Pieniądz - wszystko, co zostanie zaakceptowane jako środek wymiany; środek płatniczy przyjęty przez daną społeczność, emitowany przez bank, szczególna forma płatnicza.

Funkcje pieniądza:

• wymiany,

• tezauryzacji - gromadzenie skarbu, założenie zysku w długim okresie czasu,

• miernika wartości (f. porównawcza)

• środka płatniczego,

• pieniądza światowego.

Kreacja pieniądza - polega na kredycie, jedyna instytucją, która kreuje pieniądz jest bank.

Zjawiska finansowe - zjawiska, w których pieniądz jest w ruchu; dotyczą wszystkich sytuacji, w których dochodzi do wymiany pieniądza.

Podział:

1. Kryterium przedmiotowe:

1. przychody i wydatki o charakterze komercyjnym (związane ze sprzedażą i nabywaniem dóbr),

2. przychody i wydatki związane z zapłatą za pracę lub zakup pracy (cena siły roboczej - dochody),

3. przychody i wydatki o charakterze transferowym - transfer nie ma wzajemnej odpłatności, np. renta, bezzwrotny zasiłek lub zapomoga.

Przychody transferowe - dochody budżetowe

Wydatki transferowe - dotacje dla przedsiębiorstw, zasiłki dla bezrobotnych

4. przychody i wydatki instytucji kredytowych (banki) i ubezpieczeniowych,

5. opłaty za usługi społeczne.

2. Kryterium podmiotowe:

1. finanse publiczne (w tym finanse samorządów terytorialnych) ora finanse ubezpieczeń społecznych,

2. finanse przedsiębiorstw,

3. finanse gospodarstw domowych (wspólnota prowadzenia finansów - kryterium wyróżnienia gospodarstw. domowych),

4. fundusz ubezpieczeń gospodarczych o charakterze komercyjnym (np. Warta),

5. finanse banków.

Finanse publiczne - publiczne zasoby pieniądza, operacje tymi zasobami oraz normy prawne, które je regulują, i procesy gromadzenia i wydatkowania środków publicznych na podstawie norm prawnych (ust. o finansach publicznych z 1998 r.) wg ustawy.

Finanse publiczne - procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oaz ich rozdysponowaniem, a w szczególności finansowanie długu publicznego, zarządzanie tymi środkami, finansowanie deficytu budżetowego.

Finanse publiczne:

1. budżet państwa

• jednostki budżetowe (np. kancelaria prezydenta)

gospodarka pozabudżetowa

• zakłady budżetowe,

• gospodarstw pomocnicze,

• środki specjalne

• budżety samorządowe (gmina, powiat, województwo),

• jednostki budżetowe (np. szkoły)

• inne instytucje sektora publicznego (np. szkoły wyższe, instytucje kultury)

• państwowe i samorządowe fundusze celowe

Wskaźniki:

1. fiskalizm - relacja ułamek - licznik dochody, system finansów publicznych (źródła finansowania z tytułu finansów publicznych) mianownik PKB; wyrażony w procentach udział naszego wkładu finansowego w możliwości finansowe państwa; w Polsce ma tendencje wzrostową (40 -51% ostatnie lata, w UE 30%),

2. redystrybucja - relacja wydatków systemu finansów publicznych do PKB wyrażona w procentach; w Polsce 43 - 52%, UE 24 -33%. Wskaźnik centralizacji (decentralizacji) - im wskaźnik większy tym decentralizacja jest mniejsza.

Funkcje finansów publicznych:

• alokacyjna,

• redystrybucyjna,

• stabilizacyjna.

Sektor publiczny dotyczy działalności jednostek państwowych i rządowych oraz innych jednostek publiczno - prawnych.

Kryteria podziału sektora publicznego:

1. wydatki - materialne (zakup dóbr i usług) i transferowe (f. redystrybucyjna)

2. działalność - przedsiębiorstwa państwowe i wszystkie jednostki centralne i samorządowe administracji publicznej,

3. majątkowe - majątek służący władzy (urzędy publiczne, np. sejm), administracji publicznej oraz publicznym instytucjom usługowym (szpitale) oraz majątek w użytkowaniu publicznym.

W sferze finansów rozróżniamy finanse publiczne i prywatne. W sferze realnej sektor publiczny i prywatny. W obu wypadkach jest to własność publiczna (społeczeństwa). Finanse publiczne reprezentują zjawiska i procesy pieniężne.

Sektor publiczny to zjawisko realne znacznie zasadnicze ma tu majątek trwały i obrotowy.

Sektor finansów publicznych - zaliczamy tu wszelkie organy władzy publicznej oraz:

1. państwowe osoby prawne

2. państwowe jednostki organizacyjne nie objęte krajowym rejestrem sądowym, których działalność jest finansowana w części lub w całości ze środków publicznych z wyjątkiem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego,

Sektor dzieli się na:

1. Rządowy

2. Samorządowy

Skarb państwa - własność majątek państwa zarówno ruchomy jak i nieruchomy.

