Znajomość ważniejszych obiektów geograficznych

POLSKA

Rzeki:

zlewisko morza Bałtyckiego:

Odra i jej dopływy

• lewe: Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęża, Bystrzyca, Kaczawa, Bóbr (+ Kwisa), Nysa Łużycka

• prawe: Olza, Kłodnica, Mała Panew, Stobrawa, Widawa, Barycz, Warta, Ina

Warta i jej dopływy

• lewe: Liswarta, Prosna, Obra

• prawe: Ner, Wełna, Noteć (+ Gwda i Drawa)

Wisła i jej dopływy

• lewe: Przemsza, Szreniawa, Nida, Kamienna, Iłżanka, Radomka, Pilica, Bzura, Brda, Wda

• prawe: Soła, Skawa, Raba, Dunajec (+ Poprad i Biała), Wisłoka (+ Ropa i Jasiołka), San (+ Wisłok i Tanew), Wieprz, Bug, Wkra, Drwęca, Osa.

Bug i jego dopływy

• lewe: Krzna

• prawe: Nurzec, Narew (+ Biebrza, Pisa, Omulew i Orzyc)

Rzeki przymorskie: Pasłęka, Łeba, Redy, Łupawa, Słupia, Wieprza, Grabowa, Parsęta, Rega

lewy dopływ Niemna - Czarna Hańcza, lewy dopływ Pregoły - Łyna

zlewisko morza Czarnego: prawy dopływ Dniestru - Strwiąż, prawy dopływ Wagu - Orawa

zlewisko morza Północnego: lewy dopływ Łaby - Orlica, prawy dopływ Łaby - Izera

Kanały: Augustowski, Bydgoski, Elbląski, Gliwicki, Łączański, Notecki, Wieprz - Krzna, Żerański

za granicą: Dniepr - Bug, Odra - Hawela, Odra - Szprewa

Jeziora:

Pojezierze Mazurskie: Wigry, Mamry, Niegocin, Ryńskie, Śniardwy (największe - 114 km²), Jeziorak, Hańcza (najgłębsze - 108,5 m)

Pojezierze Pomorskie: Jeziora Raduńskie, Wdzydze, Wielimie, Drawsko, Miedwie

Pojezierze Wielkopolskie: Gopło

Pobrzeża: Drużno, Dąbie oraz jeziora mierzejowe: Łebsko, Gardno, Wicko, Bukowo, Jamno

Tatry: Morskie Oko, Czarny Staw, Wielki Staw

Sztuczne zbiorniki:

J. Solińskie i Myczkowskie, J. Rożnowskie i Czchowskie, zb. Dobczycki, zb. Żywiecki i Porąbka,

J. Goczałkowickie, J. Otmuchowskie i Nyskie, J. Sulejowskie, J. Zegrzyńskie, J. Włocławskie, J. Koronowskie

Ukształtowanie terenu

Góry:

Karpaty:

Tatry (Wysokie i Zachodnie) - Rysy 2499 m.n.p.m

Beskidy Zachodnie:

• Beskid Makowski - Mędralowa 1170 m.n.p.m

• Beskid Mały - Czupel 933 m.n.p.m

• Beskid Niski - Lackowa 997 m.n.p.m

• Beskid Sądecki - Radziejowa 1265 m.n.p.m

• Beskid Śląski - Skrzyczne 1257 m.n.p.m

• Beskid Wyspowy - Mogielnica 1170 m.n.p.m

• Beskid Żywiecki - Babia Góra 1725 m.n.p.m

• Gorce - Turbacz 1310 m.n.p.m

• Pieniny - Trzy Korony (Okrąglica) 982 m.n.p.m

Beskidy Wschodnie:

• Bieszczady - Tarnica 1346

Kotlina Podhalańska

Pogórze Karpackie

Sudety:

• Góry Izerskie - Wysoka Kopa 1126 m.n.p.m

• Karkonosze - Śnieżka 1602 m.n.p.m

• Góry Kaczawskie - Skopiec 724 m.n.p.m

• Góry Sowie - Wielka Sowa 1015 m.n.p.m

• Góry Stołowe - Wielki Szczeliniec 919 m.n.p.m

• Góry Bystrzyckie - Jagodna 977 m.n.p.m

• Masyw Śnieżnika - Śnieżnik 1425 m.n.p.m

• Góry Złote - Smrek 1125 m.n.p.m

Kotlina Jeleniogórska

Kotlina Kłodzka

Przedgórze Sudeckie

Kotliny: Sandomierska, Oświęcimska, Brama Krakowska

Wyżyny:

Wyż. Lubelska

Roztocze (Wielki Dział 390 m.n.p.m)

Wyż. Małopolska:

• Wyż. Kielecko - Sandomierska i jej kulminacja czyli Góry Świętokrzyskie (Łysica 612 m.n.p.m)

• Niecka Nidziańska

• Wyż. Krakowsko - Częstochowska (Jura Krakowsko - Częstochowska) kulminacja pow. 500 m.n.p.m

Wyż. Śląska

Niziny:

Niz. Mazowiecka

• Kotlina Warszawska

• Niz. Podlaska

Niz. Śląska

Wzgórza Dalkowskie, Trzebnickie i Ostrzeszowskie (wały moren czołowych oddzielające Niz. Śląską od Niz. Wielkopolskiej) kulminacja: Bełczyna - 284 m.n.p.m

Niz. Wielkopolska

Pojezierza:

Pojez. Mazurskie - kulminacja: Dylewska Góra 312 m.n.p.m

• Pojez. Suwalskie

• Równina Kurpiowska

• Pojez. Chełmińskie

Pojez. Wielkopolskie

Pojez. Pomorskie

• Pojez. Kaszubskie - kulminacja: Wieżyca 329 m.n.p.m

• Pojez. Drawskie

Pobrzeża: Niz. Szczecińska, Pobrz. Słowińskie, Pobrz. Kaszubskie, Żuławy Wiślane

Inne elementy związane z wybrzeżem:

półwyspy: Mierzeja Helska, Mierzeja Wiślana

wyspy: Wolin, Uznam

akweny: Zalew Szczeciński, Zalew Wiślany, Zat. Gdańska, Zat. Pomorska, Zat. Pucka

