ROZDZIAŁ I
POLITYKA ROLNA UNII EUROPEJSKIEJ
1.Powstanie Unii Europejskiej
1.1 Początki integracji
Po zakończeniu II wojny światowej, zarówno w skali światowej, jak i w Europie, ukształtowany został nowy układ sił. Stany Zjednoczone stały się politycznym i gospodarczym centrum świata. Europa Zachodnia i jej zniszczona gospodarka, stanęły przed nowymi wyzwaniami ekonomicznymi. Również ówczesny podział Europy na "wschód" i "zachód" przyspieszył proces gospodarczego i politycznego zjednoczenia.1
Wcześniejsza historia Europy nie dawała podstaw do przypuszczeń, iż rozwój ten może być aż tak gwałtowny. Szwedzki ekonomista Svennilson twierdził, że Europa cierpi na sklerozę przestarzałego, nieproduktywnego systemu ekonomicznego i jest niezdolna do elastycznego reagowania na gwałtowne zmiany gospodarcze.2
Zjednoczona Europa, w zdecydowanie większości koncepcji, miała być sojusznikiem USA i przeciwnikiem Związku Radzieckiego. Taki tendencje, były akceptowane przez Stany Zjednoczone, które zaczęły dostrzegać liczne korzyści i szanse na realizację własnych interesów, wynikające z integracji europejskiej.
Ideę Stanów Zjednoczonych Europy zaproponował jako pierwszy Winston Churchill we wrześniu 1946 r. w Zurichu. Politykowi chodziło przede wszystkim o współpracę gospodarczą. Zalążkiem tej współpracy była unia celna pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem w 1948 r. W tym samym roku trzy kraje Beneluksu oraz Francja i Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze militarnym.3
W kwietniu roku 1948, prezydent USA Truman podpisał formalnie plan Marshalla (European Recovery Program) - plan mający na celu udzielenie pomocy pieniężnej (kredyty) Europie Zachodniej. Warunkiem olbrzymiej pomocy ekonomicznej było opracowanie programów odbudowy gospodarek państw uczestniczących w tym planie, oraz podziału tych kredytów.4
W tym samym miesiącu (jako odpowiedź na ultimatum USA), powstała Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej (OEEC) zawiązana przez rządy 16 państw partycypujących w planie Marshalla, oraz 3 zachodnie strefy okupacyjne Niemiec.5 Organizacja ta miała spełniać dwa zadania: stworzyć program odbudowy i rozwoju współpracy państw należących do OEEC, oraz współpracować i konsultować ze Stanami Zjednoczonymi sprawy dotyczące Europy.
W 1949 r. zaistniał organizacja o kompetencjach ogólnych - Rada Europy, której członkami założycielskimi były: Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Celem tej Rady jest m. in. ułatwianie współpracy państw członkowskich w dziedzinie gospodarki, kultury, oświaty, ochrony praw człowieka, zdrowia i środowiska naturalnego.6
Jednak zapowiedzią mającego się odbyć w niedalekiej przyszłości zjednoczenia gospodarczego Europy Zachodniej był plan Schumana. Francuski minister spraw zagranicznych wystąpił 9.V.1950 r. z propozycją utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Traktat został ostatecznie podpisany 18.IV.1951 r. w Paryżu (Traktat Paryski), zaś wszedł w życie 25.VII.1952 r., gdy ostatni dokument ratyfikacyjny złożony został przez Francję. Celem EWWiS , do której należały wspomniana Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy, było stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali. Celem było również przyczynianie się do rozwoju gospodarczego, zwiększanie zatrudnienia i podnoszenia stopy życiowej w tych państwach.7 Pierwszym przewodniczącym Władzy Najwyższej EWWiS, został Jean Monnet. Rzeczywisty wspólny rynek węgla i rudy żelaznej powstaje 10.II.1953 r., zaś 1.V.1953 r. - wspólny rynek stali.
Kolejnym bardzo ważnym etapem integracji europejskiej był raport belgijskiego polityka Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej 29.V.1956 r. Raport ministra spraw zagranicznych Belgii stał się jednym z najważniejszych dokumentów w historii wspólnot zachodnioeuropejskich. Zawarto w nim główny cel europejskiego Wspólnego Rynku - stworzenie sfery wspólnej polityki ekonomicznej, stanowiącej potężną jednostkę produkcyjną, która pozwoliłaby na nawiązywanie i ciągły rozwój stosunków między państwami członkowskimi.
Państwa wchodzące w skład Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zatwierdziło raport Spaaka 29.V.1956 r.8
W rezultacie dalszych rokowań, 25.III.1957 r. sześć państw tworzących Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, zdecydowało się na podpisanie w Rzymie traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (Traktat Rzymski). Data ta jest również datą wyznaczającą powstanie traktatu trzeciej Wspólnoty: Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, zwanej potocznie Euratomem. Te dwie instytucje nabrały mocy obowiązującej 1 stycznia 1958 r. i mają nieograniczony okres ważności.9
Zgodnie z art. 2 traktatu, zadaniem EWG jest przyczynianie się do harmonijnego rozwoju życia gospodarczego we Wspólnocie, stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej stabilności, szybszego wzrostu stopy życiowej i ściślejszych związków między państwami członkowskimi. Środki, które mają służyć do realizacji wyznaczonych zadań, są następujące:
1) stopniowe wyeliminowanie w handlu między państwami członkowskimi opłat celnych i ograniczeń ilościowych oraz wszelkich innych środków o podobnych skutkach;
2) ustanowienie wspólnej taryfy celnej i prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich;
3) zniesienie między członkami przeszkód w wolnej cyrkulacji osób, usług i kapitału, czyli ustanowienie wspólnego rynku czynników produkcji;10
4) prowadzenie wspólnej polityki rolnej;
5) prowadzenie wspólnej polityki w dziedzinie transportu;
6) zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku przez zakaz praktyk ograniczających konkurencję (kartele, subsydia rządowe itp.);
7) koordynacja polityki ekonomicznej państw członkowskich w celu ułatwienia im zachowywania równowagi płatniczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i stabilności cen;
8) ujednolicenie ustawodawstw krajowych w stopniu niezbędnym do funkcjonowania wspólnego rynku;
9) utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego w celu zwiększenia zawodowej i geograficznej mobilności siły roboczej oraz przyczynienia się do wzrostu stopy życiowej;
10) utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego mającego ułatwić ekonomiczną ekspansję przez stworzenie nowych zasobów finansowych;
11) stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich w celu zwiększanie wymiany oraz przyczynienia się do ekonomicznego i społecznego rozwoju tych krajów i terytoriów.11
Dwoma głównymi organami decyzyjnymi wspólnoty były jej Komisja i Rada Ministrów. W jej skład wchodzili ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, którzy reprezentowali interesy swoich państw.
