12. Narysować schemat procedury wyboru strategii projektowej.

Zbiór możliwych dróg realizacji projektu systemu informacyjnego w praktyce jest znaczny. Dlatego też należy wybrać taką strategię działania, która w danych warunkach jest najlepsza. Pod pojęciem strategii rozumie się sposób rozwiązywania problemu jakim jest opracowanie systemu informacyjnego dla organizacji. Wybór strategii jest to decyzja rekomendująca lub szeregująca strategię według przyjętych kryteriów oceny. Przyjęcie strategii projektowania bardzo mocno związane jest z etapem analizy. W analizie bowiem zostały określone cele organizacji, jak też wymagania jakościowe i ilościowe stawiane systemowi informacyjnemu.

Pojęcie strategii projektowania rozpatrywać należy w miarę jak najszerzej. Obejmuje ona bowiem obok wyboru samej metodyki projektowania także analizę wyników wewnętrznych z nią związanych.

Strategię projektową rozumie się jako proces decyzyjny, w którym na podstawie analizy potrzeb informacyjnych organizacji oraz obecnych i prognozowanych stanów otoczenia, wyznacza się cele systemu informacyjnego i środki potrzebne do jego realizacji.

Ogólny schemat procedury opracowania strategii projektowej przedstawia rysunek:

1. Sformułowanie problemu. W fazie tej dokonuje się analizy.

2. Analiza sytuacji, która jest zasadniczym etapem budowy strategii projektowej. Celem tej fazy jest: opracowanie zbioru możliwych strategii, określenie ograniczeń, wyznaczenie kryteriów ocen oraz opracowanie mechanizmu weryfikacji strategii.

3. Rozwiązanie - sformułowanie strategii projektowej. Celem tej fazy jest rekomendowanie poszczególnych wariantów strategii projektowej.

4. Weryfikacja. W tej, z kolei fazie, przechodzimy od rekomendacji do decyzji.

5. Realizacja. Faza ta w zasadzie wychodzi poza ramy opracowania strategii projektowania.

Kroki w poszczególnych fazach: (str. 115)

1. Sformułowanie problemu.

1. Analiza przedprojektowa.

2. Określenie zadań.

3. Powołanie zespołu do spraw opracowania strategii.

2. Analiza sytuacji problemowej.

1. Sprecyzowanie ograniczeń w budowie i funkcjonowaniu systemu.

2. Wyznaczenie metody oceny skuteczności realizacji projektu.

3. Określenie kryteriów oceny jednostkowych strategii.

4. Określenie zbioru jednostkowych strategii projektowych.

3. Rozwiązanie. Sformułowanie strategii projektowej.

4. Charakterystyka jednostkowych strategii i opracowanie dla nich harmonogramu realizacji.

• Charakterystyka jakościowa (SWOT).

• Charakterystyka ilościowa.

• Charakterystyka dostawców i kooperantów.

• Przeprowadzenie obliczeń i studiów oraz uporządkowanie zbioru jednostkowych strategii.

• Przedstawienie do zatwierdzenia zbioru możliwych strategii projektowych.

• Wstępny wybór strategii projektowej.

• Weryfikacja.

12. Czy realizacja strategii pozwoli na osiągnięcie zamierzonych celów?

7. Realizacja.

13. Wymienić i scharakteryzować strategie wdrażania SI

Przyjmując za kryterium zakres wdrożenia i metodę postępowania, możemy wydzielić następujące strategie działań:

• wdrażanie całościowe- totalne
  To implementacja nowego systemu przy równoczesnej rezygnacji z eksploatacji dotychczasowego systemu. Takie podejście jest zarazem najbardziej wygodne i najmniej kosztowne. Niebezpieczeństwo wynika z tego, że :

• nie ma w zasadzie odwrotu i w sytuacji niedopracowanego i nie przetestowanego systemu narażamy się na dodatkowe koszty związane z równoczesnym usuwaniem usterek i realizowaniem bieżącej działalności

• brak jest aktualnego układu odniesienia do starego systemu- można tylko przewidywać, co będzie i jak zachowałby się stary system
  
  Przyjęcie strategii totalnej obarczone jest dużym ryzykiem. Jest ono tym mniejsze, im zespół, który opracował projekt, jest bardziej doświadczony .w przypadku, gdy system opracowany jest dla nowej organizacji jest to jedyna możliwa strategia działania.
  

• wdrażanie cząstkowe, a w tym:

• pilotowe, ograniczone ze względu na zakres funkcjonowania systemu,

• próbne obejmujące wszystkie funkcje systemu, ale ograniczone ze względu na objętość zbiorów
  

• wdrażanie równoległe
  

Wdrażanie cząstkowe jest dla organizacji strategią o mniejszym stopniu ryzyka, jednak może być bardziej kosztowne. Strategia cząstkowa jest korzystniejsza przy wdrażaniu dużych i złożonych systemów informacyjnych. Decydując się na strategię cząstkową należy dążyć do strukturalizacji, czyli podziału sytemu na części. Najczęstsze kryteria strukturalizacji to:

• podział przestrzenny np. wdrażanie systemu w oddziałach w Gdańsku, Poznaniu, Toruniu.

• podział systemu na moduły funkcjonalne np. moduł zaopatrzenia, produkcji, marketingu.
  

Zastosowanie strategii pilotowej polega na wdrożeniu w pierwszym etapie tylko określonej części systemu np. wdrożenie w tylko 1 filii przy jednoczesnej eksploatacji starego systemu w pozostałych filiach. Dopiero kiedy nowy system zostanie sprawdzony następuje wdrażanie w pozostałych filiach organizacji. Wdrażanie systemu zgodnie z taką strategią nastręcza następujące problemy:

• w fazie wdrażania, nowy system musi współdziałać ze starymi systemami, eksploatowanymi w pozostałych filiach,

• każda z filii ma swoją specyfikę, tak więc udoskonalając system w jednej z nich nie mamy pewności, czy w innej nie napotkamy na dodatkowe trudności.

Strategia pilotowa jest trudna do zastosowania w organizacji, w której nie można wyodrębnić określonego zamkniętego podsystemu. Jeżeli stosujemy jeden zwarty system, w którym możemy tylko wyodrębnić określone moduły funkcjonalne można postępować następująco:

• stworzyć sztuczny system, który składać się będzie z określonych zbiorów danych i procedur z poszczególnych modułów,
  Stworzenie sztucznego systemu może zmniejszyć koszty wdrożenia na skutek sprawdzania najbardziej typowych sytuacji.

• sprawdzić funkcjonowanie modułów, a następnie wdrażać cały system.

Istnieje niebezpieczeństwo, że ponieważ nie jest sprawdzona całość systemu, mogą wystąpić kłopoty spowodowane przepływem danych pomiędzy poszczególnymi modułami.