Miasta

16 województw:

dolnośląskie - Wrocław podkarpackie - Rzeszów

kujawsko-pomorskie - Bydgoszcz i Toruń podlaskie - Białystok

lubelskie - Lublin pomorskie - Gdańsk

lubuskie - Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski śląskie - Katowice

łódzkie - Łódź świętokrzyskie - Kielce

małopolskie - Kraków warmińsko-mazurskie - Olsztyn

mazowieckie - Warszawa wielkopolskie - Poznań

opolskie - Opole zachodniopomorskie - Szczecin

pozostałe miasta będące do 1998 r. wojewódzkimi:

Biała Podlaska, Bielsko-Biała, Chełm, Ciechanów, Częstochowa, Elbląg, Jelenia Góra, Kalisz, Konin, Konin, Koszalin, Krosno, Legnica, Leszno, Łomża, Nowy Sącz, Ostrołęka, Piła, Piotrków Trybunalski, Płock, Przemyśl, Siedlce, Sieradz, Skierniewice, Słupsk, Suwałki, Tarnobrzeg, Tarnów, Wałbrzych, Włocławek, Zamość

inne ważniejsze miasta

GOP-u: Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Karowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze

ROW-u: Jastrzębie Zdrój, Rybnik, Wodzisław Śląski, Żory

LGOM-u: Głogów, Legnica, Lubin

Trójmiasto: Gdańsk, Gdynia, Sopot

Okolice Krakowa: Alwernia, Bochnia, Brzesko, Krzeszowice, Niepołomice, Proszowice, Skawina, Słomniki, Świątniki Górne, Wieliczka

Podgórskie miejscowości o funkcji turystycznej:

w Karpatach: Komańcza, Krynica, Nowy Targ, Piwniczna, Rabka, Wysowa, Zakopane, Żywiec

w Sudetach: Duszniki Zdrój, Karpacz, Kudowa Zdrój, Polanica Zdrój, Szklarska Poręba

Inne obiekty które wypadałoby znać

Jednostki tektoniczne Polski:

obszar Platformy Wschodnioeuropejskiej:

• wyniesienia: Łeby, Mazursko-Suwalskie, Sławatycza

• obniżenia: Perybałtyckie, Podlaskie, Nadbużańskie

obszar Polski fałdowej:

Niecka Brzeżna, Wał Kujawsko-Pomorski, Niecka Szczecińsko-Mogileńsko-Nidziańska, Monoklina Przedsudecka, Sudety, Góry Świętokrzyskie, Zapadlisko Śląskie, Zapadlisko Przedkarpackie, Karpaty

Linia Tornquista-Teisseyre'a (oddzielająca obszar platformy od obszaru fałdowego)

Pradoliny: Sanu, Barucko-Głogowska, Warszawsko-Berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka, Łeby-Redy

Istniejące Parki Narodowe: babiogórski, białowieski, biebrzański, bieszczadzki, bory tucholskie, drawieński, gorczański, gór stołowych, kampinoski, karkonoski, magurski, narwiański, ojcowski, pieniński, poleski,

roztoczański, słowiński, świętokrzyski, tatrzański, wielkopolski, wigierski, woliński, ujście warty

Kompleksy leśne:

bory: Dolnośląskie, Stobrawskie, Tucholskie

puszcze: Augustowska, Biała, Białowieska, Bukowa, Bydgoska, Goleniowska, Kampinowska, Knyszyńska,

Kurpiowska, Notecka, Niepołomicka, Piska, Romincka, Sandomierska, Świętokrzyska

Krainy historyczno-geograficzne:

Pomorze, Kujawy, Kaszuby, Kurpie, Podlasie, Mazowsze, Warmia, Mazury, Polesie Lubelskie,

Małopolska, Dolny Śląsk, Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński, Podhale, Spisz, Orawa, Ziemia Lubuska

Sąsiedzi Polski:

przed II wojną: Niemcy, Wolne Miasto Gdańsk, Litwa, Łotwa, ZSRR, Rumunia, Czecho-Słowacja

w okresie komunistycznym: NRD, Czechosłowacja, ZSRR

obecnie: Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja

Obszary i główne miasta utracone w wyniku II wojny światowej:

Wileńszczyzna (Wilno), Ziemia Nowogródzka (Nowogródek, Baranowicze), Polesie (Brześć, Pińsk), Wołyń

(Łuck, Równe), Małopolska Wschodnia (Lwów), Podole - część (Tarnopol), Pokucie (Stanisławów)

Magistrala Węglowa, Centralna Magistrala Kolejowa (CMK), Droga A4, „Worek Żytawski”

ŚWIAT

EUROPA

wyspy: Nowa Ziemia, Ziemia Franciszka Józefa, Szpicbergen, Islandia, W-y Owcze, Szetlandy, Orkady, Hebrydy, Wielka Brytania, Irlandia, Baleary, Korsyka, Sardynia, Sycylia, Malta, Kreta, Rodos, Cypr, Eubea, Zelandia, Fionia, Rugia, Uznam, Wolin, Bornholm, Gotlandia, Olandia, W-y Alandzkie

półwyspy: Kolski, Skandynawski, Jutlandzki, Bretoński, Iberyjski, Apeniński, Bałkański, Peloponez, Krym

przylądki: Północny, Roca, Matapan

morza: Barentsa, Białe, Bałtyckie, Północne, Norweskie, Celtyckie, Irlandzkie, Śródziemne, Tyrreńskie, Jońskie, Adriatyckie, Egejskie, Marmara, Czarne, Azowskie, Kaspijskie

zatoki: Botnicka, Fińska, Ryska, Biskajska, Kara-Bogaz-Goł

cieśniny: Skagerrak, Kattegat, Wielki Sund, Mały Sund, Bełt, Kaletańska, Kanał La Manche, Gibraltarska, Mesyńska, Dardanele, Bosfor, Kerczeńska

jeziora: Ładoga, Onega, Wener, Wetter, Melar, Pejpus, Balaton, Bodeńskie, Genewskie, zb. Rybiński, zb. Kujbyszewski, zb. Krzemieńczuski.