1.2 Od Traktatu Rzymskiego do Traktatu Amsterdamskiego
W marcu 1958 r. po raz pierwszy w historii zebrało się zgromadzenie parlamentarne trzech Wspólnot-Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Euratomu i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Robert Schuman został jego pierwszym przewodniczącym. Głównym celem tego zgromadzenia było przygotowanie unii celnej państw tychże trzech Wspólnot. W maju 1960 r., uzgodniono decyzje w sprawie swobodnego przepływu kapitałów, zaś w sierpniu tegoż roku, powstał Europejski Fundusz Społeczny, który miał na celu prowadzenie wspólnej polityki socjalnej. Rok później, zaczęto rozmowy na temat wspólnej polityki rolnej, wynikającej z Traktatu. W 1964 r., zaczęto realizować zasadę wolnego przemieszczania się siły roboczej na terenie państw członkowskich. Wreszcie 8.I.1967 r., zostaje podpisany traktat scaleniowy (Merger Treaty). Układ ten zakładał scalenie organów wykonawczych Wspólnot Europejskich. Od 1.I.1967 r. (wtedy to traktat wchodzi w życie), Europejska Wspólnota Gospodarcza, Euratom i Europejska Wspólnota Węgla i Stali, stają się Wspólnotą Europejską.12
W lipcu 1967 r., opierając się na traktacie ustanawiającym jedną Radę i jedną Komisję dla trzech Wspólnot Europejskich (tzw. traktat fuzyjny), nastąpiło kolejne ujednolicenie organizacyjne.13 Miało ono na celu opracowanie jednolitego aktu konstytucyjnego Wspólnoty Europejskiej, która była rozumiana jako jedyna organizacja integracyjna o ogólnych uprawnieniach.14
Lata siedemdziesiąte i pierwsza połowa osiemdziesiątych, to okres poszerzeń Wspólnoty Europejskiej. Najpierw Wielka Brytania, Irlandia i Dania stają się 1.I.1973 r. pełnoprawnymi członkami Wspólnoty a Grecja oraz Hiszpania i Portugalia - odpowiednia w roku 1981 i 1986.15
Kolejną datą o której należałoby wspomnieć, jest 1.VII.1987 r. Wtedy to wszedł w życie Jednolity Akt Europejski. Był on pierwszą wielką rewizją traktatów wspólnotowych. Stał się uwieńczeniem wielu lat intensywnych dyskusji na temat sposobów uruchomienia i polepszenia procesów integracji europejskiej po rozszerzeniu Wspólnoty o nowe trzy państwa. Jednolity Akt Europejski planował wprowadzenie w 1992 r. jednolitego rynku dla towarów, kapitału i usług oraz gwarancji wolnego przemieszczania się ludzi. Planowano także ściślejszą współpracę w dziedzinie ochrony środowiska, badań naukowych i rozwoju technologii oraz konwencję na temat europejskiej współpracy politycznej.16
W rzeczywistości, program Jednolitego Aktu Europejskiego został w większości zrealizowany (tak jak przewidywano) do końca 1992 r. Niewielkie opóźnienia dotyczyły m.in. kwestii swobodnego przepływu osób, gdyż tzw. umowa z Schenger, dotycząca właśnie przepływu osób, weszła w życie dopiero w kwietniu 1995 r.17
Kolejnym, bardzo ważnym z perspektywy czasu etapem integracji, był traktat o Unii Europejskiej nazywany traktatem z Maastricht. W tym to mieście, podczas szczytu Rady Europejskiej w grudniu 1991 r., zapadła decyzja o utworzeniu unii gospodarczej, walutowej i politycznej. Po wieloletnich pracach przygotowawczych tekst traktatu został podpisany i przyjęty przez 12 państw członkowskich ( Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy) 7.II.1992 r. Miał on wejść w życie 1.I.1993 r., jednakże ze względu na napiętą procedurę ratyfikacyjną, zyskał on moc wiążącą 1.XI.1993 r. i został zawarty na czas nieokreślony. Przedsięwzięcie to było wówczas najbardziej dalekosiężnym i najważniejszym z dotychczasowych traktatów. Przede wszystkim, pojawia się nowe określenie Wspólnoty Europejskiej - Unia Europejska. Ważne jest stwierdzenie, że Unia Europejska, poprzez kreowanie nowych form współpracy między państwami członkowskimi, jest swego rodzaju zinstytucjonalizowaną, polityczną "nabudową" (uzupełnieniem) Wspólnot Europejskich.18
Traktat z Maastricht jest bardzo rozbudowaną umową międzynarodową. Składa się on z siedmiu części zwanych tytułami. Są w nich zawarte cele, zadania oraz środki ich realizacji dla Unii Europejskiej. W traktacie stwierdza się, że celem Unii Europejskiej jest:
1) osiąganie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo-społecznego, zwłaszcza poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo ze wspólną walutą, zgodnie z postanowieniami niniejszego traktatu;
2) potwierdzenie swojej tożsamości w skali międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej ostateczne ukształtowanie wspólnej polityki obronnej, mogącej doprowadzić do wspólnej obrony;
3) wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii;
4) rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;
5) pełne zachowanie i rozbudowanie tego, co stanowi dorobek, tak aby móc określać w jakim stopniu polityka i formy współpracy wprowadzone tym traktatem wymagają skorygowania celem zapewnienia efektywności funkcjonowania mechanizmów i instytucji Wspólnoty.19
Po raz drugi (po Jednolitym Akcie Europejskim) cele gospodarcze Wspólnot Gospodarczych, zostały w istotny sposób rozszerzone. Traktat z Maastricht mówi, że zadaniem jest, ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz prowadzenie wspólnych polityk lub działań takich, jak:
1) jednolita procedura wizowa;
2) wspólna polityka w zakresie rybołówstwa;
3) polityka społeczna obejmująca Europejski Fundusz Socjalny;
4) wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej;
5) wspólna polityka w zakresie ochrony środowiska naturalnego;
6) wzmocnienie konkurencyjności przemysłu Wspólnoty;
7) wspieranie badań naukowych i techniki;
8) działania mające na celu utworzenie i rozwój sieci transeuropejskiej;
9) przyczynianie się do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony zdrowia;
10) tworzenie warunków do wzrostu poziomu edukacji, szkolenia oraz rozkwitu kultur państw członkowskich;
11) polityka dotycząca współpracy w zakresie rozwoju;
12) przyczynianie się do wzmocnienia ochrony konsumenta;
13) działania w zakresie energii, ochrony obywateli i turystyki.
Wszystkie te działania, maja na celu przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu, z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności funkcjonowania gospodarek, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności pomiędzy państwami członkowskimi.20
Rozwiązanie co do konstrukcji układu, które zostało zastosowane w traktacie spowodowało, że ramy prawno - instytucjonalne Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej wyznacza pięć dokumentów prawnych: trzy traktaty założycielskie (traktat paryski i traktaty rzymskie), Jednolity Akt Europejski oraz Układ o Unii Europejskiej.
Data 1.I 1995 r., stała się datą kolejnego poszerzenia Unii Europejskiej. "Dwunastka" państw członkowskich staje się "piętnastką". Członkami Unii staje się Austria, Finlandia i Szwecja.
Okres między 29.III.1996 r. a 17.VI.1997 r. to czas odbywania się konferencji rządowej, która była niezbędna do powstania kolejnego traktatu - Amsterdamskiego. Przedmiotem tej konferencji była rewizja licznych dyspozycji istniejących traktatów, która miała na celu podniesienie ich skuteczności i sprostanie oczekiwaniom obywateli. Traktat ten jest zatem owocem bardzo długich negocjacji państw Unii Europejskiej, złączonych wspólnym projektem europejskim, lecz mających swe własne poglądy na niektóre sprawy. Nowy traktat wprowadził pewne nowe tezy. Przede wszystkim zaczęto w sposób bardziej skrupulatny zbliżać się do obywatela, jego oczekiwań, niepokojów. Obowiązkiem jest potwierdzenie praw każdego "Europejczyka". Ideą stało się także zniesienie przeszkód w wolnym przepływie, powodując, że Europa w obliczu XXI wieku stanie się całkowicie bezpieczną przestrzenią. Ustalono również instrumenty i sposoby działania, które miałyby sprawić, ażeby Europa była bardziej zauważalna w świecie. Celem było też doprowadzenie do tego, by w perspektywie zbliżającego się rozszerzenia instytucje Unii były skuteczniejsze.21
Pod wieloma względami konferencja ta przyniosła znaczące postępy. Traktat Amsterdamski potwierdza konieczność koordynowania działań na rzecz zatrudnienia. Umocniona została polityka wspólnotowa w dziedzinie spraw socjalnych, środowiska naturalnego i zdrowia publicznego.
