Wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego

Podstawowe zasady planowania działań związanych z oceną ryzyka zawodowego określone zostały w dyrektywie ramowej 89/391/EWG według następującej kolejności:

• unikanie ryzyka;

• ocena ryzyka, którego nie można uniknąć;

• zapobieganie ryzyku u źródła;

• dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, szczególnie odnośnie projektowania stanowisk pracy, wyboru wyposażenia roboczego oraz metod produkcyjnych i metod pracy;

• stosowanie nowych rozwiązań technicznych;

• zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

• prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmującej technikę, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy;

• nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;

• właściwe instruowanie pracowników.

Podstawowe zasady organizacji działań związanych z oceną ryzyka zawodowego określone zostały w polskiej normie PN-N-18002:2000 według następującej kolejności:

• wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie;

• opracowanie aktualnego wykazu stanowisk pracy;

• wyznaczenie osób do przeprowadzenia oceny ryzyka;

• określenie potrzeb szkoleniowych oraz zapewnienie specjalistycznego szkolenia osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka;

• zapewnienie osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka odpowiednich informacji, np. dotyczących potrzebnych konsultacji i usług;

• określenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka;

• zapewnienie uczestnictwa pracowników w ocenie ryzyka;

• określenie sposobu informowania pracowników o ryzyku.

Aktualne wymagania prawne zobowiązują każdego pracodawcę do podejmowania działań związanych z ryzykiem zawodowym, w tym obejmujących w szczególności m.in. obowiązek identyfikacji zagrożeń, oszacowania ryzyka, wyznaczenia dopuszczalności ryzyka, dokumentowania wyników oceny, informowania pracowników o zagrożeniach i ryzyku.

Podstawowe wymagania prawne dotyczące czynników szkodliwych dla zdrowia zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.05.73.645; Dz.U.07.241.1772) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.02.217.1833; z późn. zm).

Ogólne przepisy prawne dotyczące ryzyka zawodowego zawiera dział X Kodeksu pracy w art. 226., który określa, że pracodawca:

• ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Podstawowe wymagania prawne dotyczące obowiązków pracodawcy związanych z ryzykiem zawodowym zawiera § 39. rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, który określa m.in.:

• Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.

• Działania profilaktyczne powinny być realizowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w tym przez:

• zapobieganie zagrożeniom;

• przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone;

• likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;

• dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;

• stosowanie nowych rozwiązań technicznych;

• zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

• nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;

• instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

• Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.

• Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

• Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

• opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku;

• wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;

• datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Do oceny ryzyka zawodowego wykorzystuje się najczęściej wytyczne zawarte w polskiej normie PN-N-18002:2000, która podaje dwie metody oceny ryzyka:

• metoda jakościowa dla czynników niemierzalnych (dla których nie wyznaczono wartości dopuszczalnych), w której wielkość ryzyka jest kombinacją prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia i ciężkości następstw zagrożenia;

• metoda ilościowa dla czynników mierzalnych (dla których wyznaczono wartości dopuszczalne), w której porównuje się wartość wielkości charakteryzującej zagrożenie P (stężenie lub natężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia) z wartością dopuszczalną P_max (norma higieniczna, np. NDS, NDN), np. dla hałasu słyszalnego, drgań mechanicznych, czynników chemicznych, pyłów szkodliwych dla zdrowia.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia obejmuje trzy następujące kategorie:

• mało prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika;

• prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika;

• wysoce prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.

Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia obejmuje trzy następujące kategorie:

• mała - urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy; są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.;

• średnia - zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji; są to np. zranienia, oparzenia II st. na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenia ścięgna) itp.;

• duża - zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć; są to np. oparzenia III st., oparzenia II st. dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słuchu, astma, zaćma itp.

Ocena ryzyka zawodowego według polskiej normy PN-N-18002:2000 dla czynników mierzalnych obejmuje następujące kryteria:

• ryzyko małe - gdy P < 0,5 P_max;

• ryzyko średnie - gdy 0,5 P_max ≤ P ≤ P_max;

• ryzyko duże - gdy P > P_max.

Ocena ryzyka zawodowego według polskiej normy PN-N-18002:2000 dla czynników niemierzalnych obejmuje następujące warianty:

• skala trójstopniowa (tab. 1) - ryzyko małe, średnie lub duże;

• skala pięciostopniowa (tab. 2) - ryzyko bardzo małe, małe, średnie, duże lub bardzo duże.

Tab. 1. Ocena ryzyka zawodowego według normy PN-N-18002:2000 w skali trójstopniowej.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia	Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia
		mała	średnia	duża
mało prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko małe	ryzyko średnie
prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko średnie	ryzyko duże
wysoce prawdopodobne	ryzyko średnie	ryzyko duże	ryzyko duże

Tab. 2. Ocena ryzyka zawodowego według normy PN-N-18002:2000 w skali pięciostopniowej.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia	Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia
		mała	średnia	duża
mało prawdopodobne	ryzyko bardzo małe	ryzyko małe	ryzyko średnie
prawdopodobne	ryzyko małe	ryzyko średnie	ryzyko duże
wysoce prawdopodobne	ryzyko średnie	ryzyko duże	ryzyko bardzo duże

1

---