Ujęcia:

• podmiotowe (państwo jako właściciel majątku),

• przedmiotowe (majątek państwa i jego własności majątkowe),

• instytucjonalne (odrębny urząd utworzony dla zajmowanie się tylko interesami majątkowymi państwa).

Funkcje skarbu państwa:

1. kasjera - obsługa kasowa budżetu państwa, prowadzenie i wydawanie środków finansowych budżetowych i pozabudżetowych,

2. bankiera - prowadzenie rachunków związanych z gospodarką budżetową (nieposiadające osobowości prawnej) i pozabudżetową, prowadzenie podatków firm i banków państwowych, prowadzenie rachunków samorządów terytorialnych, emisja papierów wartościowych, udzielanie bezpośrednich pożyczek, gwarant udzielanych kredytów.

Dotacja - bezzwrotna pomoc finansowa państwa pod pewnymi warunkami na konkretny cel. Warunki:

• pieniądze są znaczne,

• pieniądze niewykorzystane muszą być zwrócone,

• musi być wykorzystana w ciągu jednego roku budżetowego,

• niezależne od statusu, przydzielane według uznania.

Subwencja - nieodpłatna pomoc finansowa państwa, otrzymuje się ją z przydziału, nie trzeba motywować mogą przechodzić na cały rok następny, nie trzeba określić celu subwencji (subwencja wskazana i niewskazana).

Model skarbu państwa (od 1996 roku)

1. Minister Skarbu Państwa - prawo do prywatyzacji majątku, koordynuje działania z ministerstwem finansów.

2. Ministerstwo Finansów - operuje finansami w roku budżetowym, zajmuje się majątkiem pieniężnym.

3. NBP - prawo wyłączności do ustalania i prowadzenia polityki fiskalne, posiada wyłączność na emisję pieniądza (odnośnie funkcji bankiera).

Akty prawne finansów publicznych:

• Konstytucja - 2.IV.97.,

• Ustawa o finansach publicznych - 26.XII.98.,

• Wszystkie uchwały budżetowe,

• Ustawy podatkowe,

• Ustawa o pozabudżetowych funduszach publicznych,

• Ustawy samorządowe,

• Ustawy regulujące działalność Ministerstwa Finansów rządu i pozostałych ministerstw,

• Ustawa karno - skarbowa,

• Akty wykonawcze, rozporządzenia, zarządzenia.

Finanse publiczne obejmują:

• pobór podatku, opłat, ceł,

• uzyskiwanie dochodu z majątku publicznego i z obciążeń parafiskalnych (np. obowiązkowe składki ubezpieczeń społecznych),

• wprowadzanie dotacji,

• wprowadzanie subwencji,

• zaciąganie pożyczek publicznych.

Podmioty sektora publicznego

Jednostki budżetowe - regulacja w dochodowości i wynagrodzenia. Nie posiada osobowości prawnej (np. nie może zaciągać kredytu), nie może sama decydować o swoich finansach, ma rachunek, ale kontrola zależy od założyciela.

Założyciel - dysponent środków finansowych, np. budżet centralny (forma ministerstw), gmina dysponująca środkami finansowymi. Założyciel może stworzyć jednostkę budżetową lub ją odwołać są tworzone tam gdzie nieodzowne dla funkcjonowania społeczeństwa i nie tworzą dochodu, a jeśli już to o niewielkim znaczeniu (np. szkoła). Dochody jednostki budżetowej są wydatkami organów powołujących tę jednostkę. Czynności cywilno- prawne są dokonywane w imieniu skarbu państwa albo jednostki założycielskie.

Dochód jednostki budżetowe jest dochodem organu założycielskiego - nieprzewidywalne dochody organu założycielskiego.

Jednostka budżetowa wg planu finansowego 1.I - 31.XII; niewykorzystane środki zwraca do budżetu. Jednostka budżetowa dokonuje zakupów zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych.

Jednostki budżetowe:

• Kancelaria Prezydenta,

• Sejm i Senat,

• Administracje samorządowe,

• Sądy,

• NIK,

• Prokuratura,

• MON,

• Więziennictwo,

• Szkoły Wyższe,

• Domy opieki społecznej

• Parki narodowe.

Jednostka budżetowa rozlicza się metodą brutto.

Gospodarstwa pomocnicze - tworzone przy jednostkach budżetowych, wyodrębnione organizacyjnie części jednostki budżetowej, ale tylko przy jednostkach jest sens ich funkcjonowania. Mogą zarobkować. Zysk netto w wysokości 50% jest kierowany do budżetu jednostki założycielskiej, a w 50% na potrzeby własne. Gdy nic nie zarabia to jednostka założycielska utrzymuje gospodarstwa pomocnicze. Mogą działać na zasadach uproszczonych lub rozrachunku gospodarczego (pełna księgowość). Nie posiadają osobowości prawnej. To np. zakłady obsługujące ministerstwa, ośrodki wypoczynkowe, szkolenia.