Zostały również poruszone kwestie dotyczące spraw wewnętrznych. Postanowiono nasilić współpracę w zakresie walki z terroryzmem, narkomanią i przestępczością. Polityka wizowa i imigracyjna została zharmonizowana ze względu na stopniowe tworzenie europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Również w kwestiach zagranicznych nadano więcej treści i siły polityce zagranicznej i obronności, opracowując system wspólnych strategii kierowania działaniami Unii.22
Data 1.I.1999 r. wiąże się z wprowadzeniem EURO - wspólnej waluty Unii Europejskiej. Na początku swego istnienia, można było się posługiwać tą walutą tylko w rozliczeniach międzybankowych. Z dniem 1.I.2002 r., EURO staje się środkiem płatniczym, który obowiązuje w 12 państwach Unii Europejskiej (poza Szwecją, Danią i Wielką Brytanią). W ten sposób powstaje Europejska Wspólnota Gospodarcza i Walutowa.
Unia Europejska stała się mocarstwem gospodarczym. Swą działalność oparła na zasadach demokratycznego rozwoju, wolności, stabilizacji i bezpieczeństwa. Osiągnęła cel, dla którego została stworzona, i dalej się rozwija.23
Reasumując, należy stwierdzić, iż pierwsze koncepcje politycznej i gospodarczej integracji Europy formułowane były już w minionych stuleciach. Dopiero jednak po zakończeniu drugiej wojny światowej powstały warunki dla urzeczywistnienia idei integracji regionalnej w Europie, rozumianej jako świadome tworzenie mechanizmów regulujących procesy gospodarcze i współpracę polityczną określonej grupy państw.
2. Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej
2.1 Polityka proprodukcyjna
2.1.1 Pierwotne cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej
Unia Europejska wypracowała kompleksowy system wspólnej polityki rolnej (WPR). Była ona pierwszą wspólnotową polityką stanowiącą silny instrument rozwoju integracji europejskiej w jej wczesnych stadiach. Historia WPR liczy sobie już przeszło 40 lat.
Wspólna Polityka Rolna (WPR) została ustanowiona, kiedy kraje członkowskie odczuwały silny deficyt w produkcji niemal wszystkich produktów rolnych a rolnictwo europejskie wymagało szybkiej modernizacji.
W Traktacie Rzymskim pojęcie WPR zostało sformułowane jedynie pośrednio, poprzez określenie jej celów i środków realizacji. Celami są:
1) podnoszenie produkcyjności rolnictwa poprzez wprowadzenie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej i optymalizacja stosowanych czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,
2) zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia, przede wszystkim przez zwiększanie dochodów ludzi pracujących w rolnictwie,
3) stabilizacja rynków,
4) gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia,
5) zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach.
Środki, przy pomocy których mają być osiągnięte podane cele to wspólna organizacja rynków rolnych, kształcenie zawodowe rolników, badania rolnicze, upowszechnienie wiedzy rolniczej oraz działania pobudzające spożycie niektórych artykułów rolnych.24
Państwa członkowskie wypracowała także zintegrowaną politykę wprowadzającą jedność rynku, priorytet dla własnych produktów UE (potrzeby tego rynku są w pierwszej kolejności zaspakajane przez produkcję europejską) i solidarność finansową.25
2.1.2 Wspólna Organizacja Rynku - główne założenia polityki proprodukcyjnej
Podejmowane przez EWG środki organizacji rynku produktów rolnych dotyczyły zarówno rynku wewnętrznego obszaru Wspólnoty (tj. działania na rynku rolnym każdego z państw członkowskich i w stosunkach między tymi państwami - działania interwencyjne), jak i rynku zewnętrznego (tj. działania na granicy Wspólnoty z krajami trzecimi - działania protekcyjne).26 Jeżeli chodzi o typ organizacji rynku polegający na wewnętrznej interwencji i zewnętrznej ochronie, to obejmuje on większość wspólnotowej produkcji rolnej. Składają się na nią dwa elementy - instytucje interwencyjne na rynku wewnętrznym i system przeciwdziałania napływowi produktów spoza Wspólnoty. Właśnie takie działania interwencyjne i protekcyjne, dzięki którym uzyskujemy dochody tylko dzięki produkcji, nazywamy polityką proprodukcyjną.
WPR utworzona w 1962 r. przewidywała środki takie jak opłaty wyrównawcze w imporcie i pomoc w eksporcie gwarantującą wysokie ceny nie ograniczone ilością produkcji, które z kolei stymulowały wzrost produkcji rolnej. Gwarantowało to zachowanie priorytetu wspólnotowego i pozwalało na obecność produktów rolnych na rynku światowym. Rolnicy mieli gwarancję, że zostanie skupiona ich produkcja. Powodowało to następujące konsekwencje:
1) stabilizację cen, która pozwalała na redukcję ryzyka, ale eliminowała również wszelką konkurencję między producentami rolnymi,
2) ceny wewnętrzne wyrównywane wyższymi cenami interwencji (stałe i korzystne dla farmerów) pozwalały osiągać zyski ze wzrostu wydajności,27
3) wzrost produkcji, niezależny od popytu powodował kumulowanie się nadwyżek i subwencjonowanego eksportu, doprowadziło to do nagromadzenia się olbrzymich ilości mięsa, masła, mleka w proszku i innych produktów, z którymi nie wiadomo było co robić,
4) wzrost wydatków budżetowych na rzecz gospodarstw rolnych, najbardziej produktywnych.28
Jednak w końcu lat osiemdziesiątych konieczność zreformowania wspólnej polityki rolnej była nieunikniona z dwóch powodów: wewnętrznych ( funkcjonujące mechanizmy okazały się niewystarczające ze względu na rosnące nadwyżki i ograniczenia wydatków budżetowych) oraz zewnętrznych (związanych z rozpoczęciem Rundy Urugwajskiej GATT, podczas której, objęto wielostronnymi rokowaniami międzynarodowy handel produktami rolnymi). Polityka produkcyjna spowodowała dużo korzyści, ale również bardzo duży wzrost wydatków na utrzymanie tej polityki.
2.2 Polityka prodochodowa
Wydatki państwa na działania interwencyjne pochłaniały większość wydatków spływowych na utrzymanie polityki produkcyjnej. Spowodowało to, że zaczęto zastanawiać się, żeby nie ponosić tak dużych nakładów w nakładzie interwencyjnym. Wymyślono tzw. politykę prodochodową, która nie zależy od produkcji. Polega ona na kształtowaniu dochodu, ale nie dzięki produkcji.