rzeki: Ebro, Tag, Rodan, Loara, Garonna, Sekwana, Pad, Moza, Ren, Wezera, Łaba, Tamiza, Dunaj, Drawa, Sawa, Cisa, Marusza, Marica, Aluta, Prut, Seret, Dniestr, Dniepr, Niemen, Dźwina, Don, Wołga, Ural, Peczora

góry: Kantabryjskie, Betyckie, Iberyjskie, Kordyliera Centralna, Pireneje (Pico de Aneto 3404), Alpy (Mt. Blanc 4807), Jura, Wogezy, Schwarzwald, Ardeny, Harz, Las Czeski, Szumawa, Rudawy, Sudety, Karpaty (Gerlach 2655), Dynarskie, Apeniny, Rodopy, Stara Płanina, Skandynawskie, Ural (Narodnaja 1895), Kaukaz (Elbrus 5642), Grampian

miasta: Moskwa, Sankt Petersburg, Archangielsk, Murmańsk, Helsinki, Sztokholm, Oslo, Tallin, Ryga, Wilno, Królewiec, Bratysława, Praga, Budapeszt, Bukareszt, Kijów, Mińsk, Odessa, Kiszyniów, Sofia, Skopje, Ateny, Istambuł, Tirana, Belgrad, Sarajewo, Zagrzeb, Lublana, Wiedeń, Rzym, Neapol, Berno, Genewa, Marsylia, Paryż, Barcelona, Madryt, Walencja, Lizbona, Lyon, Hawr, Brest, Londyn, Edynburg, Glasgow, Dublin, Reykjawik, Kopenhaga, Luksemburg, Bruksela, Haga, Amsterdam, Rotterdam, Hamburg, Berlin, Monachium, Frankfurt nad Menem

AZJA

wyspy: Ziemia Północna, W-y Nowosyberyjskie, Wrangla, Sachalin, Kuryle, Hokkaido, Honsiu, Sikoku, Kiusiu, Tajwan, Hajnan, Filipiny (Luzon i Mindanao), Borneo, Celebes, Sumatra, Jawa, Cejlon, Malediwy, Timor

półwyspy: Jamał, Gydański, Tajmyr, Czukocki, Kamczatka, Koreański, Indochiński, Malajski, Dekan, Arabski, Katar, Azja Mniejsza

przylądki: Dieżniewa, Komoryn

morza: Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Jawajskie, Andamańskie, Arabskie, Czerwone

zatoki: Obska, Tonkińska, Bengalska, Perska, Adeńska

cieśniny: Karskie Wrota, Beringa, Tatarska, Koreańska (Cuszimska), Malakka, Ormuz, Bab-el-Mandab

jeziora: Bajkał, Bałchasz, Aralskie, Issyk-kul, Wan, Chanka, zb. Bracki

rzeki: Irtysz, Ob., Jenisej, Angara, Lena, Indygirka, Kołyma, Amur, Huang-he, Jangcy, Mekong, Irawadi, Brahmaputra, Ganges, Indus, Syr-Daria, Amu-Daria, Tygrys, Eufrat

góry: Czukockie, Koriackie, Czerskiego, Wierchojańskie, Pasmo Stanowe, G. Stanowe, Sichote-Aliń, Jabłonowe, Sajany, Ałtaj, Tien-Szan, Kun-Lun, Himalaje (Mt. Everest 8848), Pamir (Pik Komunizmu 7495), Hindukusz, Elburs, Taurus

wyżyny: Środkowosyberyjska, Tybet, Irańska

niziny: Indu, Gangesu, Mezopotamska, Chińska, Mandżurska, Zachodniosyberyjska

pustynie: Rub-al-Chali, Wielki Nefud, Mały Nefud, Gobi, Thar, Kara-kum, Kyzył-kum, Takla Makan

miasta: Irkuck, Jakuck, Władywostok, Tokio, Kioto, Pekin, Szanghaj, Nankin, Lhasa, Hanoi, Phnom Penh, Wientian, Bangkok, Rangun, Singamur, Kuala Lumpur, Dżakarta, Deli, Kalkuta, Bombaj, Karachi, Techeran, Ałma-Ata, Bagdad, Mekka, Rijad, Jerozolima, Tel-Awiw, Bejrut, Damaszek, Ankara, Tbilisi, Erewań, Baku

AFRYKA

wyspy: Sokotra, Madagaskar, Komory, Mauritius, Reunion, Zielonego Przylądka, Kanaryjskie, Madera, Azory

półwyspy: Somalijski, Barka

przylądki: Biały, Zielony, Dobrej Nadziei, Igielny, Hafun

zatoki: Gwinejska

cieśniny: Kanał Mozambicki

jeziora: Czad, zb. Wolta, Tana, Turkana, Wiktorii, Alberta, Tanganika, Niassa, zb. Asuański

rzeki: Nil, Nil Błękitny, Nil Biały, Nil Górski, Kongo, Zambezi, Limpopo, Oranje, Niger, Senegal, kanał Sueski

góry: Atlas, Przylądkowe, Smocze, Kamerun

wyżyny: Abisyńska, Wschodnioafrykańska (Kilimandżaro 5895, Kenia, Ruwenzori), Darfur, Tibesti, Ahaggar, Adamawa

kotliny: Czadu, Kongo, Kalahari

pustynie: Sahara (w jej ramach Libijska, Wielki Erg, Mały Erg, Arabska), Kalahari, Namib

miasta: Kair, Aleksandria, Asuan, Chartum, Trypolis, Algier, Tunis, Rabat, Casablanca, Addis Abeba, Nairobi, Mombasa, Kinszasa, Lagos, Dakar, Luanda, Windhoek, Kapsztad, Pretoria, Johannesburg, Maputo