Najbardziej kosztowna i bezpieczna jest strategia równoległa. Według niej dotychczasowy system eksploatowany jest tak długo, aż nowy nie zostanie w pełni wdrożony. Pracują więc równolegle 2 zespoły pracowników. Niebezpieczne, a czasem nierealne jest tworzenie nowego zespołu, który będzie eksploatował nowy system. Praktycznie trudne jest również obarczanie tych samych pracowników obowiązkiem obsługi 2 systemów. Najczęściej przyjmuje się, że pracownicy firmy po odpowiednim przeszkoleniu przejmują do eksploatacji nowy system. Jednak strategia ta może być konfliktogenna i powodować większe opory niż 2 poprzednio opisane.

14. Opisać podstawowe źródła konfliktów w procesie wdrażania systemu informacyjnego.

Ponieważ we wdrożeniu bierze udział wiele zespołów, a w skład nich wchodzą osoby o różnych celach i zadaniach oraz o różnej osobowości, to w procesie wdrażania napotykamy rozmaite konflikty. Według współczesnego stanu wiedzy konflikt jest nieunikniony i powstaje z wielu nieznanych przyczyn. Zadaniem kierownictwa natomiast jest kierowanie konfliktem i proponowanie rozwiązań, które prowadzą do optymalnej efektywności organizacji.

Podstawowe źródła konfliktów w procesie wdrażania systemu są następujące:

1. Podział ograniczonych zasobów, szczególnie finansowych.

2. Różnica w celach i zadaniach.

Najbardziej ostro konflikty ujawniają się, jeżeli zarysowany jest wyraźnie podział na my i oni. My to ci, którzy płacą i będą korzystać z systemu; oni to ci, którzy realizują wdrożenie i tylko oczekują na pieniądze, a chcą dać jak najmniej organizacji. Często z tych przyczyn trudno jest ustalić programy i cele działań dla obu tych grup.

3. Współzależność pracy.

Proces wdrażania jest wieloetapowy i następna grupa nie może przystąpić do realizacji, jeżeli poprzednia nie zakończyła swojej pracy. Przyczyną konfliktu są tu wzajemne oskarżenia o nie wywiązywanie się z zadań.

4. Różnice w poglądach na jakość pracy.

Użytkownicy często zarzucają projektantom, że ich praca jest niedbała a dostarczone im instrukcje są niepełne i źle opracowane.

5. Różnica w stylach zarządzania.

W pracy stykają się kierownicy stosujący różne style zarządzania, np. dyrektywny lub demokratyczny. Na styku ich działań, kiedy każdy jest przekonany o swojej słuszności, mogą powstać konflikty.

6. Różnice w wieku, wykształceniu.

Bardzo często projektanci systemów są ludźmi młodymi i wykształconymi w posługiwaniu się sprzętem komputerowym, natomiast najczęściej nie znają branży, dla której projektują. Użytkownicy to ludzie w większości starsi, którzy wykształcenie uzyskali w epoce przedkomputerowej - bardzo dobrze znają branżę, natomiast orientują się tylko w możliwościach współczesnej technologii. Kiedy obie grupy nie mogą znaleźć wspólnego języka dochodzi między nimi do konfliktów. Konflikt może też wystąpić w obrębie grupy, szczególnie, kiedy kierownik jest młodszy od podwładnych. Sytuację taką nazwano konfliktem między „pampersami” a „toreben cap” (proszek do czyszczenia protez dentystycznych).

7. Błędy organizacyjne.

Powstają one na skutek niejasnych i niejednoznacznych zasad pracy w grupie. Konflikty takie mogą również wystąpić, jeżeli kierownictwo przyjmuje niejednoznaczne struktury zarządzania.

Wymienione przyczyny są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych powodów powstawania konfliktów. Jednak niezależnie do powodu, kierownictwo wdrożenia powinno starać się jak najwcześniej je identyfikować i nie dopuścić do narastania. Zaistniały konflikt może trwać nadal nawet po rozstrzygnięciu jego przyczyny. Dynamika konfliktu powoduje, że przechodzi on z fazy nieporozumień do fazy wrogości. Wrogość może się pojawić wtedy, kiedy kierownictwo w porę nie wyjaśni nieporozumień i nie będzie dbać o to, aby poziom konfliktu był umiarkowany. Kierownictwo procesu wdrożenia musi świadomie stosować metody kierowania konfliktem.

15.Określić podstawowe cechy struktur modelu danych w bazach danych.

Wyróżniamy trzy podstawowe kategorie modeli:

• konceptualne (modele wysokiego poziomu) - spojrzenie na dane jako całość, podstawa na której opiera się przetwarzanie danych;

• modele użytkowe - stanowią podstawę do budowy systemu informatycznego, jakim jest System Zarządzania Bazą Danych, do których zaliczamy modele: hierarchiczny, sieciowy, relacyjny, obiektowy;

• modele wewnętrzne, niskiego poziomu - opisują sposób przechowywania danych w pamięci (metody adresowania, struktury łańcuchowe i pierścieniowe).

Zależnie od zastosowania określonego rodzaju modelu, mamy do czynienia z odpowiednim typem SZBD. Model hierarchiczny i sieciowy są modelami tradycyjnymi i nie są już w zasadzie stosowane w praktyce. Większość komercyjnych SZBD obsługuje modele relacyjne, a coraz większą popularność zdobywają modele obiektowe.

Struktura hierarchiczna (drzewiasta). Każdy element (rekord) w tym modelu może uczestniczyć w roli podrzędnej w co najwyżej jednym powiązaniu rekordów, a w roli podrzędnej w dowolnej liczbie takich powiązań. Jej cechą jest to, że zawsze musi istnieć jeden taki węzeł, który nie jest podporządkowany żadnemu węzłowi struktury. Węzeł taki jest nazywany korzeniem drzewa. W strukturze tej istotne jest, aby każde wystąpienie rekordu było analizowane w odpowiednim kontekście. Rekord podrzędny nie może istnieć bez rekordu nadrzędnego.

Zaletą struktury jest prostota, zaś wadą sztywność i hierarchiczny charakter zależności. Wielu rzeczywistych sytuacji nie można za jej pomocą modelować, gdyż powoduje to zbyt duże uproszczenia.




Struktura sieciowa. Każdy rekord (dana) może jednocześnie uczestniczyć w wielu powiązaniach rekordów. Może on równocześnie i wielokrotnie wystąpić w roli nadrzędnej oraz w roli podrzędnej. Powiązania są realizowane przez rekordy specjalne zwane łącznikami (reprezentuje związek między rekordami i zawiera dane opisujące go).

Struktura sieciowa uważana jest za elastyczną i dość dobrze odwzorowującą rzeczywistość, gdyż nie nakłada na konstruowanie powiązań między jednostkami żadnych ograniczeń. Dla budowy struktury sieciowej wykorzystuje się narzędzia : Język Opisu Danych (JOD) i Język Manipulacji Danymi (JMD).