Za początek polityki prodochodowej uważa się dzień 21.V.1992 r. Wtedy to została zaproponowana kolejna reforma WPR tzw. reforma Mac Sharry'ego. Ideą przewodnią tej reformy było zlikwidowanie dotacji do cen produktów rolnych w zamian za bezpośrednie opłaty wyrównawcze świadczone na rzecz rolników, lecz nie związane z wielkością produkcji. Niższe ceny miały na celu przyhamowanie importu zbóż paszowych i poprawę warunków konkurencji rolnictwa Unii Europejskiej na rynkach światowych.
Obniżenie cen rynkowych w państwach UE, nie wywołało gwałtownych protestów rolników, gdyż w zamian za to otrzymali rekompensaty. Są one równocześnie zmianą systemu subwencjonowania rolnictwa. W momencie wprowadzenia obniżki cen, ceny gwarantowane i środki ochrony na granicy przestały pełnić funkcje podstawowego stabilizatora dochodów rolniczych. Obecnie dzielą tę funkcję z płatnościami bezpośrednimi i premiami, które są typowym uzupełnieniem dochodów rolniczych przy pomocy dotacji bezpośrednich z budżetu UE.29
Należy podkreślić, że nowe cele polityki rolnej opierały się na ogólnogospodarczych, a nie produkcyjnych funkcjach rolnictwa. Celem WPR powinno być utrzymanie na ziemiach nadających się do uprawy dostatecznej liczby rolników, co miałoby na celu zachowanie środowiska naturalnego oraz europejskiego modelu rolnictwa. Jednocześnie zwracano uwagę na zmniejszanie nadwyżek przez ograniczenie produkcji rolnej.
Istotną rolę w tym programie odgrywa system przymusowego ugorowania. Do tej pory rolnik mógł sam zdecydować, czy i ile swojej ziemi pozostawić odłogiem, za co otrzymywał rekompensatę. Nowy system wprowadził zasadę, w której wszyscy są zobowiązani do wyłączenia z upraw 15% swoich ziem. W zamian za to rolnicy otrzymują dość wysokie opłaty transferowe.30
Wraz ze zmianami mechanizmów rolnych wprowadzono inne innowacje, np. zalesianie użytków rolnych, czy wcześniejsze odchodzenie rolników na emeryturę.
Wyniki tej reformy oceniane są bardzo pozytywnie. M.in. produkcja zbóż spadła ze 180 mln ton z okresu sprzed reformy, do 163 mln ton w 1993/1994, zaś obszar gruntów wyłączonych z użytkowania wzrósł z 1,3 mln ha do 5,9 mln ha w 1994/1995.31
Zarówno programy produkcyjne, jak i towarzyszące świadczą o tym, że Program Mac Sharry'ego jest ważnym etapem na drodze przekształcenia WPR, która poprzednio była polityką sektorową, w politykę ekonomicznego i społecznego rozwoju obszarów wiejskich.32
2.3 Polityka strukturalna
2.3.1 Plan Mansholta i dyrektywy z 1972 roku
Jednym z najważniejszych i podstawowych instrumentów WPR jest polityka strukturalna. Impuls dla europejskiej polityki strukturalnej w rolnictwie dał tzw. Plan Mansholta w 1968 roku. Mówił on o restrukturyzacji gospodarstw rolnych oraz redukcji liczby pracowników rolnych. Elementem tej reformy było wprowadzenie emerytur dla starszych rolników oraz stymulacja fuzji gospodarstw rolnych. Polityka strukturalna miała być nakierowana na tworzenie nowoczesnych jednostek produkcyjnych przez selektywną pomoc inwestycyjną. Takie farmy powinny posiadać 80 - 120 ha ziemi uprawnej lub 40 - 60 krów. Ponadto powinno się zachęcić około 5 mln ludzi do opuszczenia rolnictwa w latach siedemdziesiątych, za pomocą programów wczesnego przechodzenia na emeryturę lub przez zmianę kwalifikacji. Zwolniona w ten sposób ziemia mogłaby być wykorzystana do łączenia gospodarstw rolnych lub do zalesienia.
W sumie jednak Plan Mansholta spotkał się z gwałtownym sprzeciwem ze strony farmerów w całej Wspólnocie i nie doprowadził do zmian.33
Pierwsza dyrektywa Wspólnoty regulująca sprawy socjalno - strukturalne wsi, została wydana w 1972 roku. Po pierwsze: rolnicy mogący przedstawić plany rozwojowe swoich gospodarstw, otrzymali pomoc na rozwój, modernizację i powiększenie areału. Farmer otrzymał taką pomoc, gdy będzie w stanie osiągnąć dochód porównywalny z innymi zajęciami dla "jednej lub dwóch" jednostek pracy (odpowiadających w przybliżeniu jednej lub dwóm osobom pełnozatrudnionym). Po drugie: zaczęto szkolić farmerów, aby w ten sposób upowszechnić postęp ekonomiczny i techniczny. Po trzecie: zaoferowano wcześniejszą emeryturę, jeżeli rolnik zdecydował się na przekazanie swoich ziem gospodarstwom rozwojowym.34
Jednakże w połowie lat siedemdziesiątych, na skutek trudności znalezienia pracy poza rolnictwem, mobilność ludności wiejskiej została ograniczona. Wysoka inflacja powstrzymywała inwestycje modernizacyjne na wsi. W ten sposób wyniki WPR okazały się skromniejsze niż zakładano.
2.3.2 Główne elementy polityki strukturalnej w latach 1992 - 2006
Polityka strukturalna stale rozszerzała swój zakres. W latach 1992 - 1999 obejmowała ona trzy główne elementy: wsparcie zarządzania, poprawę kanałów handlowych dla produktów rolnych i zmniejszenie różnic regionalnych.
Wsparcie dobrego zarządzania oznaczało zwłaszcza wsparcie inwestycji dla postępu technicznego. Wykorzystywało się tu dotacje do oprocentowania i dotacje inwestycyjne. Wykorzystywana jest także pomoc dla osób starszych (poruszona już przez 3 dyrektywy z 1972 r.), środki infrastrukturalne, takie jak poprawa gospodarki wodnej, czy projekty komasacji gruntów. W rezultacie tych działań, powstały agencje udzielające porad w zakresie zróżnicowanych spraw dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej.
Poprawa kanałów handlowych dotyczy struktury kanałów sprzedaży i przetwórstwa produktów rolnych. Poprawa tych struktur jest niezbędna dla sprawnego funkcjonowania sektora rolnego (istotną rolę spełniają także mleczarnie, rzeźnie, pakowalnie owoców i warzyw, rozlewnie win itd.).
Struktura rolnictwa jest bardzo zróżnicowana na poszczególnych obszarach Unii Europejskiej. Występują duże regionalne różnice produktywności. W słabych regionach produktywność nie może być poprawiona poprzez odpływ pracowników, gdyż regiony te nie mogą zaoferować alternatywnych możliwości pracy. Unia Europejska stosuje też środki wspomagające w ramach zintegrowanego programu rozwoju.35
Kolejny plan reformy WPR został zawarty w Agendzie 2000. W dokumencie tym przedstawiono zarys polityki rolnej, którą zamierzano prowadzić w latach 2000 - 2006. Podstawowe zasady WPR , mającej obowiązywać w latach 2000 - 2006, zostały przyjęte i zatwierdzone w Berlinie w marcu 1999 roku.