Środki specjalne jednostki budżetowej - mają wyodrębniony rachunek środków pieniężnych, aby mogły prowadzić daną działalność w jednostkach budżetowych i są przekazywane na pokrycie kosztów tej działalności. Jeśli mają niedobór to wówczas przewiduje się albo dotację albo likwidację danego podmiotu. Nadwyżka po opłaceniu kosztów działalności do jednostki założycielskiej. Mogą pojawić się darowizny, usługi, które stanowią dochód i źródło finansowania.

Środki specjalne mobilizacyjne - jednostka budżetowa może powołać takie środki, np. na wypadek nieszczęścia (odzież, koce, odżywki, woda, olej itp.)

Zakład budżetowy - forma gospodarki pozabudżetowej, część środków finansowych pozyskuje z własnej działalności, nie posiada osobowości prawnej, z zasady swoje wydatki powinien pokrywać z dochodów, jeśli ponosi straty to pokrywa się je z dotacji do 50% ej straty, zysk na koniec roku budżetowego przekazujemy jednostce budżetowej.

Tworzone są przez dysponenta części budżetowej. Prowadzą plan finansowy. Kierownik, dyrektor jest pełnomocnikiem Skarbu Państwa. Zakład swoje zobowiązania wobec budżetu z tytułu dochodu (po opłatach, podatkach) resztę oddaje budżetowi (50% tej kwoty; rozliczenie netto), np. Zakład Komunikacji Miejskiej.

Jest otoczką dla podmiotu, który musi spełniać zadanie w całości.

Fundusze celowe należą do sektora publicznego:

• posiadają osobowość prawną (z pewnymi wyjątkami),

• mogą reprezentować swoje władze przez administrację sądową,

• mogą występować o kredyty,

• cel funkcjonowania - realizacja zadań, do których został powołany,

• może świadczyć świadczenia publiczno- prawne, może prowadzić działalność (ale nie produkcja lub inne usługi) może generować dochód, może zarobkować,

• ma prawo być dotowany z budżetu państwa (nie ma reguły jak),

• jest 11 funduszy celowych w Polsce i one mogą czerpać z budżetu państwa,

• jest bardziej elastyczną gospodarką finansową,

• miała odciążyć budżet państwa,

• decentralizacja finansów państwa,

• działają wg planu rocznego,

• fundusze mają tylko dotacje,

• nadwyżka zostaje w funduszu,

• mogą zaciągać kredyt z budżetu

np.

1. Fundusz Alimentacyjny

• świadczenie na rzecz dziecka, przysługuje rodzicom,

• wysokość alimentów zatwierdza sąd,

• środki otrzymują najbardziej potrzebujący.

2. Państwowy Fundusz Kombatancki.

3. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

4. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

• grunty rolne,

• gospodarka wodna,

• melioracja.

5. Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego - w zaniku

6. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - otrzymuje środki z dotacji, prowadzi świadczenia - ekspertyzy (również dotacje z UE),

7. Fundusz Rozwoju Rynku.

8. Fundusz Pracy.

9. Fundusz Demonopolizacji Handlu.

10. Fundusz Geodezyjny.

11. Fundusz Świadczeń Pracowniczych (dofinansowywany ze składek).

12. Fundusz Promocji Twórczości.

13. Fundusz Restrukturyzacji Górnictwa.

14. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• może być finansowany z budżetu, dotacje,

• zarobkuje niewiele,

• pieniądze z UE,

• odpisy podatkowe na rzecz funduszu.

Agencje:

• mają osobowość prawną,

• finansowane z dotacji budżetowych, administrowanie majątkiem, który mają do dyspozycji z opłat,

• może zarobkować w różnej formie (nie produkuje, ale świadczy usługi)

np.

1. Agencja Rynku Rolnego

• pilnuje interesów rolnictwa,

• prowadzi skup zbóż.

2. Agencja Własności Skarbu Państwa

• może sprzedać i nabyć odpowiednie prawa finansowe,

• możliwość wydzierżawienia, najmu (prowizje, opłaty, głównie grunty orne).

3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

4. Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad

Inne jednostki sektora publicznego:

• Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego,

• PAN, uczelnie, muzea, teatry,

• Fundusz Kościelny

Finansowanie budżetu państwa - NBP.

Towar - dobra i usługi które zostały wycenione.

Rynek:

• dóbr i usług,

• pracy

• finansowy - ogół transakcji zawieranych na rynku (podmioty z nadwyżką i niedoborem)

• pieniężny (do 1 roku)

• kapitałowy.

Rynek pieniężny:

• pomaga w zarządzaniu płynnością pieniądza,

• cechuje się najwyższą płynnością,

• ochrona przed ryzykiem stopy procentowej,

• miejsce wyceny pieniądza w czasie- oprocentowanie, które płaci na rynku międzybankowym,

• zysk pochodzący ze spekulacji na rynku - arbitraż.

Składa się z rynku:

1. pierwotnego - następuje wprowadzenie papierów wartościowych przez emitenta

2. wtórnego - obrót tymi papierami - inwestment, tylko inwestorzy.

Na obu rynkach papiery kupują banki komercyjne, NBP, Bank Centralny (Państwo), przedsiębiorstwa i instytucje ubezpieczeniowe.