Struktura relacyjna. Obecnie najbardziej popularna. Relacyjną strukturę modelu danych można rozpatrywać jako zbiór tablic, w których są przedstawione odpowiednie relacje danych. Przyjmuje się, że w pojedynczej tablicy każdy wiersz odpowiada jednej krotce relacji, kolejność wierszy nie ma znaczenia dla użytkownika, każdy z wierszy jest różny, kolejność kolumn odpowiada porządkowi dziedzin D1, D2,....Dn, na których określana jest relacja, dziedzinę ustala się na podstawie nazwy kolumny. Relacja na zbiorach D1, D2,...Dn może być zdefiniowana jako podzbiór iloczynu kartezjańskiego D1xD2x...Dn.

Struktura relacyjna pozwala na wprowadzanie, usuwanie i aktualizację wierszy, dzięki zmienności w czasie relacji. Relacyjna baza danych wymaga większych objętości pamięci niż poprzednie. Cechą charakterystyczną takiej bazy jest przedstawienie informacji w jednolity sposób za pomocą tablic.

Struktura obiektowa. Dzięki obiektywności zostały usunięte matematyczne ograniczenia relacyjnych baz danych. Obiektowe bazy danych pozwalają na tworzenie, przechowywanie i przetwarzanie dowolnie złożonych obiektów. Obiekty mogą komunikować się bezpośrednio z użytkownikiem lub z innymi obiektami przez przesyłanie komunikatów. Obiekt posiada taż identyfikatory, co umożliwia tworzenie powiązań między obiektami. Umożliwia to zwiększenie szybkości i wydajności w wyszukiwaniu potrzebnych informacji. Obiekty dostępne są wyłącznie przez interfejs, pozwala to na ukrycie zbędnej informacji. Systemy obiektowe są o wiele razy bardziej wydajniejsze od relacyjnych.

W bazach relacyjnych następują czynności modernizujące związane z zastosowaniem w nich niektórych rozwiązań obiektowych, w konsekwencji powstają hybrydowe bazy relacyjno-obiektowe.

Pojawił się nowy rodzaj baz - bazy temporalne, kładące duży nacisk na dynamiczność modelowania rzeczywistości.

16. Opisać transakcyjny system informatyczny

Ich główną funkcją jest wstępne przetworzenie danych surowych, zwykle w sposób standardowy. Jak i do czego będą one wykorzystane, zależy od użytkownika. Wybór problemu oraz metody jego rozwiązania, pod warunkiem określonej wizji świata użytkownika, opartej na pewnej wiedzy, jaką on rozporządza, następuje poza wspomaganiem komputera. Główną cechą tych systemów jest ukierunkowanie na dane surowe. Architektura najprostszego systemu transakcyjnego została przedstawiona na rysunku.




Systemy transakcyjne - systemy te należą do 1 generacji systemów informacyjnych zarządzania.

Cechy systemu I generacji:

1. zasoby informacyjne - deterministyczne, informacje pełne, porównywalne wiarygodne;

2. modele i procedury - proste bazujące na 4 działaniach

3. środki techniczne - komputery o dużych pamięciach masowych, oprogramowanie zorientowane problemowo, systemy zarządzania bazą danych, języki pozwalające na przetwarzanie danych ekonomicznych.

Nie wymagają one specjalnych komputerów, ani oprogramowań. Bardziej rozbudowane systemy wymagają dużych i szybkich pamięci masowych.

Zastosowanie tych systemów jest dzisiaj powszechne. Ok. 70 % systemów informacyjnych organizacji to takie właśnie systemy. Mogą być stosowane w sklepie.

W koszyku klient ma określoną ilość towarów. Kasjerka wprowadza do komputera kod towaru i jego ilość, a komputer oblicza należności. Klient otrzymuje rachunek, który może być również podstawą zgłoszenia ewentualnej reklamacji. Kierownictwo sklepu otrzymuje nie tylko raport zbiorczy mówiący o wpływach finansowych, ale też strukturę tych wpływów w dowol­nym układzie np. czasowych, grup asortymentowych, dostawców. Jeżeli określone zostaną normatywy ilościowe to system poda stany magazynowe oraz samodzielnie może wygenerować zamówienia.

Bardziej rozbudowane systemy transakcyjne pozwalają nam na analizę tzw. koszyka zakupu. Jest to informacja o towarach, które nabywa jednorazowo klient. Na ich podstawie można tak ustawić towary w sklepie, aby były jak najdogodniej dostępne dla klienta.

Klient posiadający bankową kartę płatniczą, dzięki systemowi transak­cyjnemu może pobrać potrzebne mu pieniądze, a system zadba o aktualiza­cję jego konta. Banki posiadające system TELEBANK, lub podobny, świadczą usługi obrotu bezgotówkowego między odległymi bankami. Na przykład klient może korzystać, przy zakupie, z karty kredytowej.

Bardziej złożone systemy transakcyjne, jak system, o którym wspom­niano uprzednio, posługują się sieciami danych i rozproszonymi baza­mi danych. Powszechnie stosowane są też systemy transakcyjne w ra­chunkowości, gospodarce materiałowej, ewidencji np. ludności, samo­chodów.

Przegląd własności systemów transakcyjnych:

• Intensywność

• Semantyka wejść-wyjść

• Szczegółowość komunikatów

• Dokładność danych

• Formalizacja

• Język opisu

• Algorytmy przetworzeń

• Źródła informacji

• Charakter strumienia

• Wykorzystanie strumienia

• Organizacja

wskazuje wyraźnie na to, że ich zrutynizowany, powtarzalny i masowy charakter musiał spowodować zainteresowanie nimi technologii komputerowej. Mogła ona bowiem ujawnić swój podstawowy atut, jakim jest szybkość przetworzeń, a tym samym uwolnić człowieka od rutynowych i łatwych do formalnej algorytmizacji prac.

Systemy transakcyjne współdziałają z innymi systemami takimi jak System Wyszukiwania Danych lub System Informowania Kierownictwa.

17 Opisać system informowania kierownictwa.

Na system informowania kierownictwa składa się:

• zasoby informacyjne

• deterministyczne

• informacje nie zawsze pełne i porównywalne

• modele i procedury

• proste modele typu równania

• przepływy międzygałęziowe

• środki techniczne

• komputery pozwalające na konwersacyjny tryb pracy

• systemy zarządzania bazą danych

• języki pozwalające na wyszukiwanie danych

System informowania kierownictwa funkcjonuje w następujący sposób:




W tej klasie systemów rozwijają się systemy wyposażone w hurtownie danych. Podstawowe funkcje pełnione prze hurtownie danych to:

• szybkie uzyskiwanie informacji przez penetrację danych, tzw. data-drilling

• pozyskiwanie wiedzy z danych tzw. data-mining; określana czasem jako inteligentna eksploracja danych.

18 Opisać system monitorowania kierownictwa

Monitorowanie polega na jak najszybszym powiadomieniu kierownictwa o możliwych zagrożeniach i zmuszeniu go do interwencji zanim nastąpią straty.

System Monitorowania Kierownictwa (SMOK) jest systemem informacyjnym wspomagającym menedżera w podjęciu decyzji strategicznej (czy stać na czele pracowników i wraz z nimi rozwiązywać pojawiający się problem?; czy jedynie czujnie obserwować problem, ale jeszcze nie interweniować?).