AMERYKA PÓŁNOCNA

wyspy: Aleuty, Grenlandia, Ziemia Baffina, Nowa Funlandia, Wielkie Antyle (m. in. Kuba, Haiti, Jamajka, Puerto Rico), Małe Antyle, Bahamy, Bermudy

półwyspy: Alaska, Labrador, Nowa Szkocja, Floryda, Kalifornijski, Jukatan

przylądki: Ks. Walii, Barrow, Morris Jesup, Race

morza: Arktyczne, Beauforta, Baffina, Sargassowe, Karaibskie

zatoki: Meksykańska, Św. Wawrzyńca, Hudsona, Kalifornijska, Alaska

cieśniny: Duńska, Davisa, Hudsona, Florydzka, Kan. Panamski

jeziora: Ontario, Erie, Huron, Michigan, Górne, Winnipeg, Wielkie J. Niewolnicze, Wielkie J. Niedźwiedzie, Wielkie J. Słone, Nikaragua

rzeki: Jukon, Mackenzie, Kolumbia, Kolorado, Missisipi, Missouri, Ohio, Św. Wawrzyńca, Rio Grande (Rio Bravo del Norte)

góry: Brooksa, Alaska (McKinley 6194), Nadbrzeżne, Sierra Nevada, Kaskadowe, Skaliste (wszystkie wchodzą w skład Kordylierów), Apallachy

niziny: Zatokowa, Atlantycka

wyżyny: Kolorado, Meksykańska

kotliny: Wielka Kotlina

pustynie: Mojave, Wielka P. Piaszczysta

miasta: Nowy Jork, Filadelfia, Boston, Waszyngton, Baltimore, Richmond, New Orlean, San Francisco, Los Angeles, Seattle, Chicago, Detroit, Meksyk, Hawana, Panama, Miami, Denver, Ottawa, Toronto, Montreal, Quebec, Anchorage, Godthab

AMERYKA POŁUDNIOWA

wyspy: Trynidad, Galapagos, Wielkanocna, Falklandy, Ziemia Ognista oraz wyspy pomiędzy Ameryką a Antarktydą: Georgia Południowa, Sandwich Południowe, Orkady Południowe, Szetlandy Południowe)

przylądki: Punta Gallinas, Branco, Horn, Punta Parinas

zatoki: La Plata

cieśniny: Magellana, Drake'a

jeziora: Titicaca, Poopo

rzeki: Orinoko, Amazonka, Sao Francisco, Parana, Paragwaj, Urugwaj

góry: Andy

niziny: La Platy, Amazonki oraz formacje: Gran Chaco, Pampa i Llanos

wyżyny: Brazylijska, Patagońska, Gujańska

pustynie: Atacama

miasta: Rio de Janeiro, Sao Paulo, Kurytyba, Belo Horizonte, Brasilia, Buenos Aires, Montevideo, Santiago, La Paz, Lima, Quito, Asuncion, Bogota, Caracas

AUSTRALIA I OCEANIA

wyspy: Nowa Gwinea, Tasmania, Nowa Zelandia (W. Północna i W. Południowa), Nowa Kaledonia, Fidżi, Hawaje, Mariany oraz trzy potężne zgrupowania wysp Oceanii: Melanezja, Mikronezja i Polinezja

półwyspy: Jork

przylądki: Piaszczysty, Jork, Południowo-Wschodni, Północno-Zachodni

morza: Timor, Arafura, Koralowe, Tasmana

zatoki: Wielka Zat. Australijska, Karpentaria

cieśniny: Torresa

jeziora: Eyre (okresowe!)

rzeki: Darling, Murray

góry: Wielkie Góry Wododziałowe a w ich obrębie Alpy Australijskie z Górą Kościuszki 2230,

niziny: Wielki Basen Artezyjski

wyżyny: MacDonnell, Musgrave

pustynie: Wielka P. Wiktorii, Simpson, Gibsona, Tanami, Wielka P. Piaszczysta

miasta: Sydney, Melbourne, Canberra, Brisbane, Perth, Wellington, Suwa, Port Moresby

INNE

płyty litosfery: Afrykańska, Amerykańska, Arabska, Euroazjatycka, Filipińska, Indo-Australijska, Irańska, Karaibska, Kokosowa, Nazca, Pacyficzna, Somalijska

rowy oceaniczne: Aleucki, Atakamski, Filipiński, Karaibski, Mariański (11022 m.p.p.m), Sundajski

ryfty: Grzbiet Północnoatlantycki, Grzbiet Południowoatlantycki, Wzniesienie Wschodniopacyficzne (z uskokiem San Andreas w Kaliforni)

wulkany: Apo, Cotopaxi, Erebus, Etna, Fudżi-Jama, Hekla, Katla, Kilimandżaro, Kluczewska Sopka, Krakatau, Mauna Kea, Mauna Loa, Mt Pelee, Popocatepetl, Wezuwiusz

prądy morskie:

• ciepłe: Aleucki, Brazylijski, Gujański, Gwinejski, Karaibski, Kuro-Siwo, Monsunowy (zmienny kierunek, w lecie towarzyszy mu Równikowy Wsteczny, w zimie zimny Somalijski), Norweski, Południoworównikowy (Atlantyk i Pacyfik), Północnoatlantycki, Północnopacyficzny, Północnorównikowy (Atlantyk i Pacyfik), Równikowy prąd wsteczny (stały; Atlantyk i Pacyfik), Wschodnioaustralijski, Zatokowy (Golfsztrom)

• zimne: Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy, Benguelski, Dryf Wiatrów Zachodnich, Kalifornijski, Kanaryjski, Labradorski, Oja Siwo, Peruwiański, Somalijski (tylko zimą), Zachodnioaustralijski

wiatry: Pasat, Monsun, Bora, Mistral, Fen, Halny, Polak, Scirocco, Buran oraz nazwy grup wiatrów: bryza morska, bryza miejska, fenowy, wiatr spływowy, wiatr dolinny