Rynek kapitałowy:

Rynek kapitału średnio- i długookresowego - środki na inwestycje (od roku do 25- 30 lat).

Papiery wartościowe - cena emisyjna stała

Bony pieniężne

Rodzaje bonów skarbowych:

1. dla ludności - niski nominał,

2. dla posiadających gotówkę - od 100 tys. do 1 mln,

Rodzaje bonów skarbowych:

1. krótkoterminowe - emitowane przez Skarb Państwa, sprzedaż ma charakter ciągły, cena ich pomniejszona o dyskonta, wysoka płynność

Rodzaje bonów skarbowych:

1. zmaterializowane - o małych nominałach (na okaziciela),

2. zdematerializowane - o dużych nominałach.

Formy bonów skarbowych:

1. weksle,

2. bilety skarbowe,

Mogą występować na rynku wtórnym:

1. certyfikaty skarbowe - emitowane przez NBP, sprzedaż - przetarg proponuje się ceny netto,

2. bony komercyjne.

Papiery wartościowe na rynku wtórnym kapitałowym:

1. o dochodach zmiennych -akcje,

2. o dochodzie stałym - obligacja.

Fundacje:

• art. 5 o finansach publicznych określa, że fundacji nie można zaliczyć do sektora publicznego, nie mogą być finansowane ustawowo z budżetu państwa,

• art. 23 o finansach publicznych mówi - fundusze są organizacjami, które nie mogą otrzymywać darowizn z nieruchomości z zasobów majątku Skarbu Państwa.

Dziedziny, w których można zakładać fundacje:

• charytatywne,

• sportowe,

• naukowo- badawcze,

• oświatowe,

• wychowawcze.

Rolowanie - w przypadku bonów, bardzo rzadko obligacje (wznowienie emisji w dniu zapadalności)

Bank Centralny - zadania:

1. Zachowanie wartości pieniądza.

2. Stabilność systemu finansowego.

3. Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej.

4. Czuwanie nad sprawnością systemu bankowego.

5. Sprawny przebieg procesów systemu bankowego (odpowiednia ilość banków, itp.).

Bank centralny w kontekście banku państwa.

Bank Centralny:

1. Bank banków

Obrót między bankowy - pieniądz gotówkowy i pieniądz rezerwowy. Wysokość rezerw finansowych określa normy kredytowe (wystawca weksla - płaci zobowiązanie).

Transakcja między bankiem centralnym a komercyjnym to redyskonto.

Bank skupuje weksle od obywateli żeby otrzymać kredyt od banku centralnego (weksle SA zastawami).

Bank Centralny wobec banków stosuje instrumenty polityki finansowej:

• stopy procentowe,

• stopy bankowe,

• reguluje proces tworzenia pieniądza przez banki komercyjne,

• przechowuje papiery wartościowe banków komercyjnych,

• prowadzi rachunki walutowe banków komercyjnych,

• ustala kurs walutowy.

2. Bank państwa - ma dużą dozę niezależności (konstrukcja prawa oparta na niemieckich wzorach).

• dbałość o zabezpieczenia interesów rządu, państwa, prowadzi politykę, która ma sprzyjać polityce budżetowej państwa,

• prowadzi rachunek jednostek budżetowych,

• obsługa budżetu państwa,

• reprezentuje interesy państwa w zakresie obsługi długu (emisja i dystrybucja obligacji),

• prowadzi bezpośrednie rachunki państwa (p. rachunki Sejmu, Senatu, kancelarii Prezydenta),

• prowadzi administrację rezerw dewizowych państwa,

• prowadzi politykę kursu walutowego i rezerw walutowych

• jest doradcą i koordynatorem polityki rządu.

3. Funkcja emisyjna - NBP ma wyłączność na emisję pieniądza (Europejski Bank Centralny - Franfurkt nad Menem, zwyczajowo PKO S.A. był odpowiedzialny za kontakty z zagranicą).

Niezależność NBP jest zapisana w Konstytucji:

• 6- cio letnia kadencja prezesa - nieodwołalna,

• ustawa o prawie bankowym mówi, że NBP nie musi wykonywać poleceń rządu,

• ustawa mówi, że ze środków wypracowanych przez NBP nie można finansować sektora publicznego,

• suwerenność zakresie ustalania kursu walutowego,

• może samodzielnie podejmować decyzje w zakresie polityki monetarnej,

• niezależność finansowa - niezależność zakresie podziału funduszy wypracowanych przez NBP.

Instrumenty polityki monetarnej:

a) środki ilościowe - związane z kontrolą kredytów, kredytów, wpływ na nie mają stopa procentowa, stopa dyskontowa, rezerwy obowiązkowe, operacje otwartego rynku,

b) środki jakościowe - dotyczą selektywnej kontroli kredytów (termin spłaty, dodatkowe zabezpieczenia przy udzielaniu kredytów, wysokości kredytów).