Zadaniem SMOK jest wspomaganie kierownictwa w nadzorowaniu najbardziej istotnych składników funkcjonowania organizacji przygotowania decyzji interwencyjnych. Zakłada się, że mniej kosztuje zapobieganie, czyli przystąpienie do działań osłonowych i minimalizujących negatywne wpływy.




Informacje o funkcjonowaniu organizacji i jej otoczeniu są dostarczane do bazy danych przez układ zasilania, część inf z BD zasila NBD w której istnieją wzorce i normy, porównywane są one w module analizator z informacjami otrzymanymi. Jeżeli są odchylenia od ustalonych norm SMOK alarmuje o tym kierownictwo (działa na zasadzie systemu wczesnego ostrzegania)

Trudności w projektowaniu systemu:

• Określenie podstawowych czynników poddawanych analizie

• Określenie kryterium analizy

• Określenie wartości normatywnych

Błędnie zaprojektowany system, dostarczający mylnych informacji „przytępia” reakcje kierownictwa, dlatego ważnym jest aby system alarmował tylko w istotnych sytuacjach, wymaga to prawidłowego określenia kryterium oraz normy z którą porównujemy wpływające do SMOK informacje.

19. Opisać system rynku elektronicznego.

Dla systemów informacyjnych coraz częściej stosuje się jednocześnie rozmaite środki elektronicznego przekazu inf., a w tym: informatykę, telekomunikację, telewizję. Połączenie tych różnych technik umożliwiło stworzenie globalnych, multimedialnych, interaktywnych, sieciowych systemów informatycznych, służących przekazywaniu danych, obrazu i dźwięku. W konsekwencji stworzony został system łączący syst. informatyczne z bazami danych z telekomunikacją, czyli telematyka. Połączenie telematyki i telewizji oraz innych mediów elektronicznych doprowadziło do powstania infomediów. Ich zastosowanie stało się podstawą rynków elektronicznych, czyli systemów informacyjnych realizowanych w sieciach telekomunikacyjnych rynek elektroniczny łączy wielu oferujących wyroby i usługi z kupującymi. R.Thome określa handel elektroniczny jako zintegrowane cyfrowe uwieńczenie wszystkich interakcji informacyjnych odnoszących się do procesów biznesu.

W handlu elektr. rozróżniamy następujące formy komunikacji:

1. komputer - komputer (zastosowanie technologii EDI),

2. użytkownik (człowiek) - komputer (dialog interaktywny),

3. użytkownik (człowiek) - użytkownik (człowiek) (praca grupowa),

4. użytkownik (człowiek) - system - użytkownik (człowiek).

System rynku elektronicznego można określić jako rozwój zastosowań baz danych dla zaspokojenia potrzeb określonych użytkowników (kupujących i oferujących). Systemy te są więc syst. hybrydowymi, których jądrem jest baza danych. Ich celem jest zapewnienie współpracy użytkownika z komp. Dla umożliwienia oferującym dotarcia do bardzo szerokiego kręgu potencjalnych klientów, natomiast kupującym - dokonywanie wyboru spośród licznych i różnorodnych ofert.

Transakcje na rynku elektronicznym realizowane są w następujących fazach:

FAZA I - gromadzenie informacji

• identyfikacja potencjalnych partnerów rynkowych, ich indywidualnych ofert i popytu,

• baza danych zasilana jest inf. o dostępnych produktach, ich dostawcach i warunkach nabycia

• na wyjściu otrzymuje się inf. o charakterystyce potencjalnych klientów, sytuacji rynkowej, trendach branży i technologii

FAZA II - negocjacje

• przystępuje się do niej na podst. fazy I

• nawiązanie bezpośrednich kontaktów handlowych z potencjalnymi partnerami i określenie podstaw prawnych zawarcia transakcji: m.in. warunki dostawy, płatności, wymagania jakościowe, serwis gwarancyjny i pogwarancyjny

• wynik działań - projekt kontraktu

FAZA III - zawarcie i realizacja kontraktu

• realizacja ustaleń dokonanych w fazie II

• fizycznej wymianie produktów i usług towarzyszą przepływy finansowe i inf.

• inf. z fazy III trafiają do zakładu zasileniowego fazy I i w ten sposób aktualizowana jest sytuacja na rynku

Rynek elektr. jest systemem otwartym, ponieważ jest dostępny w dowolnym czasie i miejscu, dla każdego użytkownika, który ma odpowiednią końcówkę komp. W ten sposób jest zapewniony tani i łatwy dostęp do inf. rynkowej. Rynek elektr. stwarza dogodne war. do budowy i eksploatacji systemów miedzy organizacyjnych. Efekty zastosowania tych syst. pojawiają się wówczas gdy służą one tworzeniu i wymianie informacji między organizacjami, a nie tylko wewnątrz organizacji. Sprzyjają tworzeniu się tzw. organizacji wirtualnych.

Rozwój rynków elektr. dokonuje się głównie dzięki postępowi w technice i technologii komputerowej. Szczególnie pozytywne znaczenie ma tu elektroniczna wymiana danych (EDI), globalne sieci komp. takie jak Internet, zwłaszcza serwis sieciowy www oraz poczta elektroniczna.

Elektroniczna wymiana danych jest warunkiem koniecznym dla efektywnego funkcjonowania systemu rynku elektronicznego. Umożliwia bowiem dokonywanie transakcji rynkowych, a więc przeprowadzenie operacji finansowych ze wszystkimi związanymi z tym warunkami organizacyjnymi i prawnymi.

20. Jakie funkcje przewiduje system MRP II ? System planowania zasobów gospodarczych .

MRP -Manufacturing Resource Planning

System MRP II jest systemem informacyjnym, który zawiera spraw­dzone zasady i algorytmy umożliwiające zarządzanie organizacją w warun­kach gospodarki rynkowej. Jest to też system, który może stanowić pomost między systemami podstawowymi (z bazą danych) a systemami wspomagania decyzji (z bazą danych i bazą modeli).

( Drogą ewolucji, z systemu sterującego stanami zapasów, powstał w latach 60 system MRP (Material Requirements Planning — Planowanie Zapotrzebowań Materiałowych). Następnie system ten w wyniku uzupeł­nienia o pętle sprzężenia zwrotnego dotyczącego realizacji produkcji oraz rozszerzenia zakresu systemu o planowanie takich zasobów jak: ludzie, maszyny, środki finansowe przekształcił się w system MRP II. W literaturze wyróżnia się jeszcze system ERP (Enterprise Resourse Planning — Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa), który uwzględnia m.in. logistykę. Systemy MRP II zdobyły popularność w latach 90-tych. W Polsce najbardziej popularnymi systemami komercyjnymi są: R/3 firmy SAP, TRITON firmy Baan, Movex firmy Intentia AB)


Różne tłumaczenia terminu MRP II np. „System Planowania Zasobów Gospodarczych", czy „Planowanie Zasobów Gospodarczych".

