozporządzeń wydawanych z upoważnienia konstytucji bądź ustawy:

- Prezydent mógł tylko wydawać rozporządzenia w przypadku złożenia wniosku przez Radę Ministrów. Musiała więc wystąpić współpraca obu organów egzekutywy.

- Dla ważności rozporządzenie wymagało umieszczenia w dzienniku ustaw

- Rozporządzenia wymagały sankcji Sejmu - prezes Rady Ministrów musiał je przedstawić na obradach sejmu a sejm miał 14 dni na podjęcie decyzji o podjęciu lub odrzuceniu

Zawsze w historii Polski był obowiązek zatwierdzenia rozporządzenia przez Sejm.

Konstytucja kwietniowa

Zmiana nazewnictwa na: dekret z mocą ustawy.

Mogło być wydawane:

  1. Z upoważnienia konstytucji

  2. Z upoważnienia ustawowego

  3. Dekrety samoistne - prezydent mógł wydawać bez konieczności złożenia wniosków przez radę ministrów.

Mogły dotyczyć (materie zastrzeżone dekretów samoistnych, mogły one być uchylane czy unieważniane jedynie przez inny dekret prezydenta):

- organizacja Rządu

- zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

- administracja rządowa

Konstytucja z 1947 roku

Sposób wydawania dekretów uległ zmianie: podmiotem uprawnionym do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy została Rada Ministrów. Były to dekrety wydawane z upoważnienia ustawy.

Upoważnienie nie mogło dotyczyć:

Pełnomocnictwo do wydawania dekretów mogło być udzielone tylko na określony czas (ograniczenie temporalne):

Wydane przez Radę ministrów rozporządzenie podlegało kontroli Rady Państwa (organ, który po raz pierwszy pojawił się w Polsce na mocy Konstytucji Małej z 1947 roku). Rada Państwa miała zatwierdzać dekrety Rady Ministrów. Po zatwierdzeniu przez Radę Państwa dekrety podlegały także kontroli Sejmu (Rząd był zobowiązany do przedstawienia ich Sejmowi na najbliższej sesji)

Konstytucja z 1952 roku

Podmiot upoważniony do wydawania dekretów z mocą ustawy to Rada Państwa

Rada Państwa od 1952 roku zastąpiła prezydenta stając się kolegialną władzą państwową.

Prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy Rada Państwa miało podczas przerw w obradach sejmu (ograniczenie temporalne)

Dekrety nie mogły zmieniać konstytucji ani wkraczać w materię konstytucyjną

Od 1952 roku rola dekretów w państwie malała

Zaznaczenie ich malało, ale sejm nigdy nie odmawiał zatwierdzenia dekretu.

III RP

Mała konstytucja z października 1992

Nazwa: rozporządzenie z mocą ustawy

Prawo do wydawania: Rada Ministrów

Rozporządzenie wydawane z upoważnienia ustawy (aby zyskać prawo do wydania rozporządzenia Rada Ministrów zwracała się do Sejmu o wydanie odpowiedniej ustawy)

Ustawa upoważniająca do wydawania rozporządzeń musiała wskazywać zakres przedmiotowy tychże rozporządzeń. Ponadto sama konstytucja wskazywała, do czego ustawa upoważniać nie może:

- zmiany Konstytucji

- zmiany ordynacji wyborczych

- zgody na ratyfikacje umów międzynarodowych

- statusu jednostki w państwie

Ustawa musiała wskazywać, na jaki okres czasu upoważnienie jest udzielone.

Dodatkową kontrole nad tymi rozporządzeniami sprawował Prezydent - przed wejście w życie rozporządzenie musiało być podpisane przez prezydenta (jego podpis miał role zatwierdzająca - Prezydent mógł odmówić podpisania - miał prawo veta absolutnego). Po podpisaniu przez prezydenta rozporządzenie zostawało ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Prezydent miał prawo również skierowania projektu rozporządzenia do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia jego zgodności z Konstytucją.

W praktyce stanowiło to zaporę dla Rady Ministrów w wydawaniu dekretów

Aktualnie (Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997)

Aktualnie rozporządzenia z mocą ustawy mają marginalne znaczenia

Organ wydający: Prezydent

Czas: wydawane wyłącznie w czasie stanu wyjątkowego (tylko ze względu na zagrożenie zewnętrzne państwa)

Ta forma aktu prawnego jest pomyślana specjalnie na szczególne sytuacje. Stan wyjątkowy jednak nie zezwala na wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, co jest to według Skałdowskiego niewystarczającym rozwiązaniem.