Instrumenty:

1. pośrednie

1. stopa rezerw obowiązkowych,

2. obowiązkowych inne prawne ograniczenia

2. klasyczne - bezpośrednie

1. operacje otwartego rynku,

2. stopa dyskontowa

Operacje otwartego rynku - zakup i sprzedaż przez Bank Centralny papierów wartościowych (papierów skarbowych) o stałym oprocentowaniu..

Polityka refinansowa jest to polityka redyskontowa i polityka kredytu lombardowego.

Redyskonto - udzielanie kredytu bankom komercyjnym przez Bank Centralny.

Jeśli stopa redyskontowa jest wysoka to środków finansowych na rynku jest mniej.

Kredyt lombardowy - kredyt udzielany przez Bank Centralny bankom komercyjnym na bardzo krótkie terminy (kilkudniowe) pod zastaw papierów wartościowych do wysokości nawet 75% ich wartości nominalnej.

Instrument perswazji moralnej - polega na formułowaniu przez NBP nieformalnych nacisków w stosunku do banków komercyjnych.

Rola Banku Centralnego na rynku pieniężnym wg wytycznych UE (Międzynarodowy Fundusz Walutowy):

• ma finansować i kontrolować instytucje finansowe,

• przechowuje rezerwy złota i walut,

• walka z inflacją w kontekście stabilizacji cen,

• emituje znaki pieniężne

• NBP ma obowiązek utrzymywać stabilny poziom cen.

Budżet państwa - pierwszy w XVII wieku. Francja - II połowa XIX wieku budżet.

Znaczenie budżetu:

• Wielopoziomowe, gdyż jest to główny element sprawowania władzy,

• Rachunek którym dokonuje się gromadzenia i dzielenia największej części środków pieniężnych,

• Główna metoda na wydatkowanie środków publicznych,

• Uchwalony przez parlament - moc ustawy - obowiązuje jeden rok od 1 stycznia do 31 grudnia, wszystkie zmiany musi być zgoda parlamentu.

Budżet - plan dochodów i wydatków na rok budżetowy jest przygotowywany przez władzę wykonawczą (rząd), jest prezentowany parlamentowi i po zapoznaniu się musi on podjąć decyzje w zakresie budżetu.

Zasada konstrukcji budżetu - w oparciu o ustawę o finansach publicznych z 26.XI.98 roku; określa że jest to plan finansowy państwa.

Budżet dotyczy:

• organów władzy państwowej,

• kontroli i ochrony prasy,

• sądów i trybunałów,

• administracji rządowej.

Ustawa budżetowa ustala:

• dochody budżetu państwa (pochodzą z różnych źródeł),

• wydatki,

• deficyt budżetowy i źródła jego pokrycia,

• określa limity zatrudnienia w administracji rządowej,

• przychody i rozchody niepodlegające zwrotowi a pochodzące ze źródeł zagranicznych,

• zestawienie przychodów wydatków państwowych zakładów budżetowych, środki specjalne, gospodarstwa pomocnicze,

• plany finansowe państwowych funduszy celowych,

• wykaz programów wieloletnich (perspektywy państwa),

• dotacje celowe dla samorządów terytorialnych, dotyczą one zadań zleconych ustawowo i powinna administracja lokalna otrzymywać subwencję.

Główne źródło budżetu państwa:

• podatek - pobierany na mocy ustawy od podmiotów, które otrzymują dochód,

• opłata - pobierany na mocy ustawy od podmiotów, które otrzymują dochód,

• cła,

• wpływy z zysków przedsiębiorstw państwowych jednostek jednoosobowych spółek skarbu państwa,

• dywidendy

• wpłaty z zysku NBP,

• wpływy wchodzące w skład gospodarstw pomocniczych zakładów budżetowych,

• dochody z najmu i dzierżawy majątku skarbu państwa,

• opłaty z poręczeń gwarancji udzielonych przez skarb państwa,

• odsetki ze środków państwowych.

Na co budżet państwa wydatkuje:

• realizacja zadań - kontrola i administracja rządowa, władzy państwowej, ochrony prawa, sądy i trybunały,

• na subwencje ogólne jednostek centralnych, samorządu terytorialnego,

• dotacje celowe na zadania zlecone samorządowi terytorialnemu,

• dofinansowanie jednostek własnych (urząd wojewody), samorządu terytorialnego,

• zadania określone ustawami (opieka społeczna, renty, dodatki mieszkaniowe).

Budżet posiada rezerwy charakterze:

• ogólnym - rezerwy na wydatki nieprzewidziane w trakcie planowania budżetu, nie może kwota być większa niż 2-10 % całości wydatków,

• celowym - środki finansowe, znane ale nieokreślone do końca (nie wiemy ile, kto dostanie, do 5% budżetu), wydatki zagraniczne, obsługa placówek dyplomatycznych.

Deficyt - różnica między wydatkami przychodami/

Źródła pokrycia deficytu:

• sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na kapitałowym rynku krajowym i zagranicznym,

• bony skarbowe - do 1 roku - kupowane w pakietach,

• kredyty skarbowe w bankach krajowych i zagranicznych,

• pożyczki różnego typu,

• źródła z prywatyzacji,

• nadwyżki z pozostałych lat.