Z formalnego punktu widzenia MRP II składa się z funkcji systemu oraz relacji między nimi. Każda z funkcji jest związana z odmiennym zakresem symulacji rzeczywistości produkcyjnej. Standard funkcji MRP II został opracowany przez stowa­rzyszenie APICS (American Production and Inventory Control Society), gdzie wyróżnia się następujące z nich:

• planowanie biznesowe (Business Planning),

• planowanie produkcji i sprzedaży (Sales andOperation Planning — SOP)-

• harmonogramowanie planu produkcji (Master Production Scheduling- MPS),

• zarządzanie popytem (Demand Management — DEM

• planowanie potrzeb materiałowych (Material Requirement Planning- MRP),

• podsystem struktur wyrobów (Bili of Material Subsystem),

• podsystem transakcji materiałowych (Inventory Transaction Subsystem -INV),

• podsystem harmonogramu spływu (Schedule Receipts Subsystem — SRS),

• sterowanie produkcją (Shop Floor Control — SFC),

• planowanie zdolności produkcyjnych (Capacity Requirements Flaming- CRP),

• zarządzanie stanowiskiem roboczym (Input/Ompul Control)

• zaopatrzenie (Purchasing — PUR),

• planowanie dystrybucji (Distribution Resource Planning — DRP),

• pomoce warsztatowe (Tooling),

• interfejs do planowania finansowego (Financial Planning Interfaces)

• symulacje (Simulation)

• pomiar działania systemu (Performance Measurament).

Wszystkie elementy są ze sobą powiązane za pomocą sprzężeń zwrotnych, dlatego też wszystkie wymienione funkcje są realizowane w sposób synchronizowany i zbilansowany.

Według Amerykańskiego Towarzystwa Sterowania Produkcją użytkownicy MRP II zredukowali poziom zapasów od 20% do 35%. Inni zredukowali koszty produkcji, ograniczyli zakupy, czy też ulepszyli serwis dostaw. Jednak nie wszystkie zastosowania zakończyły się sukcesem. W pełni pomyślne zastosowania ocenia się na 20% — 50%. Przyczyn takiego stanu jest wiele, ale do najczęstszych zalicza się: nieprzygotowane użytkow­nika i oczekiwanie na zbyt wiele w bardzo krótkim czasie.

21. Co to jest system ekspertowy?

Wiedza w określonej dziedzinie jest podstawowym składnikiem niezbędnym do wydania ekspertyzy. Należy stworzyć system komputerowy, który potrafi emulować rozwiązywanie problemów przez eksperta. Takie systemy nazywamy systemami ekspertowymi.

System ekspertowy jest programem komputerowym, który stosuje modele wiedzy i procedury wnioskowania w celu rozwiązania problemów. Wiedza taka składa się z faktów i reguł wnioskowania.

Cechy SE, które odróżniają je od zwykłych programów:

• fachowość

• rozumowanie symboliczne

• głębia wnioskowania

• wiedza wewnętrzna.

System ekspertowy można zdefiniować jako program komputerowy używający wiedzy i procedur wnioskowania do rozwiązania problemów o skali trudności na poziomie profesjonalisty w danej, specyficznej dziedzinie.

Program komputerowy, który wykorzystuje wiedzę i wnioskowanie w celu rozwiązywania problemów jest zwykle zwany systemem działającym na podstawie wiedzy. Kiedy wiedza i procedury wnioskowania są modelowane na wzór ekspertów, taki system nazywa się systemem ekspertowym. Tak więc wiedza i procedury SE są opisem metod stosowanych przez ekspertów w danej dziedzinie. Szczególnie istotne są dwa elementy:

• Rozwój SE bazuje na teorii rozwiązywania problemów przez człowieka.

• Podstawowym celem rozwoju SE jest reprezentacja ekspertyzy, tj. wiedzy zgromadzonej przez człowieka w trakcie nauki i praktyki.

Ogólną koncepcję SE przedstawia rysunek:




Celem tworzenia systemu ekspertowego jest skomputeryzowanie problemów na poziomie eksperta wysokiej klasy.

Podstawowa architektura systemu ekspertowego składa się z 4 elementów: bazy wiedzy, pamięci roboczej, mechanizmu wnioskowania i interfejsu użytkownika (elementu dialogu).

Baza wiedzy jest elementem specyficznym dla konkretnej dziedziny i zawiera informacje używane przez ekspertów w tej dziedzinie: opis obiektów i zależności, opis sposobu rozwiązywania problemu, heurystyki, fakty itp. Pamięć robocza służy do chwilowego przechowywania aktualnie przetwarzanych problemów. Jest ona również nazywana przestrzenią roboczą i jest ona przeglądana i uaktualniana przez wykorzystanie wiedzy zawartej w bazie. Elementem dokonującym tego przeglądania i uaktualniania jest mechanizm wnioskowania. Oprócz powyższych elementów potrzebny jest interfejs między użytkownikiem a komputerem. Interfejs ten umożliwia inżynierom wiedzy i użytkownikom komunikację z systemem.

Podstawowe elementy SE przedstawia rysunek:




Systemy ekspertowe są to systemy IV generacji, które posiadają następujące cechy:

• Zasoby informacyjne - strategiczne, pochodzące z różnorodnych źródeł. Informacje niepełne i często sprzeczne

• Modele i procedury - heurystyczne, logiczne

• Środki techniczne - komputery o bardzo dużej mocy, systemy zarządzania bazą wiedzy, języki zbliżone do naturalnych.

22. Narzędzia wykorzystywane w budowie systemów ekspertowych. Co to jest szkieletowy system ekspertowy?

W zasadzie wyróżniamy trzy kategorie narzędzi:

• typowe języki programowania;

• specjalne języki programowania;

• szkieletowe systemy ekspertowe.

Przechodzenia od typowych języków do szkieletowych SE dokonuje się kosztem zmniejszenia elastyczności i ogólności w doborze rozwiązań. Z drugiej strony, czas tworzenia jest krótszy i zbędna jest specjalistyczna wiedza w zakresie programowania.

Języki programowania systemów ekspertowych obejmują zakres języków algorytmicznych (Pascal, C), funkcyjnych języków programowania (LISP) i języków programowania w logice (PROLOG).

LISP - język dominujący w dziedzinie sztucznej inteligencji, rekurencyjna struktura umożliwia łatwą reprezentację zarówno strukturalnej wiedzy jak i faktów. Zarówno LISP jak i PROLOG zapewniają procedury i koncepcje związane z reprezentacją i kontrolą rozwiązywania problemów przez wyszukiwanie.

Szkielety systemów ekspertowych - wysoko wyspecjalizowane narzędzia do budowy systemów ekspertowych w specjalnych dziedzinach (shell).

Jedną z głównych zalet szkieletów s.e. jest szybkość z jaką można zbudować system ekspertowy. Posiadając wbudowane reprezentacje wiedzy i faktów oraz mechanizm wnioskowania, zmniejszamy czas i koszt budowy użytkowego SE. Szkieletowe systemy ekspertowe są budowane dla specyficznych dziedzin wiedzy. Wiele systemów szkieletowych ekspertowych stosuje kilka form reprezentacji wiedzy (ramy i reguły) - systemy hybrydowe.

