Pytanie nr 82: Scharakteryzuj typy genetyczne wsi w Polsce.

Wieś- jednostka osadnicza o zwartej, skupionej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, nieposiadająca praw miejskich lub statusu miasta.

Okolnica- nieduża wieś placowa. Wokół okrągłego lub nieregularnego placu stoją zabudowania tworząc pierścień lub podkowę z jednym, najwyżej dwoma wejściami do wsi. Wsie w tym kształcie powstawały licznie we wczesnym średniowieczu w Europie
na obszarach częstych walk plemiennych. Współcześnie spotykamy je w Afryce.
Jest to wieś o charakterze obronnym. Plac wewnątrz służy jako miejsce postoju zwierząt;
pola o układzie wachlarzowym; wewnątrz placu był staw lub studnia. Typ wsi słowiańskiej.

Owalnica- wieś placowa, w której plac przybiera kształt wrzeciona. Gęsta zabudowa wzdłuż dwóch łukowatych ulic między którymi znajdował się wolny plac. Plac ten służył jako miejsce postoju zwierząt, mógł też być wykorzystywany jako sadzawka lub miejsce gdzie toczyło się życie społeczne wsi. Dostęp do wsi mógł być łatwo zamknięty dwoma bramami. Kształt taki przybierały stare wsie słowiańskie (głównie na Pomorzu). Wieś ma postać jednej wydłużonej ulicy w kształcie wrzeciona z placem po środku. Na placu był kościół, również cmentarz i stawy z wodą pitną i dla zwierząt.

Przydrożnica= ulicówka- wieś jednodrożna o zwartej zabudowie, w której domy ciągną
się po obydwóch stronach jednej ulicy. Ulicówki towarzyszyły najczęściej niwowemu układowi pól. Przyjmuje kształt ulicy na podobieństwo ulicy miejskiej; jest to powszechny typ wsi w całej Polsce.

Wielodrożnica- wieś o zwartej lecz chaotycznej zabudowie, nieregularnym przebiegu krętych dróg krzyżujących się pod różnym kątem. Nie ma tu osi, wzdłuż której koncentrowały
się zabudowania. Zabudowa występowała powierzchniowo; popularny typy wszędzie.

Widlica- wieś w której zabudowania zgrupowane są na rozwidleniu dróg.

Wieś leśno- łanowa= łańcuchówka- wieś w której domy umieszczone są niezbyt gęsto i ciągną się na całej długości gruntów w różnej odległości od drogi. Powstawała na karczunkach leśnych, w których osadnicy otrzymywali nadział ziemi w kształcie pasma (pasmowy układ pól) obejmującego według dawnej miary powierzchni 1 łana.
Pasma biegły prostopadle do drogi bądź rzeki stanowiącej oś doliny.
W ten sposób każdy osadnik posiadał w swoim udziale zarówno urodzajne ziemie w dnie doliny, jak i słabsze- na zboczach, które mógł użytkować jako pastwiska. Wsie takie zakładano głównie w XIV- XV w.; głównie w górach.

Rzędówka- wieś o różnej długości, od pół km do kilku km, w której domy stoją przeważnie po jednej stronie drogi , w pewnej odległości od siebie. Wsie takie tworzyły się najczęściej jako rzędówki bagienne poczynając od XVI w. w związku z osadnictwem na terenach podmokłych, obszarach zabagnionych w celu ich osuszenia (osadnictwo „olęderskie”). Rzędówki powstawały też w XVIII i XIX w. w związku ze zmianami agrarnymi wywoływanymi np. parcelacją majątków czy też uwłaszczeniem chłopów. Dla rzędówki charakterystyczny jest pasmowy układ pól ( pola w kształcie długich, wąskich pasm). Występuje głównie w Polsce środkowej, województwo łódzkie.

Wieś regularna fryderycjańska- celem było zagospodarowanie terenów najsłabiej zaludnionych; Fryderyk II król pruski rozpoczął tę akcję na Śląsku, Pomorzu i Prusach Wschodnich; cele: zaludnić obszar, zapewnić do obszarów przemysłowych, germanizować ziemie. Kolonie miały różny układ przestrzenny; głównie obszar dolnego śląska, zabór pruski.

Wieś józefińska- w zaborze galicyjskim; układ wsi naśladował wsie fryderycjańskie a układ pól wzorowany na osadnictwie węgierskim; pola porozrzucane- układ szachownicy.

Wieś samotnicza= samotnia- składa się z pewnej liczby oddzielnie, z dala od siebie stojących zagród; może być zgrupowanie max. 3 zagród.

Wieś folwarczna- wsie dużo obszarowe, zabudowania zgrupowane w jednym kierunku.

Wieś olęderskie- powstały na karczunku lasu; wsie były demokratyczne; charakterystyczne dla obszarów podmokłych w celu osuszenia.

Wieś szeregówka- domy w szeregu do ulicy przyległej do głównej ulicy.

Wieś rzemieślnicza; przemysłowa; robotnicza; górnicza; hutnicza.

Wieś linijna- wieś wzdłuż drogi.

Wieś jednoosiowa- wieś wzdłuż jednej drogi np. ulicówka, rzędówka.

Wieś wieloosiowa- wieś wzdłuż kilku dróg np. widlica.

Wieś placowa- wieś, której centralną część stanowi plac lub rozszerzona ulica otoczona zabudową np. owalnica, okolnica.

2

---