Klasyfikacja dochodów i wydatków budżetowych:

1. podmiotowa - przekłada się na części (podmiot) budżetu, dotyczy organów władzy państwowej, kontroli ochrony państwa, prawa, sądów, administracji rządowej (np. ministerstwo edukacji),

2. przedmiotowa - działy i rozdziały (przedmiot)- dotyczą rodzaju działalności (np. szkolnictwo wyższe),

3. rodzajowa - paragrafy (rodzaj) - rodzaj dochodów, przychodów lub wydatków (np. z ministerstwa).

Wydatki w ramach budżetu państwa:

1. bieżące - oprocentowanie i dyskonta (bonów) papierów skarbowych, obsługa zaciągniętych kredytów

2. związane z obsługą wydatków Skarbu Państwa - wydatki związane z subwencjami dotacjami, realizacja zadań zleconych i świadczenia związane z usługami Skarbu Państwa, emerytury i renty, zakupy i remonty, wydatki o charakterze statutowym,

3. majątkowe, kapitałowe - wydatki na zakup akcji (charakter majątkowy), wniesienie wkładu do spółek handlowych lub wydatki o charakterze inwestycyjnym, dotacje celowe, inne inwestycje finansowane z budżetu państwa.

Procedura budżetowa:

• ciężar spoczywa na Ministerstwie Finansów, a nawet na Ministrze Finansów,

• założenia budżetu państwa muszą być,

• przygotowanie projektu budżetu,

• konsultacje między resortowe,

• wersja ostateczna przedstawiona parlamentowi.

Projekt przedstawia Minister Finansów roku poprzedzającym do 30.IX. powinien być przedstawiony, ale może być przedłużony w szczególnych okolicznościach. Rząd może wystąpić do Komisji Konstytucyjnej o przedłużenie terminu: prowizorium budżetowe (np. prowizorium do końca marca a więc budżet powinien być przedstawiony na trzy miesiące przed do końca grudnia).

1. Przygotowanie projektu budżetu

2. Uchwalenie

• projekt wpływa do Sejmu - czytanie budżetu (trzykrotne),

• Minister Finansów pracuje nad poprawkami i przedstawia się powtórnie (nawet poprawiony budżet to zawsze jest drugie czytanie),

• trzecie czytanie - już po zaakceptowanych poprawkach - głosowanie 3/5 za to budżetu zaakceptowany,

• przesyłany do Senatu - czytanie,

• powrót do Sejmu - uchwalony i przesłany do Prezydenta,

• Prezydent w ciągu 7 dni może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zgodność z Konstytucją lub uchwalić.

3. Wykonanie budżetu

• Nie można przesuwać środków,

• Chyba, że Sejm zwoła posiedzenie specjalne i ze środków awaryjnych zasili,

• Kontrolowanie i ocena stanu państwa (czerwiec w sejmie).

4. Ocena wykonania budżetu (maj, czerwiec) za zeszły rok budżetowy. Sejm nadaje absolutorium (gdy rząd nie dostanie absolutorium zostaje rozwiązany).

Zasady budżetowe:

1. Złota zasada - równowagi budżetowej - dochody i wydatki powinny być wyrównane, sam deficyt nie jest zły (najgorszy to deficyt bilansu płatniczego - odpływ pieniędzy z gospodarki).

Rodzaje deficytów:

• rzeczywisty - tyle ile jest - faktyczny, załamania gospodarki,

• strukturalny,

• cykliczny.

Źródła deficytów:

• nadmierne wydatki,

• zbyt niskie podatki,

• zbyt socjalne ustawy.

Deficyt można zredukować dzięki:

• emisja skarbowych papierów wartościowych (krótko i długookresowych),

• emisja skarbowych papierów wartościowych emitowanych przez bank (tylko na rzecz deficytu na określoną sytuację), głównie emituje i nas NBP,

• kredyty od banków komercyjnych (mały kredy),

• kredyty o charakterze międzynarodowym,

• pożyczka kombinowana (z paru banków, poręczenie daje bank centralny, a zabezpieczenie rząd polski),

• kredyt z instytucji finansowych, np. z ZUS- u,

Dług publiczny - pożyczka od społeczeństwa i zobowiązanie państwa wobec strony finansującej (wierzycieli).

Podział ze względu na kryterium czasowe:

• krótkookresowy,

• długookresowy.

Podział ze względu na położenie geograficzne:

• krajowy,

• zagraniczny.

Dług skarbu państwa - zadłużenie finansów publicznych. Można go redukować dzięki:

• emisja bonów skarbowych i obligacji,

• zaciąganie kredytu,

• przyjęte depozyty,

• niwelowanie dzięki wymaganiom zobowiązań jednostek budżetowych (odsetki karne 30% w skali roku).

Skarb Państwa może zarobić na:

• gwarancjach,

• poręczeniach.

Zadłużenie finansów publicznych wynika również z: ustaw, postanowień sądowych.

Skutki deficytu budżetowego:

• przyspieszenie procesów inflacyjnych - zwiększenie podaży pieniądza,

• efekty wypychania (prywatnych inwestorów na rynku),

• negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących,

• można popaść w „pułapkę” zadłużenia.