Zmiany zawarte w Agendzie 2000 dotyczą polityki rozwoju obszarów wiejskich oraz systemu interwencji na podstawowych rynkach rolnych.36
Polityka strukturalna w latach 2000 - 2006 różni się w szczegółach od istniejącej w latach 1992 - 1999. Zostały utrzymane trzy grupy środków towarzyszących (wspieranie rolnictwa przyjaznego środowisku i zalesiania oraz system wcześniejszych emerytur). Jednak równocześnie zdecydowano się na wprowadzenie środków wspomagających rolnictwo w regionach, gdzie działalność jest ograniczona ze względu na właściwości środowiska, a także w regionach o trudnych warunkach gospodarowania. Zasady pomocy są następujące:
1) inwestycje w gospodarstwach rolnych, mające na celu zmniejszanie kosztów produkcji, poprawę organizacji produkcji, poprawę jakości produkcji, ochronę i poprawę stanu środowiska naturalnego, warunków higienicznych i warunków bytowania zwierząt, różnicowanie działalności rolnej; gospodarstwa otrzymujące pomoc inwestycyjną, muszą być dochodowe, spełniać standardy ochrony środowiska, a także odpowiednie warunki bytowania zwierząt - ich właściciele muszą się wykazywać odpowiednią wiedza i umiejętnościami;
2) pomoc młodym rolnikom, którzy po raz pierwszy rozpoczynają prowadzenie gospodarstwa rolnego i kierują nim, w szczególnych sytuacjach pomoc otrzymuje rolnik nie będący jedynym kierownikiem gospodarstwa; pomoc może polegać na jednorazowej dotacji lub spłacie odsetek od zaciągniętego kredytu związanego z objęciem gospodarstwa;
3) działalność szkoleniowa mająca na celu przygotowanie rolników do dobrego zarządzania gospodarstwem i przygotowanie właścicieli lasów do prowadzenia działalności leśnej w sposób ekonomiczny i ekologiczny;
4) wcześniejsze emerytury które otrzymują rolnik przekazujący gospodarstwo, jeśli ma nie mniej niż 55 lat i nie jest jeszcze w ustawowym wieku emerytalnym, oraz prowadził działalność rolniczą co najmniej przez 10 lat; emeryturę tą może również otrzymać robotnik rolny, który ma nie mniej niż 55 lat, nie osiągnął wieku emerytalnego i w ciągu ostatnich pięciu lat przez co najmniej połowę czasu pracy pomagał rodzinie w gospodarstwie rolnym lub pracował jako robotnik rolny;
5) wsparcie dla rolników, którzy gospodarzą w regionach o trudnych warunkach; ma to na celu zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi, ochronę środowiska, zachowanie w odpowiednim stanie krajobrazu wiejskiego i utrzymanie rolników w regionie;
6) subwencje dla rolników, którzy zdecydują się na prowadzenie własnego gospodarstwa metodami przyjaznymi środowisku;
7) przetwórstwo produktów rolnych i handel nimi; wsparciem mogą być objęte wszystkie inwestycje, które spełniają jeden z następujących celów: zmiana programu produkcyjnego, poprawa kanałów zbytu lub procesów produkcyjnych, lepsze zaprezentowanie i przygotowanie produktów do sprzedaży, wprowadzanie nowych technologii, poprawa jakości i poprawa stanu ochrony środowiska;
8) wsparcie dla leśnictwa ma polegać na doprowadzeniu do stanu, gdzie nastąpi wzrost znaczeni ekonomicznych, ekologicznych i socjalnych funkcji lasów na terenach wiejskich;
9) subwencjonowane mają być także m. in. melioracje, odbudowa i rozwój wsi, ochrona dziedzictwa wiejskiego, turystyka, rzemiosło czy przywrócenie rolniczego potencjału produkcyjnego zniszczonego klęskami żywiołowymi.37
Omówione subwencje to tylko część środków z budżetu UE z których korzystają rolnicy. Znacznie większe środki pochodzą z funduszy strukturalnych - te jednak zostaną omówione w następnym rozdziale.
Reasumując, należy stwierdzić, iż Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej podlega ciągłej ewolucji. Akumulacja nadwyżek produktów rolnych powodująca wzrost kosztów budżetowych, upoważniały władze wspólnotowe do jej reformowania. Dzisiejsza Wspólna Polityka Rolna różni się zasadniczo od polityki ustanowionej w 1962 r., nie mniej nie została pozbawiona wielu poważnych nieprawidłowości prowadząc do regularnego zmniejszania się liczby gospodarstw rolnych.
3. Główne założenia integracyjne Polski z Unią Europejską
3.1 Sytuacja w Polsce po roku 1989
Rozmowy "okrągłego stołu" rozpoczęły się 6.II 1989 roku. Wszystko to miało miejsce w pałacu Urzędu Rady Ministrów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. 5.IV.1989 roku doszło do podpisania historycznych dokumentów. Oto Polska stanęła przed nowymi wyzwaniami. Upadek komunizmu wiązał się jednak z załamaniem gospodarki. Chaos gospodarczy sięgnął zenitu: produkcja spadła, sklepy były kompletnie puste, ceny rosły z dnia na dzień, spekulacja walutowa powodowała ucieczkę od złotego i ogromne skoki kursu dolara, a deficyt budżetowy zwiększał się lawinowo, gdyż przedsiębiorstwa zalegały z płatnością podatków i korzystały z inflacyjnej dewaluacji zadłużenia. Zakładom opłacało się zwlekać z regulowaniem należności, ale powodowało to zatory płatnicze w całej gospodarce. Jesienią 1989 roku został przygotowany program reform mających na celu stłumienie hiperinflacji i próbę przywrócenia równowagi rynkowej. Przygotowano również program przebudowy gospodarki, który miał na celu wdrożenie podstaw gospodarki rynkowej. W celu ograniczenia przyczyn inflacji rząd wprowadził progresywne opodatkowanie ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. Ograniczono subsydia z Narodowego Banku Polskiego oraz podniesiono oprocentowanie kredytu do poziomu spodziewanej stopy inflacji. Dla ratowania budżetu wraz z zaostrzeniem rygorów podatkowych rząd ograniczył dotacje do węgla i paliw. Wywołało to wzrost cen. Wobec wzrostu kosztów, przedsiębiorstwa były zmuszone do podnoszenia cen swoich produktów, lecz zbliżało je to do bariery popytu i konkurencyjności wyrobów importowanych. Odbiło się to szczególnie na produktach rolniczych, które stały się drogie i których pojawiło się nagle zbyt wiele w stosunku do efektywnego popytu.38
Jedynym punktem wyjścia z tej trudnej sytuacji, stało się nawiązanie kontaktów z krajami gospodarczo rozwiniętymi - a takimi były kraje Europy Zachodniej.
3.2 Koncepcja Integracji Polski z Unią Europejską i wymogi integracji
Już we wrześniu 1988 roku Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotą Europejską. Jednakże konkretne rozmowy rozpoczęły się dopiero po obradach "okrągłego stołu". W 1989 roku podpisano umowy dotyczące współpracy gospodarczej i handlowej - było to pięcioletnie porozumienie. Polska była jednak traktowana jako kraj o gospodarce nierynkowej, co stawiało nasz kraj na bardzo niskiej pozycji w hierarchii stosunków handlowych Wspólnoty Europejskiej z partnerami zewnętrznymi. Jednak w krótkim czasie z kraju traktowanego w sposób dyskryminacyjny, Polska stała się krajem korzystającym z licznych preferencji na rynku WE .39
W 1991 roku podpisano Układ Europejski, wszedł on w życie 1.II.1994 roku. Układ jest umową o szczególnym charakterze zarówno ze względu na motywy jego zawarcia, jak i cel oraz zasięg regulowanych spraw. Motywy Układu określone są w preambule. Należą do nich wspólne wartości podzielane przez strony, rozszerzanie wzajemnych więzi gospodarczych, osiągnięcia Polski w umacnianiu swobód politycznych i gospodarczych, a także w tworzeniu nowego ładu politycznego i gospodarczego opartego na praworządności i prawach człowieka. W preambule jest też bardzo ważny zapis, informujący, że końcowym celem Polski jest członkostwo we Wspólnocie, a stowarzyszenie zdaniem stron, pomoże Polsce osiągnąć ten cel. Nie jest to więc zobowiązanie Wspólnot do przyjęcia Polski w skład członków ugrupowania integracyjnego, a tylko przyjęcie do wiadomości dążeń Polski.