Budowa wnętrza Ziemi: Sial, Sima, Crofesima, Nifesima, Nife, strefa granitowa, strefa bazaltowa, nieciągłości: MOHO, CONRADA, GUTENBERGA, WIEHERTA-OLDHAMA, astenosfera, warstwa perydotytowa

Astronomia: Merkury (brak księżyców), Wenus (brak księżyców), Ziemia (Księżyc), Mars (2 księżyce: Fobos, Deimos), Jowisz (16 księżyców w tym: Io, Europa, Ganimedes, Kallisto), Saturn (pierścienie i 21 lub 23 księżyce m.in. Tytan), Uran (15 księżyców), Neptun (2 księżyce), Pluton (1 księżyc - Charon)

FAKULTET EKONOMICZNY

EUROPA:

Albania	Tirana
Andora	Andora
Austria	Wiedeń	Graz, Linz, Innsbruck
Belgia	Bruksela	Antwerpia
Białoruś	Mińsk	Grodno, Witebsk, Brześć, Mohylew
Bośnia i Hercegowina	Sarajewo
Bułgaria	Sofia	Warna
Chorwacja	Zagrzeb	Dubrownik
Czechy	Praga	Ostrawa, Brno
Dania	Kopenhaga
Estonia	Tallin	Parnawa, Tartu (Dorpat)
Finlandia	Helsinki	Oulu
Francja	Paryż	Marsylia, Bordeaux, Nantes, Hawr, Lyon, Strasbourg, Lille, Brest
Grecja	Ateny
Hiszpania	Madryt	Barcelona, Walencja, Las Palmas, Saragossa, Toledo, Palos
Holandia	Haga	Amsterdam, Rotterdam, Arnhem, Nijmegen
Irlandia	Dublin
Islandia	Reykjawik
Serbia i Czarnogóra	Belgrad	Nisz, Prisztina
Liechtenstein	Vaduz
Litwa	Wilno	Kowno, Kłajpeda
Luksemburg	Luksemburg
Łotwa	Ryga	Dyneburg, Libawa, Windawa
Macedonia	Skopje
Malta	La Valetta
Mołdawia	Kiszyniów
Monako	Monako
Niemcy	Berlin	Hamburg, Monachium, Akwizgran, Kolonia, Kilonia, Bonn, Frankfurt n. M., Drezno, Düsseldorf, Saarbrücken, Essen, Poczdam
Norwegia	Oslo	Bergen, Narwik, Trondheim
Polska	Warszawa	--------------------------------------
Portugalia	Lizbona	Porto
Rosja	Moskwa	St Petersburg, Murmańsk, Archangielsk, Kujbyszew, Orzeł, Tuła, Królewiec, Smoleńsk, Stawropol, Wołgograd, Astrachań, Irkuck, Jakuck, Władywostok, Chabarowsk, Magadan, Norylsk, Workuta
Rumunia	Bukareszt	Braszów, Konstanca, Ploeszti, Piteszti, Timiszoara, Oradea
San Marino	San Marino
Słowacja	Bratysława	Koszyce, Preszów, Poprad, Nitra
Słowenia	Lublana	Maribor
Szwajcaria	Berno	Zurych, Genewa, Bazylea, Lucerna, Lozanna
Szwecja	Sztokholm	Uppsala, Göteborg, Malmö, Ystadt
Ukraina	Kijów	Lwów, Charków, Odessa, Dniepropietrowsk, Krzywy Róg, Sewastopol, Czernobyl
Watykan	--------	--------------------------------------
Węgry	Budapeszt	Miszkolc, Pecz, Sopron, Debreczyn, Tokaj
Wielka Brytania	Londyn	Leeds, Liverpool, Manchester, Stockton, Glasgow, Edynburg, Dover, Oxford, Belfast, Cardiff
Włochy	Rzym	Neapol, Turyn, Mediolan, Wenecja, Genua, Bari, Palermo, Asyż
Man*	Douglas	teryt. autonomiczne brytyjskie
W-y Normandzkie*		teryt. autonomiczne brytyjskie
W-y Owcze*	Thorshavn	teryt. autonomiczne duńskie
Svalbard i Jan Mayen*		teryt. autonomiczne norweskie
Gibraltar*		posiadłość brytyjska

AZJA:

Afganistan	Kabul		niepodległy, strefa walk wpływów rosyjskich z angielskimi
Arabia Saudyjska	Ar-Rijad		Mekka, Medyna, Dżidda turec., potem niepodległa
Armenia	Erewań		ZSRR
Azerbejdżan	Baku		ZSRR
Bahrajn	Manama		bryt.
Bangladesz	Dakka		bryt. potem część Pakistanu
Bhutan	Thimpu		bryt.
Brunei-Darussalam	Bandar Seri Begawan				bryt.
Chiny	Pekin		Szanghaj, Kanton, Nankin, Harbin, Wu-han, Lhasa
Cypr	Nikozja		bryt.
Filipiny	Manila		hiszp., potem USA
Gruzja	Tbilisi		Suchumi, Batumi ZSRR
Indie	Deli		Diu, Daman, Goa, Kalkuta, Bombaj, Madras, Bhopal, Jaipur bryt.
Indonezja	Dżakarta		Dżodżakarta, Bandung holend.
Irak	Bagdad		Mosul turec. potem bryt.
Iran	Teheran		niepodległy, strefa ścierania się wpływów rosyj. i bryt.
Izrael	Tel-Awiw		Jerozolima, Hajfa zał. '48, wcześniej Palestyna - turec., bryt.
Japonia	Tokio	Kioto, Kobe, Hiroszima, Nagasaki, Sapporo, Jokohama, Osaka, Nagoja
Jemen	Sana		turec. potem bryt.
Jordania	Amman		turec. potem bryt.
Kambodża	Phnom Penh		franc.
Katar	Dauha		bryt.
Kazachstan	Ałma-Ata		Celinograd, Kokczetaw, Kyzył-Orda ZSRR
Kirgistan	Biszkek		ZSRR
Korea Południowa	Seul		jap.
Koreańska Rep. Lud. D.	Phenian		jap.
Kuwejt	Kuwejt		turec. pote, bryt.
Laos	Wientian		franc.
Liban	Bejrut		turec. potem franc.
Malediwy	Male		bryt.
Malezja	Kuala Lumpur			bryt.
Mongolia	Ułan Bator		dawna część Chin cesarskich
Myanmar (Birma)	Rangun		Mandalay bryt.
Nepal	Katmandu		bryt.
Oman	Maskat		bryt.
Pakistan	Islamabad		Karaczi bryt.
Singapur	Singapur		bryt.
Sri Lanka	Kolombo		bryt.
Syria	Damaszek		turec. potem franc.
Tadżykistan	Duszanbe		ZSRR
Tajlandia	Bangkok		niepodl. o nazwie Syjam, strefa wpływów w XX w. franc. i bryt.
Tajwan	Tajpej		jap.
Timor Wschodni	Dili		portugalski; niepodl. w 1975 i od razu okup. indonezyjska do 2002
Turcja	Ankara		Istambuł, Izmir, Trapezunt, Antalya
Turkmenistan	Aszhabad		ZSRR
Uzbekistan	Taszkent		ZSRR
Wietnam	Hanoi		Ho-Chi-Minh franc. po II wojnie Wiet. Płd i Wiet. Demokr.
Zjedn. Emiraty Arab.	Abu Zabi		bryt.

AFRYKA:

Algieria		Algier					Oran franc.
Angola		Luanda					port.
Benin		Porto Novo					franc.
Botswana		Gaborone					bryt.
Burkina Faso		Wagadugu					franc.
Burundi		Bużumbura					niem. po I wojnie belg.
Czad		Ndżamena					franc.
Demokr. Rep. Kongo		Kinszasa					belg.
Dżibuti		Dżibuti					franc.
Egipt		Kair					Aleksandria, Suez, Asuan, El-Alamein bryt.
Erytrea		Asmara					włoska, potem w składzie Etiopii
Etiopia		Addis Abeba					niepodległa - okupacja włoska przed II wojną i w jej trakcie
Gabon		Libreville					franc.
Gambia		Bandżul					bryt.
Ghana		Akra					bryt.
Gwinea		Konakry					franc.
Gwinea Równikowa		Malabo					hiszp.
Gwinea-Bissau		Bissau					port.
Kamerun		Jaunde					niem., po I wojnie część do bryt. Nigerii reszta franc.
Kenia		Nairobi					Mombasa bryt.
Komory		Moroni					franc.
Kongo		Brazzaville					franc.
Lesotho		Maseru					bryt.
Liberia		Monrowia
Libia		Trypolis					Benghazi, Tobruk, El-Bajda turec., od 1912 włoska
Madagaskar		Antananarywa						franc.
Malawi		Lilongwe					bryt.
Mali		Bamako					franc.
Maroko	Rabat				Casablanca, Marrakesz, Tanger, Fez franc. przed I wojną wpływy niem.
Mauretania		Nawakszut					franc.
Mauritius		Port Louis					bryt.
Mozambik		Maputo					port.
Namibia		Windhuk					Lüderitz, Swakopmund niem. po I wojnie do RPA
Niger		Niamej					franc.
Nigeria		Abuja					Lagos bryt.
Rep. Połudn. Afryki		Pretoria					Kapsztad, Durban, Johannesburg, Oos-Londen, Port Elisabeth****
Rep. Środkowoafrykańska			Bangi				franc.
Ruanda		Kigali					niem., op I wojnie belg.
Sahara Zachodnia		Al-Ujun					hiszp. obecnie pod władzą marokańską
Senegal		Dakar					franc.
Seszele		Wiktoria					bryt.
Sierra Leone		Freetown					bryt.
Somalia		Mogadiszu					stworzone z części włoskiej i bryt.
Suazi		Mbabane					bryt.
Sudan		Chartum					Omdurman, Port Sudan, Wadi Halfa anglo-egipski
Tanzania		Dodoma					Dar-es-Salam niem., po I wojnie bryt.
Togo		Lome					niem., po I wojnie mniejsza cz. bryt. Ghany, większa cz. - franc.
Tunezja		Tunis					franc.
Uganda		Kampala					bryt.
W-y Św. Tomasza i Książęca					Sao Tome				port.
Wybrzeże Kości Słoniowej				Jamusukro					franc.
Zambia		Lusaka					bryt.
Zielony Przylądek		Praja					port.
Zimbabwe		Harare					bryt.
Bryt. Teryt. Oceanu Indyjskiego*							bryt.
Święta Helena*		Jamestown					bryt.
Reunion*		Saint Denis					franc.
Majotta*		Dzaoudzi					„zbiorowość terytorialna” Francji
Ceuta i Melilla*							integralna część Hiszpanii

AMERYKA PÓŁNOCNA I ŚRODKOWA:

Antigua i Barbuda	Saint John's			bryt.
Bahamy	Nassau			bryt.
Barbados	Bridgetown			bryt.
Belize	Belmopan			bryt.
Dominika	Roseau			bryt.
Dominikana	Santo Domingo					hiszp.
Grenada	Saint George's					bryt.
Gwatemala	Gwatemala			hiszp.
Haiti	Port-au-Prince				franc.
Honduras	Tegucigalpa			hiszp.
Jamajka	Kingston			bryt.
Kanada	Ottawa			Montreal, Quebec, Toronto, Winnipeg, Edmonton, Vancouver, Halifax franc. bryt.
Kostaryka	San Jose			hiszp.
Kuba	Hawana			Santiago hiszp. potem USA
Meksyk	Meksyk			Guadalajara, Puebla, Monterrey hiszp.
Nikaragua	Managua			hiszp.
Panama	Panama			hiszp.
Puerto Rico	San Juan			hiszp., potem USA
Saint Kitts i Nevis	Basseterre			bryt.
Saint Lucia	Castries			bryt.
Saint Vincent i Grenadyny			Kingstown		bryt.
Salwador	San Salwador				hiszp.
Stany Zjednoczone A.P.	Waszyngton			Nowy Jork, Newark, Boston, Filadelfia, Baltimore, Pittsburgh, Richmond, Miami, Atlanta, New Orleans, Houston, Dallas, Denver, Phoenix, Los Angeles, San Francisco, Sacramento, Portland, Seattle, Salt Lake City, Chicago, Detroit, Buffalo bryt.
Trynidad i Tobago	Port of Spain			bryt.
Grenlandia*	Godthab			teryt. autonomiczne duńskie
Antyle Holenderskie*	Willemstad			teryt. autonomiczne holenderskie
Aruba*	Oranjestad			teryt. autonomiczne holenderskie
Anguilla*	The Valley			bryt.
Bermudy*	Hamilton			bryt.
Bryt. W-y Dziewicze*	Road Town			bryt.
Kajmany*	George Town				bryt.
Montserrat*	Plymouth			bryt.
Turks i Caicos*	Cockburn Town						bryt.
Gwadelupa*	Basse-Terre			franc.
Martynika*	Fort-de-France					franc.
Saint Pierre i Miquelon*		Saint Pierre		franc.
W-y Dziewicze USA*	Charlotte Amalie						USA

AMERYKA POŁUDNIOWA:

Argentyna	Buenos Aires		Moron, La Plata, Santa Fe, Rosario, Bahia Blanca, Parana hiszp.
Boliwia	La Paz	Sucre hiszp.
Brazylia	Brazylia	Belo Horizonte, Salvador, Recife, Rio de Janeiro, Sao Paulo, Kurytyba, Manaus, Belem, Fortaleza port.
Chile	Santiago	Antofagasta, Valparaiso hiszp.
Ekwador	Quito	Guayaquil hiszp.
Gujana	Georgetown	bryt.
Kolumbia	Santafé de Bogota			Medellin hiszp.
Paragwaj	Asuncion	hiszp.
Peru	Lima	Callao, Cuzco hiszp.
Surinam	Paramaribo	holend.
Urugwaj	Montevideo	hiszp.
Wenezuela	Caracas	Maracaibo hiszp.
Falklandy-Malwiny*	Stanley	bryt.
Gujana Francuska*	Kajenna	franc.

AUSTRALIA I OCEANIA

Australia	Canberra			Sydney, Adelaida, Melbourne, Hobart, Brisbane, Perth, Alice Springs bryt.
Federalne Stany Mikronezji			Palikir	hiszp., po 1899 niem., po I wojnie jap., po II wojnie USA
Fidżi	Suwa			bryt.
Kiribati	Bairiki			bryt.
Nauru	Jaren			niem., po I wojnie teren mandatowy Australii, N. Zelandii i bryt.
Niue	Alofi			n. zeland.
Nowa Zelandia	Wellington			Auckland, Christchurch bryt.
Palau	Koror			hiszp., po 1899 niem., po I wojnie jap., po II wojnie adm. USA
Papua Nowa Gwinea	Port Moresby				cz. płn. niem., potem adm. austral., cz. płd. austral.
Samoa	Apia			niem., po I wojnie adm. n. zel.
Tonga	Nuku'alofa			bryt.
Tuvalu	Fongafale			bryt.
Vanuatu	Vila			anglo-francuskie kondominium
W-y Cooka	Avarua			n. zeland.
W-y Marshalla	Dalap-Uliga-Darrit					niem., po I wojnie jap., po II wojnie pod zarządem USA
W-y Salomona	Honiara			bryt.
Norfolk*	Kingston			austral.
W. Bożego Narodzenia*		Flying Fish Cove				austral.
W-y Kokosowe*	Bantam			austral.
Pitcairn*	Adamstown			bryt.
Nowa Kaledonia*	Noumea			franc.
Polinezja Francuska*	Papeete			franc.
Wallis i Futuna*	Mata Utu			franc.
Tokelau*	Fakaofo			n. zel.
Guam*	Agania			USA
Mariany Północne*	Chalan Kanoa				USA
Midway*	--------			USA
Samoa Amerykańskie*	Pago Pago			USA
Wake*	--------			USA

NAJWIĘKSZE PAŃSTWA (w mln km²)

Rosja - 17; Kanada - 9,9; Chiny - 9,6; USA - 9,4; Brazylia - 8,5; Australia 7,7; Indie - 3,3; Argentyna - 2,8; Kazachstan - 2,7; Sudan - 2,5; Algieria - 2,4; Dem. Rep. Kongo - 2,3; Grenlandia* - 2,2; Arabia Saud. - 2,1

NAJMNIEJSZE PAŃSTWA (w km²)

Watykan - 0,44; Monako - 1,95; Nauru - 21; Tuvalu - 26; San Marino - 60; Liechtenstein - 160; Wyspy Marshalla - 181; Wyspy Cooka - 240; Niue - 260; St Kitts i Nevis - 269; Malediwy - 300; Malta - 320; Grenada - 340 (nie uwzględniono terytoriów niesamodzielnych)

NAJLUDNIEJSZE PAŃSTWA (w mln osób)

Chiny - 1222; Indie - 936; USA - 263; Indonezja - 195; Brazylia - 162; Rosja - 147; Pakistan - 130;

Japonia - 125; Bangladesz - 121; Nigeria - 112

NAJMNIEJ LUDNE PAŃSTWA (w tys. osób)

Watykan - 0,86; Niue - 1,65; Tuvalu - 10,4; Nauru - 10,5; Palau - 18,1; Wyspy Cooka - 20; San Marino - 25; Liechtenstein - 31,7; Monako - 32; Wyspy Marshalla - 63; Antigua i Barbuda - 64; Andorra - 64,7; Dominika - 65,7; Seszele - 78,6; Kiribati - 84