Prezydent wydaje rozporządzenie na wniosek Rady Ministrów. Konstytucja nie mówi, czy wniosek rady ministrów ma być jednocześnie projektem rozporządzenia, czy nie.

Konstytucja nakłada ograniczenia przedmiotowe rozporządzeniom (zakazuje zawierania treści), dotyczące:

Konstytucja nakłada na rozporządzenia obowiązek respektowania trzech zasad:

Wydawane w warunkach przewidzianych przez Konstytucje mają charakter powszechnego obowiązywania.

Rozporządzenia z mocą ustawy podlegają kontroli sejmu.

Rozporządzenie musi być przedstawione Sejmowi na najbliższym posiedzeniu

AKTY WYKONAWCZE

Rozporządzenie wykonawcze

Jest to w aktualnym systemie prawnym jedyna forma aktu prawnego powszechnie obowiązującego przewidziana przez Konstytucję.

Art. 92.

1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji - tylko organy wyraźnie wskazane przez Konstytucję mają prawo wydawania rozporządzeń:

Szczególne upoważnienie wyrażone w ustawie - delegacja ustawowa

Podkreśla to wykonawczy charakter, co do ustawy. Konkretyzuje ustawę.

Delegacja musi wyraźnie wskazywać podmiot do wydania rozporządzenia. Występuje zakaz subdelegacji - organ (podmiot) wydelegowany (wskazany) w upoważnieniu nie może przekazać delegacji innemu organowi.

Upoważnienie musi wskazywać zakres spraw do unormowania.

AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

Są prawem powszechnie obowiązującym, ale o ograniczonym terytorialnie zasięgu.

Nie mogą stanowić podstaw prawa obywateli i innych podmiotów prawa.

Nie ma wymienionych dokładnie podmiotów upoważnionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego.

Akty takie nie mają konkretnej formy, mogą mieć różne nazwy.

Mogą być wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego.

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

Art. 4. 

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

Koncepcja suwerenności - aspekt negatywny: prawo suwerenności nie może być przelane jednostce, czy społecznej.

Pojęcie suwerena nie może być traktowane w kategoriach etnicznych ale w kategoriach filozoficznych. Suwerenem w Polsce są obywatele polscy nie tylko narodowości polskiej, ale też obywatele pochodzenia mniejszościowego (wynika to z preambuły).

Suwerenność wynika z preambuły oraz artykułu 4.

Gdyby konsekwentnie przyjąć, że suwerenem są obywatele polscy to artykuł 4 mógłby brzmieć: to obywatele polscy są suwerenami.

Z artykułu 6 wnioskujemy, że suwerena nie jest łatwo określić, bo przez lata nie było państwa polskiego, ale była tradycja i naród (ust. 1), oraz należy wziąć polaków wysiedlonych przymusowo np. na Kazachstan (ust. 2)

Art. 6.

1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.

2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Artykuł 4 w ustępie 2 wprowadza pojęcie reprezentacji narodu w sprawowaniu władzy, bądź bezpośrednio (czyli demokracji pośredniej lub bezpośredniej).

WYBORY

Forma realizacji założeń suwerena, oraz sposób wyłonienia organu rządzącego, sposobem kreacji parlamentu.

Głosowanie - pewien etap procedury

Wybory - to proces

Alternatywa polityczna (pluralizm polityczny) - aby jakąś procedurę nazwać wyborem, to musi istnieć alternatywa.

Funkcje wyborów:

Charakterystyczne zasady

System wyborczy

  1. Sensu stricte - system wyborczy do sejmu

  2. Sensu largo - sposób ustalenia wyników wyborów i rozdzielenia mandatów.

System wyborczy a prawo wyborcze

System wyborczy może być zawężony tylko do prawa wyborczego - w wyborach do sejmu zgłasza się listy kandydatów wyłaniane przez wybory wewnątrz partyjne, a w Polsce wybiera przewodniczący.

Prawo wyborcze.