Celem Układu jest:
- ustanowienie odpowiednich ram dialogu politycznego, który umożliwia rozwój bliskich stosunków politycznych między stronami,
- popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce,
- stworzenie podstawy do finansowej i technicznej pomocy Wspólnot dla Polski,
- stworzenie właściwych ram stopniowej integracji Polski ze Wspólnotami; w tym celu Polska będzie spełniać określone warunki,
- popieranie współpracy w dziedzinie kultury.40
W dniu 8.IV.1994 roku Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej, a w 1996 roku dostarczyła Komisji dane, na podstawie których można było ocenić nasz kraj jako kandydata do Unii. Komisja Unii oceniła stan wstępnych przygotowań Polski do członkostwa i 16.VII.1997 roku uznała go za dobry, to znaczy rokujący, iż w najbliższym czasie Polska będzie w stanie spełnić stawiane jej wymagania. Rozpoczęcie rokowań nastąpiło w marcu 1998 roku i trwa do dzisiaj.
Polska musi spełnić szereg niezbędnych warunków i ustaleń, aby w przyszłości mogła stać się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.
Niezbędnym wymogiem jest dostosowanie gospodarki do wymogów ustalonych w 1993 r. Należą do nich m. in. dostosowanie legislacji krajowej do przepisów UE, ograniczenie własnej polityki makroekonomicznej na rzecz UE, czy osiągnięcie dominującego udziału sektora prywatnego. Dotyczy to również parametrów ustalonych w Maastricht, które muszą być spełnione przez państwa kandydujące (w tym Polskę) - 60% ogólnego zadłużenia rządu w stosunku do PKB, 3% PKB ogólnego deficytu budżetowego, 3% stopa inflacji i 8,5% oprocentowanie obligacji rządowych.
Do innych warunków, które musi spełnić nasze państwo, zaliczono:
- uzyskanie międzynarodowej konkurencji naszej gospodarki, a więc towarów i usług, jakie ona wytwarza,
- modernizacja makrostruktury gospodarki, która należy do najbardziej przestarzałych w Europie,
- niedopuszczenie do wzrostu bezrobocia w warunkach dużego przyrostu zasobów pracy,
- dostosowanie systemu edukacji do wymogów Unii przez osiągnięcie europejskich standardów edukacyjnych,
- poprawa złego stanu zdrowia społeczeństwa oraz wydłużenie przeciętnej długości życia całej populacji,
- niedopuszczenie do pogorszenia stanu środowiska naturalnego i przejście do ekorozwoju,
- podnoszenie poziomu inwestowania i skłonności do oszczędzania a więc proinwestycyjne przestawienie struktury podziału dochodu narodowego w Polsce,
- rozwój nowych technologii informacyjnych i odpowiednia rozbudowa struktur naukowych,
- pogodzenie postępu gospodarczego ze społecznym, a co za tym idzie zatrzymanie procesu rozszerzania się sfery ubóstwa.41
Zostało również ustalonych 29 obszarów negocjacyjnych które Polska musi spełnić (dostosować się do nich), aby stać się państwem członkowskim Unii Europejskiej. Do tychże obszarów zaliczono takie dziedziny jak: nauka i badania, telekomunikacja i technologie informacyjne, edukacja, kształcenie i młodzież, kultura i polityka audiowizualna, polityka przemysłowa, małe i średnie przedsiębiorstwa, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, ochrona konsumentów i zdrowia, statystyka, stosunki zewnętrzne, unia celna, unia gospodarcza i walutowa, energia, polityka społeczna i zatrudnienie, swoboda świadczenia usług, kontrola finansowa, swobodny przepływ towarów, środowisko, prawo spółek, swobodny przepływ osób, swobodny przepływ kapitału, podatki, instytucje, polityka konkurencji, rybołówstwo, polityka transportowa, wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, polityka regionalna, rolnictwo oraz finanse i budżet. Do najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych obszarów należy dostosowanie polskiego rolnictwa do wymogów unijnych.
3.3 Polskie rolnictwo w obliczu integracji
Rolnictwo zajmuje szczególne miejsce w polskiej gospodarce, toteż jest ono bardzo ważnym punktem w negocjacjach dotyczących członkostwa w Unii Europejskiej. Negocjacje na temat rolnictwa, powinny być oparte na wnikliwych analizach obecnego stanu polskiego rolnictwa - głównie na analizach jego licznych problemów.
Rozpoczęte przed kilkoma laty procesy restrukturyzacyjne w polskim rolnictwie mają na celu dostosowanie tego sektora do warunków gospodarki rynkowej. Te działania sprawiły, iż przed rolnictwem pojawiły się niespotykane przedtem problemy. Chodzi tu przede wszystkim o zmniejszenie wsparcia udzielonego temu sektorowi przez państwo, trudności w budowie nowych instytucji po rozpadzie starych struktur, wzrost konkurencji na rynku artykułów rolno - spożywczych, czy otwarcie gospodarki na świat, przy jednocześnie istniejącym około trzydziestoletnim opóźnieniu rozwoju rolnictwa polskiego w stosunku do rolnictwa najwyżej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. Te i wiele innych problemów sprawia, iż różnice między polskim rolnictwem a rolnictwem krajów Unii są bardzo widoczne.
Z różnych względów (także o charakterze historycznym) rolnictwo nasze nie jest przygotowane do sprostania warunkom konkurencji na rynku Unii Europejskiej. Według szacunków, tylko 200 tys. z 2 milionów naszych gospodarstw rolnych, spełnia standardy unijne. Inne szacunki wskazują, że w Polsce jest miejsce dla nie więcej niż 700 tys. gospodarstw.42
Produktywność polskiego rolnictwa może być obecnie porównywana z wydajnością rolnictwa Grecji, Portugalii czy Włoch. Polska z ponad połową gospodarstw posiadających poniżej 5 ha użytków rolnych, wypada nieco lepiej od Grecji i Włoch (ponad 68% gospodarstw poniżej 5 ha). Natomiast pod względem struktury zatrudnienia (prawie 28% ludności zawodowo czynnej pracuje w rolnictwie, wobec ponad 24% w Grecji i przeszło 20% w Portugalii) wskaźniki polskie kształtują się mniej korzystnie. Zatem jednym z największych problemów stanie się kwestia zatrudnienia w rolnictwie.43
Problemem jest także ciągle pogarszający się stan techniczny maszyn, którymi rolnicy uprawiają ziemię i zbierają plony, bieda i ubóstwo większości polskich farmerów, oraz duże bezrobocie na wsi, wiążące się z likwidacją Państwowych Przedsiębiorstw Gospodarki Rolnej (PPGR). W rezultacie likwidacji tychże przedsiębiorstw, pracę straciło blisko 700 tysięcy osób, z czego 150 - 200 tysięcy znalazło się w kręgu długookresowego lub nawet trwałego bezrobocia. Prędzej czy później stwierdzi się, iż integracja z Unią Europejską jest niezbędną rzeczą, która mogłaby uzdrowić nasze rolnictwo i całą gospodarkę.