2. Związane z bilansem państwa - zasada uprzedniości, sytuacja w której budżet jest uchwalany na rok następny,

3. Zasada powszechności (zasada zupełności lub budżetowania brutto) oznacza, że wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte budżetem. Korzyści:

• możliwość pełnej kontroli nad wydatkami państwa,

• kontrola nad bieżącymi wydatkami,

• uniemożliwienie wydatkowania poza budżetem.

4. Zasada jedności budżetowej - wszystkie wydatki i dochody powinny być ujęte w jednym akcie prawnym, dzięki temu łatwiej jest odczytać budżet, przejrzystość rzetelność.

5. Zasada niefunduszowania - jedności materialne, pula pieniędzy służąca na pokrywania wydatków budżetowych Polsce nie jest w pełni respektowana.

Wady:

• uniemożliwia przerzucenie wydatków jednego zadania na inne,

• zbytnie usztywnienie gospodarki,

Zalety:

• nie wydatkuje się środków na inne działania niż te, które SA zapisane w budżecie.

6. Zasada szczegółowości - zasada specjalizacji, wymaga by zapis budżetowy był przejrzysty, jasny, zgodny z zasadami kwalifikacji budżetowej. Budżet powinien zawierać szczegółowe dane co do dochodów i wydatków.

7. Zasada mroczności budżetu - dotyczy roku budżetowego, od 1 stycznia do 31 grudnia, budżet jest praktyczny,

8. Zasada jawności budżetowej - jest jawny, wszyscy mogą się z nim zapoznać, akt otwarty, publikowany w Dzienniku Ustaw.

9. Zasada polityczności budżetu - „polityczność” z punktu widzenia gospodarczego.

Podatki:

• podstawowe źródło dochodów państwa,

• mają charakter świadczenia bezzwrotnego i nieodpłatnego, podatek raz zapłacony nie ulega zwrotowi,

• w zamian za podatki - państwo nie zobowiązuje się do czegokolwiek (są one zagospodarowane zgodnie z uznanie) - nie płacenie równa się utracie majątku na rzecz Skarbu Państwa,

• przymusowy, bezzwrotny i nieodpłatny charakter.

Techniki podatkowe - sprowadza się do:

1. Podmiotu podatki

a) bierny podmiot - zobowiązany do zapłacenia tego podatku,

b) czynny podmiot - ten, który ma prawo nakładania podatku (rząd, samorząd)

2. Przedmiotu podatku - dochód lub majątek (podatek od dochodu - wszystkie środki od dochodu są opodatkowane)

3. Podstawy podatkowej - wartościowo określony przedmiot opodatkowania (np. podatek od psów)

4. Stawka podatku - procentowa lub kwotowa (zazwyczaj charakter mieszany)

5. Skala podatku - wiąże się ze stawkami,

6. Zwolnienia podatkowe - np. ambasady, organizacje międzynarodowe.

Płatnik podatkowy - ten który naliczy podatek i go odprowadzi.

Inkasent - funkcja poboru podatku; on ich nie nalicza ale tylko odprowadza środki do Urzędu Skarbowego (występuje rzadko).

Zasady podatkowe:

• Zasada równości - wszyscy obywatele są równi wobec prawa podatkowego,

• Zasada pewności - podatnik powinien być pewny ile musi zapłacić podatku,

• Zasada taniości,

• Zasada dogodności.

Podatki:

1. podział na zasady fiskalne

• wydajność podatku - zależy od siły nabywczej podatnika,

• elastyczność podatku - dobrze naliczony podatek nie uszczupli majątku podatniku,

• stałość podatku - podatek dostosowany do możliwości podatnika,

2. podział na zasady ekonomiczne - jest to związane z wydajnością

3. podział na zasady techniczne

• powszechność podatku,

• równość np. Upust w jakieś sytuacji,

• zdolności podatkowych jest uwzględnione w skali podatku (19 %, 30 % lub 40 %),

4. podział na zasady sprawiedliwości społecznej

• pewności,

• dogodności,

• taniości.

Inne źródło dochodu państwa:

• opłaty - świadczenie na rzecz budżetu Państwa, ale jest odpłatna, np. odpis od metryki (dlatego nie podatek

• cła - charakter fiskalny lub protekcjonistyczny, dodatkowe źródło dochodów państwa, nie ważne kto płaci cło, lecz istotne jest by płacić odpowiednią stawkę za odpowiedni towar.

Podatki w Polsce:

• podatek od towarów i usług (VAT)

• podatek od gier,

• podatek od osób prawnych,

• podatek od osób fizycznych,

• podatek od nieruchomości,

• podatek leśny,

• podatek rolny,

• podatek od środków transportu,

• podatek od wzrostu wynagrodzeń,

• podatek akcyzowy.

Podatki jako źródło dochodów:

1. VAT (8.01.92) - dotyczy wartości dodanej

• należny - jest wynikiem zastosowania stawki podatkowej w fazie obrotu towarem,

• naliczony - podatek zapłacony w poprzedniej fazie produktu.