Przykładowy system szkieletowy ekspertowy PC-SHELL składa się ze współpracujących ze sobą modułów: moduł pozyskiwania wiedzy, wnioskujący, wyjaśnień, operacji na bazie wiedzy i moduł sterujący.

Główne funkcje narzędzi SE: język reprezentacji wiedzy, metody wnioskowania, środowisko tworzenia systemu, środowisko systemowe, interfejs systemu.

23. Postaci wiedzy w systemach ekspertowych. Fakty, reguły, ramy.

System ekspertowy można zdefiniować jako program komputerowy używający wiedzy i procedur wnioskowania do rozwiązywania problemów. Wiedza taka składa się z faktów i reguł wnioskowania.

Wiedza i procedury SE są opisem metod stosowanych przez ekspertów w danej dziedzinie. Szczególnie istotne są dwa elementy.

• Rozwój SE bazuje na teorii rozwiązywania problemów przez człowieka.

• Podstawowym celem rozwoju SE jest reprezentacja ekspertyzy, tj. wiedzy zgromadzonej przez człowieka w trakcie nauki i praktyki .

Pozyskiwanie i modelowanie wiedzy oraz tworzenie systemu komputerowego dla rozwiązywania problemów nazywane jest inżynierią wiedzy .Wiedza jest źródłem wszelkich działań ludzi inteligentnych .Występują w niej elementy takie jak fakty i zależności między faktami oraz strategia rozwiązywania problemów.

Ze względu na źródło wiedzy możemy rozróżnić następujące jej rodzaje:

• wiedzę ekspertów,

• specyficzną wiedzę użytkownika określonych działań,

• wyniki procesów reprezentacji wiedzy dostarczonej przez mechanizm rozwiązywania problemu.

Reprezentacja wiedzy, która nas przede wszystkim interesuje przy budowie SE opiera się na opisie obiektów modelowanej wiedzy i reakcji między nimi. Budowanie SE polega na odwzorowaniu wiedzy z danej dziedziny. Takie odwzorowanie - reprezentacja wiedzy ma zapewnić wyciąganie wniosków na podstawie zebranej wiedzy.

Wiedza systemu ekspertowego składa się z faktów i heurystyk. Fakty są zasadniczym elementem wiedzy systemu, heurystyki są informacją indywidualną konkretnego eksperta.

Wiedza może być reprezentowana:

• w postaci deklaratywnej Postać deklaratywna jest wyrażana za pośrednictwem opisów formułowanych z wykorzystaniem logiki tj. ujęciu zależności między wyodrębnionymi obiektami i właściwościami tych obiektów

• proceduralnej, Postać proceduralna sprowadza się do wykonania określonych działań na faktach i związkach pomiędzy faktami.

Wśród najpopularniejszych technik służących do odwzorowania wiedzy należą reguły, ramy oraz sieci semantyczne.























Nabywanie wiedzy i strukturyzacja wiedzy w SE

W procesie budowania systemu należy założyć, że wiedza zawarta w SE będzie tylko częścią wiedzy eksperta, od którego ją uzyskano, i odpowiedzi będą często gorsze niż odpowiedzi eksperta.

Przy modelowaniu wiedzy możemy wyróżnić dwa charakterystyczne podejścia. Pierwsze zakłada, że rozwiązanie problemu jest takie, jakie podaje wybrany ekspert. Drugie polega na kwalifikacji problemu do pewnej klasy. Z każdą klasą można powiązać ogólne i dziedzinowo niezależne procedury rozwiązań określonego problemu. Dla konkretnych typów zadań opracowano gotowe, dziedzinowo niezależne procedury rozwiązań, np. w systemach MOLE, SALT i KADS. Wielu autorów sformułowało kilka wymagań jakie musi spełniać problem, aby opłacalne było tworzenie systemu ekspertowego do jego rozwiązania :

1. decyzja musi zależeć od dobrze zdefiniowanego zbioru zmiennych,

2. wartości jakie przyjmują te zmienne muszą być znane ,

3. musi być znana zależność jaką wywierają poszczególne zmienne na decyzję,

4. zależności między zmiennymi powinny być złożone na tyle, aby opłacalne było tworzenie systemu ekspertowego.

W tych ciasnych regułach może mieścić się większość problemów życia codziennego,

Lecz jednak wiele specjalistycznych dziedzin jest odpowiednich do tworzenia systemu ekspertowego.

Celem tworzenia systemu ekspertowego jest skomputeryzowanie problemów na poziomie eksperta wysokiej klasy. Tak więc widza ta może być łatwo dostępna, pozwalając personelowi mającemu małe umiejętności w rozwiązywaniu pewnych zadań, poprzez konsultację z systemem ekspertowym, rozwiązywać problemy, które w przeciwnym razie musiałyby być rozwiązywane przez ekspertów. Ekspertów zwykle jest za mało, a zapotrzebowanie na ich wiedzę duże.

Wyjaśnienie pojęć:

1. Reguły są dobrą formułą formalizowania wiedzy, szczególnie takiej, która przedstawia czynności powiązane z specyficzną wiedzą eksperta w danej dziedzinie.

Systemy ekspertowe bazujące na regułach są klasą systemów ekspertowych, w których główną częścią składową bazy wiedzy jest zbiór reguł. Każda reguła reprezentuje fragment wiedzy. Reguły są niezależne od siebie. Tak więc łatwo jest rozszerzyć zakres systemu ekspertowego lub zwiększyć jago moc poprzez dodanie dalszych reguł do bazy wiedzy. Zbiór reguł jest to zestaw poszczególnych reguł odnoszących się do definiowanego aspektu problemu. Te zbiory reguł agregują i rozdzielają reguły według pewnych zdefiniowanych kryteriów. W dużych bazach wiedzy segmentacja wiedzy w zbiory reguł może znacznie zwiększyć efektywność przeszukiwania.

2. Fakty mogą być obserwowane tzn. wprowadzane do systemu przez użytkownika z bazy danych lub uzyskiwane na drodze dedukcji przez mechanizm wnioskowania. Fakty są reprezentowane przez trójkę cech: obiekt - atrybut - wartość lub w postaci dwójki cech atrybut - wartość lub jako listy własności.

3. Wygodną formułą, która umożliwia opracowanie ustrukturalizowanej reprezentacji obiektów i klas obiektów jest reprezentacja w postaci ram. Ramy zapewniają reprezentację specyficznego obiektu i całej informacji o tym obiekcie lub klasie obiektów. Reprezentacja w postaci ram umożliwia bardziej zrozumiały strukturalny opis dziedziny problemu. Istnieją dwa ważne aspekty pracy SE opartego na reprezentacji ramowej wiedzy, a mianowicie :

1. Wnioskowanie jest powiązane z obiektem i może być traktowane jako własność obiektu. Procedury wnioskowania są powiązane z ramami.