Reasumując, należy stwierdzić, iż we współczesnym świecie istnieje wiele typów gospodarek rynkowych. Gospodarka Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej różni się od gospodarki Japonii czy krajów Europy Zachodniej, chociażby ze względu na charakter prawa pracy, politykę rolną i inne. Tak więc dostosowywanie polskiej gospodarki do zasad obowiązujących w Unii Europejskiej oznacza dostosowywanie do określonego typu gospodarki rynkowej, ukształtowanego na podstawie wieloletniego dorobku prawnego Unii.
Wspólna Polityka Rolna wyznacza cele i określa sposoby ich realizacji w dziedzinie produkcji i obrotu artykułami rolnymi, hodowlanymi i rybołówstwa, w zakresie kształtowania struktur agrarnych, ochrony środowiska, dochodowości i spraw socjalnych ludności wiejskiej. Jest to najbardziej rozwinięty sektor polityki gospodarczej Unii Europejskiej. Żadna inna dziedzina nie została tak szczegółowo uregulowana wspólnymi przepisami jak rolnictwo. Niezliczone rozporządzenia Rady i Komisji dyrektywy, decyzje, zalecenia, wchodzące często w najdrobniejsze szczegóły, tworzą mozaikę trudną do ogarnięcia, w której gubią się nawet wytrawni znawcy przedmiotu. Cała literatura poświęcona Wspólnej Polityce Rolnej i wiejskiej liczy tysiące tomów i zajmuje liczne regały dużych wyspecjalizowanych bibliotek.
Polityka ta jest zarazem najbardziej kontrowersyjną dziedziną gospodarki Wspólnoty, która wyzwala najwięcej emocji, krytyk, protestów farmerów i niepokojów - zarówno władz krajowych, jak i wspólnotowych - o jej przyszłość.
1 Zob. Lech Bylicki: Pomoc zagraniczna w integracji rolnictwa z Unią Europejską, Toruń 1997 r., s. 21.
2 Walter Laqueur: Historia Europy 1945-1992, Londyn 1993 r., s.197.
3 Krystyna Michałowska - Gorywoda: Geneza, cele i członkostwo Unii Europejskiej (w) Grażyna Polkowska: Unia Europejska, Warszawa 2000 r., s.12.
4 Pomoc Planu Marshalla była niezwykle potrzebna. W dużej mierze przyczyniła się do rekonstrukcji europejskiej gospodarki. Od końca 1947 do czerwca 1950 roku najbardziej potrzebujące kraje europejskie otrzymały kredyty w wysokości 9,4 mld dolarów. W ciągu trzech lat łączna produkcja towarów i usług wzrosła o 25%, a w drugiej połowie lat pięćdziesiątych całkowita produkcja europejska przewyższyła poziom sprzed wojny aż o 30-35%. W niektórych kluczowych gałęziach przemysłu osiągnięcia były jeszcze większe- w latach 1947 - 1950 produkcja stali wzrosła o 70%, cementu o 80%, pojazdów o 150%, a produktów rafinacji ropy aż o 200%.Eksport zwiększył się o 91%. Zob. Walter Laqueur: Historia..op. cit. s.198.
5 Jan Szpak: Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 1997 r., s.248.
6 Od 1991 r. członkami Rady Europy jest 40 państw (w tym Polska). W 1989 r. nasz kraj otrzymał status specjalnego gościa w Radzie Europy. Siedziba tej organizacji znajduje się w Strasburgu, zaś organami są: Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne. Zob. Jan Kofman: Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1993 r., s.706.
7 Janusz Justyński: Podstawy prawne polityk gospodarczych Unii Europejskiej, Toruń 2001 r., s.19.
8 Lech Bylicki: Pomoc..op. cit. s.22.
9 Warto pamiętać, iż traktat Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, w odróżnieniu od traktatu Euratomu i traktatu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, zawarty został na okres pięćdziesięciu lat i wygasa z końcem roku 2002.
Zob. Lech Bylicki: Pomoc..op. cit. s. 23.
10 Stosowana jest zasada swobodnego przepływu towarów-między krajami członkowskimi zniesione są wszelkie cła wywozowe i przywozowe oraz inne opłaty wywierające ten sam skutek. Przestały istnieć również ograniczenia ilościowe w handlu między tymi państwami. Jest to równoznaczne z zaistnieniem zasady wolnego handlu towarów. W ramach EWG respektowana jest także zasada swobodnego przepływu usług i kapitału. Zob. Eugeniusz Kwiatkowski: Integracja z Unią Europejską a polski rynek pracy, Płock 2000 r., s.6; Janusz Justyński: Podstawy..op. cit. s.29-114.
11 Krystyna Michałowska - Gorywoda: Geneza..op. cit. s.19-20.
12 Julian Kaczmarek: Unia Europejska - rozwój i zagrożenia, Wrocław 2001 r., s.171.
13 Krystyna Michałowska - Gorywoda: Geneza..op. cit. s. 16
14 Podobne działania integracyjne podjęły inne kraje Europy Zachodniej, które nie weszły w skład EWG. Na mocy traktatu sztokholmskiego z 1960 r., powstała organizacja gospodarcza o charakterze unii celnej-Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. W skład tej organizacji wchodziły: Wielka Brytania (do 1973 r.), Szwajcaria, Austria, Portugalia, Szwecja, Dania (do 1973 r.), Norwegia, Finlandia (od 1961 r.), Islandia (od 1970 r.) i Liechtenstein (od 1990 r.). Głównym celem instytucji było ustanowienie strefy wolnego handlu między państwami członkowskimi. Warto również przywołać fakt powstania w 1961 r. (w miejsce Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej) Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego. Jej celem było koordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich, pobudzanie ich wzrostu gospodarczego i stabilności finansowej, przeciwdziałanie załamaniom koniunktury gospodarczej oraz pomoc dla krajów rozwijających się. Zob. Jan Szpak: Historia..op. cit. s.257-258.
15 Razem z Wielką Brytanią, Irlandią i Danią, miała być przyjęta Norwegia. Jednakże 53% Norwegów, w przeprowadzonym referendum, nie zgodziło się na integrację ze Wspólnotą. Zob. Julian Kaczmarek: Unia..op. cit. s. 172.
16 Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich: Jak funkcjonuje Unia Europejska?, Luksemburg 1998 r., s.11.
17 Początkowo umowa ta obejmowała tylko 7 państw-Niemcy, Francję, Hiszpanię, Portugalię, Holandię, Belgię i Luksemburg.
18 Jerzy Wojciechowski: Instytucje i porządek prawny Wspólnot Europejskich, Warszawa 1995 r., s.11.
19 Krystyna Michałowska - Gorywoda: Geneza..op. cit. s.18.
20 Krystyna Michałowska - Gorywoda: Geneza..op. cit. s.21.
21 Największe zmiany wprowadzone przez traktat dotyczą Parlamentu Europejskiego. Do trzech ograniczono liczbę procedur decyzyjnych. Są to: Procedura współdecydowania (kodecyzji), konsultacji i opiniowania. Procedurą współdecydowania objęto dodatkowo 23 nowe dziedziny, między innymi takie, jak zatrudnienie, polityka społeczna, zdrowie publiczne, operacje celne, statystyka. Natomiast do procedury opiniowania włączono sprawę nałożenia sankcji wobec państwa członkowskiego, które w poważny sposób narusza prawo podstawowe. Uzgodniono również, że - co najmniej na rok przed przekroczeniem liczby 20 członków Unii-zwołana zostanie nowa konferencja międzynarodowa w celu dokonania przeglądu sposobu funkcjonowania dotychczasowych instytucji. Zob. Julian Kaczmarek:Unia..op. cit. s.174.