NAJLUDNIEJSZE ZESPOŁY MIEJSKIE / MIASTA (w mln osób)

(w nawiasie ludność w granicach administracyjnych miast)

Meksyk - 20,2 (15,3); Seul - 16,3 (10,7); Sao Paulo - 15,2 (9,4); Czungking - 15,1 (4); Szanghaj - 13,0 (9,1); Bombaj - 12,6 (10); Tokio - 11,7 (8); Buenos Aires - 11,7 (3); Dżakarta - 11,5 (9); Kalkuta - 11,0 (4,4); Pekin - 10,6 (6,8); Osaka - 10,6 (2,6); Kair - 9,7 (6,8); Czengtu - 9,6 (2,9); Paryż - 9,3 (2,2); Los Angeles - 9,2 (3,5); Tiencin - 9,0 (5,1); Moskwa - 8,7 (8,4); Bangkok - 8,7 (5,6); Nowy Jork - 8,6 (7,3); Delhi - 8,4 (7,2); Teheran - 8,1 (6,6); Manila - 7,8 (1,6); Karaczi - 7,7 (6,7); Chicago - 7,7 (2,8); Stambuł - 7,5 (7,3); Londyn - 7,0 (2,7)

Razem 27 zespoły miejskie: 16 w Azji, 4 w Ameryce Płn, 4 w Europie, 2 w Ameryce Płd, 1 w Afryce

USTROJE W EUROPIE

monarchie:

królestwa: Hiszpania, Belgia, Holandia, Dania, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania

księstwa: Monako, Liechtenstein, Luksemburg, Andora

państwo kościelne - Watykan

reszta krajów to republiki

państwa federacyjne: Wielka Brytania, Niemcy, Belgia, Jugosławia, Rosja, Austria

konfederacja - Szwajcaria

reszta krajów to państwa unitarne

WALUTY W EUROPIE

Albania - lek

Andora - frank francuski i peseta

Austria - szyling

Belgia - frank belgijski

Białoruś - rubel białoruski

Bośnia i Hercegowina - marka

Bułgaria - lewa

Chorwacja - kuna

Czechy - korona czeska

Dania - korona duńska

Estonia - korona estońska

Finlandia - marka fińska

Francja - frank francuski

Grecja - drachma

Hiszpania - peseta

Holandia - gulden / floren

Irlandia - funt irlandzki

Islandia - korona islandzka

Jugosławia - dinar

Liechtenstein - frank szwajcarski

Litwa - lit

Luksemburg - frank luksemburski

Łotwa - łat

Macedonia - denar

Malta - lira maltańska

Mołdawia - leja

Monako - frank francuski

Niemcy - marka niemiecka

Norwegia - korona norweska

Polska - złoty

Portugalia - escudo

Rosja - rubel rosyjski

Rumunia - leja

San Marino - lira włoska

Słowacja - korona słowacka

Słowenia - tolar

Szwajcaria - frank szwajcarski

Szwecja - korona szwedzka

Ukraina - hrywna (grzywna)

Watykan - lira watykańska

Węgry - forint

Wielka Brytania - funt brytyjski

Włochy - lira włoska

JĘZYKI URZĘDOWE W EUROPIE I WYBRANYCH KRAJACH

Albania - albański

Andora - kataloński

Austria - niemiecki

Belgia - francuski, flamandzki (niderlandzki)

Białoruś - rosyjski, białoruski

Bośnia i Hercegowina - serbochorwacki

Bułgaria - bułgarski

Chorwacja - chorwacki

Czechy - czeski

Dania - duński

Estonia - estoński

Finlandia - fiński

Francja - francuski

Grecja - grecki

Hiszpania - hiszpański

Holandia - niderlandzki

Irlandia - irlandzki, angielski

Islandia - islandzki

Jugosławia - serbochorwacki

Liechtenstein - niemiecki

Litwa - litewski

Luksemburg - lezeburski, niemiecki, francuski

Łotwa - łotewski

Macedonia - macedoński

Malta - maltański, angielski

Mołdawia - mołdawski (rumuński)

Monako - francuski

Niemcy - niemiecki

Norwegia - norweski

Polska - polski

Portugalia - portugalski

Rosja - rosyjski

Rumunia - rumuński

San Marino - włoski

Słowacja - słowacki

Słowenia - słoweński

Szwajcaria - franc., włoski, niem., retoromański

Szwecja - szwedzki

Ukraina - ukraiński

Watykan - włoski, łacina

Węgry - węgierski

Wielka Brytania - angielski

Włochy - włoski

Brazylia - portugalski, Surinam - holenderski, Gujana - angielski, reszta niepodległych państw Ameryki Południowej - hiszpański.

Wszystkie lądowe kraje Ameryki Środkowej - hiszpański z wyjątkiem Belize - angielski

RPA - angielski, afrikaans

kraje Afryki północnej, półwyspu arabskiego, Irak - arabski

reszta krajów Afryki - przeważnie język byłej metropolii

większość krajów azji - nazwa języka od nazwy kraju

Filipiny - hiszpański, Indie - angielski, Iran - perski Izrael - hebrajski, arabski

Australia, Nowa Zelandia i Papua-Nowa Gwinea - angielski

Ludność świata w podziale na kontynenty (w mln., 1995)

świat - 5716, Azja* - 3458, Afryka - 727, Europa* - 727, Ameryka Półn. i Środk. - 455, Ameryka Płd. - 320, Australia i Oceania - 29

* - ludność azjatyckiej części Rosji wliczono do Europy

**** RPA ma zawiłą historię: państwa niepodlegle burskie Transvaal (RPA) i Oranje, zajęte w wyniku wojen burskich na przełomie XIX i XX wieku przez Anglików. Od 1910 RPA autonomiczna w ramach Commonwealth'u. Od 1949 całkowita niepodleglość.

---