• do zapłacenia jest różnica między podatkiem należnym a naliczonym.

2. akcyza - najstarsza forma podatku i obejmuje m.in. urządzenia hazardowe, sól, zapałki, broń, benzyna, perfumy (ponad 1000%)

3. podatek od osób fizycznych - zameldowanie na stałe lub osoby, których czasowy pobyt przekroczy 183 dni kalendarzowe; osoby uzyskujące dochód płacę ten podatek (osoba, która zapłaciła za granicą musi udowodnić w kraju zameldowania że go tam zapłaciła).

Podmiot opodatkowania - wszystkie rodzaje dochodu oprócz dochodów, które są określone na zasadzie innych przepisów (np. organizacje międzynarodowe).

Od przychodów odejmujemy koszty uzyskania przychodu (usystematyzowane przez państwo)

Źródła uzyskania przychodu:

• stosunek pracy,

• emerytura i renta,

• działalność gospodarcze, samodzielne wykonywanie działalności, np. umowa o dzieło,

• prawa majątkowe,

• dochody z lokat bankowych,

• sprzedaż.

4. podatek od osób prawnych - od osób prawnych i nie posiadających osobowości prawnej, za wyjątkiem spółek; podmiot opodatkowania: dochód bez względu na źródło uzyskania (przez to osoba prawna stara się zwiększyć koszty uzyskania przychodu, np. powiększone zakupy materiałów, podnoszenie płac).

5. podatek rolny - opodatkowanie osób mających gospodarstwa rolne - grunty rolne + użytki leśne (zwolnienie gruntów klasy 5 i wyższej oraz nieużytków),

6. podatek leśny - wymierzany przez gminy, lasy niezwiązane z gospodarką; podmiot - właściciel lasu; naliczany w zależności od wielkości, drzewostanu (ilości, jakości, wieku),

7. podatek od nieruchomości - od 91 r. (w obecnej formie) podmiot - właściciele nieruchomości przedmiot - budynki, obiekty związane z działalnością gospodarczą, grunt rolny, ale nie eksploatowany „rolnie” (gospodarstwo agroturystyczne). Naliczany od 1m² - ustawa co roku określa wysokość (gminy wyznaczają wysokość)

8. podatek od psów - maksymalna stawka nałożona kwotowo od 1 psa - 32 zł (dla 200roku), zwolnieni ludzie powyżej 70 lat, honorowi obywatele miasta, niewidomi

9. podatek od gier - płaci go osoba fizyczna i prawna, które urządzają gry hazardowe (w zakładach wzajemnych, loterie). Kasyno - podatek od urządzenia lokalu należność + akcyza

10. podatek od spadków i darowizn - III grupy spadkowe (I - najbliższa rodzina, II - zastępni,; dzieci rodzeństwa, małżonkowie rodzeństwa).

Samorząd lokalny (decentralizacja 1993 rok)

1. władze województwa

• zadania

1. reprezentacja rządu w terenie,

2. źródło finansowania - środki centralne,

3. ma dbać o polskość, świadomość narodową regionu,

4. ma dbać o kulturę obywateli,

5. ma obowiązek pobudzać region do aktywności gospodarczej,

6. dbałość o środowisko, zabytki, przyrodę,

7. dbałość o ład przestrzenny - drogi wojewódzkie.

2. władze powiatu

• zadania

1. władze tutejsze w sejmikach wojewódzkich,

2. dbają o nadrzędne cele powiatu,

3. zadania, z których nie radzi sobie gmina,

4. edukacja publiczna,

5. ochrona zdrowia,

6. system epidemiologiczny,

7. pomoc społeczna,

8. drogi publiczne - powiatowe (ale nie w mieście)

9. rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo,

10. ochrona przeciwpowodziowa, przeciwdziałanie klęskom żywiołowym,

11. obiekty użyteczności publicznej,

12. obronność (zabezpieczenia, przygotowanie społeczeństwa),

13. powiat ma pieniądze przez udział w części podatków, subwencjach, dotacjach celowych (głównie na bezpieczeństwo), dochody z majątku powiatu, odsetki karne,

3. władze gminy (gmina powyżej 100 tysięcy mieszkańców ma status miasta)

• zadania (ustawa z 98 roku nie zmieniła uprawnień gminy choć je zmniejszyła)

1. ład przestrzenny - transport, komunikacja, drogi,

2. gospodarka terenami,

3. ochrona środowiska,

4. organizacja ruchu rogowego,

5. wodociąg, kanalizacja,

6. czystość, porządek - przedsiębiorstwa komunalne,

7. ochrona zdrowia i pomoc społeczna,

8. gaz, energia,

9. budownictwo mieszkaniowe,

10. sieć bibliotek,

11. targowiska

12. nadzór nad obiektami użyteczności publicznej,

• źródło dochodów

• podatki leśne, od psów, rolne, udziały w części podatków budżetowych,

• subwencje,

• dotacje celowe,

• samoopodatkowanie,

• obligacje samorządowe

---