22 Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich: Europa..op. cit. s.13.
23 Jest to niewątpliwie zasługa doskonałej organizacji Unii, gdzie politycznie najważniejszymi instytucjami są szefowie państw i rządów państw członkowskich oraz Prezydent Komisji Europejskiej. Unia Europejska oraz trzy Wspólnoty Europejskie maja wspólne organy: Parlament Europejski (626 posłów), Radę Unii Europejskiej (ministrowie wszystkich państw członkowskich), Komisję Europejską (20 członków, Trybunał), Sprawiedliwości (15 sędziów, 9 generalnych adwokatów, Trybunał) i Rewidentów Księgowych (15 członków, Komitet). Organy doradcze Komisji, w których znajdują się zastępcy wszystkich państw członkowskich, to Organ Gospodarczy i Socjalny, Komitet Regionów, Komitet Gospodarczy i Finansowy oraz Komitet Doradczy. Zob. Europa 2000-Millenium Edition, Berlin 2000, s.19.
24 Janusz Rowiński: Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej, Warszawa 2000 r. , s. 7 - 8.
25 M. in. oznacza całkowicie swobodny transport produktów rolnych oraz wzajemne dopasowanie w ramach UE przepisów dotyczących kontroli zdrowia, opieki weterynaryjnej, itp., oraz nadzór w celu ochrony konkurencji przed zniekształcającym wpływem pewnych, przeważnie narodowych rozwiązań. Zob. Willem Molle: Ekonomika integracji europejskiej, Gdańsk 1995r., s. 244 - 245.
26 Maria Ciepielewska: Wspólna Polityka Rolna i jej oddziaływanie na kształtowanie się importu rolnego EWG, Warszawa 1977 r. , s. 4 -5.
27 Cena interwencyjna stanowi gwarancję dla producenta na wypadek, gdyby podaż artykułów rolnych wzrosła na tyle, iż groziłoby to spadkiem ceny rynkowej poniżej przewidzianego przez nią poziomu (byłoby to sygnałem dla organizacji interwencyjnych do skupowania płodów rolnych po cenach interwencyjnych). W założeniu cena interwencyjna jest zróżnicowana regionalnie w celu uchwycenia w miarę możliwości jak najdokładniejszych relacji cen, kształtujących się w związku z miejscowymi warunkami glebowo - klimatycznymi. Zob. Lucjan Ciamaga: Wspólna Polityka Rolna (w) Grażyna Polkowska: Unia Europejska, Warszawa 1997 r., s. 156 - 158.
28 Maria Celina Błaszczyk: Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej, "Unia Europejska - serwis informacyjny" 2000 rok, nr 6/7.
29 Janusz Rowiński: Wspólna..op. cit. s. 35.
30 Grażyna Polkowska: Unia..op. cit. s. 167.
31 Por. Lucjan Ciamaga: Wspólna..op. cit. s. 167 - 168.
32 Janusz Rowiński: Wspólna..op. cit. s. 41.
33 Janusz Justyński: Podstawy..op. cit. s. 169.
34 Zob. Michael Tracy: Polityka rolno - żywnościowa w gospodarce rynkowej, Warszawa 1997 r., s. 203 - 205; Marek Zarębski: Bariery i możliwości wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (na przykładzie regionu konińskiego), Toruń 2002 r., s. 57 - 59.
35 Willem Molle: Ekonomika..op. cit. s. 246 - 247.
36 W latach 2000 - 2006 następuje wzrost udziału płatności bezpośrednich w przychodach rolników uprawiających zboża. Należy przypuszczać, że wzrośnie również udział płatności bezpośrednich w przychodach rolników uprawiających inne rośliny objęte programem. Płatności te w latach 2000 - 2006 będą w dziedzinie produkcji roślinnej jedynie w 50% pokrywać przewidywany spadek cen rynkowych. Unia dąży także do dalszych obniżek cen rynkowych wołowiny. Równocześnie zmieniono zasady interwencji rynkowej na rynku wołowiny. Do 1 lipca 2002 będzie prowadzony skup interwencyjny, uruchamiany, gdy ceny rynkowe spadną poniżej 80% cen interwencyjnych. Natomiast od 1 lipca 2002 roku zakupy interwencyjne zostaną zastąpione systemem subwencjonowania prywatnego magazynowania wołowiny. Pod koniec obecnego okresu budżetowego (w roku gospodarczym 2005/2006) zostaną również rozpoczęte zmiany mechanizmów regulujących rynek mleka. Zmiany mają być wprowadzone w życie w ciągu trzech lat. Proces reformowania rynku mleka zakończy się więc w 2007/2008 roku. Istota zmian jest taka sama jak w przypadku rynków upraw polowych i wołowiny; obniżka cen o 15% w ciągu trzech lat rekompensowania premiami a premie będą ograniczone ilościowo do wysokości kwot mlecznych. Zob. Janusz Rowiński: Wspólna..op. cit. s. 45 - 53.
37 Janusz Rowiński: Wspólna..op. cit. s. 53 - 60.
38 Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914 - 1991, Warszawa 1992 r., s. 406 - 410.
39 Elżbieta Kawecka - Wyrzykowska: Polska w drodze do Unii Europejskiej, Warszawa 1999 r., s. 11 - 12
40 Dialog polityczny między stronami Układu, wyminiony jako jego pierwszy cel, umożliwić ma zbliżenie Polski do systemu politycznego Wspólnot Europejskich, a zwłaszcza umocnienie demokracji w Polsce, systemu wielopartyjnego, zbliżanie stanowisk w sprawach międzynarodowych oraz w kwestiach bezpieczeństwa europejskiego i światowego. Dialog polityczny prowadzony jest na kilku szczeblach: między przewodniczącyn Rady Europejskiej i przewodniczącym Komisji a prezydentem Polski, w ramach Rady Stowarzyszenia na szczeblu ministrów, w Parlamentarnym Komitecie Stowarzyszenia, a także między partiami, stowarzyszeniami i fundacjami. Zob. Urszula Płowiec: Stosunki Polski z Unia Europejską na podstawie Układu Europejskiego (w) Urszula Płowiec: Polska i Unia Europejska - stan obecny i wyzwania na przyszłość, Warszawa 2000, s. 51 - 54; Elżbieta Kawecka - Wyrzykowska: Polska..op. cit. s. 19.
41 Zob. Andrzej Karpiński: Unia Europejska - Polska. Dylematy przyszłości, Warszawa 1998 r., s. 127 - 150.
42 Eugeniusz Kwiatkowski: Integracja..op. cit. s. 48
43 Zob. Lucjan Ciamaga: Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotą - szanse i zagrożenia (w) Grażyna Polkowska: Unia..op. cit. s. 460 - 461; Bogumiła Sosnowska: Konkurencyjność agrobiznesu w perspektywie integracji z Unią Europejską (w) Mieczysław Adamowicz: Możliwości poprawy konkurencyjności agrobiznesu, Lublin 2000, s. 17 - 19.
25
10