  1. Przedmiotowe - ogół norm prawnych regulujących tryb przeprowadzania wyborów

  2. Podmiotowe - ogół uprawnień wyborczych obywateli, które są zawarte w prawie wyborczym przedmiotowym.

Podstawowe zasady prawa wyborczego (przymiotniki wyborcze):

Są to podstawowe dyrektywy polityczno-prawne, które rozwinęły się w toku długoletniego procesu historycznego, a których spełnienie służy realizacji demokratycznych wyborów.

  1. Powszechność

  2. Bezpośredniość

  3. Równość

  4. Tajność

  5. Wolności wyborów

  6. Proporcjonalność

Budowanie zasad prawa wyborczego opiera się na:

Ad. 1. Powszechność

Szeroki udział obywateli w wyborach. Wytycza krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach.

W historii istniały liczne ograniczenia prawa wyborczego, zaliczmy do nich cenzus:

Dekret Józefa Piłsudskiego z 1918 roku niwelował wszelkie cenzusy (również płci). W Szwajcarii nastąpiło to w 1971, a w Portugali i Grecji w 1972.

Art. 62.

1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Przesłanki negatywne praw czynnych.

  1. Pozbawienie praw publicznych - środek karny, który może zasądzić sąd obok kary głównej

  2. Pozbawienie praw wyborczych - może być zasądzone na okres od 2 do 10 lat

  3. Ubezwłasnowolnienie - następuje w drodze postanowienia sądu, może mieć charakter częściowy lub całkowity (jednak oba odbierają prawo wyborcze)

Pozbawienie praw publicznych, czy wyborczych, są to pewne ograniczenia opierające się na niegodności osoby. Nie uważa się tego za cenzus.

Ubezwłasnowolnienie oznacza niezdolność do oceny rzeczywistości (nie oznacza niegodności)

Ograniczeń praw wyborczych nie można rozszerzyć za pomocą ustawy.

Decyzje o ograniczeniu prawa wyborczego podejmuje sąd.

Gwarancje powszechności wyborów:

  • Zasada nie działania prawa wstecz (nie retroakcji) - nie ma charakteru absolutnego i można od niej odstąpić, kiedy przemawia za tym inna zasada konstytucyjna np. sprawiedliwości społecznej lub jeżeli nowe rozwiązanie jest korzystniejsze dla adresatów.

  • Dostatecznej określoności - oznacza precyzyjne wyznaczenie dopuszczalnego zakresu ingerencji państwa w sferę praw i wolności jednostki i oznacza także tryb, w jakim podmiot ograniczony w swoich wolnościach i prawach może się bronić przed nieuzasadnionym naruszeniem jego praw.

  • Dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw

  • Domniemania niewinności

  • Sprawiedliwości społecznej - nakazuje państwu zapewnienie obywatelom minimum socjalnego (powinna zapewnić równowagę obciążeń i korzyści)

  • Proporcjonalności - ingerencja państwa w sferę praw i wolności jednostki nie może być nadmierne, tzn. ustawodawca nie może ustanowić ograniczeń, które przekraczają pewien stopień uciążliwości. Nie może też ustanawiać ograniczeń, które zaburzają proporcję pomiędzy stopniem naruszenia uprawnień jednostki, a rangą interesu publicznego, który w ten sposób ma podlegać ochronie

  • Praworządności:

    1. W sposób formalny - zgodne z prawem funkcjonowanie organów państwa

    2. W rozumieniu materialnym - samo prawo, czyli normy i przepisy muszą odpowiadać pewnym przyjętym w kulturze wartością

    II. Zasada podziały władzy

    Arystoteles jest jej twórcą.

    W obecnej postaci wyprowadził ją John Lock

    Monteskiusz opublikował wielkie dzieło „O Duchu Praw”

    Art. 10.

    1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

    2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

    1. Współcześnie przedmiotem podziału władzy jest ustanowienie takiej struktury ludzkiego współdziałania, która polegać będzie na konstytuowaniu poszczególnych władz, określeniu i rozgraniczeniu ich kompetencji w celu uregulowania współpracy pomiędzy tymi władzami. Doprowadzeni do ograniczonej chociażby jedności władzy państwowej

    2. Systematyka wewnętrzna

    Współcześnie konstytucjonalizm wychodzi ponad ramy trójpodziału.

    Na podstawie konstytucji można jeszcze inne segmenty:

    3. Przemiany w materialnym rozumieniu poszczególnych funkcji państwa

    W XVIII ustawodawstwo oznaczało stanowienie norm generalnych i abstrakcyjnych.