2. Ramy mogą być również użyte do organizacji reguł. Jeżeli reguły są reprezentowane jako ramy, mogą być one łatwo pogrupowane w klasy. Taka meta - wiedza może być reprezentowana w ramach, mających połączenie z wszystkimi ramami reprezentującymi podklasy reguł lub regułami - członkami klasy.

Reprezentację wiedzy możemy zapisać za pomocą kilku formuł, np. scenariuszy.

24. MECHANIZM WNIOSKOWANIA i jego rola w systemach ekspertowych

Jest elementem kontrolującym system ekspertowy. Uruchamia on wiedzę w bazie wiedzy w celu realizacji produkowania rozwiązań. Jest aktywowany, gdy użytkownik inicjuje konsultację z systemem. Mechanizm wnioskowania decyduje, które reguły uruchomić i w jakiej kolejności. Przegląda przestrzeń roboczą, gdzie przechowywane są informacje o stanie początkowym i gdzie wywnioskowane rezultaty są przechowywane podczas procesu wnioskowania. Aby wykonać każdą elementarną dedukcję, mechanizm wnioskowania wykorzystuje logikę formalną do reguł wnioskowania.

System na bazie reguł osiąga ostateczną konkluzję przez serię elementarnych konkluzji. Kiedy wydedukowany rezultat jest umieszczany z powrotem w przestrzeni roboczej, tworzony jest nowy wzorzec danych, który może być porównywany z innymi regułami aż do osiągnięcia ostatecznej konkluzji.

Typy wnioskowania : ( czy rozpoczynamy od przesłanek czy od konkluzji)

• Wnioskowanie wprzód -



Fakty reguły wnioskowania cel

Ten sposób wnioskowania określamy również jako sterowany danymi, gdzie nowe rezultaty dodawane do przestrzeni sterują mechanizmem porównywania reguł. Wnioskowanie można ilustrować za pomocą drzewa. Strzałki reprezentują zastosowane reguły, wierzchołki stany przestrzeni roboczej, ciągłe linie reprezentują reguły wykonane a kropkowane te które pominięto (reguły alternatywne)

R1 R2 R3





A,B A, B,D A, B,D,C A,B,C,D,E

R2

CYKL

1. poszukiwanie reguł, których warunki pasują do danych w przestrzeni roboczej np. przestrzeń robocza A,B reguły R1( if A and B then D) R2(if B then C)

2. wybór jednej z reguł zgodnie z zastosowaną strategią wyszukiwania (Mechanizm powinien wiedzieć którą z nich wykonać lub w jakiej kolejności uruchamiać wszystkie pasujące reguły np. gdy chcemy wybrać jedną regułę R1 lub R2, można wybrać tutaj strategię: uruchomić pierwszą napotkaną regułę lub o najniższym numerze.)

3. dodanie rezultatów, będących wynikiem konkluzji, do przestrzeni roboczej (Wskazują one na R1 a po wykonaniu R1 do przestrzeni roboczej dodawany jest nowy rezultat i zawiera ona teraz A, B, C)

Cykl jest powtarzany aż rezultat zdefiniowany jako cel jest dodany do przestrzeni roboczej. Jednym z problemów tego wnioskowania jest - jak koncentrować się na celu, skoro normalnie nie ma żadnych informacji w jakim kierunku pójdzie wnioskowanie.

• Wnioskowanie do tyłu



cel reguły wnioskowania Fakty

CYKL

1. poszukiwanie reguł, których konkluzje odpowiadają bieżącym podcelom

2. wybór jednej z tych reguł według zastosowanej strategii

3. zastąpienie podcelu koniunkcją konkluzji tych reguł, które stanowić będą nowe podcele

Cykl jest powtarzany aż początkowy cel jest rozłożony na zbiór podcelów, które mogą być zweryfikowane w przestrzeni roboczej

Zaleta wnioskowanie do tyłu polega na tym, że pytania do użytkownika są zależne od kontekstu - ścieżka rozwiązania jest zależna od podanych danych i wynikających stąd zależności.

Pierwszy typ wnioskowania możemy zastosować do ukierunkowania mechanizmu wnioskowania na poszczególne reguły, powodując zwiększenie efektywności przeszukiwania. Natomiast wewnątrz podanego zboru reguł - wnioskowanie wstecz.

Niektóre narzędzia SE nie posiadają wbudowanych procedur przeszukiwania wprzód lub wstecz. Sekwencja wyszukiwania jest po prostu określona kolejnością reguł w zbiorze.

Jednym z aspektów mechanizmu wnioskowania jest konflikt wyboru strategii rozwiązania, tj. w jakiej kolejności wybierać reguły do wykonania, gdy więcej niż jedna reguła jest potwierdzona w przestrzeni roboczej. Najczęściej stosowaną jest strategia pierwszej znalezionej reguły, czyli wykonana jest pierwsza reguła, która może być użyta.

25. Na czym polega wnioskowanie wprzód i wnioskowanie wstecz w systemach ekspertowych?

W systemach ekspertowych stosowane są dwa typy wnioskowania: wnioskowanie wprzód i wnioskowanie wstecz. Odnoszą się one do sposobu sprawdzania reguł przez mechanizm wnioskowania: czy rozpoczyna od przesłanek czy od konkluzji.

Wnioskowanie do przodu można wyrazić następująco:

fakty → reguły wnioskowania → cel

Wnioskowanie wprzód zakłada, że mechanizm wnioskowania znajdzie reguły mające warunki (przesłanki) pasujące do danych w przestrzeni roboczej. Mechanizm wnioskowania powinien wiedzieć, którą z nich wykonać lub w jakiej kolejności uruchamiać wszystkie pasujące reguły. Jeżeli chcemy wybrać jedną regułę to możemy zastosować tu kilka strategii, np. uruchamiać pierwszą napotkaną regułę lub regułę o najniższym numerze.

Powyższy sposób wnioskowania określany jest również jako sterowany danymi, gdyż nowe rezultaty, dodawane do przestrzeni roboczej sterują mechanizmem porównywania reguł.

Cykl wnioskowania wprzód wygląda następująco:

1. poszukiwanie reguł, których warunki pasują do danych w przestrzeni roboczej,

2. wybór jednej z reguł zgodnie z zastosowaną strategią wyszukiwania,

3. dodanie rezultatów, będących wynikiem konkluzji, do przestrzeni roboczej.

Cykl ten powtarzamy dotąd, aż rezultat zdefiniowany jako cel jest dodany do przestrzeni roboczej. Jednym z problemów wnioskowania wprzód jest - jak koncentrować się na celu, skoro normalnie nie ma żadnych informacji w jakim kierunku pójdzie wnioskowanie.

Wnioskowanie do tyłu można wyrazić następująco:

cel → reguły wnioskowania → fakty

Cykl wnioskowania wstecz zawiera etapy:

1. poszukiwanie reguł, których konkluzje odpowiadają bieżącym podcelom,

2. wybór jednej z tych reguł według zastosowanej strategii,

3. zastąpienie pocelu koniunkcją konkluzji tych reguł, które stanowić będą nowe podcele.

Cykl ten powtarzany jest dotąd, aż początkowy cel rozłożony na zbiór podcelów, które mogą być zweryfikowane w przestrzeni roboczej.

Zaleta wnioskowania wstecz polega na tym, że pytania do użytkownika są zależne od kontekstu, tzn. że ścieżka rozwiązania jest zależna od podanych danych i wynikających stąd zależności. Tak więc kolejność pytań może być odmienna w dwóch odmiennych konsultacjach.

Użycie połączenia dwóch typów wnioskowania jest bardzo korzystne. Pierwszy typ wnioskowania możemy zastosować do ukierunkowania mechanizmu wnioskowania na poszczególne reguły, powodując zwiększenie efektywności przeszukiwania. Natomiast wewnątrz podanego zboru reguł - wnioskowanie wstecz.

26. Rodzaje systemów ekspertowych. Podział ze względu na realizowane zadania.

System ekspertowy można zdefiniować jako program komputerowy używający wiedzy i procedur wnioskowania do rozwiązywania problemów. Wiedza taka składa się z faktów i reguł wnioskowania.

Podział SE ze względu na zadania, jakie mają one wykonać, ma charakter wstępujący, tzn. każdy następny typ systemu zawiera zazwyczaj cechy poprzednich typów.

• Systemy interpretacyjne - rozpoznają cechy i znaczenie obiektu na podstawie obserwacji. Ta kategoria zawiera takie dziedziny, jak m.in. rozumienie mowy, analizę obrazu czy interpretację sygnałów. Przykładem takiego systemu jest SPE, który rozpoznaje kształty fal otrzymanych za pomocą gęstościomierza skanującego.

• Systemy przewidujące - wnioskują o prawdopodobnych konse­kwencjach danych sytuacji. Znajdują one zastosowanie przede wszystkim w prognozowaniu pogody, prognozach demograficznych i militarnych.

• Systemy diagnostyczne - wnioskują o wadliwym działaniu syste­mu na podstawie opisu sytuacji, charakterystyk zachowania lub wiedzy o jego strukturze. Kategoria ta zawiera diagnozę medyczną, elektroniczną, mechaniczną i software'ową. Syste­my takie są często konsultantami nie tylko diagnozującymi problem, ale także mogącymi po­móc w naprawie niesprawnego obiektu. Jednym z systemów o tym charakterze jest system MYCEN, diagnozujący możliwe infekcje u hospitalizowanych pacjentów.

• Systemy projektujące - znajdują konfiguracje obiektów spełniające wymagania problemu projektowego. Takie pro­blemy obejmują projektowanie obwodów scalonych, projektowanie w budownictwie oraz planowanie budżetowe. Systemem o tym charakterze jest system XCON. Służy on do konfigurowania, stosownie do potrzeb klientów, systemów komputerowych VAX.

• Systemy planujące - projektują działanie. Specjalizują się one w problemach dotyczących obiektów, które wykonują pewne funkcje. Obejmują one pro­blemy planowania w robotyce, automatyce, komunikacji oraz sferze militarnej. Przykładem takiego systemu może być system TATR, planujący rozkład nalotów powietrznych na lotni­ska nieprzyjacielskie.

• Systemy monitorujące - porównują aktualne zachowanie się obiektu z oczekiwanym. Sprawdzają, czy zachowanie to potwierdza ich oczekiwania odno­śnie do zachowania normalnego lub ich przypuszczenia dotyczące możliwości zaistnienia odchyleń. Wiele systemów monitorujących znalazło zastosowanie w elektrowniach atomo­wych, kontroli ruchu lotniczego oraz w zadaniach związanych z zarządzaniem. Jednym z ta­kich systemów jest REACTOR, który monitoruje wskaźniki reaktorów atomowych.

• Systemy uruchamiające - umożliwiają łatwe usuwanie nie­sprawności systemu. Główne zastosowanie znalazły w medycynie, telekomunikacji oraz w programowaniu komputerów. Wiele obecnych systemów uruchamiających wykorzystuje pro­ste tabele powiązań między rodzajami niesprawności a środkami zaradczymi, ale generalnie uruchomienie wymaga zaprojektowania tych środków oraz ich doskonalenia przez przewidy­wanie ich efektywności. Systemy te często wprowadzają element diagnozy do odkrycia po­wodów niesprawności. Przykładowy system ONCOCIN jest przydatny w leczeniu pacjen­tów chorych na raka przechodzących hemoterapię.

• Systemy naprawcze - tworzą i wykonują plany służące naprawie nie­sprawnego systemu. Łączą w sobie cechy systemów planujących, uruchamiających i wykona­wczych. Niewiele takich systemów zostało do tej pory rozwiniętych, częściowo dlatego, że akt wykonania naprawy na obiekcie rzeczywistym dodaje nowy wymiar złożoności problemu. Jednym z takich systemów jest TQMSTUNE, którego zadaniem jest strojenie spektrometrów masowych.

• Systemy uczące - diagnozują i poprawiają zachowanie uczących się. Systemy tego typu są m.in. stosowane w marynarce wojennej USA do szkolenia perso­nelu. Przykładowym systemem może być GUIDON uczący studentów medycyny reguł wyboru terapii antymikrobowej dla pacjentów z infekcją bakteryjną.

• Systemy kontrolno-korygujące - zarządzają całościowym zachowaniem się systemu. Aby to robić, system kontrolujący musi natychmiast rozpoznać sytuację, przewidzieć przy­szłość, zdiagnozować powody antycypowanych problemów, sformułować plan naprawy i monitoro­wać jego wykonanie. Problemy takie występują w kontroli ruchu lotniczego, zarządzaniu przedsię­biorstwem, oraz w kontroli lotu pocisków. Jako przykład może tu służyć system VM, który „opiekuje się" pacjentami po operacjach na oddziale intensywnej terapii.

Rodzaje zadań rozwiązywanych przez SE:

1. interpretujące- opisują sytuację na podstawie danych,

2. przewidujące - przewidują prawdopodobne konsekwencje danej sytuacji,

3. diagnozujące - oceniają niesprawność na podstawie obserwacji,

4. zalecające- zalecają środki naprawcze,

5. projektujące - dobierają elementy uwzględniając ograniczenia,

6. monitorujące - porównują dane obserwowane z danymi oczekiwanymi,

7. sterujące- zarządzają zachowaniem systemu,

8. uczące- diagnozują, opisują doradzają pewne zachowania.

Struktura sieciowa

Struktura hierarchiczna

Rekord (dane)

Powiązania

Rekord (dane)

Powiązania

Wiedza z zakresu inżynierii wiedzy

Doświadczenie i praktyka

Analiza rozwiązań podobnych problemów

Wiedza z określonej dziedziny

Doświadczenie, praktyka, wyobraźnia

Literatura fachowa

Inżynier wiedzy

Ekspert

Wiedza w SE

---