    Egzekutywa to (w Niemczech):

    Art. 10:

    1. 3 podstawowe ale nie wyłączne funkcje państwa

    2. 3 główne grupy organów państwowych

    3. 3 grupy organów są ukształtowane w ten sposób, że wyrażają bezpośrednio wolę narodu

    Wyodrębnienie organizacyjne opiera się na zasadach:

    BLA BLA BLA BLA BLA BLA

    TRÓJPODZIAŁ WŁADZY

    I. Władza ustawodawcza

    Polski parlamentaryzm charakteryzuje dwuizbowość.

    Źródłem dwuizbowości jest w historia, tradycja, lub struktura federacyjna. Tradycja wpłynęła na dwuizbowość Parlamentu Angielskiego (Izba Lordów), jak i Polskiego.

    Po II wojnie w Polsce skasowano senat, ze względów ideologicznych

    W latach '80 pojawiła się dyskusja o wprowadzeniu izby wyższej.

    1989 - postanowienie przywrócenia senatu. Senat był wynikiem kompromisu z opozycją, która chciała wolnych wyborów, co było nie do zaakceptowania przez partię. Kwaśniewski wymyślił, że wolne wybory będą do senatu, a do sejmu wejdzie większość partyjna, natomiast prezydenta wybierze zgromadzenie narodowe.

    Senat w aktualnym systemie ma słabą pozycję, świadczą o tym:

    Kompetencje:

    Senat nie realizuje funkcji kontrolnej, bo robi to według konstytucji sejm indywidualnie.

    Istnienie senatu budzi dyskusje:

    1. Przeciw:

  • Za:

    • Skład - 100 senatorów

    Kadencja - 4 lata.

    Początek kadencji - I posiedzenie nowo wybranego sejmu

    Koniec kadencji - w przeddzień I posiedzenia nowo obranego sejmu (kolejnej kadencji) - brak przerwy między kadencjami.

    Skrócenie kadencji - kiedy jest kryzys parlamentarny - parlament nie jest w stanie wyłonić stabilnej większości rządzącej, zdolnej uchwalać ustawy.

    Konstytucja ściśle określa sytuacja, w których może dojść do skrócenia kadencji parlamentu:

    1. Prezydent fakultatywnie skraca kadencje parlamentu, jeśli ten nie przedstawi mu do podpisania budżetu po 4 miesiącach od złożenia projektu na ręce marszałka przez RM

    2. Obligatoryjnie prezydent skraca kadencje parlamentu, jeśli sejm nie powoła rządu w trybie określonym w konstytucji

    3. Samorozwiązanie własną uchwałą, większością 2/3 z ustawowej liczby posłów. ('89 Sejm IX kadencji PRL samorozwiązał się, aby umożliwić wybory kontraktowe; '91 sejm kontraktowy rozwiązał się, bo uznał, że nie ma legitymacji do pracy nad konstytucją)

    4. Mała konstytucja z `92 przewidywała jeszcze destruktywne wotum nieufności wobec RM - jedynie odwołanie i dopiero myślenie, co zrobić. Jeśli Prezydent nie przyjął wniosku o wotum, to rozwiązywał sam sejm. (Wałęsa przyjął w odniesieniu do rządu Suchockiej)

    Przedłużenie kadencji.

    Konstytucja musi przewidywać takie okoliczności, aby mogło dojść do przedłużenia kadencji (jest katalog zamknięty). Okoliczności te musza zajść.

    W czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w 90 dni po jego zakończeniu nie mogą być przeprowadzane wybory (wiec trwa kadencja sejmu)

    Zasada autonomii parlamentarnej

    1. Atonia finansowa - izby parlamentu posiadają własne budżety wyodrębnione w budżecie państwa

    2. Autonomia terytorialna - izby mają swoje budynki, zarząd budynkami i obszarem swoim jest indywidualny przez izby

    3. Autonomia organizacyjna - każda z izm uchwala swój regulamin

    4. Autonomia jurysdykcyjna - odpowiedzialność posłów przez Marszałkiem Sejmu, senatorów przez senatu. Ponad to organ jak Straż Marszałkowska

    Zasady funkcjonowania:

    1. Jawność działania izb. Sejm bezwzględną większością głosów może utajnić posiedzenie, ze względu na ważny interes państwa.

    Przejawy jawności: