Encyklopedia snu(z txt)

ENCYKLOPEDIA

SNU

O Autorze

James R. Lewis jest światowej sławy autorytetem w dziedzinie nietradycyjnych ru-

chów religijnych, jest także wydawcą jedynego akademickiego czasopisma po-

święconego religiom alternatywnym. Obecnie pełni funkcję dziekana Wydziału Stu-

diów Religioznawczych na World University of America.

Profesor Lewis jest autorem The Astrology Encyclopedia oraz The Encyclopedia of

Afterlife Beliefs and Phenomenon, a także będących w przygotowaniu książek: An-

gels A to Z, The Almanac of Magie, Neopagan Witchcraft, Goddess Religions, and

Satanism. Jest również współautorem wydawnictw seryjnych: New Age Almanac,

Religious Leaders of America i The Churches Speak.

Encyklopedia

snu

JAMES R. LEWIS

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Encyklopedia

snu

Tytuł oryginału: 77ie Dream Encyclopedia

I wydanie polskie 1998

by CIBET

Przekład: Grażyna Gasparska

Redakcja i korekta: Marek Kosko

Dzieło wraz ze wszystkimi ilustracjami podlega

ochronie z mocy prawa autorskiego. Jakiekolwiek

jego wykorzystanie wykraczające poza możliwości

zawarte w ustawie o prawie autorskim bez zgody

wydawcy jest niedopuszczalne i karalne. Dotyczy to

w szczególności powielania, tłumaczenia,

mikrofilmowania i zapisywania oraz obróbki za

pomocą systemów elektronicznych.

Skład i łamanie: ISKRA, Warszawa

Druk i oprawa: Helika, Warszawa

Możliwość zakupu książki:

PNT CIBET Sp. z o.o.

al. Krakowska 201A; 02-180 Warszawa

tel. (0-22) 573 97 20

fax (0-22) 573 97 21

ISBN 83-85749-19-5

mojej żonie Eve, która jest

idealną partnerką, o jakiej marzyłem

przez wiele lat

Spis treści

Wstęp XV Podziękowania XXII

a-i

Abraham • Adler, Alfred

Aguaruna • Akasza, zapis

Alchemia • Alkohol

Anima (i Animus)

Aniołowie

Antropologia snów

Apokalipsa (Księga)

Arabowie

Archetyp dziecka

Archetypy (archetypowe wizje

senne)

Artemidorus z Daldis

Arystoteles

Astrologia • Aszanti

Australia

Bergson, Henri-Louis

Berti

Biblia a sny

Bohater, archetyp

Boss, Medard

Brak marzeń sennych

Brak snu

Buddyzm

C-33

Campbell, Joseph

Castaneda, Carlos

Cenzura snów

Chaucer, Geoffrey

Chiny

Chrześcijaństwo, wczesne

Cień

Cree

Cycero

Cykle snu

Czuang-tsy (Chuang-tzu)

Demokryt • Dieta a sny

Dream network

Drżenia we śnie

Dusza • Dzienniki snów

Dziwaczność snów

e-53

EEG a fale mózgowe

Egipt • Ego -—

Eliade, Mircea

EMG (elektromiogram)

EOG (elektrookulogram)

Erekcja cztonka

Eskulap • ESP a sny

EW (elektrowstrząsy)

Film a sny

Finley, Caroline

Foucault, Michel

Franz, Marie-Louise von

Freud, Zygmunt

g-71

Garfield, Patricia

Gilgamesz • Gola

Grecja, starożytna

Grecki dramat

1-79

Hali, Calvin

Halucynacje (omamy) a sny

Hausa • Hawaje

Heraklit • Hillman, James

Hipnagogiczny stan

Hipnoza • Hobbes, Thomas

Homer a sny a

w starożytnej Grecji

Hopi • Horney, Karen

1-93

Ibn al-'Arabi

Id • Igbo • Indie

Ingessana • Inicjacja

Inkubacja we śnie

Inkuby i sukkuby

Instytut Świadomych Snów

Interpretacja snów

Irokezi • Islarn-—

j—107

Jakub • jasnowidzenie

Jawna treść

marzeń sennych

Joga

Józef (mąż Marii)

Józef (syn Jakuba)

Judaizm ^

Jung, Carl Gustav fl

K—119

Kafka, Franz • Kagwahiv

Kalapalo • Kartezjusz (t

Katapleksja (paraliż przysenny)

Kompleksy K i wrzeciona snu

Koncepcja niedoboru

Kondensacja

Kontakty z bogami

Koszmary senne

LaBerge, Stephen

Laboratoria snu

Latanie w snach

Lęki nocne • Logoli

m-133

Macrobius • Mandala, archetyp

Maroko

Metaforyczność snów

Mimowolne moczenie nocne

(enureza)

Mistycyzm • Mitologia a sny g

Mohave

Mówienie przez sen

Muhammad

n-143

Nagość we śnie

Narkotyki i używki - wptyw na sen

Nauka we śnie • Navaho

Nawiedzenia w snach

New Age (Nowy Wiek)^

Nieprzygotowanie, sny o

Nieświadomość • Night vision

Nowe religie

(objawienia we śnie)

0-153

Odpryski marzeń sennych (dreamlet)

Ojibwa

Okultyzm &

Oneiromancja (wróżenie ze snów)

Ononharoia (święto szaleńców)

Opowiadanie snów

Oszust, archetyp

p—159

Pamięć a sen • Pascal, Blaise

Perls, Fritz • Persona • Platon \

Podświadomość • Powtarzające się sny

Pozorna (kliniczna) śmierć

- doświadczenia i sny

Praca marzenia sennego

Problemy, rozwiązywanie w snach

Proces pierwotny • Projekcja astralna

Przemieszczenie • Przewodnik

Przeżycie stanu przebywania poza ciałem

Przodkowie • Psychomanteum

Psychoterapia

S—189

Sambia

Seks a sny • Sen a śmierć

• Sen kontrolowany • Sen na jawie:

Senniki • Senoi • Sny kompensacyjne

Sny prekognicyjne • Somnambulizm

Spadanie w snach • Stadia snu • Stłumienie

Stowarzyszenie Świadomych Snów

Stres, lęk i marzenia senne • Strukturalizm

Superego • Symbolizacja ^-Symbolizm w snach]

Synesius z Cyreny • Synteza aktywacyjna snów

Szamanistyczne sny inicjacyjne

Szamanizm • Szekspir. William • Sztuka a sny

q—177

Quechua

Quiche

S—215

Śmierć w snach

Śniące ciato

Średniowiecze

Świadome sny

Swiatto snu

Świat podziemny

Święty Hieronim

Święty Paweł

Święty Piotr

r—179

Raramuri

Rastafarianie

Rdzenni Amerykanie

Religia a sny y

REM (sen z szybkimi ruchami gałek

ocznych)

Rip Van Winkie, efekt

Rytmy okotodobowe

Rzeczywistość jako sen

Rzymianie &

t-227

Tedlock, Barbara • Temne

Teoria adaptacyjna • Teozofia

Tertulian • Tikopia

Tiriki

Tomasz z Akwinu

«•

Towarzystwo Badanią'.Snów

Tukolor

Tworzywo snu

Tybet

UjITryta treść

marzenia sennego

Upaniszady

Urywki snów

Uzdrawianie a sny

V-241

Voodoo a sny

W-243

Wedy • Wiek a sny

Wielka Matka (Stary Mędrzec),

archetyp

Wierzenia ludowe a sny *

Wizja, poszukiwanie

Wizje a sny

Wizualizacja twórcza

Wróżby • Wtórne opracowanie

Wtórny proces

y-253Z-257YansiZaświaty a snyYorubaZbiorowa nieświadomośćZdarzenia dnia w treści snuZdolności twórcze a snyZezuru • Zto a snyZulu • Zuni ' ZwierzętaWstęp do symboliki snów 267

Symbolika snów 269

Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

Indeks 377

359

Wstęp

Sny od dawien dawna pobudzały ludzką wyobraźnię. Ludzie przesypiają niemal

jedną trzecią życia, a większość tego czasu wypełniają im sny. Szczególnie rea-

listyczne lub męczące marzenia senne pozostawiają po sobie wrażenie, z którego

trudno się otrząsnąć. Lecz czym one są? Jakie znaczenie, jeśli w ogóle, mają one dla

śniącego?

Już w IV wieku p.n.e. filozof chiński Chuang-tzu pisał o zagadkowej naturze

marzeń sennych:

Kiedy ludzie śnią, nie postrzegają, że to sen. Niektórzy nawet

śnią we śnie i dopiero po przebudzeniu spostrzegają, że wszy-

stko to było snem. Jiiedy więc spływa na nas Wielkie Przebu-

dzenie, dowiadujemy się, że życie to jeden wielki sen. Głupcy

uważają, że już są przebudzeni.

Pewnego razu ja, Chuang-tzu, śniłem, że jestem motylem, lata-

jącym beztrosko tu i tam, jak to zwykle czynią motyle. Miałem

świadomość, że zachowuję się dziwacznie, jak motyl, nato-

miast nie byłem świadom swojej indywidualności motyla. Na-

gle przebudziłem się i znowu byłem sobą. Teraz nie wiem, czy

byłem człowiekiem śniącym, że jest motylem, czy też byłem

motylem śniącym, że jest człowiekiem.

Różne kultury znajdują rozmaite odpowiedzi na wątpliwości Chuang-tzu. Nie-

które tradycje stawiają rzeczywistość snu na równi ze światem doznań codziennych,

podobnie jak i on sam. Dotyczy to bez wątpienia australijskich aborygenów, którzy

niejednokrotnie nie widzą różnicy między tym, co dzieje się we śnie, a co na jawie.

Z tego, co pisze Chuang-tzu, wynika, że świat, jaki postrzegamy na co dzień, nie jest

bardziej rzeczywisty niż sen.

W tradycyjnych filozofiach Wschodu niejednokrotnie znajdujemy stwierdze-

nie, że świat rzeczywisty jest równie złudny, jak senne marzenie.

Wstęp_________________________________________________________

Sny często zdają się przenosić nas w równoległą rzeczywistość. Na tej podsta-

wie można założyć, iż we śnie przenosimy się do innego, równolegle z naszym ist-

niejącego świata. Uważa się, iż jednym z głównych źródeł wiary, że świat duchowy

odrębny jest od fizycznego, są sny. Jeśli hipoteza ta jest choćby częściowo słuszna,

sny mają niemały wpływ na tworzenie się systemów religijnych.

Brano też pod uwagę hipotezę, że sny mają związek z pojęciem duszy oddzie-

lonej od ciała. W marzeniach sennych przenosimy się do innych miejsc, kontaktuje-

my się z nieznanymi ludźmi, wykonujemy różne czynności - równocześnie nasze

ciało fizyczne nadal znajduje się w łóżku. Mimo iż świat snu jest zagadkowy i nie-

jasny, a nawet surrealistyczny, to jednak wydaje się niejednokrotnie prawdziwy.

A ponieważ doznanie jest tak rzeczywiste, można domniemywać, że we śnie świa-

doma jaźń w jakimś sensie oddziela się od ciała. Jeśli dodamy do tego powszechnie

znane zjawisko spotkań ze zmarłymi krewnymi i przyjaciółmi, to stąd jest już tylko

krok do stwierdzenia, iż ta sama „dusza", która we śnie oddziela się od ciała, prze-

trwa także jego śmierć.

Wszystkie ziemskie kultury podzielają pogląd, że istnieje łączność między

tym światem a innymi - między bogami a śmiertelnikami, między żywymi a umar-

łymi. Prorocy i założyciele nowych sekt religijnych twierdzą, że utrzymują kontakt

z bóstwami. Jeśli sny są doznaniem ze świata duchowego, to znaczy, że tylko w tym

stanie może dojść do kontaktu człowieka z istotą boską.

Sny i wizje w dziejach ludzkości. W wielu kulturach istnieje niewielkie lub zgoła

żadne rozróżnienie między wizją a inspirowanymi przez bóstwa marzeniami senny-

mi, co wskazywałoby na pewną nieuchwytną cechę, która łączy oba te stany. Doty-

czy to w szczególności tradycji judeo-chrześcijańsko-muzułmańskiej. W tej grupie

tradycji religijnych prawda przekazana została drogą bezpośredniego objawienia

przez Boga lub jednego z jego aniołów-wysłanników. W wypadku przesłania prze-

kazywanego żydowskim prorokom na piśmie trudno jest niekiedy dokładnie okre-

ślić, czy miało to miejsce we śnie, czy też w wizji na jawie.

Również w czasach Muhammada nie istniało wyraźne rozróżnienie między

wizją we śnie i na jawie, ponieważ otrzymywał on duchowe wskazówki w obu sta-

nach. W życiu Proroka sny odgrywały znaczącą rolę, bo właśnie w tym stanie do-

znał on objawienia i uświadomił sobie swoje powołanie. Tajemnice wszechświata

dane mu było poznać w słynnym wielkim śnie, zwanym Nocną Podróżą.

Wizjonerskie aspekty snów dały starożytnym asumpt do poszukiwania w nich

wskazówek, jak leczyć choroby, a nawet odnośnie uzdrawiania. Praktyki te nosiły na-

zwę inkubacji we śnie. Były niezwykle popularne w świecie starożytnym, spotykamy

je w cywilizacjach tak odległych, jak Mezopotamia, Egipt, Grecja i Rzym. Mogły się

niezależnie od siebie rozwinąć w świątyniach Mezopotamii i Egiptu, nie jest też wy-

kluczone, że pojawiły się w jednej z tych kultur i zostały następnie przeniesione na

inne tereny. Fakt, iż profetyzm i przepowiadanie przyszłości były w Mezopotamii nie-

zwykle popularnym zjawiskiem, sugeruje, że z tego regionu wywodzą się pFSkjyki in-

kubacji we śnie, służące zdobywaniu wiedzy o przyszłych zdarzeniach.

XVI

W okresie hellenistycznym natomiast podstawowym celem inkubacji we śnie

było uzdrawianie, pierwotnie w s'wiątyniach poświęconych bogu-uzdrowicielowi

Eskulapowi. Praktyki te trwały aż do czasów chrześcijańskich, o czym świadczą

pielgrzymki wiernych do miejsc słynących z uzdrowień (w szczególności do kościo-

łów zbudowanych na ruinach świątyń Eskulapa), które odbywały się jeszcze w po-

czątkach XX wieku.

Najobszerniejsze kompendium wiedzy o snach, jakie od starożytności prze-

trwało do naszych czasów, nosi tytuł Oneirocritica (Interpretacja snów), napisane

przez Artemidorusa z Daldis, Greka żyjącego w II wieku n.e., który głównie intere-

sował się przepowiadaniem przyszłości. Taka interpretacja snów dominowała aż do

początków nowoczesnej psychologii i psychoanalizy.

Psychologiczne podejście do snów. W naszych czasach sny postrzegane są jako wy-

raz psychologicznej dynamiki. Początek tej tendencji dały prace Zygmunta Freuda

i innych przedstawicieli psychologii głębi. Psychoanalityczne podejście zyskało so-

bie popularność z tej między innymi przyczyny, że tłumaczy ono, dlaczego sny na-

leży interpretować.

Freud uważał, że marzenia senne pozwalają nam zaspokoić społecznie nieak-

ceptowane popędy seksualne i agresywne. Abyśmy jednak nie budzili się wskutek

silnych emocji, wywołanych dosłownym spełnieniem tych pragnień, część umysłu,

którą Freud nazywał cenzurą, przekształca sen w taki sposób, że jego prawdziwa

treść zostaje zamaskowana. Dlatego marzenia senne często wydają się takie dziwne,

a nawet bezsensowne.

W przeciwieństwie do Freuda, jego uczeń Carl Gustav Jung przedstawiał nie-

świadomą jaźń jako złożoną mieszaninę niższych instynktownych i wyższych du-

chowych bodźców. Zamiast ukrywania, senne marzenie ma na celu przekazanie cze-

goś świadomości. Innymi słowy nieświadomość jest siedliskiem pewnego rodzaju

inteligencji, która stara się prowadzić i w inny sposób wspomagać świadomą jaźń.

Jednakże przemawia językiem niejasnym i pełnym symboli, a zatem wymagającym

tłumaczenia. Jungowska analiza snów służy więc właściwej interpretacji informacji

pochodzącej z nieświadomości.

Inne szkoły psychologii głębi, w znacznym stopniu oparte na tradycji Freu-

dowsko-Jungowskiej, również traktują sny jako przesłanie nieświadomego umysłu,

któremu kształt nadaje stan psychiczny człowieka. Każda z nich uważa marzenie

senne za niejasną informację, której prawdziwe znaczenie można zrozumieć dopie-

ro po odpowiedniej interpretacji. Najbardziej reprezentatywną dla tego nurtu jest te-

rapia Gestalt, podczas której pacjent uzewnętrznia rozmaite części składowe marze-

nia sennego celem ujawnienia czy też zinterpretowania jego prawdziwego znaczenia.

Inna forma terapii Gestalt polega na skłonieniu pacjenta do nawiązania dialogu mię-

dzy różnymi komponentami snu, a następnie analizowania ich znaczeń.

Nowoczesna teoria snów. Nieliczna grupa terapeutów nawiązuje do klasycznej psy-

choanalizy. Opierając się w większym stopniu na aspektach praktycznych niż na te-

XVII

Wstęp________________________________________________________

rapeutycznym podejściu, przynajmniej niektóre sny traktują oni jako produkt ostat-

nich dos'wiadczeń. Jeżeli na przykład w ciągu dnia podróżowalis'my po kraju, to nie-

jednokrotnie śnimy potem o jeździe samochodem autostradą i taki sen niekoniecz-

nie ma jakieś ukryte, głębsze znaczenie.

Pewne nietypowe elementy marzeń sennych pojawiają się wskutek skłonności

śpiącego umysłu do przekładania zwrotów retorycznych na wyobrażenia figuratyw-

ne. Tak więc gdy komuś się śni, iż jego pracodawca pływa w jeziorze, może to ozna-

czać, że chce powiedzieć szefowi, żeby „poszedł się utopić". Inne sny są bardziej

złożone, trzeba dobrze znać życie pacjenta, żeby móc je interpretować.

Sens jednych snów jest oczywisty, natomiast inne wydają się chaotyczne

i nonsensowne. Surrealistyczna treść większości z nich sprawia, że niezwykle trud-

no jest je interpretować, wskutek czego uznaje się, iż sny te są pozbawione jakiego-

kolwiek znaczenia. Podejście to nosi nazwę naukową modelu syntezy aktywacyjnej

marzeń sennych. Po raz pierwszy termin ów pojawił się w 1977 r., a hipoteza ta za-

kłada, że sny są wynikiem próby przodomózgowia zrozumienia przypadkowych im-

pulsów elektrycznych wytwarzanych we śnie przez tyłomózgowie.

W normalnym stanie czuwania przodomózgowie porządkuje rozmaite rodza-

je wrażeń i impulsów zewnętrznych i wewnętrznych, poszerzając zakres wiedzy

o świecie. Napotykając przeszkodę w postaci natłoku chaotycznych, przypadkowych

impulsów wytwarzanych w czasie snu przez bardziej prymitywne obszary mózgu,

wyższe ośrodki umysłu starają się wprowadzić ład do napływających informacji,

tworząc takie właśnie bezsensowne z pozoru senne marzenia. W wielu wypadkach

sny są zbiorem bezładnych obrazów, będących tworem grup sygnałów, których

mózg po prostu nie potrafi zsyntetyzować.

Dla każdego, kto nie mógł sobie poradzić ze zrozumieniem treści snów, teoria

syntezy aktywacyjnej jest w jakimś sensie pociągająca. Ale ponieważ prawie każdy

z nas miał przynajmniej kilka snów, które miały wyraźny i oczywisty sens, teoria ta

wydaje się wysoce niezadowalająca. Na poziomie empirycznym jest ona niepełna,

nie tłumaczy bowiem takich zjawisk, jak powszechnie występujące motywy marzeń

sennych.

Niemal każdy z nas miewał pewien rodzaj snów, w których spadał, latał lub

pojawiał się publicznie nago. Ten typ powtarzających się marzeń sennych ma źródło

w doświadczeniach i lękach charakterystycznych dla ludzkiej egzystencji.

Spadanie jest doskonałym przykładem znanego nam wszystkim motylu. Psy-

chologowie uważają, że ma on swe źródło w doświadczeniach wczesnego dzieciń-

stwa, kiedy stawialiśmy pierwsze kroki. Jeżeli hipoteza ta jest prawidłowa, oznacza

to, że doznania z dzieciństwa pozostawiają głęboki ślad w naszym mózgu, który

uaktywnia się w późniejszym okresie pod wpływem dużego napięcia i stanów lęko-

wych. Niektórzy socjobiologowie zakładają nawet, że strach przed upadkiem dzie-

dziczymy po zwierzęcych przodkach, którym w nocy zdarzało się spadać z gałęzi

drzewa, na którym się chronili.

XVIII

Badania nad snem. Zrozumiałe jest dążenie do oparcia badań nad snem na wymier-

nych zjawiskach psychologicznych. Ponieważ sny mają charakter subiektywny, wy-

mykają się metodom badawczym stosowanym w obiektywnych naukach empirycz-

nych. Choć próby takie czyniono już wczes'niej, to jednak dopiero odkrycie

w 1953 r. stadium snu zwanego REM (rapid eye movement - szybkie ruchy gałek

ocznych) i skojarzenie jej z marzeniami sennymi stworzyło uczonym bazę do badań

laboratoryjnych. Aczkolwiek wszystkie późniejsze eksperymenty dowiodły, że sny

mające znaczenie mogą pojawiać się tylko poza tym stadium, to jednak przez ponad

dziesięć lat panowało przekonanie, że między marzeniami sennymi a fazą REM ist-

nieje ścisły związek.

Przed odkryciem tej zależności badacze ustalili, że są cztery stadia snu. Okre-

ślano je za pomocą elektroencefalografii (EEG) według elektrycznej aktywności

mózgu, a ściślej mówiąc aktywności fal mózgowych, poczynając od stadium pierw-

szego, które następowało tuż po zapadnięciu w sen, aż po stadium czwarte - głębo-

kiego snu. Większość marzeń sennych pojawia się w stadium drugim, czyli w REM.

U zdrowego młodego człowieka typowe cykle snu - między REM a głębszymi sta-

diami - trwają około 90 minut. Ludzie zdrowi przechodzą co noc przez cztery do

sześciu cykli, choć obserwuje się tu spore różnice w zależności od wieku.

W nowoczesnych badaniach snu pojawił się ostatnio nowy kierunek polegają-

cy na obserwacji świadomego śnienia. O tym rodzaju snu mówimy wówczas, gdy

człowiek ma świadomość, że przeżywa senne marzenie. Najbardziej niezwykłym

aspektem tego stanu jest to, że śniący może zmieniać treść marzenia sennego. Zachę-

ciło to badaczy do znalezienia sposobu wykorzystania marzeń sennych do leczenia

koszmarów nocnych, a także w innych celach terapeutycznych. Pierwszą wzmiankę

o świadomych snach znajdujemy już w traktacie Arystotelesa O snach, gdzie czyta-

my: „Często gdy człowiek śpi, jakaś część jego świadomości mówi, że to, co się te-

raz dzieje, jest tylko snem". Inni znani mędrcy, jak święty Augustyn i święty Tomasz

z Akwinu także wspominali w swoich dziełach o świadomych snach.

Nieuchwytna natura tego nietypowego stanu świadomości zniechęcała psy-

chologów do poświęcenia mu większej uwagi. Dopiero Stephen LaBerge zaczął

w latach osiemdziesiątych publikować wyniki swych godnych uwagi badań w tej

dziedzinie. LaBerge, który od dzieciństwa miał świadome sny, poświęcił się studio-

waniu tego zadziwiającego zjawiska na Uniwersytecie Stanforda. Różnica między

jego obserwacjami a pracami innych badaczy polegała na tym, że udało mu się zna-

leźć sposób, aby śniący w trakcie świadomego snu wysyłał badaczowi informację.

Kilkudziesięciu uczestników jego eksperymentu nauczyło się komunikować z bada-

czem podczas snu.

LaBerge zlecał im rozmaite zadania, które mieli wykonywać w trakcie snu -

od liczenia po latanie - nauczył ich też, jak mają przekazywać sygnały o ich wypeł-

nieniu. Rezultaty eksperymentu zostały opublikowane przez badacza w 1985 r.

w niezwykle popularnej książce pod tytułem Lucid Dreaming. Sukces tej publikacji

sprawił, że w całych Stanach Zjednoczonych powstawały podobne grupy ekspery-

XIX

Wstęp________________________________________________________

mentalne. Środki masowego przekazu podchwyciły ten temat, rozprawiano o nim

w niezliczonych artykułach i programach telewizyjnych.

Mitologiczny aspekt snów. Poza szczególnym przypadkiem świadomych snów ob-

serwujemy powszechny powrót do zainteresowania interpretacją snów i pragnieniem

ich zrozumienia. Każdego miesiąca pojawiają się w tej dziedzinie nowe wydawnic-

twa - od poważnych studiów naukowych, po poradniki i senniki. Wystarczy przejść

się po księgarniach, żeby znaleźć kilka pozycji pos'więconych temu tematowi. Przy-

najmniej w części zjawisko to jest wynikiem ponownego zainteresowania mitologią.

Mity to tradycyjne legendy, które często opisują fantastyczne spotkania z bóstwa-

mi i duchami, najczęściej w wizjach i stanach podobnych do snów. Współcześnie zwią-

zek między snami a mitami zawdzięczamy psychologii głębi, zwłaszcza nurtowi zapo-

czątkowanemu przez Carla Gustava Junga. Stwierdził on, że sny jego pacjentów niejed-

nokrotnie zawierają obrazy będące odbiciem symboliki któregoś z systemów mitolo-

gicznych. Na tej podstawie Jung doszedł do wniosku, że mity są przejawem zbiorowej

nieświadomości, czyli tej części umysłu, która przechowuje mity i symbole i która je-

go zdaniem stanowi źródło mitologii każdej cywilizacji. Według Junga zbiorowa nie-

świadomość kształtuje również niektóre obrazy w marzeniach sennych.

W ostatnich latach koncepcja mitologii jako aktywnego czynnika kulturotwór-

czego stała się szczególnie popularna dzięki pracom Josepha Campbella i innych au-

torów, którzy wywodzą się z Jungowskiego nurtu psychologii. Dzięki tym publika-

cjom mitologia jest w jakimś sensie „uświęconą historią" i z tego powodu odgrywa

w życiu ludzi ogromną rolę. Opierając się na koncepcjach Junga, Campbell formu-

łuje swój pogląd w ten sposób, że sny są indywidualnymi mitami, a mity są snami

społeczeństwa. Przytoczmy tu słowa Campbella z telewizyjnego wywiadu:

Sen jest osobistym doświadczaniem tej głębokiej, ciemnej sfe-

ry, jaką jest sen społeczeństwa. Mit jest publicznym snem, a sen

jest prywatnym mitem. Jeśli twój prywatny mit, twój sen, zbie-

ga się z mitem społecznym, to znaczy, że żyjesz w zgodzie ze

swoją grupą. W przeciwnym razie zapuszczasz się w ciemny

las, który otwiera się przed tobą (The Power ofMyth, s. 40).

Sny a epoka New Age. Innym ważnym czynnikiem w odrodzeniu się zainteresowa-

nia snami jest ruch New Age, który wywarł niezatarty wpływ na nowoczesną cywi-

lizację. Wywodzący się ze starszej subkultury okultystyczno-metafizycznej, rozprze-

strzenił się on w szerszych warstwach społecznych i spopularyzował jednocześnie

kwestie, które przedtem uznawano z nieistotne i marginalne.

Ruch New Age koncentrował się w zasadzie na kilku najpopularniejszych

kwestiach. Słowniki zawierające interpretację określonych obrazów z marze#sen-

nych były tak komponowane, aby wyrażały perspektywy nowej epoki. Podobnie jak

w innych dziedzinach okultyzmu (na przykład astrologii i medytacji) New Age wi-

dzi w marzeniach sennych narzędzie transformacji i uzdrowienia, co znalazło najpeł-

niejszy wyraz w znanej książce Patricii Garfield The Healing Power ofDreams.

W filozofii New Age znalazło się także miejsce dla s'wiadomych snów. Oprócz

publikacji Stephena LaBerge'a, rozważania o s'wiadomych snach znajdujemy

w książkach Carlosa Castanedy, a także w rozlicznych formach snów jogi zaczerp-

niętych z religii wschodnich. Podobnie jak inne koncepcje New Age, świadome sny

traktowano jako metodę uzdrawiania i transformacji.

Podstawowa doktryna filozoficzna ruchu New Age głosi, że świat, jakiego do-

świadczamy, poddaje się ludzkiej woli, czyli mówiąc przystępniej, każdy z nas two-

rzy własną rzeczywistość. I choć założenie to trudno odnieść do świata, którego do-

znajemy w stanie świadomego czuwania, to z pewnością znajduje ono zastosowanie

w sferze marzeń sennych. Na przykład dzięki technikom tzw. programowania snu

człowiek może decydować, co chce przeżyć we śnie, a potem stara się „przekonać"

podświadomość, aby poddała się jego życzeniom. Technika ta w wielu wypadkach

okazała się zdumiewająco skuteczna.

Inną formą wpływania na marzenia senne jest świadome zmienianie w nich

obrazów. Ponieważ są to twory umysłu śniącego, można założyć, że pod wpływem

jego woli ulegną zmianie. Metoda ta również okazuje się skuteczna, pod warunkiem,

że opanuje się technikę świadomego śnienia. Niektórzy uzdrawiacze i terapeuci

z powodzeniem stosują ją w celach leczniczych, szczególnie w wypadku osób cier-

piących na koszmary senne.

A co w tej dziedzinie przyniesie nam przyszłość? Czy będziemy umieli pro-

gramować sen równie łatwo, jak to dziś czynimy z telewizją? Choć trudno jest prze-

widywać przyszłość, z pewnością jednak w tej sferze jeszcze nie powiedziano ostat-

niego słowa. Na razie warto zapoznać się z próbami, jakie ludzkość podejmowała

i podejmuje w celu zrozumenia i sterowania mechanizmem snu.

W Encyklopedii snu starałem się przedstawić w miarę możności wszystkie

aspekty dawnych i współczesnych poglądów i badań tej obszernej przecież sfery na-

szego życia. Specjalną uwagę poświęcam koncepcjom uznawanym w różnych kultu-

rach i epokach. Na stronach tej książki znajdziecie wszystko, co wiąże się z tą tematy-

ką zarówno w Biblii, poprzez kultury tak egzotyczne, jak Senoi w Malezji, po współ-

czesne badania. Przy każdym haśle czytelnik znajdzie podkreślone odsyłacze do in-

nych haseł, które znacznie poszerzają treść pierwotnego hasła. Każde zawiera też bi-

bliografię, w której można szukać dalszych informacji na ten temat. Oprócz podstawo-

wych dla danego hasła informacji starałem się zamieścić w nim także aktualne dane.

Chcącym lepiej zrozumieć treść snów pomoże słownik symboliki snów, za-

wierający prawie 700 symboli. Nie wyczerpuje on bynajmniej wszystkich możliwo-

ści interpretacyjnych - są to raczej sugestie.

Ponieważ język snów jest symboliczny, Encyklopedia snu zawiera także sym-

bole graficzne i ilustracje uzupełniające tekst.

Indeks pozwala na szybkie odnalezienie właściwego hasła.

Życzę przyjemnej lektury i miłych snów!

XXI

Podziękowania

Pragnę podziękować Michaelowi Flanaginowi, kustoszowi Archiwum Badań

Symboliki Archetypalnej (ARAS) Instytutu C.G. Junga w San Francisco, który

mimo rozlicznych zajęć poświęcił wiele czasu na uzupełnienie tej encyklopedii ilu-

stracjami ze swych zbiorów. Wszystkie niepodpisane ilustracje pochodzą właśnie

z archiwum ARAS. Wiele innych zamieszczam dzięki uprzejmości Amerykańskich

Zbiorów Religijnych w Santa Barbara (Kalifornia).

Szczere wyrazy wdzięczności należą się Micheli Zonta, która jest badaczką

i autorką wielu haseł z dziedziny historii różnych kultur; Evelyn Dorothy Oliver,

która opracowała większość haseł w słowniku symboli, zawartych w niniejszej en-

cyklopedii; a także Nicole Ruskin, autorce kilku haseł w słowniku, która pomagała

mi w pracy także w inny sposób. Nie mogę pominąć także zasług Roberta Griffina,

redaktora niniejszej edycji, który z ogromnym talentem pomagał mi przygotować ją

do druku.

Jeśli chodzi o wydawnictwo Gale Research/Visible Ink Press, to szczególnie

pragnę podziękować Chrisowi Nasso za to, że namówił mnie do opracowania tej en-

cyklopedii, redaktorom Peg Bessette i Kelle Sisung za współpracę przy jej opraco-

waniu, a także redaktorowi graficznemu wydawnictwa, Mary Krzewinski, za projekt

okładki i układu stron. Specjalne podziękowania należą się Kelle Sisung, która

w ostatnim etapie włożyła w przygotowanie encyklopedii do druku co najmniej tyle

samo pracy, co ja, jeśli nie więcej.

XXII

Sny są najlepszymi tłumaczami

naszych skłonności, ale do

sztuki należy ich uporządkowanie

i zrozumienie.

(Michel Eyquem de Montaigne)

Abraham

Podobnie jak Jakub i Józef, patriarcha Abraham, protoplasta Hebrajczyków,

zalicza się do tych postaci biblijnych, które najczęściej miały wizje we śnie. Pierw-

szy wieszczy sen w Księdze Rodzaju (Genesis) przyśnił się właśnie jemu:

A gdy słońce chyliło się ku zachodowi, Abram zapadł w głębo-

ki sen i opanowało go uczucie lęku, jak gdyby ogarnęła go

wielka ciemność. I wtedy to Pan rzekł do Abrama: „Wiedz

o tym dobrze, że twoi potomkowie będą przebywać jako przy-

bysze w kraju, który nie będzie ich krajem, i przez czterysta lat

będą tam ciemiężeni jako niewolnicy; aż wreszcie ześlę zasłu-

żoną karę na ten naród, którego będą niewolnikami, po czym

oni wyjdą z wielkim dobytkiem. Ale ty odejdziesz do twych

przodków w pokoju, w późnej starości zejdziesz do grobu.

Twoi potomkowie powrócą tu dopiero w czwartym pokoleniu,

gdy już dopełni się miara niegodziwości Amorytów".

(Genesis, 15:12-16)

Przedtem Bóg objawiał się Abrahamowi kilkakrotnie, przemawiał doń, ale tylko ten

jeden jedyny raz ukazał mu się we śnie.

W stanie przypominającym sen jego zmysły zostały sparaliżowane, lecz Abra-

ham doznał przebudzenia duchowego, w którym widział i słyszał tylko Boga i nic

poza tym nie docierało do niego. Objawione mu w ten sposób prawo Hebrajczyków

oraz przepowiednia profetyzmu jego potomków wywarły niezatarte piętno w świa-

domości Abrahama.

Adler, Alfred

Źródła:

Gnuse, Robert Karl: The Dream Theophany of Samuel: Its Structure in Relation to Ancient Near Eastern

Dreams and Its Theological Significance, Lanham 1984.

Kramer, Kenneth P.: Death Dreams: Umeiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Adler, Alfred

Alfred Adler (1870-1937) był psychiatrą austriackim, autorem teorii osobowo-

ści, którą nazywamy także psychologią indywidualną. Przez pewien czas był blisko

związany z Zygmuntem Freudem, ale zerwał z nim i rozwinął własną metodę psy-

choterapii. Adler przywiązywał do marzeń sennych mniejszą wagę niż inne szkoły

w psychiatrii, a jego poglądy na ten temat były do pewnego stopnia niespójne. Choć

nie stworzył kompleksowej teorii snów, jego poglądy na tę kwestię wywarły znaczą-

cy wpływ na koncepcje późniejsze.

Ogólnie rzecz biorąc różnice między poglądami Freuda a Adlera sprowadzały

się do tego, że Freud koncentrował się głównie na seksie i agresji, Adler zaś na wła-

dzy i statusie społecznym. Uważał on, że motywy postępowania człowieka sięgają

korzeniami do przedłużonego okresu dzieciństwa, kiedy czujemy się w znacznym

stopniu pozbawieni władzy nad własnym życiem. Reakcją na to uczucie bezsilności

jest późniejsze dążenie do panowania nad własnym światem, które stanowi wtedy

główny motyw postępowania.

Sny dla Adlera miały znaczenie odmienne niż dla Freuda. W teorii tego ostat-

niego stanowią one pole do bezpiecznego rozładowania napięć, które w świadomym

życiu są skrzętnie ukrywane. Napięcia te częstokroć mają źródło w konfliktach

w dzieciństwie, stąd też sny cofają nas do przeszłości. Natomiast Adler uważał, że

sny są częścią szerszego programu kierowania własnym życiem. Ściślej mówiąc sny

są wynikiem próby - nie zawsze skutecznej - przewidywania przyszłych zdarzeń,

aby móc się do nich przygotować. Aczkolwiek sny z założenia mają pomóc odzy-

skać władzę nad życiem, to jednak zdaniem Adlera wiele z nich nie spełnia swej ro-

li w tym sensie, że gdyby ktoś postępował w myśl zawartych w nich wskazówek, to

w rezultacie zamiast uzyskać władzę nad środowiskiem, może ją stracić.

Poglądy Adlera na marzenia senne były diametralnie odmienne od Freudow-

skich. Dla Freuda służyć one miały rozładowaniu ukrytych w nieświadomości we-

wnętrznych napięć z przeszłości, podczas gdy Adler uważał, iż mają na celu przewi-

dywanie przyszłości. Ponadto według Adlera sny są odbiciem myśli i motywów

świadomości w stanie czuwania, tymczasem Freud kładł nacisk na rozbieżność mię-

dzy stanem czuwania a sennymi marzeniami. Koncepcje Adlera, rozwinięte przez

późniejszych teoretyków, mają niebagatelny wpływ na współczesną psychiatrię.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Wolman, Benjamin B. (wyd.): International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Akasza, zapis

Aguaruna

Aguaruna to plemię zamieszkujące północne rejony Peru, utrzymujące się

z ogrodnictwa, myśliwstwa i rybołówstwa. Choć zainteresowanie snami i wizjami

wśród tego ludu w ostatnich latach wydatnie się zmniejszyło, to jednak nadal odgry-

wa ważną rolę w zmaganiu się z codziennymi problemami we współczesnym świecie.

Członkowie plemienia Aguaruna sądzą, że sny stanowią zapowiedź przy-

szłych zdarzeń, których nikt jeszcze nie umie przewidzieć. Uważają oni, że sen jest

skutkiem wędrówek duszy, podczas których spotyka ona inne dusze i poznaje ich in-

tencje. Jednakże zetknięcie wierzeń Aguaruna z chrześcijańską koncepcją duszy

wprowadziło pewien zamęt w pojmowanie doświadczeń w trakcie snu; niektórzy

twierdzą, że dusza może odejść tylko wskutek choroby.

W każdym razie uważa się, że marzenia senne są doznaniami indywidualny-

mi, niedostępnymi innym ludziom. Sny dzieli się na spontaniczne i intencjonalne. Te

drugie mają większe znaczenie niż pierwsze, albowiem wymagają głębszego osobi-

stego zaangażowania i przynoszą znacznie więcej korzyści. Sny według członków

plemienia Aguaruna są potencjalnie sferą kontrolowania ludzkiego działania, ponie-

waż w ich trakcie dochodzi do bezpośredniego kontaktu między człowiekiem a po-

tężnymi istotami nadprzyrodzonymi.

Lud Aguaruna poszukuje w snach przepowiedni dotyczących udanego polo-

wania czy rezultatów działań wojennych, a więc spełniają one zadanie podobne do

pieśni magicznych (które są czymś w rodzaju „zaklęć"). Najwyższą rangę mają sny,

w których człowiek nawiązuje kontakt z duszą dawno zmarłego wojownika, pozwa-

la mu to bowiem przetrwać atak wroga. W tego typu snach najpierw pojawia się

przerażająca postać istoty, z którą należy walczyć, potem przybywa właśnie owa du-

sza potwierdzająca swoją tożsamość i zapewniająca o przyszłej zwycięskiej bitwie.

Sny częstokroć mają także na celu potwierdzenie potęgi i autorytetu wodzów ple-

mienia, a ich złożoną treść interpretują ludzie, którzy odznaczają się wielkim do-

świadczeniem i wiedzą w tej dziedzinie.

Źródła:

Brown, Michael R: „Individual Experience, Dreams and the Identification of Magical Stones in an

Amazonian Society" [w:] Dougherty J.W. D. [wyd.] Directions in Cognitive Anthropology, Urba-

na 1985.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: AnthropologicalandPsychologicalInterpretations, Santa Fe 1992.

Akasza, zapis

Zapis akasza to teozoficzna koncepcja głosząca, że wszystko, co dzieje się na

s'wiecie i wszystkie doświadczenia ludzi, ich myśli i dokonania w każdym miejscu

na ziemi są rejestrowane w postaci bodźców zmysłowych tworzących złożone obra-

zy. Są one odciśnięte w „materii" ciała astralnego (zwanego akasza), a „odczytać" je

można tylko w zmienionym (według niektórych mistycznym) stanie świadomos'ci.

Alchemia

Otrzymuje się wówczas dokładną transkrypcję zapisu akaszy wraz z informacjami

o dawno minionych epokach. Dzięki tej technice uzyskano na przykład teozoficzne

opisy Atlantydy. Także niektóre media specjalizujące się w odczytywaniu przeszło-

ści twierdzą, że informacje otrzymują za pośrednictwem zapisu akasza.

Podobno zapis akasza można odtworzyć także w postaci marzeń sennych. Nie-

kiedy uzyskane w ten sposób informacje pamięta się również świadomie na jawie.

Jednakże najczęściej nie pamiętamy nocnego odczytu zapisu akasza, choć rezultaty

owych „sennych badań" odtwarzane są w ciągu dnia poprzez intuicyjne odczucia.

Mówi się też, że informacje uzyskane w snach prekognicyjnych (czyli jasnowidzenie

wydarzeń, które mają dopiero nastąpić) pochodzą niejednokrotnie z zapisu akasza.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Shepard, Leslie A.: Encyclopedla ofOccultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Alchemia

Alchemia jest nauką starożytną, która dała początek nowoczesnej chemii. Naj-

częściej kojarzy się nam z próbami przekształcenia zwykłych substancji w złoto.

Odkrycie związku alchemii z marzeniami sennymi zawdzięczamy Carlowi Gusta-

vowi Jungowi, który w jej symbolicznym języku dostrzegał archetypowe obrazy.

Jung zakładał istnienie nieświadomego dążenia do rozwoju psychicznego

i zdrowia, które nazywał procesem indywiduacji (łączenie się indywidualnej świado-

mości ze zbiorową nieświadomością). Proces ten popycha jednostkę do psychicznej

integracji, przenosząc coraz więcej treści z nieświadomego umysłu do rozwijającej się

świadomości ego. Jung uważał, że pierwotny cel alchemii, polegający na odkrywaniu

kolejnych etapów produkcji złota, można odczytać jako symbol procesu indywiduacji.

Jung rozróżniał cztery etapy tego procesu, które we śnie symbolizują cyfry je-

den, dwa, trzy i cztery. Marzenia senne, w których elementem przewodnim jest

podwójność, potrójność i poczwórność Jung interpretował jako odzwierciedlenie

tych etapów. Starożytni alchemicy oznaczali te etapy kolorami, a Jung niekiedy in-

terpretował przewagę we śnie koloru czarnego, białego, żółtego i czerwonego jako

wyznacznik jednego z czterech etapów transformacji osobowości.

Źródła

Guiley, Rosemary Ellen.: The Encyclopedia ofDreams, New York 1993.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind. New York 1994.

Alkohol

Alkohol ma ogromny wpływ na sen i marzenia senne. Wskutek jego działa-

nia skraca się stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM), wydłuża się nato-

Alkohol

TRANSFORMACJA ALCHEMICZNA (ZE ZBIORÓW DOVER)

miast stadium czwarte, co sprawia wrażenie, że po spożyciu alkoholu sen jest głęb-

szy. Nadużywanie alkoholu zakłóca normalny przebieg faz snu, dlatego alkoholicy,

którzy przez dłuższy czas w ogóle nie piją, mają kłopoty ze snem. Przypuszcza się,

Anima (i Animus)

że zakłócenie stadiów snu, zwłaszcza skrócenie REM (często uważanej za stadium,

w którym pojawiają się marzenia senne) w wyniku alkoholizmu powoduje nieod-

wracalne uszkodzenia mózgu.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, New York 1988.

Carskadon, Mary A.: Encydopedia of Sleep and Dreaming, New York 1992.

Anima (i Animus)

W psychologii Jungowskiej anima odnosi się do cech osobowości żeńskiej,

która często jest spychana do nieświadomości męskiej, animus natomiast odnosi się

do cech osobowości mężczyzn, która często spychana jest do nieświadomości kobie-

cej. W teorii osobowości Junga ego reprezentuje indywidualne odczucie jaźni. Jest

ono jednak okupione pewnymi skłonnościami (na przykład cechami społecznie nie-

pożądanymi), które są odrzucane jako „nie-ja". Te odrzucone cechy według Junga

łączą się w coś w rodzaju nieświadomego „przeciw-ja", któremu nadaje on nazwę

cienia. Anima/animus jest podobna (y) do cienia, ale ponieważ odrzucone cechy sta-

nowią razem społecznie typowy pierwiastek żeński lub męski, w większości wypad-

ków jest on inny niż cień. Kiedy na przykład cień pojawia się w snach mężczyzny,

najczęściej przyjmuje postać męską. U kobiet natomiast anima pojawia się przeważ-

nie w postaci żeńskiej.

Aczkolwiek wyparte ze świadomości, anima/animus silnie oddziałują na na-

sze zachowania. U większości z nas ma miejsce ich projekcja na płeć przeciwną, tłu-

macząc na przykład zakochanie się w kimś mało znanym. W terapii Jungowskiej

anima/animus postrzegane są jako potencjalne źródło cech, które powinny zostać

zintegrowane ze strukturą ego pacjenta. Jako nieświadomy biegun jaźni, przeciw-

ego reprezentowane przez anima/animus może zostać skierowane do sfery nieświa-

domości. Często pojawia się w snach jako przewodnia obecność pierwiastka żeń-

skiego lub męskiego.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness of Dreams, Albany 1994.

Hali, James A.: Jungian Dream Interpretation, Toronto 1983.

Aniołowie

Aniołowie to istoty duchowe, spełniające rolę pośredników między Bogiem

a ludźmi. Pojawiają się w zachodnich religiach monoteistycznych, w którytsh Bóg

jest na tyle odległy, że nie wpływa bezpośrednio na sprawy doczesne. Wizerunki

przedstawiają anioły jako posłańców przekazujących śmiertelnikom posłania za-

r ?"od

mu się anioł Gabriel

Antropologia snów

„Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Maryi, twej

Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w niej po-

częło. Porodzi syna, któremu nadasz imię Jezus, On bowiem

zbawi swój lud od jego grzechów" (Mateusz, 1:20-21).

Sen ten sprawił, że Józef nie zerwał zaręczyn z Marią.

Choć bywa, że aniołowie przynoszą wieści w s'wietle dnia, to jednak najczę-

ściej kontaktują się z ludźmi w czasie snów.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding ofDreams; or, The Machinations of the Night, London

1968.

Eliade, Mircea: Encyclopedia of Religion, New York 1989.

Antropologia snów

Antropologia w znacznym stopniu przyczyniła się do pojmowania snów jako

zjawiska łączącego rozmaite kultury. Najwcześniejsze antropologiczne badania ma-

rzeń sennych, przeprowadzone w końcu dziewiętnastego wieku, traktowały wierzenia

innych kultur w sny i praktyki z tym związane jako dowód ich barbarzyńskości,

w przeciwieństwie do nowoczesnych cywilizacji zachodnich, które stosunkowo mało

interesowały się tym zjawiskiem. Jedyną dziedziną badawczą, w której sny odgrywa-

ły znaczącą rolę, była psychoanaliza, ta zaś z kolei była raczej skłonna traktować sny

jako zjawisko pierwotne, charakterystyczne dla okresu dzieciństwa, umacniając w ten

sposób w powszechnym odczuciu ich negatywny obraz. Lecz w miarę jak psychoana-

liza zyskiwała coraz większą popularność, antropolodzy starali się dowieść prawdzi-

wości koncepcji Zygmunta Freuda poprzez analizę doświadczeń innych ludów.

Niektórzy, jak na przykład Kilton Stewart, formułowali idealistyczne koncep-

cje praktyk kultur niezachodnich. Według niego lud Senoi z Malezji prowadzi szczę-

śliwe życie tylko dlatego, że tak wielką estymą darzy marzenia senne. Stewart, który

w 1935 r. przebywał wśród tego plemienia, pisał, że „brak ciężkich zbrodni, zbroj-

nych konfliktów oraz chorób umysłowych i fizycznych... można jedynie tłumaczyć

stworzeniem struktur psychologicznie silnie zintegrowanych i emocjonalną dojrza-

łością, a także nastawieniem społecznym i zachowaniami, które promują twórcze,

a nie destruktywne stosunki interpersonalne" (Stewart, s. 160). Według Stewarta

zbiorowość plemienia Senoi koncentrowała się na złożonej psychologii marzeń sen-

nych, co stanowiło podstawę silnych więzi społecznych. Jednakże teoria ta wkrótce

została poddana poważnej krytyce, a antropologiczne badania snów straciły wiary-

godność.

Antropolodzy od dawna interesowali się kulturowymi aspektami snów i ich

interpretacją, zwłaszcza tą ostatnią dziedziną, a nie dosłowną treścią maiagji sen-

nych. Wraz z opublikowaniem w 1987 r. książki Dreaming: Anthropological and

Apokalipsa (Księga)

Psychological Interpretations, opracowanej przez Barbarę Tedlock, antropologia

stała się głównym polem badań nad snami i wniosła cenny wkład do współczesnej

interpretacji marzeń sennych.

Według autorów wspomnianego dzieła, będącego zbiorem rozpraw opartych

na badaniach prowadzonych ws'ród różnych ludów Ameryki Środkowej i Południo-

wej, kultura, do której należy dana jednostka w znacznym stopniu determinuje kon-

tekst, w jakim osadzone są marzenia senne oraz ich interpretację. Stanowią one tak-

że odbicie poglądów na rzeczywistość, s'mierć, duszę i granice oddzielające jednost-

kę od reszty społeczności. Aby zatem lepiej zrozumieć charakter marzeń sennych in-

nych społeczności, trzeba przede wszystkim poznać ich kulturę, a więc nauczyć się

języka, poznać strukturę społeczną, poglądy psychologiczne, filozoficzne i religijne.

Antropologiczne badania Barbary Tedlock dowodzą, że wiele innych kultur

wytycza granicę między bardziej a mniej znaczącymi snami. Ponadto, jak można się

było spodziewać, w wielu niezachodnich kulturach marzenia senne mają znaczenie

religijne, albowiem odzwierciedlają życie duchowe, mogą nawet tworzyć nowe wi-

zje religijne mające wpływ nie tylko na indywidualną, ale i na zbiorową orientację

religijną.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religiom Meanings ofDreams in Modern

Western Culture, Albany 1994.

Tedlock, Barbara: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations. Santa Fe 1987.

Stewart, Kilton: „Dreams Theory in Malaya" [w:] Deterred States of Consciousness, wyd. Charles

T.Tact, New York 1969.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois Roger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Apokalipsa (Księga)

Z najbardziej sugestywnym widzeniem w Biblii mamy do czynienia w Księ-

dze Apokalipsy, ostatniej z ksiąg Nowego Testamentu, gdzie opisano przepowiednię

powrotu Jezusa na ziemię. Jest to zresztą jedyna księga Nowego Testamentu zawie-

rająca proroctwa. Autorem jej był rzekomo Jan, syn Zebedi i Salome, ta ostatnia zaś

była jedną z kobiet, które weszły do grobu Jezusa rankiem w dniu Zmartwychwsta-

nia. Po zamordowaniu przez Heroda Agryppę brata Jakuba, Jan opuścił Palestynę

i udał się do Azji Mniejszej jako misjonarz. Pod rządami cesarza rzymskiego Domi-

cjana Jan został wygnany na bezludną wyspę Patmos na Morzu Egejskim, u wybrze-

ży obecnej Turcji. To tam - według tekstu Apokalipsy - ujrzał wizje przyszłości.

Objawienie spłynęło nań w postaci symboli i znaków w serii wizji, które ob-

jaśnia mu anioł. W większości ma ono charakter apokaliptyczny, przepowiada stra-

szne zdarzenia, jakie czekają świat u kresu czasu. Na początku pierwszej wizji Jan

znajduje się w transie, ściślej mówiąc był „w Duchu", gdy usłyszał gromki głos.

Choć określenie to można rozmaicie interpretować, sugeruje ono, iż Jan znajdował

się w zmienionym stanie świadomości.

W świętych księgach judeo-chrześcijańskich aniołowie często pośredniczą

w przekazywaniu ludziom posłania, i to zarówno we śnie, jak i na jawie. Jednakże

są one bezpośrednie i dosłowne, i z wyjątkiem niektórych wizji we śnie nie zawie-

rają symboli.

Źródła:

Benson, Carmen: Supernatural Dreams and Visions: Bibie Prophecy for the Future Revealed, Plain-

field 1970.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Sanford, John A.: Dreams: God's Forgotten Language, Philadelphia 1968.

wrrw

KOBIETA Z KSIĘGI APOKALIPSY

Arabowie

W kulturze arabskiej sny mają wielorakie znaczenie. Według jednych Arabów

we śnie dusza odrywa się od świata zewnętrznego i zajmuje się tylko tym, co dzie-

je się w jej wnętrzu. Podczas snu wewnętrzna jaźń „wchłania" pięć zmysłów, które

przestają spełniać swoją rolę, i zwraca się ku umysłowi. Według innych dusza może

postrzegać formę rzeczy za pomocą zmysłów i myśli niezależnie od ich ^biektyw-

nej rzeczywistości. Myśl nie zasypia, podczas gdy zdolność postrzegania zapada

w sen i w nocy obrazy istnieją w taki sam sposób, jakby były odbierane przez zmy-

Archetyp dziecka

sły. Ich forma jest nakreślona w duszy i śpiący postrzega je w taki sam sposób, jak

na jawie.

Arabowie uważają, że dusza uwolniona od fizycznych ograniczeń ciała może

unosić się nad wszystkim, co pragnie posiąść, natomiast w stanie czuwania nie jest

do tego zdolna. Śpiący po przebudzeniu zachowują pamięć tych fantastycznych wi-

zji. Jeśli człowiek ma zdeprawowaną duszę, wówczas sny wprowadzają go w błąd,

a jeśli dusza jest czysta, to sny go nie zwodzą.

W tradycji arabskiej panuje przekonanie, że sny są skutkiem nastrojów czło-

wieka i że marzenia senne odzwierciedlają temperament danego człowieka. Nie-

którzy Arabowie sądzą też, że dusza jest całkowicie niezależna od zdolności po-

znawczych ciała i że śniący człowiek może je opuścić, oddając się kontemplacji

świata z jasnością proporcjonalną do czystości duszy. Potwierdzenie tej koncepcji

można znaleźć w Koranie.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations of the Night, London

1968.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois Roger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Archetyp dziecka

Psychoterapeuta szwajcarski Carl Gustav Jung twierdził, że mitologia i fol-

klor w znacznej mierze odzwierciedlają to, co nazywane było przez niego zbiorową

nieświadomością, ona zaś z kolei stanowi dziedzictwo zbiorowego doświadczenia

rodzaju ludzkiego w postaci archetypów (czyli prototypów), które każą nam nieświa-

domie porządkować osobiste doznania w określony sposób. Ponadto Jung twierdził,

że archetypy zbiorowej nieświadomości kształtują treść naszych snów, pojawiając

się w rozmaitych archetypowych wizjach sennych.

Jednym z najlepiej poznanych jest archetyp „duchowego dziecka". Nie należy

go mylić z tak zwanym dzieckiem wewnętrznym, reprezentującym osobowość

dziecka, którą poświęcamy na ołtarzu dorosłości. Wewnętrzne dziecko ucieleśnia

swawolny, twórczy aspekt jaźni, który pojawia się w snach jako w pełni ukształto-

wane dziecko posiadające zdolność chodzenia, mówienia itp. Archetyp duchowego

dziecka natomiast jest uosobieniem potęgi transformacji, popychającej nas drogą

rozwoju osobowego, który Jung nazywał procesem indywiduacji. Jest także symbo-

lem naszej pełnej jaźni, w przeciwieństwie do ograniczonego odczucia jaźni, które

Jung nazywał ego, albo ograniczoną osobowością naszego dzieciństwa.

Źródła:

Fontana, David: The Secret Language of Dreams, San Francisco 1994.

Jung, Carl Gustav: The Archetypes and the Collectiye Unconscious, wyd. 2, New York 1968.

Choć pojęcie archetypów pojawiło się już w czasach Platona, we współcze-

snym świecie zyskało popularność dzięki pracom Carla Gustava Junga, wybitne-

go psychoterapeuty szwajcarskiego. W przeciwieństwie do swego nauczyciela Zyg-

munta Freuda Jung dzielił nieświadomy umysł na nieświadomość indywidualną

i nieświadomość zbiorową (którą nazywał także obiektywną psyche). Nieświado-

mość indywidualna kształtuje się poprzez osobiste doświadczenie, podczas gdy nie-

świadomość zbiorowa to dziedzictwo zbiorowego doświadczenia całej ludzkości.

Ten magazyn dotychczasowych doświadczeń ludzkości istnieje w postaci archety-

pów (czyli prototypów).

Archetypy sprawiają, że podświadomie porządkujemy doświadczenia w okre-

ślony sposób. Na przykład mamy skłonność do postrzegania kogoś w naszym dzie-

cinnym środowisku jako ojca właśnie na podstawie archetypowego wzorca ojca. Je-

śli biologiczny ojciec jest nieobecny, wówczas ktoś inny (np. starszy brat) asymilo-

wany jest do tego archetypu, dostarczając konkretnego wzorca osobowości ojca

(odbicia archetypu ojca w jednostkowej nieświadomości).

ZNANE ARCHETYPOWE

POSTACIE ADAMA I EWY

NA OBRAZIE UPADEK

CZŁOWIEKA HUGO

VAN DER GOESA « ?

(OK. 1440-1482)

Artemidorus z Daldis

Archetypy nie są jakimiś szczególnymi wyobrażeniami czy symbolami. Przy-

pominają bardziej pole magnetyczne, które sprawia, że opiłki żelaza układają się

w określony wzór. Jung postulował na przykład istnienie archetypu jaźni, który sta-

nowi nieświadomą podstawę naszego ego - świadomy obraz samego siebie. W ma-

rzeniach sennych jaźń występuje pod rozmaitymi postaciami, często w formie koła,

czyli mandali (kołowy diagram używany w hinduizmie i buddyzmie do medytacji).

Jaźń mogą reprezentować także symbole zastępcze, jak na przykład czwórka niemal

wszystkiego (według Junga liczba cztery uosabia pełnię, a zatem symbol jaźni), co

Jung określał jako czwórnię. Ten konkretny przejaw nieuchwytnych archetypów

określał jako wyobrażenia archetypowe, lub -jeśli pojawiają się w marzeniach sen-

nych - archetypowe wyobrażenia snów.

Jung twierdził, że mity i folklor stanowią w większości przejaw zbiorowej nie-

świadomości. Twierdzenie to oparł na odkryciu, że sny jego pacjentów często zawie-

rały wyobrażenia zupełnie im nieznane, lecz które wydawały się odzwierciedlać

symbole, jakie można znaleźć w którymś z mitologicznych systemów. Stwierdził da-

lej, że jeśli potrafi odkryć szczególne znaczenie tych wyobrażeń w danej kulturze, to

łatwiej przychodzi mu zrozumieć sny, w których one się pojawiają. Proces odnajdy-

wania znaczenia nazywał amplifikacją.

Źródła:

Hali, James A.: Jungiem Dream Interpretation, Toronto 1983.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, New York 1968.

— Memories, Dreams, Reflections, New York 1965.

Artemidorus z Daldis

Sny fascynowały ludzi przez całe ich znane dotychczasowe dzieje. Starożytni

Grecy przejawiali szczególne zainteresowanie marzeniami sennymi, a świadczą

o tym setki świątyń snu poświęconych Eskulapowi - deifikowanemu lekarzowi,

który leczył lub dawał uzdrawiające rady we śnie. Jest zatem oczywiste, że autorem

największego i najpełniejszego zbioru wiedzy o snach, zatytułowanego Oneirocriti-

ca (Interpretacja snów) był także Grek, Artemidorus z Daldis, żyjący w II w. n.e.

Wiemy o nim niewiele, z wyjątkiem kilku informacji autobiograficznych za-

wartych w jego własnym dziele. Był on zawodowym wróżbitą i tłumaczem snów.

Naprawdę urodził się w Efezie w Azji Mniejszej, ale swoją pracę sygnował jako Ar-

temidorus z Daldis, pragnąc złożyć hołd miasteczku, w którym urodziła się jego

matka. Oneirocritica jest zbiorem wiedzy o snach zgromadzonej do współczesnej

mu epoki, ale zawiera także obserwacje własne autora. Trzy pierwsze części, czyli

księgi, to obszerne traktaty o interpretacji snów. Dwie ostatnie są skierowane do sy-

na, który pragnął pójść w ślady ojca.

Oneirocritica to w znacznej mierze sennik, zawiera wszakże porady, jak na-

leży interpretować marzenia senne. W przeciwieństwie do współczesnych senników,

Arystoteles

Arysiuici^a

które są układane według porządku alfabetycznego, dzieło Artemidorusa podzielone

jest na rozmaite kategorie obiektów pojawiających się w snach (np. części ciała, bo-

gowie, gatunki zwierząt itp.)- Ponadto w przeciwieństwie do nowoczesnych opraco-

wań mających zdecydowanie psychologiczny charakter, dzieło Artemidorusa kon-

centruje się na rozszyfrowywaniu symboliki snów w odniesieniu do przyszłości. Ar-

temidorus pisze na przykład (s. 125):

Jeżeli posągi bóstw poruszają się [we śnie], oznacza to strach

i niepokój dla wszystkich z wyjątkiem tych, którzy znajdują się

w więzieniu lub zamierzają udać się w podróż. Oznacza to, że

ci pierwsi zostaną uwolnieni, będą się więc mogli swobodnie

poruszać. Tych drugich poruszy to i wyprowadzi z miejsca,

w którym przebywają.

W tym i w innych fragmentach interpretacja snu ma wyraźnie na celu określe-

nie przyszłości. Mimo to uwagi Artemidorusa - odzwierciedlające zainteresowanie

symboliką snów i pragnienie zrozumienia mechanizmu, który w umyśle wzbudza ta-

kie czy inne obrazy - sprawiają, iż Oneirocritica jest bardzo pouczającą lekturą dla

każdego, kto pragnie zgłębiać tę sferę natury ludzkiej. Dzieło Artemidorusa i inne

podobne prace, powstałe w czasach starożytnych, miały bardzo silny wpływ na tra-

dycję interpretacji snów w islamie, która przetrwała do naszych czasów w wielu czę-

ściach świata muzułmańskiego.

Źródła:

Artemidorus: The Inłerpretation of Dreams (Oneirocritica), tłumaczenie Robert J. White, wyd. 2,

Torrance 1990.

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Arystoteles

... # —

Pierwsze systematyczne traktaty o naturze duszy i marzeń sennych znajduje-

my w pismach Arystotelesa. Był on ostatnim z trójki wielkich filozofów (obok So-

kratesa i Platona), których nazywamy ojcami myśli zachodniej.

Urodzony w mieście jońskim Stagira w Chalcydycji, Arystoteles (384-322

p.n.e.) był synem Nikomachusa, nadwornego lekarza Amyntasa III, króla Macedo-

nii. Po śmierci ojca był wychowywany przez Proksenosa, który wysłał go do Aten.

W 367 r. Arystoteles wstąpił do Akademii Platońskiej, z którą związał się aż do

śmierci jej założyciela w 347 r., kiedy to przyłączył się do grona platończyków

w Assos w Troadzie (był to rejon otaczający miasto Troję), którzy żyli tam pod opie-

ką Hermiasa, tyrana Atarneus.

Po trzech latach Arystoteles przeniósł się do Mityleny na wyspie Lesbos.

a w 342 r. p.n.e. król Filip Macedoński poprosił go, aby został wychowawcą jego sy-

1JArystoteles

* - ?. *

•cer. -»«, 1 'Stf

?m:;2,ARYSTOTELESna Aleksandra III (później znanego jako Aleksander Wielki) na macedońskim dwo-rze w Pełli; spędził tu trzy lata. Po pięciu latach spędzonych w Stagirze powrócił doAten i tam otworzył własną szkołę zwaną Likejon. Kiedy po śmierci AleksandraWielkiego w 323 r. p.n.e. szkole groził atak ze strony antymacedońskiego stronnic-twa w Atenach, Arystoteles schronił się w Chalkis na Eubei, gdzie w następnym ro-je-ku zmarł.io-Pisma Arystotelesa można podzielić na popularne, memoranda i zbiory mate-riałów oraz na traktaty naukowe i filozoficzne. Jednymi z najpopularniejszych były22słynne dialogi, oparte na wzorcach platońskich, a także to, co sam określał jako „pi-ło-sma ezoteryczne". Pisma te i wiele prac filozoficznych, jak na przykład Eudemos,en.Protrepticus, 0 filozofii, 0 Bogu i 0 ideach przetrwały jedynie w postaci cytatówdoi wzmianek w późniejszych dziełach. Notatki i materiały zawierają 158 opisówówustrojów miast-państw greckich, zapiski o festiwalach dramatycznych pod tytułemlie-Didaskalia, a także Problemy i Historię zwierząt. Z tych prac przetrwały tylko nie-liczne, między innymi o ustroju Aten.IOS,Wśród traktatów naukowych i filozoficznych, które stanowią największąsy-część zachowanych dzieł Arystotelesa, znajduje się rozprawa psychologicznaW15

Arystoteles

De Anima i Parva Naturalia. Według Arystotelesa zadaniem psychologii jest odkry-

cie istoty i atrybutów duszy (psyche), która dla Greków odnosiła się do dziedziny

ludzkiej świadomości i subiektywności.

Arystoteles rozwinął doktrynę duszy w oparciu o trzy odmienne podejścia,

symbolizujące trzy okresy, na jakie zwykle dzieli się jego myśl filozoficzną. Pierw-

sze, typowe dla najwcześniejszych dzieł (do 347 r. p.n.e.), w których gorliwie bronił

platonizmu, charakteryzowało się Platońską koncepcją duszy jako substancji oddzie-

lonej od ciała.

Drugie podejście, będące odbiciem rosnącego krytycyzmu wobec platonizmu,

charakterystyczne dla okresu między 347 a 335 r. p.n.e., odznaczało się postrzega-

niem ciała jako instrumentu duszy. Pogląd ten znajdujemy zarówno w jego trakta-

tach biologicznych, jak też w całym tekście Parva Naturalia. Według tej koncepcji

dusza otrzymuje fizyczną bazę i mies'ci się w sercu, które jest centralnym miejscem

zarządzania ciałem.

W ostatnim okresie, rozpoczynającym się w 335 r. p.n.e., Arystoteles stał się

zwolennikiem nauk empirycznych i odrzucił wszelkie podstawowe zasady metafizy-

ki Platońskiej. Przedstawił wówczas teorię duszy jako formy cielesnej, co było roz-

winięciem wcześniejszej, postulowanej w Metafizyce, koncepcji ciała jako instru-

mentu duszy. W traktacie De Anima ciało i duszę traktuje się jako jedną substancję,

w której oba elementy są w takim samym stosunku, jak forma i materia.

W De Anima Arystoteles przedstawił szczegółową analizę zdolności duszy,

które - według niego - tworzą hierarchię, przy czym najwyżej postawiona jest inte-

ligencja, właściwa tylko ludziom. Wszelkie żywe stworzenia są klasyfikowane we-

dług liczby posiadanych zdolności. Każdy rodzaj duszy implikuje wszystko, co znaj-

duje się w tym porządku przed nią, ale nie tego, co następuje po niej. Najprostsza

jest dusza roślinna, znajdująca się we wszystkich żywych istotach. Potem następuje

dusza zmysłowa, znajdująca się we wszystkich zwierzętach, a stanowi ją percepcja

dotyku, smaku, woni, słuchu i wzroku. Poza funkcją postrzegania dusza zmysłowa

potrafi także odczuwać przyjemność i ból, a zatem ma pragnienia. Są jeszcze dwie

inne zdolności, które według Arystotelesa wynikają z duszy zmysłowej: wyobraźnia

i ruch, które spotykamy u większości zwierząt, ale nie u wszystkich. Na koniec ist-

nieje nawyższa zdolność, czyli rozum, charakteryzująca istoty ludzkie.

Wyobraźnia traktowana jest jako następstwo percepcji, zarówno w sferze cia-

ła, jak i duszy. Arystoteles uważa, że zaczyna ona działać dopiero wówczas, gdy od-

czuwany zmysłami obiekt znika. Podstawową funkcją wyobraźni jest tworzenie

obrazów umysłowych rzeczy i uruchamianie procesów zapamiętywania, będących

z kolei funkcją zdolności, dzięki której postrzegamy czas i która nie może istnieć bez

wyobrażenia.

Inną ważną funkcją wyobraźni jest marzenie senne, będące jej wytworem

w stanie snu i produktem ubocznym wcześniejszych doznań, ponieważ wrażerirk-wy-

twarzane przez zmysły trwają nawet po ustaniu ich działania. Widać to wyraźnie

Astrologia

w zmysłowej zawartości snów, choć same zmysły nie są aktywne. W stanie snu, cha-

rakteryzującym się brakiem bodźców z zewnątrz, umysł może swobodniej zajmować

się obrazami, ale też łatwiej daje się przez nie okłamywać. Arystoteles omawia tę

kwestię dokładnie w trzech traktatach o śnie i marzeniach sennych: De Somno et Vi-

gilia (O śnie i czuwaniu), De Insomniis (O bezsenności) i De Divinatione Per Som-

num (O wróżbach we śnie).

Według Arystotelesa sen i czuwanie, których badanie jest niezbędne do zrozu-

mienia marzeń sennych, są dwoma stanami tej samej zdolności, przy czym czuwa-

nie jest stanem pozytywnym, a sen - negatywnym. Stan czuwania jest zdetermino-

wany pobudzeniem podstawowej zdolności, czyli zmysłu wspólnego, a sen - jej

biernością. Bierność tę można uznać za najważniejszą przyczynę pojawiania się ma-

rzeń sennych.

Rozważania o bierności zmysłu wspólnego znajdujemy w De Somno et Vigi-

lia. Arystoteles uważa, że sen i czuwanie są przejawem związku duszy z ciałem,

traktowanymi jako całość. Nie uważa on, że dusza jest czymś obcym wobec ciała,

a w stanie uśpienia posiada zdolność osiągania nadprzyrodzonej wiedzy, która sta-

nowi jej dziedzictwo. Serce, jako siła napędowa funkcjonowania wszystkich orga-

nów ciała, jest także źródłem snu i stanu czuwania, natomiast mózg ma znaczenie

drugorzędne.

W De Insomniis Arystoteles mówi o złudzeniu „percepcji zmysłowej", które

we śnie powstaje wskutek niewłaściwego funkcjonowania zmysłów, co daje pole do

powstawania marzeń sennych nie korygowanych osądem i oceną. Ani rzeczywista

percepcja, ani myśli nie kształtują choćby częściowo procesu śnienia. I wreszcie

w De Dwinatione Per Somnum Arystoteles zaprzecza, jakoby marzenia senne po-

chodziły z boskiego źródła i że można je interpretować jako przejaw nadprzyrodzo-

nych zdolności. Utrzymuje, że są one być może przyczyną lub objawem zaburzeń

organizmu, a „wróżby" wynikające z interpretacji snów są w głównej mierze rezul-

tatem zbiegu okoliczności.

Źródła:

Edel, Abraham: Aństotle and His Philosophy, Chapel Hill 1982.

Edwards, Paul, [wyd.]: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Ross, W. D.: Aństotle: A Complete Exposition ofHis Works & Thought, New York 1960.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dream, Utrecht 1980.

Wedin, Michael V.: Mind and Imagination in Aństotle, New Haven 1988.

Wijsenbeek-Wijler, H.: Aństotle's Concept ofSoul, Sleep and Dreams, Amsterdam 1978.

Astrologia

Astrologia jest nauką o gwiazdach. Wyśmiewana często jako twór średnio-

wiecznej ciemnoty, nie przestaje wszelako fascynować ludzi w czasach nowoczesnej

nauki i techniki. Badania wykazują nawet, że jej popularność ostatnio rośnie.

Astrologia

ZODIAK

Większość z nas miała okazję zapoznać się tylko z bardzo ograniczoną sferą

astrologii, jaką są znaki zodiakalne i ich związek z charakterem człowieka oraz wykorzystanie jej do przepowiadania przyszłości. Zodiak (oznaczający w grece „krąg zwierząt") składa się z dwunastu znaków, noszących następujące nazwy: Baran, Byk, Bliźnięta, Rak, Lew, Panna, Waga, Skorpion, Strzelec, Koziorożec, Wodnik i Ryby. Ten system zodiakalny jest bardzo stary, jego korzenie sięgają wczesnych kultur powstałych w Mezopotamii.

Związek między astrologią a marzeniami sennymi badało niewielu astrologów, a i to w sposób dość powierzchowny. Należy się spodziewać, że ludzie będą

mieli sny, w których przewodnim motywem jest to, co kojarzy się z ich znakiem słonecznym (czyli tym, w który Słońce weszło w chwili ich narodzin). Rak na przykład

powinien częściej śnić o jedzeniu, Strzelec - o dalekich podróżach, Skorpion - o seksie itd. *•

Uważa się także, że Księżyc silnie oddziałuje na podświadomość i -jeśli wie-

rzyć temu, co głoszą przedstawiciele psychologii głębi - także wywołuje senne marzenia. Tak więc podczas pełni nasze sny powinny być bardziej realistyczne i nieść z sobą bogatsze i bardziej znaczące z psychologicznego punktu widzenia treści. Znaki wodne odnoszą się do sfery astralnej, czyli tego poziomu kosmicznego, na którym

ponoć mamy marzenia senne. Wynika stąd, że sny odgrywają większą rolę w życiu

urodzonych pod znakami z przewagą pierwiastka wodnego (Rak, Skorpion i Ryby)

lub z kluczowymi planetami umiejscowionymi w trzech domach (sektorach) odpo-

wiadających tym znakom: w czwartym, ósmym i dwunastym.

Źródła:

Lewis, James R.: The Astrology Encyclopedia, Detroit 1994.

Melton, J. Gordon: rozdział The Revival of Astrology in the United States w opracowaniu Rodneya

Starka [wyd.]: Religious Movements: Genesis, Exodus, and Numbers, New York 1985.

Aszanti

Lud Aszanti (Ashanti), znany także jako Akan, to plemię żyjące w centralnej

części Ghany. Podobnie jak u innych ludów afrykańskich, sny mają dla tego plemie-

nia znaczenie najbardziej rzeczywiste, w niektórych wypadkach są równie, a nawet

bardziej realne niż doświadczenie na jawie. R. S. Rattray podaje następujący przy-

kład: jeżeli mąż dowiaduje się, że inny mężczyzna śnił o stosunku seksualnym z je-

go żoną, to oskarża go o cudzołóstwo, ponieważ oznacza to, że ich dusze naprawdę

odbyły stosunek.

W studium etnopsychiatrycznym ludu Aszanti M. J. Field koncentruje się na

często spotykanym rozróżnieniu między snami „wolnymi", czyli spontanicznymi,

a stereotypowymi - czyli takimi, których treść u danej osoby powtarza się. Field opi-

suje, jak można interpretować pewne wspólne elementy marzeń sennych. Na przy-

kład jeśli w s'nie powtarza się wątek ucieczki przed pościgiem - obojętne czy ściga-

jącym będzie bóstwo, zwierzę, a nawet broń - oznacza to, że dana osoba czuje lęk

przed odpokutowaniem grzechu.

Źródła:

Field, M. J.: Searchfor Security: An Ethno-Psychiatric Study of Rural Ghana, London 1960.

Jedrej, M. C. i Shaw, R.: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Rattray, R. S.: Ashanti, Oxford 1923.

Tufuo, J. W. i Donkor, C. E.: Ashantis of Ghana: People with a Soul, Accra 1969.

Australia

Australijscy aborygeni dzielą się na ponad pięćset różnych plemion, które ja-

ko społeczności formowały się na przestrzeni pięćdziesięciu tysięcy lat. Chociaż są

one bardzo zróżnicowane, mają też wiele cech wspólnych, jak na przykład poglądy

na rasę ludzką i przyrodę.

Australia

Różne plemiona wierzą, że ludzkość i natura są wzajemnie powiązane, nie

mogą istnieć oddzielnie, a przyroda zajmuje poczesne miejsce w ludzkiej historii

i obrzędach religijnych. Według aborygenów każdy człowiek powinien czynić to, co

czynili wielcy bohaterowie „czasu snu", mitycznej epoki z przeszłości, która zara-

zem jest teraźniejszością. Ludzkość i natura są takie, jakie stały się dzięki dokona-

niom bohaterów przeszłości. Historyczna ciągłość bohaterskiej przeszłości jest moż-

liwa dzięki rytuałowi inicjacji, który przybliża ludziom przeszłość czyniąc ich tym

samym współuczestnikami dawnych zdarzeń. Podczas tych uroczystości aborygeni

odgrywają dokonania określonego bohatera lub bohaterów i w ten sposób ożywiają

dawne mity.

Termin powszechnie używany na określenie bohaterskiej przeszłości oznacza

także marzenie senne i znajduje materialny wyraz w totemie danego człowieka.

W tym przypadku jest to mit oznaczający dokonania określonego bohatera lub bo-

haterów. Sen jest symbolem dawnej bohaterskiej epoki, a także sposobem uzyskania

do niej wstępu. Aborygeni wierzą, że życie i śmierć są fazami cyklu, który zaczyna

się i kończy we śnie. Ciągłość cyklu jest utrzymywana przez totemy, uświęcone

miejsca przodków oraz rytuały łączące plemię z przodkami. W snach znikają także

ograniczenia czasu i przestrzeni, a ich treść ujawnia zdarzenia z przeszłości i przy-

szłości za pośrednictwem mitycznych i praktycznych informacji przekazanych przez

zmarłych.

Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość współistnieją, a odwieczny czas snu

znajduje w przeszłości ucieleśnienie w bohaterach, zaś w teraźniejszości w nowo

wtajemniczonych, a jeśli łączność między przeszłością i teraźniejszością nie zosta-

nie przerwana, to znajdzie swe kolejne ucieleśnienie w przyszłości. Aborygeni wie-

rzą też, że przeżywając powtórnie doświadczenia czasu snu swoich bohaterów mo-

gą nawiązać łączność z epoką, w której oni powstali i z potęgą przodków, którzy

nadal przebywają na świecie i ochraniają ludzi.

Sny odzwierciedlają u abory genów wszechświat taki, jakim go widzą. Zapew-

niają, że w ich trakcie spotykają ludzi z odległych miejsc, a nawet zmarłych. W ich

życiu istnieją silne związki między snem a stanem czuwania, często nawet nie widzą

różnicy między zdarzeniami na jawie i w marzeniach sennych. Wiele rytuałów odby-

wanych we śnie przenoszą do codziennego życia, a ich obrzędy niejednokrotnie ma-

ją rodowód w wizjach lub sennych marzeniach wybitnych członków plemienia.

Różne plemiona aborygenów tłumaczą sny w odmienny sposób. Lud Dieri na

przykład wierzy, że duch zmarłego może pojawić się we śnie osoby żyjącej. W ta-

kim wypadku człowiek opowiada swój sen szamanowi, który zaleca specjalny spo-

sób postępowania, jeśli uzna, iż jest on wizją. Członkowie plemienia Narrang-ga

twierdzą, że duch człowieka może podczas snu opuszczać ciało i kontaktować się

z duchami innych ludzi lub zmarłych, które błąkają się po buszu.

Lud Jupagalk wierzy, że człowiekowi cierpiącemu może pomóc duch przyja-

ciela pojawiający się we śnie. Według Wurunjerri, którzy podzielają tę wiarę, ducri*'"

każdego człowieka (nazywanego przez nich Murup) może we śnie wyjść z ciała,

Australia

zwłaszcza jeśli śniący chrapie. Ale Murup może zostać wypędzony ze śpiącego dzię-

ki praktykom czarnej magii. Plemię Kurnai nazywa ducha ludzkiego Yambo i także

wierzy, że może on opuścić ciało we śnie.

Lud Ngarigo wierzy, że można spotykać duchy we śnie, który u nich nosi na-

zwę gung-ung-mura-nung-ya. Plemię Yuin Gommera wierzy, że podczas snu można

otrzymać pieśń, a także informacje o zbliżaniu się wrogów. Członkowie tego plemie-

nia są również przekonani, że krewni zabitego mogą we śnie ujrzeć jego zabójcę. Te

same wierzenia spotykamy u Wiimbaio, którzy twierdzą, że taką informację przeka-

zuje im ktoś z obcego kraju, w którym znaleźli się we śnie.

Źródła:

Elkin, A. P.: The Australian Aborigines: How to Understand Them, Sydney 1954.

Howitt, A. W.: The Native Tribes of South-East Australia, London 1904.

Lincoln, Jackson Steward: The Dream in Primitive Cultures, New York 1970.

...a synowie wasi i córki wasze

prorokować będą,

starcy wasi będą śnili,

a młodzieńcy wasi będą mieli widzenia

(Stary Testament, Księga Joela, 3:1)

Bergson, Henri-Louis

Badania Henri'ego Bergsona (1859-1941) uważa się ogólnie za najbardziej

kompetentne opracowanie zagadnienia marzeń sennych. Ten francuski filozof ewo-

lucji urodził się w Paryżu; od 1900 r. był w stolicy Francji profesorem filozofii

w College de France aż do przejścia na emeryturę, ze względu na zdrowie w 1927 r.

Życie poświęcił nauczaniu, wykładom i pisaniu, a w 1927 r. otrzymał nagrodę No-

bla w dziedzinie literatury.

Bergson, twórczości którego francuska tradycja filozoficzna wiele zawdzię-

cza, występował zarówno przeciw pozytywizmowi, jak i idealizmowi, przeciw ra-

cjonalizmowi, jak empiryzmowi, a przede wszystkim przeciw materializmowi i me-

chanizmowi. Uważał, że nie istnieje żaden filozoficzny system uniwersalny. W swo-

ich pracach propagował ogólną filozofię trwania i ruchu, która - nie definiując rze-

czywistości w kategoriach bytu, ciągłości i istoty, jak to czynili jego poprzednicy -

wychodzi z przeciwstawnego punktu widzenia, mianowicie z założenia, że ostatecz-

ną rzeczywistością jest czas.

Najwybitniejsze dzieła Bergsona to Czas i wolna wola (1888), Materia i pa-

mięć (1896), gdzie twierdził, że poprzez pamięć ludzkie istnienie nabiera ciągłości,

[Ewolucja twórcza (1907, wyd. polskie 1912). Wśród pomniejszych prac znajduje

się studium marzeń sennych, które oparte było na wykładzie wygłoszonym w Insty-

tucie Psychologicznym 26 marca 1901 r., a następnie ogłoszone drukiem w Revue

Scientifiąue 8 czerwca 1901 r.

Podobnie jak jego poprzednicy, Bergson uznawał teorię bodźców somatycz-

nych (czyli teorię „optyczną") snów, według której pewne wizualne formy charakte-

Berti_________________________________________________________

rystyczne dla marzeń sennych mogą powstawać na skutek pobudzenia nerwu wzro-

kowego. Ale Bergson zdawał sobie sprawę, że bodźce somatyczne są jedynie pro-

duktem biologii snów, i podobnie jak Freud dowodził, iż niezbędna jest dalsza ana-

liza marzeń sennych oraz że należy również brać pod uwagę mechanizm pamięci.

Prowadzone wcześniej badania trwania i ruchu dały Bergsonowi solidną pod-

stawę do stworzenia teorii snów, zgodnie z którą sny są bezpośrednim łącznikiem

między odczuciem a pamięcią. Bergson utrzymywał, że człowiek niczego nie zapo-

mina, a wszelkie dawne doświadczenia, spostrzeżenia, myśli i emocje są od naj-

wcześniejszego dzieciństwa gromadzone w pamięci. W ślad za starszą asocjacyjną

teorią percepcji twierdził, że obrazy pamięciowe wydobywające się na powierzchnię

odpowiadają bezpośrednim wizualnym lub dotykowym odczuciom i nastrojom śnią-

cego. A zatem wątek marzeń sennych tworzony jest przez wspomnienia, choć czło-

wiek często ich nie rozpoznaje, bo są bardzo stare i ulegają zapomnieniu w ciągu

dnia. Są to wspomnienia rzeczy postrzeganych mimowolnie w ciągu dnia, albo strzę-

py wspomnień, które pamięć łączy w nierozpoznawalny obraz.

We śnie umysł jest „obojętny", nie musi się skupiać na poszczególnych obiek-

tach czy uczuciach. We śnie aktywne są także te same zdolności, co w dzień, lecz

znajdują się w stanie relaksacji. Śniąc człowiek nadal postrzega, zapamiętuje i rozu-

muje, ale nie przejawia wysiłku niezbędnego do precyzyjnego dostrojenia się do rze-

czywistości. Tak więc ponieważ śpiący nie jest w stanie skoncentrować się, szczeka-

nie psa może mu się kojarzyć ze wspomnieniem hałaśliwego spotkania. I na odwrót

- aby rozpoznać szczekanie psa, niezbędny jest odpowiedni wysiłek. Według Berg-

sona brak tego wysiłku stanowi jedyną różnicę między człowiekiem śniącym a prze-

budzonym.

Źródła:

Bergson, Henri: The World of Dreams, New York 1958.

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams: or, The Machinations of the Night, London

1968.

Edwards, Paul (wyd.): The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Berti

W przeciwieństwie do innych ludów afrykańskich, członkowie plemienia Ber-

ti, pochodzącego z regionu Tagabo w północnym Darfurze, jednej z prowincji Suda-

nu, uważają, że marzenia senne są sprawą osobistą i rzadko rozmawiają o nich z in-

nymi. Ich kultura nie zachęca do śnienia i zapamiętywania marzeń sennych, a noc

bez snów uważana jest za zjawisko normalne. Sny, które pamiętają, nie są ich zda-

niem przejawem indywidualnych procesów psychologicznych, lecz raczej odzwier-

ciedleniem kulturowym w tym sensie, że znaczenie poszczególnych motywów ma-

rzeń sennych uznawane jest i staje się udziałem wszystkich członków społeczności

Berti.

Biblia a sny

W filozofii tego plemienia duch, którym obdarzona jest każda żywa istota

(choć nie ma zgodnos'ci co do tego, w której częs'ci ciała ludzkiego przebywa), jest

postrzegany jako nieuchwytny i oddzielony od ciała. We śnie opuszcza ciało i prze-

nosi się w przestrzeni i czasie. Wędrówki te postrzegane są jako marzenia senne.

Według Ladislava Holy'ego, który w 1991 r. opublikował studium interpreta-

cji snów plemienia Berti, lud ten uważa, iż pewne pojawiające się we s'nie i zapamię-

tane obrazy świadczą o tym, że duchowi dane było spojrzeć w przyszłość. Każdy po-

siada zdolność interpretowania znaczenia tych obrazów i relacji, choć u jednych jest

ona bardziej rozwinięta niż u innych. W tej materii należy stosować się do określo-

nych reguł, choć nie tworzą one sztywnego systemu i niekiedy trzeba się odwoływać

do kontekstu marzeń sennych, jak na przykład do aktualnego statusu społecznego

śniącego. W plemieniu Berti nie ma osób specjalizujących się w interpretacji snów,

ale w niektórych wypadkach można zasięgnąć rady krewnego, sąsiada lub przyjacie-

la, zwłaszcza jeśli nie jest się pewnym znaczenia symboliki marzeń sennych.

W interpretacji snów należy skoncentrować się na szczególnym znaku, który

zdaniem śniącego ma znaczenie dla całego marzenia sennego. Znaki pojawiające się

w snach mają charakter symboli, jeśli nie są bezpośrednio związane z obiektami czy

zdarzeniami, do których się odnoszą. Przykładem takiego symbolu jest wiatr, który

w snach członków plemienia Berti oznacza niepożądane zdarzenia w przyszłości.

Sztuka interpretacji snów polega na znajomości znaków, symboli i znaczenia konte-

kstu danego snu.

Źródła:

Holy, Ladislav: Religion and Custom in a Mus Urn Society: The Berti of Sudan, Cambridge 1991.

Jedrej, M. C. i Shaw, R.: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Tylor, E. B.: Primitive Culture, New York 1974.

Biblia a sny

W tradycji biblijnej kontakty między ludźmi a Bogiem miały miejsce w róż-

nej formie, w tym poprzez bezpośrednie pojawianie się Boga, a także wizje i inspi-

racje intelektualne. Sny należały do jednej z najczęstszych postaci tych kontaktów.

Począwszy od Księgi Rodzaju, aż po Księgę Apokalipsy Bóg właśnie w ten sposób

pojawia się wiernym.

W przeciwieństwie do innych ludów starożytnych - na przykład Egipcjan -

Hebrajczycy nigdy nie starali się wywoływać snów stosując wymyślne praktyki,

uważali bowiem, że uzyskane w ten sposób proroctwa będą zafałszowane. Ponadto

w odróżnieniu od innych mieszkańców Bliskiego Wschodu, Izraelici mieli zupełnie

inne podejście do marzeń sennych, ponieważ nie uważali, iż są inspirowane przez

zmarłych. Mieli także swoistą koncepcję interpretacji snów, opartą na zasadach za-

czerpniętych z Talmudu, w którym prorocy przestrzegają przed fałszywymi snami

i ich fałszywymi interpretatorami.

Biblia a sny

Istotną różnicę między poglądami na sny starożytnych Hebrajczyków a kon-

cepcjami panującymi wśród innych nacji tego regionu stanowi wiara, iż wyznawca

jedynego Boga otrzymuje boskie objawienie we śnie tylko z tego źródła. Stary Te-

stament odnotowuje wyłącznie sny, które pomagały Hebrajczykom w konsolidacji

judaizmu oraz potwierdzały mesjanizm tego narodu i duchową hegemonię jego Bo-

ga. Większość proroczych snów Starego Testamentu miała miejsce u zarania waż-

nych etapów historii Izraela.

Dla biblijnych Żydów sny miały na celu podsumowanie zdarzeń z przeszłości

i otwarcie drogi ku przyszłości. Hebrajczycy rozróżniali dwa rodzaje snów: takie,

w których Bóg przekazywał posłannictwa słownie oraz sny symboliczne. Oba te ro-

dzaje snów spotykamy we wszystkich kulturach Bliskiego Wschodu. W Biblii sym-

bole śniły się wyłącznie nie-Żydom - faraonowi w Księdze Wyjścia i Nabuchodono-

zorowi - i dlatego ten rodzaj snów miał dla Hebrajczyków mniejszą wagę niż sny

"zawierające bezpośrednie posłannictwo. Zgodnie z wierzeniami tego ludu marzenia

senne symboliczne ujawniają swą prawdziwą treść tylko wówczas, gdy są interpre-

towane przez Żydów.

W Biblii sen jest bezpośrednim objawieniem przez Boga Jego zaangażowania

w ludzkie sprawy. Niektóre postacie śniących to jednostki wybitne, inne natomiast

są zwykłymi ludźmi. W starożytności uważano, że Bóg był bardziej zrozumiały dla

zwykłych ludzi we śnie, ponieważ w wizjach na jawie nieuchwytna rzeczywistość

musi współzawodniczyć i przezwyciężać percepcję zmysłową. Dlatego wizje w sta-

nie czuwania są trudniej osiągalne i tylko przez tych, którzy z natury są bardziej udu-

chowieni.

Sny najczęściej nawiedzały patriarchów, zwłaszcza Abrahama, Jakuba

i Józefa. Charakterystyczną cechą sennych proroctw jest to, że różni ludzie związa-

ni z realizacją jakiegoś działania o fundamentalnym znaczeniu, mieli sny o podob-

nych wątkach. Na przykład w Księdze Rodzaju Józef, Jakub i jego ojciec Izaak, fa-

raon i jego urzędnicy mieli sny dotyczące przeznaczenia Józefa. Nie wszystkie sny

i wizje opisane w Biblii pochodziły od Boga, aczkolwiek większość takie właśnie

miała źródło.

W Nowym Testamencie rzadziej mówi się o snach, nie ma też wzmianek

o snach Jezusa, niemniej w Ewangeliach, Dziejach Apostolskich i Apokalipsie także

spotykamy doświadczenia w snach inspirowanych przez Boga. Jest tam mowa o snach

Józefa, transach Piotra, śnie mędrca i oczywiście sen o Apokalipsie. Sny mające istot-

ne znaczenie spotykamy w Ewangelii św. Mateusza, który relacjonuje zwiastowanie

narodzin Chrystusa oraz objawienie Józefa na jawie: „Gdy powziął tę myśl, oto anioł

Pański ukazał mu się we śnie i rzekł: - Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do sie-

bie Maryi, twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w niej poczęło"

(Mat. 1:20). Ucieczka do Egiptu wiąże się z trzema snami: snem mędrca, którego

ostrzeżono przed powrotem do Heroda; snem, w którym anioł mówi Świętej Rodzinie,

żeby uciekała do Egiptu przed Herodem; a po śmierci Heroda anioł ponownie pojawia

się we śnie Józefa, mówiąc mu, aby wrócił już z Egiptu do Izraela.

Bohater, archetyp

Jednym z najciekawszych snów Nowego Testamentu jest sen żony Poncjusza

Piłata, w którym polecono jej mężowi, aby uwolnił Jezusa, a nie Barabasza: „Nie

miej nic do czynienia z tym Sprawiedliwym, bo dzisiaj we śnie wiele nacierpiałam

się z Jego powodu" (Mat. 27:19). Prawie wszystkie sny biblijne spełniają się, jednak

w tym wypadku Piłat nie posłuchał rady i Jezus został ukrzyżowany. Zdarzenie to

przypomina starszy przekaz przypisywany tradycji wczesnokoptyjskiej, w której

Mojżesza i Jezusa uznawano za potężnych czarowników. Tak więc w apokryficznej

Ewangelii Nikodema kapłani żydowscy mówią Piłatowi, że Jezus jest magikiem,

a na ostrzeżenie we s'nie żony Piłata odpowiadają: „Czyż nie mówilis'my ci, iż jest

on magikiem? Przecież sprowadził sen na twą żonę".

Źródła:

Benson, Carmen: Supernatural Dreams and Visions: Bibie Prophecy for teh Future Revealed, New

York 1970.

Coxhead, David i Hiller, Susan: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations ofthe Night, London

1968.

Gnuse, Robert Karl: The Dream Theophany of Samuel: Its Structure in Relation to Ancient Near Ea-

stern Dreams and Its Theological Significance, Lanham 1984.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Bohater, archetyp

W większości tradycyjnych społeczeństw czczono jednego lub kilku bohate-

rów. Rozpowszechniony w świecie kult herosa nasunął Carlowi Gustavowi Jungo-

wi przypuszczenie, iż jest to uniwersalny archetyp. W jego teorii uświęcone prze-

kazy tradycyjnej kultury symbolizują pewne prawdy psychologiczne lub wyrażają

pewne psychologiczne procesy. Bohater odzwierciedla dążenie ludzi do sukcesu

i samookreślenia. Tak więc sny, w których widzimy siebie jako bohaterów walczą-

cych z potworami, są odbiciem walki o realizację celów w życiu na jawie.

Bardzo odmienny pogląd na bohaterów i sny - z punktu widzenia psychologii

głębi - prezentował Joseph Campbell w opublikowanej w 1949 r. książce Bohater

o tysiącu twarzy. Autor uważał, że pogrążanie się nocą we śnie to rodzaj poszukiwa-

nia bohatera, polegającego między innymi na, często mimowolnym, wkraczaniu

w świat przygody, fantazji i niebezpieczeństw. Po walce następują ważne zdrzenia:

nagroda, zdobycie kobiety, wygranie pojedynku, po czym bohater wraca do normal-

nego, codziennego życia. Nietrudno dostrzec, że podróż w sen i powrót do codzien-

ności następnego dnia to namiastka bohaterskiego wyczynu. Jeśli w wyniku takiej

przygody po chwili refleksji uzyskamy większą wiedzę o sobie, to już to samo bę-

dzie nagrodą równą bohaterskim wyczynom.

Boss, Medard

Źródła:

Campbell, Joseph: The Hero with a Thousand Faces, Princeton 1949.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Princeton 1968.

Boss, Medard

Medard Boss był terapeutą, który w połowie dwudziestego wieku przyjął, jak

to sam nazywał, fenomenologiczne podejs'cie do snów. Termin fenomenologia ma

wiele znaczeń, ale w tym wypadku odnosi się do koncepcji przyjętej w początkach

naszego stulecia, która starała się opisywać podstawową strukturę obserwowanych

zjawisk (fenomenów) taką, jaka ona jest, nie starając się dopasować jej do żadnej

z istniejących teorii. Jako taka zatem fenomenologia jest raczej metodą, a nie tym,

co w naszym pojęciu kojarzy się z filozofią. Mimo iż późniejsi filozofowie zdawali

sobie sprawę, że taka „pozbawiona wstępnych założeń" koncepcja badania rzeczy-

wistości, zalecana przez ojca fenomenologii - Edmunda Husserla - jest prawdopo-

dobnie niemożliwa, to jednak sformułowana przezeń opisowa metoda stała się pod-

stawą wielu wartościowych analiz.

Dla Bossa fenomenologia oznaczała, że terapeuta powinien analizować sny

pacjenta pod kątem ich treści, nie czyniąc rozróżnienia między powierzchowną

a niewidoczną, głębszą warstwą postulowaną przez Zygmunta Freuda, Carla Gu-

stava Junga i wielu innych. Boss uważał, że dzięki takiej analizie można odkryć

problem, z którym pacjent się boryka, a wówczas sam może dokonać wyboru, co na

pewno poprawi jego stan.

Źródła:

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Brak marzeń sennych

Niektórzy ludzie twierdzą, że nigdy (lub niezwykle rzadko) nie mają sennych

marzeń. Badacze zajmowali się ludźmi z tej grupy i doszli do wniosku, że osoby,

którym rzekomo nic się nie śni, po prostu zapominają sny szybciej niż inni. We śnie

ta część mózgu, która ma za zadanie przechowywanie wspomnień, jest „wyłączona",

dlatego nawet ci z nas, którzy sny zapamiętują, mają niemałe kłopoty z ich odtwo-

rzeniem.

Gdy podczas eksperymentów budzono w stadium REM tych, którzy twier-

dzą, że nic im się nie śni, w niemal 50% przypadków okazywało się, że coś jednak

zapamiętali. W trakcie jednego z testów laboratoryjnych stwierdzono, że owi „bez-

senni" po obudzeniu w stadium REM uważają, że nie spali i to, co zapamiętali, by-

ło ich własnymi myślami. Kiedy jednak poddano owe myśli analizie, okazało się, iż

Buddyzm

są one dziwaczne i przypominają raczej marzenia senne. Wskazywałoby to na fakt,

iż w gruncie rzeczy „myśli" były marzeniami sennymi, lecz s'niący nie postrzegali

ich w ten sposób.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Brak snu

Choć uczeni badają skutki braku snu już od dziesiątków lat, doszli do niemal

takich samych wniosków, jakie każdy z nas może wyciągnąć w wyniku codziennych

obserwacji: ludzie pozbawieni snu są zmęczeni, rozdrażnieni i mniej wydajni. Próby

mające wykazać, czy sen jest w ogóle potrzebny, dowiodły, że zwierzęta przez dłuż-

szy czas pozbawione snu chorują i zdychają. Ludzie mogą żyć bez snu do 11 dni

w warunkach kontrolowanych, ale nikt - ze zrozumiałych powodów - nie sprawdzał,

po jakim okresie bezsenności człowiek umiera. Jeśli brak snu trwa przez dłuższy

czas, ludzie zaczynają mieć omamy, które prawdopodonie są formą stanu hipnago-

gicznego. Czy są one (jak też inne postacie halucynacji) „snem na jawie", pozosta-

je kwestią otwartą.

Źródła:

ich, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Buddyzm

Buddyzm należy do największych systemów religijnych s'wiata; pod wzglę-

dem liczby wyznawców zajmuje trzecie miejsce po chrześcijaństwie i islamie. Bę-

dąc odłamem hinduizmu (podobnie jak chrześcijaństwo, które korzenie ma w juda-

izmie), buddyzm rozprzestrzenił się w całej Azji, z wyjątkiem samych Indii, czyli

miejsca, w którym się narodził. Buddyzm łączy z hinduizmem wiele podstawowych

koncepcji, jak na przykład doktryna reinkarnacji.

Podobnie jak ludzie w innych rejonach świata, Azjaci także zastanawiali się

nad sensem snów i dochodzili do zbliżonych wniosków. Niektóre sny często postrze-

gane były jako objawienia dane od bóstw. W buddyzmie, który nie uznaje najwyż-

szego boga jako takiego, sny mogą mimo to być inspirowane przez boski pierwiastek.

Najwcześniejsze księgi buddyzmu zawierają przykład matki Buddy, która śni-

ła o tym, że czterech królów wnosi jej łoże na szczyt góry, a tam cztery królowe ob-

darowują ją drogocennymi ozdobami i wiodą do złotego pałacu: „Pojawił się biały

Buddyzm

PIERWSZA KĄPIEL

I PIERWSZE KROKI

BUDDY- FRAGMENT

ZWOJU NAŚCIENNEGO

Z OK. VIII—IX W N.E.

słoń z sześcioma lśniącymi kłami, którymi bezboleśnie kłuł ją w bok. Obudził ją

śpiew błękitnego ptaka i wówczas zdała sobie sprawę, iż poczęła będąc dziewicą"

(Van de Castle, s. 39). Sen ów interpretowano w ten sposób, że poczęła ona kogoś,

kto stanie się albo władcą świata, albo wielkim mędrcem.

Kulturę indyjską różni od innych tradycji wiara w to, że ten świat jest czymś

w rodzaju snu. Zgodnie z głównym nurtem myśli hinduistycznej, którą w całości

przejął buddyzm, indywidualny duch jest uwięziony w cierpieniach życia doczesne-

go. A z powodu reinkarnacji nawet śmierć nie jest zdolna wyzwolić go od tego świa-

ta. W większości tradycji religijnych południowej Azji, w tym także w buddyzmie,

uwolnienie od cyklu narodzin i śmierci jest ostatecznym celem życia duchowego.

Metaforą, którą często stosuje się dla zilustrowania wyzwolenia, jest przebudzenie

się ze snu. Niektóre filozoficzne szkoły hinduizmu dowodzą, iż ten świat jest równie

nierzeczywisty, jak sen, tymczasem większość buddyjskich myślicieli podkreśla, że

jest on równie nieistotny jak sen.

W Pytaniach króla Milindy (księga wczesnobuddyjska) napisano, że śniący

dzielą się na tych, którzy się znajdują (1) pod wpływem bóstwa, (2) śnią pod wpły-

wem własnych doświadczeń i (3) mają sny prorocze. Sofistyka ta jednakże nie prze-

Buddyzm

niknęła do buddyzmu Hinayany (tzw. południowej szkoły buddyzmu), w którym ma-

rzenia senne traktuje się jako odbicie doznań tego świata, a zatem jako rodzaj zabu-

rzenia. Rozróżnia się jednakże dwa rodzaje snów proroczych: wróżących powodze-

nie i zapowiadających nieszczęście. Pierwszy inspirowany jest przez samego Buddę,

drugi - przez niedoskonałą naturę ludzką. Najciekawsze koncepcje marzeń sennych

wniósł do buddyzmu jego tybetański odłam (patrz Joga i T^bet).

Źródła:

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

0'Flaherty, Wendy Doniger: Dreams, Illusions, and other Realities, Chicago 1984.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Wiara w sny oznacza

spędzenie całego życia

na spaniu.

Przysłowie chińskie

Campbell, Joseph

Joseph Campbell (1904-1987) był uczonym i pisarzem, który na krótko przed

śmiercią stał się ideologiem pop kultury. Znajdował się na czele grupy myślicieli,

którzy sprawili, że słowo „mit" nabrało w kulturze zachodniej nowego znaczenia,

tak więc mitologia w znaczeniu „uświęconych przekazów" postrzegana jest obecnie

jako coś wartościowego i niezbędnego dla istot ludzkich. Obecnie klasyczne już

dzieło Campbella Bohater o tysiącu twarzy stało się inspiracją dla wielu znanych pi-

sarzy, a nawet producentów filmowych, takich jak George Lucas, którego dziełem

był serial Gwiezdne wojny.

Koncepcje Campbella mieszczą się szerszym nurcie psychologi Jungow-

skiej, który zajmował się mitologią ze względu na to, iż rzuca ona światło na pro-

cesy psychiczne. Carl Gustav Jung pojmował mity jako przejaw zbiorowej nie-

świadomości, części umysłu gromadzącej mity jako symbole, do której dostęp ma

każdy człowiek i którą uważał za pierwotne źródło wszelkiej mitologii. Wielu psy-

choanalityków ze szkoły Junga koncentruje się na interpretacji marzeń sennych.

Jung odkrył, że sny pacjentów częstokroć zawierają obrazy zupełnie im obce, lecz

prawdopodobnie stanowiące odzwierciedlenie symboli, które można znaleźć

w którymś z systemów mitologicznych. Koncepcja zbiorowej nieświadomości

miała tłumaczyć to zjawisko.

Campbell nie stworzył nowej teorii snów i ich związku z mitologią. Znany jest

przede wszystkim jako popularyzator poglądu Junga, który w skrócie można ująć

następująco: „Sny są indywidualnymi mitami, a mity są snami społeczeństwa".

Campbell tak to przedstawił:

Castaneda, Carlos

JOSEPH CAMPBELL

(ZDJĘCIE WYKONANE

PRZEZ KATHLEEN

THORMOD CARR,

UDOSTĘPNIONE PRZEZ

JOSEPH CAMPBELL

ARCHIYES & LIBRARY)

Sen jest osobistym doświadczeniem głębokich, ciemnych ob-

szarów, które są snem społeczeństwa. Mit jest publicznym

snem, a sen jest prywatnym mitem. Jeśli twój prywatny mit,

twój sen, jest przypadkiem zbieżny z publicznym, to znaczy, że

żyjesz w zgodzie ze swoim otoczeniem. Jeśli nie, otwiera się

przed tobą niebezpieczna przygoda w czarnym lesie (The Po-

wer ofMyth, s. 40).

Źródła:

Campbell, Joseph: The Hero With a Thousand Faces, Princeton 1949.

Campbell, Joseph z Moyersem, Billem: The Power ofMyth, New York 1988.

Kramer, Kenneth P:. Death Dreams: Urweiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Castaneda, Carlos

Carlos Castaneda, z wykształcenia antropolog, jest autorem serii popularnych

książek, w których opisuje swoje terminowanie u Don Juana, szamana indiańskiego

Cenzura snów

plemienia Yaqui. Jako naukowiec nastawiony był początkowo sceptycznie do tego, co

widział i słyszał, lecz stopniowo zaczął rozumieć świat Don Juana, aby w końcu prze-

jąć system wartości swego przewodnika. W kilku pierwszych tomach bestsellerowej

serii Don Juan stara się wstrząsnąć tradycyjnym światopoglądem Castanedy poprzez

kontrolowane podawanie mu halucynogennych substancji. Pierwsza książka zatytuło-

wana Nauki Don Juana (The Teachings ofDon Juan) została opublikowana w latach

sześćdziesiątych, w czasach fascynacji substancjami halucynogennymi. Z dnia na

dzień stała się sensacją na skalę światową, albowiem w powszechnej opinii propago-

wała narkotyki jako metodę otwarcia umysłu na nowe rzeczywistości. Jednakże w ko-

lejnych tomach narkotyki schodzą na dalszy plan, służyły bowiem tylko jako dość

brutalny środek wyrwania Castanedy ze zwykłej rzeczywistości.

Krytycy zarzucali autorowi, że opis jego życia wśród indiańskich szamanów

jest czystym wymysłem, zmierzającym do epatowania czytelników złaknionych sta-

rożytnej wiedzy, mitów i magii przedstawionych w formie odpowiedniej dla współ-

czesnych gustów. Indianie szczególnie ostro atakowali Castanedę za wykorzystywa-

nie zainteresowania propagatorów New Age praktykami religijnymi swych współ-

plemieńców, podanymi w otoczce sentymentalizmu i sensacji. Niezależnie jednak

od tego, czy materiał zawarty w książkach Castanedy był fikcją, czy też prawdą, uka-

zuje świat, który dla całego pokolenia czytelników stał się rzeczywisty.

Poza substancjami psychodelicznymi Don Juan nauczył Castanedę innych

technik burzenia wiarygodności struktur zwykłej rzeczywistości. Jedną z nich są

dziś tak zwane świadome sny, w których śniący zdaje sobie sprawę, że śni i potrafi

kierować biegiem zdarzeń w marzeniach sennych. W pierwszym etapie opanowywa-

nia tej techniki kazano Castanedzie pamiętać o spoglądaniu we s'nie na dłonie. Dal-

szym krokiem było to, co w zachodnim okultyzmie nazywa się projekcją astralną

- czyli oddzielaniem świadomości od ciała i przyglądaniem się swojej własnej fi-

zycznej postaci. Ale Don Juan wprowadza do tego procesu nowe elementy, dowo-

dząc, iż sobowtórowi Castanedy śni się on sam, podczas gdy równocześnie Castane-

dzie śni się jego sobowtór. A zatem przeżycie stanu przebywania poza ciałem ma

miejsce w kontekście znacznie szerszego światopoglądu szamanów indiańskich,

czyniąc zwykłą rzeczywistość względną i podkreślając zdolność człowieka do spra-

wowania kontroli nad własnym światem.

Źródła:

Kramer, Kenneth P.: Death Dreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Thompson, Keith: Portrait ofa Sorcerer: An Interyiew with Carlos Castaneda, „New Age Journal"

(kwiecień 1994), ss. 66-71, 152-156.

Cenzura snów

Koncepcja głosząca, że marzenia senne wyrażają nasze stłumione pragnienia,

równocześnie skrywając je i cenzorując rzeczywiste popędy, została sformułowana

Chaucer, Geoffrey

przez Zygmunta Freuda, ojca psychoanalizy. W jego przekonaniu celem marzeń

sennych jest zaspokojenie poprzez fantazje wrodzonych popędów, które w ten czy in-

ny sposób są nieakceptowane przez społeczeństwo, jak na przykład dziecinne pra-

gnienie zabicia zbyt surowego rodzica. Gdyby jednak to morderstwo przyśniło się

nam w formie dosłownej i otwartej, emocje wywołane snem obudziłyby nas. Aby

więc nasz sen trwał nieprzerwanie, część mózgu, którą Freud nazywał cenzurą, prze-

kształca i skrywa treść snu w taki sposób, aby nie powodował on nasilenia emocji.

Tak więc zamiast mordować ojca czy matkę, widzimy we śnie brata (czyli projekcję

siebie samych), wyrzucającego naszego pracodawcę (uosobienie jednego z rodziców)

przez okno. Proces cenzurowania i przekształcania treści snów w mniej wstrząsające

obrazy Freud nazywał pracą marzenia sennego, wyodrębniając pięć faz tego proce-

su: przemieszczenie, kondensację, symbolizację, projekcję i wtórne opracowanie.

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsza oryginalna edycja

w języku niemieckim ukazała się w 1901 r.)

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Chaucer, Geoffrey

Wizje senne stanowiły jedną z najpopularniejszych form poetyckich w czter-

nasto- i piętnastowiecznej literaturze angielskiej. Widać ich wpływ na twórczość

niemal wszystkich poetów z tego okresu. Ta szczególna średniowieczna tradycja sta-

ła się pierwowzorem dworskiej poezji miłosnej. Cechy charakterystyczne tej twór-

czości najlepiej widać w trzynastowiecznym utworze Roman ofthe Rosę (w orygi-

nale Roman de la Rosę) autorstwa dwóch Włochów - Guillaume'a de Lorrisa i Jea-

na de Meuna, który stał się wzorem dla wielu poetów dworskich, w tym także dla

Chaucera, który przetłumaczył utwór na angielski.

Geoffrey Chaucer (1342-1400), urodzony w Londynie, syn bogatego handla-

rza win, był najznamienitszym przedstawicielem literatury angielskiego średniowie-

cza. W młodym wieku został paziem na dworze Lionela, lorda Ulsteru, na którym

gorliwie kultywowano tradycje rycerskie. Wziął także udział w jednej z kampanii

wojennych we Francji podczas wojny stuletniej. W trakcie kolejnej podróży do Ita-

lii odwiedził Florencję, gdzie po raz pierwszy zapoznał się z twórczością Boccaccia

i Petrarki, którzy mieli znaczący wpływ na jego poezję. Przez większą część życąa

zajmował rozmaite oficjalne stanowiska państwowe, jako sędzia pokoju i kancelista

w urzędach królewskich. Zmarł w Londynie, gdzie pochowany został w katedrze

Westminster.

Najpoważniejszymi dziełami Chaucera są Opowieści kanterberyjskie i Troilus

i Criseyda. Pierwsze z tych dzieł, napisane w 1387 r., to zbiór opowieści trzydziestu

pielgrzymów podróżujących z Londynu do grobu św. Tomasza Becketa w Canterbu-

ry. Historie tych ludzi, typowych przedstawicieli późnośredniowiecznego społeczeń-

Chaucer, Geoffrey

stwa Anglii, odzwierciedlają zainteresowanie Chaucera współczesnymi mu pogląda-

mi na religię, miłość i małżeństwo. W wierszowanym romansie Troilus i Criseyda,

będącym adaptacją Filostrata Boccaccia, Chaucer przedstawia złożoną naturę

związków miłosnych, splot przeznaczenia, uśmiechów losu i słabości bohaterów,

które w rezultacie uniemożliwiają kochankom osiągnięcie szczęścia.

Poza tłumaczeniem Roman de la Rosę Chaucer napisał też cztery poematy

o marzeniach sennych: The Book of the Duchess, The Hause of Famę, The Parlia-

ment ofFowls i prolog do The Legend ofGood Women. Trzy pierwsze utwory przed-

stawiają wizje senne narratora. Wybór formy łączącej doznania wizyjne ze zwykłą

rzeczywistością był typowy dla pokolenia Chaucera, choć spotykamy ją także w pi-

sarstwie klasycznym i biblijnym.

Pośród wielu dzieł literatury Chaucer znał Eneidę Wergiliusza, biblijne i apo-

kryficzne wizje, a także dzieła Dantego. Jednak największy wpływ wywarł na niego

Guillaume de Lorris, autor pierwszej części Roman de la Rosę, z której liczne ele-

menty można znaleźć w poematach przedstawiających wizje senne: majowy pora-

nek, ogród, bóg i miłość, ptaki, malowidła naścienne.

Najwcześniejszy z tych poematów, The Book ofthe Duchess, inspirowany był

śmiercią Blanche, pierwszej żony Johna of Gaunt, zmarłej we wrześniu 1369 r., po-

wstał też wkrótce po tej dacie. Jest to wizja zaświatów, w których śniący przebywa,

dowiadując się wielu ciekawych rzeczy od napotkanych ważnych osobistości. W tej

sennej wizji narrator dzięki kontaktowi ze starodawnym dziełem sztuki zostaje wy-

leczony z choroby, która uniemożliwia mu czerpanie żywotnych sił z natury. W ko-

lejnym śnie otrzymuje ważną radę, aby w końcowej części przystąpił do tworzenia

nowego poematu. Na idyllicznym tle wizji sennej jak kontrapunkty pojawiają się

niezwykle żywo opisane i wyraziste postacie.

Nie wiemy na pewno, kiedy powstał drugi, nie dokończony poemat The Hou-

se ofFame, możemy się jedynie domyślać, że stało się to w połowie lub pod koniec

lat siedemdziesiątych czternastego wieku. Narrator śni w nim, że znalazł się w świą-

tyni Wenus, której ściany zdobią sceny z poematu Wergiliusza Eneida. Opuszczając

s'wiątynię znalazł się na pustyni, z której wyprowadza go złoty orzeł. Po długiej roz-

mowie z orłem narrator przybywa do świątyni bogini Sławy i Domu Wiadomości,

gdzie spotyka „człowieka ogromnej władzy". Ale w tym miejscu poemat urywa się,

co znacznie utrudnia próby jego interpretacji.

Trzeci poemat, The Parliament of Fowls, pochodzi prawdopodobnie z 1382 r.

Tutaj narrator czyta księgę o snach, a następnie sam zapada w sen i marzy o tym, że

wchodzi do pięknego ogrodu, w którym znajduje świątynię pełną słynnych nieszczę-

śliwych kochanków. W ogrodzie znajduje się także Bogini Natura, otoczona ze-

wsząd ptakami szukającymi pary. Wśród nich jest samica orła, która oznajmia, że

dopiero za rok zdecyduje się na wybór partnera.

Prolog do The Legend of Good Women jest ostatnim i zapewne najbardziej ta-

jemniczym ze wszystkich poematów Chaucera. Jest to jeszcze jeden przykład fascy-

Chiny

nacji autora związkiem łączącym księgi, sny i doznania rzeczywistości. W prologu

bóg miłości oskarża Chaucera o spotwarzanie kobiet w dziełach takich jak Troilus

i Criseyda, poleca mu też napisanie kilku utworów o kobietach cierpiących z miłości.

W innych dziełach Chaucer pisze o snach i ich interpretowaniu, zawierają one

także szczegółowe rozważania o znaczeniu marzeń sennych. Oprócz sceptycznych

stwierdzeń Pandarusa i poważnej analizy jednego ze snów dokonanej przez Kasan-

drę w poemacie Troilus i Criseyda, kwestię tę znajdujemy także w śnie Chauntecle-

era o lisie w jednym z Opowiadań kanterberyjskich.

Źródła:

Edwards, Robert R.: The Dream of Chaucer: Representation and Reflection in the Early Narratives,

Durham 1989.

Hieatt, Constance B.: The Realism of Dream Visions: The Poetic Exploitation of the Dream-Expe-

rience in Chaucer and his Contemporaries, Haga 1967.

Russell, J. Stephen: The English Dream Vision: Anatomy of a Form, Columbus 1988.

Spearing, A. C: Medieyal Dream-Poetry, Cambridge 1976.

Chiny

Sny, nieuchwytne stany energetyczne ciała i duchowy wymiar życia ludzkie-

go zawsze cieszyły się u Chińczyków ogromnym zainteresowaniem. Tradycyjnie

odróżniają oni duszę materialną, która zarządza funkcjami organizmu, od ducha,

TWÓRCA TAOIZMU, LAO-TSY I KONFUCJUSZ

Chiny

LAO-TSY(VI W. P.N.E.)

AUTOR TAO-TE-CHING,

DZIEŁA, KTÓRE DAŁO

POCZĄTEK TAOIZMOWI

który - pośród innych zadań - kształtuje także marzenia senne. Duch, posiadając tę

samą formę co ciało fizyczne, opuszcza je podczas snu, udając się w rejony,

w których spotyka się z innymi duchami, zarówno tymi, które są nadal związane

z ciałem materialnym, jak i z duchami zmarłych.

Technika akupunktury oparta jest na koncepcji pól energetycznych wewnątrz

i wokół ludzkiego ciała. Odpowiednia wiedza sprawia, że Chińczycy bardzo dużą

wagę przywiązują do ochrony ciała w czasie snu. Według ich wierzeń duch opuszcza

ciało we śnie, a więc zsynchronizowanie w czasie przebudzenia i powrotu ducha jest

sprawą niezwykłej wagi, bo jeśli duch nie zdąży połączyć się z ciałem, może dojs'ć

do daleko idących komplikacji. Budziki i inne brutalne metody budzenia uważa się

za bardzo szkodliwe tak dla ducha, jak i sfery energetycznej ciała. Uczucie oszoło-

mienia po przebudzeniu świadczy o tym, że powrót do stanu czuwania nastąpił

w niewłaściwym momencie. Chińczycy uważają, że brak troski o właściwy rytm snu

i czuwania może powodować chroniczne dolegliwości, a nawet jeszcze gorsze przy-

padłości.

Klasyczna filozofia chińska - taoizm - opiera się na postrzeganiu świata jako

całości. Funkcje jej części stanowią jej odbicie i są zgodne z działaniem tej całości

Chrześcijaństwo, wczesne

na szerszą skalę. Jedność tę reprezentuje koncepcja yin i yang, która znajduje wyraz

między innymi w ścisłym związku makrokosmosu z mikrokosmosem („jak na górze,

tak i na dole"). Yin to pierwiastek żeński, słaby i ustępliwy, zaś yang to pierwiastek

męski - silny i dominujący. W marzeniach sennych energia yin przejawia się w po-

staci symboli wodnych, natomiast yang przejawia się w formie ognia. Ponadto pra-

widłowa interpretacja snu musi brać pod uwagę układ planet, porę roku, środowisko

fizyczne śniącego i okres życia, w którym sen ów ma miejsce.

Powszechną praktyką w starożytnych Chinach była inkubacja we śnie

w przeznaczonych do tego celu świątyniach. Proces polegał na rytuale oczyszczania

i na innych obrządkach, które miały potwierdzić, iż sen był naprawdę objawiony

przez boga, po czym śniący konsultował się ze świątynnym tłumaczem snów. Do

XVI wieku wszyscy urzędnicy państwowi zobligowani byli do odwiedzania tych

świątyń w celu otrzymania wskazówek przed podjęciem działań i wygłoszeniem

oświadczeń na szczeblu rządowym.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams andthe Divine, Freedom 1992.

Garfield, Patricia: The Healing Power of Dreams, New York 1991.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Chrześcijaństwo, wczesne

Chrześcijańska Biblia reprezentuje dość niejednoznaczny stosunek do snów,

zwłaszcza tych symbolicznych. Choć biblijny Bóg kontaktował się z ludźmi także i tą

drogą, jednak osoby Mu bliskie częściej otrzymywały proroctwa i polecenia na jawie.

Przeważnie tylko poganie miewają sny symboliczne, które wymagają interpretacji.

Pierwsi chrześcijanie, szczególnie żyjący we wschodnich prowincjach impe-

rium rzymskiego, którzy utworzyli później Kościół ortodoksyjny, w zasadzie kulty-

wowali tradycję przywiązywania większej wagi do wizji niż do snów symbolicz-

nych. Choć i oni uznawali, że Bóg może objawić się we snach, to jednak zazwyczaj

podkreślali, iż są one częstokroć tylko gwałtownym przenikaniem irracjonalnych

emocji do uśpionej świadomości. Grzegorz z Nyssy na przykład twierdził, że wiele

snów odzwierciedla zwierzęcy aspekt naszej natury, dziedzictwo namiętności, złości

i pragnień - w czym bliski był poglądom Zygmunta Freuda. Wyodrębnił także ro-

dzaj snów silnie związanych z życiem doczesnym, które swymi korzeniami sięgają

wspomnień o codziennych doznaniach. Orygenes natomiast twierdził, że Bóg nie-

kiedy przemawia do wiernych w snach i zwracał uwagę, iż wielu pogan nawróciło

się właśnie pod ich wpływem. Można zatem powiedzieć, że we wczesnym chrześci-

jaństwie nie przeceniano, ale też i nie lekceważono marzeń sennych.

Źródła:

Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L:. Our Dreaming Mind, New York 1994.

Cień

W psychologii cieniem nazywamy te cechy osobowości i skłonności, które zo-

stały odrzucone w trakcie formowania się wizerunku samego siebie. Najdokładniej-

szą definicję cienia sformułował słynny psychiatra szwajcarski Carl Gustav Jung.

Według jego teorii osobowości ego reprezentuje indywidualne odczucie własnej ja-

źni. Ale tworzy się ono kosztem pewnych skłonności (na przykład cech społecznie nie

akceptowanych), które zostały odrzucone jako „nie-ja". Według Junga te odrzucone

cechy łączą się w swego rodzaju nieświadome „przeciw-ja"; nazywał je cieniem.

„CIEŃ" DUSZY- EGIPSKIE MALOWIDŁO NAŚCIENNE Z GROBOWCA

IRENUFERA (I 196-1080 P.N.E.)

Mimo iż wyparty ze świadomości, cień nadal ma silny wpływ na nasze zachowa-

nia. Stajemy się na przykład nadmiernie drażliwi, jeśli otoczenie przypomina nam

o stłumionych aspektach osobowości. Jeśli ktoś odrzuca popęd seksualny, to nieskrywa-

na seksualność innych wywołuje w nim lęk i złość. Cień może pojawić się we śnie ja-

ko osoba tej samej płci. W terapii Jungowskiej postrzega się go jako potencjalne źródło

cech charakteru, które powinny zostać zintegrowane ze strukturą ego danej osoby.

Cree________________________________

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Hali, James A.: Jungian Dream lnterpretation, Toronto 1983.

Cree

Lud Mistassini Cree żyje w strefie subarktycznej w północnej części prowin-

cji Quebec i zajmuje się - jak przodkowie - polowaniem i zakładaniem sideł. Ple-

mię poszło na częściowy kompromis z kanadyjskim społeczeństwem i każdego lata

mieszka w państwowych osiedlach, lecz zimą żyje tak, jak przodkowie ponad trzy-

sta lat temu, kiedy Europejczycy po raz pierwszy pojawili się w tym rejonie.

Szczególnie zimą Indianie Cree interesują się proroczymi snami, jako że do-

tyczą one polowań. Nie są to sny objawiające przyszłe zdarzenia w sposób oczywi-

sty, najczęściej wymagają interpretacji. Na przykład spotkanie obcej osoby przeciw-

nej płci oznacza zwierzynę łowną. Zdarzenia z marzenia sennego są odbierane jako

zapowiedź dobrych lub złych łowów. Adrian Tanner cytuje następujący przypadek:

Pewnemu mężczyźnie przys'niło się, że spotkał Eskimoskę, która zaproponowała, że-

by z nią został. Mężczyzna odmówił. Podczas polowania wypatrzył karibu, strzelił,

ale chybił, zwierzyna zaś uciekła.

Plemię Cree uznaje również sny za źródło twórczej inspiracji i duchowego

przewodnictwa. Tanner pisze: „Mówi się, że siła... niekiedy przychodzi w snach

w postaci przepisu, pieśni, techniki szamańskiej lub pomysłów na ozdobienie odzie-

ży czy innych przedmiotów".

A zatem według Tannera sny stanowią łącznik między codziennością a świa-

tem duchów, dając człowiekowi szersze spojrzenie na rzeczywistość w wymiarze

kosmicznym.

Źródła:

Hirschfelder, Arlene i Molin, Paulette: The Encyclopedia of Native American Religions, New York

1993.

Tanner, Adrian: Bringing Home Animals, New York 1979.

Cycero

Rzymski mówca i polityk Marcus Tullius Cycero (Cyceron) (106^-3 p.n.e.)

napisał wiele różnorodnych dzieł filozoficznych po przymusowym wycofaniu się

z życia publicznego. Są to przeważnie dialogi między wybitnymi Rzymianami

a młodymi ludźmi dopiero zaczynającymi karierę polityczną, poprzedzone wstępem

propagującym studia filozoficzne.

Wśród dzieł traktujących o logice znajdują się Academica (45 r. p.n.e.) -dys-

puty między dogmatykami a sceptykami na temat doktryn filozoficznych Akademii

Platońskiej odnośnie kryteriów prawdy, oraz Topica (44 r. p.n.e.). Najważniejszymi

Cykle snu

dziełami z dziedziny etyki są Definibus bonorum et malorum (45 r. p.n.e.), Rozmo-

wy tuskulańskie (45 r. p.n.e.), De officiis (44 r. p.n.e.), natomiast O mówcy (55 r.

p.n.e.) należy do prac z dziedziny retoryki. O naturze bogów, De divinatione i Defa-

to (45-44 r. p.n.e.) reprezentują epikurejskie, stoickie i akademickie argumenty za

i przeciw religii i kosmologii.

W De republica (51 r. p.n.e.) znajduje się słynny Sen Scypiona, w którym Cy-

cero wykorzystał marzenie senne do wyrażenia swoich poglądów. W utworze tym

przedstawił stan cnotliwej duszy po śmierci, która wiedzie szczęśliwy żywot gdzieś

ponad Księżycem. Wyjawia także Seypionowi przyszłość, przepowiada zwycięstwo

Rzymu nad Kartaginą, przedstawia również bohaterowi ruchy ciał niebieskich i ca-

łą Ziemię.

W De divinatione Cycero przeprowadza skomplikowaną analizę marzeń sen-

nych, a wiele z tego, co zawarł w tym utworze, poprzedza niejako późniejszy kryty-

cyzm wobec wszelkich form interpretacji snów. Poddaje krytyce powszechne prze-

konanie, że sny mogą mieć proroczą naturę, twierdząc, iż z pewnością boska ener-

gia nie inspiruje ani marzeń, ani wizji sennych. Analizując te kwestie stawia pytania:

Dlaczego bogowie nie ostrzegają nas o nadchodzących zdarzeniach, kiedy nie znaj-

dujemy się we śnie? Jak można odróżnić sny prawdziwe od zwodniczych?

Cycero niewiele wagi przywiązuje do rad zawartych w marzeniach sennych

i twierdzi, iż raczej rzeczą rozumu jest zapewnienie ludzkości dostatku i powodze-

nia. Utrzymuje również, że skoro w przyrodzie nie ma obiektów, z którymi marze-

nia senne mają związek i ponieważ nie można uzyskać wiarygodnej ich interpreta-

cji, sny nie zasługują na zaufanie i nie ma żadnego powodu, aby je zapamiętywać.

Jego zdaniem są one wyłącznie przedłużeniem życia na jawie.

Choć Cycero miał do marzeń sennych stosunek wysoce sceptyczny, jednak

bardzo mocno przeżył jeden ze snów, w którym ujrzał Oktawiana Augusta przej-

mującego najwyższą władzę w Rzymie. W walce o władzę po śmierci Juliusza Ce-

zara zwycięstwo odniósł Oktawian. Cycero i jego brat Kwintus, który miał w Mar-

ku Antoniuszu wroga, zostali wpisani na listę proskrypcyjną i straceni z jego roz-

kazu.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding ofDreams; or, The Machination.s ofthe Night, London 1968.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York

1993.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Cykle snu

Stadium REM (szybkich ruchów gałek ocznych) powtarza się w regularnych

90-minutowych odstępach, nazywanych cyklami snów. Skojarzenie tego rytmu z cy-

klami snów nasuwa się na podstawie wcześniejszych badań, które łączą stadium

Czuang-tsy (Chuang-tzu)

REM z okresami marzeń sennych. Jednakże późniejsze badania wykazały, że zna-

czące marzenia senne mają miejsce także poza stadium REM, co poddaje w wątpli-

wość wcześniej wprowadzony podział na „cykle marzeń sennych".

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Empson, Jacob: Sleep and Dreaming, London 1989.

Czuang-tsy (Chuang-tzu)

Klasyczna filozofia chińska - taoizm - opiera się na postrzeganiu świata jako

całości. Funkcje jego części stanowią odbicie i są zgodne z działaniem tej całości na

szerszą skalę. Jedność tę reprezentuje koncepcja yin i yang, przeciwstawnych, a mi-

mo to nierozłącznych „biegunów" wszystkiego, co istnieje, symboli pierwiastka żeń-

skiego i męskiego, pozytywnego i negatywnego, góry i dołu.

Dynamiczny związek przeciwieństw, w którym yin nieustannie przemienia się

w yang i na odwrót, pozwala nam zrozumieć często powtarzaną historię Czuang-tsy,

starożytnego filozofa chińskiego. Pewnego razu śnił on, że jest motylem. Po przebu-

dzeniu zadał sobie pytanie, czy był człowiekiem śniącym, że jest motylem, czy też

motylem śniącym, że jest człowiekiem.

Historię tę często cytuje się w kontekście rozważań o realności świata takie-

go, jakim go doświadczamy, jak również o realności marzeń sennych. W tej drugiej

szkole myślenia zwraca się uwagę na fakt, iż we śnie rzadko kwestionujemy jego

treść, przyjmujemy za prawdziwe nawet najbardziej absurdalne sytuacje i zdarzenia

aż do chwili przebudzenia. I zwykle dopiero z perspektywy świadomości na jawie

uznajemy sny za dziwaczne czy śmieszne.

Pogląd ten, jakkolwiek wart rozważenia, pomija jednakże taoizm jako podsta-

wę do zrozumienia twierdzenia Czuang-tsy. Choć mędrzec ten podkreślał pozorną

realność snów, z drugiej strony uważał jednak, że jego jaźń człowieka na jawie i je-

go jaźń motyla we śnie wynikały z dynamicznych odniesień yin i yang. Tak jak po-

ry roku zmieniają się z gorącej w zimną i na odwrót, jak dzień następuje po nocy, tak

i my zmieniamy świadomość z sennych marzeń na tę w stanie czuwania. Jeśli tak -

spyta taoista - to dlaczego jedno uważamy za realne, drugie zaś za złudzenie? Oba

stany świadomości są nieodłączne od natury człowieka, dlaczego zatem deprecjonu-

jemy sny (yin) na rzecz tzw. świadomości na jawie (yang)? To właśnie wydaje się

być ową głębszą warstwą opowieści Czuang-tsy.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Vande Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

... jakie bowiem

w tym śnie śmiertelnym

marzenia przyjść mogą...

(William Szekspir,

Hamlet)

Daniel

Księga Daniela, w większości składająca się ze snów i wizji, jest z pewnością

najpełniejszym studium tego zjawiska w Starym Testamencie, a także dowodzi, jak

wysoko Hebrajczycy cenili objawienia we śnie. Jest to jedna z najpóźniej szych

ksiąg, która powstała około drugiego wieku p.n.e., w czasach kiedy Żydzi walczyli

z nienawidzącym judaizmu ciemięzcą Antiochem Epifanesem. Księga ta opowiada

dzieje żydowskiego młodzieńca, żyjącego wraz z innymi na wygnaniu w Babilonie.

To, czy Daniel jest postacią historyczną, nie zostało ustalone. W Księdze Daniela

przedstawia się go jako młodzieńca o szczególnych zdolnościach medialnych.

Rozdział 2. to opowieść o królu Nabuchodonozorze, który cierpiał na bezsen-

ność, a jeśli już udało mu się zasnąć, wówczas gnębiły go koszmary senne, ale po

przebudzeniu nie umiał ich sobie przypomnieć. Zasięgał rady wielu wróżbitów ba-

bilońskich, a gdy ci nie potrafili mu pomóc, byli zabijani. Daniel był przekonany, że

może królowi przynieść ulgę. Prosił Boga o łaskę ujawnienia mu przyczyny dolegli-

wości króla i w nocy otrzymał wizję.

Stanąwszy przed królem powiedział, że sny Nabuchodonozora przepowiadają

przyszłość. Następnie opowiedział mu swój własny sen, w którym ujrzał przedmiot

misternie wykonany z wielu cennych metali, który rozpada się na kawałki. Sen Na-

buchodonozora miał oznaczać, że jego państwo pewnego dnia zostanie podzielone,

albowiem jedynym królestwem, które nie może się rozpaść czy ulec zagładzie, jest

królestwo Boże.

Daniel zinterpretował jeszcze jeden sen Nabuchodonozora, w którym król ujrzał

drzewo tak wysokie, iż jego wierzchołek sięgał nieba. Potem zjawił się Pan, polecając

Deja vu_______________________________________________________

mu s'ciąć drzewo i obciąć gałęzie, pozostawiając goły niewykarczowany pień, następnie

polać go wodą i obejść siedem razy. Następnie powiedziano mu, że to Bóg rządzi króle-

stwem ludzi i oddaje je, komu chce. Daniel ostrzegł, że król Nabuchodonozor stał się

jak owo drzewo, ale ponieważ uważa sam siebie za źródło swej potęgi, Bóg go zetnie.

Ale Nabuchodonozor nie wziął sobie do serca ostrzeżenia Daniela, popadł

w obłęd, który trwał siedem lat, potem zaś wrócił do zdrowia.

Źródła:

Benson, Carmen: Supernaturał Dreams and Visions: Bibie Prophecy for the Future Revealed, Plain-

field 1970.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Sanford, John A.: Dreams: God's Forgotten Language, Philadelphfia 1968.

Deja vu

Jest to bardzo niezwykłe doznanie, podczas którego mamy uczucie, że nowe

miejsce wydaje się nam znajome, jakbyśmy już kiedyś w nim byli, albo że zupełnie

nowa sytuacja kiedyś już zaistniała. Zjawisko to dotyczy zdarzeń, snów, myśli,

twierdzeń, emocji, spotkań itd. Zwrot ten pochodzi z języka francuskiego i oznacza

„już widziane", a po raz pierwszy użył go E. Letter Boirac w 1876 r. Właściwie

w żadnym innym języku nie ma odpowiednika deja vu.

Zjawisko to jest powszechne. Ankieta przeprowadzona w 1986 r. dowodzi, że

67% Amerykanów jest ono doskonale znane. Inne badania wydają się potwierdzać,

że deja vu zdarza się częściej u kobiet niż u mężczyzn i przeważnie ludziom mło-

dym niż starszym.

Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić to zjawisko. W 1884 r. na przykład

wysunięto hipotezę, że jedna półkula mózgu rejestruje informacje nieco szybciej niż

druga, i to tłumaczy deja vu. Inni badacze także postulowali podobny mechanizm

częściowo opóźniający rejestrację zdarzeń, powstała na przykład hipoteza, że pod-

świadomość otrzymuje informacje wcześniej niż umysł świadomy. Nie dowiedzio-

no jednak, że ten biologiczny mechanizm rzeczywiście funkcjonuje w ludzkiej fizjo-

logii. Istnieje natomiast dość szeroko akceptowana teoria, że przynajmniej niektóre

zjawiska deja vu biorą się stąd, iż nowe sytuacje lub nieznane miejsca przypomina-

ją już wcześniej przeżyte lub widziane.

Inna hipoteza opiera się na zbiorowej nieświadomości, za pośrednictwem

której człowiek ma kontakt z uniwersalnymi doświadczeniami gatunku ludzkiego.

Z tego punktu widzenia zjawisko deja vu może być po prostu rezonansem między

aktualnym doświadczeniem a jednym z archetypów spośród zbiorowej nieświado-

mości. Istnieje też ciekawa teoria głosząca, iż przynajmniej niektóre przypadki deja

vu są niejasnym wspomnieniem z poprzedniego życia.

Kolejna hipoteza zakłada, że deja vu jest formą doświadczenia medialnego,

mającego związek z pewnymi doświadczeniami w marzeniach sennych. Tak więc

Demokryt

nowe lecz pozornie znajome miejsce może być na przykład miejscem odwiedzonym

podczas przeżycia stanu przebywania poza ciałem w trakcie snu. Sny mogą także

mieć charakter prekognicyjny i być doświadczane jako deja vu, gdy to, co w nich uj-

rzeliśmy, zdarzy się naprawdę.

Źródła:

Head, Joseph i Cranston, S. L.: Reincarnation: The Phoenix Fire Mystery, New York 1977.

Neppe, Vernon M.: The Psychology of Deja Vu, Johannesburg 1983.

Wolman, Benjamin B:. Handbook of Parapsychology, New York 1977.

Demokryt

Demokryt (ok. 460-ok. 370 p.n.e.) był jednym z najstarszych filozofów zali-

czanym do kultury Zachodu, najczęściej określanym jako twórca starożytnego ato-

mizmu. Historycy często wyodrębniają grupę filozofów i uczonych, żyjących przed

Sokratesem, i Demokryt właśnie do niej należy. Grupa ta, działająca w przybliżeniu

od 600 do 400 r. p.n.e., dążyła do odkrycia uniwersalnych praw rządzących naturą.

Według tych filozofów za pozornym chaosem świata kryje się odwieczny

i zrozumiały ład, który można wyjaśnić działającymi w przyrodzie uniwersalnymi

związkami przyczynowymi i który rozum ludzki potrafi odkryć. Otwarcie wyrażali

sprzeciw wobec bóstw mitologicznych twierdząc, iż procesy naturalne nie są zdane

na łaskę i niełaskę tych kapryśnych i nieprzewidywalnych istot, tak podobnych do

ludzi. Mędrcy tej epoki sceptycznie odnosili się do marzeń sennych, a ich rozważa-

nia na ten temat miały raczej charakter teoretyczny.

Według Demokryta sny należy postrzegać jako emanację wszelkich istot ludz-

kich i przedmiotów, stykających się z nami i mających dostęp do naszej świadomo-

ści. Te same kryteria stosował on wobec śniących zwierząt. Przez pory ciała śniący

postrzega szereg obrazów, które zmieniają się pod wpływem stanu ciała i jakości po-

wietrza. Ponadto w pamięci zostają zachowane obrazy, które wniknęły przez pory

w przeszłości.

Demokryt utrzymywał, że wyobrażenia senne są raczej obiektami percepcji

mentalnej niż obrazami postrzeganymi na jawie, twierdził również, że do pewnego

stopnia są niezależne od zmysłów - co oznaczałoby, że stanowią barierę oddzielają-

cą człowieka od prawdziwej rzeczywistości - choć odbierane są w sposób bardzo

podobny do percepcji zmysłowej. Według Demokryta wyobrażenia istot żywych po-

jawiają się w umyśle śniącego wraz z cechami charakteryzującymi ich umysłowość,

czyli z myślami, rozumowaniem i zachowaniami.

Źródła:

Edwards, Paul [wyd.]: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Umieiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

Dieta a sny

W podaniach ludowych często pojawia się spostrzeżenie, że spożywanie

pewnych produktów może wywoływać określone sny. Mówi się na przykład, że je-1

dzenie potraw ostro przyprawionych przed udaniem się na spoczynek wywołuje ko-

szmary senne. Nigdy tego naukowo nie udowodniono, ale można się domyślać, że

skoro ostre przyprawy powodują niestrawność, to mogą też zakłócać sen, a zatem

wpływać na treść marzeń sennych. Najwięcej informacji dostarczyły badania nad

anoreksją. Ludzie cierpiący na tę chorobę śpią stosunkowo mało, a ich sen jest nie-

regularny. Jest to sen lekki, w którym proporcjonalnie dużo czasu zajmuje stadium

REM (szybkich ruchów gałek ocznych), czyli to, w którym mamy marzenia sen-

ne. Kiedy chorzy na anoreksję dochodzą do zdrowia (czyli zaczynają więcej jeść),

sen ich wydłuża się i staje się głębszy.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientifw Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Dream network

Zarówno profesjonaliści, jak i laicy mają do dyspozycji rozmaite organiza-

cje i wydawnictwa. Dream Network jest kwartalnikiem poświęconym badaniu

związków między snami a mitami. Założeniem wydawcy jest „odarcie snów z ta-

jemniczości i integracja snów z codziennym życiem w celu wzbogacenia kulturo-

wego dziedzictwa". Dream Network zawiera również informacje o grupach

wsparcia. Kontakt: Dream Network, 1137 Powerhouse Ln., Ste. 22, Moab,

UT 84532.

Źródło:

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Drżenia we śnie

Sny o spadaniu zazwyczaj zdarzają się w pierwszej fazie snu. Często towa-

rzyszy im skurcz mięśni rąk, nóg lub całego ciała w momencie, gdy śniący dosięgnie

podłoża. Ten gwałtowny skurcz - noszący medyczną nazwę skurczu mioklonicznego

-jest typowy dla wielu ssaków. Badacze snów porównują go do czkawki. Choć nie

znamy dokładnie przyczyny tego odruchu, istnieją jednak hipotezy, iż działa tu me-

chanizm budzący, pozwalający nam czujnie reagować na przypuszczalne zagrożenie

ze strony otoczenia.

Dzienniki snów

Zródla:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Dusza

Koncepcja duszy odrębnej od ciała jest stara jak s'wiat i pojawiała się niemal

wszędzie. Wiele tradycji religijnych zawiera przekonanie, że wewnętrzna jaźń jest

niezależna od zewnętrznej, i że żyje nadal po s'mierci fizycznego ciała. Koncepcja

duszy była w historii ludzkości rozmaicie przedstawiana.

Istnieje hipoteza, że sny stanowią jedno ze źródeł koncepcji duszy odrębnej od

ciała. We śnie mamy wrażenie, że przenosimy się w inne wymiary, kontaktujemy

z nieznanymi ludźmi, robimy różne dziwne rzeczy; równocześnie nasze ciało pozo-

staje w łóżku. Jeśli nawet świat snu wydaje się zagadkowy i często surrealistyczny,

to jednak w danym momencie postrzegamy go jako rzeczywisty, choć tak odmienny

od codziennego doświadczenia. Zatem domniemanie, że we śnie świadomość w ja-

kiś' sposób oddziela się od ciała i wędruje do innego świata, nie jest bezzasadne.

Źródła:

Badham, Paul i Badham Linda [wyd.]: Death and Immortality in the Religions of the World, New

York 1987.

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Nielsen, Niels C. Jr. i in.: Religions ofthe World, New York 1983.

Dzienniki snów

Jak wykazały badania nad nauką we śnie i grupą ludzi nie śniących, mecha-

nizmy przetwarzania wspomnień w mózgu w trakcie snu wyłączają się (a przynaj-

mniej nie uczestniczą w aktualnym przekazie). Wyjaśnia to, dlaczego tak trudno jest

zapamiętać sny. Nawet ci, którzy rejestrują co noc swoje sny, pamiętają zaledwie kil-

ka z nich, przeważnie te, które pojawiają się tuż przed przebudzeniem. Marzenia

senne z początkowych i środkowych stadiów snu ulegają zupełnemu zapomnieniu.

Szeroko stosowaną metodą utrwalania marzeń sennych jest prowadzenie

dziennika snów. Ludzie starają się zarejestrować tuż po przebudzeniu możliwie jak

najwięcej z zapamiętanych snów. Kontrolowane eksperymenty potwierdzają po-

wszechne obserwacje ludzi prowadzących takie dzienniki, że zarejestrowanie musi

nastąpić natychmiast po przebudzeniu, zanim inne myśli - na przykład o sprawach

nadchodzącego dnia - wtargną do świadomości. W jednym z takich eksperymentów

poproszono uczestników, aby po przebudzeniu zadzwonili do pogodynki i zapisali

kilka uwag o prognozie pogody, a dopiero potem przystąpili do zarejestrowania tre-

ści snów. Ci, którzy wykonali to zadanie, przypomnieli sobie znacznie mniej marzeń

Dziwaczność snów

sennych niż uczestnicy, którzy bezpośrednio po przebudzeniu przystąpili do ich za-

pisania.

Źródło:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientifw Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleep and Dreaming, London 1989.

Dziwaczność snów

Często słyszymy: „Miałem dziś niesamowity sen". Kłopot z takim stwierdze-

niem polega na tym, że implikuje ono niejako, iż sny nie powinny być dziwaczne,

tymczasem często widzimy w nich wypaczone, surrealistyczne odbicie rzeczywisto-

ści, zupełnie nie do pogodzenia z codziennym doświadczeniem. Można to tłumaczyć

w płaszczyźnie fizjologicznej i psychologicznej.

W modelu syntezy aktywacyjnej marzeń sennych, kładącym nacisk wyłącz-

nie na ich fizjologiczne aspekty, twierdzi się, iż podczas stadium REM (szybkich

ruchów gałek ocznych) - czyli tego stadium, które ściśle wiąże się z marzeniami

sennymi - mózg wysyła zasadniczo przypadkowe sygnały elektryczne do wyższych

ośrodków umysłu przodomózgowia. Ono zaś z kolei stara się usystematyzować owe

sygnały i nadać im sens. Sny, będące zbiorem chaotycznych obrazów, to grupy sy-

gnałów, których mózg po prostu nie potrafi zsyntetyzować.

Drugi model to psychologiczna koncepcja Zygmunta Freuda głosząca, że ce-

lem snu jest zaspokojenie instynktownych popędów, które są społecznie nie akcep-

towane. Abyśmy więc nie budzili się na skutek silnych emocji wywołanych dosłow-

nym spełnieniem owych pragnień, część mózgu, którą Freud nazywał cenzurą, prze-

kształca senne marzenia w taki sposób, aby zataić ich prawdziwy sens. Powoduje to

owe dziwaczne, niesamowite sny.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia of Sleep and Dreaming, New York 1992

Freud, Sigmund: On Dreams, New York 1952.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Dziwaczność snów

OBRAZ JAK Z SENNYCH KOSZMARÓW. GRANDYILLE (ZE ZBIORÓW DOVER)

Oby nigdy nie sprawdziły

się marzenia, które

zły sen sprowadził

na mnie wczorajszej nocy.

(Albius Tibullus)

EEG a fale mózgowe

W organizmie ludzkim zachodzą reakcje elektrochemiczne, choć ładunek

elektryczny ciała jest stosunkowo słaby w porównaniu z urządzeniami zasilanymi

energią elektryczną. Mimo to ładunek ten można mierzyć, zwłaszcza w tkance ner-

wowej. Mózg jest pod tym względem szczególnie aktywny, a zmiany napięcia moż-

na obserwować po przyłożeniu elektrod do głowy i twarzy. Aparatami służącymi do

tego celu są elektroencefalografy (w skrócie EEG). Zapis tego aparatu uwidocznio-

ny na taśmie papierowej przypomina kształtem fale, stąd określenie fale mózgowe.

Różne stadia snu charakteryzują się odmiennym kształtem fal. Współczesne bada-

nia przebiegu snu w głównej mierze opierają się na zapisie EEG.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Van de Castle, Robert L:. Our Dreaming Mind, New York 1994.

Egipt

Cywilizacja starożytnego Egiptu sięga 4000 lat p.n.e. Trwała w zasadzie nie-

przerwanie aż do jego podboju przez Aleksandra Wielkiego w 332 r. p.n.e. Wiedza

o wielu wierzeniach i znacznej części kultury Egiptu dotarła do naszej cywilizacji

dopiero w dziewiętnastym wieku, po rozpoczęciu systematycznych prac wykopali-

skowych i odczytaniu pisma hieroglificznego. Starożytni Egipcjanie, podobnie jak

mieszkańcy Mezopotamii uważali, że sny są przesłaniem od rozmaitych bóstw i słu-

żą do przepowiadania przyszłości.

Ego______________________________________________________________

Począwszy od około 3000 r. p.n.e. oficjalna religia Egiptu uznawała faraonów

za potomków boga słońca, Ra, a zatem także w nich widziała bogów. Dlatego sny

faraonów miały głębszy sens, ponieważ bogowie chętniej przemawiali do kogoś ze

swego grona. Jeden z najsłynniejszych snów przyśnił się faraonowi Totmesowi IV,

który ok. 1400 r. p.n.e. napotkał w nim boga Hormakhu. Bóg zapewniał, że króle-

stwo zostanie zjednoczone, a sam Totmes stanie się bogaty, jeśli obieca, że odkryje

posąg Sfinksa, który w owym czasie był częściowo zasypany przez piasek. Obie

strony wypełniły swoje zobowiązania, a faraon wzniósł przed Sfinksem kolumnę, na

której spisano historię snu.

W egipskim panteonie znajdowało się wiele bogiń i bogów, którym podlega-

ło wszystko - od zjawisk naturalnych jak powietrze (bóg Shu) po zjawiska kulturo-

we, jak pisanie (bogini Safekht). Egipcjanie mieli nawet boga snu, Serapisa, na cześć

którego wzniesiono liczne świątynie. Najstarsza z nich, w Memfis, pochodziła z ok.

3000 r. p.n.e. W świątyniach tych żyli zawodowi interpretatorzy snów, których na-

zywano „znawcami biblioteki magii".

Do tych przybytków przychodzili wierni, żeby we śnie otrzymać od boga od-

powiedź na trudne pytania. Praktyka ta była w starożytności bardzo powszechna

i nosiła nazwę inkubacji. Podobnie jak w późniejszych świątyniach Eskulapa,

zwracający się o radę wierny przed zaśnięciem pościł i poddawał się innym rytua-

łom. Jeśli świątynia była daleko, można było wynająć pełnomocnika, który w za-

stępstwie zainteresowanej osoby poddawał się całej procedurze.

Pośród licznych bóstw znajdował się wesolutki bożek Bes, którego zadaniem

było chronienie domowników przed koszmarami sennymi. Jego podobiznę często

umieszczano na wezgłowiach i podgłówkach. Starożytni Egipcjanie stosowali także

specjalne rytuały dla zneutralizowania nieszczęść przepowiedzianych w snach.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Eliade, Mircea [wyd.]: The Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Ego

W tradycyjnej psychologii i psychoanalizie ego odnosi się do poczucia in-

dywidualnej osobowości. Koncepcja ta ma sens całkowicie neutralny, a nawet po-

zytywny i nie powinno się jej obciążać negatywnymi skojarzeniami, wyrażający-

mi się w stwierdzeniach tego rodzaju, że „ktoś ma silne ego". Niezmiernie istotne

w teorii snów pojęcie ego zostało użyte przez Zygmunta Freuda na określenie

jednego z trzech składników ludzkiej osobowości. Freud nazywał ego „zasadą rze-

czywistości", rozumiejąc przez to, że jest to racjonalna, rozumująca część psyche,

której zadaniem jest dostrojenie wewnętrznych popędów do wymogów i ograni-

czeń otoczenia.

Eliade, Mircea

Pozostałymi aspektami jaźni w teorii osobowości Freuda jest superego i id.

Superego reprezentuje kodeks moralny społeczeństwa i mówi nam, co złe, a co do-

bre. Superego często popada w konflikt z id, prymitywną, zwierzęcą częścią jaźni,

wyrażającą się w popędach seksualnych i agresji. Wymogi świata zewnętrznego tak-

że sprzeczne są z niektórymi popędami id. Tak więc energia ego i superego dąży do

stłumienia popędów seksualnych i agresji, choć często jesteśmy nieświadomi na-

szych wewnętrznych konfliktów. Ale we śnie ego zezwala, aby pragnienia id zosta-

ły wyrażone w postaci marzeń sennych, aczkolwiek w formie pośredniej, symbolicz-

nej, nie powodującej przerwania snu. Komuś, kto bardzo chce na przykład zamordo-

wać własnego ojca, przyśni się zatem śmierć w wypadku (czyli pasywne uśmierce-

nie) jakiejś ważnej osobistości (reprezentującej ojca).

Inna wielka szkoła interpretacji marzeń sennych została zapoczątkowana

przez ucznia Freuda, Carla Gustava Junga. Jego analiza psyche wiąże się z Freu-

dowską, lecz w znacznym stopniu różni się od niej. W teorii osobowości Junga ego

reprezentuje indywidualne poczucie własnej jaźni. Ale to poczucie indywidualnej

tożsamości uzyskujemy kosztem pewnych skłonności (na przykład społecznie nie-

akceptowanych cech), które są odrzucane jako „nie-ja". Według Junga te odrzucone

cechy łączą się w coś w rodzaju nieświadomego „przeciw-ja", które nazywał cie-

niem. Ten cień pojawia się często w snach jako inna osoba.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Freud, Sigmund: On Dreams, New York 1952.

Hali, James A.: Jungiem Dream Interpretation, Toronto 1983.

Eliade, Mircea

Mircea Eliade (1907-1986) był wybitnym historykiem religii (dyscyplina ta

znana jest także jako religioznawstwo porównawcze). Jego znaczenie w dziedzinie

studiów religioznawczych porównuje się do pozycji, jaką zajmował w psychologii

Carl Gustav Jung. Miał on ogromny wpływ na współczesne religioznawstwo, cze-

go wyrazem jest bardzo duża liczba publikacji; miał też bardzo wielu studentów na

Uniwersytecie w Chicago. Mimo iż wielokrotnie krytykowane, jego prace stanowią

punkt odniesienia w każdej dyskusji na temat zjawisk religijnych.

Eliade twierdzi, że tendencja do rozróżniania międy sacrum a profanum jest

naturalna dla ludzkiego umysłu. Rozróżnienie to zachodzi tak w czasie, jak i w prze-

strzeni, dlatego ludzie wyznaczają miejsca kultu (kościoły i świątynie), a także czas

modlitwy (święta religijne). Sacrum reprezentuje potęgę zarazem przyciągającą, jak

i odpychającą - ludzkość pragnie zbliżyć się i „dotknąć" jej, ale zazwyczaj nie chce

być przez nią wchłonięta. Sacrum jest źródłem mocy, transformacji, odrodzenia,

twórczości i uzdrawiania. Rytuały religijne i ceremonie to sposoby uzyskania dostę-

pu do boskiej potęgi.

EMG (elektromiogram)

Eliade pisał w swoich rozprawach o snach inicjacyjnych i szamanizmie.

Szerzej tematyka ta jest ujęta w eseju Mity, sny i misteria. Eliade pisze o religij-

nym znaczeniu wstępowania, które często symbolizuje przejście do innego, świę-

tego świata. Przenosząc ten archaiczny symbolizm do współczesnej psychologii,

Eliade stwierdza, że marzenia senne i „sny na jawie" (przez co przypuszczalnie ro-

zumie to, co dziś zwiemy twórczą wizualizacją), w których człowiek widzi siebie

wspinającego się po schodach, oznaczają częstokroć transformację osobowości:

„W rzeczy samej: wspinaczka w marzeniu sennym lub we śnie na jawie, po scho-

dach lub na górę na poziomie głębokiej psychiki wyraża się przez doświadczenie

odnowienia (rozwiązanie kryzysu, reintegracja psychiczna)" (s. 119). Tu, jak

i w wielu innych miejscach swej bogatej twórczości Eliade wychodzi poza zada-

nie opisu symboliki religijnej i rozpatruje jej aspekty psychologiczne. Tylko nie-

liczni współcześni historycy religii podążyli śladem Eliadego. Większość nie-

skłonna jest zagłębiać się w dziedzinę, w której - zdaniem psychologów głębi -

krzyżują się sny i mity.

Źródła:

Eliade, Mircea: Myths, Dreams, and Mysteries: The Encounter Between Contemporary Faiths and

Archaic Realities, 1957, reprint, New York 1975.

— Rites and Symbols of Initiation: The Mysteries of Birth and Rebirth, 1958, reprint, New York

1975.

— Shamanism: Archaic Techniąues of Ecstasy, 1951, reprint, Princenton 1964.

EMG (elektromiogram)

W organizmie ludzkim zachodzą reakcje elektrochemiczne, choć ładunek

elektryczny ciała jest stosunkowo słaby w porównaniu z urządzeniami zasilanymi

energią elektryczną. Mimo to aktywność elektryczną ciała można mierzyć, a zmia-

ny napięcia można obserwować po przyłożeniu elektrod do głowy i skóry. W bada-

niach nad snem pomiar ten nazywamy elektroencefalogramem, w skrócie EEG, uka-

zującym fale mózgowe, oraz elektrookulogramem (EOG), pokazującym ruch gałek

ocznych, co pozwala odróżnić stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM) od

stadium, w którym ruch ten nie występuje. Trzecim pomiarem stosowanym w tego

typu badaniach jest EMG (elektromiogram), ukazujący napięcie mięśni podbródko-

wych (szyi). Odczyt EMG pomaga badaczom określić czas ruchów głowy, które mo-

gą zakłócać odczyty EEG i EOG, jest także pomocniczym wskaźnikiem do oznacza-

nia stadiów REM (ponieważ spadek aktywność mięśni jest cechą charakterystyczną

tych stadiów).

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Eskulap

EOG (elektrookulogram)

Nowoczesne badania nad snem zyskały na intensywności dzięki Eugene'owi

Aserinsky'emu i Nathanielowi Kleitmanowi, odkrywcom snu z szybkimi ruchami ga-

łek ocznych (REM), i w konsekwencji dzięki skojarzeniu tego stadium z marzeniami

sennymi. Choć późniejsze badania dowiodły, że sny występują także i poza tą tym sta-

dium, to jednak hipoteza głosząca, iż między REM a pojawieniem się marzeń sennych

istnieje związek, stanowiła podstawę badań przez ponad 10 lat. Rejestrację ruchów ga-

łek ocznych widocznych w stadium REM nazywamy elektrookulogramem, w skrócie

EOG. Otrzymuje się go umieszczając wokół oczu osoby badanej elektrody i rejestru-

jąc zmiany ładunku elektrycznego między zewnętrznym a wewnętrznym kącikiem oka.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientifw Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Erekcja członka

Mężczyźni często budzą się ze wzwodem członka, choć nie zawsze ma to

związek z erotyczną treścią snów. Badania tego zjawiska, w literaturze fachowej

znanego jako nocne wzwody prącia (NPT), ma ścisły związek ze stadium szybkich

ruchów gałek ocznych (REM). Z kolei stadium REM charakteryzuje się marzenia-

mi sennymi. Stwierdzono również podobne (choć rzadziej występujące) zjawisko

dotyczące kobiet (w okolicy pochwy). Nie dowiedziono jednak, jakie znaczenie ma

powiązanie wzwodu prącia ze stadium REM, choć -jak już wspomniano - nie jest

ono bezpośrednio zależne od treści snów.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientifw Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Eskulap

Eskulap (gr. Asklepios) był najpopularniejszym bogiem-uzdrowicielem kultu-

ry helleńskiej. Był śmiertelnym synem Apollina, zabitym przez Zeusa, ponieważ

śmiał przywracać zmarłym życie. Eskulap sztuki uzdrawiania nauczył się od centau-

ra Chirona, po czym sam stał się zawodowym uzdrowicielem. Z czasem nabrał cech

boskich, a pod koniec epoki klasycznej należał już do najpopularniejszych bóstw

panteonu greckiego.

Główny asclepieion (czyli świątynia poświęcona Eskulapowi) powstał w od-

ległości dziesięciu kilometrów od greckiego miasta Epidaurus, miejsca narodzin le-

Eskulap

ESKULAP I JEGC

400-425 P.N.E.

HYGIEIA. PŁASKORZEŹBA W KOŚCI SŁONIOWEJ,

gendarnego uzdrowiciela. Świątynia powstała w VI lub VII wieku p.n.e. i była miej-

scem czczonym przez ponad osiemset lat. Kult Eskulapa został oficjalnie przeniesio-

ny do Rzymu w 293 r. p.n.e., kiedy asclepieion z Epidaurus wysłał do Rzymu gigan-

tycznego węża (uznawanego za wcielenie Eskulapa), aby pomóc w opanowaniu stra-

sznej zarazy. Fakt, że mór ustąpił, przypisano Eskulapowi i odtąd bóg-uzdrowiciel

cieszył się ws'ród Rzymian ogromną popularnością. W kręgu kultury grecko-rzym-

skiej naliczono co najmniej dwieście poświęconych mu asclepieionów.

Podstawową metodą uzdrawiania w tych ośrodkach była technika inkubacji,

czyli poszukiwania we śnie rady na wszystko - od uzdrawiania po praktyczne

wskazówki odnośnie rozwiązywania rozmaitych problemów. (Technika ta w staro-

żytności była niezwykle popularna, przypuszczalnie pojawiła się po raz pierwszy

w Mezopotamii jako metoda wróżenia.) Ludzie udawali się do asclepieionów, że-

by tam spać i we śnie zostać uzdrowionymi przez Eskulapa. Szczególnie w począt-

kowych wiekach istnienia kultu wierzono, iż sen bezpośrednio uzdrawia pielgrzy-

ma. Z czasem jednak zaczęto uznawać, że sen podsuwa jedynie wskazówki, jak na-

ESP a sny

leży postępować, żeby uleczyć daną dolegliwość. W snach wyznawców pojawiał

się niekiedy sam Eskulap, dotykał chorej części ciała, a potem znikał. Przybierał

także postać psa lub węża.

Przed zapadnięciem w sen chory pościł i poddawał się specjalnemu rytuałowi.

Jeśli s'wiątynia Eskulapa znajdowała się zbyt daleko lub dana osoba była zbyt chora,

żeby pościć, poddawać się praktykom oczyszczającym lub zimnym kąpielom, towa-

rzyszył jej kapłan, który odbywał za nią wszystkie przepisane rytuały, a także inter-

pretował sny.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Eliade, Mircea (wyd.): The Encyclopedia of Religion, New York 1987.

Addison Jane Walter: The Healing Gods ofAncient Civilisations. 1925, reprint, New York 1962.

ESP a sny

ESP, czyli poznanie pozazmysłowe, oznacza uzyskiwanie informacji bez uży-

cia organów zmysłów. Postrzeganie pozazmysłowe jest naukowym określeniem

zdolności medialnych, intuicyjnych, proroczych itp. Do tej grupy zjawisk paranor-

malnych zalicza się również telepatię, polegającą na uzyskiwaniu informacji bezpo-

średnio z umysłu innej osoby; jasnowidzenie, oznaczające medialną wrażliwość ob-

jawiającą się zwłaszcza w formie informacji wizualnych, i prekognicję, czyli uzyski-

wanie informacji o zdarzeniach przyszłych.

Paranormalne sny także wchodzą w zakres badań nad poznaniem pozazmysło-

wym, choć często bardzo trudno jest przeprowadzić ścisłą linię podziału między ni-

mi a normalnymi snami. Niejednokrotnie dochodzi do wypaczeń i przesunięć szcze-

gółów. Poza tym w snach indywidualna symbolika danego człowieka ulega zacie-

mnieniu, przez co paranormalna informacja pozostaje nie zauważona przez badacza,

a nawet przez śniącego.

Osoby, które mają paranormalne sny, przyznają, iż są one niezwykle reali-

styczne, pełne treści i znaczeń. Paranormalny charakter snów telepatycznych i pro-

roczych jest przeważnie oczywisty. Towarzyszy im często drżenie i pocenie się,

a wrażenie po nich pozostaje żywe przez kilka dni, mają też one tendencję do powta-

rzania się.

Częstotliwość i treść paranormalnych snów można określić na podstawie ba-

dań zgodności między zdarzeniem a doświadczeniem osób o zdolnościach medial-

nych. Najobszerniejsze opracowanie udokumentowanych przypadków znajduje się

w dwutomowej pracy Phantasms ofthe Living, opublikowanej w 1886 r. przez So-

ciety for Psychical Research (Towarzystwo Badań Zjawisk Parapsychicznych). Spo-

śród 5000 osób, które pytano o to, czy miały kiedyś doświadczenia medialne, 702

odpowiedziały, że uzyskiwały informacje drogą telepatyczną. U większości miało to

miejsce na jawie.

EW (elektrowstrząsy)

W książce On Prophetic Dreams: An Experiment with Time (1927), jej autor

J. W. Dune twierdził, że sny prekognicyjne zdarzają się równie często, jak sny o zda- j

rżeniach przeszłych. Zapisując sny bezpośrednio po przebudzeniu i przechowując

notatki, stwierdził na ich podstawie, że spora część snów dotyczy przyszłych zda-

rzeń. Wyniki jego badań potwierdzili inni eksperymentatorzy. Najobszerniejszym

opracowaniem nieudokumentowanych przypadków jest analiza 3290 relacji prze-

prowadzona w Laboratorium Parapsychologicznym Uniwersytetu Duke'a przez

L. E. Rhine'a, który stwierdził, że 68% przypadków ESP miało miejsce we śnie.

W snach często odnajduje się zaginione przedmioty, choć w większości

przypadków zjawisko to można tłumaczyć podświadomą pamięcią. Przykładem

może być sen Sofoklesa, w którym Herkules wskazuje mu miejsce ukrycia złotej

korony.

Jasnowidzenie teleportacyjne w snach (zdolność widzenia osób i zdarzeń od-

ległych w czasie i przestrzeni) można tłumaczyć doświadczeniem deja vu, o którym I

mówi się, iż jest dowodem na istnienie reinkarnacji. Interesującą próbą wyjaśnienia

doświadczenia deja vu jest teoria dziedzicznych snów, przedstawiona przez Letour-

neau w Bulletins etMemoires dela Societe d'Anthwpologie de Paris. Twierdzi on, żel

pewne zewnętrzne zdarzenia lub przeżycia psychiczne, mające głęboki wpływ na da-

ną osobę, powodują przegrupowanie molekularne, które może przechodzić na po-

tomstwo. Tym samym dziedziczone wspomnienie odżywa w następnych pokole- ]

niach.

Realistyczne sny prawdopodobnie stymulują przeżycie stanu przebywania

poza ciałem, w trakcie którego świadomość śniącego przenosi się do ciała astralne-

go, ono zaś z kolei może poruszać się niezależnie od ciała fizycznego. Niektórzy

eksperymentatorzy twierdzą jadnak, że takie doświadczenia można stymulować wy-

wołując obraz oddzielenia się ciała astralnego, zanim jeszcze osoba biorąca udziat |

w eksperymencie zapadnie w sen.

Źródła:

Bro, Harmon H.: Edgar Cayce on Dreams, New York 1968.

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

UUman, M., Krippner, S. i Vaughan, A.: Dream Telepathy. Experiments in Nocturnal ESP, Jefferson |

1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: Handbook of Parapsychology, New York 1977.

EW (elektrowstrząsy)

Wśród wielu kwestii, którymi zajmują się uczeni specjalizujący się w bada-

niach nad snem, znajdują się również skutki poważnego pobudzania ośrodkowego

układu nerwowego przez podawanie dużych dawek leków, terapii wstrząsowej i ura-

zów. Badacze dostrzegli, że interwencja tego rodzaju powoduje znaczne wydłużenie

stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM), czyli tego, który wiąże się z wy- j

EW (elektrowstrząsy)

stepowaniem marzeń sennych. Przyjęto założenie, że wydłużonemu stadium REM

towarzyszą fizjologiczne procesy uzdrawiania, w szczególności intensywniejsza

synteza białek neuronów. Psychologicznie zjawisko to tłumaczy się faktem, iż pa-

cjenci po terapii wstrząsowej potrzebują więcej snu, w trakcie którego mogą uporać

się z traumatycznym przeżyciem.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

I spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Poeci i filozofowie

przede mną odkryli

nieświadomość: ja natomiast

odkryłem naukową metodę

jej badania.

(Zygmunt Freud)

Film a sny

Marzenia senne są częstym elementem fabuły filmowej. Za ich pomocą moż-

na przedstawić stan duchowy bohaterów, a także przywołać wspomnienia. W ten

sposób wątki takie, jak projekcja, mechanizm obronny, zaburzenia, symbolizm, uraz,

obsesja, fiksacja, regresja, kompleks Edypa, mania prześladowcza i kompleks niż-

szości stały się wiodącymi tematami wielu filmów. Tak więc Freudowska praca ma-

rzenia sennego znajduje szerokie zastosowanie w twórczości filmowej.

Filmy Fritza Langa i Alfreda Hitchcocka obfitują w rozmaite zbiegi okolicz-

ności, charakteryzują się też pewnym rodzajem ładu wprowadzonym poprzez alego-

rię, fantazję i marzenia senne. Często cała fabuła filmów Langa, jak na przykład Ko-

bieta w oknie (1944), toczy się we śnie. W filmie tym profesor kryminologii twier-

dzi, że morderstwo nigdy nie jest dziełem przypadku, ale sam zostaje uplatany w sy-

tuację, w której zmuszony jest zabić. Na koniec okazuje się, że morderstwo to przy-

śniło się profesorowi podczas drzemki w klubie. Film jest tak sugestywny, że widzo-

wie oglądając zakończenie także mają wrażenie, że obudzili się właśnie ze snu,

w którym doznawali równie silnych emocji, jak bohater opowieści.

Hitchcock posługiwał się marzeniami sennymi w różnych filmach, na przy-

kład w Urzeczonej, Psycho i Marnie. W tym ostatnim obrazie diagnoza psychia-

tryczna sprowadza potęgę snu do słów i formuł naukowych. W filmach takich jak

Psycho mamy wrażenie snu we śnie, z tym że ów sen we śnie sprawia wrażenie rze-

czywistego.

Dla wielu ludzi oglądanie filmów jest jak przeżywanie marzeń sennych. Su-

gestywne obrazy na ekranie budzą grozę i ścinają krew w żyłach, podobnie jak ma

Film a sny_________________________________________________________

to miejsce w koszmarach sennych. Ponadto rzeczywistość filmów przypomina tę

z marzeń sennych. Sprawiają, że ludzie wierzą, iż biorą udział w akcji; dla wielu to

właśnie jest największym osiągnięciem tej dziedziny sztuki.

Obrazy takie, jak film Alfa Kjellina Śmiertelny sen (1971) wzbudzają lęk

przed niemożnością przebudzenia się. Lloyd Bridges gra tu rolę uczonego, który od-

krywa, że DNA można zmieniać w żywej istocie. W snach otrzymuje lanie za od-

krycie takiej metody manipulowania ludźmi. Po przebudzeniu widzi na ciele szramy

i siniaki, co przekonuje go, iż we śnie naprawdę dostał cięgi. Na końcu zostaje zabi-

ty - także we śnie.

Czarnoksiężnik z krainy Oz Victora Fleminga (1939) i Cały ten jazz Boba

Fosse'a (1979) to musicale, w których marzenia senne są skutkiem fizycznego ura-

zu. W pierwszym filmie dziewczyna z Kansas, Dorothy, po doznaniu urazu w czasie |

tornada popada w sen, a wyobraźnia przenosi ją do magicznej krainy Oz. Szczegól-

ny charakter jej doświadczeń sugeruje, że dziewczyna znalazła się w odmiennej rze-

czywistości marzenia sennego.

Cały ten jazz (Ali That Jazz) opowiada historię reżysera Joe'go Gideona, cier-

piącego na postępującą chorobę serca. Pod koniec filmu bohater leży w szpitalu

i tam - we śnie - spotyka różnych ludzi ze swej przeszłości, którzy powtórnie wkra-

czają w jego życie.

Postacie w filmach takich jak Historia Adeli H. (1975) Francois Truffauta, czy

Zwykli ludzie (1980) Roberta Redforda mają sny z tragicznymi zdarzeniami, między

innymi o tonięciu. Lęki i brak poczucia bezpieczeństwa wywołują pełne niepokoju

sny w filmach takich, jak Rozpacz (1977) R.W. Fassbindera czy Tam, gdzie rosnąpo- j

ziomki (1957) Ingmara Bergmana. Szczególnie interesujące jest dzieło Bergmana,

w którym opowiada on historię jednego dnia z życia sędziwego profesora medycyny,

nagrodzonego za pięćdziesięcioletnią pracę zawodową. W filmie tym rzeczywistość

przeplata się z marzeniami sennymi, teraźniejszość z przeszłością. Nagłe przebłyski

wspomnień, przeniesienia w czasie sprawiają, że profesor przeżywa ten dzień jakby

we śnie, a przeszłość wraca doń jak senny koszmar, wywołując bolesną nostalgię.

Filmy rosyjskiego reżysera Andreja Tarkowskiego także często mają tę specy-

ficzną atmosferę marzenia sennego, nie poddają się logicznej analizie, nie zabiegają

0 wiarygodność u widzów. W istocie odnoszą oni wrażenie, że sceny i zdarzenia na

ekranie niewiele mają wspólnego z rzeczywistością, ale nie sposób tego logicznie

1 konsekwentnie zanalizować. Dzięki środkom czysto filmowym udaje się Tarkow-

skiemu przedstawić sny na jawie o przeszłości i przyszłości (Lustro z 1975 r. i Stal-

ker z 1980 r.). Lustro to par excellence filmowy sen, będący reminiscencją z młodo-

ści autora, natomiast Stalker przedstawia halucynacyjną wizję świata będącego odbi-

ciem wewnętrznej rzeczywistości reżysera.

Idea przenikania się rzeczywistości na jawie z rzeczywistością we śnie jest j

bardzo popularna w kinie japońskim, zwłaszcza w filmach Kenji Mizoguchi takich

jak The Stories of the Hazy Moon after the Rain i Intendant Sensho. Najlepszym

Foucault, Michel

przykładem przedstawienia marzeń sennych w kinie japońskim jest film Sny Akira

Kurosawy (1990) reżyserii Akira Kurosawy, w którym mowa jest o oporach, z jaki-

mi do świadomości Japończyków dociera zagrożenie atomowe. Dwa epizody tego

filmu to wyobrażenie apokalipsy po awarii elektrowni atomowej. W innym epizo-

dzie obrazy słynnego malarza Vincenta van Gogha swoją siłą wyrazu przenoszą mło-

dego Japończyka do epoki, w której powstały. Bohater szuka artysty w świecie stwo-

rzonym przez jego dzieła.

Michela Zonta

Źródła:

Bordwell, David: Making Meaning: Inference and Rhetoric in the Interpretation of Cinema, Cam-

bridge 1989.

Braudy, Leo: The World in a Franie: What We See in Films, Garden City 1976.

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations of the Night, London

1968.

Goodwin, James: Akira Kurosawa and lntertextual Cinema, Baltimore 1994.

Tyler, Parker: Magie and Myth ofthe Movies, New York 1947.

Finley, Caroline

Caroline Finley była lekarzem medycyny (w czasie pierwszej wojny światowej

pracowała na froncie jako chirurg, za co została odznaczona), a także badaczką snów,

która - wbrew dominującym w tamtych czasach poglądom szkoły Freudowskiej -

kładła nacisk na fizjologiczny wymiar marzeń sennych. W pracy opublikowanej

w 1921 r. opisywała efekty terapii endokrynologicznej u chorej na grypę pacjentki

w średnim wieku. Kiedy podawano jej codziennie wyciąg z przysadki, po dziesięciu

dniach zaczęła mieć niezwykle przyjemne sny. Tej samej pacjentce podawano następ-

nie wyciąg z trzustki, a po kilku dniach sny zmieniły się w koszmary senne. Finley

twierdzi, że należy uznać, iż przynajmniej w części sny mają podłoże fizjologiczne.

Źródła:

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Foucault, Michel

Filozofię marzeń sennych słynnego francuskiego myśliciela i psychopatologa

Michela Foucaulta (1926-1984) znajdujemy w eseju „Dream, Imagination and Exi-

stence" opublikowanym w 1954 r. jako wstęp do rozprawy Ludwiga Binswangera pt.

„Dream and Existence". Esej ten pojawił się, kiedy Foucault był jeszcze bardzo mło-

dym, choć już mocno zaangażowanym w studia filozoficzne naukowcem, badaczem

twórczości Edmunda Husserla, Zygmunta Freuda, Martina Heideggera, Gastona

Foucault, Michel

MICHEL FOUCAULT

(FOT. JERRY BAUER)

Bachelarda, Jean-Paula Sartre'a i Ludwiga Binswangera. Interesował się również

rozważaniami o marzeniach sennych w literaturze, dramacie, religiach i systemach

filozoficznych.

W eseju „Dream, Imagination and Existence" przeprowadził on dogłębną ana-

lizę miejsca człowieka w świecie, poszukując fundamentalnych cech ludzkiej egzy-

stencji nie w poznaniu, ale w marzeniach sennych. Odrzucał tezę, że sen jest wyłącz-

nie jednym z przejawów wyobraźni, i twierdził, iż „nie jest on modalnością wyobra-

źni, lecz pierwszym warunkiem jej możliwości". Innymi słowy sen stanowi podsta-

wowy warunek istnienia wyobraźni.

Dla Foucaulta trafna definicja wyobraźni musi zakładać prawidłowe pojmo-

wanie zjawiska marzeń sennych. Wyobraźnia jest zakorzeniona w snach, a prawdzi-

wą naturę egzystencji należy dostrzegać w tym, co oneiryczne (zjawiskowe). Dla Fo-

ucaulta świat snów jest ożywiany przez indywidualną świadomość i, podobnie jak

doświadczenie perceptualne, ma na celu poznanie całości. Sen jest „quasi światem",

zawierającym zapomniane informacje o nas samych. Quasi świat snu, podobnie jak

świat percepcji, stanowi fundamentalny tryb naszego istnienia, a zatem świat obda-

rzony własną nieuchwytną pełnią i ustaloną strukturą. Jego znaczenia nie można poj-

Freud, Zygmunt

mować wyłącznie w odniesieniu do przeszłości, szczególnie jeśli przeszłość jest ze-

wnętrzna w stosunku do snu.

Według Foucaulta sen nie jest zwyrodniałą odmianą wyobraźni, lecz stanowi

jej źródło, a źródłem snu jest początek egzystencji, czyli źródło ludzkiej duszy.

Twierdził on, że gdy człowiek śni, jego świadomość zasypia, lecz egzystencja (ludz-

ka dusza) budzi się. Również sny o śmierci należy uznać za najważniejsze, dlatego

że nie dotyczą w swych rozmaitych odmianach życia, lecz spełnienia egzystencji,

momentu, w którym życie osiąga cel.

Źródła:

Foucault, Michel: „Dream, Imagination, and Existence", Review of Existential Psychology & Psy-

chiatry 19, nr 1 (1984-85), str. 31-78.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Urweiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Franz, Marie-Louise von

Marie-Louise von Franz była studentką Carla Gustava Junga, słynnego psy-

choterapeuty szwajcarskiego. Tuż przed śmiercią spytano go, czy wierzy w życie po

śmierci. Zapewnił, że wierzy, a dowodem jego zdaniem jest fakt, iż sny umierających

nie zapowiadają zbliżającego się końca - jakby to było stosunkowo mało znaczące

przejście do innego stanu.

Von Franz rozwija ten temat w książce, która została wydana w Anglii

w 1987 r. pod tytułem On Dreams and Death. Autorka dowodzi, że sny o ciągłości

życia po śmierci nie mogą być tak po prostu spełnieniem życzeń nieświadomego

umysłu częściowo dlatego, że umierający człowiek śni o śmierci w kategoriach czy-

sto realistycznych. Jeśliby sen miał zaspokoić potrzebę wyparcia śmierci, to zwra-

całby uwagę brak takich scen w marzeniu sennym. Szczególnie ciekawe jest jej

stwierdzenie, że sny umierających często zawierają symbole transformacji, zwła-

szcza motywy śmierci-narodzin, jak gdyby śmierć była rodzajem aktu wtajemni-

czenia.

Źródła:

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Urweiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Freud, Zygmunt

Zygmunt Freud (1856-1939) jest twórcą psychoanalizy i jednym z najwięk-

szych myślicieli dwudziestego wieku. Jako lekarz medycyny zainteresował się wpły-

wem umysłu na stany chorobowe. Po części wskutek tego, że miał do czynienia z pa-

cjentami cierpiącymi na histerię (chorobę o podłożu psychosomatycznym), a także

Freud, Zygmunt

ZYGMUNT FREUD

(BIBLIOTEKA KONGRESU

STANÓW

ZJEDNOCZONYCH)

dlatego, że praktykował leczenie hipnozą pod kierunkiem świetnego francuskiego

neurologa J. Martina Charcota, Freud zaczął się specjalizować w zaburzeniach psy-

chicznych. Jego wczesne teorie o seksualnym podłożu chorób umysłowych wywo-

łały w ówczesnym społeczeństwie skandal i dopiero po wielu latach udało mu się

przekonać kolegów po fachu, że ma rację. Choć obecnie tylko nieliczni psychoana-

litycy akceptują „ortodoksyjny" freudyzm, to jednak pewne, stworzone przez niego

podstawowe koncepcje, jak choćby ta, że ludźmi kierują nieświadome motywy, są

powszechnie uznawane w środowisku psychoterapeutów.

Freudowska teoria natury ludzkiej (współczesny psycholog nazwałby ją teo-

rią osobowości) przedstawia wysoce niepochlebny obraz człowieka. Będąc w zasa-

dzie samolubnymi zwierzętami, kierującymi się agresywnymi popędami i pragnie-

niem rozkoszy, ludzie uczą się w miarę dorastania tłumić owe zwierzęce impulsy, że-

by dopasować się do obyczajowości społeczeństwa. Jednakże nigdy do końca nie

potrafią zapanować nad prymitywną jaźnią. Freud nazywał ją jaźnią zwierzęcą, id,

które stanowi rdzeń psyche. Inne aspekty psyche, ego i superego, są warstwami

późniejszymi, wynikającymi z potrzeby przetrwania i przystosowania się do środo-

wiska społecznego. Ego jest racjonalną, myślącą częścią psyche, ma za zadanie do-

Freud, Zygmunt

stosowanie sposobów przejawiania się wewnętrznych popędów do wymogów i ogra-

niczeń środowiska. Superego reprezentuje przyswojone zasady moralne społeczeń-

stwa i mówi nam, co jest złe, a co dobre.

Superego często popada w konflikty z id. Warunki zewnętrzne (podlegające

funkcjom ego) także niekiedy sprzeczne są z popędami id. Tak więc we Freudow-

skiej teorii natury ludzkiej psyche staje się czymś w rodzaju pola bitewnego, na

którym różne składniki osobowości wzajemnie się zwalczają. U podłoża konfliktów

prowadzących do chorób psychicznych częstokroć znajduje się wyparcie popędów,

które ludzie uznają za nieakceptowanie i do których nie chcą się przyznać. Bywa, że

człowiek na przykład pragnie stosunku z rodzicem przeciwnej płci (tak zwany kom-

pleks Edypa u mężczyzn, a kompleks Elektry u kobiet). Ale pragnienie to tak dale-

ce odbiega od przyjętych norm poprawności, że spychamy świadomość popędu do

sfery nieświadomości. Choroba psychiczna powstaje wówczas, gdy pragnienie staje

się zbyt silne, aby można było uporać się z nim na drodze normalnych procesów psy-

chicznych.

Terapia Freudowska polega na odkryciu stłumionego popędu będącego przy-

czyną dysfunkcji. W momencie gdy pacjent uświadamia sobie swoje autentyczne

pragnienie i akceptuje je jako część siebie samego, stan jego poprawia się, ponieważ

psyche nie musi już uciekać się do nadzwyczajnych środków, aby ukryć „straszną

prawdę" przed świadomym umysłem. W pierwszym okresie Freud uważał, że hip-

noza umożliwia dostęp do nieświadomości, lecz wkrótce poniechał jej na rzecz me-

tody swobodnych skojarzeń.

Freud doszedł również do przekonania, że analiza snów stanowi prostą drogę do

odkrywania stłumionych pragnień, nazwał ją nawet „królewską drogą" do nieświado-

mości. Jego fundamentalne dzieło, O marzeniu sennym, po raz pierwszy opublikowa-

ne w 1900 r., doczekało się za jego życia ośmiu wznowień. Freud pisał: „Książka ta

zawiera nawet w świetle moich teraźniejszych osądów najcenniejsze odkrycia, których

dane mi było dokonać. Takie natchnienie zdarza się tylko raz w życiu". Mimo drob-

nych korekt podstawowa teoria snów utrzymała się w pierwotnym sformułowaniu.

Zdaniem Freuda celem marzeń sennych jest zaspokojenie poprzez fantazje in-

stynktownych popędów, których społeczeństwo nie akceptuje. Abyśmy się jednak

nie budzili wskutek silnych emocji wywołanych zaspokojeniem tych pragnień, część

umysłu, którą Freud nazywał cenzurą, przekształca treść snu w taki sposób, żeby

ukryć przed nami jej prawdziwe znaczenie. Proces ten nazywał pracą marzenia

sennego i wyodrębnił pięć faz jego faz: przemieszczenie, kondensacją, symboliza-

cją, projekcję i wtórne opracowanie.

W przemieszczeniu tłumimy popęd, kierując go na inny obiekt lub osobę. Je-

ślibyśmy na przykład śnili o jawnym morderstwie dokonanym na naszym szefie

(stłumiony popęd), emocje związane z tym czynem obudziłyby nas. Dlatego zamiast

mordować szefa, możemy przenieść agresję i śnić, że samochód pracodawcy wpada

pod wielką ciężarówkę.

Freud, Zygmunt

Kondensacja polega na stłumieniu określonej myśli, popędu lub emocji po-

przez sprowadzenie jej do drobnego epizodu lub obrazu, którego głębszego znacze-

nia nie można od razu odczytać.

W symbolizacji stłumiony popęd zostaje odreagowany poprzez symbolikę. Na

przykład wkładanie klucza w dziurkę może mieć we s'nie seksualne konotacje.

Projekcja oznacza skłonność umysłu do przenoszenia stłumionych pragnień

na innych ludzi. Zamiast na przykład s'nić o pójściu do łóżka z partnerem, z którym

stosunki są zakazane, widzimy we śnie kogoś z rodzeństwa tej samej płci (osoba ta

stanowi symbol nas samych) w łóżku z upragnionym partnerem.

Wtórne opracowanie oznacza u Freuda ostatni etap formowania się marzenia

sennego. Po jednym lub kilku etapach pracy marzenia sennego wtórne procesy ego

porządkują dziwaczne obrazy i fragmenty snu w dającą się zrozumieć powierzchow-

ną fabułę, zwaną jawną treścią marzenia sennego. Interpretacja snów w psycho-

analizie polega na „odszyfrowaniu" treści jawnego snu i odkryciu rzeczywistego,

ukrytego znaczenia, zwanego ukrytą treścią marzenia sennego.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Freud, Sigmund: The Interpretation ofDreams, New York 1965.

— OnDreams, New York 1952.

Hunt, Harry T.: Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven 1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encydopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Nigdy nie przestajemy widzieć

i zapewne dlatego mamy sny.

(Johann Wolfgang Goethe)

Garfield, Patricia

Patricia Garfield jest współczesną badaczką snów, psychologiem klinicznym

i autorką licznych popularnych opracowań o snach. Jest absolwentką Uniwersytetu

Tempie, tam też wykładała i pilotowała program z ramienia Uniwersytetu Califor-

nia. Rozgłos przyniosła jej książka Creative Dreaming, opublikowana w 1974 r.,

w której oprócz innych kwestii zajęła się szczegółowo s'wiadomymi snami, i to na

co najmniej dziesięć lat przed Stephenem LaBerge'em, który relacje z przeprowa-

dzonych przez siebie eksperymentów publikował na początku i w połowie lat osiem-

dziesiątych.

Garfield podróżowała, wykładała, prowadziła seminaria i należała do grona

założycieli Stowarzyszenia Badania Snów (Association for the Study of Dreams).

Inne jej prace noszą tytuły: Pathway to Ecstasy: The Way of the Dream Mandala

(1979), Your Child's Dreams (1984), Women's Bodies, Women's Dreams (1988)

i The Healing Power of Dreams (1991).

Źródła:

Garfield, Patricia: The Healing Power of Dreams, New York 1991.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Gilgamesz

Ludzkos'ć przeszła transformację od plemiennego trybu życia po bardziej zło-

żone formy organizacji społecznej, które nazywamy cywilizacjami, w czterech wiel-

Gilgamesz___________________________________________________

kich dorzeczach: w Chinach, Indiach, Egipcie oraz na Bliskim Wschodzie. Bli-

skowschodnia ukształtowała się w dorzeczu dwóch rzek - Tygrysu i Eufratu - na te-1

renach dzisiejszego Iraku. Złożyło się na nią kilka następujących po sobie cywiliza-

cji, które umownie nazywamy kulturami Mezopotamii. Jest najstarszą z czterech

wczesnych cywilizacji, wyprzedzając egipską o tysiące lat.

Mieszkańcy tej ziemi pisali na glinianych tabliczkach, z których wiele prze-

trwało do naszych czasów. Ta starożytna biblioteka zawiera, obok innych utworów,

Poemat o Gilgameszu. Jest to najstarsza opowies'ć o bohaterze (pochodzi z 2000 r.

p.n.e.), a mówi o poszukiwaniu przez Gilgamesza nieśmiertelności i jest ubarwiona

wieloma sennymi marzeniami. Ów legendarny król, władający krainą Uruk ok. 2600 r.

p.n.e. był synem bogini Ninsun i króla Lugalbandy. Jednakże boskie pochodzenie ze

strony matki nie zapewniało mu nieśmiertelności.

Pierwsza część eposu opisuje okoliczności, jakie doprowadziły do spotkania

Gilgamesza z człowiekiem zwanym Enkidu, a rozpoczyna ją sen-przepowiednia, że

bohater znajdzie przyjaciela, którego „obejmie jako żonę". Ponieważ przesłanie snu

wyrażone było symbolami, Gilgamesz zwrócił się do matki, która sen zinterpretowa-

ła. Enkidu, który żył jak dzikus, zostaje oswojony przez Gilgamesza i staje się jego naj-

lepszym przyjacielem. Obaj udają się w podróż i zabijają Humbabę, olbrzyma z lasu

sosnowego. W drodze Gilgamesz ma sen, który jego zdaniem jest złą wróżbą, lecz En-

kidu inaczej interpretuje jego treść i dowodzi, że wynik wyprawy będzie szczęśliwy.

BOG WSCHODZĄCEGO SŁOŃCA, SHAMASH

Gilgamesz

Gilgamesz odnosi zwycięstwo nad Humbalą, a jest tak urodziwy, że sama bo-

gini miłos'ci, Isztar, proponuje młodemu królowi, aby zostali kochankami. Gilga-

mesz przypomina, że wszyscy kochankowie Isztar źle skończyli i odrzuca jej propo-

zycję. Isztar jest tak rozgniewana, że wzywa Byka Niebios, aby zniszczył krainę

Uruk. Ale Gilgamesz i Enkidu szybko dają sobie radę z bykiem.

Na nieszczęście zabicie Byka Niebios wywołuje gniew bogów, którzy posta-

nawiają, że jeden z dwu przyjaciół musi za karę umrzeć. Ten los przypada Enkidu,

który zapada na ciężką chorobę i umiera. (Przed zachorowaniem Enkidu ma pro-

roczy sen, z którego dowiaduje się, iż to on właśnie został skazany na śmierć). Gil-

gamesz popada w rozpacz po stracie najlepszego przyjaciela, lecz równocześnie

us'wiadamia sobie, iż on sam także jest śmiertelny. Mieszkańcy Mezopotamii wie-

rzyli, że bogowie uformowali ludzi z gliny, aby im służyli na ziemi. Będąc prag-

matykami, nie zatroszczyli się o umieszczenie w glinianych figurkach nieśmiertel-

nej duszy. Życie po śmierci było cieniem świata doczesnego, podobnie jak hebraj-

ski Szeol lub grecki Hades. Przed śmiercią Enkidu śni o zaświatach i opisuje je

w ten sposób: „Jest tam dom, którego mieszkańcy trwają w mroku; pył jest ich po-

żywieniem, a glina mięsem. Odziani są jak ptaki, mają skrzydła do okrycia, nie wi-

dzą s'wiatła, trwają w ciemności. Wszedłem do domu pyłu i ujrzałem ziemskich

królów, ich korony przepadły na wieki..." Podobnie jak inne ludy, chowające zmar-

łych w ziemi, mieszkańcy Mezopotamii widzieli świat zmarłych jako ciemny i pe-

łen pyłu.

Mając tak przerażającą perspektywę przed oczami Gilgamesz postanawia

udać się na poszukiwanie nieśmiertelności. Usłyszał wtedy, że śmiertelnik imieniem

Utnapisztim, mezopotamski pierwowzór biblijnego Noego, został przez bogów ob-

darzony nieśmiertelnością. Aby dowiedzieć się, w jaki sposób Utnapisztim zdobył

ten przywilej, Gilgamesz podejmuje pełną trudów podróż.

Po odnalezieniu Utnapisztima, ten opowiedział Gilgameszowi, jak to bogowie

w przypływie gniewu zesłali potop na cały rodzaj ludzki. Ale mądra bogini Ea

ostrzegła Utnapisztima, który zbudował łódź i dzięki temu on i jego rodzina przeży-

li. Bogowie szybko zrozumieli, że popełnili błąd, ale było za późno: bo przecież lu-

dzie „karmili" bogów, bez nich istoty niebieskie cierpiały głód. Jednak Utnapisztim

przetrwał i umiał temu zaradzić, tak więc bogowie znowu byli syci. Z wdzięczności

obdarzyli nieśmiertelnością jego i żonę.

Utnapisztim powiedział Gilgameszowi, że musi dowieść, iż zasłużył na nie-

śmiertelność i dlatego powinien czuwać przez tydzień. Gilgamesz nie zdaje egzami-

nu, bo zamiast czuwać, śpi przez cały ten czas. Ale gościnny i wyrozumiały Utnapi-

sztim daje Gilgameszowi „nagrodę pocieszenia" w postaci rośliny mającej moc

odmładzania (drugi po nieśmiertelności specjalny przywilej człowieka). Niestety,

w czasie drogi powrotnej wąż zjada roślinę i Gilgamesz wraca do domu z pustymi

rękami.

Jeśli opierać się na Poemacie o Giłgameszu, to można powiedzieć, że sny

w starożytnej Mezopotamii przepowiadały przyszłość. Ponadto we śnie można się

Gola________________________________________________________I

było przenosić do innej rzeczywistości, podobnie jak Enkidu ujrzał s'wiat zmarłych.!

Sny miały też wartość czysto literacką, zapowiadając zdarzenia, które dopiero mąjąj

nastąpić.

Źródła:

Black, Jeremy i Green, Anthony: Gods, Demons and Symbols ofAncient Mesopotamia: An Illustm-%

ted Dictionary, Austin 1992.

McCall, Henrietta: Mesopotamian Myths, Austin 1990.

Sandars, N. K. [tłum.]: The Epic of Gilgamesh, 1960, New York 1972.

Gola

Według przeprowadzonych w 1973 r. przez W. L. D'Azevedo badań wśród lu-1

dowych artystów różnych plemion afrykańskich, istnieje szczególny związek mię-1

dzy pracą, snami a duchami zwłaszcza w przypadku artystów plemienia Gola w Li-1

berii, którzy inspirację twórczą czerpią z marzeń sennych i z kontaktów z opiekun-1

czymi duchami. O pieśniarzach, muzykach, rzeźbiarzach a nawet tkaczach mówi się, I

że mają swego duchowego przewodnika, który ukazuje się w snach, przynosząc na-

tchnienie twórcze, kształtując osobowość i zachowania.

Michela Zonta \

Źródła:

D'Azevedo, W. L. [wyd.]: The Traditional Artist in African Societies, Bloomington 1973.

Jedrej, M. C. i Shaw, Rosalind [wyd.]: Dreaming, Religion and Society inAfrica, Leiden 1992. j

Grecja, starożytna

Starożytni Grecy szczególnie interesowali się snami, a wiedza, jaką w tej dzie-1

dzinie posiedli, była z pewnością najpełniejsza w porównaniu z innymi dawnymi cy-

wilizacjami. W podejściu Greków do marzeń sennych widać wyraźne wpływy egip-

skie, mezopotamskie i perskie. Niektóre koncepcje, jak choćby te, że sny przepowia-

dają przyszłość i że niekiedy należy je rozumieć odwrotnie niż to sugeruje ich treść,

są podobne do koncepcji bliskowschodnich.

Inną wspólną cechą było rozróżnienie między „prawdziwymi" a „fałszywy-

mi" snami. W obrębie kategorii snów prawdziwych i znaczących także wprowadza-

no rozróżnienie. Na przykład w klasyfikacji przekazanej nam przez Artemidorusa

z Daldis, Macrobiusa i innych autorów, sny mające znaczenie dzielą się na symbo-

liczne, które wymagają interpretacji; na horama, czyli wizje przepowiadające przy-

szłe zdarzenia; i chrematismos, czyli wyrocznie, które bez jakiejkolwiek symboliki

przepowiadają, co się wydarzy, a co się nie wydarzy lub co powinno być zrobione, j

a czego czynić nie należy.

Homer, który w swoich utworach prezentuje bardzo niejednorodny stosunek do

snów, utrzymuje, że „prawdziwe" sny przychodzą przez to, co Grecy nazywali wrota-

Grecki dramat

mi rogu, a sny „fałszywe" - przez wrota kos'ci słoniowej. W epopei Odysea autor da-

je wyraźnie do zrozumienia, że nie wszystkie sny mówią prawdę. W poematach Ho-

mera sny są uosabiane przez istotę boską, niezależną od czasu i przestrzeni, ukazującą

się śniącemu u wezgłowia łoża, a następnie znikającą. W starożytnej Grecji sny uwa-

żano za przesłanie od bogów, wierzono też, że we śnie dusza uwalnia się od ciała i kon-

taktuje z wyższymi bytami. Autorzy tragedii antycznych utrzymywali, że sny tego ro-

dzaju należy interpretować bardzo dokładnie. Szczególnie Ajschylos był przekonany,

że interpretacja snów jest jednym z najważniejszych wynalazków Prometeusza.

Najobszerniejszym i najpełniejszym zbiorem wiedzy o snach, który przetrwał

do naszych czasów, jest Oneirocritica {Interpretacja snów), napisana w II w n.e.

przez Greka Artemidorusa z Daldis. Był on zawodowym interpretatorem snów, a je-

go dzieło zawiera całą wiedzę o snach zgromadzoną do czasów mu współczesnych,

a także własne obserwacje autora. Oneirocritica jest w znacznej mierze sennikiem,

opatrzonym obszernymi komentarzami i radami, jak należy sny tłumaczyć. W prze-

ciwieństwie do dzisiejszych opracowań tego rodzaju, które interpretują sny z psy-

chologicznego punktu widzenia, dzieło Artemidorusa koncentruje się głównie na

rozszyfrowywaniu marzeń sennych jako przepowiedni przyszłości.

Dla Greków sny były także metodą uzdrawiania; dowodem tego są setki świą-

tyń ku czci Eskulapa - boga-uzdrowiciela, który traktował sen jako jedną z metod

leczenia. W świecie helleńskim Eskulap stał się jednym z napopułamiej szych bóstw.

Podstawową funkcją asclepieionów (czyli sanktuariów poświęconych Eskulapowi,

którego imię po grecku brzmiało Asklepios) było uzdrawianie metodą inkubacji we

śnie, czyli wywoływania marzeń sennych w określonym celu, począwszy od uzdra-

wiania, po praktyczne porady. W sanktuariach tych ludzie szukający pomocy spę-

dzali noc i modlili się o sen, w którym Eskulap czasem pojawiał się osobiście, doty-

kając palcami ciała chorego.

Źródła:

Jayne, Walter Addison: The Healing Gods ofAncient Civilizations, 1925, reprint, New York 1962.

Kessels, A. H. M.: Studies on the Dream in Greek Literaturę, Utrecht 1978.

Messer, W. S.: The Dream in Homer and Greek Tragedy, New York 1918.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

Grecki dramat

W starożytnej Grecji marzenia senne traktowano jako przesłanie od bogów,

wierzono również, że podczas snu dusza uwalnia się z ciała i kontaktuje z wyższy-

mi bytami. Autorzy tragedii antycznych utrzymywali, że sny tego rodzaju należy

bardzo dokładnie interpretować. Szczególnie Ajschylos był przekonany, że interpre-

tacja snów jest jednym z najważniejszych wynalazków Prometeusza.

Jedna z najistotniejszych funkcji marzenia sennego w greckiej tragedii -

której głównym wątkiem był przeważnie konflikt przeznaczenia z wolną wolą czło-

Grecki dramat

wieka - polegała na ujawnieniu zamiarów losu. Spotykamy tu rozmaite rodzaje

snów, ale źródło ich inspiracji w mniejszym lub większym stopniu znajduje się

w poematach Homera, aczkolwiek można dostrzec niekiedy znaczne różnice w spo-1

sobie posługiwania się tym elementem dramaturgicznym.

W poematach na przykład narrator jest wszechobecny i wszechwiedzący,;

nawet zamiary mieszkańców Olimpu. Tymczasem w tragediach wiedza o bohaterach

jest ograniczona, podobnie jak to się dzieje w prawdziwym życiu. A zatem rzeczy-;

wistość ze snu musi odpowiadać doświadczeniu postaci granej przez aktora na grec-j

kiej scenie.

Wróżby odgrywały w tragediach zasadniczą rolę, były głównym wątkiem fa-1

buły, podczas gdy sam sen miał raczej znaczenie drugorzędne. Stanowił zaledwie je-

den z motywów. Dramatopisarze najczęściej wprowadzali ten element dla wzmoc-

nienia dramatyzmu sytuacji, często tam, gdzie uprzednio go nie było, wzorując się|

na marzeniach sennych z poematów. Sen najczęściej nie był potrzebny w mitach, ale

uważano, że ma ogromne walory artystyczne.

Pierwszym dramaturgiem, który z powodzeniem wykorzystywał marzenia I

senne w swoich utworach był Ajschylos, podobnie jak Homer doceniający ich psy-

chologiczne aspekty. W tragediach, które przetrwały do naszych czasów, nie ma do-1

wodu na to, że artystyczna rola snu ulegała spotęgowaniu w kolejnych utworach. |

W dramacie Persowie - który opowiada o konflikcie między orientalnym despoty-

ESKULAP - GRECKI BÓG-UZDROWICIEL

Grecki dramat

zmem a wolnością Hellady i zwycięstwie wojsk greckich nad Kserksesem - Atossa,

matka Kserksesa, ma po wyjeździe syna do Grecji widzenie senne. Sen ten, uznany

za najpiękniejszy w całej literaturze greckiej, ma niemały wpływ na fabułę, a jego

pierwowzory znadujemy w Iliadzie i Odysei.

Sen odgrywa ważną, jakkolwiek drugorzędną, rolę w Prometeuszu skowanym,

stanowiąc grunt, na którym heros spotyka się z Io. W Choephoroi sen zesłany przez

duszę zmarłego autor wykorzystał do stworzenia atmosfery suspensu. Natomiast

w Eumenidesie podkreślona została realność snu, w którym duch Klitemnestry stro-

fuje śpiące Furie. Tutaj sen ma wybitnie teatralny walor i niemałe znaczenie w na-

kreśleniu tragicznej fabuły. W dramatach Siedmu przeciw Tebom, Błagalnice i Aga-

memnonie wątek marzeń sennych jest raczej niestotny, jednakże urozmaica i rozwe-

sela fabułę.

Sofokles bardzo oszczędnie operował marzeniem sennym jako elementem

dramatu. Krótkie wzmianki można znaleźć w Edypie królu i Akrysjuszu. Tylko

w Elektrze znajdujemy pełną relację snu. Alegoryczny sen Klitemnestry nie ma

większego znaczenia dla toku akcji, ale jest niezwykle ważny dla nakreślenia portre-

tu postaci. Nie ma w nim bezpośrednich odniesień do bóstwa jako sprawcy snu,

który - zgodnie z konwencją tragedii - śni się kobiecie.

Kontynuując tradycję Ajschylosa, Eurypides użył snu jako środka wyrazu ar-

tystycznego w Hekubie. W tragedii tej duch Polidorosa staje na scenie przed oczami

widowni. Sen ma ogromne znaczenie dla fabuły, w której stan emocjonalny Hekuby

spowodowany rozpaczą i chęcią zemsty stanowi główny wątek tragedii. Innym waż-

nym elementem dramatycznym jest sen Ifigenii w tragedii Ifigenia w Taurydzie,

w której wyrocznia Apollina w Delfach jest głównym motywem akcji. W sztuce tej

sen, zesłany na kobietę oraz wyrocznia wysłana mężczyźnie reprezentują dwie wio-

dące potęgi. Złożona treść marzenia sennego, jak też niewłaściwa jej interpretacja,

prowadząca do tragicznego biegu zdarzeń, jest głównym wątkiem fabuły. Poza tym

sny pojawiają się jako elementy dramaturgiczne w sztuce Rezus, w której znajduje-

my pewne paralele do Iliady. Sen stanowi tu raczej uzupełnienie głównego wątku,

jest pewnego rodzaju ozdobnikiem. Marzenia senne o podobnym charakterze poja-

wiają się również w dramatach Cyklop, Alcesta, Herkules szalony, Alope, Eol, Ore-

stes, Helena i Meleager.

Źródła:

Devereux, George: Dreams and Greek Tragedy, Oxford 1977.

Kessels, A. H. M.: Studies on the Dream in Greek Literaturę, Utrecht 1978.

Messer, W. S.: The Dream in Homer and Greek Tragedy, New York 1918.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

Sny z pewnością

są trudne, bałamutne

i nie wszystko w nich

jest dla ludzi do przyjęcia.

(Homer, Odysea)

Hali, Calvin

Calvin Hali, psycholog żyjący w XX wieku, uważa, że sen jest procesem po-

znawczym. Po przeanalizowaniu tysięcy relacji, wyodrębnił pięć głównych dziedzin

życia, dla których marzenia senne dostarczają informacji.

Obraz własnego ja. Rodzaje i liczba ról, jakie gramy w snach

wskazuje na to, jak sami siebie postrzegamy.

Obraz innych ludzi- Role, jakie inni ludzie odgrywają w na-

szych snach są odzwierciedleniem tego, co do nich czujemy

i jakie łączą nas z nimi stosunki.

Obraz świata. Sceneria naszych snów mówi o tym, jak postrze-

gamy świat (np. jako przerażający, piękny i przyjazny).

Obraz odruchów, zakazów i kar. Nasze zachowania zdetermino-

wane są tym, jak pojmujemy odruchy i sankcje za nie grożące,

co znajduje odzwierciedlenie w marzeniach sennych.

Obraz problemów i konfliktów. Sny pozwalają nam wejrzeć głę-

biej w dręczące nas problemy i szukać ich rozwiązania.

Hali uważa, że sny dają znacznie lepszą wiedzę o osobowości człowieka niż

wszelkie ankiety i testy, odsłaniają bowiem ten poziom jaźni (przez psychologów

głębi nazywany nieświadomością), którego nie dostrzegamy w codziennej rzeczy-

wistości na jawie. Rozważania Halla o marzeniach sennych są znacznie głębsze

i ciekawsze, ale nie można ich przedstawić w krótkiej notce encyklopedycznej. War-

to więc zapoznać się z książką jego autorstwa The Meaning ojDreams.

Halucynacje (omamy) a sny

Źródła:

Hali, CaWin S.: The Meaning ofDreams, 1953, reprint, New York 1966.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New Yor 1994.

Halucynacje (omamy) a sny

Rzeczywistość otaczającą nas w snach odczuwamy jako „prawdziwą", ale po

przebudzeniu postrzegamy ją zgoła inaczej. Sprzeczność ta jest szczególnie wyraźna

w wypadku snów, w których atakowani jesteśmy przez potwora (czy innego napast-

nika), a po gwałtownym przebudzeniu stwierdzamy, że nic nam nie zagraża. Takie

wrażenia, czy doznania nazywamy halucynacjami - po polsku omamami - co ozna-1

cza, że nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Wiele omamów wzrokowych ma

podobną naturę, często przypominając omamy hipnagogiczne, których możemy do-

świadczać w momencie zasypiania.

Nie ma wyraźnej granicy między snem a omamem. Sny w przeważającej czę-

ści są tworem umysłu, niezależnym od doświadczenia zmysłowego. Zjawiska zwa-1

ne „halucynacjami" często wywołane są doznaniami zmysłowymi (np. po zażyciu

LSD), ale też bywają zupełnie nie związane z bodźcami zmysłowymi.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern

Western Culture,A\bany 1994.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Hausa

Lud Hausa w przeważającej części wyznaje islam, zamieszkuje północno-za-

chodnią Nigerię i przyległe terytoria Republiki Nigru. Na podstawie wyników badań

R. A. Shwedera i R. A. LeVine'a nad rozwojem koncepcji snu wśród dzieci w ple-

mieniu Hausa można stwierdzić, że próby zrozumienia marzeń sennych podejmowa-

ne są etapami.

Najpierw dzieci wierzą, że zdarzenia z ich snów są prawdziwe i wszyscy je

widzą. Traktują wydarzenia senne jakby to były wewnątrzsomatyczne bodźce, da-

jące się zobaczyć z zewnątrz, jeśli ktoś byłby zdolny spojrzeć poprzez oczy śniące-

go lub otworzyć je jak podczas operacji. Dorośli z plemienia Hausa uważają, że nie

jest to prawidłowe pojmowanie marzeń sennych i mówią dzieciom, iż jest to rodzaj

wizji, dzięki której uzyskują dostęp do zewnętrznej, obiektywnej rzeczywistości

duszy. W późniejszym wieku dzieci Hausa zmieniają pogląd na temat realności czy

zewnętrzności tych zdarzeń i uważają, że sny są albo mirażem, albo postrzeganiem

wewnętrznym.

Na kolejnym etapie rozwoju marzenia senne pojmowane są jako zdarzenia,

które mogą stać się udziałem już tylko nielicznych. Kiedy dzieci w plemieniu Hau-

Hausa

ŚWIĘTY ANTONI ATAKOWANY PRZEZ NOCNE MARY. KUSZENIE

ŚW. ANTONIEGO WEDŁUG MARTINA SCHONGAUERA (I 450?-1 49 I)

sa osiągają wiek około dziesięciu lat, wierzą już, że zdarzenia z ich snów są nierze-

czywistymi obrazami i postaciami, znajdującymi się we wnętrzu ich ciał, do które-

go tylko one mają dostęp.

Hawaje

Źródła:

Jedrej, M. C. i Shaw, Rosalind [wyd.]: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

LeVine, Robert A.: Dreams and Deeds: Achievement Motivation in Nigeria, Chicago 1966.

Shweder, R. A. i LeVine, R. A.: „Dream Concepts of Hausa Children: A Critique of the 'Doctrineolj

Iiwariant Sequence' in Cognitive Development", Ethos 3, nr 2 (lato 1975).

Hawaje

Na Wyspach Hawajskich sny odgrywają znaczącą rolę w kulturze. Jak w wie-J

lu innych tradycyjnie żyjących społecznościach sny uważa się tam za przesłanie odj

bogów i od zmarłych przodków. Mówi się, że sny to moe 'uhane („sen duszy"). Gdyj

ciało zasypia, dusza opuszcza je przez kanaliki łzowe w kącikach oczu (lau 'uhane, I

czyli „kanały duszy"). Po wyjściu dusza podróżuje po świecie ziemskim lub w za-

światach. Sny to wspomnienia z tych podróży. Hawajczycy nie mówią: „Miałem

dziś niesamowity sen..." lecz „Moja dusza ujrzała dziś we śnie..."

Hawajczycy wierzą, że koszmary senne powstają za sprawą duchów wchodzą-

cych w ciało śpiącego. Dawniej wierzono również, że duchy mogą odbywać ze śpiącym I

człowiekiem stosunek seksualny, otrzymały nawet nazwę „męża nocy" i „żony nocy". I

Jeśli duchy przekażą niepomyślne przepowiednie przyszłości, trzeba się do nich modlić I

i wybłagać łaskę. Jeżeli złej przyszłości nie da się całkowicie uniknąć, Hawajczycy ma-1

ją nadzieję, że właściwe bóstwo przynajmniej zmniejszy zakres nieszczęścia.

Ze snów można wyczytać rozmaite informacje. Kahunowie, hawajscy szama-1

ni, szukają niekiedy w snach uwolnienia od choroby. Zdobyte tą drogą informacje I

stały się częścią tradycyjnej medycyny szamanistycznej. Jeśli rodzina ma jakieś pro-

blemy czy pytania, jej głowa modli się, aby rozwiązanie lub odpowiedź przyniósł I

sen. Tym znakiem może być wszystko - od najlepszego miejsca do łowienia ryb, po I

najodpowiedniejsze imię dla nowo narodzonego dziecka.

Podobnie jak w innych społecznościach pierwotnych wiele snów w tradycyj-

nej kulturze hawajskiej wymaga częściowej lub nie wymaga żadnej interpretacji. Je-

śli jednak okazuje się ona niezbędna, należy zwrócić się do tłumaczy snów. Osoby

te wcale nie muszą pełnić roli kapłanów. Znaczące sny, zwłaszcza dotyczące rodzi-

ny, są każdego ranka omawiane przez domowników.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Handy, E. S. Craighill: Polynesian Religion, 1927, reprint, Millwood 1985.

Heraklit

Heraklit (ok. 540 - ok. 480 r. p.n.e.) zalicza się do najstarszych filozofów cy-

wilizacji zachodniej, a znany jest głównie z twierdzenia, że świat podlega nieustan-

nym zmianom. Historycy dzielą filozofów greckich na żyjących przed i po Sokrate-

Heraklit

sie, a Heraklit zalicza się do tych pierwszych z okresu 600 do 400 r. p.n.e. Grupa ta

stawiała sobie za zadanie odkrycie uniwersalnych praw natury.

Zgodnie z poglądami tych filozofów za pozornym chaosem wszechświata kry-

je się trwały i zrozumiały porządek podlegający uniwersalnym prawom natury, które

dają się odkryć dzięki racjonalnemu myśleniu. Otwarcie występowali oni przeciwko

mitologicznemu rozumieniu świata twierdząc, że procesy w przyrodzie nie są zdane

na przypadkową interwencję bogów obdarzonych czysto ludzkimi emocjami i nie-

przewidywalnych. Ta grupa filozofów nastawiona była sceptycznie wobec marzeń

sennych i zajmowała się nimi raczej teoretycznie niż od strony praktycznej.

Heraklit na przykład wyraźnie oddzielał zjawisko marzeń sennych od sił nad-

przyrodzonych, twierdził, iż jest to cecha wszystkich ludzi i każdy z nas przenosi się

we śnie do swego własnego świata. Marzenia senne nie mają szczególnego znacze-

nia i należy je traktować jako przeniesienie do snu trosk i dążeń z życia na jawie.

Utrzymywał także, że wiedza uzyskana we śnie ma podrzędne znaczenie wo-

bec tej, którą zdobywa się na jawie, ponieważ świat widzany przez śniącego nosi ce-

chy jego własnej imaginacji i ma surrealistyczny charakter. Śniący nie może posłu-

giwać się zmysłami do łączności ze światem zewnętrznym i nie może postrzegać

rzeczy w sposób logiczny. Tym samym świat ze snu jest całkowicie odmienny od

s'wiatajawy, choć niekiedy go przypomina.

Źródła:

Edwards, Paul [wyd.J: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

PACJENT SNI, ZE JEST LECZONY PRZEZ ESKULAPA I JEGO CÓRKĘ HYGIEIĘ

- PŁASKORZEŹBA Z OK. 400 R. RN.E.

)ames

Hiffman, james

James Hillman to współczesny amerykański psycholog głębi, zwolennik szko-

ły Jungowskiej, choć niektóre jego wypowiedzi są sprzeczne z tą tradycją. Więk-

szość kierunków psychologu głębi postrzega marzenia senne jako informacje pocho-

dzące z nieświadomości, uformowane przez stan emocjonalny, a zatem ujawniające

aktualne problemy natury psychicznej. We wszystkich szkołach opartych na tradycji

Jungowskiej marzenia senne traktuje się jako zakamuflowany komunikat, wymaga-

jący interpretacji, jeśli chce się poznać jego prawdziwe znaczenie. Kierunek inter-

pretacyjny widać szczególnie wyraźnie w terapii Gestalt.

Hillman ostro atakuje takie formułowanie zadania interpretacji snów. Kwe-

stionuje twierdzenie, że sny zawsze należy dzielić na fragmenty, a następnie po-

nownie składać w jedną całość, która ma sens dla racjonalnego umysłu na jawie,

co oznacza przedłużenie świadomości w stanie czuwania na świadomość w stanie

snu i narzucanie śniącemu umysłowi roli służebnej wobec umysłu na jawie. Hill-

man pyta: Dlaczego nie słuchać marzenia sennego i nie pozwalać mu kształtować

umysłu czuwającego, miast czynić odwrotnie? W rzeczywistości postulat Hillma-

na jest mniej radykalny, niż się zdaje, a to ze względu na z gruntu Jungowskie poj-

mowanie marzeń sennych, które widzi w snach symboliczny język mitologii i po-

ezji. Tak więc punkt widzenia Hillmana jest bardziej formą protestu przeciwko do-

słowności propagowanej przez współczesnych zwolenników obiektywizmu świa-

domości - dosłowności, która jego zdaniem izoluje psyche - niż poważną propo-

zycją przekształcenia świadomości na jawie tak, aby przypominała to, co widzimy

we śnie.

Źródła:

Hillman, James: The Dream and the Underworld, New York 1979.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly- j

sis & Neurology, New York 1977.

Hipnagogiczny stan

Tuż przed zaśnięciem i tuż po przebudzeniu (lecz zanim całkiem otrząśniemy I

się ze snu), znajdujemy się w takim szczególnym stanie umysłu, w którym często

mamy realistyczne omamy (halucynacje), zarówno wzrokowe, jak i słuchowe. Zda-

rza się, że w półśnie wyobrażamy sobie, iż wstaliśmy z łóżka, ale po osiągnięciu

pełnej świadomości stwierdzamy, że nadal w nim leżymy. Prawie każdy doświad- i

czał złudzeń wzrokowych lub słuchowych w stanie krańcowego wyczerpania z po-j

wodu niewyspania czy przepracowania. Brytyjski badacz Frederick Myers nazywał

je snami hipnagogicznymi, a stan umysłu, który im towarzyszy, nazwał stanem hip-1

nagogicznym.

W trakcie zasypiania mózg wytwarza fale alfa o stałym rytmie, który wprowa-1

dza nas w stan pełnej relaksacji. Gdy rytm ten ulegnie przerwaniu, kończy się sta-

Hipnagogiczny stan

JEDEN Z RYSUNKÓW

GOI, ZATYTUŁOWANY

„GDY ROZUM ŚPI,

BUDZĄ SIĘ DEMONY",

ZDAJE SIĘ ILUSTROWAĆ

STAN HIPNAGOGICZNY

dium pierwsze, a śpiący zapada w sen. Początkowo hipnagogiczne wizje przybiera-

ją postać „bezkształtnych form, jak na przykład barwne fale", często są to także znie-

kształcone twarze i obrazy archetypowe.

Ostatnie badania fazy hipnagogicznej zdają się wskazywać na to, że wizje po-

jawiają się w chwili, gdy na skutek gwałtownej zmiany stanu świadomości umysł

walczy o odzyskanie kontroli.

Podobne doznania towarzyszą nam w chwili przebudzenia, z tym że wizje są

częstokroć znacznie bardziej realistyczne. Śniący mówią, że słyszą urywki rozmów,

widzą postacie przechodzące obok łóżka, czują zapach perfum i owoców. Doznanie

jest tak wyraziste, że często po odzyskaniu pełnej świadomości ludziom trudno

uwierzyć, iż to wszystko działo się w stanie półsnu.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedię Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

Hipnoza

Hipnoza pod wieloma względami wiąże się z marzeniami sennymi. Z rozmai-

tych przyczyn, ale szczególnie z uwagi na formalnie i nieformalnie przeprowadzane

eksperymenty z substancjami halucynogennymi oraz panującą w latach sześćdzie-

siątych modę na wschodnie techniki medytacyjne, w psychologii pojawiła się nowa

dziedzina badania zjawisk, którym nadano nazwę zmienionych stanów świadomości

(ASC). Określenie to zaczęto z czasem odnosić do wszelkich stanów innych niżl

zwykły stan świadomości. Oprócz odurzenia narkotykami i medytacji w zakres ba-

dań ASC weszły również takie zjawiska, jak marzenia senne i hipnoza. Uważano, że i

w jakimś sensie są porównywalne.

Sny i hipnoza wchodzą tradycyjnie już w zakres metod diagnozowania i tera-1

pii w psychoanalizie, ponieważ umożliwiają terapeucie dostęp do nieświadomości.

Zygmunt Freud na przykład w początkach swojej pracy eksperymentował z hipno-

zą w leczeniu pacjentów z zaburzeniami umysłowymi, lecz dość szybko zarzucił tę

metodę na rzecz swobodnych skojarzeń i analizy snów.

W początkach badań nad snami powszechnie stosowano u pacjentów sugestię

posthipnotyczną celem wywołania pewnego rodzaju marzeń sennych. Badacz nie-

miecki Karl Schroetter na przykład poddawał pacjentów hipnozie, a w jej trakcie su-

gerował, aby odbywali we śnie określony rodzaj stosunków seksualnych. Jego bada-

nia, których wyniki opublikowano w 1911 r., oparte były na Freudowskiej koncep- i

cji stłumionych pragnień odbycia stosunku z członkami rodziny, a także na mecha-

nizmie cenzury jawnej treści snów. Inni badacze próbowali później zastosować

technikę sugestii posthipnotycznej w badaniach snu, ale wyniki nie były jednoznacz-

ne. Miało na nie wpływ zbyt wiele czynników, aby można było uznać tę metodę ba-

dawczą za pożyteczną. W jednym tylko przypadku okazało się, że hipnoza ma nie-

zaprzeczalny wpływ na marzenia senne, a mianowicie podczas eksperymentów,

w których uczestnicy potrafili wywołać świadome sny po otrzymaniu sugestii post- j

hipnotycznej, która im to nakazywała.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Schroetter, K.: „Experimental Dreams" [w:J Organization andPathology ofThought, wyd. D. Rapa-

port, New York 1951.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Hobbes, Thomas

Polityk i filozof Thomas Hobbes (1588-1679) urodził się w Malmesbury,

Wiltshire (Anglia). Jako 14-letni chłopiec został wysłany do Magdalen Hali

w Oxfordzie, gdzie następnie uzyskał tytuł licencjata. W 1610 r., podczas podróży

Hobbes, Thomas

po Europie, dzięki Keplerowi i Galileuszowi zrozumiał, że system Arystotelesa ule-

ga coraz większym wypaczeniom. Pragnąc lepiej zrozumieć życie i filozofię

zwrócił się ku epoce klasycznej i postanowił przetłumaczyć na angielski Tucydyde-

sa. Po powrocie z trzeciej podróży na kontynent opublikował pierwsze dzieło filo-

zoficzne zatytułowane Little Treatise, w którym wyjaśnił doznania w kategoriach

nowej nauki o ruchu.

Podczas emigracji we Francji opublikował De Cive (1642), Minutę or First

Draught ofthe Optiąues (1642-1646), rozpoczął też pracę nad trylogią o ciele, czło-

wieku i obywatelu, a pierwsza jej część nosiła tytuł De Corpore. W 1650 r. ukazało

się dzieło Elements ofLaw, traktujące o potrzebie niepodzielnej władzy najwyższej,

złożone z dwóch części: Human Naturę i De Corpore Politico.

Poglądy na człowieka i obywatela Hobbes wyłożył w fundamentalnej pracy

Lewiatan, opublikowanej w 1651 r. W tym samym roku wrócił do Anglii, gdzie

w 1657 opublikowano drugą część wspomnianej trylogii - De Homine. W Behemo-

cie (1668) przedstawia historię od 1640 do 1660 r. w świetle własnej wizji człowie-

ka i społeczeństwa.

Hobbes zmarł w wieku dziewięćdziesięciu jeden lat w Hardwick, Derbyshire.

ODYSEUSZ I SYRENY

Homer a sny w starożytnej Grecji

Hobbesa ogromnie zainteresowały marzenia senne, więc poświęcił im rozważa-

nia w pierwszej części Lewiatana, w rozdziale o wyobraźni. Twierdził, że sny składa-

ją się z mieszaniny przywidzeń i wrażeń odniesionych w przeszłości. Podejmując

próbę znalezienia czynnika odróżniającego sny od myśli na jawie i rozwinięcia mecha-

nicznej teorii, która by je tłumaczyła, określał marzenia senne jako przeciwieństwo

wyobraźni na jawie oraz jako skutek wewnętrznej aktywności organów zmysłów woj

bec braku bodźców zewnętrznych. Utrzymywał, że sny charakteryzują się brakiem

spójności, ponieważ nie kieruje nimi myśl o celu, oraz brakiem poczucia czasu. Zwra-

cał uwagę, że w marzeniach sennych nic nie wydaje się zaskakujące czy absurdalne. I

Podobnie jak wielu późniejszych myślicieli, Hobbes skłaniał się ku somatycz-

nej teorii snów, to znaczy wierzył, że wpływ na marzenia senne mogą mieć czynni-l

ki natury fizycznej (na przykład przejedzenie może wywoływać pewien rodzajj

snów). Utrzymywał, że istnieje ścisły związek między marzeniami sennymi a stal

nem organizmu, ponieważ ruch przebiega dwukierunkowo: od mózgu do organowi

wewnętrznych i od organów wewnętrznych do mózgu. Ruch zaczyna się w jednymi

końcu podczas jawy, a w drugim podczas snu, skłonność zaś do przenoszenia obra-l

zów wytworzonych przez stany organizmu rodzi wiarę w zjawy i wizje.

Źródła:

Edwards, Paul [wyd.]: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Hobbes, Thomas; Leviathan or the Matter, Form & Power of a Commonwealth, Ecclesiastical anĄ

Civil, Cambridge 1935.

Kennetk, Paul Kraraer: Death Dreams: Urweiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Homer a sny w starożytnej Grecji

W panujących w Grecji pojęciach o marzeniach sennych można znaleźć ślady

wpływów ze starożytnej Mezopotamii i Persji. Pewne poglądy na naturę snów, jak na

przykład wiara, iż są prorocze lub znaczą co innego, niż się z pozoru wydaje, przy-

pominają koncepcje bliskowschodnie. Trudno orzec, czy jest to wynik bezpośrednie-

go wpływu, czy też oznacza równoległe pojawianie się tych wątków w obu kulturach.

Grecy zasadniczo dzielili sny na „prawdziwe" i „fałszywe". W obrębie kate-

gorii snów „prawdziwych" także mamy do czynienia z podziałem. W klasyfikacji

przekazanej przez Artemidorusa, Macrobiusa i innych autorów prawdziwe sng

dzielą się na symboliczne, czyli takie, których znaczenia nie można pojąć bez inter-

pretacji; na horama, czyli wizje, ujawniające przyszłe zdarzenia; oraz na chremań-

smo, czyli wyrocznie, które bez pomocy symboli informują co się zdarzy lub nie, cl

należy uczynić, a czego czynić nie należy.

Homer, w którego utworach znajdujemy bardzo niejednorodny stosunek do

snów, utrzymuje, że „prawdziwe" sny przychodzą przez to, co Grecy nazywali wro-

tami rogu, a sny „fałszywe" - przez wrota kości słoniowej. W epopei Odysea autor

daje wyraźnie do zrozumienia, że nie wszystkie sny mówią prawdę. W poematach

Homer a sny w starożytnej Grecji

HOMER

Homera sny są uosabiane przez istotę boską, niezależną od czasu i przestrzeni, uka-

zującą się s'niącemu u wezgłowia łoża, a następnie znikającą. Najważniejszą funkcją

snów, zwłaszcza w Odysei, jest ożywianie fabuły. W Iliadzie natomiast sny przyspie-

szają akcję. Jednakże struktura tego ostatniego poematu zmuszała autora do zastoso-

wania także innych forteli, na przykład wizji na jawie czy pojawiania się bóstw

w cielesnej postaci.

Inaczej jest w Odysei, gdzie sny częściej służą do przyspieszenia akcji. Ale też

wpływ snów na fabułę jest znacznie subtelniejszy. Na przykład marzenia senne

w znacznym stopniu oddziałują na akcję, podtrzymując Penelopę na duchu, a nocna

wizja, którą ma Nausicaa, obejmuje swoim wpływem cały szereg zdarzeń tworzą-

cych opowies'ć. W innych wypadkach sen stwarza po prostu odpowiednią atmosferę

i przygotowuje czytelnika na to, co ma się wydarzyć.

Homer nie posługuje się snami li tylko w celu zasygnalizowania przyszłych

wypadków. Marzenia senne, jako częs'ć przepowiedni, mają również ostrzegać przed

uczynieniem czegoś', co byłoby sprzeczne z wolą bogów. Tak więc w Odysei, której

akcja dzieje się przeważnie na ziemi, a nie na Olimpie (jak to ma miejsce w Iliadzie),

Homer posługuje się snami jako narzędziem interwencji bogów.

Hopi________________________________________________________

W obu poematach Homer wprowadza marzenia senne w sytuacjach kryzyso-

wych. W Iliadzie Zeus jest tym, który zsyła sny, a osobą s'niącą jest zawsze mężczy-

zna. W Odysei natomiast to Atena zsyła większość snów na kobiety.

Źródła:

Dodds, E. R.: The Greeeks and the Irrational, Berkeley 1951.

Kessels, A. H. M.: Studies on the Dream in Greek Literaturę, Utrecht 1978.

Messer, W. S.: The Dream in Homer and Greek Tragedy, New York 1918.

Van Lieshout, R. G. A.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

Hopi

Dla indiańskiego plemienia Hopi, żyjącego na pustynnych terenach południo-1

wo-zachodniego płaskowyżu Stanów Zjednoczonych, marzenia senne są bardzo I

ważne. Hopi wierzą, że dusza każdego człowieka, odpowiednik Ducha Oddechu (hi-1

kwsi) może stawiać opór Wielkiemu Nieznanemu (himu), stanowiącemu złożone po-1

jecie bóstwa. Gdy hikwsi opiera się himu, Hopi czują się zagubieni. Szukają więc I

oparcia w świecie wewnętrznym, a to z kolei znajduje odbicie w snach.

Marzenia senne odzwierciedlają dążenie jaźni do samookreślenia, a także

świadczą o stopniu integracji z kulturą. Są swego rodzaju procesem myślowym i za-l

razem działaniem, dzięki któremu hikwsi poznaje świat wewnętrzny i zewnętrzny za I

pomocą obrazów uznawanych przez religię. Sny dobre należy zatrzymać dla siebie I

i dzielić się nimi dopiero wtedy, gdy się spełnią. Natomiast sny złe - w tym sensie,!

że zawierają złe myśli - należy neutralizować poprzez opowiadanie ich i omawianie I

w gronie innych członków plemienia, dzięki czemu problem, którego stanowią wy-1

raz, zostaje rozwiązany, a niewłaściwe zachowania poniechane.

Hopi wierzą, że hikwsi nie jest zamknięte w ciele śmiertelnika, ale może prze-1

nosić się poprzez myśli, modły i sny, kontaktując się ze znajdującymi się nawet bar-1

dzo daleko ludźmi i przedmiotami. Także wszechświat nie jest ograniczony poję-1

ciem czasu i przestrzeni, dlatego doznania w trakcie snu są tak oderwane od rzeczy-1

wistości.

Sny Indian Hopi zawierają pewną liczbę symboli odnoszących się do osobi-l

stej sytuacji człowieka, jak i uznawanych przez tradycję. Kiedy na przykład pojawiał

się w nich Palulukon, czyli Wąż Wodny, może to oznaczać zarówno karę, jak

i wsparcie, zależnie od tego, czy we śnie symbol ten budzi lęk, czy też przynosi spo-J

kój. Stan, w jakim znajduje się człowiek we śnie, decyduje o tym, jak dany symboli

należy interpretować.

Michela Zonta

Źródła:

Eggan, Dorothy: „Hopi Dreams in Cultural Perspective" |w:] Von Grunebaum, G. E. i Cailois, Roi

ger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: AnthropologicalandPsychologicalInterpretations, Santa Fe 1992.1

Horney, Karen

Karen Horney (1885-1952) była psychoanalityczką amerykańską i główną

postacią w neo-Freudowskiej szkole psychoanalizy. Uważała ona, że kultura ma

ogromny wpływ na problemy psychiczne. Z tej przyczyny mniej wagi przywiązywa-

ła do centralnego poglądu Zygmunta Freuda, że w powstawaniu nerwic zasadnicze

znaczenie ma dziecięcy seksualizm. W przeciwieństwie do Freuda - a podobnie jak

Alfred Adler - Horney twierdziła, że głównym motorem ludzkiej psychodynamiki

jest brak poczucia bezpieczeństwa i pęd do dominacji. Jeden z kluczowych dogma-

tów jej teorii osobowości głosił, że istota ludzka dąży do rozwoju pod wpływem

przemożnego pędu do samorealizacji (to znaczy do samookreślenia).

Marzenia senne według Horney ukazują ten poziom psychiki ludzkiej, który

jest najbliższy prawdziwej jaźni. We śnie słabną mechanizmy obronne, a część jaźni,

która nadaje impuls dążeniu do samorealizacji, niekiedy ujawnia się wyraźniej

w stanie snu niż w świadomości na jawie. Jeśli ktoś na przykład zawsze tryska opty-

mizmem i tworzy pozytywny wizerunek samego siebie, a miewa sny pełne smutku,

to według teorii Horney dowodzi to, iż dana osoba jest w gruncie rzeczy nieszczę-

śliwa i przeżywa depresję.

Źródła:

Chaplin, J. P.: Dictionary of Psychology, wyd. 2, New York 1975.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

Nie analizowałam snów,

aby interpretować swoje

życie, lecz analizowałam swoje

życie, żeby interpretować sny.

(Susan Sontag, The Benefactor)

Ibn al-'Arabi

Filozof i mistyk, Muhyi ad-Din Ibn al-'Arabi (1165-1240), urodzony w Mur-

cii w Hiszpanii, uznawany jest za największego teoretyka sufizmu i propagatora

doktryn mistycznych. Studiował on w Sewilli i Ceucie, a po podróży do Mekki

i Bagdadu osiadł na stałe w Damaszku.

Ibn al-'Arabi jest twórcą szczególnej teorii poznania imaginacyjnego. Twier-

dził on, że miał wiele wizji; odznaczał się przy tym niezwykle plastyczną wyobra-

źnią. Pisał: „Jestem obdarzony zdolnością aktywnej wyobraźni, dzięki której ujrza-

łem postać w cielesnej formie, w sposób obiektywny i pozamentalny, podobnie jak

archanioł Gabriel objawił się oczom Proroka". Objawienie wprawiło go na wiele dni

w stan takiego zadziwienia, że nie był w stanie nawet jeść. Przez długi czas kontem-

plował ową postać nie czując ani głodu, ani pragnienia.

Zdarzenie to stało się kanwą dzieła Ibn al-'Arabiego Duchowy podbój Mekki, bę-

dącego owocem długotrwałego dojrzewania duchowego. Po odwiedzeniu świątyni Kaa-

ba i Czarnego Kamienia w Mekce, napotkał postać, którą ujrzał w wizji. Poznał ją i opi-

sał jako młodego człowieka, który nie był ani żywy, ani martwy. Nagle ujrzał świątynię

jako żywą istotę i poprosił ową postać, aby przyjęła go jako swego ucznia i przekazała

wszystkie tajemnice. Przeżycie to było tak intensywne, że mędrzec stracił przytomność.

Badając odmienne stany świadomości Ibn al-'Arabi zalecał także to, co dziś

nazywamy świadomymi snami: „Człowiek powinien panować nad swymi myślami

i snami. Ćwiczenie się w tej czujności... daje ogromne korzyści. Każdy winien dą-

żyć do wykształcenia w sobie tak cennej umiejętności" (al-'Arabi, cytowany przez

VandeCastle'a, s. 441).

Źródła:

Glasse, Cyril: The Concise Encyclopedia of Islam, San Francisco 1989.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Id (po łacinie „to") stanowi jeden z trzech podstawowych elementów we Freu-I

dowskiej teorii ludzkiej osobowości. Symbolizuje prymitywny, zwierzęcy aspekt ja-1

źni, który zdaniem Zygmunta Freuda współtworzył rdzeń psyche. Inne jej aspekty!

- ego i superego - są późniejsze w stosunku do id, a powstały z potrzeby przystoso-1

wania się do otoczenia. Id, symbolizujące popędy takie, jak seks i agresja, często po-1

pada w konflikt ze środowiskiem, społeczeństwo bowiem każe nam kontrolować po-j

pędy seksualne i agresywne. Konieczność panowania, a nawet tłumienia ich prowa-f

dzi do wewnętrznych zaburzeń, których najczęściej sobie nie us'wiadamiamy, a której

niejednokrotnie znajdują ujście w snach.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness of Dreams, Albany 1994.

Freud, Sigmund: On Dreams, New York 1952.

Igbo

Wszechświat w pojęciu plemienia Igbo, żyjącego w południowo-wschodniej

Nigerii, dzieli się na trzy sfery: Elu Igwe - niebo, w którym mieszka najwyżsa

bóstwo Chiukwu; Ala Mmuo - krainę zasiedloną przez liczne duchy, które albo po-l

wracają z czasowego pobytu na ziemi, albo oczekują na nową wyprawę do świata

żywych; przebywają tam również duchy przodków; oraz Ala Mmadu, krainy ży|

wych, gdzie duchy są niewidoczne dla ludzi.

Między ludźmi i duchami istnieje stała łączność. Chiukwu kontaktuje się I

z ludźmi i zapoznaje z ich sprawami za pośrednictwem chi, istoty duchowej kształ-1

tującej się w osobowści każdego człowieka jeszcze przed jego narodzeniem, towa-j

rzyszącej mu przez całe życie. Według wierzeń Igbo życie ludzkie jest zdetermino- j

wane właśnie za pośrednictwem chi, choć na los człowieka ma także wpływ ikenga, |

personifikacja jego prawej ręki, symbol zdolności zdobywania.

Opublikowane w 1966 r. studium Roberta LeVine'a przedstawia motywację, I

jaką kierują się członkowie ludu Igbo. Na przykładzie snów o sukcesie stara się usta-1

lić wartości, które stanowią podstawę tej kultury. Oprócz treści motywacyjnych sny, I

znaki i przepowiednie wskazują tego, kto z woli bogów przeznaczony jest do pełnie-1

nia funkcji kapłana. Kiedy plemię wyznaczy już kandydatów do funkcji kapłana,!

treść ich snów uznaje się za przejaw oddziaływania istoty duchowej, patronującej tej |

funkcji oraz osobistej chi kandydata.

Indie

Sny przynoszą posłanie od bogów, a wróżby w procesie ustalania następców

kapłanów służą do interpretacji i uprawomocnienia posłania. Osobą, która objawia

się w marzeniach sennych jest najczęściej poprzednik na urzędzie kapłana lub duch,

któremu urząd ten służy. W pewnych przypadkach pierwszy posłaniec pojawia się

w śnie inicjacyjnym, a w kolejnym drugi posłaniec potwierdza tres'ć posłania. Wy-

znaczenie do funkcji kapłana odbywa się poprzez złożenie w dłoniach śniącego in-

sygniów kapłaństwa, często akt ten potwierdza głos mówiący, że dana osoba zosta-

ła wybrana do pełnienia tej funkcji.

Źródła:

Achebe, Chinua: The World ofthe Ogbanje, Enugu 1986.

Jedrej, M. C. i Shaw, R. [wyd.]: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

LeYine, Robert A.: Dreams and Deeds: Achievement Motivation in Nigeria, Chicago 1966.

Indie

W Indiach powstało wiele systemów religijnych - do najbardziej znanych

należą hinduizm, buddyzm, dżinizm i sikhizm. Hindusi wiele uwagi poświęcają

snom, często dochodząc do tych samych wniosków, co inne kultury. Uważają na

przykład, że sny są posłaniem od bogów. Cechą odróżniającą tę kulturę od innych

jest fakt, że piśmiennictwo na ten temat jest w Indiach bardzo stare, sięgające cza-

sów wedyjskich (czyli 3000 lub 4000 lat p.n.e. - wówczas zaczęły powstawać We-

dy). W Atharwawedzie na przykład mowa jest o dobrych lub złych wróżbach zawar-

tych w marzeniach sennych oraz o rytuałach mających na celu zapobieżenie złym

przepowiedniom.

Kultura indyjska wyróżnia się wśród innych kultur tradycyjnych jeszcze i tym,

że traktuje życie doczesne jako rodzaj snu. Według głównego nurtu hinduizmu du-

sza ludzka skazana jest na cierpienia na tym świecie, a ze względu na reinkarnację

nawet śmierć nas od nich nie wyzwala. W większości systemów religijnych połu-

dniowej Azji ostatecznym celem życia duchowego jest uwolnienie się z cykli życia

i odrodzenia. Przebudzenie się ze snu jest metaforą często stosowaną na określenie

stanu ducha prowadzącego do ostatecznego wyzwolenia. Zwłaszcza w tradycji filo-

zoficznej Adwajtawedanty przenośnia ta ma podkreślać podobieństwo do snu - a za-

tem nierealność - świata doświadczanego w normalnym stanie świadomości. Nie-

rzeczywistą naturę świata Hindusi określają terminem maya.

Od najdawniejszych czasów znany jest podział na sny wróżące pomyślność

i sny zapowiadające nieszczęście, a ich symbolika pozostała niezmienna aż do współ-

czesnych opracowań Jagaddevy. Według Hindusów ciało astralne oddziela się we śnie

od fizycznego i odbywa wędrówki. Wiarę tę podziela wiele innych społeczności ple-

miennych, które uważają, że marzenia senne są wspomnieniem tych wędrówek.

W Atharwawedzie ludzi dzieli się pod względem usposobienia na trzy typy:

choleryczny, flegmatyczny i sangwiniczny. Sny o jałowej ziemi i płonących przed-

Indie

PODOBNIE JAK MATKA

BUDDY, MATKA

MAHAVIRY, TWÓRCY

DZINIZMU, MIAŁA SNY

PRZEPOWIADAJĄCE

NARODZINY

ZBAWICIELA ŚWIATA

miotach przypisuje się cholerykom, sny ukazujące przepych natury i rozkwit życial

są charakterystyczne dla flegmatyków, natomiast sny, w których chmury pędzą po

niebie, a zwierzęta przerażone biegają po lesie znamionują osoby sangwiniczne.I

W Pytaniach króla Milindy (dziele z okresu wczesnego buddyzmu) mówi się, że ma-1

rżenia senne powstają z inspiracji bóstw, są skutkiem doświadczeń życiowych 1

mają charakter proroctwa. Natomiast w dżinizmie sny dzieli się na to, co widzianej

co nie widziane i co niewyraźnie widziane. Według pewnych tekstów medycznych

jedne sny są po prostu dawnymi zdarzeniami, których sens dopiero teraz do nas do-

ciera, inne zaś uważa się za spełnienie życzeń.

Klasyczne szkoły filozofii indyjskiej interpretują sny dwojako. Jedna z teorii

tłumaczy percepcję we śnie jako proces, w którym umysł poznaje sam siebie w sta-

nie spoczynku, kiedy przestają funkcjonować zmysły. Druga natomiast utrzymuje,

że świadomość we śnie sprowadza się do nieprawdziwych wspomnień. W obu wy-1

padkach umysł uznaje się za szósty zmysł. Sen jest obiektem percepcji tegoż zmy-j

słu, ponieważ pięć zewnętrznych organów zmysłowych przestaje we śnie funkcjono-l

wać, a zatem nie wnosi wkładu w proces poznawczy.

Ingessana

Źródła:

Coxhead, David i Susan, Hiller: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

0'Flaherty, Wendy Doniger: Dreams, Musions, and Other Realities, Chicago 1984.

Wayman, Alex: „Significance of Dreams in India and Tibet", History ofReligions (1967), 1-12.

Ingessana

Lud zamieszkujący rejon Ingessana w Sudanie traktuje sny bardzo poważnie,

mają one bowiem przekazywać istotne treści z systemu kosmologicznego,

w którym śniący się znajduje. Niektóre znaczące sny inspirowane są przez istoty

nadnaturalne.

Lud Ingessana uważa, że niewidzialne na jawie istoty, jak duchy, przodkowie

i bóstwa, wykorzystują sen do przekazania ważnych informacji, ostrzeżeń i żądań.

Posianie we śnie może zawierać polecenie podjęcia działań, a także informację, co

istoty, które sen zesłały, mają zamiar zrobić dla dobrobytu członków rodziny, mie-

szkańców wioski czy całego ludu. Są tam także rady, w jaki sposób i poprzez jakie

rytuały można przywrócić dobre stosunki między ludźmi a duchami, a w niektórych

wypadkach pomagają w odzyskaniu dziecięcej duszy. „Zwrócenie dziecku duszy" to

dość powszechny rytuał, polegający na tym, że rodzice dziecka, które spotkał jakiś

wypadek, udają się do miejscowej interpretatorki snów (zawsze jest to kobieta) i pro-

szą o zwrócenie dziecku duszy.

Rozbieżności między doświadczeniami na jawie a doznaniami w marzeniach

sennych należy po części przypisać temu, iż ludzie reprezentują różne typy osobo-

wości. Obrazy, które zwyczajni ludzie widzą tylko we śnie, „lekarze-wróżbici"

i osoby obdarzone tak zwanym „drugim wejrzeniem" mogą dostrzec także na jawie.

Owe wybitne jednostki miewają sny, jakich zwyczajni ludzie nie mogą doświadczać

i nawet na jawie, w pełni świadomości odznaczają się znacznie szerszym zakresem

postrzegania, widzą nawet duchy.

Zwyczajni ludzie zazwyczaj zwracają się do lekarza-wróżbity, aby ujawnił to,

co w ich snach wydaje się niedostrzegalne. Ponieważ lekarz-wróżbita widzi na jawie

to, co inni postrzegają jedynie w marzeniach sennych, potrafi nieomylnie orzec, co

dany sen oznacza. Ogromną wagę dla całej społeczności mają też sny dziedzicznych

strażników świątyń. Lud Ingessana najbardziej obawia się snów, w których pojawia-

ją się nengk, czyli upiory sprowadzające choroby i śmierć.

Źródła:

Jedrej, M. C: „The Social Organisation of the Ingessana", Sudan Notes & Records 56 (1975).

Jedrej, M. C. i Shaw, R.: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Shweder, R.: „On Savages and Other Children: A Review of The Foundations of Primitive Thought,

by C. R. Hallpike", American Anthropologist 84 (1982).

Inicjacja

Inicjacja w ogólniejszym, antropologicznym sensie oznacza rytuał, w trakcie

którego osoba wtajemniczana przechodzi transformację religijną lub społeczną.

Przekazywanie wtajemniczanemu określonej wiedzy, czy to natury religijnej,

czy też społecznej, stanowi częstokroć znaczącą część rytuału. W wypadku wtaje-

mniczenia o charakterze religijnym wiedzę taką, w całos'ci lub części, można posiąść

we s'nie. Na Syberii szamani, którzy są stróżami tradycji w pierwotnych społeczno-

ściach (najczęściej parających się myśliwstwem i zbieractwem), w początkowej fa-

zie powołania niejednokrotnie mają sny inicjacyjne. Często pojawia się w nich wą-l

tek śmierci wtajemniczanego, rozpadu jego członków i ponownej rekonstrukcji cia-J

ła w nowej postaci.

W islamskiej tradycji sufizmu mistycy rozpoczynają duchową drogę pódl

wpływem wskazówek otrzymanych we śnie. W szkoleniu uzdrawiaczy indiańskiego

plemienia Diegueno przyszły znachor ma szereg snów inicjacyjnych, a w ostatnim]

poznaje nazwę leku. Mniej więcej taki sam tryb wprowadzania do zawodu uzdrawia-

cza ma miejsce u australijskich aborygenów (Arunta) i u wielu rdzennych ludów |

amerykańskich (na przykład u Ojibwa, Irokezów i Mohave).

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern I

Western Culture, Albany 1994.

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia of Religion, New York 1987.

Van Der Leeuw, G.: Religion in Essence and Manifestation, t. 1, Gloucester 1967 (tłum. z pierwszej

go wydania niemieckiego, 1933).

Inkubacja we śnie

Pojęcie to odnosi się do praktyk wywoływania marzeń sennych w określonym

celu - np. uzdrawiania, uzyskania porady, wróżenia itp. Były one niezwykle popu-1

larne w świecie starożytnym, w krajach o tak odmiennej kulturze, jak Mezopotamia, I

Egipt, Grecja czy Rzym. Teoretyczne zasady leżące u podstaw tej tradycji we wszy-j

stkich starożytnych cywilizacjach usystematyzował Scott Cunningham (s. 19):

1. Bóstwa interesują się swymi wiernymi.

2. Sny są zsyłane przez bogów i boginie.

3. Świątynia jest miejscem, w którym wierny w cielesnej postaci znajduje się naj-1

bliżej boga, którego jest wyznawcą.

4. A zatem sen w świątyni gwarantuje otrzymanie bezpośrednich wskazówek odj

bóstwa.

Tradycja wieszczego snu w świątyniach mogła niezależnie rozwinąć się w Me-

zopotamii i Egipcie, mogła też zostać przeniesiona z jednej cywilizacji do drugiej.

Fakt, iż w Mezopotamii zainteresowanie wróżbami we śnie było tak silnie zakorzenio-

Inkubacja we śnie

ne, zdaje się wskazywać, że tam właśnie praktyka ta zrodziła się najwcześniej. W prze-

ciwieństwie do tradycji utrwalonej w Mezopotamii, w kulturze greckiej inkubację

w trakcie snu stosowano głównie w celach leczniczych, przede wszystkim w świąty-

niach Eskulapa. Tradycja ta przeniknęła do kultury chrześcijańskiej, a wierni szukali

uzdrowienia w snach w uświęconych miejscach (zwłaszcza w kościołach budowanych

na ruinach świątyń Eskulapa) jeszcze w początkach dwudziestego wieku.

Najwcześniejsze miejsca kultu nie były poświęcone wyłącznie praktykom wy-

woływania wieszczych snów, ale schemat był w zasadzie ten sam. Ludzie przyby-

wali do świątyń na pewien czas i spali w nich w nadziei otrzymania we śnie od bo-

gów uzdrowicielskiego przesłania lub odpowiedzi na dręczące ich pytania. Przed za-

śnięciem pościli i odprawiali rozmaite rytuały. Jeżeli świątynia znajdowała się dale-

ko od miejsca ich pobytu lub gdy dana osoba była zbyt słaba, żeby podjąć nieodzow-

ny post, kąpiele lub inne rytualne praktyki, czynił to za nią inny człowiek. W epoce

rozkwitu cywilizacji babilońskiej w starożytnej Mezopotamii zadania tego zazwy-

czaj podejmował się kapłan. W innych czasach w pobliżu zawsze znajdowali się ka-

płani gotowi pomóc w interpretacji snów.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Słeep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia ofReligion, New York 1989.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

PACJENT PRAGNĄCY UZDROWIENIA WE ŚNIE PRZEZ ESKULAPA

Inkuby i sukkuby

INKUB, ALBO SENNY

KOSZMAR -JOHN

HENRY FUSELI

(1741-1825)

Inkuby i sukkuby

Choć legenda głosząca, że duchy i demony przyjmują ludzką postać, aby spół-1

kować ze śmiertelnikami, sięga czasów starożytnych, jednakże niewiele ma współ-1

nego z wiarą w istnienie inkubów i sukkubów, które zaludniały wybujałą wyobra-

źnię ludzi w Średniowieczu. Szczególnie w okresie Inkwizycji, kiedy zarówno zwy-

kli ludzie, jak i przedstawiciele kleru niemal obsesyjnie doszukiwali się wszędzie

przejawów działania złych duchów, powstało wiele legend o erotycznych ekscesach

tych demonów.

Sukkuby przybierały postać pięknych kobiet i uwodziły mężczyzn, natomiast

inkuby jawiły się jako przystojni mężczyźni uwodzący kobiety. Choć same bezpłod-

ne, inkuby mogły zapładniać kobiety nasieniem uzyskanym przez sukkuby od męż-

czyzn - w ten sposób tłumaczono niekiedy ciąże będące skutkiem romansów. Takie

tłumaczenie nie tylko uwalniało kobiety od zarzutu rozwiązłości, lecz chroniło przed

zgładzeniem noworodka, który nie mógł być przecież pomiotem demona, skoro zo-

stał poczęty z nasienia mężczyzny.

100

Interpretacja snów

Choć inkuby czyniły niekiedy figle na jawie, to jednak bardziej były przydat-

ne do tłumaczenia erotycznych snów w społeczeństwie, w którym zakazane stosun-

ki seksualne postrzegano jako dzieło szatana. Łatwo sobie wyobrazić konsternację

dostojników kościelnych, mnichów i mniszek, budzących się z pełnych realizmu,

erotycznych snów. Przypisanie tych marzeń sennych złym duchom, które uwodziły

we śnie żyjących w celibacie nieszczęśników, pozwalało im uzyskać rozgrzeszenie.

Źródła:

Guiley, Rosemary Ellen: The Encyclopedia ofWitches and Witchcraft, New York 1989.

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Instytut Świadomych Snów

Stephen LaBerge, jeden z pionierów badań nad świadomymi snami, kieruje

także Instytutem Świadomych Snów. Instytut organizuje warsztaty i wykłady zwią-

zane z tą tematyką. Wydaje informator Night Light, prowadzi także korespondencyj-

ny kurs świadomego śnienia. Kontakt można nawiązać pod adresem: Lucidity Insti-

tute, 2555 Park Blvd., No. 2, Pało Alto, CA 94306.

Źródło:

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Interpretacja snów

Sny mają częstokroć tak dramatyczną treść, że skłaniają nas do zastanowienia

się nad ich charakterem i znaczeniem. Prawie każdy człowiek miał sen tak wyrazisty,

że bez wątpienia zapowiadał on coś ważnego, ale nie potrafił zgłębić jego przesłania.

Sytuacje tego rodzaju sprawiają, że czasem uznajemy, iż sny w ogóle nic nie znaczą.

Często, nawet w starożytności, dowodzono, że sny nie mają żadnego znacze-

nia. Niedawno, bo w 1977 r., Robert McCarley i J. Allan Hobson opracowali model

syntezy aktywacyjnej snów, w którym kładzie się nacisk na czysto fizjologiczne

podłoże marzeń sennych, odrzucając zatem wszelkie inne hipotezy przypisujące

snom jakiekolwiek znaczenie.

Mimo iż takie podejście w jakimś sensie wydaje się atrakcyjne, to jednak nie

tłumaczy złożonej natury marzeń sennych. W całej historii ludzkości i we wszyst-

kich kulturach przynajmniej niektórym snom przypisywano znaczenie. Aż do po-

czątków nowoczesnej psychologii i psychoanalizy marzenia senne traktowano naj-

częściej jako przepowiednie i znaki.

W starożytności do interpretacji symboliki snów służyły senniki. Związek

między poszczególnymi elementami marzeń sennych a przewidywanymi zdarzenia-

mi był częstokroć bardzo niejasny. Na przykład sen, w którym śniący siedzi na da-

chu, miał oznaczać, że osoba ta nie powinna wybierać się w najbliższym czasie

101

Interpretacja snów

w długą podróż. We współczesnych sennikach związek między symboliką a interj

pretacją jest wyraźniejszy.

Choć związków tych nie odkrył Zygmunt Freud, to jednak jemu i jego

uczniom zawdzięczamy dostrzeżenie w marzeniach sennych ważnego czynnika po-

zwalającego zrozumieć psychikę śniącego, a szczególnie jego problemy. Freud uwa-!

żał, że marzenia senne pozwalają nam zaspokoić instynktowne popędy nie akcepto-

wane przez społeczeństwo. Abyśmy się jednak nie budzili w środku nocy pod wpły-

wem silnych emocji spowodowanych dosłownym spełnieniem pragnień, umysł śpią-1

cego przekształca treść snu w taki sposób, aby ukryć jej prawdziwe znaczenie. Dla-

tego celem Freudowskiej interpretacji snów jest dotarcie do tego ukrytego sensu. I

Carl Gustav Jung traktował sny nieco odmiennie, widząc w nich odbicie nie-1

świadomej jaźni stanowiącej mieszaninę niższych instynktownych popędów orazl

wyższych duchowych bodźców. Celem snu nie jest ukrycie, lecz przekazanie infor-\

macji do świadomości. Innymi słowy nieświadomość to rodzaj inteligencji dążącej I

do kierowania i wspomagania świadomej jaźni. Ale nieświadomość nie przekazuje!

tych informacji w sposób dosłowny, lecz posługuje się symbolami, wymagającymi!

interpretacji. Analiza snów według Junga polega zatem na pomaganiu pacjentowi!

w interpretacji posłania z nieświadomości.

Inne szkoły psychologii głębi, powstałe na bazie Freudowsko-Jungowskiej

tradycji, także uznają sny za rodzaj przesłania z nieświadomego umysłu, któremu I

kształt nadaje stan psychiczny. We wszystkich tych szkołach sny uważa się za nieja-l

sne strzępy informacji, których prawdziwe znaczenie można poznać jedynie drogą I

interpretacji. Podejście to najwyraźniej występuje w terapii Gestalt, polegającej na!

odgrywaniu przez pacjenta różnych składników marzeń sennych w celu odkrycia!

(czyli interpretacji) znaczenia snu. Inna metoda terapii Gestalt polega na układaniu

przez śniącego dialogu między rozmaitymi składnikami snu i analizowaniu rezulta-1

tu tego dialogu.

Niektórzy psychologowie głębi ostro kwestionują zasady interpretacji snów I

według metod ustalonych przez Freuda i Junga. Rzecznicy tej grupy, którym prze-1

wodzi James Hillman, nie akceptują twierdzenia, że sny zawsze należy dzielić na

fragmenty, a następnie ponownie składać w jedną całość, która ma sens dla racjonal-1

nego umysłu na jawie, co oznacza przedłużenie świadomości w stanie czuwania na I

świadomość w stanie snu i narzucanie śniącemu umysłowi roli służebnej wobec I

umysłu na jawie. Hillman pyta: Dlaczego nie słuchać marzenia sennego i nie pozwą-1

lać mu kształtować umysłu czuwającego, miast czynić odwrotnie? W rzeczywistości I

postulat Hillmana jest mniej radykalny niż się zdaje, a to ze względu na z gruntu Jun-1

gowskie pojmowanie marzeń sennych, które widzi w snach symboliczny język mi-1

tologii i poezji. Tak więc punkt widzenia Hillmana jest bardziej formą protestu prze-

ciwko dosłowności propagowanej przez współczesnych zwolenników obiektywizmu

świadomości - dosłowności, która jego zdaniem izoluje psyche - niż poważną pro-

pozycją przekształcenia świadomości na jawie tak, aby przypominała to, co widzi-

my we śnie.

102

Irokezi

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Hillman, James: The Dream and the Underworld, New York 1979.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Irokezi

Irokezi są rdzennymi mieszkańcami Ameryki Północnej, lecz ich centra osie-

dleńcze znajdują się obecnie w północnej części stanu Nowy Jork. W kulturze Iro-

kezów sen stanowi „przejaw pragnienia duszy", a zatem ich podejście zbliżone jest

do współczesnej psychoanalizy. Indianie z tego plemienia wierzą, że dusze ludzkie

mają wrodzone, lecz skryte pragnienia, które ujawniają się właśnie w snach.

Dlatego Irokezi bardzo skrupulatnie rejestrują treść marzeń sennych i starają

się spełniać pragnienia duszy ujawnione podczas snu. Uważają też, że jawna treść

marzenia sennego raczej ukrywa niż odsłania prawdziwe życzenia duszy. Ponieważ

nie każdy potrafi właściwie interpretować sny, Irokezi zwracają się o pomoc do spe-

cjalizujących się w tym członków plemienia.

INDIAŃSKA MASKA

PLEMIENNA IROKEZÓW

103

Islam

Irokezi znają potęgę nieświadomych pragnień wyrażonych w symbolicznej

formie w czasie snu i wiedzą, że brak możliwości realizacji tych pragnień może pro-

wadzić do chorób psychicznych. Uważają, że sny ujawniają nie tylko życzenia śnią-

cego, lecz także dążenia istot nadprzyrodzonych. Niespełnienie tych dążeń może

okazać się niebezpieczne, sprowadzić na śniącego śmierć lub nieszczęście na cafe

plemię, a nawet koniec świata.

Według relacji jezuickich misjonarzy z siedemnastego wieku, dla Irokezówje- j

dyną s'więtością były sny. Całkowicie podporządkowywali się nakazom w nich za-

wartym. Wierzyli, że powinni wykonywać je przy najbliższej sposobności. Jezuici

bardzo ubolewali nad tym, że nie potrafią zniszczyć tej wiary u Indian. Kwakrzy, |

którzy przybyli w te okolice w 130 lat później, także zaobserwowali ten sam szacu-

nek dla snów.

Wiara w sny trwa u Irokezów nawet w dwudziestym wieku , choć nie jest już

tak silna. Nawet dziś sny dyktują wybór sposobu leczenia, członkostwo w tajnych

zgromadzeniach szamanów, wybór przyjaciół, a nawet to, czy się jest (lub nie) za-

dowolonym z życia. Sny, które przyśnią się pierwszego dnia roku, zwłaszcza te rea-

listyczne, nadal opowiada się członkom plemienia specjalizującym się w ich inter-

pretacji.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Eiploring the Religious Meanings ofDreams in Modem''

Western Culture, Albany 1994.

Kenton, Edna: The Indians of North America, t. 1-2, New York 1929.

Wallace, A. F. C: „Dreams and the Wishes of the Soul: A Type of Psychoanalytic Theory among thej

Seventeenth Century Iroquois", American Anthropologist 60 (1958); s. 234-248.

Islam

Muzułmanie przywiązują do snów dość dużą wagę, co miało niemały wpływ

na duchowe życie w cywilizacji islamu. Sama religia należy do objawionych, a jej za-

sady zostały przekazane za pośrednictwem anioła prorokowi Muhammadowi w dru-1

giej połowie jego życia między 610 r. a 630 r. n.e. Spisane zostały w Koranie.

W kosmologii muzułmańskiej istnieje niewidzialny świat, na który składają

się niebo i piekło. Jest też świat widzialny, w którym żyją ludzie i inne formy życia!

Według islamu oba światy stworzyła nadprzyrodzona potęga, która też rządzi nimi I

i na końcu osądzi. Ludzkość może ją poznać tylko za pośrednictwem proroków.

Muzułmanie dzielą proroków według ich zdolności percepcji - od wizjij

i dźwięków we śnie, po pozazmysłowe poznanie na jawie. Zgodnie z tą klasyfikacją

- zaczerpniętą zapewne ze Starego Testamentu - są prorocy, którzy widzą i słyszą

anioła we śnie. Wyżej w hierarchii znajdują się wysłannicy, zdolni postrzegać anio-l

ły na jawie. Na samym szczycie znajduje się sześciu wielkich proroków, upoważnio-1

nych do objawiania nowych praw i otrzymywania przesłań od anioła na jawie. Sąni-

104

Islam

mi Adam, Noe, Abraham, Mojżesz, Jezus i Muhammad, który jako ostatni zamyka

cykl sześciu okresów proroczych.

W czasach Muhammada nie czyniono różnicy między snem a wizją na jawie.

Sam Prorok otrzymywał wskazówki duchowe w obu stanach. Sny odgrywały ważną

rolę w życiu Muhammada, który właśnie we śnie otrzymał pierwsze objawienie i do-

wiedział się o swoim powołaniu. Jego sen o wprowadzeniu w tajemnice Kosmosu,

znany jako Nocna podróż, rozpoczyna się pojawieniem archanioła Gabriela przed

Muhammadem śpiącym w grocie góry Hira. Jadąc na srebrzystej półkobyle, półczło-

wieku, Muhammad przybył do Jerozolimy, środka świata, gdzie rozmawiał i modlił

się z Abrahamem, Mojżeszem i Jezusem. Potem przebył siedem sfer niebieskich,

każdą o innej barwie, a następnie morze białego światła, by na koniec zbliżyć się do

Boga. Według niektórych wersji Nocnej podróży Muhammad zstąpił także w głąb

ziemi, zdobywając wszelkie dostępne człowiekowi wrażenia.

Jeszcze przed objawieniem Muhammad miał inne sny, których opis także

znajdujemy w Koranie. Pojawiły się w formie odrębnych świetlistych i dźwięcznych

wrażeń, których Prorok nie umiał przetłumaczyć, a znajdują się one na początku

wielu sur (rozdziałów) Koranu jako pojedyncze litery.

Koran zawiera kilka snów zapożyczonych ze Starego Testamentu. Sen Józefa

w Biblii na przykład, mimo różnic w szczegółach, bardzo przypomina podobną re-

lację w Koranie. Często w tej świętej księdze spotykamy przypadki objawienia we

śnie, jak to, że matce Mojżesza przyśniło się, iż powinna oddać siostrze faraona swe-

go syna na wychowanie.

Muzułmanie wierzą, że archanioł Gabriel zsyła sny prawdziwe, natomiast de-

mony są źrółem złych snów. To, czy sen można uznać za prawdziwy, zależy od po-

, ry, w której się przyśnił. Uważa się, że sny nad ranem to sny prawdziwe. Są to sny,

w których ukazuje się Bóg, prorok Muhammad, aniołowie lub dobrzy muzułmanie.

Natomiast snów, w których pojawiają się demony nie można uznać za prawdziwe,

dotyczy to także snów zrodzonych z pragnień i trosk dnia codziennego, jak również

marzeń sennych wywołanych magicznymi sztuczkami.

Według wierzeń islamu sny mogą pojawiać się też z inspiracji dżinnów (du-

chów zamieszkujących ziemię) i Szatana. Ponieważ religia ta zabrania tworzenia ja-

kiegokolwiek wizerunku Boga, obraz Jego, aniołów lub spadającego nieboskłonu

może pojawić się tylko w fałszywym śnie.

Mówi się, że zwykli ludzie mogą otrzymywać przepowiednie tylko we śnie,

natomiast mistycy mają widzenia na jawie lub w stanie półsnu. Niektóre sny o wy-

jątkowym znaczeniu uważa się za szczególną łaskę boską, dzięki nim bowiem zwy-

kły śmiertelnik może poznać świat pozamaterialny.

Ponieważ trudno jest odróżnić sny prawdziwe od fałszywych, w islamie uzna-

je się konieczność interpretacji marzeń sennych. Często jest to proces bardzo złożo-

ny. W islamie sny mężczyzn uznaje się za ważniejsze niż sny kobiet, a wśród kobiet

- sny mężatek, które uważa się za cnotliwe i godne szacunku.

105

Islam

W późnym średniowieczu interpretacja snów zyskała status dyscypliny teolo-

gicznej. Mistycy muzułmańscy z tego okresu, którzy dla uzyskania objawienia pę-1

dzili pustelniczy żywot w zamkniętych celach, twierdzili, że między światem matę-1

rii a światem intelektu istnieje jeszcze inna sfera. Doktryna „królestwa obrazów" I

wyłoniła się z prób mistyków ustalenia struktury proroczego objawienia, co z kolei

umożliwiłoby określenie stopnia realności doświadczeń duchowych podczas wizji

i objawień. Według tej doktryny świat obrazów osiągalny jest jedynie poprzez wy-

ćwiczoną wyobraźnię. Gdy człowiek osiągnie odpowiedni stopień rozwoju ducho-

wego, zakładając, iż jego dusza jest czysta i dostatecznie silna, może udać się do te-

go świata i poznawać go dzięki wyższemu duchowemu pojmowaniu.

Źródła:

Coxhead, David i Hiller, Susan: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

Crim, Keith [wyd.]: The Perennial Dictionary of World Religiom, San Francisco 1981.

Gnuse, Robert Karl: The Dream Theophany of Samuel: Its Structure in Relation to Ancient Near fii-

stern Dreams and Its Theological Significance, Lanham 1984.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

106

Sen to małe ukryte drzwi

do najgłębszego

i najtajniejszego

sanktuarium duszy...

(Carl Gustav Jung)

Jakub

Drugi i trzeci pod względem ważnos'ci sen w tradycji judeo-chrześcijańskiej

przyśnił się synowi Izaaka, patriarsze Jakubowi, który zmienił później imię na Izrael.

Uważa się go za protoplastę narodu wybranego, jego zaś synowie stali się protopla-

stami dwunastu plemion dzieci Izraela. Pierwszy sen przyśnił się Jakubowi podczas

podróży do Haranu, gdzie miał nadzieję pojąć za żonę jedną z córek stryja Labana:

Kiedy Jakub wyszedłszy z Beer-Szeby wędrował do Haranu,

trafił na jakieś miejsce i tam się zatrzymał na nocleg, gdyż słoń-

ce już zaszło. Wziął więc z tego miejsca kamień i podłożył go

sobie pod głowę, układając się do snu na tym właśnie miejscu.

We śnie ujrzał drabinę opartą na ziemi, sięgającą swym wierz-

chołkiem nieba, oraz aniołów Bożych, którzy wchodzili w górę

i schodzili na dół. A oto Pan stał na jej szczycie i mówił: „Ja je-

stem Pan, Bóg Abrahama i Bóg Izaaka. Ziemię, na której le-

żysz, oddaję tobie i twemu potomstwu. A potomstwo twe bę-

dzie tak liczne jak proch na ziemi, ty zaś rozprzestrzenisz się na

zachód i na wschód, na północ i na południe; wszystkie plemio-

na ziemi otrzymają błogosławieństwo przez ciebie i przez

twych potomków. Ja jestem z tobą i będę cię strzegł, gdziekol-

wiek się udasz; a potem sprowadzę cię do tego kraju. Bo nie

opuszczę cię, dopóki nie spełnię tego, co ci obiecuję". A gdy

Jakub zbudził się ze snu, pomyślał: „Prawdziwie Pan jest na

tym miejscu, a ja nie wiedziałem" (Księga Rodzaju 28:10-16).

107

Jakub

DRABINA JAKUBA - GUSTAVE DORE (1832-

1883)

108

Jasnowidzenie

Sen ten miał potwierdzić Jakubowi umowę zawartą z Abrahamem i upewnić

go, że choć teraz znajduje się w niekorzystnej sytuacji, to jednak Bóg go kocha i tro-

szczy się o niego.

Wskutek tego objawienia Jakub zupełnie inaczej zaczął pojmować swoją mi-

sję. Dla niego nie był to tylko sen, lecz bardzo głębokie doznanie duchowe. Czter-

naście lat później Jakub miał inny sen, w którym uświadomiono mu, iż powinien

i wrócić do ziemi rodzinnej.

Potem Bóg wielokrotnie jawił się Jakubowi. Słynny jest sen w Peniel,

w którym Bóg ukazał się w postaci anioła i obaj zmagali się z sobą aż do zachodu

słońca. Jakub był silniejszy i nie pozwolił aniołowi odejść bez udzielenia błogosław-

nieństwa. Anioł pobłogosławił Jakuba, nadając mu jednocześnie imię Izrael.

Jakub nazwał to miejsce Peniel, co oznacza „oblicze Boga". „Mimo iż widzia-

łem Boga twarzą w twarz, jednak ocaliłem me życie" (Księga Rodzaju 32:31). Tak

więc w wyniku przeżyć we śnie Jakub otrzymał nową tożsamość i nowy status, al-

bowiem to jego imię nadane zostało całemu ludowi Izraela.

W wiele lat później Jakub miał ostatnie widzenie w drodze do Egiptu. Bóg

ukazał mu się osobiście i zapewnił, że to właśnie z Jego woli Jakub udaje się do ob-

cego kraju. Bóg udaje się wraz z nim, ale ponieważ ziemia Kanaan miała być miej-

scem spełnienia warunków umowy, to Jego wolą jest, aby Jakub wraz z potomkami

powrócił do niej. Następnie obiecał, że utracony dawno temu syn Jakuba, Józef, za-

mknie ojcu oczy po śmierci.

Źródła:

Gnuse, Robert Karl: The Dream Theophany of Samuel: Its Structure in Relation to Ancient Near Ea-

stern Dreams and Its Theological Significance, Lanham 1984.

Kramer, Kenneth R: Death Dreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Jasnowidzenie

Jasnowidzenie zalicza się do grupy zjawisk takich jak ESP (extrasensory per-

ception - poznanie pozazmysłowe), telepatia, medialność, a określenia te często

używane są wymiennie i w sposób nieprecyzyjny. Jasnowidzenie oznacza pozazmy-

słową wrażliwość przejawiającą się w formie wizualnej.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. J. B. Rhine oraz inni bada-

cze zjawisk parapsychologicznych przeprowadzali eksperymenty polegające na wyty-

powniu dwóch osób, z których jedna miała za zadanie wysyłać mentalny obraz do dru-

giej, ta zaś z kolei miała go odebrać tą samą drogą. Na początku Rhine posłużył się

prostymi symbolami: kołem, krzyżem, kwadratem i linią falistą, które narysowane by-

ły na kartkach. W kolejnych eksperymentach zastosowano obrazy bardziej złożone.

Badacze jasnowidzenia sennego posługiwali się tym samym modelem podsta-

wowym, z tą różnicą jednak, że odbiorca spał w trakcie eksperymentu. Obraz wysy-

łany przez drugą osobę powinien był się pojawić w marzeniach sennych śpiącego

109

Jawna treść marzeń sennych

partnera. Choć technika ta nie jest nowa (stosowano ją już od 1819 r.), naukowo

opracowana została dopiero w 1962 r. w tzw. Maimonides Project on Paranormal

Dreams. Taką nazwę eksperyment zawdzięcza temu, że laboratorium, w którym go

przeprowadzano, znajdowało się w Maimonides Hospital w Brooklynie. Badaniami

kierował Montague Ullman, ordynator oddziału psychiatrycznego. W dwa lata

później do badań włączył się także Stanley Krippner. Obaj eksperymentatorzy opu-

blikowali wiele artykułów i znaną książkę Dream Telepathy (1973).

Szczegóły kolejnych etapów eksperymentu różniły się wprawdzie znacznie,

ale podstawową procedurą było podłączenie śpiącej osoby odbierającej obraz do

elektroencefalografii. Osoba przesyłająca obraz była informowana o tym, że jej part-

ner wszedł w stadium REM (szybkich ruchów gałek ocznych) i miała za zadanie

skoncentrowanie się na mentalnym przekazaniu śpiącemu obrazu, który nikomu

przed eksperymentem nie był znany. Przesyłanie trwało aż do zakończenia stadium

REM. Tę samą procedurę stosowano przez całą noc, przy czym obraz był przesyła-

ny tylko w stadium REM. Rano obudzonemu odbiorcy pokazywano osiem obrazów,

które miał ułożyć w kolejności, w jakiej zostały mu nocą przesłane.

W sumie w trakcie Programu Maimonides przeprowadzono trzynaście poważ-

nych eksperymentów, z których osiem dało statystycznie znaczące rezultaty, po-

twierdzając tym samym parapsychologiczną naturę zjawiska.

Źródła:

Shepard, Leslie A.: Encyclopedia ofOccultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Wolman, Benjamin B.: Handbook of Parapsychology, New York 1977.

Jawna treść marzeń sennych

Jawną treścią marzeń sennych Zygmunt Freud określał zapamiętaną treść I

marzeń sennych w postaci takiej, jaką pacjent relacjonuje przed analizą. Psychoana-I

litycy uważają, że prawdziwy sens snu pozostaje ukryty pod jawną jego treścią. Za-

daniem psychoanalizy jest ujawnienie rzeczywistego znaczenia snu, które Freud na-

zywał ukrytą treścią marzenia sennego.

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie!

ukazało się w 1901 r.)

Wolman, Benjamin B. fwyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, PsychoanaM

sis, & Neurology, New York 1977.

Joga

Z rejonu południowej Azji (obejmującego współczesne Indie, Tybet, Pakistan

i Bangladesz), wywodzą się dwa największe systemy religijno-filozoficzne: hindu-

110

Józef (mąż Marii)

izm i buddyzm. Oba powstały z tradycji kulturowej, która świat znany nam z co-

dziennego doświadczenia uważa za coś w rodzaju „snu", złudnego i nierzeczywiste-

go. Dążeniem wyznawców jest „przebudzenie się" z ziemskiego marzenia sennego.

Metodą mającą pomóc w owym przebudzeniu jest joga. Na Zachodzie jest ona

szeroko rozpowszechniona jako hatha joga, dlatego pojęcie to przede wszystkim ko-

jarzy się nam z zestawem egzotycznych ćwiczeń cielesnych. Tymczasem oryginalna

koncepcja jogi obejmuje wiele rozmaitych praktyk, mających na celu wyzwolenie

człowieka z błędnego koła reinkarnacji.

Mimo iż tradycja hinduistyczna mówi o „przebudzeniu się ze snu", to jednak

nurt jogi ukierunkowany na kontrolowanie snu rozwinął się dopiero w buddyzmie ty-

betańskim (choć zapewne miał poprzednika w hinduizmie tantrycznym). Według

tradycji mistrz Marpa wprowadził w Tybecie w jedenastym wieku sześć elementów

jogi, w tym także naukę o snach.

Tybetańska joga marzeń sennych zawiera także to, co na Zachodzie nazywamy

świadomymi snami. Świadomy sen nie jest sam w sobie formą medytacji, ale jogę

snu należy praktykować właśnie podczas świadomego snu. Jogin (osoba praktykująca

jogę) sprawuje kontrolę nad tym co dzieje się w jego śnie, dowiadując się, że świat snu

jest nietrwały, podatny na manipulację, że jest funkcją świadomości. Jeżeli właściwie

pojmie płynącą stąd naukę, że ten świat i świat snu są wytworem umysłu, stwierdzi, iż

cala rzeczywistość dostępna zmysłom jest złudzeniem. Umiejętność kontrolowania

marzeń sennych pozwala praktykującemu jogę określić, dokąd uda się jego świado-

mość po śmierci. Jest to główny cel większości szkół buddyzmu tybetańskiego.

Źródła:

Feuerstein, Georg: Encyclopedic Dictionary ofYoga, New York 1990.

Gillespie, George: „Lucid Dreams in Tibetan Buddhism" [w:] Gackenbach, Jayne i LaBerge, Ste-

phen [wyd.]: Conscious Mind, Sleeping Brain, New York 1988.

Zimmer, Heinrich: Philosophies of India 1951.

Józef (mąż Marii)

Wśród sześciu snów relacjonowanych w Nowym Testamencie znajdują się

także sny Józefa, męża Marii - matki Jezusa. Istnieje pewne podobieństwo między

lózefem z Księgi Rodzaju - znanym z wieszczych snów i ich interpretacji - a Józe-

fem z Nowego Testamentu, który według genealogii św. Mateusza także był synem

lakuba. Po tym, jak Maria powiedziała mu, że jest brzemienna i że odwiedził ją

anioł, Józef miał sen, w którym anioł Pański powiedział:

Gdy powziął tę myśl, oto anioł Pański ukazał mu się we śnie

i rzekł: „Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Ma-

ryi, twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się

w niej poczęło. Porodzi Syna, któremu nadasz imię Jezus, On

bowiem zbawi swój lud od jego grzechów" (Mat. 1:20-21).

111

Józef(syn Jakuba)

Według prawa żydowskiego zaręczyny były dla obu stron wiążące, a za cudzo-

łóstwo w tym okresie groziła kara s'mierci, tak dla mężczyzny, jak i dla kobiety. Lecz

pod wpływem snu Józef pogodził się z tą nie wyjas'nioną ciążą, która wzbudziła

w nim zazdrość i niepokój. Postacią ze snu był archanioł Gabriel, który już przed-

tem ukazał się Marii na jawie. Pojawił się także w drugim śnie Józefa, po tym, jak

trzej królowie otrzymali także we śnie ostrzeżenie, żeby nie udawali się do Heroda,

lecz powrócili do swych krajów inną drogą:

Gdy oni odjechali, oto anioł Pański ukazał się Józefowi we śnie

i rzekł: „Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i uchodź do Egiptu;

pozostań tam, aż ci powiem; bo Herod będzie szukał Dziecię-

cia, aby Je zgładzić" (Mat. 2:13).

W śnie tym Józefowi obiecano stałą opiekę i przewodnictwo, postanowił więc

być posłusznym woli boskiej.

Po śmierci Heroda Józef miał podczas pobytu w Egipcie trzeci sen:

I rzekł archanioł: „Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i idź do

ziemi Izraela, bo już umarli ci, którzy czyhali na życie Dziecię-

cia" (Mat. 2:20).

Józef i tym razem okazał posłuszeństwo boskim poleceniom, porzucił z rodzi-

ną Egipt i udał się do Izraela.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding ofDreams: or, The Machinations ofthe Night, London

1968.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteńes ofthe Unconscious Mind, New Yorki

1993.

Józef (syn Jakuba)

W Starym Testamencie czytamy, że Józef, syn Jakuba, miał co najmniej dwa

ważne sny. Był jedenastym synem Jakuba i pierworodnym Racheli. Rodzina żyła

w Kanaan, gdzie wszyscy synowie Jakuba byli pasterzami stad ojca.

Józef był ulubieńcem Jakuba, dostał od niego wspaniałą kolorową szatę, co I

oznaczało, iż ojciec uznaje go spadkobiercą. Bracia Józefa najpierw zazdrościli mu

miłości okazywanej przez ojca, a w końcu szczerze znienawidzili go. Kiedy miał sie-

demnaście lat, opowiedział im swój sen, po którym ich nienawiść wzrosła jeszcze

bardziej. Sen miał proroczy charakter, przepowiadał Józefowi uprzywilejowaną po-

zycję wobec braci:

„Posłuchajcie, jaki miałem sen. Śniło mi się, że wiązaliśmy

snopy w środku pola i wtedy snop mój podniósł się i stanął,

112

Józef(syn Jakuba)

a snopy wasze otoczyły go kołem i oddały pokłon" (Księga Ro-

dzaju 37:6-7).

Potem przyśnił mu się drugi sen:

„Śniło mi się jeszcze, że słońce, księżyc i jedenaście gwiazd

oddają mi pokłon" (Księga Rodzaju 37:9).

Gdy Józef opowiedział ten sen ojcu, Jakub skarcił syna mówiąc: „Co miałby

znaczyć ów sen? Czy ja, matka twoja i twoi bracia mielibyśmy przyjść do ciebie

i oddawać ci pokłon aż do ziemi?" Ale gdy bracia z zazdrości planowali zabić Józe-

fa, Jakub właściwie zinterpretował sen, który wywarł nań wielkie wrażenie, i uznał,

i że jest to przepowiednia zdarzeń, które będą miały wpływ na całą rodzinę.

Józef nie tylko miał prorocze sny, lecz podobnie jak Daniel potrafił interpre-

tować sny innych ludzi, zwłaszcza nie Hebrajczyków. Biblia donosi, że gdy bracia

sprzedali go w niewolę, znalazł się w Egipcie w więzieniu wraz z podczaszym i pie-

karzem królewskim, którzy popadli w niełaskę za obrazę faraona. Obaj mieli tej sa-

mej nocy sny, poprosili więc Józefa, aby im je wytłumaczył. Józef powiedział pod-

czaszemu, że za trzy dni powróci on do swego pałacu, natomiast piekarzowi wy-

wróżył, że za trzy dni faraon pozbawi go urzędu, rozkaże powiesić na drzewie, a pta-

ki rozerwą jego ciało na strzępy.

ANIOŁ UKAZUJĄCY SIĘ JÓZEFOWI WE ŚNIE (ZE ZBIORÓW DOVER)

113

Judaizm

Sam faraon miał dwa sny, które według interpretacji Józefa wróżyły Egiptowi

siedem lat dobrobytu i potem siedem lat nieszczęścia i głodu. Józef zaproponował

działania mające na celu złagodzenie niedostatków tego drugiego okresu, a faraono-

wi tak się ten plan spodobał, że mianował Józefa swym pierwszym ministrem. Na

koniec do Egiptu przybywają jego bracia, żeby w nieurodzajnych latach kupić zbo-

że. W ten sposób udało mu się sprowadzić rodzinę, która darzyła go ogromnym sza-

cunkiem - tak jak przewidywał sen.

Źródła:

Benson, Carmen: Supernatural Dreams and Yisions: Bibie Pwphecy for the Future Revealed, Plain-

field 1970.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Judaizm

Judaizm odznacza się bogatą tradycją, jeśli chodzi o interpretację snów. He-

brajczycy szczególnie interesowali się snami podczas niewoli babilońskiej, a wiado-

mo, że w cywilizacji tej wróżenie ze snów było powszechną praktyką. Hebrajczycy,

podobnie jak inni mieszkańcy tej ziemi, rozróżniali sny dobre i złe.

Talmud babiloński, największy zbiór s'więtych pism żydowskich, często

odwołuje się do snów, zawiera też zasady ich interpretacji i rady, jak unikać złych

snów. Część babilońskiego Talmudu, zwana Berakhot, zawiera opowieści rabinicz-

ne, nauki i refleksje na temat interpretacji snów. Wszędzie mówi się, że interpreta-

cja snów jest ważnym, jakkolwiek niezmiernie trudnym i złożonym zadaniem, albo-

wiem sny są zawsze wieloznaczne. Dlatego interpretatorzy muszą bardzo ostrożnie

podchodzić do odróżniania snów proroczych od nic nie znaczących („podobnie jak

nie ma pszenicy bez słomy, tak też nie ma snów bez rzeczy nieważnych").

Kilku żydowskich proroków ostrzegało przed fałszywymi snami i fałszywymi

interpretatorami twierdząc, że z niewłaściwej interpretacji może zrodzić się herezja.

Judaizm rabiniczny kładzie nacisk na interpretację. Według rabinów nie zinterpreto-

wany sen, to jak nie przeczytany list, a jego znaczenie umyka świadomości. Wiele

snów ma związek ze Starym Testamentem, a słowa pojawiające się w nich odnoszą

się do fragmentów Tory.

Hebrajczycy wyznawali wiarę w jedynego Boga, a to z kolei znajdowało odbi-

cie w ich poglądach na marzenia senne. Tylko Bóg może być źródłem objawienia

w snach. A ponieważ był Bogiem Żydów, zatem uważali oni, że Jego proroctwa są zro-

zumiałe tylko dla nich. W pewnych przypadkach, gdy życzenia Jahwe przekazywane

są za pośrednictwem aniołów-wysłanników, trudno odróżnić sny od wizji na jawie.

W innych śniący słyszy głos Boga, albo -jak Salomon - widzi Pana na własne oczy.

Niemal wszystkie symboliczne sny Starego Testamentu przytrafiały się lu-

dziom wyznania niemojżeszowego. Przykładem mogą być niejasne przepowiednie i

w snach faraona i Nabuchodonozora, które tylko Hebrajczycy potrafili interpretować

114

Jung, Carl Gustav

(w wypadku pierwszego Józef, a drugiego - Daniel). Choć i u Hebrajczyków były

podejmowane próby stworzenia własnej teorii snów, niemniej klasyfikowali oni sny

podobnie jak ludy zamieszkujące sąsiednie obszary.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern

Western Culture, Albany 1994.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Jung, Carl Gustav

Carl Gustav Jung (1875-1961), wybitny psychiatra szwajcarski, był drugą po

Zygmuncie Freudzie osobistością mającą tak ważny wpływ na psychoanalizę. Jego

koncepcje rozwijali później znani terapeuci, jak na przykład Joseph Campbell.

Współczesną koncepcję mitu jako istotnego składnika cywilizacji zawdzięczamy

właśnie Jungowi.

W latach 1907-1913 Jung był uczniem Freuda, uważano nawet, że będzie je-

go następcą. Jednakże drogi obu uczonych rozeszły się, a Jung zaczął rozwijać swo-

ją własną szkołę psychoanalizy. Choć obaj przywiązywali wielką wagę do snów, to

jednak Jung nie kładł tak silnego nacisku na ich seksualny aspekt, w przeciwieństwie

do Freuda, który właśnie w sferze seksualnej upatrywał źródeł nerwic. Po zerwaniu

z Freudem Jung przeszedł trudny okres niepewności i poszukiwań, co dało mu oka-

zję do bliższego poznania własnej nieświadomości. Materiały do swej interpretacji

duchowego rozwoju człowieka czerpał także ze wschodnich tradycji filozoficznych

i z rozmaitych dziedzin okultyzmu, jak na przykład alchemia. Jung był zafascyno-

wany zjawiskami nadprzyrodzonymi, miewał wizje zarówno w dzieciństwie, jak

i w późniejszym wieku.

Jungowska teoria osobowości, a także koncepcja zaburzeń psychicznych i te-

rapii są bezsprzecznie oparte na modelach Freudowskich. Obaj uczeni propagowali

psychologię głębi, uznając, iż nieświadomość stanowi szczególnie ważny aspekt

psychiki. Obaj także postrzegali procesy terapeutyczne jako poznawanie dynamiki

nies'wiadomości. Jung jednakże dzielił wewnętrzny wymiar psychiki na nieświado-

mość indywidualną i nieświadomość zbiorową. Wyodrębnił też to, co nazwał pro-

cesem indywiduacji, który odbywa się w sposób samorzutny, naturalny i autono-

miczny; potencjalnie dany jest każdemu człowiekowi, chociaż większość ludzi nie

us'wiadamia go sobie. Jeśli nie natrafia na przeszkody, zahamowania i wypaczenia,

to wówczas jako proces „dojrzewania lub rozwoju" przedstawia psychiczną parale-

lę wzrostu i starzenia się ciała.

Freud postrzegał nieświadomy, przejawiający się w snach, aspekt jaźni jako

infantylny i animalistyczny, a jawną treść snów jako ukryte odreagowanie społecz-

nie nie akceptowanych popędów. Jung natomiast zajmował bardziej wyrozumiałe

stanowisko, uznając, że nieświadoma jaźń jest mieszaniną niższych instynktownych

115

jung, Carl Gustav

CARL GUSTAVJUNG

(FOT. YOSUF KARSH)

i wyższych duchowych bodźców. Sen nie ma na celu skrywania czegokolwiek, ale |

na odwrót - przekazuje pewne informacje do świadomos'ci. Innymi słowy nieświa-

domość jest rodzajem inteligencji, starającej się kierować świadomą jaźnią i poma-

gać jej. Tak więc analiza snów według Junga ma za zadanie pomóc pacjentowi

w prawidłowej interpretacji informacji pochodzących z nieświadomości.

Jung także w odmienny sposób niż Freud pojmował składniki psyche. Ego re-

prezentuje poczucie indywidualnej jaźni - to, co nazwalibyśmy wizerunkiem same-

go siebie. Wizerunek ten wszelako tworzy się niejako kosztem pewnych skłonności

(na przykład cech społecznie nie pożądanych), które odrzucane są jako „nie-ja". We-

dług Junga owe odrzucone cechy łączą się w coś w rodzaju nieświadomego „prze-

ciw-ego", które nazywał cieniem.

Anima odnosi się do cech uznawanych za żeńskie, które w męskiej psychice

często spychane są do nieświadomości. Równoległe struktury w żeńskiej psychice

noszą nazwę animus. Aczkolwiek wyparte ze świadomości, struktury anima/animus

mają silny wpływ na nasze zachowania. U większości ludzi na przykład następuje

projekcja anima/animus na osoby płci przeciwnej, co przejawia się między innymi

zakochiwaniem się w kimś prawie nieznanym.

116

Jung, Carl Gustav

Terapiajungowska polega między innymi na zintegrowaniu cienia oraz struk-

tur anima/animus z ego pacjenta. Jako nieświadomy biegun ego, przeciw-ego repre-

zentowane przez anima/animus może także być przewodnikiem do sfery nieświado-

mości człowieka i często doświadczane jest w snach jako przewodnik przeciwnej

pici. Cień także może przejawiać się w snach jako osoba, choć zwykle przejawia się

jako osoba tej samej płci. Persona odnosi się do osobowości, którą pokazujemy

światu (czyli jaźń, którą chcemy, aby inni w nas widzieli). Symbolem persony mo-

że być wszystko - ubranie, które nosimy i czyny, jakich dokonujemy we śnie.

Jung zakładał, że marzenia senne spełniają dwojaką funkcję: kompensują we-

wnętrzną nierównowagę (na przykład osoba o nadmiernie analitycznym umyśle mie-

wa sny pełne emocji), wspomagają też proces indywiduacji (czyli proces rozwoju oso-

bowości) ukazując śniącemu obrazy przyszłości. Dzielił też sny na obiektywne i su-

biektywne, albo na obiektywne i subiektywne płaszczyzny interpretacji. Sny obiek-

tywne są odbiciem codziennego życia człowieka, jego stosunków ze światem zewnę-

trznym, ludźmi i zdarzeniami. Sny subiektywne natomiast reprezentują wewnętrzne

życie śniącego, a główne role odgrywają w nich personifikacje jego myśli i uczuć. Po-

nadto Jung uważał, że podobnie jak w dramacie większość snów można podzielić na

cztery elementy: (1) przedstawienie zespołu, (2) rozwój fabuły, (3) moment kulmina-

cyjny (4) spokojne zakończenie, które Jung określał stopniowym ustępowaniem.

Szczególnie ważnym aspektem Jungowskiej analizy snów jest to, co on sam

nazywał archetypami. Podczas gdy indywidualna nieświadomość jest kształtowana

osobistym doświadczeniem, nieświadomość zbiorowa reprezentuje zbiorowe do-

świadczenie całej ludzkości. Zbiorowe doświadczenia gromadzone są w postaci ar-

chetypów, które wytwarzają w nas skłonność do nieświadomego porządkowania

osobistych doświadczeń według pewnych wzorców.

Archetypy nie znajdują odzwierciedlenia w konkretnych obrazach zbiorowej

nieświadomości. Są raczej jak niewidzialne pola magnetyczne, które sprawiają, że

opiłki żelaza układają się w określone wzory. Konkretne przejawy nieuchwytnych

archetypów nazywane są wyobrażeniami archetypowymi, lub - jeśli pojawiają się

we śnie - archetypowymi wyobrażeniami sennymi.

Jung stwierdził, że sny jego pacjentów częstokroć zawierają obrazy i wyobra-

żenia całkowicie im nie znane, lecz zdające się być odbiciem symboli występujących

w którejś z tradycji mitologicznych. Następnie stwierdził, że jeśli potrafi odkryć

szczególne znaczenie danego obrazu lub wyobrażenia w pierwotnej kulturze, umoż-

liwi mu to lepsze zrozumiemie snów, w których się pojawiły. Proces poszukiwania

znaczenia nazywał amplifikacją, która stanowi w jego metodzie interpretacji snów

procedurę rutynową.

Źródła:

Hali, James A.: Jungian Dream Interpretation, Toronto 1983.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Princeton 1968.

I— Memories, Dreams, Reflections, New York 1965.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

117

Sen ujawnia

rzeczywistość,

za którą myśl

nie nadąża.

(Franz Kafka)

Kafka, Franz

Franz Kafka (1883-1924) urodził się w Pradze czeskiej. Uczęszczał do nie-

mieckiej szkoły, a w 1901 r. wstąpił na Uniwersytet Praski, gdzie w 1906 r. uzyskał

stopień doktora praw. W latach 1908-1922 pracował w towarzystwie ubezpieczenio-

wym. W sierpniu 1921 r. zaczął pluć krwią, ale zlekceważył ten objaw, sądząc, iż

ma on podłoże psychiczne. Później stwierdzono, że Kafka cierpi na katar płuc (za-

palenie błony śluzowej) i że grozi mu gruźlica. Najpierw mieszkał przez pewien czas

w miejscowości Żuru w pobliżu Saaz, lecz później resztę życia spędził w sanato-

riach. Zmarł w sanatorium Kierling koło Wiednia.

Wśród jego dzieł znajdują się opowiadania: Przemiana, Wyrok i Lekarz wiej-

ski, a także powieści: Zamek, Proces i Ameryka.

Świat snów był Kafce bardzo bliski, na jawie przeżywał on też stany przypo-

minające marzenia senne. Niejednokrotnie rysował w notatniku obrazy i postacie,

które się w nich pojawiały, ilustrował też nimi niektóre utwory inspirowane wewnę-

trznymi przeżyciami.

Sny zarejestrowane przez Kafkę odznaczają się bogactwem szczegółów i pre-

cyzją obrazów. Kafka zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństw wynikających ze

zbytniego zagłębiania się w świat marzeń sennych, wiedząc, iż prowadzi to do osła-

bienia więzi ze światem rzeczywistym i zerwaniem kontaktu z ludźmi. Praca służy-

ła mu do utrzymania tych związków.

Podobnie jak dla wielu mu współczesnych, sny były dla Kafki przejawem do-

świadczeń nieświadomości. Obdarzony szczególną wrażliwością, potrafił świat ma-

rzeń sennych przedstawić w sposób charakterystyczny dla swego stylu pisarskiego,

119

Kafka, Franz

PRZEMIANA KAFKI - GRANDVILLE (ZE ZBIORÓW DOVER)

jednakowo precyzyjnego w przedstawianiu zarówno rzeczywistości, jak i ułudy.

W jego utworach zaciera się granica między s'wiatem realnym a sennym marzeniem,

a przejście z jednego do drugiego stanu odbywa się równie bezkonfliktowo, jak mię-

dzy jawą a snem.

Kafkowska „technika snu" jest wynikiem traktowania przezeń snu jako dzie-

ła sztuki. Badał on właściwości estetyczne marzeń sennych i związki między nie-

świadomymi procesami umysłowymi a formą i kompozycją snu. Technika ta charak-

teryzuje się właściwym Kafce posługiwaniem się metaforą, która we śnie przedsta-

wiana jest dosłownie. W jego dziennikach często dostrzec można ewoluowanie fa-

buły (to znaczy jej poszczególnych elementów) właśnie z metafory.

W Przemianie, jak w symbolicznym śnie, bohaterem jest obrzydliwy insekt.

Mimo iż opowiadanie nie jest relacją snu bohatera, Gregora, który - jak wynika j

z treści utworu - właśnie przebudził się ze snu i wraca do rzeczywistości, to jednak

wszystko w nim sprawia wrażenie wspomnień z sennego marzenia. Czytelnik od po-

czątku ma wrażenie, że przebywa w świecie snu, który pomimo surrealistycznego

120

Kalapalo

jtoczenia i fantastycznych postaci sprawia wrażenie niewiarygodnie realnego i kon-

kretnego.

Źródła:

Fraiberg, Selma: „Kafka and the Dream", Partisan Review 23, nr 1 (zima 1956); s. 47-69.

Kafka, Franz: The Penal Colony: Stories and Short Pieces, New York 1948.

States, Bert O.: Dreaming and Storytelling, Ithaca 1993.

Kagwahiv

Plemię Kagwahiv żyje w niewielkich osadach wśród tropikalnych lasów Ama-

zonii na terenie Brazylii. Sny w kulturze tego ludu odgrywają istotną rolę i podob-

nie jak mity opowiada się je zarówno w dzień przy pracy, jak i w nocy.

Sny dostarczają informacji o naturze s'wiata i o istotach duchowych, przyno-

szą też zapowiedź przyszłości - w formie dosłownej, metaforycznej lub w postaci

mitów, stanowiących skondensowaną ludową mądrość. Marzenia senne zwykle za-

wierają elementy mitologii, zarówno w jawnej, jak i ukrytej warstwie snu, jak te-

go dowodzi metoda swobodnych skojarzeń. Koszmary senne na przykład wskazują

na bezpośrednią obecność demona.

Opowiadanie sobie i komentowanie snów w plemieniu Kagwahiv odbywa się

według pewnego rytuału. Na przykład sny wróżące nieszczęście opowiada się przy

ognisku, co sprawia, że zły los się odwraca. Natomiast sny wróżące powodzenie na-

leży opowiadać z dala od ognia, żeby nie zapeszyć dobrej nowiny.

Lud Kagwahiv wierzy, że sny umożliwiają łączność między śmiertelnikami

a siłami nadprzyrodzonymi. Dotyczy to zwłaszcza szamanów, którzy porozumiewa-

ją się tą drogą z duchami nieba i innymi wyższymi istotami, spełniają też poprzez

sny swoje zadania.

Źródła:

Kracke, Waud H.: „Dreaming in Kagwahiv: Dream Beliefs and their Psychic Uses in an Amazonian

Indian Culture", Psychoanalytic Study ofSociety 8 (1979); s. 119-171.

Tedlock, Barbara [wyd.l: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Kalapalo

Liczące 200 osób indiańskie plemię Kalapalo żyje w centralnym rejonie Bra-

zylii. Według wierzeń tego ludu sny uwalniają wyobraźnię i wspomnienia, mówią

|też, co osobę śniącą czeka w przyszłości.

Język, jakim Indianie Kalapalo posługują się do interpretacji snów, różni się

od tego, którego używają w życiu codziennym. Marzenia senne zdarzają się wów-

czas, gdy indywidualna „współoddziałująca jaźń" budzi się we śnie i wędruje w po-

121

Kartezjusz

szukiwaniu doświadczeń. Marzenie senne zaczyna się wówczas, gdy współoddzia-1

łująca jaźń kończy wędrówkę i aktywnie bierze udział w jakimś zdarzeniu.

Według Indian Kalapalo proces zapamiętywania odgrywa zasadniczą rolę I

w postrzeganiu poszczególnych obrazów, które kojarzą się ze wspomnieniem wyda-1

rżeń, jakie miały niedawno miejsce. Marzenie senne uważa się za sposób nawiązy-1

wania łącznos'ci z potężnymi istotami, które nawiedzają śniącego, bo są przyciągane |

przez współoddziałującąjaźri w chwili, gdy oddziela się ona od ciała i zaczyna sw

wędrówkę. Pojawienie się we śnie owych potężnych istot umożliwia Indianom 1

lapalo uzyskanie bezpośredniej wiedzy o nich i ich przymiotach, a wiedzę tę możn

potem wykorzystać w życiu na jawie (o ile wizja nie przepowiada tragicznych zda-J

rżeń). Osoba często i chętnie nawiedzana przez potężne istoty, po odbyciu praktyki|

zostaje szamanem.

Marzenia senne pozwalają Indianom Kalapalo uzyskać wgląd w sedno I

nych spraw, umożliwiają też powstawanie nowych związków i wyznaczanie now

ról członkom plemienia. Do snów przywiązuje się wielką wagę, ponieważ wed

wierzeń mają one związek z okresami wielkich napięć i kryzysów. Mają |

ogromny wpływ na przyszłość s'niącego, ukazując mu obecne życie w kontekście je-

go motywacji i wahań. Dlatego Kalapalo wierzą, że śniący jest w znacznym stopniu)

odpowiedzialny za to, co będzie się dalej działo. Interpretacja snów jest procesei

w którym zdobywa się wiedzę o współoddziałującej jaźni.

Źródła:

Basso, Ellen B.: The Kalapalo Indians of Central Brazil, New York 1973.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, SantaF

1992.

Kartezjusz

Żyjący w latach 1596-1650 filozof racjonalista i matematyk, Renę Descai

(Kartezjusz), urodził się w La Haye w Touraine we Francji. Po skończeniu jezuickie-i

go kolegium w La Fleche, udał się w 1618 r. do Holandii, gdzie służył w armii Mai

rycego Nassau, a potem podróżował po Niemczech. Pierwszym jego poważnym c

łem był traktat Regulae ad Directionem Ingenii, wydrukowany w 1701 r., mimo iż u

został on skończony. Jest w nim mowa o metodzie jako drodze do postępu nauki.

W 1634 r. Kartezjusz napisał traktat naukowy Świat, czyli traktat o świetlM

wycofany po tym, gdy dowiedział się o potępieniu Galileusza za głoszenie nauki Ko-I

pernika. W 1637 r. opublikował trzy traktaty z dziedziny fizyki i matematyki: Geo-\

metrię, Dioptrykę i Meteory, poprzedzone Rozprawą o metodzie, które stanowią f

stawowe założenia systemu Kartezjańskiego.

W Rozprawie o metodzie przedstawia swoją zasadę permanentnego zwątpię;

wobec prób znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytanie: Cóż mogę wiedzia

Miał nadzieję, że uda mu się na nie odpowiedzieć dzięki krytycznej refleksji nad wla-1

122

Kartezjusz

snymi przekonaniami. Metoda Kartezjusza polegała na odrzuceniu wiary we wszyst-

ko, co mogło budzić najmniejszą nawet wątpliwość. Odrzucił wiarę w cały świat fi-

zykalny, siebie nie wyłączając; w Boga; w przeszłość, a nawet w twierdzenia mate-

matyczne. Jednym z argumentów popierających słuszność wątpienia było stwierdze-

nie, że wydajemy fałszywe osądy na podstawie złudnych danych zmysłowych,

a zwłaszcza złudzeń pojawiających się w snach, na które często się powoływał.

Kartezjusz uważał, że niezwykle trudno jest odpowiedzieć na pytanie, kto śni

o kim; skąd mamy wiedzieć, że percepcja we śnie jest fałszywa, a na jawie - praw-

dziwa, skoro doznania we śnie są równie wyraziste i żywe, jak na jawie? Twierdził,

że marzenia senne są wyłącznie skutkiem aktywności organów zmysłowych śpiące-

[ go i że reagują one na jego pragnienia. A ponieważ nie potrafimy w sposób jedno-

znaczny rozdzielić percepcji we śnie od percepcji na jawie, nie możemy uznać infor-

macji pochodzących ze zmysłów jako trwałego fundamentu wiedzy. Programowe

zwątpienie Kartezjusza prowadziło do jedynego twierdzenia, w które wątpić nie

mógł, mianowicie że wątpiący musi istnieć. A zatem: „Myślę, więc jestem".

Choć tak chętnie posługiwał się snami do podważenia wiarygodności doznań

zmysłowych, on sam miał kilka znaczących snów. Nocą 10 listopada 1619 r. miał

szereg snów, które sam uznał za odpowiedź na pragnienie znalezienia metody, która

umożliwiłaby mu poznawanie prawdy, co stawiał sobie za cel życiowy. Zgodnie z je-

go własną interpretacją owych snów, które uznał za znak dany od Boga, jego prze-

znaczeniem było poszukiwanie prawdy za pomocą metod matematycznych - zwła-

szcza geometrii analitycznej.

W pierwszym śnie Kartezjusz odczuwał ból i przerażenie. Aby móc iść dalej

by! zmuszony oprzeć się na lewej nodze (oznaczającej nieświadomość), ponieważ

prawa noga (odpowiednik świadomości) była tak słaba, że nie dawała mu już opar-

cia. Przyznając lewej stronie większe znaczenie niż prawej, sen przypomniał Karte-

zjuszowi - który dotąd wierzył tylko w rozum, odrzucając zarówno instynkt, jak i re-

ligię-o znaczeniu i nieodzowności nieracjonalnej strony swej osobowości.

W kolejnym śnie Kartezjusz natknął się na dwie nieznane mu książki - słow-

nik i antologię poezji zatytułowaną Corpus poetarum (Zbiór Poetów), zawierającą

kilka portrecików wygrawerowanych na płytkach miedzianych. Pierwszy wiersz

brzmiał: Quod vitae sectabor iter (Jaka ścieżka prowadzi do drogi życia?), po nim na-

stępował wiersz zawierający alternatywę Est et non (Jest i nie jest). Słownik zawierał

„wszelkie nauki zebrane razem", natomiast antologia, będąca zbiorem złotych myśli

poetów, otwierała przed nim świat emocji i wyobraźni. Związek filozofii i mądrości,

którego owe książki były symbolem, stanowił zarazem odpowiedź, jakiej Kartezjusz

szukai, a w następstwie tego intuicyjnie pojął na jawie jedność wszechnauk.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding ofDreams; or, The Machinations ofthe Night, London 1968.

Descartes, Renę: Discourse on Method, Chicago 1962.

Edwards, Paul [wyd.]: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Kenneth, Paul Kramer: Death Dreams: Uiweiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

123

Katapleksja (paraliż przysenny)

Większość ludzi doświadczyła uczucia, że nie może się we śnie poruszyć.

Niemożność ucieczki przed niebezpieczeństwem lub spowolnienie ruchów, gdy chce

się szybko biec, świadczą o tym, że we śnie nasze mięśnie są zwiotczałe. Podczas

snu w stadium REM (szybkich ruchów gałek ocznych), czyli wówczas gdy ma-

my najwięcej marzeń sennych, ośrodki przekaźnikowe na szczycie rdzenia kręgowe-

go odłączają ośrodki ruchu w korze mózgowej od reszty ciała, z wyjątkiem płuc

i oczu. Dlatego mięśnie szyi nie są w tym stadium snu napięte, co stanowi jedną

z charakterystycznych cech tego stadium.

Naj wyraźnie działa tu mechanizm biologiczny zapobiegający budzeniu się-I

inaczej rzucalibyśmy się we śnie. Odłączenie impulsów motorycznych sprawia, że

somnambulizm zdarza się tylko w stadium non-REM. Jest także przyczyną zabu-

rzeń snu znanych jako porażenie przy senne (które jest czymś innym niż normalne I

we śnie REM zwiotczenie mięśni), kiedy to śpiący człowiek jest całkowicie sparali-

żowany przed zaśnięciem (a czasem także bezpośrednio po przebudzeniu).

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific PerM

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Kompleksy K i wrzeciona snu

We współczesnych badaniach przebiegu snu wyodrębnia się stadia snu na pod-

stawie określonego kształtu fal mózgowych rejestrowanego za pomocą urządzenia zwa-

nego elektroencefalografem (EEG). Zapadanie w sen, określane jako stadium l,jea

w istocie stanem przejściowym między jawą a prawdziwym snem, kiedy to w zapisie

EEG pojawiają się fale zwane kompleksami K i wrzecionami snu, charakterystycznymi

dla stadium 2. Wrzeciona snu charakteryzują się zapisem EEG o częstotliwości od 12

do 14 herców trwającymi przez co najmniej pół sekundy. Kompleksy K to półsekundo-l

we fale ostre, „z wyraźnie zaznaczonymi ujemnymi i dodatnimi odchyleniami" (Anch

i inni). Śniący znajduje się w 2. stadium tuż przed i tuż po stadium REM (szybkich ru-|

chów gałek ocznych), czyli tym, w którym najczęściej pojawiają się marzenia senne.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific PeĄ

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Koncepcja niedoboru

Objaśnianie marzeń sennych oparte na koncepcji niedoboru podkreśla to, cze-

go w snach brak w porównaniu do stanu jawy, niekiedy nawet charakteryzuje je ja-

124

Kondensacja

ko zbyteczne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Najbardziej skrajnym

przykładem tego podejścia jest model syntezy aktywacyjnej snów, który traktuje

marzenia senne jako wynik przypadkowych sygnałów elektrycznych wytwarzanych

przez mózg podczas snu. Tymczasem Zygmunt Freud i inni teoretycy wywodzący

się z jego szkoły postrzegają sny jako ważne kanały łącznos'ci z nieświadomością.

Psychoanalityczne podejście widzi w snach rodzaj zaworów, przez które wydostają

się dziecięce pragnienia, pozwalające w zamaskowany sposób zaspokoić instynk-

towne popędy nie akceptowane przez społeczeństwo. Główną tezą tej koncepcji jest

określenie snów jako protez, które byłyby zbędne w społeczeństwie nie ustalającym

reguł sprzecznych z instynktownymi popędami. Obie te teorie charakteryzują stan

jawy jako świadomy i racjonalny, natomiast sen jako nieświadomy i irracjonalny,

podkreślają też odrębność obu stanów.

Objaśnianie marzeń sennych oparte na przeciwstawnej koncepcji postrzega je

jako stan innego rodzaju świadomości, którą spaja świadomie samoregulujące się

ego ze snu. Według tej hipotezy sny uznaje się za „inteligentny wytwór jakiegoś pro-

cesora planującego sny, jako nieświadome przetwarzanie informacji, jako metaforę,

jako wizualne przetwarzanie percepcji i jako biologiczną bazę poezji i wyobraźni

(Moffitt i inni). Pogląd ten zakłada również, że marzenie senne nie jest aktem wy-

łącznie nieświadomym (spotyka się na przykład także świadome sny), nie jest też

całkowicie irracjonalne. Równocześnie stan czuwania także nie jest ani w pełni ra-

cjonalny, ani w pełni świadomy.

Źródła:

Moffitt, Alan, Kramer, Milton i Hoffman, Robert: The Functions ofDreaming, New York 1993.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neuwlogy, New York 1977.

Kondensacja

Koncepcja snów stanowiących ujście tłumionych pragnień, a jednocześnie

skrywających i cenzorujących rzeczywiste popędy, została po raz pierwszy przedsta-

wiona przez Zygmunta Freuda, ojca psychoanalizy. Według niego celem marzeń

sennych jest zaspokojenie poprzez fantazje instynktownych popędów, których społe-

czeństwo z tych czy innych względów nie akceptuje, jak na przykład pragnienie

uwiedzenia lub zabijania. Gdybyśmy jednak rzeczywiście śnili o uwiedzeniu lub wy-

rządzeniu komuś krzywdy, emocje wywołane w marzeniach sennych spowodowały-

by przebudzenie. Aby więc sen trwał w sposób niezakłócony, umysł przekształca

i ukrywa prawdziwą treść sennych marzeń, zapobiegając wybuchowi silnych emocji.

Proces ten Freud nazywał pracą sennego marzenia, wyodrębniając pięć faz jego faz:

przemieszczenie, kondensację, symbolizację, projekcję i wtórne opracowanie.

Kondensacja, jak sama nazwa wskazuje, jest procesem zmierzającym do ukry-

cia szczególnej myśli, popędu lub emocji poprzez sprowadzenie ich do krótkiej sen-

125

Kontakty z bogami

ne} wizji lub nawet obrazu, którego głębszy sens odczytać jest niełatwo. Kondensa-

cja odnosi się także do skłonności do łączenia dwóch lub więcej dos'wiadczeń w po-j

jedynczy epizod lub obraz. Freud tak to precyzuje:

Z każdego elementu treści sennego marzenia wyłaniają się sko-

jarzeniowe wątki prowadzące w dwóch lub więcej kierunkach;

każda sytuacja w śnie wydaje się być złożona z dwu lub więcej

wrażeń lub doświadczeń (zob. cenzura snów).

Nakładanie się dwóch lub więcej odrębnych warstw skojarzeniowych w jed-J

nym epizodzie snu skutecznie skrywa prawdziwy jego sens.

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze wydanie niemieckie I

opublikowane w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B. [red.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, PsychoanalysĄ

& Neurology, New York 1977.

Kontakty z bogami

W całej znanej historii, we wszystkich kulturach i rejonach świata ludzie

próbowali nawiązywać kontakt z bogami i duchami. W czasach starożytnych pośre-1

dnikami między światem doczesnym a światem duchów były wyrocznie, jasnowi-

dze, szamani i prorocy. Kapłani i kapłanki w starożytnym Egipcie, cesarze w Chi-

nach, szamani shinto, wyrocznie greckie, a także twórcy wielkich systemów religij-

nych zapewniali, że kontaktują się z duchami i otrzymują od nich wskazówki.

Sny, będące często jakby doświadczaniem równoległego świata duchów, nie-

jednokrotnie stanowią środek komunikacji tego świata ze światem duchów. Ale kon-

takt ten nawiązywany jest różnymi drogami. Niekiedy duchy same pojawiają się

w marzeniach sennych, przekazując śniącym wskazówki. Innym razem (np. w snach|

biblijnych) pojawia się wysłannik w postaci anioła. W jeszcze innych przypadkach

bóstwa zsyłają sny symboliczne, wymagające interpretacji.

Źródła:

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations of the Night, Lond

1968.

Eliade, Mircea: Encyclopedia of Religion, New York 1987.

Koszmary senne

Choć źródłem koszmarów nocnych interesowano się jeszcze zanim rozpoczę-

ły się wpółczesne badania nad snem, to jednak najwięcej materiału na ten temat zdo-1

byto po odkryciu stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM), czyli tych okre-

126

Koszmary senne

SATURN POŻERAJĄCY

WŁASNE DZIECI

(1820-1822)

FRANCISCO JOSE DE

GOYAY LUCIENTES

sów snu, w których pojawiają się marzenia senne. W stadium REM śniący nie mo-

że się poruszać, ponieważ wszelkie funkcje motoryczne są zablokowane. Wskutek

tego umysł wytwarza koszmarne uczucie, że śniący jest sparaliżowany i nie może

uciec.

Badacze nie są zgodni co do wieku, w którym dzieci zaczynają mieć koszma-

ry senne. Jedni twierdzą, że pojawiają się one około piątego roku życia, inni natomiast

uważają, że już jednoroczne dzieci cierpią na tę przypadłość. Przypuszczalnie senne

koszmary pojawiają się w momencie, gdy dziecko zaczyna odczuwać lęki i niepoko-

je (na przykład z powodu kłótni rodziców lub urazów, jakie je spotyka). Koszmary

nocne znacznie bardziej dają się we znaki dzieciom niż dorosłym głównie dlatego, że

nie dysponują one jeszcze aparatem pojęciowym wystarczającym do określenia tego,

co budzi w nich lęk, nie wiedzą zatem, że potwory i straszydła, które je ścigają i chcą

pożreć, nie są rzeczywiste. Badacze sądzą, że dzieci w wieku sześciu-siedmiu lat ma-

ją lepiej rozwiniętą zdolność komunikowania swych niepokojów, łatwiej je więc po-

cieszyć i uspokoić mówiąc, iż senne koszmary są „po prostu złym snem".

Wszelkie doświadczenia z dzieciństwa są internalizowane w trakcie rozwoju

dziecięcej osobowos'ci. Uczucie strachu wobec nieznanych osób, zwierzęta pojawia-

127

Koszmary senne

jące się w bezpośredniej bliskości, kształty i dźwięki, z jakimi stykają się poznając

świat, częstokroć w nocy przeobrażają się w koszmary senne.

Koszmary dorosłych są podobne do dziecięcych w tym sensie, że też stanowią j

wyraz podatności na zranienie. Rodzaje i źródła lęków mogą się z czasem zmieniać,

ale poczucie bezradności i zagrożenia występują u ludzi w każdym wieku. Psychia-

tra John E. Mack różnice w naturze koszmarów sennych u dzieci i dorosłych tłuma-

czy następująco:

Senne koszmary pojawiają się w odpowiedzi na chraktery-

styczne odczucie zagrożenia, którego ludzkie istoty doznają

wobec lęku przed nieznanym i strachu przed opuszczeniem

w niemowlęctwie, wobec obawy urazu fizycznego we wcze-

snym dzieciństwie, wobec lęku przed porażką, śmiercią i utra-

tą sprawności w wieku dorosłym i podeszłym... Senne koszma-

ry to archetypowy wyraz aktywności, charakterystyczny dla

każdego etapu rozwoju (s. 331).

Osoby cierpiące na koszmary senne charakteryzują się zazwyczaj nadzwy- J

czajną wrażliwością i są podatne na oddziaływanie otoczenia. Do życia podchodzą |

przeważnie z ufnością i dlatego często przeżywają zawody.

Źródła:

Guiley, Rosemary Ellen: The Encyclopedia ofDreams, New York 1993.

Kraków, Barry i Neidhardt, Joseph: Conąuering Bad Dreams and Nightmares, New York 1992. ]

Mack, John E.: „New Facts About Nightmares", opr. Ralph L. Woods i Herbert B. Greenhouse|

[wyd.]: The New World ofDreams, New York 1974.

128

Nie ma nic gorszego,

niż przebudzić się

ze snu i nie

widzieć wyjścia.

(Lu Xun, z wykładu

o Domu lalki Ibsena)

LaBerge, Stephen

Stephen LaBerge jest absolwentem wydziału psychologii Uniwersytetu Stanfor-

da, gdzie też prowadzi badania w klinice snu. Był on pierwszym uczonym, który eks-

perymentalnie dowiódł istnienia świadomych snów. Są to sny, w których śniący wie,

że śni. Najważniejszym aspektem tych snów jest to, że można wpływać na ich treść.

LaBerge, który od dziecka miał takie właśnie sny, postanowił poświęcić się

badaniom tego zjawiska pod koniec studiów psychologicznych. Pierwsze ekspery-

menty przeprowadzał na sobie. Za pomocą ruchu gałek ocznych podczas stadium

REM sygnalizował obserwatorowi, że ma świadomy sen (później przekazywał in-

formację alfabetem Morse'a posługując się zaciskaniem i otwieraniem dłoni). La-

Berge uczył także innych, jak śnić świadomie, następnie podjął eksperyment pole-

gający na kontrolowaniu marzeń sennych i zmienianiu ich treści.

Swoje doświadczenia i eksperymenty opisał w 1985 r. w cieszącej się popular-

nością książce Lucid Dreaming. Jej sukces spowodował, że powstały liczne zespoły

badające to zjawisko. Wiele zainteresowania okazały mu środki masowego przekazu.

Źródła:

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Van de Castie, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Laboratoria snu

Sny mają charakter subiektywny, dlatego tak trudno je badać stosując obiek-

tywne, naukowe metody badawcze. Nie dysponujemy aparaturą, która umożliwiała-

129

Latanie w snach

by obserwowanie treści snu w umyśle śniącego człowieka. Systematyczne badania

rozpoczęto dopiero w 1953 r. dzięki odkryciu przez Eugene'a Aserinsky'ego i Na-1

thaniela Kleitmana zjawiska stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM)

i powiązaniu go z marzeniami sennymi. Mimo iż późniejsze badania dowiodły, że

marzenia senne pojawiają się także w innych fazach snu, to jednak przez ponad dzie-

sięć lat odkrycie to stanowiło podstawę badań nad marzeniami sennymi. Co prawda

laboratoria badające te zjawiska istniały jeszcze przed 1953 r., lecz tak naprawdę za-

częły się one mnożyć i rozwijać dopiero po odkryciu stadium REM.

Typowe laboratorium składa się z kilku oddzielnych pomieszczeń, w których I

śpią uczestnicy eksperymentów, a ich zachowania rejestruje specjalna aparatura

podłączona do urządzeń znajdujących w odrębnym pomieszczeniu. Gromadzi siej

dane o zmianach w stanie bioelektrycznym ludzkiego ciała - są one odnotowywanej

przez urządzenie zwane polisomnografem. Dwa podstawowe pomiary to EOGJ

(elektrookulogram, rejestrujący ruchy gałek ocznych, charakteryzujących stadium

REM) i EEG (elektroencefalogram, rejestrujący fale mózgowe, za pomocą którego I

określa się stadium snu). W zależności od zgromadzonych danych można też poslu-j

żyć się kamerą telewizyjną, magnetofonem, urządzeniem mierzącym częstotliwośćj

oddechu itp.

Osoby uczestniczące w eksperymentach otrzymują wynagrodzenie. Biorą I

w nich również udział studenci psychologii, zaliczający ćwiczenia. Przybywają na

kilka godzin przed zaśnięciem, wypełniają ankiety, następnie na ich ciele umieszczaj

się elektrody aparatury pomiarowej. Przeprowadza się też często badania lekarskiej

Pierwsza noc jest z reguły nietypowa, bo niektórzy ludzie mają trudności z zaśnie- j

ciem w nowym otoczeniu. Zdarza się, że dane po tej pierwszej nocy są niszczonej

bo niewiele z nich pożytku.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per\

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Latanie w snach

Do najczęściej występujących motywów marzeń sennych zaliczamy sny o la-1

taniu. Inne powszechnie znane, to sny o spadaniu, nagości w miejscach publicznych

i sny o nieprzygotowaniu. Te wspólne nam wątki zawdzięczamy lękom i napięciom j

codziennego życia.

W przeciwieństwie do innych motywów, latanie trudno wytłumaczyć empi-l

rycznie. Autorzy opracowań okultystycznych i metafizycznych twierdzą, że we śnie I

niekiedy wysyłamy swoją duchową jaźń poza ciało fizyczne i podróżujemy w prze-1

strzeni, nie ograniczani siłą ciążenia. To przeżycie stanu przebywania poza ciałem j

zapamiętujemy jako senne marzenie.

130

Logoli

Niezależnie od przyczyn lęku przed lataniem, wiadomo, że umysł ludzki wy-

twarza we s'nie obrazy w sposób symboliczny wyrażające nasze nadzieje i obawy.

Sny o lataniu mogą zatem odzwierciedlać przekonanie, że „lecimy wzwyż" lub

„wznosimy się" ponad to, co nas otacza. Latanie oznacza także swobodę i radość.

Zygmunt Freud uważał, że jest to wyraz pożądania seksualnego, Alfred Adler - że

oznacza chęć dominowania, a Carl Jung - że jest wyrazem pragnienia uwolnienia

się od ograniczeń. Współcześni badacze przychylają się do opinii Junga.

Źródła:

Ackroyd, Eric: A Dictionary ofDream Symbols, London 1992.

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Faraday, Ann: The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Lęki nocne

Są to epizody marzeń sennych, powodujących, że ludzie budzą się z krzykiem

zupełnie jakby mieli senny koszmar. Lecz w przeciwieństwie do tego ostatniego

śniący po przebudzeniu zazwyczaj nic nie pamięta, oprócz tego, że odczuwał lęk.

Badacze stwierdzili, że lęki nocne pojawiają się poza stadium REM (szybkich ru-

chów gałek ocznych), czyli wówczas, gdy sny występują rzadko lub w ogóle nie

występują. Najczęściej zdarzają się u dzieci, ale cierpią na nie również dorośli. Choć

sama przyczyna lęków nie jest znana, dziś już wiadomo, że nasilają się u osób po-

datnych pod wpływem czynników takich, jak: napięcia, brak snu, alkohol i leki.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spectwe, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Logoli

W plemieniu Logoli w zachodniej Kenii przywiązuje się dużą wagę do snów

i chętnie o nich mówi. Niewiele natomiast członkowie plemienia przejmują się tym,

czy są one inspirowane przez bóstwa, czy też przez siły nieczyste, nie występuje tam

także interwencja przywódców plemienia w postaci jakiejkolwiek formy cenzury

treści snów. Logoli uważają, że sny są wynikiem wędrówki świadomości we śnie

i spotkań ze świadomością innych ludzi oraz z duchami zmarłych, nawet jeśli po

przebudzeniu ich nie pamiętają.

Michela Zonta

Źródła:

Jedrej, M. C. i Shaw, Rosalind [wyd.]: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Wagner, G.: The Bantu ofNorth Kavirondo, t. 1, London 1949.

131

Mit, to publiczny sen,

a sen, to prywatny mit.

(Joseph Campbell,

The Power of Myth)

Macrobius

Macrobius był pisarzem chrześcijańskim, żyjącym w czwartym wieku naszej

ery, którego dzieło Komentarz do snu Scypiona stało się najsłynniejszym sennikiem

średniowecznej Europy. W porównaniu ze swymi współczesnymi Macrobius był

niezwykle przesądny. Opierając się na znanym dziele starożytnego interpretatora

snów Artemidorusa, zatytułowanym Oneirocritica, Macrobius rozszerzył zakres te-

matyczny swojego Komentarza o zjawy i koszmary senne, czyli o kwestie, które

u Artemidorusa nie były zbyt dokładnie omówione. Poświęcił także sporo miejsca

inkubom i sukkubom, które we śnie sprowadzały kobiety i mężczyzn z drogi cno-

ty, a w wiekach średnich cieszyły się ogromnym zainteresowaniem ówczesnej demo-

nologii. Mające swe źródło w folklorze żydowskim, zostały wprowadzone do trady-

cji chrześcijańskiej właśnie przez Macrobiusa.

Źródła:

Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Mandala, archetyp

Mandala to obraz, na którym skupia się osoba medytująca. Termin ten pocho-

dzi od słowa manas, które w sanskrycie oznacza umysł, a ściślej mówiąc „to co

umysł wypełnia". Mandale są powszechnie stosowane w medytacjach, zarówno

w hinduizmie, jak i w buddyzmie, zwłaszcza w ich nurtach zwanych tantrycznymi

133

Mandala, archetyp

*9fflłilk

RYSUNEK MANDALI-LABIRYNTU W KATEDRZE NOTRE DAMĘ W PARYŻU

(tantryczny hinduizm i tantryczny buddyzm). Mandale przedstawiają wizerunek

s'wiatów widzianych przez owe tantryczne nurty, ale mogą być również prostymi fi-1

gurami geometrycznymi.

Słynny psycholog Carl Gustav Jung ukuł termin archetypowe wizje senne

na określenie jednego z typów symboli, regularnie pojawiających się w snach.

Twierdził, że istnieje dążność w kierunku wewnętrznej integracji i samorealizacji,

którą nazywał procesem indywiduacji. Cel tego procesu ucieleśnia się w archetypie

„jaźni", odznaczającym się pełnią i doskonałością. Jednym z symbolicznych przeja-

wów owego archetypu jest okrąg, dlatego Jung mandalami nazywał wszelkie posta-1

cie form kolistych. Według niego symbole mandali pojawiają się we śnie wtedy, gdy

dana osoba dąży do harmonii i pełni, a zdarza się to często w okresach kryzysów

i w sytuacji braku poczucia bezpieczeństwa.

Źródła:

Hali, Calvin S. i Norby, Vernon J.: A Primer ofJungian Psychology, New York 1973.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Bollingen Series 20,1

Princeton 1968.

134

Maroko

Rdzenni mieszkańcy położonego w północno-zachodniej Afryce Maroka

przywiązują wielką wagę do treści marzeń sennych. Wierzą, że sny przepowiadają

przyszłość i że stanowią wskazówkę, jakie działania należy podjąć. Marokańczycy

mają długą i bogatą tradycję interpretacji snów, choć nie wypracowali spójnej teo-

rii, ani jakichś szczególnych rytuałów związanych z wywoływaniem czy tłumacze-

niem marzeń sennych. Interpretacja snów w tym kraju stanowi odzwierciedlenie

rozmaitych doznań z życia codziennego, ludowych obyczajów muzułmańskich,

a także ortodoksyjnych nauk, wierzeń i doktryn islamu. Te różnorodne, a czasem

nawet sprzeczne elementy kształtują poglądy Marokańczyków na sny - poczynając

od wiary w złe spojrzenie, poprzez muzułmańską koncepcję człowieka prawego, aż

po wiarę w diinny (duchy dobre i złe, mające wpływ na całość stosunków między-

ludzkich).

Marokańczycy, podobnie jak wiele innych nacji, wierzą, że marzenia senne

są wynikiem wędrówki duszy podczas snu, natomiast sny na jawie zdarzają się

wówczas, gdy dusza opuszcza ciało, ale znajduje się w jego pobliżu. Podczas wę-

drówki ogląda rzeczywiste zdarzenia, mające miejsce w innym czasie i przestrzeni.

Dotyczą one przyszłości śniącego, którą przedstawiają najczęściej w formie sym-

bolicznej. Sny mogą być inspirowane przez Boga, i wtedy niosą prawdziwe infor-

macje, albo przez Szatana i inne złe moce, a wówczas niosą nieprawdę i wprowa-

dzają w błąd. Sny prawdziwe wiążą się z jakąś korzyścią, natomiast fałszywe wy-

rządzają szkodę, pojawiają się bowiem z inspiracji złych duchów i wrogo nastawio-

nych ludzi.

Sny powinny być fachowo interpretowane, dlatego należy je opowiadać tylko

ludziom znającym się na nich. Nie we wszystkie sny należy wierzyć, tak jak nie

można wierzyć wszystkim ludziom. Jedyne wiarygodne marzenia senne są inspiro-

wane przez Boga, aczkolwiek trudno niekiedy odróżnić je od snów zesłanych przez

Szatana.

Sny prawdziwe, inspirowane przez Boga, mają źródło duchowe, tymczasem

sny fałszywe, zdaniem Marokańczyków, odzwierciedlają stan psychiczny i codzien-

ne doznania. Jest jeszcze inny rodzaj snów, których nie należy mylić ze złymi sna-

mi; są to nawiedzenia, czyli wizyty składane przez postacie świętych i inne ducho-

we istoty. Służą one zazwyczaj rozwiązywaniu konfliktów, z których śniący może

sobie nawet nie zdawać sprawy. Dzięki wskazówkom otrzymanym we śnie człowiek

dowiaduje się, jak powinien postępować, żeby oddalić od siebie kłopoty.

Źródła:

Crapanzano, Vincent: „Saints, Jnun, and Dreams: An Essay in Moroccan Ethnopsychology", Psy-

c/i;c;rrv 38 (1975), s. 145-159.

Kilbome, Benjamin: „Moroccan Dream Interpretation and Culturally Constituted Defense Mechani-

sms", Ethos 9 (1981); s. 294-312.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe 1992.

135

Metaforyczność snów

Niezależnie od tego, czy postrzegamy sny jako wyraz naszych stłumionych

pragnień, jako przekaz informacji z nieświadomości do świadomości, czy też po pro-

stu jako odbicie codziennych przeżyć, często ich treść jest symboliczna i ma meta-

foryczny charakter. Z jakichś powodów ta część mózgu, która zawiaduje marzenia-

mi sennymi, woli ukrywać ich rzeczywisty sens w najbardziej zaskakujących sym-

bolach. Na przykład piłka może oznaczać dosłownie wszystko - od zabawy czy in I

nej formy rekreacji, po dzieciństwo (zależnie od rodzaju piłki pojawiającej się wel

śnie). Ale piłka może być swego rodzaju przenośnią i oznaczać na przykład „tocze-

nie się", „zmienność losu i położenia", może symbolizować kulę jako rodzaj wyide-1

alizowanej formy itp. W zależności od innych elementów towarzyszących pojawie-

niu się tego obiektu sen może być różnie interpretowany. W części poświęconej sym-1

bolice snów Czytelnik znajdzie przykłady powiązania metaforycznego wyobrażenia

z konkretnymi okolicznościami, w jakich się on pojawia.

Źródła:

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Bollingen Series 20, Princeton

1968.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, PsychoanM

sis, & Neurology, New York 1977.

Mimowolne moczenie nocne (enureza)

Moczenie nocne, noszące medyczną nazwę enurezy, powszechnie występuje

u dzieci około trzeciego roku życia. Choć powyżej tej granicy uważa się je za zabu-

rzenie, nie zawsze wskazuje ono na poważny problem zdrowotny (co najmniej 15%

wszystkich dzieci cierpi na nie do piątego roku życia). U niektórych dorosłych mo-

czenie nocne związane jest z zaburzeniami psychicznymi lub wrodzonymi wadami

pęcherza, lecz może także być skutkiem nadmiernego stresu. W przeciwieństwie do

tego, co sądzą niektórzy, moczenie nocne nie ma żadnego związku ze snami. Naj-

częściej ma miejsce w pierwszej fazie snu, czyli nie w stadium REM (stadium szyb-

kich ruchów gałek ocznych), lecz w okresie słabej aktywności marzeń sennych. I

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A ScienńfwPer-l

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Mistycyzm

Pojęcie to jest obecnie stosowane bardzo nieprecyzyjnie, po części dlatego, iż

za sprawą niektórych autorów kojarzy się z okultyzmem i w ogóle wszystkim, co

136

Mitologia a sny

„tajemnicze". Pierwotnie mistycyzm był pojęciem czysto religijnym i oznaczał bez-

pośrednie zjednoczenie się indywidualnej duszy z istotą boską. A zatem ludzie tacy

jak s'w. Jan od Krzyża, Teresa z Avila, Rumi i wielu innych byli mistykami w tym

włas'nie sensie. Wszyscy prawdziwi mistycy zdecydowanie odróżniają marzenie sen-

ne od zjednoczenia z boskim pierwiastkiem. Na przykład Upaniszady - święta księ-

ga hinduizmu, traktująca o doświadczeniach mistycznych - rozróżnia normalny stan

na jawie, stan we śnie, sen bez marzeń oraz „czwarty" stan (czyli stan zjednoczenia

z bóstwem). Jednakże mistycy w odpowiedzi na poszukiwanie zjednoczenia z bo-

giem często mają wizje i bardzo realistyczne, uduchowione sny. Tak więc, choć nie

jest błędem łączenie snów z mistycyzmem, to jednak nie należy mylić stanu snu

z doznaniem mistycznym.

Źródła:

Crim, Keith fwyd.]: The Perennial Dictionary of World Religions, San Francisco 1981.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger [wyd.J: The Dream and tłumem Societies, Berkeley 1966.

Mitologia a sny

W dyscyplinach takich, jak antropologia i historia religii termin mitologia od-

nosi się do ustnych przekazów wartości i światopoglądu społeczeństw tradycyjnych.

MIT O UBIJANIU OCEANU MLEKA W CELU UZYSKANIA ELIKSIRU

IEŚMIERTELNOŚCI (XVIII LUB XIX W.)

137

Mohave

Mity mówią o spotkaniach śmiertelników z bogami i istotami duchowymi, a docho-

dzi do nich w stanach wizyjnych, przypominających marzenie senne.

Psychologia głębi, zapoczątkowana przez Carla Gustava Junga ugrunto-

wała pogląd, że między mitami a sennymi marzeniami istnieje ścisły związek,

Analizuje się mity, ponieważ pozwalają spojrzeć w innym świetle na procesy psy-

chiczne. Jung uważał, że mity są przejawem zbiorowej nieświadomości, czylij

części umysłu, w której przechowywane są mity i symbole dostępne każdej ludz- i

kiej istocie, i to właśnie ją Jung uważał za pierwotne źródło mitologii. Odkrył, że

sny jego pacjentów często zawierają obrazy zupełnie im obce, odzwierciedlające

wszelako symbolikę któregoś z systemów mitologicznych. Pojęcie zbiorowej nie-i

świadomości miało tłumaczyć to zjawisko, a sny tego rodzaju Jung nazywał „zna-j

czącymi".

„Mitologiczne motywy", czyli archetypy, pojawiające się w tych sn

przyjmują znajomą postać bogów, bogiń, herosów lub mitologicznych zwierząt. I

ją zazwyczaj miejsce w okresach ważnych przemian w życiu śniącego: w okresie{

kwitania, zbliżania się średniego wieku lub starości, menopauzy, a także w momen-1

tach zamętu lub napięcia. Wynika to stąd, że człowiek dręczony na jawie problema-

mi, rozpaczliwie szuka we śnie ich rozwiązania lub złagodzenia kryzysu. Więcej naj

ten temat można przeczytać w hasłach omawiających indywidualne archetypy: Ar-f

chetyp dziecka; Bohater, Archetyp; Mandala, Archetyp; Oszust, Archetyp; Wielka |

Matka, Archetyp.

Źródła:

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

Kramer, Kenneth R: Death Dreams: Umeiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 19

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Mohave

Plemię Mohave, należące do rdzennych Amerykanów, zamieszkuje pusty

ne tereny południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych, i znane jest z te;

że interpretuje swoją kulturę w kategoriach marzeń sennych, a nie marzenia

w kategoriach kultury. Sny-wróżby na przykład nie tyle przepowiadają to, co się wy-1

darzy, ale raczej to co może się wydarzyć. Natomiast sny szamanów i wojowników |

uważane są za dosłowną przepowiednię przyszłości.

Indianie Mohave wierzą także w sny patogenetyczne, czyli sprowa

choroby. Rozróżniają ich dwa rodzaje: takie, które wywołują chorobę wskutek nie-1

bezpiecznych przygód, jakie spotkały duszę we śnie oraz sny tak przygnębiające, że |

człowiek popada w chorobę na ich wspomnienie. Na przykład pewna kobieta zap<

dła na poważną depresję, bo przyśniło się jej, że zmarły krewniak przyrządził dla i

niej rybę. Jedząc posiłek kobieta owa stwierdziła, że ryba ma głowę jej matki. Sny I

tego rodzaju, zwłaszcza jeśli ukazują się w nich duchy zmarłych, powodują prawd

138

Mówienie przez sen

wą chorobę. Szczególnie niebezpieczne są te, w których s'niący jest karmiony lub

odbywa stosunek z duchem zmarłego.

Michela Zonta

Zródla:

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: AnthropologicalandPsychologicalInterpretations, Santa Fe 1992.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Mówienie przez sen

Mówienie głośno przez sen nie jest zjawiskiem nienormalnym, większość lu-

dzi czasem to robi, a w wypadku głębokiego stresu lub zaburzeń neurologicznych

zdarza się to częściej niż zwykle. W przeciwieństwie do somnambulizmu, który

wiąże się wyłącznie ze stadium 4, czyli najgłębszego snu, mówienie przez sen zda-

rza się równie często podczas snu REM (szybkich ruchów gałek ocznych), jak

I i w stadium non-REM. Ludzie obudzeni w fazie głębokiego snu (non-REM) nie po-

trafią sobie przypomnieć sennych marzeń, które mogłyby logicznie tłumaczyć

mówienie przez sen. Inaczej jest w stadium lżejszego snu. Jeżeli obudzimy człowie-

ka mówiącego przez sen w stadium REM, często przypomina on sobie fragmenty

marzeń sennych mających związek z treścią tego, co powiedział.

Ludzie niejednokrotnie lękają się ujawnienia swych tajemnic we śnie.

W Przygodach Tomka Sawyera na przykład tytułowy bohater przypadkiem stał się

świadkiem morderstwa:

Straszny sekret i wyrzuty sumienia sprawiły, że Tomek je-

szcze przez tydzień miał senne koszmary. Któregoś dnia przy

śniadaniu Sid powiedział:

- Rzucasz się i gadasz przez sen tak, że przez pół nocy nie śpię.

Tomek zbladł i spuścił oczy.

- To zły znak - stwierdziła ponuro ciotka Polly. - Co cię tak

dręczy, Tomku?

- Nic. Nic, o czym bym wiedział. -Ale ręka trzęsła się chłop-

cu tak bardzo, że rozlewał kawę.

- I mówisz takie dziwne rzeczy - powiedział Sid. - Dziś

w nocy mamrotałeś: „To krew, to z pewnością krew!" W kółko

to powtarzałeś. I jeszcze powiedziałeś: „Przestań mnie dręczyć

- wszystko powiem". Co niby miałeś powiedzieć?

Mówienie przez sen przyjmuje różne formy: od jednego słowa po długie, cał-

kiem zrozumiałe wywody. W kilku periodykach psychologicznych ukazał się przy-

kład monologu, wygłoszonego we śnie przez poetę:

Uwaga! Uwaga! Muszę wejść na stół, bo mnie nie słyszą. Uwa-

ga! Teraz będzie polowanie na śmieciarzy. Wszyscy macie sli-

139

Muhammad

py. Pierwszy: żółte jajko rudzika! Drugi: sen wilka! Trzeci: wa-

lijskie sznurowadło! Czwarty: brudna serwetka, której używała

Garbo! Piąty: gałąź drzewa! Szósty: felga samochodu Valenti-

na! Siódmy: jeden z łabędzi w Jeziorze Łabędzimi Ósmy: Chat-

tanooga choo-choo! Dziewiąty: dzwonek z Pieśni z Dzwonami

z Lakme! Dziesiąty: Myrna Loy! Jedenasty: rzeka Hudson!

Dwunasty: kasjer z Bank of America w San Francisco! Trzyna-

sty: ogon wiedźmy! Czternasty: matka Davida Susskinda! Pięt-

nasty: nikt i jego siostra: Tak trzymać! Tak trzymać! A teraz ro-

zejść się, szybko. Spotkamy się znowu za trzy kwadranse, za

trzy kwadranse (cytat za Empsonem, s. 132-133).

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-\

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Twain, Mark: The Adventures ofTom Sawyer, London 1943.

Muhammad

Według tradycji prorok Muhammad (Mahomet), twórca islamu, urodził się

w 570 r. n.e., czyli w tym samym, w którym władca Jemenu, Abrahah, napadł na

Mekkę. W wieku czterdziestu lat, w świętym miesiącu Ramadan, Muhammad zasnął

w grocie między górami Safa i Meeva w okolicy Mekki i we śnie po raz pierwszy

objawił mu się Koran. Już wcześniej zdarzało mu się mieć wizje wzrokowe i wraże-1

nia słuchowe, które sam opisywał jako „rozpraszanie blasku jutrzenki". Niektórych

wyobrażeń nie potrafił wyjaśnić, były to bowiem pojedyncze litery, które umie-

szczone zostały na początku kilku sur Koranu.

W Lajlat al-Mir'adż, czyli podczas Nocnej Podróży (tak nazywa się sen,

w którym Muhammad otrzymał objawienie swojej misji religijnej, a także część Kora-

nu) pojawił się przed nim archanioł Gabriel prowadząc pół-człowieka, pół-klacz imie-

niem al-Buraq. Na niej Muhammad przeniósł się do Jerozolimy, gdzie rozmawiał i mo-1

dlił się z Abrahamem, Mojżeszem i Jezusem. Kontynuując podróż przebył siedem sfer

niebieskich. Każda miała odmienną barwę symbolizującą jeden z siedmiu poziomów

egzystencji: materialny, roślinny, zwierzęcy i ludzki oraz trzy poziomy znajdujące się

poza zakresem poznania człowieka. Następnie przebył morze białego światła i w koń-

cu zbliżył się do Boga. Według innej wersji tej historii zszedł także w głąb ziemi. ,

Podstawą islamu jest wiara, że podczas tej nocy archanioł Gabriel objawił

Muhammadowi jego posłannictwo. Według samego Muhammada jest on ostatnim

z szeregu proroków, którzy otrzymali objawienie w ten sam sposób.

Muhammad traktował sny bardzo poważnie. Tradycja głosi, że każdego dniał

po rannych modłach pytał swych towarzyszy, co im się śniło, interpretował ich sny,

140

Muhammad

a także opowiadał własne. Pragnął w ten sposób uchwycić każde przesłanie pocho-

dzące od Boga.

W interpretacji snów Muhammad kierował się tymi samymi zasadami, jakie

przyjęto w innych religiach Bliskiego Wschodu. Sny należało interpretować tuż po

przebudzeniu, wielką wagę przywiązywano do snów przepowiadających przyszłość,

istotna też była osoba interpretatora. Według Muhammada we s'nie Bóg nawiązuje

kontakt z ludźmi.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern

Western Culture, Albany 1994.

Coxhead, David i Hiller, Susan: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

Glasse, Cyril: The Concise Encyclopedia of Islam, San Francisco 1989.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger fwyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

141

W jakiż to koszmar

zauroczenia rzeczami

popadłem?

(Samuel Beckett,

„The Calmative")

Nagość we śnie

Nagość należy do często pojawiających się elementów marzeń sennych, z ca-

ią pewnos'cią możemy stwierdzić, iż każdy z nas nieraz s'nił, że jest nagi. Inne wie-

lokrotnie powtarzające się wątki marzeń sennych to spadanie, latanie i nieprzygo-

towanie. Sny tego typu są tak popularne dlatego, że wynikają z doświadczeń i lęków

wspólnych wszystkim ludziom.

Nagość jest różnie interpretowana, w zależności od tego, jak dana społeczność

ją postrzega. W kulturze Zachodu, gdzie publiczne pokazywanie się bez odzienia

jest nietolerowane, a nawet prawnie zakazane, nagość staje się symbolem złożonym

o różnorakim znaczeniu. Pełne niepokoju sny, w których paradujemy nago (lub tyl-

ko w bieliźnie), sięgają zapewne okresu dzieciństwa, kiedy to surowi rodzice wpaja-

li nam, że nagie ludzkie ciało powinno budzić wstyd, że należy je skrywać przynaj-

mniej publicznie. Jeśli taka interpretacja jest słuszna, to oznacza, że doświadczenia

z dzieciństwa pozostawiły głęboki ślad w naszej psychice, a w życiu dorosłym ujaw-

niają się w momentach silnych napięć.

Niezależnie od źródła tego zjawiska, faktem jest, iż we śnie umysł ludzki sta-

ra się w sposób symboliczny wyrazić nasze lęki i oczekiwania. Z jednej strony sny

onagos'ci mogą oznaczać takie pozytywne cechy, jak szczerość i otwartość (symbo-

liczne konotacje znajdujemy na przykład w powiedzeniu „naga prawda"). Z drugiej

jednak strony mogą one świadczyć o lęku przed odsłanianiem się, zranieniem,

w końcu przed seksualnością. Tak więc interpretacja nagości we śnie zależy

w znacznym stopniu od odczuć samego śniącego, a także od reakcji innych ludzi po-

jawiających się we śnie.

143

Narkotyki i używki - wpływ na sen

W piśmiennictwie poświęconym symbolice snów znajdziemy jeszcze inne

możliwe znaczenia nagości. Zygmunt Freud na przykład uważał, że sny tego rodza-

ju świadczą o tęsknocie za względnie wolnym od trosk okresem wczesnego dzieciń-

stwa. W sferze bardziej codziennej sen o pojawieniu się nago na dworcu autobuso-

wym czy kolejowym w noc poprzedzającą podróż może oznaczać, że nieświado-

mość przypomina nam o zapakowaniu odpowiedniego ubrania.

Źródła:

Ackroyd, Eric: A Dictionary ofDream Symbols, London 1992.

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Faraday, Ann.: The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Narkotyki i używki - wpływ na sen

Przeprowadzono wiele badań na temat wpływu rozmaitych narkotyków i uży-J

wek na sen, jednakże tylko nieliczni uczeni zajmowali się oddziaływaniem tych sub- J

stancji na marzenia senne. Najpoważniejsze badania dotyczą wpływu na stadium

szybkich ruchów gałek ocznych (REM), czyli to, w którym pojawiają się marze-

nia senne. Na przykład badania nad oddziaływaniem alkoholu na sny dowodzą, że

czas trwania stadium REM skraca się, a stadium 4. wydłuża po spożyciu alkoholu,

Sprawia to wrażenie, że pod wpływem alkoholu sen jest głębszy.

Stadium REM skraca się pod działaniem barbituranów, leków, które niegdyś I

często przepisywano zestresowanym pacjentom. Podobnie jak w wypadku wielu in-

nych leków, stadium REM na początku zmniejsza się pod działaniem barbituranów, j

ale jeśli lek jest przyjmowany regularnie, to jej długość powraca do normy. Jednak-

że próby odzwyczajenia się są trudne, a ludzie, którzy je podejmują, często mają sny I

bardzo realistyczne, a nawet cierpią na koszmary senne. Wybitnie negatywne dzia-1

łanie barbituranów spowodowało wycofanie tych leków i zastąpienie ich innymi, j

mniej szkodliwymi.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A ScientificPer-\

spective, Englewood Cliffs 1988.

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia of Sleep and Dreaming, New York 1992.

Nauka we śnie

Niedawnymi czasy pasjonowano się możliwością nauki we śnie. Wierzono, że I

odtwarzanie z taśmy lekcji języka obcego w trakcie snu pomoże szybciej się go na-

uczyć. Choć dowiedziono już, że mózg śpiącego stale funkcjonuje (na przykład śpią-

ca matka jest tak wyczulona na zachowania niemowlęcia, że nawet najdrobniejsza

nieprawidłowość jego oddechu każe jej obudzić się), to jednak część zawiadująca i

pamięcią jest w tym czasie „wyłączona" (co tłumaczyłoby, dlaczego tak łatwo zapo-

144

Navaho

minamy sny). Stwierdzono jedynie, że we śnie stopniowo przyzwyczajamy się do

i i silnego światła i nie budzimy się wskutek działania tych bodźców.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob, Sleeping and Dreaming, London 1989.

Navaho

Sny stanowią podstawowy element codziennego życia w plemieniu Navaho,

a jego członkowie publicznie nie opowiadają i nie komentują swoich marzeń sen-

nych, które często uważa się za ostrzeżenie. Należy natomiast zasięgnąć porady spe-

cjalisty od interpretacji snów, żeby odkrył ich przyczynę, przewidział to, co ma się

zdarzyć i doradził, jak można zapobiec przewidywanym nieszczęściom. Człowiek

taki, przeważnie w transie, ujawnia źródło snu, jak też chorobę śniącego.

Mity odgrywają znaczącą rolę w życiu codziennym Indian Navaho, a w okre-

sie zimy odbywają się oparte na nich obrzędy. Stwierdzono także, że ich treść od-

działuje silnie na sny członków plemienia. Panuje również silna wiara w interpreta-

cję pewnych epizodów z marzeń sennych, ponieważ wiele z nich sprawdziło się

w rzeczywistości.

MIT PLEMIENIA NAVAHO O PRZEMAWIAJĄCYM BOGU. WZÓR NA TKANINIE

AUTORSTWA MAUD OAKES.

145

Nawiedzenia w snach

Navaho, podobnie jak inne ludy pierwotne, dzielą sny na złe i dobre, choć kla-

syfikacja ta jest niezależna od tego, czy pojawiają się w nich bogowie lub inne isto-

ty. Istnieją określone rytuały, dzięki którym można usunąć przyczyny i skutki złych

snów; jednym z nich jest modlitwa o wschodzie słońca. Wiele pozornie złych snów

ma przeciwne znaczenie, na co zazwyczaj wskazuje rozwój wypadków. Jeśli nie-

przyjemne sny często występują także u innych ludzi i nie powodują złych skutków,

to przeważnie nie zwraca się na nie uwagi. Jednakże pewien rodzaj snów może wy-1

woływać choroby i wówczas należy poświęcić im uwagę. Do takiej kategorii należą

sny o spadaniu.

Do osobnej kategorii zaliczają się sny o s'mierci, a interpretuje się je na kilka

sposobów. Jeśli na przykład podczas jakiejś' ceremonii szaman śni, że jego pacjent

umrze, powinien przerwać rytuał i wezwać innego szamana. Jeżeli członek plemie-

nia Navaho śni, że nie żyje, to znaczy że podczas snu przeniósł się na tamten świat

i przebywał z duchami zmarłych. W tym wypadku sen o śmierci i o powrocie do

świata żywych niekoniecznie uważany jest za zły omen; jeśli jednak śniący uścisną!

dłoń zmarłego, to znaczy, że on również wkrótce umrze.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Moden

Western Culture, Albany 1994.

Morgan, William: „Navaho Dreams", American Anthropologist 34 (1932); s. 390-405.

Reichard, Gladys A.: Navajo Medicine Man: Sandpaintings, New York 1977.

Nawiedzenia w snach

W snach tego rodzaju śniącego odwiedza duch zmarłej osoby. Kontakty!

zmarłym na jawie można nawiązać za pośrednictwem ludzi o szczególnej wrażliwo-

ści pozazmysłowej, zwanych mediami. Wiarygodność komunikacji zależy w dużyi

stopniu od wrażliwości medium na obecność istot niewidzialnych dla zwykłych lu-

dzi. Zdolności mediumiczne przyjmują postać jasnowidzenia lub jasnosłysz

przekazu, a także telepatycznego odbioru przekazu i widzenia symbolicznego.

Spirytualiści twierdzą, że świat duchów współistnieje z naszym, oddzielona

odeń jedynie „częstotliwością wibracji". Zgodnie z tą teorią podczas seansu mediu-1

micznego duchy zmniejszają, zaś medium zwiększa częstość wibracji, i na pewnym |

poziomie może nastąpić kontakt między oboma światami. To samo dotyczy nawie-

dzeń we śnie.

Podczas snu ośrodek świadomości odrywa się niejako od spraw fizykalnych

i jakby zwraca ku sobie. Zgodnie z poglądami spirytualistów umysł wycofuje się I

z zagęszczonej wibracji ciała fizycznego i zbliża do duszy. A zatem sen przypomi-j

na stan mediumiczny, dzięki czemu bezcielesne duchy mogą kontaktować się z du-J

szą śpiącego.

146

New Age (Nowy Wiek)

Źródła:

Almeder, Robert: Beyond Death: Evidence for Life After Death, Springfield 1987.

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

New Age (Nowy Wiek)

Ten ruch społeczny, obejmujący rozmaite kierunki i koncepcje, rozpoczął się

w końcu lat 50-ych. Można w nim wyodrębnić cztery podstawowe założenia ideo-

we. Żadne z nich nie było nowe, ale ich wyjątkowość polega właśnie na tym, że zo-

staiy zintegrowane na tak masową skalę:

• Jaźń jako pierwiastek boski. Takie teologiczne pojmowanie jednostki zy-

skało powszechne poparcie: każdy z nas jest w swej istocie jednością z bo-

ską istotą. U podstaw tej koncepcji, głoszonej w rozmaitych formach, znaj-

duje się monistyczny świat, w którym jedyną rzeczywistością jest „Bóg"

pojmowany bezosobowo, jako „umysł" lub „energia".

• Transformacja osobowości. Ruch New Age szczególnie mocno akcentuje

możliwość transformacji osobowości. Postrzegana jest ona jako proces

uzdrawiania zarówno z chronicznych dolegliwości fizycznych, jak i poważ-

nych zaburzeń psychicznych. Uzdrowienie to symbolizuje ową transforma-

cję i przyjęcie nowego stylu życia, zalecanego przez filozofię New Age.

i • Nadzieja na transformacją w szerokim znaczeniu kulturowym. New Age

głosi nadzieję, że świat, który wielu ludzi (zwłaszcza nie potrafiących do-

pasować się do dominującej na Zachodzie filozofii życia) postrzega nega-

tywnie, zmieni się i wkroczy w wiek złoty. Nadzieje te z pewnością wyni-

kają z faktu, iż zbliżamy się do początku kolejnego tysiąclecia, które zda-

niem wielu przyniesie upragniony pokój, oświecenie (stąd zresztą nazwa

New Age - Nowy Wiek).

• Renesans nauk okultystycznych. Ruch New Age ze szczególną atencją trak-

tuje praktyki okultystyczne, od astrologii, poprzez tarota, po mediumizm

i uzdrawianie medialne. Jednakże w ideologii New Age praktyki te zyska-

ły zupełnie odmienny sens. Astrologia i tarot nie służą już do przepowiada-

nia przyszłości, lecz są raczej narzędziami transfromacji osobowości.

New Age zwraca uwagę na kilka aspektów zainteresowania marzeniami sen-

nymi we współczesnej kulturze. Na tej fali pojawiły się nowe senniki, interpretują-

ce charakterystyczne obrazy marzeń sennych. Dobrym tego przykładem jest książka

Betty Bethard The Dream Book: Symbols for Self-Understending (1983). Podobnie

jak nauki okultystyczne, New Age uważa sny za narzędzie transformacji i uzdrowie-

nia, o czym traktuje niezwykle popularna książka Patricii Garfield The Healing Po-

wer ofDreams.

W pewnych kręgach ruchu New Age obserwuje się zainteresowanie świado-

mymi snami, czyli zdolnością rozpoznawania, iż coś dzieje się we śnie i kierowania

treścią marzeń sennych. W tej dziedzinie popularność zyskały prace Stephena La-

147

Nieprzygotowanie, sny o

Berge'a i książki Carlosa Castanedy. Duży wpływ na myśl New Age miały roz

ite formy praktyki jogi w dziedzinie marzeń sennych, przejęte ze wschodnich syst

mów religijnych. Jak w wypadku wielu innych typów pracy marzenia sennego, ś

dome sny uważa się za narzędzie uzdrawiania i transformacji osobowości.

Źródła:

Bethards, Betty: The Dream Book: Symbols for Self-Understanding, Petaluma 1983.

Garfield, Patricia: The Healing Power ofDreams, New York 1991.

Lewis, James R. i Melton, J. Gordon [wyd.]: Perspectives on the New Age, Albany 1992.

Melton, J. Gordon, Clark, Jerome i Kelly, Aidan A.: New Age Encyclopedia, Detroit 1990.

Nieprzygotowanie, sny o

Niektóre wątki snów są tak powszechne, że niemal każdy z nas ich d

czył co najmniej raz. Należą do nich sny o spadaniu i lataniu, o nagości w miejsi

publicznym, a także sny o nieprzygotowaniu. Mają one korzenie w codziennym c

świadczeniu i lękach dręczących wszystkich ludzi.

Nieprzygotowanie należy do powszechnie znanych motywów marzeń

nych, choć w różnych kulturach przejawia się on rozmaicie. W społecznościach Za-

chodu obawa przed nieprzygotowaniem pojawia się najczęściej w scenerii charakte-1

rystycznej dla składania egzaminów. Studentów wyższych uczelni często dręczą t

kie sny przed sesjami egzaminacyjnymi, do których są niedostatecznie przygotowa-1

ni. Istnieją też sny o tym, że stajemy na mównicy przed tłumem ludzi i zdajemy so-j

bie sprawę, że albo zapomnieliśmy tekst przemówienia, albo też w ogóle nie byli-

śmy przygotowani na publiczne wystąpienie.

Aczkolwiek niektóre sny z tej grupy mają korzenie w rzeczywistych sytua-l

ej ach, na przykład lęku przed egzaminem lub publicznym wygłoszeniem mowy, toj

jednak sytuacje takie mogą również symbolizować inne nasze niepokoje i nadzieje. I

W codziennym życiu wielokroć używamy wyrażenia „zdać egzamin" w odniesieniu

do sukcesów lub spełnienia określonych wymagań. A zatem sen o nieprzygotowaniu

do egazamimu lub do publicznego wystąpienia może być odbiciem niepewności wo-1

bec nowej sytuacji, od rozmowy kwalifikacyjnej po małżeństwo. Nieświadomość |

w ten sposób wyraża nasze wątpliwości i niepewność.

Źródła:

Ackroyd, Eric: A Dictionary of Dream Symbols, Londyn 1992.

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Faraday, Ann, The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Nieświadomość

Nieświadomością nazywamy tę część psyche, która w normalnym stanie znaj- i

duje się poza zasięgiem świadomości. Koncepcja ta, jak i teoria, że nasze zachowa-

148

Nieświadomość

nia wynikają po części z nieświadomych motywacji, są bardzo stare. Mimo to do-

piero Zygmunt Freud jako pierwszy stworzył ogólną teorię nieświadomości i jej

wzajemnych oddziaływań ze świadomym umysłem. Układ ten porównywał do góry

lodowej, gdy twierdził, że tylko stosunkowo niewielka część (świadomość) jest za-

' zwyczaj widoczna, natomiast 90% (nieświadomość) znajduje się jako niewidoczna

I pod powierzchnią.

Poglądy Freuda kształtowały się głównie pod wpływem praktyki hipnotycznej

u neurologa francuskiego J. Martina Charcota. Freud był świadkiem licznych poka-

zów tego, co współcześnie nazywamy sugestią posthipnotyczną. Charcot polecał pa-

cjentom w hipnozie wykonywanie pewnych zadań po skończeniu seansu. Ludzie ci

wykonywali owe zadania, lecz nie potrafili sobie przypomnieć, dlaczego to robią.

Pokazy te w połączeniu z praktyką kliniczną przekonały Freuda, że ogromna część

naszych działań oparta jest na nieświadomej motywacji.

Freud uważał, że człowiek z natury jest zwierzęciem samolubnym, kierującym

się agresją i pragnieniem przyjemności. Z wiekiem jednak ludzie uczą się tłumienia

pierwotnych impulsów i spychania ich do nieświadomych zakątków umysłu.

U podłoża konfliktów doprowadzających do chorób psychicznych często znajduje się

wyparcie popędów, których ludzie nie akceptują i nie chcą uznać za część samych sie-

? ?? ?i " 4"?r- ^—:

Mmi -nk "fc^SWYOBRAŻENIE KOSZMARU SENNEGO NA OBRAZIE WILLIAMA BLAKE'A /LU-

STRACJE DO KS/EG/ HIOBA. OPRÓCZ INNYCH ELEMENTÓW WIDZIMY TU DŁO-

NIE SIĘGAJĄCE ZE ŚWIATA PODZIEMNEGO, ABY POCHWYCIĆ ŚPIĄCEGO

PROROKA.

149

Night vision

bie. Choroby psychiczne pojawiają się wówczas, gdy popęd staje się zbyt silny, żeby

można było poradzić sobie z nim w sposób ogólnie przyjęty. Terapia Freudowska

opiera się na rozpoznaniu stłumionych popędów będących przyczyną dysfunkcji

umysłu. Sny Freud analizował po to, aby uzyskać głębszy wgląd w stłumione pil

gnienia pacjenta, nazywając marzenia senne „królewską drogą" do nieświadomość

Freud uważał, że celem marzeń sennych jest zaspokojenie poprzez fantazje in-1

stynktownych impulsów, które zepchnęliśmy w nieświadomość. Aby jednak silne

emocje związane z dosłownym spełnieniem pragnień nie budziły nas ze snu, aM

umysłu, którą Freud nazywał cenzurą, przekształca treść marzeń sennych w taki spo-

sób, żeby ukryć ich prawdziwe znaczenie. Proces interpretacji snów w psychoanali-

zie polega na „odszyfrowaniu" powierzchniowej warstwy snu i odkryciu jego rze-l

czywistego sensu.

Carl Gustav Jung dzielił nies'wiadomość na dwie warstwy: nieświadomość

indywidualną i nieświadomość zbiorową. Nieświadomość indywidualna jest kształ-

towana przez osobiste doświadczenia, natomiast nieświadomość zbiorowa zawiera

dziedzictwo zbiorowych doświadczeń całej ludzkości. Ten zbiór doświadczeń prze-

trwał w postaci archetypów, tłumaczących niekiedy szczególnie dziwaczne marze-1

nia senne. Nurt Freudowsko-Jungowski nosi nazwę psychologii głębi, co oznacza, żel

koncentruje się on na procesach zachodzących w nieświadomości.

Źródła:

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Bollingen Series 20, Princeton

1968.

Richman, John: A General Selection from the Works of Sigmund Freud, Garden City 1957.

Wolraan, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, PsychanalyĄ

& Neurology, New York 1977.

Night vision

Night Vision to kwartalnik zajmujący się dociekaniem, co kryje się za obraza-

mi pojawiającymi się w marzeniach sennych. Każda edycja poświęcona jest innemu

tematowi, na przykład uzdrawianiu we śnie, świadomemu śnieniu czy interpretacji

marzeń sennych. Kontakt można nawiązać pod adresem: Night Vision, P.O. Box402,

Questa, NM 87556 (USA).

Źródło:

Van de Castle, Robert L:. Our Dreaming Mind, New York 1994.

Nowe religie (objawienia we śnie)

Bezustannie powstają nowe systemy religijne i tworzą się nowe sekty w obrę-

bie systemów tradycyjnych. Ich twórcy najczęściej uwiarygodniają swe powołanie

150

Nowe religie (objawienia we śnie)

otrzymaniem objawienia bezpośrednio od boskiej istoty. Najstarszą formą takiego

objawienia są kontakty z Jahwe, opisane w Piśmie Świętym. W objawieniu Bóg

przekazuje warunki, na jakich wierni mają prawo korzystać z Jego opieki. Najdra-

matyczniejszym przykładem jest objawienie się Boga Mojżeszowi na górze Synaj.

Niektóre późniejsze objawienia miały miejsce we śnie lub w transach zbliżonych do

snu.

Prorokowi Muhammadowi Koran objawił się po raz pierwszy w świętym

miesiącu Ramadan, podczas snu w górskiej grocie. Ogromne znaczenie dla islamu

miała też Nocna podróż, czyli sen, w którym Prorokowi objawiona została jego mi-

sja. W odpowiedzi na rozprzestrzenianie się europejsko-amerykańskich wzorców

kulturowych wśród Indian tworzą się nowe religie, których zasady objawiane są

w podobnym do snu transie. Na przykład Wovoka, prorok powstałej w 1890 r. sekty

Ghost Dance (grupa ta propagowała mesjanistyczne przesłanie wieszczące powrót

umarłych i przywrócenie tradycyjnego stylu życia), doznał pierwszego objawienia

podczas snu-transu.

Ponieważ wiele kultur czyni niewielkie lub zgoła żadne rozróżnienie między

wizją a snem z inspiracji boskiej istoty, częstokroć trudno jest orzec z całą pewno-

ścią, czy jakieś objawienie nastąpiło we śnie, czy też w trakcie widzenia na jawie.

Dowodzi to, iż widzenie na jawie i marzenia senne mają pewną nieuchwytną wspól-

ną cechę.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern

^Mestern Culture, Albany 1994.

Crim, Keith [wyd.]: The Perennial Dictionary of World Religions, San Francisco 1981.

151

ist

Sny są niezbędne

do życia.

(Anais Nin,

Dziennik)

Odpryski marzeń sennych (dreamlet)

Dreamlet to termin wprowadzony przez popularną autorkę Ann Faraday, który

jest synonimem urywków snów. Faraday zaleca, aby ludzie pragnący poznać swo-

je sny prowadzili szczegółowy dziennik snów i notowali w nim nawet ewidentnie

błahe epizody. Według Ann Faraday odpryski marzeń sennych, połączone w jedną

całość, tworzą pewien schemat. Zwraca uwagę, że niektóre z tych odprysków są me-

dialnym odbiciem snów prekognicyjnych.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

ly, Ann: The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Ojibwa

Plemię Indian Ojibwa, żyjące na północy Stanów Zjednoczonych i w Kana-

dzie, liczące obecnie około pięćdziesięciu tysięcy członków, traktuje sny jak rzeczy-

wiste doświadczenie i ważny element systemu społeczno-kulturowego. W ontologii

tego ludu świat zaludniają istoty ludzkie oraz personifikacje zjawisk i obiektów na-

turalnych -jak słońce, wiatry oraz ogromne ptaki wywołujące burze i gromy - które

należy traktować jako osoby i tak też się do nich zwracać. Najwięcej informacji

o tych istotach można znaleźć w plemiennych mitach.

Życie Ojibwa najpełniej realizuje się w stosunkach z owymi innymi niż ludzie

istotami, jak też z innymi ludźmi. Stosunki z istotami ludzkimi należą do sfery dzia-

153

Okultyzm

łalnośei na jawie, natomiast kontakty z isotami innymi niż ludzkie są nawiązywane

głównie w marzeniach sennych. Doświadczenia na jawie nie mają nic wspólnego

z doświadczeniami we śnie, ponieważ śpiący jest kimś zupełnie innym niż człowiek

w stanie czuwania.

Obrazy w marzeniach sennych są ściśle powiązane z motywami kierującymi

jednostką, tradycyjnymi wartościami i zachowaniami społecznymi. Kontakty z inny-1

mi niż ludzkie istotami służą jednostce do lepszego przystosowania się do życia. Sny

mają także podstawowe znaczenie dla systemu społecznego, ponieważ uwiarygo-

dniają szczególne powołanie, na przykład do uzdrawiania.

Ojibwa wierzą, że cnotliwego życia nie można wieść wyłącznie w oparciu

o dobre stosunki z bliźnimi, lecz niezbędna jest tu pomoc istot innych niż ludzkie,

szczególnie w wypadku mężczyzn. Pomoc taką można uzyskać przede wszystkim

poprzez bezpośredni kontakt z tymi istotami w marzeniach sennych. Pomoc ta niej

jest bezinteresowna, trzeba za jej otrzymanie wypełnić zobowiązania wobec owych

istot. Zobowiązania te stanowią kodeks moralny członków plemienia Ojibwa.

Źródła:

Lincoln, Jackson Steward: The Dream in Primitive Cultures, New York 1970.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe I

1992.

Von Orunebaum, G. E. i Caillois, Roger [wyd.]: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Okultyzm

Podobnie jak określenie New Age zyskało negatywne konotacje po

ogromnego zainteresowania mediów w końcu lat osiemdziesiątych, tak i

okultyzm jął wzbudzać niechętne komentarze po entuzjastycznych doniesienia

prasy w latach siedemdziesiątych. Okultyzm przywodzi na myśl odziane w cz

opończe postacie, odprawiające tajemnicze rytuały, przeważnie wymierzone j

ciwko komuś lub czemuś. Wyraz ten pochodzi od łacińskiego słowa occultus-\Ł

ty, tajemny i w pierwotnym znaczeniu odnosił się do wierzeń i praktyk ezoterj

nych, w pewnym sensie „ukrytych" przed zwykłymi ludźmi (dopóki nie dostąpiąz

szczytu wtajemniczenia). Odnosi się także do energii niepoznawalnych, a

skrytych przed wrażliwością zwyczajnych ludzi (czyli sił magicznych i astrologie;

nych).

Niektóre aspekty marzeń sennych często kojarzone były z okultyzmem. 11

na przykład projekcja astralna, podczas której ciało duchowe wychodzi poza ciał

fizyczne w stanie podobnym do transu, także uważana była niekiedy za pewien i

dzaj doznań we śnie. We wschodnim i zachodnim okultyzmie znane są praktyi

świadomych snów. Na koniec trzeba stwierdzić, że istnieje wiele rozmaitych szkól

ezoterycznej interpretacji marzeń sennych (na przykład w sufizmie), które w pew-

nym sensie można nazwać „okultystycznymi".

154

Oneiromancja (wróżenie ze snów)

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Oneiromancja (wróżenie ze snów)

Oneiromancja (gr. oneiros - „sen" i mantis - „wróżbita") jest fachowym okre-

śleniem wróżenia ze snów. Jest spokrewniona z lepiej znaną chiromancją (wróżenie

z dłoni) i nekromancją (wróżby przekazane przez zmarłych za pośrednictwem me-

dium). Słowo to, jak powiedziałem, jest pochodzenia greckiego, co oznacza, że sny

intrygowały Greków w znacznie większym stopniu niż inne starożytne ludy.

W przeciwieństwie do nowoczesnych, psychologicznych metod interpretacji

snów, starożytne miały przede wszystkim na celu odkrycie informacji o przyszłych

zdarzeniach. Postrzeganie snów jako przepowiedni charakteryzuje interpretację

snów zarówno w starożytnym Egipcie, jak i w Mezopotamii. Po obu cywilizacjach

pozostały m.in. niekompletne opracowania wróżb sporządzonych na podstawie ma-

rzeń sennych. Natomiast z czasów cywilizacji greckiej przetrwał do dzisiejszego

RELIEF WOTYWNY

POCHODZĄCY ZE

STAROŻYTNEJ GRECJI,

NAJPRAWDOPODOBNIEJ

POŚWIĘCONY ZEUSOWI

MEILICHIOSOWI. WE

WCZEŚNIEJSZYCH

OKRESACH WIERNI

PRAWDOPODOBNIE

OWIJALI SIĘ SKÓRAMI

OWIEC ZŁOŻONYCH

W OFIERZE TEMU

BOGOWI, W NADZIEI

NA UZYSKANIE

PROROCZYCH SNÓW.

155

Ononharoia (święto szaleńców)

dnia obszerny sennik noszący tytuł Oneirocritica autorstwa Artemidorusa z Dal-

dis. Artemidorus zapewnia, że sny o

...wydalaniu tasiemca przez odbyt lub usta oznacza, że s'niący

odkryje, iż ktoś' z domowników, bliskich, a nawet dzielących

z nim stół wyrządza zło, a potem pozbędzie się tego, kto mu

szkodzi (Artemidorus, s. 161).

Nie jest jasne, dlaczego akurat tasiemiec ma być symbolem oddalenia które-

goś' z domowników. Ten rodzaj symboliki skojarzeniowej jest charakterystyczny dla

większości wróżb. Współczesna interpretacja także opiera się na skojarzeniach sym-1

boli, ale jej celem jest raczej ujawnienie stanu emocjonalnego i umysłowego śniące-

go, a nie przewidywanie przyszłości.

Źródła:

Artemidorus: The interpretation ofDreams (Oneirocritica), tłum. Robert J. White, wyd. 2, Torrance

1990.

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Ononharoia (święto szaleńców)

Ononharoia znaczy dosłownie „wywracanie mózgu do góry nogami", a przez

misjonarzy było nazywane świętem szaleńców. Były to doroczne zabawy Irokezów, I

polegające na opowiadaniu snów. Jezuici tak o tym pisali: „Podczas ononharoi męż-

czyźni i kobiety biegają jak szaleni od chaty do chaty, odgrywają sceny ze swych

snów, żądając, żeby inni domyślili się i spełnili zawarte w snach obietnice" (Wallace,

s. 66). Marzenia senne przedstawiane podczas s'więta wyrażają jakieś' pragnienia, nie-1

rzadko natury seksualnej lub agresywne, a wyjawia sieje w postaci zagadek. Społecz-

ność często pomaga śniącym w spełnieniu ich pragnień, aczkolwiek brutalność i agre-

sja wobec innych członków plemienia przedstawiana jest raczej w formie pantomimy,

a nie dosłownie. Dwudziestowieczni pisarze zauważyli, że tradycyjne pojmowanie

snów przez Irokezów ma wiele wspólnego z koncepcjami Zygmunta Freuda, zwła-j

szcza tej, która głosi, że tłumione pragnienia, nie znajdujące ujścia w ten czy inny

sposób na co dzień, zatruwają psychikę śniącego. Z tego punktu widzenia ononharo-

ia jest czymś w rodzaju popularnej w naszych czasach terapii grupowej.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Wallace, Anthony F. C: The Death andRebirth ofthe Seneca, 1969, reprint, New York 1972.

Opowiadanie snów

Opowiadanie snów, jak tego dowodzą badania antropologiczne, jest po-

wszechną praktyką w wielu kulturach. W plemieniu Hopi dobre sny zachowuje się

156

Opowiadanie snów

dla siebie, natomiast o przykrych mówi się, że zawierają złe myśli, które trzeba usu-

nąć poprzez publiczną spowiedź. Natomiast lud Quiche uważa, że wszyscy mają co

noc marzenia senne i ujawnianie ich za dnia jest niezwykle ważne, niezależnie od te-

o, czy są złe, czy dobre.

Wyznawcy boga Ras Tafariego (Rastafarianie) na Jamajce uważają doświad-

enia senne za temat do rozważań na forum publicznym, a relacje starszych człon-

ów plemienia mają potwierdzać ich rolę nauczycieli. Ujawnianie snów stanowi

podstawowy element edukacji dzieci i ważną z punktu widzenia społeczności prak-

tykę w plemieniu Senoi, którego członkowie uważają, iż każdy sen ma swój cel nie-

dostrzegalny dla śpiącej osoby.

Sny odgrywają fundamentalną rolę w kulturze plemienia Kagwahiv i mówi

się o nich zawsze; można się nimi podzielić w środku nocy, a także w dzień przy pra-

|cy. W Maroku w celu uzyskania włas'ciwej interpretacji snu stosuje się powszech-

nie praktykę opowiadania ich, posługiwania się nimi w kontaktach z innymi człon-

ni społeczności, przekazywania specjalistom od interpretacji snów.

Wśród ludu Raramuri w północnym Meksyku sny stanowią temat rannej

konwersacji w rodzinie, a także w rozmowach ze współplemiericami. Ponadto ponie-

aż Raramuri mają zwyczaj spać kilka godzin, budzić się i ponownie zapadać w sen,

marzenia senne analizuje się na gorąco jeszcze w nocy. Rozmowy te są ważnym

środkiem szerzenia się kultury i ideologii wobec braku struktur instytucjonalnych.

Wśród ludu Sambia z Papui-Nowej Gwinei dzielenie się snami odbywa się

zarówno na forum rodzinnym, jak i publicznym. Ma to miejsce również podczas ce-

remonii uzdrawiania, inicjacji, w węższych i szerszych gronach towarzyskich, pod-

i wymiany ploteczek, w trakcie wypraw łowieckich, handlowych i prac ogrodni-

ych. Wśród polinezyjskiego plemienia Tikopia opowiadanie sobie snów jest po-

wszechną praktyką, choć nie istnieje tam żaden obowiązujący schemat interpretacyj-

ny. Sny opowiada się przypadkowo, w każdym momencie dnia.

Zuni z Nowego Meksyku opowiadają sny członkom najbliższej rodziny, a tak-

że przyjaciołom. Jednakże nie wszystkie doznania senne są od razu wyjawiane; nie-

które czekają na to wiele lat. Zuni bojąc się utraty szczęścia wskutek nieopatrznego

rozpowiadania o dobrych wróżbach we śnie, wyjawiają je dopiero wówczas, gdy to

szczęśliwe zdarzenie nastąpi. Tak więc relacje o dawnych snach zawierają zarówno

koszmary senne, jak i dobre sny, tymczasem w relacjach o snach stosunkowo świe-

j żych mówi się tylko o złych doświadczeniach.

Aby zrozumieć sposób, w jaki ludzie doświadczają sny, dzielą się nimi i inter-

pretują, trzeba głęboko poznać ich kulturę. Opowiadanie i interpretacja snów często

ma istotny wpływ na inne struktury danej kultury. W gruncie rzeczy wpływ ten jest

dwustronny.

Ponadto stwierdzono, że dzielenie się treścią snów jest źródłem licznych pro-

blemów w tradycyjnej psychoanalizie, ponieważ ich zawartość jest zazwyczaj nie-

pełna, częstokroć wypaczona i trzeba ją uzupełnić swobodnymi skojarzeniami. Prze-

157

Oszust, archetyp

ważnie relacja sama w sobie nie jest znacząca, prawdziwe przesłanie zaczyna się

wyłaniać w trakcie interpretacji, która ujawnia ukryte znaczenie niedostrzegalne

w samym dos'wiadczeniu.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams In Modern I

Western Culture, Albany 1994.

States, Bert O.: Dreaming and Storytelling, New York 1993.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1987.

Oszust, archetyp

Psychoterapeuta szwajcarski CarI Gustav Jung twierdził, że mitologia i i

klor są przejawami tak zwanej zbiorowej nieświadomości. Jest ona dziedzictwem |

zbiorowych doświadczeń całej ludzkos'ci, przechowuje pamięć o nich w postaci i

chetypów (lub prototypów), które porządkują osobiste doświadczenia każdego czło-

wieka. Ponadto zdaniem Junga archetypy kształtują treść marzeń sennych, pojawia-

jąc się jako archetypowe wizje senne.

Swoje teorie Jung budował na podstawie obserwacji snów pacjentów, którzy

często widzeli w nich obrazy zupełnie im nieznane, lecz będące symbolami wystę

pującymi w którymś z systemów mitologicznych. Jung stwierdził ponadto, że odna-1

lezienie znaczenia tych obrazów we właściwej im kulturze pomaga mu zrozumieć |

sny, w których się pojawiają.

Postacią często pojawiającą się w różnych mitologiach jest oszust, duch, cza-1

sem bóstwo, które uwielbia płatać ludziom żarty i figle. Nie jest to w gruncie rzeczy |

zły duch, ale skutki jego działań są zazwyczaj niemiłe. W marzeniach sennych ar-

chetyp ten pojawia się jako clown lub postać naśmiewająca się z naszych aspiracji I

lub w inny sposób uświadamiająca nam, że sami siebie oszukujemy. Ten sam arche-

typ pojawia się w mniej sympatycznej postaci, psuje nam przyjemność i wprowadza

zamęt. Ponieważ oszust potrafi zmieniać postać, jest także symbolem transformacji.

Źródło:

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Bollingen Series 20, Princeton |

1968.

158

Wszystko to, co widzę, wiem

czyż jest tylko we śnie snem?

(Edgar Allan Poe,

„Sen we śnie" )

Pamięć a sen

Eksperymenty z nauką we śnie i zjawiska tzw. braku marzeń sennych do-

wodzą, że mechanizm zapamiętywania, znajdujący się w mózgu, zostaje w czasie

snu wyłączony. U ludzi, którzy rzekomo nie mają marzeń sennych - choć udowo-

dniono, że w rzeczywistości jednak śnią - wyłączenie zapisu pamięci jest po prostu

skuteczniejsze niż u innych. Nawet ci, którzy potrafią zrelacjonować swoje sny dość

dokładnie, zapamiętują zaledwie kilka epizodów mających miejsce tuż przed prze-

budzeniem. Marzenia senne z wczesnych i środkowych stadiów ulegają całkowite-

mu zapomnieniu.

Istnieje hipoteza głosząca, że sny zapamiętać jest tak trudno, ponieważ po-

szczególne ich epizody są niespójne. Inna mówi, że dzieje się tak dlatego, iż sny za-

wierają stłumione doznania, których świadomy umysł nie chce pamiętać. Jakkol-

wiek obie hipotezy mogą odnosić się przynajmniej do części snów, to jednak nie

tłumaczą, dlaczego tak wiele epizodów ulega po przebudzeniu kompletnemu zapo-

mnieniu. Procesy te wymagają jeszcze dokładnego zbadania, choć już teraz nie ma

wątpliwości, że działa tu jakiś mechanizm neurochemiczny, wyłączający pamięć

we śnie.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

159

Pascal, Blaise

Filozof i teolog francuski Blaise Pascal (1623-1662) urodził się w Clermont

w Owernii (Francja), w rodzinie ubogiego szlachcica. Ojciec, urzędnik państwowy,!

uczył go matematyki. Do tej gałęzi nauki Pascal wniósł niemały wkład, pracując nar

chunkiem prawdopodobieństwa, teorią liczb i geometrią. Gdy miał szesnaście lat r

pisał pierwszą poważną rozprawę - Essaipour les coniqu.es, a w 1642 r. skonstruował

jedną z pierwszych maszyn matematycznych, zaliczaną do nawiększych osiągnięć

„nowej nauki". Przestał się jednak interesować matematyką po religijnym nawróceniu I

w 1654 r. Wówczas to w nocy 23 listopada przeżył głębokie doświadczenie mistycz-

ne, które sprawiło, że resztę życia poświęcił kwestiom religijnym i filozoficznym.

Pascal był głęboko zaangażowany w ruch jansenistyczny, zapoczątkowany

w siedemnastym wieku przez biskupa Flemish, Corneliusa Otto Jansena (1585-1

-1638), twórcę doktryny przeznaczenia i nieodpartej łaski. Do 1659 r. Pascal napisał I

wiele prac w obronie jansenizmu, w tym Ecrits sur la grace, De l'art de persuader, I

oraz ważną rozprawę z dziedziny filozofii matematyki, która najprawdopodobniej

powstała w latach 1657-1658 jako wstęp do podręcznika geometrii dla szkoły jan-

senistycznej w Port-Royal. Rozprawa ta pozostała niedokończona, podobnie jak My-1

śli, których pełne wydanie ukazało się we Francji dopiero w 1952 r.

Myśli zajmują się kwestią wiedzy płynącej z religii, albowiem człowiek może

znaleźć prawdę „nie tylko umysłem, lecz w większym stopniu sercem", a pewien ro-1

dzaj wiedzy dostępny jest tylko poprzez przyjęcie objawienia bożego. W rozdziale I

poświęconym słabościom człowieka i zawodności wiedzy przyrodniczej Pascal

omawia także marzenia senne. Według niego, gdyby człowiek śnił co noc to samo,

miałoby to wpływ na jego życie równie silny, jak rzeczy oglądane co dzień,

ale ponieważ sny są coraz inne, a nawet jeden i ten sam odmie-

nia się - to, co w nich widzimy, przejmuje nas o wiele mniej niż

to, co widzimy na jawie, a to dla ciągłości, która wszelako nie

jest tak jednostajna i równa, aby się też nie zmieniała, ale mniej

gwałtownie, chyba czasem tylko, na przykład w podróży; wów-

czas powiadamy: „Zdaje mi się, że śnię"; życie bowiem jest

snem nieco mniej niestałym (Myśli, s. 105).

Pascal twierdził także, że skoro połowa ludzkiego życia upływa na śnie, ludz-

kość nie wie, co to prawda, cokolwiek byśmy o tym nie sądzili, a ponieważ często

śnimy, że śnimy, to może samo życie jest tylko snem, z którego budzimy się w chwi-

li śmierci.

Źródła:

Edwards, Paul [wyd.]: The Encyclopedia of Philosophy, New York 1967.

Kramer, Kenneth R: Death Dreams: Urweiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Pascal, Blaise: Thoughts on Religion and Philosophy, London 1894.

— Pensees, New York 1958.

Smith, Maxwell A. [wyd.]: Blaise Pascal, Boston 1983.

160

Perls, Fritz

Psychologia Gestalt wywodzi się z badań nad percepcją. Koncentruje się na

szczególnej tendencji umysłu ludzkiego do porządkowania dos'wiadczeń w spójną

całość, nawet jeśli informacja sensoryczna jest niepełna. Jeśli na przykład w literach

alfabetu brak jest jakichś elementów, umysł skwapliwie uzupełnia te „dziury"

i wówczas widzimy całą literę. Dla Fritza Perlsa (1893-1970), który praktykował

Freudowską psychoanalizę, takie pojmowanie funkcji ludzkiego umysłu stało się

podstawą terapii Gestalt. Pracując z niewielkimi grupami w Esalen Institute w Kali-

fornii, Perls stał się przywódcą ruchu wykorzystania zdolności człowieka.

Terapia Gestalt zajmuje się wyszukiwaniem emocjonalnych „dziur" - czyli

tych fragmentów osobowości, które ulegają stłumieniu przez świadomy umysł -

a następnie ponownym ich zintegrowaniem w celu osiągnięcia stanu psychologicz-

nej pełni i jedności. Perls uważał, że sny są odbiciem odrzuconych aspektów osobo-

wości i dlatego dzięki nim można odkryć to, co zostało odrzucone:

Senne marzenie... to przesłanie od ciebie do ciebie... każdy je-

go aspekt jest częścią śniącego, ale część ta w pewnym sensie

przestała należeć do ciebie i została przeniesiona na innych...

Jeśli chcemy ponownie posiąść te części nas samych, musimy

posłużyć się specjalną techniką, która pomoże nam na powrót

zasymilować te doświadczenia (Perls, 1970, s. 27).

Na poziomie teoretycznym metoda ta nie odbiega radykalnie od koncepcji

Zygmunta Freuda, Carla Junga i innych psychologów głębi, którzy uważają, że

proces terapeutyczny polega na wydobyciu zepchniętych do nieświadomości aspek-

tów jaźni.

Natomiast metody terapii Perlsa były zdecydowanie odmienne od tradycyjnej

psychoanalizy. W terapii Gestalt uczestnicy opowiadają swoje sny w czasie tera-

źniejszym, następnie starają się traktować rozmaite aspekty marzeń sennych tak jak-

by to były ich własne cechy. Innymi słowy stają się snem odgrywając w nim po-

szczególne role. Na przykład kobieta, której przyśnił się pająk łażący po niej, odgry-

wa zarówno rolę owego pająka i siebie samej w momencie, gdy pająk po niej pełza,

starając się opisać to, co czuje każde z nich w rozmaitych epizodach snu. Terapeuta

prosi, żeby pacjentka przedstawiła dialog między różnymi częściami snu, przyjmu-

jąc na siebie na przemian rolę pająka i siebie samej:

Liz (jako ona sama we śnie): Jesteś bardzo pożyteczny, bo zjadasz owady, a także

dlatego, że przędziesz misterne sieci z pajęczyny... jesteś kimś ważnym, bo żyjesz.

\Perls: Zamieńcie się miejscami... Niech teraz pająk wyrazi ci uznanie.

Liz (jako pająk): Jesteś kimś ważnym, bo jesteś' ludzką istotą. Jest was tak strasznie

dużo, więc pewnie dlatego jesteście tacy ważni? (Śmiech)

Perls: Zauważyliście zapewne tę lukę w jej osobowości - brak uznania dla siebie sa-

mej, brak pewności siebie. Inni mają poczucie wartości. U niej powstała w tym miej-

scu luka...

161

Persona ____________________________________________I

Liz: Ale to ona może wypełnić tę lukę.

Pens: Nie, to jest zadanie dla pająka (Perls, 1969, s. 84-85).

W dalszej części dialogu Liz stopniowo odkrywa, że sny o pająku mają źródło

w poczuciu bezwartościowości, które sprawia, że tłumi w sobie chęć radowania się I

życiem. Odrzucone aspekty osobowości Perls nazywa „dziurami", które Liz może I

zapełnić tylko w ten sposób, że posłucha, co podpowie jej pająk i uświadomi sobie,

że to on właśnie reprezentuje odrzuconą część jej jaźni.

Źródła:

Perls, Fritz: „Four Lectures" [w:] Gestalt Therapy Now, Pało Alto 1970.

— Gestalt Therapy Verbatim, Moab 1969.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, PsychoamM

sis, & Neurology, New York 1977.

Persona

Jest to słowo pochodzenia greckiego, które oznacza maskę nakładaną w staro-

żytności przez aktorów występujących w utworach dramatycznych. W psychologii

oznacza ona osobowość, którą staramy się przekazać światu (to znaczy tę, którą

chcemy, aby inni w nas widzieli). W życiu publicznym persona ułatwia kontakty I

społeczne, w żadnym razie nie powinna być postrzegana jako „fałszywa" jaźń. Naj-

bardziej znaną definicję pojęcia persony zawdzięczamy szwajcarskiemu psychiatrze I

Carlowi Gustavowi Jungowi. Według jego teorii osobowości persona jest jedną

z kilku jaźni: ego reprezentuje to, co można by nazwać własnym wizerunkiem oso-1

bowości (czyli tej osoby, którą pragniemy być); cień (coś w rodzaju alter-ego) ucie-1

leśnia te cechy, które zostały odrzucone jako „nie-ja"; animalub animus to podświa-1

dome przeciw-ja, składające się z cech charakterystycznych, które nasza kultura

przypisuje płci przeciwnej; i wreszcie jaźń jest archetypem w zbiorowej nieswia-1

domości, który dostarcza podświadomości wzorca dla ego (czyli dla poczucia oso-1

bowości).

Każdy z wyżej wymienionych aspektów jaźni może pojawiać się w marze-

niach sennych w różnych formach. W wypadku persony senny wizerunek zawiera

wszystko - od ubrania, które we śnie zakładamy lub zdejmujemy, po role jakie od-

grywamy. W terapii Jungowskiej personę postrzega się jako narzędzie, za pomocą

którego nowe cechy mogą być zintegrowane ze strukturą ego pacjenta. Innymi sło-

wy pacjent może pierwotnie odrzucone cechy osobowości odzyskać z cienia, animy

lub animusa poprzez odgrywanie ich w określonych sytuacjach społecznych, a na-|

stępnie identyfikować się z nimi jako częścią nowej koncepcji ego.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Hali, James A.: Jungian Dream Interpretation, Toronto 1983.

162

Platon

GRECKA MASKA

TEATRALNA, CZYLI

PERSONA (ZE ZBIORÓW

DOVER)

Platon

Platon (ok. 429-347 r. p.n.e.) urodził się w rodzinie, która od dawna odgrywa-

ta znaczącą rolę w polityce Aten. On sam jednak nie podążył tradycyjną drogą po-

tomków rodu, zniechęcony korupcją w sferach rządzących, które doprowadziły mię-

dzy innymi do stracenia w 399 r. słynnego filozofa starożytności, Sokratesa, nauczy-

I cielą i zarazem przyjaciela Platona. Śmierć wielkiego człowieka stała się dla Plato-

na inspiracją do zachowania pamięci o nim dzięki dialogom, prowadzonym tą samą

I metodą, jaką posługiwał się za życia.

Przez pozostałą część życia Platon poświęcił się filozofii, przekonany, iż jest

ona jedynym lekarstwem na chore stosunki społeczne, które jego zdaniem nigdy nie

zostaną uzdrowione, jeśli państwem nie będą rządzić filozofowie, albo jeśli władcy

nie staną się filozofami. Często podróżował, głównie na Sycylię, a w Atenach zało-

żył słynną Akademię, w której studiowano filozofię.

Mimo iż Platon nie rozwodził się zbytnio nad marzeniami sennymi, posługu-

jąc się nimi raczej do budowania symbolicznej akcji i dla wzbogacenia spekulacji fi-

lozoficznych, to jednak w rozmaitych miejsca jego dialogów znajdujemy relacje

163

Platon

PLATON

z obserwacji tego zjawiska. We wczesnych dialogach, jak na przykład Apologia

(Obrona Sokratesa) i Symposium sny traktowane są jak kanały przekazujące posia-

nie od bogów i służą jako teologiczna metoda zdobywania wiedzy o nich i o ich wo-

li. Oświeconą teologię marzeń sennych Platon wykłada także w ostatnich dialogach,

jak na przykład w Sofiście. Twierdzi, iż cztery realnie istniejące rzeczywistości -I

ludzka i zwierzęca, ognia i wody - mają stworzone przez bogów odrębne wizerun-

ki, nie będące wytworem owych rzeczywistości. Wizerunkiem człowieka na przy-

kład jest jego świat ze snu. W Sofiście Platon traktuje sny jako filozoficzną metodę

uzyskiwania szczególnego rodzaju wiedzy.

Homeryczny styl przedstawiania snów dominuje w Kritonie i Fedonie, które

opowiadają o ostatnich dniach Sokratesa. W obu tych dialogach sam Sokrates przy-

wiązuje do swych snów wielką wagę i postępuje według zawartych w nich wska-

zówek. Pierwszy sen przedstawia krainę, w której dusze przebywają po śmierci,)

w drugim Sokrates mówi o tym, jak filozofia przechodzi w poezję.

W Polityku Platon podaje definicję marzenia sennego, które jego zdaniem

oznacza, że „kopii nie należy traktować jako kopii, lecz jako samą rzeczywistość".

Uważał, że śniący nie może kojarzyć doświadczeń marzenia sennego z doświad-

164

Powtarzające się sny

czeniem na jawie, co oznacza, że słynny filozof niezachwianie wierzył w realność

snów.

Platon był przekonany, że-z punktu widzenia biologii - marzenia senne wy-

nikają z ciągłości funkcji odpowiednich organów w jamie brzusznej. Wskazywał

zwłaszcza na wątrobę jako źródło marzeń sennych. Mogą one być skutkiem

nadmiernego folgowania lub zaniedbywania tych organów na jawie. Platon utrzymy-

wał, że gdy we śnie funkcje rozumu ulegają wstrzymaniu, do głosu dochodzą dwa

inne elementy duszy - pożądanie i złość - ujawniają się także wszelkie stłumione

aspekty osobowości, dlatego dusza jest w stanie pogodzić się z nieprawością, zbro-

dnią i świętokradztwem.

W Polityku, Teajtecie i Nomoi Platon roztrząsa stosunek między etyką a tre-

ścią marzeń sennnych. Twierdzi, że nawet najporządniejszy człowiek może mieć sny

bardzo nieetyczne. Treść snów wskazuje na poziom etyczny danego człowieka i po-

ziom jego wykształcenia. Platon utrzymuje też, że nieetyczne zachowania mogą być

I przyczyną budzących trwogę marzeń sennych.

Źródła:

Kraraer, Kenneth R: DeathDreams: Unveiling Mysteries ofthe Unconscious Mind, New York 1993.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Plato. The Last Days ofSocrates, London 1969.

I Van Lieshout, R. G.: Greeks on Dreams, Utrecht 1980.

Podświadomość

Termin ten często jest mylący, używamy go bowiem niezbyt konsekwentnie.

W niektórych opracowaniach występuje wymiennie z nieświadomością. Nieświa-

domość jest częścią psychiki normalnie niedostępną dla świadomości, choć dzięki

psychoanalizie i innym formom psychoterapii można uzyskać do niej dojście po-

przez interpretację snów. W innych opracowaniach termin ten stosowany jest na

określenie tego, co Zygmunt Freud nazywał przedświadomością, czyli tych treści

umysłu, które mimo iż nie są bezpośrednio dostępne świadomości, mogą znaleźć się

I w jej zasięgu, jeśli zwróci się na nie uwagę. Na przykład zazwyczaj nie jesteśmy

świadomi dźwięków w tle, jak szum wiatru w gałęziach drzew czy ciche pomruki-

wanie urządzeń elektrycznych. Ale jeśli zwrócimy na nie uwagę, stają się słyszalne.

Źródła:

Richman, John |wyd.|: A General Selection from the Works of Sigmund Freud, Garden City 1957.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

Powtarzające się sny

Są to sny, które za każdym razem są takie same, prawie takie same lub mają

identyczny motyw przewodni. Na przykład studentowi śni się co jakiś czas wykła-

165

Pozorna (kliniczna) śmierć - doświadczenia i sny

dowca, którego nie lubi lub z którym kiedyś posprzeczał się. Sen z identycznymi I

szczegółami może pojawiać się raz na tydzień, raz lub dwa razy w miesiącu lub raz I

na rok. Bywa też, że studentowi śni się seria snów o kłótni z kimś' wysoko postawio-

nym i wówczas szczegóły będą różne, ale zasadniczy problem emocjonalny pozosta-1

je nie zmieniony.

Łatwo się zorientować, że w tym wypadku mamy do czynienia z taką sa:

nierozwiązaną kwestią, pojawiającą się w marzeniach sennych w różnych waria

tach. Nie zawsze wiadomo, na czym ona polega, a powtarzanie się snów niczego r

wyjaśnia. W każdym razie powtarzanie się tego samego motywu we śnie nie je

czymś nienormalnym i niezwykłym.

Źródła:

Hali, Calvin S.: The Meaning ofDreams, 1953, reprint, New York 1966.

Moffitt, Alan, Kramer Milton i Hoffmann Robert [wyd.]: The Functions ofDreaming, Albany 19;

Pozorna (kliniczna) śmierć - doświadczenia i sny

Doświadczenia pozornej (klinicznej) śmierci (NDE) to doznania relacjono

ne przez ludzi, którzy powracają do życia po śmiertelnych urazach. Badania nadt

zjawiskiem prowadzi się od niedawna, choć w literaturze i w dokumentach his

rycznych wzmianki o NDE istnieją już od setek lat. Zainteresowanie tym zaga

niem wzrosło po opublikowaniu w 1975 r. książki znanego psychiatry Raymoni

A. Moody'ego Życie po życiu. Moody wyodrębnił siedem etapów tego doświa

nia, między innymi podróżowanie w tunelu, przez który zmarły przemieszcza i

w kierunku ciemności, wspina się po schodach (lub pokonuje inną barierę). Po \

konaniu tej drogi zmarły napotyka ludzi, promieniejących wewnętrznym blaskie:

a także swych nieżyjących przyjaciół i krewnych, którzy zjawiają się, by powitaćr

wo przybyłego.

Doznania NDE pod wieloma względami przypominają marzenia senne. Zr

nych powodów, ale szczególnie pod wpływem modnych w latach 60-ych środków

odurzających i wschodnich technik medytacji, w psychologii powstał nowy dział

zajmujący się tak zwanymi zmienionymi stanami świadomości (ASC). Z czasem do I

takich stanów zaczęto zaliczać wszystko, co odbiega od normalnego stanu świado-

mości na jawie, w tym również marzenia senne i to, co powszechnie określa się ja-

ko przeżycie stanu przebywania poza ciałem (OBE). W późniejszym okresie NDE

uznano za podkategorię OBE.

W parapsychologii NDE zaczęto intensywnie badać po tym, jak Moody uznał I

to doświadczenie za odrębne zjawisko. Ponieważ dziedzina ta zajmuje się również

marzeniami sennymi o chrakterze medialnym, to naturalną koleją rzeczy NDE i sny

medialne zaczęto traktować jako dos'wiadczenia o podobnej naturze. Niektórzy ba-1

dacze, jak David Engle, autor książki Divine Dreams, próbowali nawet dowieść, że

NDE i pewien typ snów są w zasadzie tym samym stanem. Problem jednak polega

166

Problemy, rozwiązywanie w snach

na tym, że ci, którzy z pozornej śmierci powrócili do życia, podkreślają z naciskiem,

że ich doznania były o wiele bardziej realne niż marzenia senne. Stwierdzono też, że

ludzie po spotkaniu ze śmiercią przechodzą szczególnego rodzaju transformację,

czego nie da się jednak powiedzieć o tych, którzy mają choćby najbardziej reali-

styczne wizje we śnie. Stany te rzeczywiście pod pewnymi względami są podobne,

jednak dzieli je też wiele różnic.

Źródła:

Moody, Raymond A.: Life After Life, New York 1976.

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Praca marzenia sennego

Terminem tym Zygmunt Freud określał procesy psychologiczne, ukrywają-

ce przed śniącym prawdziwe znaczenie marzeń sennych, dzięki czemu nie budzi się

on pod wpływem silnych przeżyć. Powierzchniową, jawną warstwę snów Freud na-

zywał jawną treścią marzenia sennego. Ukryte znaczenie snów, które w jego prze-

konaniu mógł odkryć psychoanalityk, nazywał ukrytą treścią marzenia sennego.

Zdaniem Freuda celem snów jest zaspokojenie poprzez fantazje instynktow-

nych popędów, których społeczeństwo z tych czy innych powodów nie akceptuje,

jak na przykład stosunek seksualny z jednym z rodziców (główny wątek w psycho-

logii Freuda). Abyśmy więc nie budzili się w nocy wskutek silnych emocji, jakie wy-

wołałoby dosłowne spełnienie tych pragnień, część umysłu, którą Freud nazywał

cenzurą, przekształca treść snu w taki sposób, aby ukryć jej prawdziwe znaczenie.

Praca marzenia sennego jest procesem cenzurowania snu. Freud wyodrębnił pięć faz

tego procesu: przemieszczenie, kondensację, symbolizację, projekcję i wtórne

opracowanie.

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

ukazało się w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Problemy, rozwiązywanie w snach

Wielu ludziom zdarzało się, że zasypiali zaabsorbowani jakąś ważną sprawą,

a po przebudzeniu wiedzieli, jak ją rozwiązać. Być może dlatego tak często mówi-

my: „Muszę się z tym przespać". Choć doświadczeniu temu nie zawsze towarzyszą

sny bezpośrednio dostarczające niezbędne informacje, lecz w pewnych przypadkach

tak właśnie jest. Doskonałym przykładem rozwiązywania problemów we śnie jest

dziewiętnastowieczny chemik F. A. Kekule, który usiłował odkryć strukturę czą-

167

Proces pierwotny

steczki benzenu. Borykał się z tym problemem już od jakiegoś czasu. Pewnego dnia

zdrzemnął się przy kominku, a wyobraźnia podsunęła mu obraz cząsteczki benzenu

wijącej się jak wąż w językach płomieni:

Mój umysł, zafascynowany tym obrazem, jął rozróżniać więk-

sze struktury o różnorodnych kształtach; widziałem podłużne

rzędy, niekiedy zachodzące na siebie, a wszystko to wiło się

i skręcało w wężowym ruchu. Ale cóż to?! Co to takiego?! Je-

den z węży schwycił swój własny ogon i zaczął wirować przed

moimi oczami. Zbudziłem się jakby za sprawą potężnego bły-

sku światła. Przez resztę nocy starałem się rozpracować struk-

turę tej formy.

Kekule znalazł klucz do rozwiązania problemu: cząsteczka benzenu miała

kształt pierścienia. A objawił mu się ten klucz w stanie hipnagogicznym, w chwili!

gdy ujrzał chwytającego własny ogon i wirującego przed oczyma wyobraźni węża. I

Mniej znany jest przypadek H. V. Hilprechta, archeologa z Uniwersytetu Pen-

sylwania:

W 1893 r. Hilprechtowi przyniesiono rysunek fragmentów aga-

tu wykopanego w babilońskiej świątyni Baala w Nippur. Sądził,

że mogą to być pierścionki, lecz nie był pewny. We śnie wyso-

ki kapłan powiedział mu, że owe dwa fragmenty pochodzą z te-

go samego ofiarnego elementu, który został przecięty na dwa

kawałki, na kolczyki dla posągu boga Niniba. W tym samym

roku zwiedził muzeum w Istambule, gdzie zobaczył oba frag-

menty i stwierdził, że idealnie do siebie pasują (Empson, s. 85).

Nie wiadomo, jak to się dzieje, że zarówno w wyżej wspomnianych przyp

kach, jak i w wielu innych, być może mniej spektakularnych, ludzie kładą się spać,]

a po przebudzeniu znają rozwiązanie problemu. Być może we śnie umysł na innymi

poziomie, zwanym nieświadomością, rozpracowuje zagadnienie, z którym boryka I

się świadomość. W czasie gdy umysł funkcjonujący na jawie odpoczywa, ta druga I

jego część przekazuje świadomości swoje wnioski, jak to miało miejsce w wypadku I

Kekule'a i Hilprechta.

Źródła:

Empson, Jacob.: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Proces pierwotny

Procesem pierwotnym Zygmunt Freud określał psychologiczny mechan

nakazujący nam szukać natychmiastowego zaspokojenia pragnień i dążeń. Wiąże s

168

Projekcja

on z id i podlega temu, co Freud nazywał zasadą przyjemności. Jego przeciwień-

stwem jest proces wtórny, czyli mechanizm podlegający zasadzie rzeczywistości.

U normalnej osoby dorosłej proces wtórny kieruje procesem pierwotnym, aby czło-

wiek nie dążył do zaspokojenia każdej zachcianki, jaka mu przyjdzie na myśl. Pro-

ces pierwotny nazywa się tak dlatego, że jest charakterystyczny dla psychiki nie-

mowlęcia, które nie rozumie jeszcze mechanizmów procesu wtórnego, jak na przy-

kład odwlekanie gratyfikacji. Freud uważał, że sny mają na celu spełnienie naszych

pragnień, które tłumimy na jawie i spychamy w podświadomość. Są zatem wytwo-

rem procesu pierwotnego i otwierają nam bezpośredni dostęp do funkcji nieświado-

mego umysłu.

Źródła:

Hunt, Harry T.: Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven 1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, &Neumlogy, New York 1977.

Projekcja

Choć współcześni psychologowie odrzucają wiele koncepcji teorii osobo-

wości sformułowanej przez Zygmunta Freuda, mimo to niektóre pozostają nadal

aktualne. Jedną z nich są „mechanizmy obronne", a do tej grupy zalicza się pro-

jekcję. Projekcja polega na tym, że pewne stłumione popędy przenosimy na inne

osoby lub grupę ludzi. Jednym z najczęściej spotykanych przypadków jest czło-

wiek tłumiący popęd seksualny, który uważa, że inne grupy ludzi (na przykład

mniejszości narodowe) obsesyjnie interesują się seksem, gdy tymczasem to on

właśnie ma obsesję na tym punkcie. Z grubsza rzecz biorąc, podobny proces za-

chodzi we śnie.

Według Freuda marzenia senne stwarzają okazję do wyrażenia stłumionych

pragnień, a równocześnie mechanizm cenzury stara się ukryć prawdziwe popędy.

Zgodnie z tą koncepcją celem marzeń sennych jest zaspokojenie poprzez fantazje in-

stynktownych popędów, nie akceptowanych przez społeczeństwo, na przykład pra-

gnienie pójścia do łóżka z każdym atrakcyjnym przedstawicielem płci przeciwnej.

Gdybys'my jednak śnili o prawdziwym stosunku, emocje wywołane w ten sposób

obudziłyby nas w środku nocy. Aby więc sen trwał nieprzerwanie, umysł skrywa

treść marzenia sennego. Zamiast śnić o stosunku z partnerką czy partnerem, śnimy

na przykład o rodzeństwie tej samej płci (które w sennym marzeniu symbolizuje nas

samych) przesiadującym w barze (gdzie łatwo znaleźć partnera).

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

opublikowano w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

? sis, & Neurologw New York 1977.

169

Projekcja astralna

Projekcja astralna oznacza zdolność wychodzenia poza ciało i podróżowania I

w formie astralu. Jest to starsze określenie tego, co obecnie znane jest jako przeży-

cie stanu przebywania poza ciałem (OBE). „Projekcja" polega na tym, że dusza, i

czyli świadomość ludzka, wydostaje się z ciała fizycznego w postaci ciała duchowe- i

go lub astralnego. Ciało astralne jest dokładną kopią ciała fizycznego, lecz składa się i

z elementów natury eterycznej, bardziej przypomina siły życiowe niż materię,

Podobno może oddzielać się od ciała fizycznego wedle woli lub w określonych oko-1

licznościach. Może również samoistnie opuszczać ciało fizyczne podczas snu, transu

lub utraty przytomności, pod wpływem środków znieczulających lub innych leków,

a także w wyniku wypadków. Ciało astralne jest nośnikiem świadomości, mówi się,

że uosabia pragnienia i uczucia. Gdy oddziela się od bardziej skupionego ciała ii-1

zycznego, odbiera mu również zdolność odczuwania. Jak łatwo się domyślić, istnie- i

nie ciała astralnego nie zostało udowodnione metodami naukowymi.

Koncepcja bilokacji, czyli zdolności przebywania równocześnie w dwóch

miejscach, wiąże się z pojęciem projekcji astralnej. Ponieważ nie można być j

w dwóch miejscach naraz w sensie dosłownym, jedynym możliwym do przyjęcia

wytłumaczeniem tego zjawiska jest przebywanie ciała fizycznego w jednym miej-

scu, gdy tymczasem ciało astralne znajduje się gdzie indziej.

Istnieje wiele relacji o doświadczaniu projekcji astralnej. Jednym z badaczy zaj-

mujących się tym zjawiskiem jest uczony brytyjski Robert Crookall, który porówny-

wał setki przypadków opuszczania ciała fizycznego, a następnie powrotu do niego f

podróży odbywanej w formie ciała astralnego. Sylvia Muldoon i Hereward Carring

w słynnych książkach The Phenomena ofAstral Projection i The Projection oft

Astral Body utrzymują, że zjawisko to przybiera różne formy, poczynając od wj

świadomej projekcji po projekcję nieświadomą, która ma miejsce na przykład we ś

Nieświadoma projekcja podczas snu jest często wiązana z pewnym rodzajem

marzeń sennych, jak na przykład sny „medialne", w których człowiek śni o czymś', co I

zdarzyło się w miejscu bardzo odległym, a potem odkrywa, że zdarzenie to (rozmo-

wa, nieszczęście), rzeczywiście miało miejsce. Jedynym możliwym wytłumaczeniem i

takich snów jest domniemanie, że śniący nieświadomie przeniósł się w postaci ciała

astralnego i duchowo uczestniczył w zdarzeniu, zapamiętując je jako senne marzenie.

Projekcja astralna służyła także do wyjaśnienia często występujących snów

o lataniu. Latanie jest jednym z powtarzających się motywów, prawie każdy z nasi

niejednokrotnie śnił, że unosi się w powietrzu. Inne motywy, to spadanie, sny o na-1

gości w miejscu publicznym oraz sny o nieprzygotowaniu. Te wspólne nam wszy-l

stkim motywy marzeń sennych są skutkiem doświadczeń i lęków charakterystycz-

nych dla ludzkiej egzystencji. Choć latanie należy do tej grupy, trudno jest wyjaśnić I

fakt, iż motyw ten pojawia się w marzeniach sennych niemal u wszystkich ludzi. I

(Warto wiedzieć, że sny o lataniu były powszechne nawet przed wynalezieniem sa- j

molotu - świadczą o tym wzmianki w starożytnym dziele Artemidorusa Oneirocm

170

Przewodnik

tka). Jedna z hipotez wysuwanych przez specjalistów zajmujących się okultyzmem

i metafizyką głosi, że we s'nie każdy z nas niekiedy wychodzi poza ciało fizyczne,

nie ogranicza go bowiem wówczas siła ciążenia. Doznania te zapamiętywane są ja-

ko sny, w których śniący lata swobodnie w powietrzu.

Źródła:

Dreams and Dreaming. Alexandria, 1990.

Muldoon, Sylvan I. i Hereward, Carrington: The Phenomena ofAstral Projection, London 1969.

?- The Projection ofthe Astral Body, New York 1970.

Shepard, Leslie A.: Encyclopedia ofOccultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Przemieszczenie

Aczkolwiek wiele aspektów teorii osobowości opracowanej przez Zygmunta

Freuda jest przez współczesnych psychoanalityków odrzucana, zawdzięczamy mu

jednak wiele głębokich obserwacji natury ludzkiej, które są ogólnie uznawane. Na-

leżą do nich Freudowskie „mechanizmy obronne", z których jeden nosi nazwę prze-

mieszczenia. Polega ono na tym, że tłumiąc pewne popędy kierujemy je na inne oso-

by lub obiekty. Naczęściej występującym przykładem jest pracownik, który skrzy-

czany przez szefa, po powrocie do domu wrzeszczy na żonę. A tak naprawdę chciał-

by móc zwymyślać szefa, lecz kieruje swoją złość na osobę, ze strony której nic mu

nie zagraża. Podobny proces ma miejsce w snach.

Freud uważał, że w snach wyrażane są nasze stłumione pragnienia, równocze-

śnie skrywają one i cenzorują popędy rzeczywiste. W tym świetle celem marzeń sen-

nych jest zaspokojenie w fantazjach tych instynktownych popędów, których społe-

czeństwo z jakichś względów nie akceptuje, na przykład zamordowania gburowate-

go szefa. Gdybyśmi jednak śnili o rzeczywistym, otwartym mordzie na szefie, emo-

cje wywołane tym zdarzeniem obudziłyby nas. Aby więc nasz sen nie został za-

kłócony, umysł przekształca i maskuje treść sennych marzeń tak, aby nie wywoły-

wała silnych emocji. Tak więc zamiast mordować szefa możemy sobie pomarzyć, że

jadąc samochodem ma on czołowe zderzenie z ciężarówką.

Źródła:

Freud Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze wydanie niemieckie

opublikowano w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B. |wyd. ]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurołogy, New York 1977.

Przewodnik

Przewodnikiem może być każdy, kto posiada zdolność prowadzenia we śnie.

Jednakże terminem tym zazwyczaj określa się istoty duchowe, które prowadzą,

uzdrawiają i uczą w trakcie snu. Aczkolwiek współcześni psychoterapeuci, zwła-

171

Przeżycie stanu przebywania poza ciałem

szcza kierujący się tradycją szkoły Jungowskiej, postrzegają owych przewodników |

jako symbole głębszej i mądrzejszej częs'ci naszej jaźni, która przemawia poprzez

sny, to jednak większość ludzi działających według wskazań przewodników uważa

ich za duchową inteligencję istniejącą niezależnie od psychiki śniącego.

Przewodnicy ze snu są podrzędniejszą grupą duchów opiekuńczych (które

w kulturze zachodniej często nazywa się aniołami-stróżami). Do ich zadań należy

pilnowanie i ochranianie człowieka. W niektórych kulturach uważa się, że są przy-

dzielane ludziom w chwili narodzin; w innych panuje przekonanie, że pojawiają się

później, dając się poznać w wizjach lub snach. Sposoby, w jakich przejawia się prze-

wodnictwo owych duchów, są różnorodne - od niejasnych „podszeptów" i intuicyj-

nych przeczuć, po wizje i marzenia senne. Przewodnicy snów odgrywają szczegól-

nie ważną rolę u indiańskiego plemienia Irokezów.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986. I

Eliade, Mircea [wyd.]: Encydopedia ofReligion, New York 1987

Hultkrantz, Ake: Conceptions ofthe Soul among North American Indians, Stockholm 1953.

Przeżycie stanu

przebywania poza ciałem

Przeżycie stanu przebywania poza ciałem (OBE) określamy wrażenie, iż oglą-

damy świat, a zwłaszcza własne ciało, jakbyśmy znajdowali się poza nim. Doznania

takie zdarzają się przeważnie we śnie lub pod wpływem narkozy, ale zjawisko to wy-1

stępuje również w normalnym stanie, na jawie. Niektórzy ludzie twierdzą, że OBE

doświadczają już od młodości, a nawet wczesnego dzieciństwa. Podobieństwo rela-

cji pochodzących z różnych części świata, a nawet odległych w czasie, ma stanowić

potwierdzenie domniemania, iż opuszczenie ciała i wędrówka świadomości rzeczy-

wiście mają miejsce.

OBE przejawia się w różnorodnych formach. Doznania najbardziej wstrząsa-

jące polegają na uczuciu, że świadomość opuszcza ciało, które w tym czasie sprawia

wrażenie martwego. Świadomość otoczona jest mglistą poświatą, kulą światła lub I

ciałem eterycznym, z którymi łączy ją srebrzysta lub biała nić. W książce Journeysl

Out of the Body Robert Monroe radzi, jak osiągnąć OBE. Na określenie tego do-

świadczenia używa starszego terminu - mianowicie projekcji astralnej. Nie ma

jednak niepodważalnych dowodów naukowych potwierdzających zdolność świado-

mości do opuszczenia ciała fizycznego.

Źródła:

Brooke, Noel Moore: The Philosophical Possibilities Beyond Death, Springfield 1981.

Monroe, Robert A.: Journeys Out ofthe Body, Garden City 1977.

172

Psychomanteum

Przodkowie

W niemal wszystkich tradycjach religijnych uważa się, że obok naszego ist-

nieje jeden lub więcej s'wiatów „duchowych". Panuje zgoda co do tego, że możliwy

jest kontakt między światem ludzi a owymi zaświatami. Sny, które częstokroć spra-

wiają wrażenie, jakby ich akcja toczyła się w równoległym s'wiecie, stanowią pła-

szczyznę kontaktu.

Do mieszkańców zaświatów należą między innymi nasi przodkowie. Wiele

kultur czci swych protoplastów do tego stopnia, że uznaje ich za istoty półboskie.

Ponieważ przebywają oni z bogami, posiadają informacje niedostępne śmiertelni-

kom. Dlatego ich zadaniem jest pomaganie i ochranianie żyjących. Tradycyjne wie-

rzenia i rytuały z tym związane niekiedy określa się jako oddawanie czci przodkom,

aczkolwiek termin ten nie wydaje się najwłaściwszy. Oddawanie czci przodkom jest

charakterystyczne dla pewnych plemion afrykańskich, niektórych odmian buddy-

zmu, szintoizmu (Japonia) i konfucjanizmu (Chiny).

Szczególnie interesujące są kultury, w których zmarli przodkowie aktywnie

uczestniczą w codziennych sprawach żywych. W społecznościach tych prosi się

zmarłych o pomoc w rozwiązaniu określonego problemu w taki sam sposób, jakby

zwracano się do rodziców lub dziadków. Zmarli mogą wstawiać się za potomkami

u bogów, mogą też dostarczać niezbędnych informacji - najczęściej właśnie we śnie

-które pomagają żywym uporać się z kłopoliwymi sprawami.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Crossing Press, 1992.

Eliade, Mircea: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Psychomanteum

W starożytnej Grecji była to wyrocznia nawiedzana przez zmarłych, gdzie

można było zasięgnąć ich porady w różnych kwestiach. Po odbyciu postu i innych

przepisowych rytuałów pojawiała się postać zmarłego, wpatrująca się w basen lub

miskę z wodą (technika ta przypomina odczytywanie z kryształu). Można też było

kontaktować się we śnie ze zmarłymi, a metoda ta zbliżona była do inkubacji we

śnie, polegającej na poszukiwaniu w snach uzdrowienia, porady w kwestiach mate-

rialnych i ogólnych, wróżb itp. Inkubacja była bardzo popularna w starożytności

i w cywilizacjach tak odmiennych, jak Mezopotamia i Egipt, Grecja i Rzym. W cza-

sach kultury helleńskiej miejscami kultu, służącymi do tego celu, były świątynie

Eskulapa. Starożytnych Greków fascynowała symbolika marzeń sennych, nic więc

dziwnego, że uznawali je za jeden ze sposobów kontaktowania się ze zmarłymi.

Źródła:

Moody, Raymond A.: Reunions, New York 1993.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

173

Psychoterapia

Przed przełomem, jakiego Zygmunt Freud dokonał w psychologii w końcu

dziewiętnastego i na początku dwudziestego wieku, uważano powszechnie, że cho-1

roby psychiczne mają podłoże fizjologiczne, i można je - przynajmniej teoretycznie

- leczyć metodami takimi samymi, jak inne dolegliwości (kąpiele, puszczanie krwi,

dieta itp.)- Zasługą Freuda i innych psychoterapeutów (której nie sposób w pełni do-

cenić w czasach, gdy ich metody są tak powszechnie znane i stosowane) jest odkry-

cie, iż choroby psychiczne mają podłoże psychologiczne. Jednakże przeniesienie

źródła zaburzeń z ciała do umysłu sprawia, że diagnozowanie, zrozumienie i lecze-

nie chorób psychicznych jest nieporównanie trudniejsze.

Freud twierdził, że tak zwana cywilizowana istota ludzka miota się nieustan-

nie między popędami infantylnej, zwierzęcej jaźni, a wymogami życia społecznego.

W normalnych okolicznościach potrafimy sobie radzić z tym rozdarciem za pomocą

tłumienia społecznie nie akceptowanych popędów i spychania ich w nieświado-

mość. Zgodnie z tą teorią zaburzenia psychiczne pojawiają się w momencie, gdy we-

wnętrzne konflikty są tak silne, że psychika nie umie sobie z nimi radzić. Większość

współczesnych psychoterapeutów podziela ten pogląd, aczkolwiek nie akceptuje

twierdzenia Freuda, że konflikty te mają w głównej mierze podłoże seksualne.

W NIEŚWIADOMOŚCI ZNAJDUJE SIĘ KLUCZ DO WIELU MARZEŃ SEN-

NYCH. PERSPEKTYWA, HANS VREDEMAN DE VRIES (ZE ZBIORÓW DOVER)

174

Psychoterapia

Freud kładł również nacisk na rolę marzeń sennych w zrozumieniu psychiki

pacjenta, szczególnie w ujawnianiu jego problemów psychologicznych. Sny mają na

celu zaspokojenie poprzez fantazję instynktownych, społecznie nie akceptowanych

popędów. Aby więc silne emocje związane z zaspokojeniem pragnień nie budziły

nas ze snu, umysł przetwarza treść marzenia sennego, ukrywając w ten sposób jego

prawdziwy sens. Podstawowym celem interpretacji snów według zasad terapii Freu-

dowskiej jest ujawnienie rzeczywistego znaczenia tres'ci snu.

Inne rodzaje psychoterapii wywodzące się z psychologii głębi również traktu-

ją marzenia senne jako przesłanie napływające z nies'wiadomos'ci w formie znamio-

nującej stan psychiczny pacjenta. Każda z tych szkół widzi sny jako informację,

której zrozumienie wymaga interpretacji. Podejs'cie to jest szczególnie widoczne

w terapii Jungowskiej, Gestalt i terapiach do nich zbliżonych.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

? sis, & Neurology, New York 1977.

175

Sny pozwalają każdemu

z nas nieszkodliwie popadać

co noc w szaleństwo.

(William Dement,

Newsweek, 30 listopada 1959 r.)

Quechua

Quechua to lud żyjący w południowych rejonach Andów peruwiańskich.

Według relacji kolonistów i misjonarzy, plemię to zawsze bardzo dużą wagę

przywiązywało do snów i ich interpretacji, którą zajmują się osoby do tego upo-

ważnione podczas specjalnych rytuałów. Przed podbojem przez Hiszpanów

miejscowi uzdrawiacze swoje powołanie przypisywali snom, a władcy zatru-

dniali interpretatorów marzeń sennych w celu prognozowania funkcjonowania

państwa.

Współcześnie lud Quechua traktuje sny jako zapowiedź zdarzeń w następnym

dniu. Sny mają moc tworzenia, ponieważ dosłownie przepowiadają przyszłość.

W normalnych okolicznościach po obudzeniu się należy postawić na ziemi najpierw

prawą stopę, lecz jeśli we śnie pojawił się zły omen, należy najpierw postawić lewą

stopę.

Z fabuły marzeń sennych wybiera się poszczególne elementy i interpretuje

zgodnie z tradycyjnym sennikiem. Biorąc od uwagę znaki przekazane w marzeniu

sennym oraz sytuację danej osoby można tę interpretację uściślić, aczkolwiek może

ona nie mieć zarazem nic wspólnego z jawną treścią marzenia sennego, poza owy-

mi szczególnymi znakami.

Zródla:

Gifford, Douglas i Hoggart, Pauline: Carnival and Coca Leaf, New York 1976.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretation, Santa Fe

1992.

177

Quiche

Majowie z plemienia Quiche, tworzący społeczność patriarchalną, żyją

w dwudziestu sześciu grupach rozproszonych na całym terytorium Gwatemali.

Przodkowie cieszą się tam ogromnym szacunkiem, a pojawienie się ich we śnie je

dobrą wróżbą. Niekiedy jednak ich niezadowolenie trzeba łagodzić za pomocą:

ałów i ceremonii wprowadzania do wspólnoty religijnej. Istoty ludzkie zaliczane s

do kategorii winak i różnią się od wszelkich innych istot zdolnością mowy. Ponadto

każdy człowiek posiada jedną z dwudziestu twarzy czyli przeznaczeń (zwanych „du-

szami życia"), w zależności od daty urodzenia według kalendarza Majów. Dusza ży-

cia przybywa w momencie narodzin dziecka, mieści się w sercu i jeśli z jakichś' ]

wodów musi opuścić ciało, to człowiek ten umiera.

Majowie uważają, że między snem a śmiercią istnieje ścisły związek, ponie-

waż w czasie snu twarz, czyli przeznaczenie danego człowieka opuszcza ciało, po- I

zostawiając je jakby martwym. Ale wędrówki odbywa wolna dusza, a nie dusza ży- I

cia, co sprawia, że sen nie jest już tak groźny dla życia. Quiche nie przejmują się I

zbytnio treścią marzeń sennych, a w ich języku „śnić" jest czasownikiem przecho-1

dnim, co oznacza, że człowiek śniący zachowuje świadomość.

Według teorii snów Majów z plemienia Quiche, wolna dusza śniącego opu-

szcza ciało i wędruje po świecie, spotykając dusze innych ludzi i zwierząt. Bogowie

i przodkowie zbliżają się do ciała śpiącego i budzą jego duszę, która jednak opiera

się im, dopóki nie przekażą jej jakiegoś posłania. Epizody marzeń sennych sąza-l

zwyczaj skutkiem nocnej walki między wolnymi duszami śniącego a bóstwami

i przodkami, którzy przynoszą ważne informacje dotyczące przyszłości całego ludu.

Quiche uważają, że każdy człowiek co noc ma sny, a dzielenie się ich treścią w dzień i

- niezależnie czy w ocenie śniącego były dobre, czy złe - należy do obowiązków

członków plemienia. Należy opowiadać i interpretować wszystko, co się przyśniło.

Źródła:

Bourguignon, Erika: Religion, Altered States of Consciousness, andSocial Change, Columbus 1973.

Tedlock, Barbara: „Quiche Maya Drearn Interpretation", Ethos nr 9 (1981).

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretation, Santa Fe

1992.

178

...nocą znalazłem się

w świecie, w którym

granica dzieląca rzeczywistość

od marzenia sennego

była tak cienka,

jakby w ogóle nie istniała.

(Peter Henry Abrahams,

Tell Freedom)

Raramuri

Plemię indiańskie Raramuri z północnego Meksyku, zwane także Tarahuma-

ra, uważa, że marzenie senne jest wyrazem aktywności największej duszy człowie-

ka. Przywiązuje się do nich dużą wagę, ponieważ za ich pośrednictwem ludzie kon-

taktują się z bóstwami i otrzymują informacje dotyczące przyszłości.

Sny są rano częstym tematem rozmów członków rodziny i sąsiadów. Ponie-

waż Raramuri śpią kilka godzin, budzą się i ponownie zasypiają, często analizują

swoje sny jeszcze tej samej nocy. Z braku instytucji takich jak szkoły, dyskusje

o snach stanowią pewien rodzaj przekazu wiedzy o kulturze i obyczajowości w obrę-

bie plemienia. Każdy interpretuje swoje sny opierając się na tym, czego się przed-

tem nauczył.

Według Raramuri człowiek ma jedno ciało i wiele dusz, różniących się wiel-

kością i znajdujących się w rozmaitych częściach ciała. Nawiększe dusze umie-

szczone są w klatce piersiowej i w głowie. Ludzie śpią, gdy ich dusze zasypiają,

abudzą się też wtedy, kiedy i dusze. Jeśli w czasie snu obudzi się ich największa du-

sza, wówczas ludzie mają marzenia senne.

Sny są przejawem aktywności największej duszy. Nie oznacza to, że Raramu-

I rinie widzą różnicy między snem a jawą, uważają raczej, że oba stany mają specy-

ficzną realność. Podstawowa różnica między jawą a snem polega na tym, że we śnie

dusze ludzkie działają niezależnie od ciała, natomiast na jawie są z nim ściśle zwią-

zane.

Raramuri wierzą, że życie na jawie jest ograniczone i że dusze mają o wiele

większe możliwości, jeśli mogą się oderwać od ciała. Ponieważ mają własne życie

179

Rastafarianie

i mogą wędrować, istoty pojawiające się we s'nie pochodzą z innych, odległych czę-1

ści świata, do których dotrzeć mogą tylko dusze. Większość owych istot jest aktyw-1

na tylko nocą, kiedy s'ni się najwięcej snów.

Sen jest głównym kanałem łączności z Bogiem i Diabłem, ma też zasadnicze I

znaczenie dla jednostki i społeczności, ponieważ pozwala wejrzeć w działania i dą- I

żenią innych istot zamieszkujących wszechświat. Jednakże Raramuri nie podejmują

działań wyłącznie na podstawie treści snów, jako że dostrzegają różnicę między ca- I

łą osobą, a jej duszami.

Źródła:

Passin, Herbert: „The Place of Kinship in Tarahumara Social Organization", Acta Americam 341

(1943), ss. 360-383, 471-495.

Pennington, Campbell W:. The Tarahumara of Mexico: Their Emironment and Materiał Cullure,

Salt Lakę City 1963.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations. Santa Fe

1992.

Rastafarianie

Sekta ta, jak inne jej podobne, traktuje sny jako ważne źródło inspiracji reli- I

gijnej. Marzenia senne odegrały ogromną rolę w tworzeniu ideologii tego ruchu, I

opierającego się na przesłaniach biblijnych i filozofii Marcusa Garvey'a, pochodzą- I

cego z Jamajki twórcy panafrykanizmu.

Nazwa sekty pochodzi od imienia Ras Tafariego (znanego jako cesarz Etiopii

Haile Selassie I). Utworzyli ją na początku lat trzydziestych naszego stulecia czar- I

ni mieszkańcy Jamajki, kontestujący ówczesne stosunki społeczne. Ruch ten byl re-

akcją na dyskryminację rasową, na imperialistyczną i kapitalistyczną dominację I

sankcjonującą niewolniczą pracę na plantacjach.

Ideologię rastafariariską charakteryzuje fundamentalistyczny stosunek do Bi-

blii, z tego też powodu często bywała ona nazywana czarnym syjonizmem z silnym

odcieniem etiopianizmu. Rastafarianie wierzą, że to ludzie o czarnej skórze są praw- |

dziwymi Izraelitami i oczekują powrotu mesjasza - Jah Rastafariego, ucieleśnione-

go w osobie cesarza Haile Selassie I - który poprowadzi ich z powrotem do Afryki,

uznawanej przez nich za biblijny Syjon, przeciwieństwo rządzonego przez białych

Babilonu.

Najważniejszym rytuałem rastafarian jest „rozumowanie", podczas którego

starsi starają się formułować prawdy o różnorodnych aspektach życia społecznego.

Towarzyszy temu palenie ganja, czyli marihuany, pobudzającej wyobraźnię i pozwa-

lającej wiernym „widzeć dalej" i łączyć się dzięki pozawerbalnej komunikacji za po-

mocą obrazów. Podczas tych rytuałów oprócz wielu innych symboli najczęściej po-

jawia się zaimek „ja", a jego dźwięk oznacza „wysoki", „oko" i widzenie. W trakcie

„rozumowania", obok historycznych i współczesnych wydarzeń oraz biblijnych pro-

180

Rdzenni Amerykanie

roctw, roztrząsa się również tres'ć marzeń sennych. Szczególnie starsi członkowie

sekty podbudowują swoje powołanie do nauczania innych tym, co ujrzeli w snach

dawniej i co widzą obecnie.

W relacji o komunikacji wizyjnej wśród rastafarian z 1992 r. J. Homiak przed-

stawia trzy dialogi, dotyczące między innymi marzeń sennych, ich interpretacji

i działań, jakie na ich podstawie podjął Ras Mobutu, przywódca rastafarian na Ja-

majce. Dialogi te zawierają wiele aktualnych rozważań dotyczących socjopolitycz-

nych uwarunkowań kolonialnej ekspoloatacji. Wizje Ras Mobutu, przedstawiające

szczególne okresy w historii ruchu rastafariańskiego, przeszły do ustnej tradycji.

Przekazywane członkom społeczności w formie dialogów nie mogą być rozpatrywa-

lne w oderwaniu od kontekstu społecznego i religijnego, na którego gruncie wyrósł

ruchrastafariański.

Źródła:

Campbell, Horace: Rasta and Resistance: From Marcus Garvey to Walter Rodney, Trenton 1987.

I Morris, Ivor: Obeah, Christ and Rastaman: Jamaica and Its Religion, Cambridge 1982.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

I 1992.

Rdzenni Amerykanie

Indianie, którzy są rdzennymi Amerykanami, mają bardzo zróżnicowane po-

glądy na marzenia senne. Wspólna wszystkim plemionom jest natomiast wiara, że

sny są najważniejszym doświadczeniem w życiu jednostki, albowiem określają jej

rolę w społeczności. Marzenia senne są odbiciem religijnej tradycji poszczególnych

grup, a na ich treść niemały wpływ mają mity i dziedzictwo kulturowe. Ogólnie

rzecz biorąc Indianie amerykańscy uważają, że sny stanowią istotny element w ży-

ciu każdego członka plemienia, a ich ocena częściowo zależy od treści, a częściowo

od wpływu, jaki wywierają na śniącego.

Ludy Navaho, Kwakiutl (zamieszkujący kanadyjskie wybrzeże Pacyfiku)

i plemiona wschodniej części Stanów Zjednoczonych zazwyczaj interpretują sny

pod kątem ich oddziaływania na życie jednostki. Jeśli marzenia senne gwałcą jakieś

tabu, należy odbyć rytuał oczyszczający. Jeśli wskazują na chorobę, trzeba przepro-

wadzić rytuał uzdrawiający.

Żyjące na południu Kolorado plemię Yuma dzieli sny na te, które dają potęgę,

I czyli wizje, oraz sny o mniejszym znaczeniu, mówiące o codziennych sprawach.

Marzenia senne uważa się za podstawę religii, tradycji i władzy szamańskiej. Człon-

kowie plemienia Yuma uważają, że sny zaczynają się przed urodzeniem i są bardziej

realne niż stan na jawie. We śnie przedstawione są zdarzenia, które już miały miej-

sce lub wkrótce nastąpią. Natomiast plemię Mohave wierzy, że marzenia senne są

podstawą wszystkiego, co życie niesie i że dobre sny wróżą szczęście, a złe - nie-

szczęście. Szamani uzyskują swą moc we śnie. Plemię Kamia, żyjące w Kalifornii

181

Religia a sny

i w Meksyku, wierzy, że marzenia senne są korzystne dla młodych, ponieważ ludzie

starsi mogą we śnie umrzeć. Dzięki snom uzyskuje się także wiedzę o przeznacze-

niu duszy ludzkiej.

Na terenach południowo-zachodnich żyje plemię Navaho, które wierzy, że bJ

gów, sny i choroby łączą związki przyczynowe. Marzenia senne mogą ujawnić przyczy-

nę choroby i należy je opowiedzieć komuś, kto sny interpretuje, żeby przyczynę tę od-

krył i przepisał lek. Sny są dobre lub złe w zależności od skutków, jakie niosą dla śnią-

cego. Niektóre, jak na przykład sny o śmierci, są interpretowane jednoznacznie. Nava-

ho wierzą, że bogowie i duchy zmarłych ludzi i zwierząt mogą sprowadzać sny na ży-

jących. Wierzą też, że dobre sny spełniają się tylko niekiedy, natomiast złe - zawsze. I

Plemię Crow przywiązuje do snów dużą wagę wierząc, że źródłem powodze-

nia w życiu są sny wizyjne. Plemię Dakota wierzy, że marzenia senne są objawie-

niem zesłanym przez świat duchów, a prorocze wizje zawierają to, co dana osoba wi-

działa i poznała w poprzednim stanie istnienia. Dziewczęta plemion Menomini, Al-

gonkin i Potawatomi poszczą, a następnie opowiadają swoje sny rodzicom. Nato-

miast Indianie Cree uważają, że snów podczas postów nie należy nikomu opowia-

dać, bo w ten sposób obraża się duchy.

Dla plemion Ottawa i Ojibwa zarówno sny wieszcze, jak i zwykłe są niezwy-

kle ważne. Marzenia senne są inspirowane przez rodziców, którzy kierują ich treścią

w taki sposób, aby dziecko śniło to, co należy. Indianie Kwakiutl poszczą, jeśli pra-

gną we śnie uzyskać pomoc duchów. Cenione są sny o polowaniu, inne natomiast

wskazują, gdzie i kiedy należy łowić ryby. Sny o zmarłych uważa się za złe, ponie-

waż wróżą zarazę, od której wielu ludzi może umrzeć. Niektóre osoby mają sny

rocze i te uważane są za dobre.

Źródła:

Benedict, Ruth Fulton: „The Vision in Plains Culture", American Anthropologist 24, nr 1 (styczeń-

marzec 1922); s. 1-23.

Coxhead, David i Hiller, Susan: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

Lincoln, Jackson Stewart: The Dream in Primitive Cultures, New York 1970.

Religia a sny

Relację między religią a marzeniami sennymi można badać na kilku różnych

płaszczyznach. Podejście każdej religii do znaczenia snów zależy od tego, w jaki

sposób wpływają one na tę religię. Spyta ktoś, jak to możliwe, że tak banalne do-

świadczenie jak sny, kształtuje religijne podejście do świata. Biorąc pod uwagę fakt, i

iż marzenia senne często sprawiają wrażenie, jakby były realnym doznaniem w in-

nym, równoległym wymiarze, można przyjąć, iż naprawdę odbywamy we śnie I

podróż do innej rzeczywistości. Istnieje także hipoteza, że jednym z podstawowych

źródeł idei świata duchowego, odmiennego od materialnego, są właśnie sny. Jeśli hi-

poteza ta jest prawdziwa, oznaczać by to mogło, że marzenia senne dały początek

podstawowym koncepcjom większości systemów religijnych.

182

REM (sen z szybkimi ruchami gałek ocznych)

Zakłada się również, że sny są przynajmniej jednym ze źródeł koncepcji duszy

oddzielonej od ciała. We śnie odnosimy wrażenie, że przenosimy się w inne wymiary,

kontaktujemy z nieznanymi ludźmi, robimy różne dziwne rzeczy; równocześnie nasze

ciało pozostaje w łóżku. Jeśli nawet świat snu wydaje się zagadkowy i często surreali-

styczny, to jednak w danym momencie postrzegamy go jako rzeczywisty, choć tak

odmienny od codziennego doświadczenia. Zatem domniemanie, że we śnie świado-

mość w jakiś sposób oddziela się od ciała, nie jest bezzasadne. Jeśli dodamy do tego

dość powszechnie występujące wrażenie, iż we śnie spotykamy zmarłych krewnych

i przyjaciół, to już tylko niewielki krok dzieli nas od stwierdzenia, że ta sama „dusza",

która we śnie oddziela się od ciała, może również przetrwać jego śmierć. Jeżeli i to za-

łożenie jest prawdziwe, to sny w niemałym stopniu przyczyniły się do powstania ta-

kiej koncepcji duszy, jaką znamy z większości systemów religijnych i filozoficznych.

W różnych systemach religijnych istnieje też zgodność co do tego, że możli-

wa jest łączność między tym światem a innymi - między bóstwami a śmiertelnika-

mi, czy też między żywymi a zmarłymi - aczkolwiek występują różnice poglądów

I co do sposobu, w jaki owe wzajemne oddziaływania zachodzą. Na przykład założy-

ciele nowych sekt często powołują się na swój bezpośredni kontakt z Bogiem. Jeże-

, li uznamy, że w marzeniach sennych dochodzi do kontaktu ze światem duchowym,

to jedyną drogą dla komunikacji pierwiastka boskiego z ludzkim są spotkania z za-

światem, które następują w trakcie snu.

Źródła:

[ Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia of Religion, New York 1987.

| Lewis, James R.: Encyclopedia ofAfterlife Beliefs and Phenomena, Detroit 1994.

Nielsen, Niels C. Jr. i inni: Religions ofthe World, New York 1983.

REM (sen z szybkimi ruchami gałek ocznych)

W 1953 r. badacze Eugene Aserinsky i Nathaniel Kleitman zaobserwowali

u śpiących szybkie, gwałtowne i nieregularne ruchy gałek ocznych. Przypominały

one ruchy oczu na jawie. Dalsze eksperymenty dowiodły, że ruchy te często wiążą

; z marzeniami sennymi.

Przekonanie, że między stadium REM a snami istnieje ścisła zbieżność, pano-

wało w środowisku naukowym przez ponad dziesięć lat. Jednak późniejsze badania

dowiodły, że marzenia senne pojawiają się również we śnie non-REM (śnie wolno-

falowym). Dalsze badania wykazały, że choć współzależność między stadium REM

a marzeniami sennymi nie jest tak oczywista, to jednak w tym właśnie stadium sny

są bardziej realistyczne, bogatsze pod względem wizualnym i dziwaczniej sze niż sny

w stadium non-REM.

Źródła:

Hobson, J. Allan: The Dreaming Brain, New York 1988.

Hunt, Harry X: The Multiplicity ofDreams, New Haven 1989.

183

Rip Van Winkle, efekt

NATHANIEL KLEITMAN, JEDEN Z ODKRYWCÓW STADIUM REM.

ELEKTRODY PRZYMOCOWANE DO CZASZKI ŚPIĄCEGO REJESTRUJĄ

AKTYWNOŚĆ MÓZGU, NATOMIAST RUCH GAŁEK OCZNYCH (REM)

PRZEKAZYWANY JEST PRZEZ ELEKTRODY PRZYCZEPIONE BLISKO KĄCIKA

OCZU I POLICZKA (ZDJĘCIE WILLIAM VANDIVERT).

Rip Yan Winkle, efekt

Rip Van Winkle jest postacią legendarną. Spał on dwadzieścia lat - zasnął ja-

ko młodzieniec, a obudził się jako starzec. Nie wiadomo niestety nic o tym, co mul

się śniło. Interesujące są natomiast jego wrażenia po powrocie do wioski, w której

spotyka po latach jej mieszkańców.

Efekt Ripa Van Winkle'a odnosi się do skutków zbyt długiego snu i dlatego

dano mu określenie od bohatera opowieści Washingtona Indnga. Badacze stwierdzi-

li, że nadmiar snu jest równie niekorzystny, jak jego niedobór. Dowiedziono dropa

eksperymentów, że jeśli człowiek śpi jedną lub dwie godziny dłużej niż zwykle, je-

go uwaga ulega stępieniu. Nadmiar snu sprawia też, że wydłuża się drugie stadium

184

Rzeczywistość jako sen

snu oraz stadium REM (szybkich ruchów gałek ocznych), oba zaś charakteryzują

się bardzo realistycznymi marzeniami sennymi.

Źródła:

Campbell, Joseph: The Hero With a Thousand Faces, Princeton 1949.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Rytmy okotodobowe

Rytmy okołodobowe to cykle biologiczne, powtarzające się co dwadzieścia

cztery godziny. Temperatura ludzkiego ciała na przykład wzrasta i opada w regular-

nych dwudziestoczterogodzinnych cyklach. Oprócz innych zachowań cykle te spra-

wiają, że jest rzeczą naturalną spanie w nocy i czuwanie w dzień. Gdy okoliczno-

[ ści takie jak na przykład nocne zmiany zakłócają ten rytm, zmieniają się cykle snu,

la więc i marzeń sennych. Ludzie pracujący na zmiany zazwyczaj mniej śpią, głów-

nie wskutek zwiększonego rozbudzenia towarzyszącego dziennej części cyklu. Naj-

nowsze badania wykazują, że zmniejszenie długości snu skraca stadium REM

(szybkich ruchów gałek ocznych), w której najczęściej pojawiają się marzenia

I senne. Tak więc ludzie śpiący w dzień mają sny mniej wyraziste niż ci, którzy śpią

|w nocy.

i Źródła:

Empson, Jacob: Sleep and Dreaming, London 1989.

iMoffitt, Alan, Kramer, Milton i Hoffmann, Robert: The Functions of Dreaming, Albany 1993.

Rzeczywistość jako sen

Chociaż koncepcję rzeczywistości jako snu spotykamy w wielu kulturach,

w każdej jednak była ona pojmowana w odmienny sposób. W niektórych tradycyj-

nych społecznościach na przykład panuje przekonanie, że marzenia senne są równie

i—jeśli nie bardziej - realne jak to, z czym mamy do czynienia na jawie. Tak też jest

I w wypadku tubylców (aborygenów) w Australii.

Ale najczęściej mamy do czynienia z koncepcją głoszącą, że ten świat jest

jak sen - nierealny, a więc i nie wart zachodu. W mentalności współczesnych filo-

zofów Zachodu postawienie znaku równości między konkretną rzeczywistością

materialną a złudną rzeczywistością marzenia sennego wywołuje „metafizyczny

lęk, przed którym należy bronić się za wszelką cenę. Jest szczytem bezsensu, od

którego nie ma ucieczki..." (Hunt, s. 217). Z punktu widzenia psychoanalizy pa-

cjent, który uparcie postrzega świat jako „sen", jest uważany za potencjalnego

?hizofrenika.

Zupełnie inne podejście reperezentują tradycyjne systemy filozoficzne i reli-

gijne Wschodu. Szczególnie w Indiach od tysiącleci świat postrzegany jest jako ro-

185

Rzeczywistość jako sen

WISZNU, NAJWYŻSZE BÓSTWO HINDUIZMU, ŚNIĄCY SEN O ŚWIECIE

(PŁASKORZEŹBA W ŚWIĄTYNI DASAVATARA, INDIE, OK. 500 R. N.E.)

dzaj snu. Według głównego nurtu hinduizmu dusza każdego z nas jest uwięziona!

w kolejnych wcieleniach życia doczesnego. A ze względu na reinkarnację nawet

śmierć nie przynosi wyzwolenia. W większości tradycyjnych wierzeń Azji wyzwo-

lenie od cyklów śmierci i ponownych narodzin jest ostatecznym celem życia ducho-

wego. Często wyzwolenie to określa się jako przebudzenie ze snu.

Metaforyka tego rodzaju jest charakterystyczna zwłaszcza dla tradycji Adwaj-

tawendanty, która normalnemu stanowi świadomości przypisuje cechy charaktery-

styczne dla marzenia sennego. Doktrynę o nierealności świata określa się słowem

maya. W mitologii hinduizmu jej uosobieniem jest wizerunek boga Wisznu, śpiące-

go na grzbiecie Ananty - węża służącego mu za pojazd. Ananta z kolei spoczywa na

kosmicznych wodach, a Wisznu śni sen, który jest tym światem.

Źródła:

Hunt, Harry T.: The Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven

Zimmer, Heinrich: Myths and Symbols in Indian Art and Civilization, Princeton 1946.

186

Rzymianie

Rzymianie wierzyli, że sny zawierają posłania od bogów i podobnie jak inne

starożytne narody doszukiwali się w nich przepowiedni przyszłości. Cesarze Tybe-

riusz i Kaligula ujrzeli ponoć we śnie własną śmierć. Marzeniami sennymi władały

bóstwa rolnicze - Fauna i Faunus.

Przesadą byłoby twierdzić, że starożytny Rzym i Grecja reprezentowały za-

sadniczo odmienne kultury, jednakże Rzymianie byli ludźmi raczej praktycznymi

i chętnie przejmowali obyczaje swych sąsiadów, Greków. Idąc za ich przykładem

zbudowali liczne asklepieiony, czyli świątynie poświęcone Eskulapowi, zaliczone-

mu w poczet bogów lekarzowi, który uzdrawiał i dawał rady we śnie. W świątyniach

tych posługiwano się techniką inkubacji we śnie. Chorzy zażywali tam kąpieli, po-

ścili, odprawiali stosowne rytuały, a następnie zapadali w sen, w którym Eskulap

uzdrawiał ich lub radził, co należy uczynić, by odzyskać zdrowie. Kult Eskulapa zo-

stał oficjalnie uznany w stolicy państwa w 293 r. p.n.e., kiedy główna jego świąty-

nia w Epidauros wysłała do Rzymu olbrzymiego węża, uosabiającego samego Esku-

lapa, aby powstrzymać panującą tam wówczas zarazę. Zaraza wygasła, co przypisa-

no interwencji Eskulapa i odtąd bóg ten podbił serca Rzymian. Ten sam rytuał odby-

wał się także w świątyniach innych bóstw - między innymi egipskich bogów Izis

i Serapisa.

Nie wszyscy filozofowie rzymscy przywiązywali wagę do snów. Przyrodnik

i myśliciel Lukrecjusz twierdził na przykład, że wiele epizodów w marzeniach sen-

nych to odbicie spraw codziennego życia. Wszystko, co absorbuje umysł ludzki, każ-

da sprawa czy obiekt powodujący silne emocjonalne napięcie może znaleźć wyraz

w epizodach marzeń sennych (Van de Castle, s. 65-66). Mówca i filozof rzymski

Cycero bardzo sceptycznie odnosił się do symboliki snów, a ze szczególną wzgardą

traktował tych, którzy je interpretowali. Twierdził, że jeśli nawet sny coś znaczą, to

na pewno ludzie ci - preważnie ciemni i nieuczeni - nie są w stanie tego znaczenia

odkryć. Aby dowieść bezsensowności ich praktyk, cytował sprzeczne interpretacje

tego samego snu, dokonane przez zawodowych tłumaczy. Uważał, że jest to szkodli-

wy przesąd, szerzący się wśród wszystkich narodów, który niszczy intelektualną po-

tęgę ludzkiego rozumu i ogłupia ludzi.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Eliade, Mircea [wyd.]: The Encyclopedia of Religion, New York 1989.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

187

A potem unieś nas

na skrzydłach snu.

(August Strindberg)

Sambia

Plemię Sambia, żyjące z polowania i uprawy ziemi we wschodnich górskich

rejonach kraju leżącego w południowo-wschodniej Azji - Papui-Nowej Gwinei, wie-

rzy, że marzenia senne mają wpływ na obrzędy inicjacji, ponieważ dostarczają wska-

zówek, którymi winni kierować się wtajemniczeni, żeby uniknąć napaści. Ogólnie

rzecz biorąc, wiele aspektów życia społecznego ludu Sambia charakteryzuje się

czujnością i podejrzliwością - cechami niezbędnymi do przewidywania napaści. Te-

go rodzaju chorobliwe nastawienie znajduje odbicie w formie i treści marzeń sen-

nych, a także w ich interpretacji. Najbardziej typowym elementem snów jest oszu-

stwo, wstręt, ściganie przez złych ludzi, zagrożenie utonięciem lub pożarem.

Sambianie wierzą, że marzenie senne jest doświadczeniem duszy, która

j w czasie snu opuszcza ciało. Pozostawia je pustym, bo zabiera również myśli, i uda-

ie się w podróż do różnych miejsc. Świat snów istnieje równolegle do świata na ja-

wie. Marzenia senne są więc realne. Epizody ze snów mają ponadnaturalny charak-

ter, ponieważ dotyczą nie człowieka, a jego duszy, za której działania nie ponosi on

odpowiedzialności.

Sny najpierw opowiada się domownikom. Należy się także z nich wyspowia-

dać szamanowi podczas uzdrawiających obrzędów. Szamani są pośrednikami mię-

i dzy światem materialnym a światem ducha i do nich należy odprawienie stosownych

rytuałów. Relacje z marzeń sennych stanowią również element obrzędów inicjacyj-

nych, podczas których starsi plemienia i szamani opowiadają sny i uczą ich interpre-

tacji osoby uczestniczące w rytuale wtajemniczenia. Ponadto sny stanowią temat

plotek i pogawędek podczas polowań, wymiany towarów lub uprawy pól.

189

Seks a sny

Na treść marzeń sennych wpływ mają czynniki takie, jak płeć, wiek i pozycja

podczas obrzędu. Mężczyźni zwierzają się ze swych snów częściej niż kobiety, star-

sze osoby częściej niż młodzież, choć uważa się, że nawet koszmary senne u dzie-

ci są tak wstrząsające, iż zasługują na to, by je opowiedzieć innym. Opowiadanie

snów dlatego jest tak popularne w plemieniu Sambia, bo od dzieciństwa stanowi to

jedno z naważniej szych doświadczeń codziennego życia. Ale większość snów po

przebudzeniu ulega zapomnieniu, w pamięci pozostają jedynie najbardziej znaczące

lub wstrząsające, i tymi społeczność się dzieli. Relacje dość często są stylizowane

i mają stereotypową postać. Jeśli są opowiadane publicznie, stają się tym samym

ważnym elementem kulturowym.

Interpretacja snów niejednokrotnie ujawnia złe rokowania na przyszłos'ć. By-

wa, że jeśli powraca się do dawnych snów, to ponowna ich interpertacja wykazuje,

iż dokładnie przepowiedziały zdarzenia z przyszłości. Członkowie plemienia Sam-

bia najczęściej odwołują się do interpretacji snów, gdy rozpoczynają nowe lub ry-

zykowne przedsięwzięcie. Czynią to także wówczas, gdy sny są wyjątkowo męczą-

ce i budzą lęk.

Źródła:

Herdt, Gilbert H.: „Sambia Nose-Bleeding Rites and Małe Piraimity to Women", Ethos 10 (1982),

s. 189-231.

Meggit, Mervyn J.: „Dream Interpretation among the Mae Enga of New Guinea", SouthwesternJo-\

urnal of Anthropology 18 (1962); s. 216-220.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Seks a sny

Sny są często odzwierciedleniem tego, co zaprząta nas na jawie, jest zatem

rzeczą naturalną, że niejednokrotnie pojawiają się w nich wątki seksualne. W spo-

łecznościach, dla których seks stanowi istotną część życia, do snów tego rodzaju nie

przywiązuje się szczególnej wagi. Jednakże kulturę Zachodu zdominował dualizm

(odziedziczony przez chrześcijaństwo po gnostycyzmie), który ducha i materię po-

strzega jako przeciwstawne elementy. W tym ujęciu seks i popęd płciowy częstokroć

traktuje się podejrzliwie i z niechęcią.

Chrześcijaństwo traktowało seksualność jako słabość, dzięki której siły zia

mogły przeniknąć do czystej duszy wiernego. Dotyczyło to zwłaszcza zakonni-

ków, dla których celibat był jednym z podstawowych obowiązków. Z tego wzglę-

du każdy sen o treści seksualnej postrzegano jako dzieło szatana. W średniowiecz-

nym folklorze znane były inkuby i sukkuby, które przybierały postacie przystoj-

nych mężczyzn i pięknych kobiet, aby w marzeniach sennych uwodzić śpiących

ludzi.

W początkach Odrodzenia ludowe wierzenia uznano za przesądy, jednak prze-

ciwstawne pojęcia ducha i ciała w dalszym ciągu kształtowały poglądy na seksual-

190

Seks a sny

ność. W epoce wiktoriańskiej w końcu dziewiętnastego wieku popęd seksualny

uznawano za siłę, która - niekontrolowana - może zagłuszyć racjonalizm i zagrozić

cywilizacji powstałej na jego zasadach. Wówczas właśnie Zygmunt Freud sformu-

łował teorię natury ludzkiej, burzącą wszelkie dotychczasowe koncepcje, głoszącą,

że istota ludzka jest z gruntu zwierzęciem samolubnym, podążającym za głosem in-

stynktu i kierującym się własną przyjemnością. Aczkolwiek ludzie nauczyli się

w imię dobra życia społecznego tłumić zwierzęce impulsy, to jednak nigdy nie będą

w stanie zapanować nad pierwotną naturą. Tłumiąc popędy społecznie nie akcepto-

wane i wypierając się części samych siebie, popadają w choroby psychiczne. Naj-

ważniejszym wśród tych popędów jest popęd seksualny, często wypierany ze świa-

domości w nieświadomość.

Freud stwierdził, że analiza marzeń sennych ma kluczowe znaczenie w ujaw-

nianiu tłumionych pragnień. Sny jego zdaniem pozwalają zaspokoić poprzez fanta-

zje instynktowne popędy, których społeczeństwo nie akceptuje. Abyśmy jednak nie

budzili się wskutek silnych emocji, będących rezultatem dosłownego spełnienia pra-

gnień we śnie, część umysłu zwana przez Freuda cenzurą przekształca sny tak, aby

ukryć ich prawdziwe znaczenie.

W psychoanalizie proces interpretacji snów polega na „odkodowaniu" ze-

wnętrznej treści snu (czyli jawnej treści marzenia sennego), aby odsłonić rzeczy-

wisty jego sens (czyli ukrytą treść marzenia sennego), który częstokroć ma se-

ksualne podłoże. Zważywszy na poglądy Freuda na seksualność człowieka i jego

przekonanie, że prawdziwe dążenia są zakodowane w marzeniach sennych, było

rzeczą naturalną, iż dostrzegał on popęd seksualny niemal we wszystkim, co poja-

wiło się we śnie. Każdy długi i prosty przedmiot interpretował więc jako symbol

męskiego, a każdy otwór jako symbol żeńskiego organu płciowego. Tryskającą

wodę w obrazie marzenia sennego postrzegał jako orgazm. Nawet dźganie kogoś

nożem Freud uznawał za przejaw agresywnej seksualności. Mimo iż swoją teorię

seksualnego podłoża marzeń sennych posunął wręcz do absurdu, jednak jego kon-

cepcje miały ogromny wpływ na psychoanalizę przez większą część dwudzieste-

go wieku.

Krytyka jego poglądów opiera się przede wszystkim na twierdzeniu, iż być

może były one słuszne w czasach, kiedy powszechnie potępiano uleganie popędowi

seksualnemu. Jednakże trudno je zaakceptować obecnie, w atmosferze przyzwolenia

na naturalne odruchy i zachowania. Ponieważ seksualność jest dziś traktowana jako

normalne zjawisko, o wiele mniej konfliktów z nią związanych jest spychanych do

nieświadomości, a zatem coraz mniej snów ma ukryte seksualne podteksty. W tym

świetle nawet jawnie seksualne marzenia senne mogą mieć inne, nieseksualne zna-

czenie, na przykład symbolizować impuls tworzenia.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Freud, Sigmund, On Dreams, New York 1952.

Melton, J. Gordon: The Yampire Book: The Encyclopedia of the Undead, Detroit 1994.

191

Sen a śmierć

W różnych epokach i kulturach występuje naturalne skojarzenie snu ze śmier- j

cią. Przykładem takich skojarzeń, przeniesionych z dawnych czasów do współcze-

sności mogą być przysłowia: „śpi jak zabity" lub „udał się na wieczny spoczynek". I

Oprócz oznak zewnętrznych także wewnętrzne doznania sprawiają wrażenie,

jakbyśmy we śnie przenosili się w zaświaty. W tym innym, z pozoru bardziej ducho-

wym świecie, zdarza nam się spotykać ze zmarłymi przyjaciółmi i krewnymi, a na-1

wet otrzymywać od nich konkretne informacje. W tego typu snach (jak i w przeży-

ciu stanu przebywania poza ciałem) odnosi się wrażenie, że dusza przynajmniej

częściowo oddziela się od ciała fizycznego, co tym bardziej potęguje podobieństwo

snu do śmierci.

Źródła:

Bletzer, June C: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986. j

Head, Joseph i Cranston S. L.: Reincarnation: The Phoenii Fire Mystery, New York 1977.

Sen, głębokość

Często mówimy, że ktoś jest pogrążony w „głębokim śnie". Podczas badań

„głębokości" snu kierowano się siłą bodźców (natężenie dźwięku lub światła) po-

trzebną do obudzenia uczestnika eksperymentu. Stwierdzono na tej podstawie, żel

głębiej śpimy we wczesnym stadium snu, a im bliżej rana, tym sen jest płytszy, ac«

kolwiek należy również brać pod uwagę zróżnicowanie głębokości snu w dziewięć-

dziesięciominutowych cyklach. W typowym cyklu sen dzieli się na wyraźnie odręb-

ne stadia snu, powtarzające się w tym samym układzie przez całą noc. Sen jest naj-

głębszy w stadium 4, w którym występuje najmniej marzeń sennych.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman Carl R, Mitler Merrill M. i Walsh James K.: Sleep: A Scientific Pem

spective, Englewood Cliffs 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Sen kontrolowany

Sen kontrolowany lub programowany oznacza zdolność manipulowania tre-j

ścią marzeń sennych. Kontrola, którą śniący sprawuje nad świadomymi snami jest

tylko jednym z aspektów tej zdolności. Sen kontrolowany oznacza również technikę

polegającą na żądaniu od nieświadomości - przed zapadnięciem w sen - wykonania

określonych zadań w trakcie jego trwania. Na przykład człowiek nękany koszmara-

mi sennymi może przed zaśnięciem postanowić, że wszelkie niemiłe zdarzenia

w marzeniach sennych przekształcą się w pozytywne doznania. Jeśli mu się powie-

192

Sen na jawie

dzie, to atak dzikiego zwierzęcia może przekształcić się w bieganie po lesie z wła-

snym psem.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Shepard, Leslie A. [wyd.j: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Sen na jawie

W przeciwieństwie do badań nad snem powstało stosunkowo niewiele syste-

matycznych opracowań na temat zjawiska zwanego snem na jawie. Nazywamy je

tak, ponieważ mogą się w nich znaleźć całkiem nierealne twory, jak również ciągi

nie związanych z sobą obrazów wywołane swobodnymi skojarzeniami. Z pewnością

istnieje związek między snem na jawie i snem zwykłym, jednakże badacze przypu-

szczają, że powstaje on wskutek oddziaływania różnych i zapewne niezależnych

procesów poznawczych.

Źródła:

Hunt, Harry T.: Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven 1989.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

„SEN NA JAWIE", MAXIMIUAN LENZ 1899 (OBRAZ UDOSTĘPNIONY PRZEZ

AMERICAN RELIGION COLLECTION).

193

Senniki

Niewielu jest chyba ludzi, którzy nie obudzili się kiedyś' pod wpływem wyjąt-

kowo realistycznego snu z uczuciem, że chodzi tu o ważną informację, nie umiejąc |

jej równocześnie zinterpretować. Dos'wiadczenie to jest na tyle powszechne, że I

książki proponujące rozmaite warianty interpretacyjne zyskały ogromną popular-

ność. Jeśli tłumaczenia poszczególnych składników marzeń sennych uporządkowa-

ne są alfabetycznie, wówczas nazywamy je sennikami.

Tradycja komponowania senników sięga czasów starożytnych, chód zasady

interpretacji w znacznym stopniu różnią się od siebie. Współczesne słowniki symbo-

li sennych opierają się na aspekcie psychologicznym. Przed pojawieniem się nowo-

czesnej psychologii i psychoanalizy dominującym nurtem interpretacji snów było

traktowanie ich jako znaków, przesłań, wróżb, przepowiedni. W starożytności pod-

stawowym narzędziem w tej dziedzinie był sennik zawierający szczegółową inter-

pretację rozmaitych elementów marzeń sennych. Ze starożytnego Egiptu i Mezopo-

tamii przetrwały jedynie krótkie fragmenty senników, a do naszych czasów dotrwa-

ło jedno kompletne dzieło - pochodząca z II w n.e. Oneirocritica, autorstwa Arte-

midorusa z Daldis. Tytuł ten oznacza „Interpretację snów", dzieło zaś traktuje ma-

rzenia senne jako znaki i przepowiednie. Oto jak Artemidorus interpretuje na przy-

kład pojawienie się we s'nie lwa:

Ujrzenie oswojonego, łaszącego się lwa, który zbliża się bez

złych zamiarów, jest dobrym znakiem i dla żołnierza oznacza

korzyści od króla, dla sportowca doskonałą formę fizyczną, dla

obywatela korzys'ci od władz miasta, dla niewolnika od pana.

Albowiem zwierzę reprezentuje władzę i siłę. Lecz jeśli lew

jest groźny, lub w jakiś' sposób objawia swój gniew i budzi lęk

- wróży chorobę (Artemidorus, ss. 103-104).

Współczesne senniki, aczkolwiek interpretują określone symbole w sposób

zbliżony do starożytnych, zdecydowanie kładą nacisk na aspekt psychologiczny.

A zatem i tutaj, podobnie jak u Artemidorusa, lew oznacza władzę i siłę, ale oprócz

tego symbolika ta bierze pod uwagę także psychikę s'niącego. W zależności od in-1

nych elemetów marzenia sennego doradza się na przykład, aby ten, kto ujrzał we

s'nie lwa, postarał się rozwinąć w sobie typowe „lwie" cechy.

Jakos'ć współczesnych senników jest różna. Najlepsze proponują punkt wyj-

ścia do interpretacji własnych snów. Najgorsze podają tylko sztywną interpretację,

jak gdyby symbolika snów była raz na zawsze ustalona i niepodważalna. Mimo iż

współczesne słowniki symoli sennych odznaczają się psychologicznym podejs'ciem,

terapeuci mają do nich przeważnie wysoce krytyczny stosunek, po częs'ci dlatego, że

symbole można interpretować na różne sposoby, w zależnos'ci od kontekstu, którego

zazwyczaj brak sennikom (choć te najrzetelniejsze starają się w jakimś stopniu go

uwzględnić).

194

Senoi

Źródła:

Artemidorus: The Interpretation ofDreams (Oneirocritica), tłum. Robert J. White, wyd. 2, Torran-

ce 1990.

Carskadon, Mary A.: Encydopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Senoi

Resztki plemienia Senoi, ludu zdziesiątkowanego w czasie drugiej wojny

światowej przez Japończyków, żyją w górzystych rejonach kontynentalnej części

Malezji. Senoi tworzą jeden z narodów Indonezji i są spokrewnieni z góralami Indo-

chin i Burmy. Słyną z techniki kontroli snów; stworzyli też własną teorię marzeń

sennych.

Zgodnie z tą teorią dwa elementy medialne - jeden zlokalizowany za środ-

kiem czoła, drugi w źrenicy oka - tłumaczą doświadczenia marzeń sennych, ponie-

waż mogą opuszczać ciało w czasie snu lub transu. Ruwaay, dusza w środku czoła,

jest ważniejsza i niekiedy bywa nazywana duszą snu. Senoi wierzą, że marzenia sen-

ne to doznania owej duszy podczas spotkania z innymi duszami, należącymi do

zwierząt, drzew, wodospadów, ludzi lub sił nadprzyrodzonych.

Dla Senoi sny są bardzo ważnym źródłem informacji o konkretnym zdarzeniu,

można na przykład za ich pośrednictwem przewidywać pogodę. Odgrywają też pod-

stawową rolę w łączności ze światem nadprzyrodzonym, a także w obrzędach uzdra-

wiania. Senoi wierzą, że są sny ważne i nic nie znaczące, nie uznają jednak, że sny

budzące lęk są odbiciem ich własnych pragnień. Uczą się techniki świadomego śnie-

nia i kontrolowania treści snów, ponieważ w ten sposób można bezpośrednio na po-

ziomie nieświadomości zapobiec potencjalnym konfliktom, zagrażającym w co-

dziennym życiu.

Interpretacja snów jest podstawą edukacji dzieci, a umiejętność tę posiada

każdy dorosły członek społeczności. Marzenia senne są głównym tematem rozmów,

ponieważ Senoi wierzą, że każdy element snu ma sens, którego śniący nie jest w sta-

nie pojąć. Jak w wielu innych społecznościach szamanistycznych, Senoi przywiązu-

ją dużą wagę do odkrycia u dzieci zdolności kreatywnego radzenia sobie z tym, co

my bys'my nazwali „motywowaną lękiem medialną reakcją na marzenie senne". Lęk

jest istotnym elementem psychiki, blokującym zdolność swobodnej kreatywności.

Senoi obserwują, jak dziecko radzi sobie z przetworzeniem emocji marzeń sennych

nasilę psychiczną, predestynującą je do pełnienia funkcji szamana.

Źródła:

Domhoff, G. William: The Mystiąue of Dreams: A Searchfor Utopia through Senoi Dream Theory,

Berkeley 1985.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Slewart, Kilton: „Dream Theory in Malaya", [w:] Ałtered States of Consciousness, wyd. Charles T.

Tart, New York 1969.

195

Sny kompensacyjne

Termin sny kompensacyjne odnosi się do kilku rodzajów zjawisk. Po pierwsze

może odnosić się do faktu, że podczas snu na pewnym poziomie trwa przetwarzanie

informacji, które napłynęły do nas w ciągu dnia. Dlatego w marzeniach sennych po-

jawiają się obrazy ze stanu czuwania. Po drugie, może on oznaczać, że w marzeniach

sennych otrzymujemy to, czego nam brak na jawie. I wreszcie termin ten może od-

nosić się do snów, w których odreagowujemy napięcia czy to wywołane codzienny-

mi problemami, czy też powstałe wskutek tłumienia nieuświadomionych uczuć.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Sny prekognicyjne

Sny prekognicyjne są szczególną odmianą poznania pozazmysłowego (ESP).

Jak sama nazwa wskazuje, w snach tego typu s'niący przeżywa przyszłe zdarzenia, i

w częs'ci lub całości. Niektórzy badacze sugerują, że przynajmniej niektóre doświad-

czenia deja vu - czyli wrażenie, że zupełnie nowe miejsce jest znajome, jakbyśmy

już w nim kiedyś byli, lub że nowa sytuacja już się kiedyś zdarzyła - można tłuma-

czyć snami prekognicyjnymi.

Istnieje hipoteza, że sny prekognicyjne są tym samym, co sny prorocze

i wróżebne. Ale między tymi rodzajami snów są jednak pewne znaczące różnice.

Sny prorocze przepowiadają przyszłe istotne w życiu zdarzenia. Ponadto -jak w wy-1

padku proroków hebrajskich - odnosi się wrażenie, że proroczy sen otwiera możli-

wość zmiany przyszłości, jak gdyby wypadki niekoniecznie musiały potoczyć się

dokładnie tak, jak w sennym marzeniu lub że można w ten czy inny sposób wpłynąć

na ich bieg. Natomiast sny prekognicyjne zazwyczaj przedstawiają zdarzenia takimi,

jakie one będą, nie dopuszczając jakichkolwiek zmian.

Sny wróżebne, aczkolwiek przypominają sny prekognicyjne i prorocze, mają I

raczej symboliczną treść. Na przykład komuś śni się, że spada z dachu budynku,

a w tydzień później zostaje zwolniony z pracy. Ktoś, kto medialny sens snów bierze

na serio, mógłby przewidzieć, że sen o spadaniu wywróżyl utratę pracy. Ten rodzaj

interpretacji symboli jest chrakterystyczny dla wróżbiarstwa tradycyjnego i zdecy-

dowanie odróżnia sny wróżebne od prekognicyjnych.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Guiley, Rosemary Ellen: Harper's Encyclopedia ofMystical and Paranormal Experience, New York

1991.

196

Spadanie w snach

Somnambulizm

Somnambulizm pochodzi od łacińskich słów somnus (sen) i ambulus (spaceru-

jący). Charakteryzuje się bezwiednymi ruchami - zwłaszcza chodzeniem - podczas

snu. Badacze twierdzą, że somnambulizm nie jest zaburzeniem psychicznym, choć

częściej przytrafia się dzieciom i ludziom przeżywającym stres. Częściej występuje

w okresie dojrzewania (od dziesiątego do czternastego roku życia), może też mieć

podłoże genetyczne (w niektórych rodzinach skłonność do somnambulizmu jest

większa niż w innych). Pod pewnymi względami przypomina stany hipnotyczne.

Typowe epizody somnambulizmu są zazwyczaj krótkotrwałe, rzadko przekra-

czają pół godziny. Somnambulicy, choć z pozoru sprawiają wrażenie nieprzytom-

nych, potrafią jednak omijać przeszkody na swej drodze. Przeważnie bezpiecznie

powracają do łóżek, zdarza się jednak, że po spacerze kładą się na podłodze lub ka-

napie w innym miejscu.

Wbrew temu, czego można by się spodziewać somnambulizm występuje tyl-

| ko w najgłębszym śnie (stadium 4), a nie w okresach intensywnych marzeń sennych.

Ludzie zbudzeni w trakcie lub pod koniec somnambulicznego epizodu są oszołomie-

ni i zagubieni. Nie potrafią przypomnieć sobie marzeń sennych, które można by po-

wiązać z ich wędrówką we śnie, nie pamiętają też, co się w jej trakcie wydarzyło.

Źródła:

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

Spadanie w snach

Niektóre wątki snów są tak powszechne, że każdy z nas przeżywał je nie raz.

Są wśród nich sny o spadaniu, lataniu, nagości w miejscach publicznych oraz sny

o nieprzygotowaniu. Są one skutkiem codziennych doświadczeń i lęków, będących

udziałem wszystkich ludzi.

Jak już wspomniałem, jednym z nich jest wątek spadania. Psychologowie

twierdzą, że jest on głęboko zakorzeniony we wczesnych doznaniach, kiedy jako

niemowlęta stawialiśmy pierwsze kroki. Jeśli hipoteza ta jest słuszna, to oznacza, że

doznania z dzieciństwa pozostawiają w mózgu głębokie ślady, które w wieku dojrza-

łym uaktywniają się w okresach silnych napięć. Niektórzy socjobiologowie dowo-

dzą, że lęk przed spadaniem bierze się z doświadczeń naszych prehistorycznych

przodków lękających się upadku z gałęzi podczas snu na drzewie.

Niezależnie od tego, co jest źródłem tych lęków, umysł ludzki wytwarza we

śnie obrazy w sposób symboliczny wyrażające nasze nadzieje i obawy. Tak więc sny

o spadaniu są odbiciem przekonania, że coś nam nie wyszło lub że „wszystko w ży-

ciu się wali". Na przykład kobieta wychowana w sposób tradycyjny wobec zaga-

197

Spadanie w snach

IKAR LECIAŁ TAK BLISKO SŁOŃCA, IŻ WOSK SPAJAJĄCY JEGO SKRZYDŁA

ROZTOPIŁ SIĘ I NIESZCZĘŚNIK SPADŁ DO MOR7A

198

Stadia snu

dnień seksualnych, może mieć sny o spadaniu po odbyciu stosunku, albowiem jest

przekonana, iż stała się „kobietą upadłą". Sny tego rodzaju występują także wów-

czas, gdy człowiek czuje się czymś' przytłoczony lub traci kontrolę nad sytuacją, na

przykład w trakcie procesu rozwodowego lub po utracie pracy.

Sny o spadaniu nie zawsze mają naturę symboliczną. Ann Faraday, autorka

The Dream Gamę, pisze, że stwierdziła, iż balustrada balkonu w jej nowym mieszka-

niu na siódmym piętrze jest chwiejna. W owym czasie tak była zaabsorbowana prze-

prowadzką, że nie zauważyła wcześniej tej niebezpiecznej sytuacji. Tej samej nocy

śniła, że spada z balkonu, wobec tego następnego dnia zajęła się umocnieniem balu-

strady. Faraday utrzymuje, że powszechnie przekonanie, iż człowiek, który nie obu-

dzi się przed osiągnięciem dna przepaści, umrze, jest zwyczajnym przesądem, nie

potwierdzonym przez rzeczywistość.

Interesującym aspektem snów o spadaniu są charakterystyczne „drgawki",

które budzą nas z tych snów. Według niektórych tradycji okultystycznych świado-

mość podczas snu wychodzi z ciała fizycznego. Kiedy zdarza się coś, co powoduje

gwałtowne przebudzenie, nasza duchowa jaźń musi szybko „wskoczyć" do ciała. To

„twarde lądowanie" powoduje, że budzimy się na skutek szarpnięcia, które w sennej

świadomości odbierane jest jako upadek.

Źródła:

Ackroyd, Eric: A Dictionary of Dream Symbols, London 1992.

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Faraday, Ann: The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Stadia snu

Jedną z metod współczesnych badań naukowych nad snem jest klasyfikacja

jego stadiów w oparciu o pewne cechy fizjologiczne. Najczęściej mierzy się i zapi-

suje przebieg fal mózgowych w postaci elektroencefalogramu (EEG) w trakcie snu

i ruch gałek ocznych, które okresowo bywają bardzo intensywne w stadium REM

(szybkich ruchów gałek ocznych).

Zanim osoba badana zapadnie w sen, w zapisie EEG rejestruje się charaktery-

styczne fale mózgowe, zwane falami alfa o częstotliwości od ośmiu do trzynastu her-

ców (cykli na sekundę). Kiedy już zaśniemy, w EEG rejestruje się stosunkowo ni-

skonapięciową i mieszaną częstotliwość od dwu do siedmiu herców. Ten stan przej-

ściowy nazywa się stadium 1 snu. Stadium 2 charakteryzuje się pojawieniem się

kompleksów K i wrzecion snu. Stadia 3 i 4 charakteryzują się występowaniem fal

delta (o amplitudzie większej niż siedemdziesiąt pięć mikrowoltów i częstotliwości

poniżej 2 Hz). W stadium 3 zapis EEG zawiera od 20 do 50% fal delta; w stadium 4

zapis EEG zawiera ponad 50% fal delta.

W normalnych cyklach snu dorosła osoba najpierw przechodzi ze stadium 1

(trwającego od pół minuty do 10 minut) do stadium 2 (20-45 minut), następnie do

199

Stadia snu

Cykl człowieka

Jawa

Stadium 1

Stadium 2

Stadium 3

Stadium 4

EEG

EOG

EMG

Cykl kota

?fcr~=.--.

Jawa

REM

non-REM

EEG

EOG

EMG

WYKRES I. CYKLE SNU CZŁOWIEKA I KOTA. WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ,

ZE AKTYWNOŚĆ MIĘŚNI (MIERZONA PRZEZ EMG) JEST STŁUMIONA

PODCZAS SNU REM (PRZEDRUK Z ALLAN HOBSON: THE DREAMING BRAIN,

NEW YORK 1988).

200

Stłumienie

stadiów 3 i 4 (oba określa się jako sen głęboki, a trwają od od kilku minut do godzi-

ny). Śpiący następnie powraca do stadium 2, a potem wchodzi w sen REM, zazwy-

czaj na kilka minut. W ten sposób zamyka się pierwszy cykl snu. Po pierwszym sta-

dium REM śpiący powraca do stadium 2, powtarzając całą sekwencję (bez stadium

1, które występuje przejściowo). W każdym kolejnym cyklu czas trwania snu REM

(w którym pojawiają się intensywne marzenia senne) jest coraz dłuższy, aby nad ra-

nem osiągnąć nawet godzinę.

Długość cyklów snu zależy od wielkości mózgu (na przykład długość cyklu

kota wynosi 30 minut - patrz wykres 1.) U osoby dorosłej cykl trwa przeważnie oko-

ło dziewięćdziesięciu minut, a w ciągu nocy jest ich od czterech do sześciu. Liczba

cykli zależna jest od wieku, a w miarę upływu lat sen staje się coraz płytszy i bar-

dziej przerywany.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

I spective, Englewood Cliffs 1988.

JEmpson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Stłumienie

Stłumienie może mieć konotacje społeczne i polityczne -jak choćby stłumienie

wybuchu niezadowolenia grup społecznych czy narodowych. W sensie psychologicz-

nym znaczenie tego słowa jest niemal identyczne: podobnie jak władze tłumią niepo-

żądane działanie tej czy innej grupy, tak i psyche próbuje stłumić niepożądane myśli,

popędy itp. „Getto umysłowe", do którego spychamy nie akceptowane pragnienia, no-

si nazwę nieświadomości. W różnych szkołach psychologii głębi (czyli psychologii

zajmującej się nieświadomością) proponuje się odmienne rodzaje stłumienia.

Zdaniem Zygmunta Freuda stłumieniu ulegają przede wszystkim nie akcep-

towane popędy seksualne i agresja. Ktoś na przykład nienawidzi ojca do tego stop-

nia, że pragnie go zabić (Freud twierdzi, że jest to powszechne zjawisko wśród męż-

czyzn). Lecz czyn ten nie jest w społeczeństwie akceptowany, dlatego staramy się to

pragnienie stłumić. Carl Gustav Jung uważa, że stłumieniu ulegają rozmaite uczu-

cia i dążenia, w tym także popęd seksualny i agresja.

Panuje powszechne przekonanie, że materiał wyparty do nieświadomości po-

jawia się w marzeniach sennych. Zdaniem Freuda celem snów jest zaspokojenie po-

przez senne fantazje instynktownych popędów, które tłumimy za dnia. Przykładem

może być człowiek śniący o zabiciu niebezpiecznego potwora (symbol znienawidzo-

nego ojca). Zdaniem Junga marzenia senne są areną, na której zmagają się stłumio-

ne aspekty psyche, równoważąc w ten sposób ograniczenia, na które skazana jest na-

sza jaźń na jawie. Dla Freuda, Junga i innych przedstawicieli psychologii jednym

z celów psychoterapii za pomocą analizy snów jest ujawnienie stłumionych uczuć

pacjenta.

201

Stowarzyszenie Świadomych Snów

Źródła:

Hunt, Harry X: The Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven

1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encydopedia of Psychiatry, Psycholog); Psychoanali

sis, & Neurology, New York 1977.

Stowarzyszenie Świadomych Snów

Badaniami nad snem zajmuje się kilka organizacji, publikacje na ten temat

można znaleźć w rozmaitych periodykach. Stowarzyszenie Świadomych Snów wy-

daje rocznik zatytułowany Lucidity (poprzedni tytuł Lucidity Letter), gdzie publiku-

je zarówno wyniki badań klinicznych, jak i relacje ludzi, którzy znają to zjawisko.

Kontakt można nawiązać pod adresem: Lucidity, 8703 109th St, Edmonton, Alber-

ta T6G 2L5, Canada.

Źródło:

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Stres, lęk i marzenia senne

Emocje takie jak lęk i niepokój często są wątkami marzeń sennych, towarzy-1

szą snom o spadaniu, nagości, ucieczce przed pościgiem, ale najczęściej pojawiają

się w koszmarach sennych. Sny charakteryzujące się niepokojem mogą być wyni-

kiem wewnętrznych konfliktów, zwłaszcza konfliktów stłumionych, które chcemy

ukryć przed samym sobą. Zygmunt Freud i inni terapeuci reprezentujący nurt psy-

chologii głębi bardzo szczegółowo badali dynamikę tych snów, szczególnie tych, I

których korzenie sięgają dzieciństwa.

Ale treść naszych snów kształtują także czynniki zewnętrzne, które wnikają

do świadomości całkowicie niezależnie od stłumionych urazów z dzieciństwa. Tak j

więc napięcia i konflikty w otoczeniu, w rodzinie, w pracy również wywołują nie-

spokojne sny. Wewnętrzne i zewnętrzne powody nakładają się, wpływając na obie

sfery osobowości. Innymi słowy stresy w pracy mogą zaostrzać problemy przenie-

sione z okresu dojrzewania, a obecne konflikty w domu wzmacniają urazy z dzieciń-

stwa. A zatem niepokoje i lęki we śnie są jednocześnie odbiciem problemów zarów-

no teraźniejszych, jak i dawnych.

Źródła:

Freud Sigmund: The Interpretation ofDreams, New York 1965.

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

Hunt, Harry T.: The Multiplicity ofDreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven

1989.

202

Strukturalizm

NACZYNIE Z TERAKOTY Z MALUNKIEM WYOBRAŻAJĄCYM ŻYCIE

MEKSYK, I 100-600 R. P.N.E.

SMIERC.

Strukturalizm

Strukturalizm jest nurtem filozoficznym zainicjowanym w początkach dwu-

dziestego wieku przez wielkiego lingwistę Ferdinanda de Saussure'a (1875-1913).

Metody strukturalne zastosował w antropologii Claude Levi-Strauss (ur. 1908), uzna-

wany za największego propagatora strukturalizmu. Podstawowa teza tego nurtu

mówi, że umysł ludzki porządkuje postrzeganie s'wiata w struktury binarne, tak więc

dane słowo lub pojęcie „ma sens" jedynie na tle swego przeciwieństwa. Innymi sło-

wy pojęcie w górą ma znaczenie na zasadzie kontrastu z pojęciem w dół; ciemność

w zestawieniu z jasnością itd. Inną koncepcję strukturalizmu ujmuje teza, że po-

strzegamy s'wiat poprzez język, dlatego nie możemy podzielić zawartos'ci umysłu na

słowa i pojęcia niewyrażalne słowem. Wiele idei strukturalizmu przeniknęło do post-

strukturalizmu i postmodernizmu. Ten ostatni nurt jest szczególnie wyczulony na

sposób, w jaki metafory językowe kształtują nasze myśli.

203

Superego

Choć strukturalizm nie zawsze kojarzy się z analizą marzeń sennych, to jed-

nak łatwo jest prześledzić, jak za jego pomocą tłumaczy się pewne ich właściwości.

Obrazy ze snów często podlegają całkowitej transformacji, niejednokrotnie zmienia-

jąc się w swe przeciwieństwo. Transformację tę łatwo zrozumieć w kategoriach na-

turalnego związku postulowanych przez strukturalizm przeciwieństw. Marzenia sen-

ne często wyrażają pewne odczucia lub sytuacje za pomocą dosłownych przenośni

(na przykład człowiek śni, że pracodawca jest jego bliźniakiem syjamskim i że obaj

są złączeni kręgosłupem - czytelny symbol emocjonalny wyrażający to, co zwykle

myślimy o szefach: że „siedzą nam na karku"). Jest to doskonały przykład tego, że

język zawsze posługuje się metaforami do przekazania informacji.

Źródła:

De George, Richard T. i Fernande, M: The Structuralists: From Marx to Levi-Strauss, Garden Cily

1972.

Needham, Rodney: Primordial Characters, Charlottesville 1978.

Superego

Superego to jeden z podstawowych elementów teorii osobowości Zygmunta

Freuda. Reprezentuje zinternalizowane zasady moralne społeczeństwa i mówi nam,

co dobre, a co złe. Ponieważ w życie społeczne wprowadzają nas rodzice, można za-

tem powiedzieć, że superego jest ich zinternalizowanym głosem. Według Freuda su-

perego często popada w konflikt z id, które reprezentuje pierwotne, zwierzęce instynk-

ty, jak seks i agresja. Konieczność tłumienia tych popędów prowadzi do wewnętrznych

konfliktów, przeważnie nie uświadomionych, znajdujących ujście w marzeniach sen-

nych. Stłumione, często wywołują sny charakteryzujące się seksualnością i brutalno-

ścią. Zdaniem Freuda dążenie superego do spychania id w nieświadomość objawia się

nawet w snach, dlatego niejednokrotnie zdarza się, że społecznie nie akceptowane po-

pędy wyrażane są w sposób zawoalowany poprzez symbole. Przykładem może być

sen, w którym obiekt seksualnego pożądania zostaje zaskoczony przez ulewny deszcz.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

opublikowano w 1901 r.).

Symbolizacja

Teoria głosząca, że sny są wyrazem tłumionych pragnień oraz skrywanych

i cenzurowanych przez umysł naturalnych popędów, została sformułowana przez

prekursora psychoanalizy Zygmunta Freuda. Twierdził on, że w marzeniach sen-

nych znajdują ujście poprzez fantazje instynktowne popędy, których społeczeństwo

nie akceptuje, jak na przykład pragnienie uwiedzenia lub zabicia kogoś. Gdybyśmy

204

Symbolizm w snach

jednak przeżyli we śnie prawdziwe spełnienie tych popędów, wywołane w ten spo-

sób emocje wyrwałyby nas ze snu. Aby więc trwał on nadal, umysł modyfikuje

i skrywa tres'ć marzeń sennych. Freud nazywał ten proces cenzurą, a transformację

I snu - pracą marzenia sennego, wyodrębniając w nim pięć etapów: przemieszcze-

nie, kondensacją, symbolizację, projekcją i wtórne opracowanie.

W symbolizacji, jak nazwa wskazuje, stłumiony popęd ujawnia się w for-

mie symbolicznej. W końcu dziewiętnastego i na początku dwudziestego wieku,

czyli w czasach, kiedy Freud żył, ujawnianie popędu seksualnego nie było spo-

łecznie tolerowane. Dlatego wielu jego pacjentów cierpiało wskutek tłumienia te-

go popędu, a w ich snach pojawiały się epizody będące niedwuznacznym wyra-

zem tego tłumienia. Freud uważał, że wszystko, co długie i wystające symbolizu-

je męski, a wszystko, co wklęsłe i chłonne symbolizuje żeński organ płciowy. Tak

więc marzenie senne, w którym mężczyzna nalewał szampana z butelki do kieli-

szka trzymanego przez kobietę, symbolizowało zdaniem Freuda stosunek seksu-

I alny. Nawet czynnos'ci takie, jak wkładanie klucza do zamka mogło mieć iden-

tyczne znaczenie, w zależności od nastawienia pacjenta i innych elementów snu.

Inne przejawy tłumienia pragnień, zwłaszcza agresji, także występowały we śnie

w postaci symboli.

Źródta:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

opublikowano w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B.[wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

Symbolizm w snach

Niektóre sny wydają się niezwykle realistyczne, przeważnie wówczas gdy

przyjmują postać relacji z codziennej działalności i doświadczeń. Treść innych jest

bałamutna i wydaje się nic nie znacząca. Jeżeli założymy, że wszystkie sny, albo

choćby ich większość, ma jakieś znaczenie, to oczywiście potrzebna nam będzie ja-

kaś' metoda interpretacji.

Sny wydają się dziwaczne i nielogiczne, ponieważ nie przystają do pojęć ję-

zyka stosowanego na jawie. Przemawiają do nas językiem symboli i obrazów. Wy-

nika to prawdopodobnie z faktu, że mózg dzieli się na część linearno-językową (le-

wa półkula) i skojarzeniowo-wyobrażeniową (prawa półkula). Dzienna aktywność,

myślenie i komunikacja ze światem podlegają lewej półkuli, natomiast we śnie ak-

tywne są obie półkule, czego rezultatem jest mieszanina obu funkcji. Kiedy przewa-

ża aktywność prawej półkuli, pojawiają się symbole i wyobrażenia. Jeśli więc prze-

żywamy okres, w którym „tamujemy" uczucia, to we śnie może pojawić się wyobra-

żenie przerwanej tamy, przez którą przelewa się woda - czyli bardzo czytelny sym-

bol naszego aktualnego stanu psychicznego.

205

Synesius z Cyreny

Psychoterapeuci traktują sny jako źródło informacji o tym, co zachodzi

w nies'wiadomos'ci. Zygmunt Freud opisał mechanizm marzeń sennych, zwany

podobieństwem, kiedy to osoba, miejsce lub rzecz przypomina lub kojarzy się śnią-

cemu z czymś z życia na jawie. Często skojarzenia te są dwuznaczne, stłumione, po-

grzebane w zakamarkach pamięci lub całkiem zapomniane, sprawiając, że tym tru-

dniej je po przebudzeniu rozszyfrować. Freud uważał także, że sny pozwalają nam

odreagować społecznie nie akceptowane popędy, zwłaszcza instynktowny popęd se-

ksualny i agresję. W ten sposób żuraw zagłębiający się w studnię może być interpre-

towany jako stosunek seksualny, przy czym żuraw symbolizuje tu męski, a studnia

żeński organ płciowy.

Inni psychologowie głębi, jak Carl Gustav Jung, odcinali się od seksualnej

obsesji Freuda i postrzegali sny jako zbiór symboli reprezentujących szerszą skalę

motywacji. Na przykład koło stanowiło dla nich przedstawienie głębi jaźni, a szcze-

gólnie we śnie symbolizowało dążenie do rozwoju i wewnętrznej integracji.

Współcześni badacze marzeń sennych stwierdzili, że każdy z nas ma swój

własny schemat sennego marzenia. Śniący uznają lub odrzucają te same symbole.

Zjawisko to określa się mianem wewnętrznej zgodności. Badacze snów Calvin Hali

i Vernon Nordby najczęściej spotykane formy tego schematu nazywali względną

zgodnością. Każdy mniej więcej z taką samą częstotliwością śni o tych samych

obiektach - psach, oknach, koniach - w zależności od indywidualnie komponowa-

nego krajobrazu snu. Jeżeli komuś często śnią się psy, a inna osoba uprawia we śnie

jazdę konną, to wzorzec ten pozostanie niezmieniony.

Źródła:

Artemidorus: The Interpretation ofDreams (Oneirocńtica), wyd. 2, tłum. Robert J. White, Torran-

ce, 1990.

Hali, C. S. i Nordby, V. J.: The lndividual and His Dreams, New York 1972.

Freud, Sigmund: On Dreams, New York 1952.

Synesius z Cyreny

Synesius z Cyreny, żyjący w piątym wieku n.e. Grek, nawrócił się na chrze-

ścijaństwo i został biskupem Kościoła. Jest autorem stosunkowo krótkiej rozprawy

O snach, najlepszej, jaką kiedykolwiek na ten temat napisała osoba duchowna. Sy- I

nesius wysoko cenił marzenia senne, podobno we śnie otrzymywał nawet wskazów-

ki co do swojej pracy literackiej.

Wierzył, że sny mogą przenieść ducha ludzkiego do wyższych sfer, aby tam

lepiej poznał tajemnice kosmosu i doznał głębszego uduchowienia. Zachęcał też,

aby korzystać ze snów do wróżenia, jednocześnie ostrzegał przed sennikami dowo-

dząc, że każdy człowiek jest niepowtarzalną istotą. Będąc już w podeszłym wieku,

Synesius zalecał zapisywanie snów w dziennikach snów, które nazywał „nocnymi

księgami".

206

Szamanizm

Źródła:

I Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Synteza aktywacyjna snów

Model syntezy aktywacyjnej snów został po raz pierwszy przedstawiony

w 1977 r. przez Roberta McCarley'a i J. Allana Hobsona z Wydziału Lekarskiego Uni-

wersytetu Harvarda. Badając czysto fizjologiczne korelaty marzeń sennych, Hobson

iMcCarley byli przekonani, że wysuwają hipotezę, która obala koncepcję uznającą, iż

sny mają jakieś' ukryte znaczenie, a zwłaszcza koncepcję sformułowaną przez Zygmun-

ta Freuda i propagowaną przez niego przy interpretacji snów, której był pionierem.

Podczas stadium szybkich ruchów gałek ocznych (REM), czyli tej, która

najściślej związana jest z marzeniami sennymi, część mózgu zwana mostem (znaj-

dująca się w pierwotnym tyłomózgowiu), wytwarza impulsy elektryczne, przemie-

szczające się do wielu różnych rejonów mózgu, w tym także do tych, które związa-

ne są z czynnościami ruchowymi, czuciowymi i świadomym myśleniem. Hobson

i McCarley zakładali, że jednym ze skutków tej elektrycznej aktywności jest wysy-

łanie zasadniczo przypadkowych obrazów i odczuć do wyższych ośrodków umysło-

wych przodomózgowia. Jest to „aktywacyjna" faza teorii.

W normalnym stanie świadomości na jawie przodomózgowie porządkuje roz-

maite rodzaje impulsów wewnętrznych i zewnętrznych, tworząc na tej podstawie

sensowny obraz zdarzeń. Wobec natłoku chaotycznych impulsów podczas studium

REM, wyższe ośrodki umysłu próbują uporządkować napływające informacje, two-

rząc bezsensowne fabuły. Jest to „syntetyczna" faza teorii. Wiele sennych marzeń to

mnogos'ć niespójnych obrazów, powstałych z napływających grup sygnałów, których

mózg nie potrafi zsyntetyzować.

Dla każdego, kogo drażni zawiła forma interpretacji snów przez Freuda lub in-

ną szkołę tego nurtu, teoria syntezy aktywacyjnej przedstawia swego rodzaju obrazo-

burczą atrakcję, ponieważ traktuje sny jako zespół pozbawionych sensu obrazów. Jed-

nakże biorąc pod uwagę fakt, iż każdy z nas miał przynajmniej kilka znaczących

snów, teoria ta jest wysoce niezadowalająca. Także na czysto fizjologicznym poziomie

jest ona niepełna, nie wyjaśnia bowiem snów pojawiających się poza stadium REM.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Szamanizm

Szamanizm niekiedy określa się jako „technikę ekstazy", co oznaczałoby

przypisywanie szamanom zdolności osiągania w sposób dowolny zmienionego sta-

207

Szamanizm

SZAMAN CZARNYCH

STOR WUN-NES-TOW

(BIAŁY BYK), RYSUNEK

GEORGE'A CATLINA

(1796-1872)

nu świadomości - w tym także zapadanie w sen-trans. Chód pojęcia takie jak sza-1

man czy szamanizm mają znaczenie dość szerokie, w antropologii i religioznawstwie

porównawczym terminy te odnoszą się do konkretnych koncepcji i praktyk znanych

w wielu kulturach. Szaman jest uzdrowicielem, przewodnikiem dusz zmarłych do

ich siedziby na tamtym świecie, natomiast ogólnie pełni funkcję pośrednika między

swoją społecznością a światem duchów (najczęściej duchów zwierząt i sił natury).

W mniejszych społecznościach, zwłaszcza myśliwsko-zbierackich, szamani

spełniają funkcje takie same, jakie pełnią lekarze, kapłani i terapeuci (niekiedy tsm

media i artyści) w kulturze Zachodu. „Czarownicy", czyli „medicine men" -jakicH

nazywają amerykańscy Indianie - są odpowiednikiem szamanów. Prawdziwych sza-B

manów można spotkać częściej wśród plemion myśliwskich niż osiadłych, zajmują-?

cych się uprawą roli, choć wśród tych ostatnich owi „medicine men" również przy- I

pominają szamanów. Szamanizm w pewnych rejonach świata, jak na przykład Afry-

ka, w dosłownym sensie nie istnieje, choć wśród tradycyjnych społeczności są ludzie I

pełniący takie same funkcje.

Szamanizm charakteryzuje się kontaktem z duchami z zaświatów, uzdrawia-

niem, kiedy to szaman stara się odnaleźć zagubioną duszę żyjącej osoby, oraz prze-

208

Szamańskie sny inicjacyjne

prowadzaniem rytuałów, podczas których prowadzi on duchy zmarłych do krainy

śmierci. Słowo szaman pochodzi z języka tunguskiego i oznacza kapłana, czyli sa-

mana. Stosować je zaczęto we wczesnym okresie badań społeczności żyjących na

Syberii i w Azji centralnej, później termin ten przyjął się również w odniesieniu do

innych podobnych kultur na s'wiecie. Według przybliżonych szacunków archeolo-

gów szamanizm liczy sobie wiele tysięcy lat.

Istnieje sporo tradycyjnych sposobów, dzięki którym ktoś' może zostać szama-

nem. Często funkcja ta jest dziedziczna. W wielu wypadkach szamana wybierają du-

chy. Ten rodzaj wyboru przeważnie zaczyna się od poważnej choroby, wskutek

której wybraniec jest bliski śmierci, co stanowi pewien rodzaj symbolicznego umie-

rania poprzedniego ja. Wątek s'mierci szczególnie często występuje w niektórych tra-

dycjach (szczególnie wśród ludów Syberii), gdy wybrany przez duchy szaman śni,

że jest zabijany, ma odcinane członki, po czym wszystko z powrotem się zrasta, a on

sam ożywa. Niekiedy podczas owej inicjacyjnej choroby przyszły szaman uczy się

we śnie docierać do świata pozamaterialnego, gdzie spotyka duchy, z którymi potem

jako szaman będzie współpracować. Po uzdrowieniu nowicjusz przechodzi zazwy-

czaj pełne szkolenie pod kierunkiem doświadczonego szamana.

Podczas wykonywania swoich funkcji szaman wchodzi w zmieniony stan

świadomości, dzięki któremu kontaktuje się ze światem niematerialnym. Umiejęt-

ność ta jest tak ważna, że badacze religii uważają, iż to ona właśnie decyduje o tym,

czy ktoś jest szamanem, czy nie. Stan zmienionej świadomości można osiągać za

pomocą różnych technik, od uderzania w bęben i śpiewu, po post i gorące kąpiele.

Szamani używają niekiedy w tym celu halucynogennych roślin. Znalazłszy się

w stanie zmienionej świadomości, szaman widzi lub wyczuwa rzeczywistość nie-

dostrzegalną dla zwykłych ludzi, może więc też służyć jako medium. Może także

udać się do krainy bogów - przeważnie znajdującej się w niebie - i służyć jako po-

średnik między swoim ludem, a istotami boskimi. Może również zstąpić do świata

podziemnego.

Opanowawszy sztukę wprowadzania się w zmieniony stan świadomości, sza-

mani potrafią kierować także swoimi snami. W niektórych społecznościach szamani

spełniają wiele swoich funkcji właśnie we śnie. Służą także jako tłumacze snów

członków swojego plemienia.

Źródła:

Eliade, Mircea: Shamanism: Archaic Techniąues of Ecstasy, Princeton 1964.

Grim, John A.: The Shaman: Patterns of Siberia and Ojibway Healing, Norman 1983.

Hultkrantz, Ake: „A Definition of Shamanism", Temenos 9 (1973).

Szamańskie sny inicjacyjne

Szamanizm jest typowy dla systemu religijnego kultur łowiecko-zbierackich

Azji centralnej i obu Ameryk. Wśród rdzennych Amerykanów szamani noszą na-

209

Szamańskie sny inicjacyjne

zwę „medicine men", co niezbyt dokładnie przekłada się na język polski jako „cza-

rownik", lecz bez charakterystycznej pejoratywnej konotacji.

W każdej tradycyjnej społeczności zostaje się szamanem w inny sposób. Zwy-

kle człowieka uznaje się za szamana, jeśli otrzyma on dwa rodzaje nauk: pamięcio-

we opanowanie technik szamanistycznych, imiona i funkcje duchów, mitologię i ge-

nealogię plemienia, język tajemny itp.; naukę otrzymaną w stanie zmienionej swia- j

domos'ci, zwłaszcza podczas snu lub transu. Nauki te adept pobiera za pośrednic-

twem duchów i starszych mistrzów-szamanów, i są one równoznaczne z wtajemni-

czeniem. A zatem sny są jednym z podstawowych elementów przygotowania do peł-

nienia roli szamana.

Sny przysposabiające do szamaństwa mają w tradycyjnych społecznościach

formę raczej stereotypową: kandydat przeważnie śni o duchach i przodkach lub sły-

szy ich głosy. Również w snach otrzymuje niekiedy informacje, czym powinien się

posłużyć, aby uzdrowić chorego. Podczas szamanistycznego snu wtajemniczenia

kandydaci zazwyczaj przeżywają cierpienia, umierają i zmartychwstają. Ma miejsce

również symboliczne obcinanie członków lub wyjmowanie wnętrzności przez złe I

duchy lub duchy przodków. Sny inicjacyjne niekiedy śnią się nawet w dzieciństwie.

Jeśli przyszły szaman nie zastosuje się do wskazówek podanych we śnie, może za- j

chorować na śmiertelną chorobę.

W plemieniu Maidu, żyjącym w północno-wschodnich rejonach Stanów Zjed-

noczonych, szamanem zostaje się śniąc o duchach. Choć funkcja ta jest dziedziczna,

jednak ostatecznie kandydat zostaje do niej wyznaczony wówczas, gdy ujrzy we s'nie

duchy, pojawiające się w jego rodzie z pokolenia na pokolenie. Wtajemniczające sny I

niektórych kandydatów na szamanów obejmują także mistyczną podróż do „środka

świata", do siedziby „pana wszechrzeczy" i „kosmicznego drzewa", z którego pnia

szaman wykonuje swój bęben.

Wśród plemion północno-zachodnich rejonów Stanów Zjednoczonych, jak

Paviotso, Szoszoni, Seed Eaters, Lillooet i Indian Thompson, źródłem siły szamana

są dusze zmarłych. W północnej Kalifornii ten sposób przekazywania mocy jest sze- ]

roko rozpowszechniony. Szamani Yurok śnią o zmarłym człowieku, zazwyczaj tak-

że szamanie. U Indian Sinkyone moc otrzymuje się niekiedy w snach, w których

kandydatowi pojawiają się zmarli krewni. Tak samo jest w plemieniu Wintu, szcze-

gólnie jeśli we śnie pojawi się zmarłe dziecko adepta. W plemieniu Shasta pierwszą

wskazówką posiadania mocy szamana jest ujrzenie we śnie zmarłej matki, ojca lub

przodków.

W plemieniu Mohave i Yuma w południowej Kalifornii moc szamańska po-

chodzi od mitycznych istot. Przekazanie jej ma miejsce w snach, towarzyszy im

również rytuał wtajemniczenia. W snach szamani Yuma są świadkami stworzenia

świata, poznają czasy mityczne. Wśród Indian Maricopa sny wtajemniczające mająl

tradycyjną treść: duch zabiera duszę przyszłego szamana i wiedzie ją od góry do]

góry, ucząc ją pieśni i sztuki uzdrawiania. U Walapai cechą charakterystyczną snów

kandydatów na szamanów jest wędrówka pod przewodnictwem duchów.

210

Szekspir, William

Źródła:

Eliade, Mircea: Shamanism: Archaic Techniąues of Ecstasy, New York 1964.

Kalweit, Holger: Dreamtime & Inner Space: The World ofthe Shaman, Boston 1988.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Szekspir, William

W Anglii w okresie Odrodzenia wielu dramatopisarzy posługiwało się marze-

niami sennymi jako kanałami łącznos'ci między ludźmi a światem bogów. Sny, bę-

dące w powszechnym przekonaniu najczytelniejszą formą przekazu ze strony sił

nadprzyrodzonych, stały się pożytecznym instrumentem dramaturgicznym w elżbie-

tańskiej Anglii, pozwalały bowiem zapowiadać rozwój fabuły, dostarczały widowni

niezbędnych informacji i wprowadzały do sztuki atmosferę plastycznej tajemniczo-

ści. Wizje s'wiata snów czerpano z rozmaitych źródeł, także z literatury i filozofii sta-

rożytnej Grecji i Rzymu, miejscowego angielskiego folkloru i średniowiecznej tra-

dycji widzeń we śnie, która najpełniejszy wyraz osiągnęła w dziełach Chaucera.

Wśród twórców epoki elżbietariskiej najwybitniejszą postacią był William Szekspir

(1564-1616), który chętnie korzystał z tych źródeł inspiracji, przekształcając je

i uszlachetniając zgodnie z literackim zamierzeniem.

Wprowadzenie wątków z marzeń sennych w sztukach spełniało liczne funkcje

dramaturgiczne. Już we wczesnych sztukach Szekspira, oprócz funkcji przepowie-

dni dalszego rozwoju fabuły, marzenia senne były metodą przedstawiania procesów

myślowych, wspomnień, emocji i wyobrażeń. Tak było w dramacie Ryszard III,

w którym znaki, zjawy, relacje snów i długie monologi określają świat, w którym to-

czy się akcja, tworząc rzeczywistość wewnętrzną Ryszarda i jego otoczenia. Gdy

Clarence w pierwszej scenie opowiada Blackenbury'emu sen, w którym zostaje za-

mordowany, Szekspir stosuje pewne archetypy zazwyczaj kojarzące się ze śmiercią,

jak podróż morska, chwiejny pokład statku, potykanie się i tonięcie.

W ostatnim akcie tej samej tragedii podobne sny śnią się królowi Ryszardowi

I ijego rywalowi Richmondowi, a potem obaj spotkają się twarzą w twarz w decydu-

jącej bitwie pod Bosworth. Postacie z tego snu pojawiają się wśród namiotów jako

duchy pomorodowanych książąt: Edwarda, syna króla Henryka, Henryka VI, Claren-

ce^, Riversa, Grey'a, Vaughana i Hastingsa. Próbują wzbudzić w Ryszardzie wyrzu-

ty sumienia, a Richmonda zagrzewają do walki i zwycięstwa. Tak więc Szekspir

wRyszardzie ///posługuje się marzeniami sennymi również na płaszczyźnie moral-

nej, dla przeciwstawienia dobra złu.

Sen jest zazwyczaj chętnie wykorzystywany do przepowiadania śmierci. Tak

I jest w dramacie Henryk VI, w którym śmierć księcia Gloucester zapowiada sen kar-

dynała Winchester, a także w Romeo i Julii, kiedy Romeo śni, że jego pani znajduje

211

Sztuka a sny

go martwym, a Baltazar - że jego pan walczy i zabija innego mężczyznę. Natomiast

w Hamlecie i w Makbecie świat snu jest ściśle powiązany z czarami, znakami i zja-

wiskami nadprzyrodzonymi.

Również w Juliuszu Cezarze marzenia senne mają istotne znaczenie dla fabu-

ły i wplatane są w akcję tragedii, której motywem przewodnim jest walka między

zwolennikami monarchii a obrońcami ustroju republikańskiego w starożytnym Rzy-

mie. W dramacie tym jest wiele snów: Kalpurni, poety Cynny i augurów, których

rady mylnie zinterpretowane prowadzą nieuchronnie do tragedii. Sny w tym drama-

cie, w którym szczególnie podkreśla się potencjalną dwuznaczność ich interpretacji,

stanowią także miarę charakterów i świadomości, bo podobnie jak w Ryszardzie III j

postacie dzielą się na dwa rodzaje: tych, którzy starają się kontrolować sny i prze-

znaczenie, oraz tych, którzy im się poddają.

W Śnie nocy letniej, której akcja całkowicie podporządkowana jest marzeniom

sennym, autor wymieszał rzeczywistość z iluzją, sen z jawą i rozum z wyobraźnią,

przy czym sny jawią się tu jako prawdziwsze niż świat realny. Przewrotnie traktując

rzeczywistość jako sen, a sen jako rzeczywistość, Szekspir stara się udowodnić, jak

trudno jest odróżnić jedno od drugiego i jak chętnie poddajemy się złudzeniu.

Dramaty Opowieść zimowa i Burza ukazują wpływ, jaki pierwiastek irracjo-

nalny i złożona natura świata snów mają na nasze życie. Opowieść zimowa to wy-

łącznie świat sennego marzenia, nieustannej metamorfozy wynikającej z nakładania

się obrazów czasu i przemian, świat, w którym to, co się już wydarzyło, może zda-

rzyć się powtórnie. Natomiast w Burzy wszystkie zdarzenia dzieją się na zaczarowa-

nej, symbolizującej świat snu wyspie, po to, aby nie musiały już nigdy ponownie się

zdarzyć. Autor celowo wykorzystuje biegunowo odmienne stany snu i czuwania, wi-

zji i rzeczywistości w sztuce, której motywem przewodnim jest z jednej strony utra-

ta, a z drugiej - odnalezienie.

Źródła:

Arthos, John: Shakespeare's Use of Dream and Vision, London 1977.

Cumberland, Clark: Shakespeare and the Supernatural, New York 1931.

De Becker, Raymond: The Understanding ofDreams; or, The Machinations ofthe Night, London 1968.

Garber, Marjorie B.\ Dream in Shakespeare: Front Metaphor to Metamorphosis, New Haven 1974.

Sztuka a sny

W większości kultur można dostrzec ścisły związek między sennymi marze-

niami a sztuką - często zresztą w sensie negatywnym. Platon na przykład potępiał

jedno i drugie, uznając je za grę pozorów odciągającą ludzi od szukania prawdy.

Zygmunt Freud dowodził, że zarówno poezja, jak i wszelkie fantazjowanie są mecha-

nizmami obronnymi, polegającymi na zastępowaniu rzeczywistości przyjemnością.

Szczególnie dobitnym przykładem związku między marzeniami sennymi

a sztuką jest surrealizm, który rozpoczął się w Europie we wczesnych latach dwu-

212

Sztuka a

j KOLOS GOI, ZNANY TAKŻE JAKO PANIKA. NIEKTÓRZY WIĄŻĄ TEN OBRAZ

Z NĘKAJĄCYMI ARTYSTĘ KOSZMARAMI SENNYMI, KTÓRE MALOWAŁ

NA ŚCIANACH SWEGO DOMU W LATACH 1819-1823.

dziestych XX w. Ruch ten zbieżny był z Freudowskimi poglądami na sny głoszący-

mi, że są one produktem nieświadomości oraz tłumienia przez świadomy umysł ir-

j racjonalnych popędów. W Manifeście surrealistycznym (1924) Andre Breton pisał:

i „Absolutny racjonalizm, będący w modzie, pozwala rozważać jedynie fakty ściśle

związane z doświadczeniem... Nawet doświadczeniu wyznacza się granice. Obraca

się ono w klatce, z której coraz trudniej jest się wymknąć". Podobnie jak wiele in-

nych kierunków we współczesnej sztuce, surrealizm próbował przełamać te granice

I i odkryć nowe zakresy ludzkiej percepcji i twórczości.

Surrealizm uznawał nieświadomość jako pierwotne źródło twórczości, a arty-

Iści tej grupy byli szczególnie zafascynowani marzeniami sennymi i występującym

w nich niezwykle silnym uczuciem swobody. Według nich w snach pojawiają się

obrazy i doświadczenia fantastyczne i absurdalne, co jest przyczyną tego, że stano-

wią bezpośrednie wyzwanie dla tego wszystkiego, co uważamy za pospolite i nor-

213

Sztuka a sny

malne. Autentyczną atmosferę marzeń sennych znajdujemy w dziełach Vincenta van

Gogha, Marca Chagalla, Francisco Goi, Salvadora Dali, Maxa Ernsta, Yvesa Tan-

guy'a, Paula Delvaux i wielu innych.

Mówiono, że Dali posunął się aż do tego, iż sam „wywoływał" marzenia sen-

ne, zasypiając na krześle, z brodą opartą na dłoniach. Budził się gwałtownie w chwi-

li, gdy we śnie pojawiały się surrealistyczne obrazy, które następnie ten artysta prze-

nosił na płótno.

Michela Zonta

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modem

Western Culture, Albany 1994.

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations of the Night, London

1968.

Fontana, David: The Secret Language ofDreams, San Francisco 1994.

States, Bert O.: Dreaming and Storytelling, New York 1993.

214

Rzeczywistość się pomału

W świat przemienia ideału,

W sen ze srebra i kryształu;

Daj mi teraz marzyć, daj!

(Zygmunt Krasiński,

Przedświt)

Śmierć w snach

Badania etnografów wskazują, że kojarzenie snu i marzeń sennych ze śmier-

cią jest w ludzkiej kulturze szeroko rozpowszechnione, podobnie jak temat śmierci

zawarty w snach. Na przykład wierzenia australijskich aborygenów dotyczące

śmierci, jej źródeł i losu człowieka pochodzą ze snów, podczas gdy w plemieniu Se-

noi panuje przekonanie, że sny o s'mierci mogą wyzwolić u śniącego siły żywotne.

W wielu tradycjach religijnych, zwłaszcza na Zachodzie, śniący opuszczają ciało

wędrując do świata podziemnego, aby tam znaleźć wiedzę i magiczną moc.

Sny o śmierci często pojawiają się pod wpływem silnych napięć w stosunkach

międzyludzkich, trudności w szkole, z powodu zmiany pracy lub na skutek stosun-

ku człowieka do samej śmierci. Sny tego rodzaju mogą także występować u śmier-

telnie chorych lub pod wpływem utraty bliskiej osoby. Przed lub po takim śnie czło-

nek rodziny niejednokrotnie jest nawiedzany przez zmarłego. Sny o śmierci docze-

kały się dogłębnej analizy między innymi w psychologi Carla Gustava Junga,

który twierdził, że są one nieodłącznie związane z pierwotnym wyobrażeniem trans-

formacji osobowości - kiedy „stara" umiera, człowiek odradza się w nowej jaźni.

Psychoterapeutka ze szkoły Jungowskiej, Marie-Louise von Franz, twierdzi, że sny

ludzi umierających można interpretować jako przygotowywanie się świadomości do

głębokiej przemiany i kontynuowania życia po śmierci.

Wśród opracowań na ten temat warto wymienić publikacje Edgara Herzoga,

endriki Vande Kemp i Ann Faraday. W pracy Psyche and Death Herzog stara się

ipić związki między snami a starożytnymi mitami, analizując pięć typów sekwen-

ji snów o śmierci: stłumienie śmierci, polegające na tym, że śniący nie chce przy-

215

Śmierć w snach

CAMUNDA, INDYJSKA BOGINI

ŚMIERCI I ZNISZCZENIA -

INDIE, X WIEK

jąć jej do świadomości; zabijanie, czyli rytuał, w którym morderca godzi się ze I

śmiercią; archaiczne postacie demona śmierci wraz z mitologiczną otoczką; kraina

śmierci, w której starodawne mity kojarzą się z miłością, prokreacją, narodzinami

i odrodzeniem; oraz sny o śmierci jako wyraz procesu transformacji, w którym spo-

tkanie ze śmiercią oznacza rozwój lub dojrzewanie osobowości śniącego i wspoma-

ga go.

Hendrika Vande Kemp w swojej klasyfikacji snów wyodrębnia następujące

ich rodzaje: telepatyczne, w których osoba umierająca pojawia się w snach przyja-

ciów lub krewnych; ostrzegawcze, w których osoba umierająca pojawia się wraz

z tymi, które już zmarły, żeby powiadomić o zbliżaniu się jej własnej śmierci; hiper-

mnezyjne, w których zmarły przekazuje informacje, jakie umknęły pamięci śniące-

go w stanie czuwania; prorocze, w których śniący przewiduje chwilę własnej śmier-

ci; archetypalne, w których śmierć pojawia się w postaci symbolicznej; objawienia,

w których zmarły przekazuje prawdy religijne lub filozoficzne, bo obiecał, że wyja-

wi je żyjącemu.

Ann Faraday w The Dream Gamę twierdzi, że sny o śmierci są swego rodza-

ju metaforą i pokazując śmierć innych mówią, iż uczucie do kogoś lub czegoś' oraz

216

Średniowiecze

pewien aspekt własnej jaźni jest martwy; jeśli we śnie pojawia się ktoś już nie żyją-

cy, jest to przypomnienie, że jakaś sprawa wymaga rozwiązania; kiedy ktoś śni

o śmierci, to sny te mają charakter symboliczny i oznaczają, że śniący powinien

wznieść się ponad dotychczasową osobowość.

Źródła:

Faraday, Ann: The Dream Gamę, 1974, reprint, New York 1976.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Urweiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

1993.

Lewis, James R.: Encyclopedia ofAfterlife Beliefs and Phenomena, Detroit 1994.

Śniące ciało

Nazwą tą określa się niekiedy ciało astralne, czyli tę część jaźni, która według

wiedzy okultystycznej oddziela się od ciała fizycznego podczas projekcji astralnej.

Projekcja taka zdarza się również w stanie czuwania, ale częściej we śnie - stąd na-

zwa.

Źródła:

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990

Shepard, Leslie A. [wyd.J: Encyclopedia ofOccultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Średniowiecze

W Biblii mamy do czynienia z niejednoznacznym stosunkiem do marzeń sen-

nych. Choć biblijny Bóg niekiedy objawia swą wolę poprzez sny, to jednak wybra-

nym prorokom częściej ukazuje się na jawie. Tylko poganie otrzymują przesłanie we

śnie, w formie symbolicznej, wymagającej interpretacji. To zróżnicowane podejście

do marzeń sennych widać wyraźnie na różnych etapach historii chrześcijaństwa.

Szczególną rolę w wiekach średnich odegrało błędne przetłumaczenie

przez s'w. Hieronima niektórych ważnych ustępów Biblii, przestrzegających przed

uprawianiem czarów i wróżeniem, które w jego przekładzie oznaczają zakaz inter-

pretacji marzeń sennych. Jeśli dodamy do tego dzieła przesądnych pisarzy takich jak

Macrobius, ostrzegających przed machinacjami demonów we śnie, to trudno się

dziwić, że marzenia senne uznawano powszechnie za dzieło szatana, kuszącego

w ten sposób dusze wiernych.

Stosunek ludzi Średniowiecza do marzeń sennych najlepiej wyraża szesnasto-

wieczne dzieło De magia autorstwa jezuity Benedicta Petęriusa: „Szatan najczęściej

pojawia się w snach, zatruwając umysły ludzi przesądami i nie tylko niepotrzebnie

je mami, lecz także złośliwie oszukuje" (Van de Castle, s. 83). Najbardziej obrazo-

I wo stosunek ten wyraża wiara w inkuby i sukkuby, przybierające postacie męż-

czyzn i kobiet, aby we śnie sprowadzać śmiertelników z drogi cnoty. Stwory te by-

Iły szczególnie przydatne do tłumaczenia snów erotycznych w społeczeństwie,

217

Średniowiecze

CZŁOWIEK DRĘCZONY PRZEZ SNY - SZTYCH Z XVI WIEKU (ZE ZBIORÓW

AMERICAN RELIGION COLLECTION)

218

Świadome sny

w którym zakazane stosunki seksualne postrzegano jako dzieło szatana. Łatwo sobie

wyobrazić konsternację dostojników kościelnych, mnichów i mniszek, budzących

się z pełnych realizmu, snów erotycznych. Przypisanie tych marzeń sennych złym

duchom, które uwodziły we śnie żyjących w celibacie nieszczęśników, pozwalało im

uzyskać rozgrzeszenie.

Źródła:

Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Świadome sny

O świadomych snach mówimy wówczas, gdy wiemy, że coś dzieje się we śnie.

Najbardziej intrygującą cechą tego rodzaju marzeń sennych jest to, że śniący może

zmienić ich treść. Skłoniło to uczonych do zbadania możliwości wykorzystania świa-

domych snów do leczenia koszmarów sennych, a także innych dolegliwości.

Pierwszą relację o świadomym śnie znajdujemy w rozprawie Arystotelesa

0 snach. Filozof pisał: „Często we śnie świadomość daje do zrozumienia, że to, co

się w nim dzieje, jest tylko sennym marzeniem". Inni filozofowie, jak św. Augustyn

czy s'w. Tomasz z Akwinu wspominali w swych pismach o świadomych snach. Mar-

kiz Hervey de Saint-Denis, sinolog w College de France, jako pierwszy opisał szcze-

gółowo to zjawisko w dziele zatytułowanym Sny: jak nimi kierować (1867). Aczkol-

wiek prace Saint-Denisa cieszyły się autorytetem nie mniejszym niż dzieła Zyg-

munta Freuda, inni psychologowie odrzucali koncepcję świadomych snów, twier-

dząc, iż zjawisko to należy przypisać częściowemu przebudzeniu w trakcie snu.

Opór środowisk naukowych pomogły pokonać dopiero doświadczenia prowa-

dzone przez Stephena LaBerge'a w latach osiemdziesiątych XX wieku. LaBerge,

który od dzieciństwa sam miał świadome sny, zajął się tą kwestią w trakcie przygo-

towywania pracy magisterskiej z psychologii na Uniwersytecie Stanforda. Najtru-

dniejszym problemem, z jakim się zetknął, była częstotliwość występowania świa-

domych snów. Uporał się z nim dzięki pewnego rodzaju autosugestii. Przed zaśnię-

ciem powtarzał sobie: „Tej nocy będę. miał świadomy sen". Opracował własną tech-

nikę, którą nazywał pamięciową indukcją świadomych snów (MILD), i dzięki niej

udało mu się zwiększyć liczbę świadomych snów do ponad dwudziestu na miesiąc.

Drugim poważnym problemem było sygnalizowanie świadomych snów obser-

wującym go badaczom. Czynił to za pomocą kontrolowanych ruchów gałek ocznych

w stadium REM. Później opracował bardziej złożoną metodę przekazu alfabetem

Morse'a, poprzez zaciskanie i otwieranie dłoni.

LaBerge pracował z wieloma ochotnikami, których nauczył sygnalizowania

s'wiadomych snów. Następnie zlecał im wykonywanie we śnie rozmaitych zadań, po-

cząwszy od liczenia, a skończywszy na lataniu, oraz informowanie eksperymentato-

rów o wykonaniu polecenia. W 1985 r. LaBerge opublikował wyniki swoich badań

219

Światło snu

w niezwykle popularnej książce Lucid Dreaming. Powodzenie, jakim się cieszyła,

spowodowało powstanie wielu grup badających to zjawisko. Wielkie zainteresowa- J

nie tą kwestią przejawiały także środki masowego przekazu.

Rezultaty badań nad s'wiadomym snem okazały się przydatne w terapii. Jeden

z terapeutów na przykład uczył swych pacjentów cierpiących na nawracające koszma-

ry senne naciskać brzęczyk w trakcie złych snów. Hałas sprawiał, że śpiący się budził

i można było jego sen poddać analizie. Inna metoda polega na tym, że terapeuta rea-

guje na sygnał pacjenta umówionym znakiem, polecającym temu ostatniemu, żeby

przejął kontrolę nad snem i postarał się zmienić koszmar w przyjemne doznanie.

Niektórzy psychologowie, jak na przykład Patricia Garfiełd, proponowali

wykorzystanie świadomych snów do uzdrawiania, podobnie jak to ma miejsce

w twórczej wizualizacji. W ten sposób osoba cierpiąca na bóle w określonej części

ciała może wyobrazić sobie usuwanie „odpadków" (określenie użyte przez samą Pa-

tricię Garfiełd) z danego rejonu organizmu. Oto poszczególne etapy terapii propono-

wanej przez Patricię Garfiełd (s. 225):

Przed świadomym snem:

1. Określ cel terapii i wyraź go słowami.

Przykłady: „Naucz mnie zmniejszenia lub zlikwidowania bólu"; „Pomóż mi

wyzdrowieć"; „Ukaż mi zadowolenie".

2. Powtarzaj przed snem ujęty w słowa cel uzdrowienia.

3. Wyobraź sobie spełnienie tego celu.

Podczas świadomego snu:

1. Bądź świadomy swoich sennych marzeń.

2. Sam dokonaj uzdrowienia we śnie lub pozwól, by się dokonało.

3. Uznaj mądrość swego snu.

Źródła:

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Empson, Jacob: Sleep and Dreaming, Boston 1989.

Garfiełd, Patricia: The Healing Power of Dreams, New York 1991.

Shepard, Leslie A.: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, wyd. 3, Detroit 1991.

Światło snu

Zjawisko świadomych snów zachodzi wówczas, gdy śniący są świadomi, iż

znajdują się we śnie. Najciekawszym aspektem tego stanu jest to, że śniący może

świadomie zmienić treść marzenia sennego. Stephen LaBerge, psycholog, absol-

went Uniwersytetu Stanforda, był pierwszym, który naukowo dowiódł istnienia

świadomych snów.

Ponieważ treść snu jest wytworem umysłu śniącej osoby, należy przypu-

szczać, że wystarczy po prostu „chcieć" ją zmienić, podobnie jak to ma miejsce pod-

220

Świat podziemny

czas ćwiczeń wizualizacyjnych. Niektórzy terapeuci zaczęli już tę technikę stoso-

wać, przekonując pacjentów cierpiących na koszmary senne, że mogą manipulować

akcją marzenia sennego w taki sposób, aby miało ono szczęśliwe zakończenie.

LaBerge doceniał korzyści płynące z zastosowania świadomych snów już we

wczesnym stadium swych badań, opracował też technikę zwaną światłem snu, uła-

twiającą śniącym wywołanie świadomych snów. Robert Van de Castle w fundamen-

talnym opracowaniu Our Dreaming Mind (ss. 447-448) tak opisuje tę technikę:

Stosuje się w niej maskę, która dzięki urządzeniu wykrywają-

cemu promienie podczerwone rejestruje ruch gałek ocznych.

Miniaturowy komputer liczy te mchy, określając zbliżanie się

stadium REM, a wówczas wewnątrz maski zapalają się pulsują-

ce czerwone światełka. Dla śniącego są one sygnałem, że nade-

szło stadium REM, może więc wykorzystać tę informację do

świadomego śnienia.

Zródla:

Garfield, Patricia: The Healing Power ofDreams, New York 1991.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Świat podziemny

W psychologii głębi (nurtu zapoczątkowanego przez Freuda, Junga i innych

myślicieli) świat podziemny jest bardzo wszechstronnym symbolem sfery nieświa-

domości, w który wchodzimy co noc w marzeniach sennych. Koncepcja świata znaj-

dującego się pod powierzchnią ziemi, w którym przebywają dusze i niektóre rodza-

je duchów, była dobrze znana w czasach starożytnych i przetrwała do dziś we współ-

czesnych systemach religijnych. Pierwotnie idea podziemnego świata zmarłych wy-

pływała prawdopodobnie z obyczaju chowania zmarłych pod ziemią. Aczkolwiek

niezbyt gościnna to kraina, jednak dla starożytnych cywilizacji basenu Morza Śród-

ziemnego (na przykład Hebrajczyków, Greków, Rzymian i mieszkańców Mezopo-

tamii), z których kultura zachodnia czerpie tradycje, nie było to miejsce tortur i ka-

ry, jak to ma miejsce w chrześcijaństwie. Mniej już znaną, niemniej powszechną

koncepcją wielu religii było przekonanie, że do tego podziemnego wymiaru można

dostać się przez tunel lub otwór prowadzący w głąb ziemi. Istnieje wiele mitów o bo-

haterach wchodzących do podziemnego świata, by ratować ukochaną, uzyskać dar

nieśmiertelności lub dokonać innego wspaniałego czynu.

Współcześnie koncepcję podziemnego świata pojmuje się raczej w katego-

riach psychologicznych, jako symbol nieświadomości. Dotyczy to szczególnie nur-

[ tu myślowego zapoczątkowanego przez Junga. Nietrudno dostrzec, że mity o boha-

terach schodzących w głąb i powracających z podziemnego świata są symbolem na-

221

Święty Hieronim

szych conocnych wypraw do s'wiata marzeń sennych. Co więcej, badania etnogra-

ficzne dowodzą, że w całej ludzkiej cywilizacji skojarzenie snu ze śjnierciąjestsze-1

roko rozpowszechnione. W wielu rozmaitych tradycjach religijnych, zwłaszcza na I

Zachodzie, bohaterska wyprawa do świata podziemi, gdzie przebywają zmarli, dość

często podejmowana jest właśnie w marzeniach sennych.

Indywidualna nieświadomość w pewnym sensie stanowi grobowiec przeszło-

ści człowieka. Jednakże przeszłość ta nie umiera, lecz nadal oddziałuje na nas -I

można powiedzieć, że nas „nawiedza" - czasem w sposób bardzo subtelny, a niekie-

dy dość brutalnie. Borykając się z problemami natury psychicznej, szczególnie

w trakcie procesu terapeutycznego, staramy się „ożywić" pogrzebaną przeszłość

i dokładniej jej się przyjrzeć. Proces terapeutyczny w psychologii głębi w większej

części polega właśnie na uczynieniu nieświadomego świadomym - na wstąpieniu do

podziemnego świata wzorem starożytnych herosów, wydobyciu zeń dawno pogrze-

banej części jaźni i przywróceniu jej do życia.

Źródła:

Campbell, Joseph: The Hero With a Thousand Faces, wyd. 2, Princeton 1972.

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Hilman, James: The Dream and the Underworld, New York 1979.

Święty Hieronim

Euzebiusz Hieronimus Sofroniusz wsławił się w IV w. przetłumaczeniem Bi-

blii na łacinę. Tłumaczenie to, zwane Wulgatą, stanowiło oficjalną katolicką wersję

Biblii przez kolejne 1500 lat. Wskutek błędów w interpretacji oryginału Hieronim

sprawił, że w chrześcijaństwie zachodnim panowało negatywne nastawienie wobec

marzeń sennych.

W młodości Hieronim zgromadził wielki zbiór dzieł literatury pogańskiej,

które jego zdaniem były sprzeczne z nauką chrześcijańską. Jego rozterki ujawniły

się we śnie, w którym, postawiony przed Sądem Ostatecznym, dowiedział się, iż

jest raczej uczniem Cycerona niż Chrystusa. Poddany niezliczonym chłostom Hie-

ronim przysiągł, że nigdy nie przeczyta już żadnej księgi traktującej o sprawach te-

go świata. Powiadano, że gdy się obudził, widać było na jego ciele ślady po chło-

ście. Potem Hieronim miał sny o własnej śmierci i o tym, że posiadł nadprzyrodzo-

ną zdolność latania (sny tego rodzaju są dość powszechne, lecz Hieronim o tym nie

wiedział).

Kiedy papież Damazy I zlecił mu przekład Biblii, przypuszczalnie pod wpły-

wem wspomnianych snów Hieronim błędnie przetłumaczył hebrajskie słowo ozna-

czające czary - anan - jako „badanie snów" (po łacinie observo somnia). Słowo

anan pojawia się w Starym Testamencie dziesięć razy, ale Hieronim tylko w trzech

przypadkach przetłumaczył je jako „badanie snów", w zdaniach takich jak „nie bę-

dziesz zajmował się wróżeniem i badaniem snów", które poprawnie powinno

222

Święty Paweł

brzmieć „ nie będziesz zajmował się wróżeniem lub czarnoksięstwem". Te nieznacz-

ne przekłamania, które sprawiają, że Biblia zabrania analizowania snów, miały przez

wiele stuleci wpływ na stosunek chrześcijaństwa do marzeń sennych.

Źródła:

Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L.: Om Dreaming Mind, New York 1994.

Święty Paweł

Po s'mierci Jezusa św. Paweł trzykrotnie ujrzał Go w widzeniu. Paweł urodził

się jako obywatel rzymski, był synem bogatych Żydów, a jego hebrajskie imię

brzmiało Saul (Szaweł). Mieszkał w Tarsie, stolicy Cylicji na północy Palestyny,

a do Jerozolimy wysłano go, by pobierał tam nauki u rabbiego Gamaliela. Paweł,

szczycący się pochodzeniem z plemienia Benjamina, bardzo ostro zwalczał chrze-

ścijaństwo. Od najwyższego kapłana w Jerozolimie zażądał listu skierowanego do

synagogi w Damaszku, polecającego miejscowej gminie żydowskiej udzielenie mu

poparcia w prześladowaniu chrześcijan. W drodze do Damaszku, gdzie udawał się

z misją walki z chrześcijanami, miał słynne objawienie:

Tak jechałem do Damaszku z upoważnienia i z polecenia naj-

wyższych kapłanów. W południe podczas drogi ujrzałem,

o królu, światło z nieba, jaśniejsze od słońca, które ogarnęło

mnie i moich towarzyszy podróży. Kiedyśmy wszyscy upadli na

ziemię, usłyszałem głos, który mówił do mnie po hebrajsku"

„Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? Trudno ci

wierzgać przeciwko ościeniowi" (Dzieje Apostolskie 26:12-14).

Gdy Paweł spytał: „Kto jesteś, Panie?", głos odparł, że jest Jezusem, którego

Paweł prześladuje. A potem Pan powiedział:

Ale podnieś się i stań na nogi, bo ukazałem się tobie po to, aby

ustanowić cię sługą i świadkiem tego, co zobaczyłeś, i tego, co

ci objawię. Obronię cię przed ludem i przed poganami, do

których cię posyłam, abyś otworzył im oczy i odwrócił od

ciemności do światła, od władzy szatana do Boga. Aby przez

wiarę we Mnie otrzymali odpuszczenie grzechów i dziedzictwo

ze świętymi (Dzieje Apostolskie 26:16-18).

Gdy Paweł powstał z ziemi, stwierdził, że jest ślepy; nie widział nic jeszcze

przez trzy dni. Przedtem miał widzenie, w którym ujrzał Ananiasza, jednego z gorli-

wych uczniów w Damaszku: „I ujrzał w widzeniu, jak człowiek imieniem Ananiasz

:edł i położył na nim ręce, aby przejrzał" (Dzieje Apostolskie 9:12). Po tym Bóg

;ał się Ananiaszowi i objawił mu jego rolę w realizacji widzenia, jakie miał Paweł.

223

Święty Piotr

Ananiasz udał się do domu Pawła, położył na nim dłonie, a wówczas Paweł odzyskał

wzrok. Następnie wstał, został ochrzczony, a potem udał się do synagogi, żeby obwo-

łać Jezusa Synem Bożym. Oba widzenia miały miejsce na jawie. Inne, które Pismo

Święte określa widzeniami, miały miejsce „w nocy", co wskazywałoby, że były to sny.

Następne widzenie Paweł miał dopiero po wielu latach. Udał się w misjonar-

ską podróż, a w nocy miał widzenie Macedończyka, który stanął przed nim błagając:

„Przepraw się do Macedonii i pomóż nam" (Dzieje Apostolskie 16:9). Po tym widze-

niu apostoł doszedł do wniosku, że Bóg pragnie, aby głosił ewangelię w Macedonii.

Następne widzenie miał Paweł w Koryncie, który w owym czasie był stolicą

Grecji, i gdzie jego życiu zagrażało niebezpieczeństwo, ponieważ zdołał nawrócić na

chrześcijaństwo rabbiego głównej synagogi. Tu także wyraźnie widać, że widzenie

w nocy było snem zesłanym przez Boga:

W nocy Pan przemówił do Pawła w widzeniu: „Przestań się lę-

kać, a przemawiaj i nie milcz, bo Ja jestem z tobą i nikt nie tar-

gnie się na ciebie, aby cię skrzywdzić, dlatego, że wiele ludu

mam w tym mieście" (Dzieje Apostolskie 18:9-10).

Wizja ta dodała Pawłowi odwagi i zapobiegła jego ucieczce z Koryntu.

Ostatnie widzenie Pawła zawierało przesłanie od Jezusa, w którym Paweł zo-

stał zachęcony tymi słowy: „Odwagi! - powiedział - trzeba bowiem, żebyś' i w Rzy-

mie świadczył o Mnie, tak jak dawałeś o Mnie świadectwo w Jerozolimie" (Dzieje

Apostolskie 23:11). Widzenie to upewniło Pawła, że jego dzieło jeszcze się nie skoń-

czyło, pomogło mu ono podjąć decyzję o podróży do Rzymu.

Źródła:

Benson, Carmen: Supernatural Dreams and Visions: Bibie Prophecyfor the Future Revealed, Plain-

field 1970.

De Becker, Raymond: The Understanding of Dreams; or, The Machinations ofthe Night, London 1968.

Święty Piotr

Jednym z najbardziej znaczących widzeń w Biblii było widzenie apostoła Pio-

tra, którego hebrajskie imię brzmiało Szymon. Widzenie to dotyczyło rzymskiego

centuriona Korneliusza, do którego przybył anioł i nakazał mu wysłać do Jaffy słu-

gę, aby odszukał tam Piotra i zaprosił do domu pana. Korneliusz właśnie się modlił

i oto ujrzał anioła na jawie, nie we śnie. Następnego dnia, gdy posłaniec zbliżał się

do Jaffy, Piotr modląc się zapadł w trans:

Widzi niebo otwarte i jakiś spuszczający się przedmiot, podob-

ny do wielkiego płótna czterema końcami opadającego ku zie-

mi. Były w nim wszelkie zwierzęta czworonożne, płazy na-

ziemne i ptaki powietrzne. „Zabijaj, Piotrze, i jedz!" - odezwał

się do niego głos. „O nie, Panie! Bo nigdy nie jadłem nic ska-

224

Święty Piotr

WIDZENIE SW. PIOTRA (ZE ZBIORÓW DOVER)

żonego i nieczystego" - odpowiedział Piotr. A głos znowu po

raz drugi do niego: „Nie nazywaj nieczystym tego, co Bóg

oczys'cił". Powtórzyło się to trzy razy i natychmiast wzięto ten

przedmiot do nieba (Dzieje Apostolskie 10:11-16).

Piotr zastanawiał się właśnie nad tym widzeniem, gdy zjawili się ludzie wy-

słani przez Korneliusza. Kiedy pytali o Piotra, Duch powiedział do niego: „Poszu-

kuje cię trzech ludzi. Zejdź więc i idź z nimi bez wahania, bo Ja ich posłałem" (Dzie-

le Apostolskie 10:19-20).

Kiedy przybyli do Cezarei, gdzie czekał na nich Korneliusz, Piotr powiedział,

I iż wie, że nikogo nie można nazwać nieczystym: „Przekonuję się, że Bóg naprawdę

nie ma względu na osoby. Ale w każdym narodzie miły Mu jest ten, kto się go boi

i postępuje sprawiedliwie" (Dzieje Apostolskie 10:34-35). Tak więc Piotr, podobnie

jak Paweł, całkowicie odmienił się pod wpływem snu, który sprawił, że zaczął ina-

czej pojmować świat i swoją misję.

Źródła:

Benson, Carmen: Supernatural Dreams and Visions: Bibie Prophecy for the Future Revealed, Plain-

field 1970.

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Unveiling Mysteries of the Unconscious Mind, New York

I 1993.

225

To w naszej bezczynności,

w naszych snach skryta

prawda czasem

wychodzi na jaw.

(Virginia Woolf,

A Room of One's Own)

Tedlock, Barbara

Barbara Tedlock, antropolog i wydawca przełomowego opracowania o antro-

pologicznym aspekcie marzeń sennych (Dreaming: Anthropological and Psychologi-

callnterpretations, 1987) jest bardzo ważną postacią w tej dziedzinie badań. Antro-

pologowie od dawna interesowali się stosunkiem różnych kultur do snów, a zwła-

szcza ich interpretacją.

Badając zachodnią cywlizację Barbara Tedlock stwierdziła, że istnieje w niej

wyraźne rozgraniczenie między marzeniem sennym a obiektywną rzeczywistością.

Jednoczes'nie też obserwuje się naiwną cześć oddawaną snom. Wspomniana praca

reprezentuje psychoanalityczne i psychodynamiczne podejście antropologa do ma-

rzeń sennych, z jednoczesnym socjolingwistycznym, interpretacyjnym podejściem

do badania ich znaczenia. Książka wykracza poza ściśle określone ramy studium

marzeń sennych, obejmując także aspekty kulturowe i koncentrując się na obycza-

jach, obrzędach i trybie relacjonowania snów w różnych kulturach.

Każda rozprawa opiera się na materiale zgromadzonym przez autorów pod-

czas pracy w terenie w różnych częściach świata, w tym wśród plemienia Sambia

w Papui-Nowej Gwinei, sekty Rastafarianów na Jamajce oraz mieszkańców An-

dów i Indian Amazonii w południowej Ameryce. Na przykład semiotyczna analiza

marzeń sennych Indian andyjskich wykazuje, że sny i ich interpretacja stanowią tam

uporządkowany system znaków, oparty na tradycji kulturowej, natomiast u Rastafa-

rian sny zawierają symbole o charakterze politycznym i ideologicznym. W opraco-

waniu przeprowadzona jest również analiza klasyfikacji snów w starożytnych cywi-

lizacjach powstałych na terenie Mezopotamii, w Grecji z drugiego wieku n.e. i we

227

Temne

współczesnym Maroku. Rozdział opracowany przez Barbarę Tedlock zajmuje się te-

orią snów i sposobem ich relacjonowania w plemionach Zuni i Quiche.

Ws'ród innych prac Barbary Tedlock znajdują się liczne artykuły o Zuni i Ma-

jach oraz o religijnej transformacji mieszkańców górskich rejonów Gwatemali,

a także książka zatytułowana Time and the Highland Maya (1982).

Źródła:

Guiley, Rosemary Ellen: The Encyclopedia ofDreams, New York 1993.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1987.

Temne

Lud Temne, zamieszkujący Sierra Leone i nadmorskie rejony Gwinei w za-

chodniej Afryce, odznacza się ogromnym zróżnicowaniem kulturowym wskutek

najazdów, migracji i kontaktów z sąsiednimi plemionami. Dlatego w różnych rejo-

nach krainy Temne mieszkańcy identyfikują się z odmiennymi wpływami etniczny-

mi. Spos'ród innych tubylczych ludów dwie cechy zdecydowanie wyróżniają Tem-

nejczyków: niezwykle rozwinięte koncepcje kosmologiczne i bogactwo technik

wróżbiarskich.

Kosmologiczna wizja świata Temne wyróżnia cztery odrębne światy: świat

widzialny zamieszkany przez istoty ludzkie, świat zasiedlony duchami, świat przod-

ków i świat czarownic. Trzy ostatnie to niewidoczne miasta, otaczające zwykłych lu-

dzi. Tylko niektórzy z nas, posiadający dwoje zwykłych oczu i dwoje niewidocz-

nych, potrafią przeniknąć ciemności niewidzialnych światów. Należą do nich znaj-

dujący się w każdej wiosce wróżbici, posługujący się ponad trzydziestoma technika-

mi wróżenia i w ten sposób pośredniczący między mieszkańcami czterech światów.

Inną metodą pośrednictwa są marzenia senne. Tą drogą wiedza przenika ze

świata przodków i z innych światów do zwykłych ludzi. Sny dla Temnejczyków sta-

nowią niezwykle bogate źródło poznania i są równie ważne jak doświadczenia na ja-

wie, choć istnieje wyraźna linia podziału między marzeniami sennymi a codzienny-

mi doznaniami. Widzenia i wiedza wróżbitów płyną z ich dokonań w czasie snów,

dzięki czemu stają się oni ekspertami korygującymi interpretację snów wspóiple-

mieńców.

Według przeprowadzonych przez Rosalindę Shaw w 1992 r. badań, zdolności

wróżbiarskie Temnejczyka objawiają się we śnie, w którym nawiązuje on kontakt

z duchem patronującym mu w tej działalności. Kolejne spotkania z tym i z innymi

duchami mają miejsce w mieście snów Ro-mere, a dotarcie do niego uważa się za

wielkie osiągnięcie, ponieważ marzenia senne nie są zjawiskiem uniwersalnym.

W snach wróżbiarzy zwykli ludzie są bierni i podlegają manipulacjom przodków

i duchów, jako ich ofiary lub jako odbiorcy objawienia. Podczas wróżenia wróżbiarz

przeważnie interpretuje senne marzenie danej osoby.

228

Teozofia

Źródła:

Jedrej, M. C. i Shaw, R. [wyd.]: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Littlejohn, J.: „Temne Space", Anthropological Quarterly 36, 1963.

Shaw, R.: „An-bere: A Traditional Form of Temne Divination", African Research Bulletin 9 (1978)

Sierra Leone.

Teoria adaptacyjna

Teoria adaptacyjna zakłada, że modele marzeń sennych gatunku powstają

w miarę przystosowania się do środowiska. Zwierzęta roślinożerne na przykład śpią

zaledwie kilka godzin na dobę, zapadając w krótkotrwałe drzemki. Według teorii

adaptacyjnej jest to reakcja na nieustanne zagrożenie ze strony drapieżników. Nato-

miast zwierzęta, które mają niewielu naturalnych wrogów, jak na przykład goryle,

przesypiają do piętnastu godzin na dobę. Teoria ta również zakłada, że u ludzi zna-

ny współcześnie tryb snu rozwinął się w wyniku zamieszkania w jaskiniach, które

dawały ochronę przed groźnymi nocnymi drapieżnikami.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

\ spective, Englewood Cliffs, New York 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Teozofia

Teozofia to szczególny rodzaj syntezy koncepcji religijnych i okultystycz-

nych, wywodząca się z systemów filozoficznych Indii, starożytnej gnozy i neopla-

tonizmu. Oznacza również ruch religijny, zwany Towarzystwem Teozoficznym, za-

łożony w 1875 r. w Nowym Jorku. Będąc częścią filozoficznego fenomenu znanego

jako ezoteryzm, teozofia postuluje oświecenie dla każdego człowieka poprzez po-

znanie tajników istnienia i boskości.

Poglądy teozoficzne na wszechświat są złożone, określają początek, ewolucję

i przeznaczenie ludzi po śmierci. Świat widzialny powstaje z wszechobecnego i nie-

zmiennego boskiego źródła, z niematerialnej rzeczywistości, której -jak w filozofii

hinduistycznej - przejawem jest wszechświat, wprawiany przez nią w ruch i kiero-

wany. Ostatecznym celem ludzkiego życia jest -jak w religiach południowej Azji -

wyzwolenie z materii (teozofowie wierzą w reinkarnację) i powrót do źródła z roz-

szerzoną świadomością.

Jądrem teozofii jest nauka o kosmosie podzielonym na różne poziomy wibra-

cji, współistniejące z (najgęstszym) pozimem fizycznym, tworzące jakby różne „wy-

miary". Dusza, będąca iskrą boskości, funkcjonuje na niższych poziomach za pośre-

dnictwem szeregu nośników, albo „ciał", w które się „ubiera". Najbliższe fizyczne-

go są poziomy eteryczny i astralny.

229

Tertulian

Podczas snu dusza wycofuje się na owe subtelniejsze poziomy. Poziom, na

którym zatrzymuje się dusza, determinuje rodzaj marzeń sennych. C. W. Leadbetter

w opracowaniu zatytułowanym Dreams podaje przykład snów powstających pod

wpływem ciała fizycznego. Otóż dźwięk lub inny bodziec z otoczenia zostaje włączo-

ny do marzenia sennego bezpośrednio przed przebudzeniem się śpiącego człowieka.

Leadbeater powiada, że jeśli dusza funkcjonuje na poziomie eterycznym, po-1

trafimy odbierać „myśloformy" innych ludzi. Tłumaczy to w ten sposób, że myśli

promieniują z umysłu na poziomie eterycznym i mogą być odbierane przez umysły

innych ludzi, zwykle w postaci serii obrazów (choć jak w ESP, bardzo czytelna mysi

może być niekiedy przesyłana bezpośrednio z jednego umysłu do innego). Owe na-

kładające się na siebie, chaotyczne, stale zmieniające się myśloformy często odbie-

rane są we śnie i to tłumaczyłoby zawikłaną treść większości marzeń sennych.

Leadbeater uważa, że gdy dusza funkcjonuje w ciele astralnym, śniący przenosi

się do odległych, pięknych miejsc, spotyka się i dzieli myślami z przyjaciółmi zarówno

żyjącymi, jak i zmarłymi, którzy akurat przebudzili się na poziomie astralnym. Może

zetknąć się z tymi, którzy wiedzą znacznie więcej, otrzymuje przestrogi i wskazówki.

Może też wejść w kontakt z istotami innymi niż ludzkie: z duchami natury, sztucznym

istotami duchowymi, a nawet, choć rzadko, z Devami (aniołami). Problem polega na

tym, że śniący nie pamięta snów, nawet tych najważniejszych (Leadbeater, s. 30-31). I

Niektórzy autorzy z szerszego kręgu tradycji okultystyczno-teozoficznej

twierdzą, że we śnie dusza ma możliwość wzniesienia się na wyższy poziom. Może

pobierać nauki w specjalnej „klasie" na wyższym poziomie istnienia, choć po prze-

budzeniu większość z nas zapomina, czego się nauczyła.

Źródła:

Hastings, James [wyd.J: Encyclopedia ofReligion and Ethics, Edinburgh 1980.

Leadbeater, C. W.: Dreams, Adyar (Indie) 1984. (Po raz pierwszy opublikowano w 1898 r.)

Shepard, Leslie A. [wyd.]: Encyclopedia ofOccultism & Parapsycholog}', Detroit 1991.

Tertulian

Tertulian żył w trzecim wieku n.e. Najpierw był prawnikiem, potem został ka-

płanem, pierwszym znaczącym teologiem chrześcijańskim piszącym po łacinie.

Osiem rozdziałów Traktatu o duszy poświęconych jest snom i marzeniom sennym.

Jego poglądy na te kwestie dominowały w chrześcijaństwie zachodnim.

Tertulian wierzył, że ciągłość pracy umysłu we śnie w sytuacji, gdy ciało jest

nieruchome, dowodzi niezależności duszy od ciała, a zatem jej nieśmiertelności.

Wychodząc z tego założenia dowodził, że stan organizmu człowieka (to znaczy czy

pościł, czy jadł tego dnia pikantne dania) ma wpływ na jego sny. Równocześnie nie-

co przewrotnie krytykował koncepcję, że dusza opuszcza ciało i podróżuje we śnie.

Tertulian klasyfikował sny w zależności od ich źródła. Marzenia senne spro-

wadza na człowieka zarówno Bóg, jak i demony. Twierdził, że człowiek nie jest od-

230

Tikopia

powiedzialny za grzechy popełnione we śnie, podobnie jak nie otrzyma korony

królestwa niebieskiego za wyimaginowane męczeństwo. Trzecim źródłem snów jest

klimat i oddziaływania kosmosu, a czwartym szczególna natura samego sennego

marzenia.

Źródła:

Kesey, Morton: Dreams: The Dark Speech ofthe Spirit, New York 1968.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Tikopia

Lud ten, żyjący na polinezyjskiej wyspie Tikopia, na południowy wschód od

Wysp Salomona, wierzy, że sny rodzą się pod wpływem sił nadprzyrodzonych. Dla-

tego przywiązuje się do nich dużą wagę, a prawidłowa interpretacja snu rzuca świa-

tło na zdarzenia z życia na jawie. Popularne jest opowiadanie snów, choć w tej ma-

terii nie obowiązują jakieś szczególne rytuały. Opowiada się je przy okazji, niezależ-

nie od pory dnia. Do pewnych snów nie przywiązuje się żadnej wagi i nie opowiada

publicznie.

Teoria snów ludu Tikopia opiera się na szerszej koncepcji ruchliwej duszy

i głosi, że każdy człowiek uosabia nieuchwytną istotę (określaną jako duch, albo ży-

cie, zasada), która zdolna jest do opuszczania ciała podczas snu i wędrowania za gra-

nicę, a doświadczenia zdobyte tą drogą przenosi na swego śmiertelnego właściciela.

Możliwość poruszania się ducha wyjaśnia sny o odwiedzaniu odległych miejsc.

Duch może także wędrować do nieba i spotykać dawno zmarłych ludzi. ?

Wiele snów powodowanych jest przez wtargnięcie istot duchowych, które nig-

dy nie należały do rodzaju ludzkiego, lecz przyjmują znajomą ludzką postać, żeby

tym łatwiej zwodzić śniących. Z inspiracji tych duchów mamy sny, w których zagra-

ża nam fizyczne niebezpieczeństwo, czyli koszmary senne. Doświadczenia we śnie

dowodzą istnienia duchów, marzenia senne są też źródłem wiedzy o istotach nad-

przyrodzonych. Sny brutalne, budzące niemile skojarzenia, są dość częstym zjawi-

skiem wśród ludu zamieszkującego Tikopię, choć nie wszystkie zdają się mieć zna-

czenie, a o niektórych wręcz się zapomina.

Do pewnych snów przywiązuje się większą wagę niż do innych. Istotne

z punktu widzenia społeczności są sny o łowieniu ryb, o narodzinach, chorobie

i śmierci. Te aspekty codzienności znacznie częściej podlegają przypadkowym

wpływom, dlatego chętnie szuka się w snach znaków je zapowiadających. Wartość

marzeń sennych ocenia się w zależności od sytuacji śniącego i jego rodziny. W tym

kontekście interpretuje się sny i ocenia ich znaczenie.

Źródła:

Firth, Raymond: History and Traditions of Tikopia, Wellington 1961.

I— „The Meaning of dreams in Tikopia" [w:] Evans-Pritcharda E. E., Firtha R., Malinowskiego B.

i Schapera I. [wyd.]: Essays Presented to C. C. Seligman, London 1934.

231

Tiriki

Plemię Tiriki z zachodniej Kenii wierzy, że marzenia senne mogą śnić się

„prorokom snów", natomiast zwykli ludzie powinni unikać śnienia. Zdolność do

proroczych snów nie jest dziedziczna, nie ogranicza się też do pewnych szczepów

czy klanów. Sny są spotkaniem z duchami zmarłych krewnych i przyjaciół, prawdo-

podobnie zwiastują śmierć osoby, której się śnią.

Michela Zonta

Źródła:

Jedrej, M. C. i Shaw, Rosalind [wyd.]: Dreaming, Religion and Society inAfrica, Leiden 1992.

Sangree, W. H.: Age, Prayer and Politics in Tiriki, Kenya, London 1966.

Tomasz z Akwinu

Filozof, święty Tomasz z Akwinu (ok. 1224-1274) jest jednym z najznamie-

nitszych teologów chrześcijaństwa. Jednakże z początku jego dzieła były odrzucane,

ponieważ zerwał z tradycją neoplatońską i starał się filozofię chrześcijańską powią-

zać raczej z arystotelizmem. Największe jego dzida powstały w okresie dwudziestu

lat, kiedy zajmował się nauczaniem. Oprócz rozmaitych rozpraw i komentarzy, świę-

ty Tomasz pozostawił po sobie przede wszystkim pisane po łacinie traktaty filozo-

ficzne.

Według niego zbawienie można osiągnąć dzięki Pismu Świętemu, zawiera

ono bowiem prawdy przerastające myśl człowieka, a więc można je uznać jedynie

poprzez wiarę. Człowiek nie jest w stanie poznać bezpośrednio istoty Boga, albo-

wiem jest to niezmiennie czysty akt, którego stworzony (czyli ludzki) intelekt nie

może w pełni pojąć, jeśli Bóg poprzez łaskę nie uczyni sam siebie zrozumiałym.

Przekonanie o ograniczoności ludzkiego rozumu i uznanie objawienia zawar-

tego w Piśmie Świętym jako jedynego źródła wiedzy o Bogu prawdopodobnie spra-

wiło, że Tomasz z Akwinu niewielką wagę przywiązywał do snów. Marzenia senne

nie reprezentowały ani wiedzy zdobytej poprzez bezpośrednią obserwację s'wiata

(podstawowa teza, z której wychodził Arystoteles), ani też objawienia boskiego.

Źródłem snów są albo procesy somatyczne, albo działanie demonów. Tomasz

z Akwinu potępiał również wróżbiarstwo na podstawie snów. Ze względu na jego

silną pozycję w ówczesnej elicie intelektualnej, cały katolicki świat jął postrzegać

sny jako zjawisko bez znaczenia.

Źródła:

Edward, Paul [wyd.]: The Encydopedia ofPhilosophy, New York 1967.

Lewis, James R.: Encydopedia ofAfterlife Beliefs and Phenomena, Detroit 1994.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

232

Tukolor

Towarzystwo Badania Snów

Badaniami snów zajmuje się kilka organizacji i wydawnictw, należy do nich

także Towarzystwo Badania Snów (Association for the Study of Dreams - ASD),

z siedzibą w Vienna w stanie Wirginia (USA). Choć otwarte dla wszystkich zainte-

resowanych, Towarzystwo to gromadzi z pewnością najlepszych interdyscyplinar-

nych badaczy tego tematu. Członkowie ASD otrzymują regularnie biuletyny i kwar-

talnik Dreaming. ASD organizuje doroczne konferencje, na których badacze przed-

stawiają referaty i prowadzą warsztaty. ASD dostarcza także informacji o powstawa-

niu grup zajmujących się badaniami snu i marzeń sennych. Adres towarzystwa: As-

sociation for the Study of Dreams, P.O. Box 1600, Vienna, VA 22183.

Źródła:

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Tukolor

Marzenia senne należą do najważniejszych elementów kultury i życia społecz-

nego plemienia Tukolor z Senegalu, które traktuje je jako wynik oddziaływania istot

nadprzyrodzonych i duchów. Lud ten wierzy, że sny są relacją dos'wiadczeń duszy,

która we śnie opuszcza ciało i wędruje po ziemi. Nocą przenosi się do innej rzeczy-

wistości, jednak nie wszystkim snom można przypisywać znaczenie. Interpretacją

marzeń sennych zajmują się specjalnie przygotowani do tej roli członkowie plemie-

nia. Stosując odpowiednie techniki, wykształceni duchowni muzułmańscy i inni

wróżbici inspirują, wywołują i tłumaczą sny. Na całym obszarze północnej, wscho-

dniej i środkowej Afryki można nabyć podręczniki do interpretacji snów.

Marzenia senne interpretuje się w dwóch wypadkach: gdy zainteresowana

osoba szuka rady w konkretnej kwestii lub gdy w połączeniu z modlitwą i kontem-

placją sny pomagają w uzyskaniu wiedzy duchowej. Z badań przeprowadzonych

przez Roy'a M. Dilley'a wynika, że sny mają ogromny wpływ na sztukę tkacką,

która według wierzeń członków plemienia Tukolor jest inspirowana przez s'wiat du-

, chów, a przodkowie przekazują ją od niepamiętnych czasów swym następcom.

Świat duchów oddziałuje na tkaczy także poprzez sny. Posiadają oni magicz-

ną zdolnos'ć transformacji, daną im ze źródła twórczej inspiracji. Wiedzę swą tkacze

rzadko ujawniają. Ich sny, oprócz tego, że stanowią źródło inspiracji i innowacji, po-

magają także w pogodzeniu indywidualnego talentu i wizji z ideałem wzorców

zdobniczych istniejących w kulturze plemiennej.

I Źródła:

D'Andrade, R. G.: „Anthropological Studies of Dreams" [w:] Psychological Anthropology: Appro-

^mches to Culture and Personality, wyd. przez F. K. Hsu, Illinois 1961.

Dilley, Roy M: „Dreams, Inspiration and Craftwork Among Tukolor Weavers" [w:] Dreaming, Re-

ligbn and Society in Africa wydanym przez M. C. Jedreja i R. Shaw, Leiden 1992.

233

Tworzywo snu

Jak sama nazwa wskazuje, chodzi tu o „materiał", z którego składa się świat

doświadczany w marzeniu sennym. Aczkolwiek termin tworzywo - albo inaczej

struktura snu lub materia snu - można potraktować metaforycznie, to jednak suge-

ruje on, iż wierzymy, że istnieje jakaś' (ledwo uchwytna) substancja, tworząca mate-

rialne kształty we s'nie. Koncepcja ta jest szczególnie popularna w różnych szkołach

okultyzmu i metafizyki. Postulują one istnienie szeregu „płaszczyzn" czy poziomów

współistniejących z płaszczyzną fizykalną w czymś, co można by nazwać innym

wymiarem. Z tego punktu widzenia uważa się, że większość snów ma miejsce w tak

zwanej płaszczyźnie astralnej. Jest ona złożona z ledwo uchwytnych elementów

o charakterze eterycznym, bliższym energii siły życiowej niż materii fizycznej. Owa

nieuchwytna materia może być kształtowana przez naszą wyobraźnię i reagując na

bodźce umysłowe tworzy świat, w którym poruszamy się we śnie.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Shepard, Leslie A.: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

Tybet

W Tybecie panuje wiara, że sny na ludzi sprowadzają rozmaite bóstwa i de-

mony. Liczne buddyjskie tantry (księgi zawierające opisy obrzędów i rytuałów, mię-

dzy innymi praktyk medytacyjnych i seksualnych) twierdzą, że dobre sny, które zo-

stają urzeczywistnione, zapowiadają przybycie bóstwa opiekuńczego i skuteczną

medytację, natomiast złe sny świadczą o tym, że zarówno bóstwo nie przybędzie, jak

i medytacja nie przyniesie skutku.

Jeśli w snach ukazuje się wschód słońca rozpraszającego ciemności, to zapo-

wiada on szczęście osobiste i powodzenie całego kraju. Gdy komuś śni się, że oto-

czony tłumem służących wysłuchuje ich próśb i pochwał, to znaczy, że wzniesie się

na wyższy poziom w strukturze społecznej. Jeżeli komuś śni się, że dom się zawalii

lub spłonął, oznacza to kłopoty dla jego mieszkańców.

Buddyści tantry twierdzą, że środkowym kanałem ciała przepływają strumie-

nie subtelnej energii, wytwarzając cztery stany, znane także z tradycji Upanisza-

dów: jawę, marzenie senne, głęboki sen i „stan będący poza tymi trzema". Wywoły-

wanie sztucznego snu, często nazywane „oczyszczaniem lub natężaniem marzenia

sennego" jest zjawiskiem bardzo powszechnym wśród tantrycznych buddystów. Ma-

nipulowanie snem zmierza do zmieszania stanu sennego marzenia z głębokim snem

i jawą w celu osiągnięcia stanu czwartego. Praktyki te są szczególnie często stoso-

wane przez tybetańskich łamów.

Świadome sny są tematem rozważań starodawnych tekstów buddyzmu tybe-

tańskiego, a uczenie się ich jest jedną z sześciu technik jogi, którą opracował bud-

234

______________________________________________________________Tybet

dyjski mistrz Naropa. Wprowadził on w jedenastym wieku do buddyzmu tybetań-

skiego sześć technik jogi, w tym s'wiadome sny.

Sześć technik jogi Naropy to: (1) joga ciepła czyli wytwarzanie ciepła w cie-

le za pomocą ćwiczeń jogi; (2) ciało nierzeczywiste, w którym postawy jogi i wizu-

alizacja dowodzą, że wszystkie zjawiska są jak sen i nie mają znaczenia; (3) świado-

me sny; (4) jasne światło, czyli praktyki na jawie lub we śnie mające na celu do-

świadczanie owego jasnego światła; (5) stan śmierci; oraz (6) przeniesienie świado-

mości, czyli wskazówki pomagające przenieść się świadomością do krainy bogów

albo do żywego lub martwego ciała.

Lamowie tybetańscy nie traktują świadomych snów jako formy medytacji,

lecz jako zdolność osiągania stanu snu, w którym poznaje się doktrynę złudzenia,

można wysłuchać Buddy lub praktykować medytację. Ostatecznym celem medyta-

cji jest osiągnięcie nirwany, czyli wzniesienie się ponad indywidualną świadomość

i wyzwolenie od cyklów śmierci i narodzin (reinkarnacji).

Źródła:

Coxhead, David i Hiller, Susan: Dreams: Visions ofthe Night, New York 1976.

Gillespie, George: „Lucid Dreams in Tibetan Buddhism" [w:] Gackenbach, Jayne i LaBerge, Ste-

phen [wyd.J: Conscious Mind, Sleeping Brain, New York 1988.

Waymann, Alex: „Significanceof Dreams in India and Tibet", History ofReligions 7 (1967); s. 1-12.

235

Ucząc się rozumieć sny,

uczymy się rozumieć

język naszych serc.

(Ann Faraday,

The Dream Gamę)

Ukryta treść marzenia sennego

Terminu tego używał Zygmunt Freud na określenie rzeczywistego znaczenia

snu, różnego od zewnętrznej jego struktury i treści. Przeciwieństwem ukrytej treści

jest jawna treść marzenia sennego określająca to, co się przyśniło, zachowało

w pamięci i zostało zrelacjonowane przed analizą. Psychoanalitycy uważają, że

prawdziwy sens snu pozostaje ukryty, żeby silne wzruszenia i emocje przeżywane

w marzeniach sennych nie budziły nas ze snu.

Źródła:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

opublikowano w 1901 r.)

Wolman, Benjamin B.: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanalysis, &

Neurology, New York 1977.

Upaniszady

Około 1500-1000 r. p.n.e. wojownicze plemiona pasterskie z Azji centralnej na-

padły Indie przez północną górską granicę, podbiły tubylczą ludność, niszcząc wszy-

stko, co reprezentowało dawną cywilizację. Lud ten, nazywający siebie Ariami („szla-

chetnymi"), pochodził z okolic Morza Kaspijskiego. Światopogląd, jaki reprezentowa-

li Ariowie, wyłożony jest w księgach zwanych Wedami. W przeciwieństwie do kla-

sycznego hinduizmu, wizja religijna Wed skupiała się raczej na życiu doczesnym.

Uczestnicząc w pewnych rytuałach wzywano bogów, żeby pomagali w trudnych sy-

tuacjach, tak więc kapłani bardziej przypominali czarnoksiężników niż duchownych.

237

Upaniszady

Około 800 r. p.n.e. i później hinduizmowi wedycznemu, z jego tak liczną gru-

pą kapłanów, zagroziła religia propagująca indywidualny rozwój duchowy, odrzuca-

jąca poglądy i wartości zawarte w Wedach. Ten nowy światopogląd znalazł wyraz

w zbiorze tekstów religijnych nazywanych ogólnie Upaniszadami. Według Upani-

szadów jaźń posiada wieczne, niezmienne jądro, zwane Atman. Tę duszę, czyli głę-

boką jaźń, identyfikowano z bóstwem zwanym Brahmanem (istotą będącą ponad po-

jedynczymi bogami i boginiami). Niepodatny na wpływ czasu i okoliczności, Atman

jest jednak uwięziony w tym świecie - w codziennym kręgu nieustannych przeobra-

żeń. Ów niestabilny, zmieniający się świat jest przeciwieństwem duchowego świata

Atmana/Brahmana, stałego i niezmiennego. Z powodu reinkarnacji nawet śmierć nie

uwalnia Atmana z tego świata.

W tradycji religijnej Azji południowej ostatecznym celem człowieka jest wyzwo-

lenie z niekończącego się cyklu śmierci i narodzin. Hinduizm w różnych swych odmia-

nach proponuje rozmaite sposoby osiągnięcia tego celu - od prawidłowego odprawie-

nia pewnych rytuałów, po praktykę jogi. Według Upaniszadów cel ten można osiągnąć

jedynie poprzez wgląd w naturę rzeczywistości. Pewne księgi analizują jaźń w katego-

riach stanu jawy, snu z marzeniami sennymi i snu bez marzeń. Atman reprezentuje

czwarty aspekt jaźni, znajdujący się poza zasięgiem tych trzech stanów świadomości.

Upaniszady mówią o marzeniach sennych, że są przystankiem w połowie dro-

gi między tym, a następnym światem. Oto cytat z tej księgi, podany za Wendy Do-

niger O'Flaherty, autorką Dreams, Illusions, and Other Realities (s. 16):

Człowiek może przeżywać dwa stany: w tym świecie i w in-

nym, który jest poza nim. Ale jest jeszcze półcień, który je łą-

czy: stan snu. W tym stanie człowiek widzi dwa inne stany -

ten świat i ów inny... Kiedy człowiek zasypia, zabiera z sobą

cały ten świat, wyizolowuje go, sam go tworzy i w swym wła-

snym jasnym blasku śni... Nie ma tam rydwanów, zaprzęgów,

dróg; ale on sam tworzy rydwany, zaprzęgi i drogi. Nie ma tam

zabaw, szczęścia i uciech; lecz on tworzy zabawy, szczęście

i uciechy. Nie ma tam stawów, lotosowych sadzawek ani poto-

czystych strumieni, lecz on tworzy stawy, lotosowe sadzawki

i potoczyste strumienie. Albowiem on jest Stwórcą.

We fragmencie tym można dojrzeć zapowiedź koncepcji, która stała się jedną

z charakterystycznych cech późniejszego hinduizmu, mianowicie tej, że świat na ja-

wie jest nierzeczywisty i podobnie jak senne marzenie stanowi po prostu projekc

świadomości.

Źródła:

Kramer, Kenneth Paul: Death Dreams: Urweiling Mysteries of the Unconscious Mind, New Y<

1993.

0'Flaherty, Wendy Doniger: Dreams, Illusions, and Other Realities, Chicago 1984.

Zimmer, Heinrich: Philosophies of India, New York 1951.

238

Uzdrawianie a sny

Urywki snów

Określenie to odnosi się do kilku różnego rodzaju doświadczeń. Mogą to być

fragmenty marzeń sennych zapamiętanych jedynie częściowo. Mogą też oznaczać

epizody w dłuższej sekwencji. Do tej klasy zaliczamy sny, które urywają się w mo-

mencie, gdy za chwilę miało się zdarzyć coś ważnego.

Źródła:

Bletzer, June G.: The Donning International Encyclopedic Psychic Dictionary, Norfolk 1986.

Dreams and Dreaming, Alexandria 1990.

Uzdrawianie a sny

Sny wykorzystywane były do uzdrawiania na wiele sposobów. Rolę marzeń

sennych w uzdrawianiu psychiki i w rozwoju osobowości podkreślam w wielu miej-

scach tej książki, szczególnie w hasłach takich, jak: psychoterapia oraz w hasłach

poświęconych słynnym psychoterapeutom, jak Carl Gustav Jung i Karen Horney.

Sny mogą także odgrywać ogromną rolę w leczeniu chorób somatycznych, czego

dowodem jest praktyka inkubacji we śnie znana od zamierzchłej starożytności.

Udawanie się do świątyń, żeby we śnie uzyskać uzdrowienie, osiągnęło szczyt po-

pularności w związku z kultem Eskulapa, legendarnego uzdrowiciela w antycznej

Grecji. Chorzy byli uzdrawiani w snach, albo otrzymywali tą drogą diagnozę i po-

znawali sposób na wyleczenie.

We współczesnej kulturze Zachodu koncepcja snu jako metody uzdrawiania

została ostatnio spopularyzowana dzięki publikacji Patricii Garfield The Healing Po-

wer of Dreams. W tej interesującej i poczytnej książce autorka, sama będąca psycho-

logiem, propaguje posługiwanie się marzeniami sennymi we wszystkich fazach

uzdrawiania, od diagnozy po uleczenie. Oprócz przykładów wpływu marzeń sen-

nych na stan zdrowia i postępów w leczeniu, książka zawiera również sennik przy-

datny w stawianiu diagnozy.

Patricia Garfield radzi także, jak przed zaśnięciem „programować" sny (ich

ukierunkowanie i treść) w taki sposób, aby maksymalnie przyspieszyć procesy

uzdrawiania. Metoda ta w znacznym stopniu przypomina stosowanie twórczej wi-

zualizacji w leczeniu. Szczególnie cenne są uwagi autorki o stosowaniu w leczeniu

świadomych snów.

Źródła:

Cunningham, Scott: Sacred Sleep: Dreams and the Divine, Freedom 1992.

Garfield, Patricia: The Healing Power of Dreams, New York 1991.

239

Czym to bylo?zwidzeniem?

półsennym marzeniem?

(John Keats,

„Oda do słowika")

Yoodoo a sny

Voodoo jest religią wyznawaną na Karaibach, stanowiącą mieszaninę afrykań-

skiego politeizmu i katolicyzmu. Pierwotnie była to religia niewolników, zwłaszcza

na Haiti, choć podobne obrzędy spotkać można także na Jamajce i Santo Domingo.

Voodoo pochodzi od nigeryjskiego słowa vódu, które oznacza bóstwo lub ducha

opiekuńczego. Ma negatywne konotacje częściowo na skutek formy, w jakiej obrzę-

dy tej religii przedstawiano w mediach.

W voodoo mamy do czynienia z mnogością bóstw zwanych loa. Najwyższa

istota, która stworzyła świat, jest zbyt odległa, aby można ją było czcić. Dlatego wy-

znawcy voodoo oddają cześć pośledniejszym bóstwom w zamian za otrzymane od

nich łaski. Zgodnie z afrykańską tradycją cześć oddaje się także przodkom.

Istota ludzka składa się z kilku elementów. Należą do nich gros bon ange

(„duży dobry anioł") i ti bon ange („mały dobry anioł"), które razem stanowią du-

szę. Ti bon ange jest indywidualną duszą czyli istotą. Owa „mała dusza" opuszcza

ciało pogrążone we śnie lub gdy znajdzie się ono w posiadaniu loa. W większości

tradycyjnych kultur panuje wiara, że dusza w sensie dosłownym opuszcza ciało we

śnie i przebywa w innym świecie. Wędrówki duszy mogą być niebezpieczne, bo je-

żeli ti bon ange znajdzie się zbyt daleko od ciała, jest szczególnie narażona na atak

wrogich mocy.

Źródła:

Davis, Wadę: The Serpent and the Rainbow, New York 1985.

Denning, Melita i Phillips, Osbome: Voudou Fire: The Living Reality ofMystical Religion, St. Paul

1979.

241

Sny dodają skrzydeł

głupcom.

(Ben Sira,

Księga Mądrości)

Wedy

Wyznawcy ortodoksyjnego hinduizmu za swoją świętą księgę uznają Wedy.

Te starożytne teksty religijne (liczące trzy tysiące lat, choć hinduiści twierdzą, że

są jeszcze starsze) częstokroć zawierają koncepcje sprzeczne z późniejszym nur-

tem hinduizmu. Podobnie rzecz się ma z pierwszymi pięcioma księgami Starego

Testamentu, które wyrażają idee nie uznawane przez współczesne chrześcijań-

stwo. Ze względu na autorytet, jakim cieszą się Wedy, wiele późniejszych nurtów

religijnych wskazywało na nie jako na swoje korzenie, a niektóre pisma później-

szego hinduizmu, bliższe w swej treści współczesnym koncepcjom, także propa-

gowano jako Wedy. Sekta Hare Kriszna na przykład głosi jako wedyjskie pewne

pisma w klasycznym sanskrycie, zwane Puraną, choć są one dużo późniejsze niż

Wedy.

Wśród czterech oryginalnych Wed znajduje się Artharwaweda, a spora jej

część poświęcona jest marzeniom sennym. Znajdujemy tam wiele sennych symboli

(na przykład dosiadanie słonia jest dobrym znakiem, natomiast jazda na ośle źle

wróży). Niepomyślnym zapowiedziom we śnie można zapobiec stosując oczyszcza-

jące rytuały. Czytamy tam również, że jeśli wieszczy sen przyśni się tuż po zaśnię-

ciu, to jego spełnienie nastąpi w późniejszym okresie, a gdy sen przyśni się tuż przed

przebudzeniem, to jego spełnienie nastąpi wkrótce.

Źródła:

Feuerstein, Georg: Encyclopedic Dictionary ofYoga, New York 1990.

0'Flaherty, Wendy Doniger: The Rig Veda, New York 1981.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

243

Wiek a sny

Sen przebiega w sposób zróżnicowany w zależności od wieku. Jednocześnie

sen w miarę starzenia się staje się mniej głęboki. U ludzi starych prawie zanika faza

czwarta, czyli głębokiego snu. Natomiast badania marzeń sennych w poszczegól-

nych cyklach życia nie wykazują aż tak dramatycznych różnic. W jednym z badań

podzielono uczestników eksperymentu na cztery grupy wiekowe: 21-34, 35-49,50-64

oraz 65 i więcej lat. Okazało się, że w grupie wiekowej 21-34 i 50-64 marzenia sen-

ne pojawiają się częściej niż w dwu pozostałych. Ku swemu zaskoczeniu uczeni

stwierdzili, że istnieje ścisła współzależność między wiekiem a snami o s'mierci

i umieraniu. Treść marzeń sennych zmienia się także u osób starszych, które po

przejściu na emeryturę znalazły się w zakładach opieki społecznej. Takie osoby czę-

ściej mają sny o braku środków do życia. W snach ludzi umierających często prze-

wija się wątek życia po śmierci.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl R, Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Per-

spective, New York 1988.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Wielka Matka (Stary Mędrzec), archetyp

Wielki szwajcarski psychiatra Carl Gustav Jung zakładał istnienie zbiorowej

nieświadomości będącej dziedzictwem doświadczeń całej ludzkości. Doświadcze-

nia te zachowane zostają w formie archetypów (albo prototypów), które porządkują

nasze indywidualne doświadczenia w określony sposób. W niemowlęctwie postrze-

gamy kogoś jako matkę, dlatego że istnieje w nas archetyp matki; jeśli we wczesnym

okresie życia brak jest biologicznej matki, wówczas inna osoba (na przykład starsza

siostra) zostaje włączona do archetypu, stając się wyobrażeniem obrazu matki. Jung

twierdził, że archetypy zbiorowej nieświadomości kształtują treść naszych marzeń

sennych, pojawiających się w formie zróżnicowanych archetypowych obrazów

sennych.

Archetyp Wielkiej Matki to coś, co Jung określał osobowością maniczną, re-

prezentującą pierwotną energię, która może pomóc w rozwoju i transformacji, albo

w destrukcji i dezintegracji. W sensie pozytywnym archetyp ten pojawia się w snach

jako autorytet prowadzący nas drogą rozwoju, duchowej wiedzy, samorealizacji.

Niemal każda postać obdarzona autorytetem - kapłan, nauczyciel, lekarz, rodzice -

może stać się ucieleśnieniem tego archetypu.

Źródła:

Hali, Calvin S. i Nordby, Vernon J.: A Primer of Jungian Psychology, New York 1973.

Jung, C. G.: The Archetypes and the Collective Unconscious, wyd. 2, Bollingen Series 20, Princeton

1968.

244

Wierzenia ludowe a sny

Nasza kultura, podobnie jak wiele innych, ma swoją własną, ludową interpre-

tację snów, nie mającą nic wspólnego z tres'cią empiryczną. Przykładem mogą być

poniższe mity:

Jeśli śnisz, Że spadasz i dotkniesz ziemi przed obudzeniem się,

umrzesz. Wielu z nas słyszało taką interpretację od dzieciństwa.

Śpiący zazwyczaj budzą się przed upadkiem, niektórym udaje

się nawet bezpiecznie wylądować. Tylko czy ktoś zna osobę,

która opowiadała taki sen po śmierci?

Lunatyka nie należy budzić. Powiada się, że obudzenie lunatyka

w trakcie wędrówki może spowodować atak serca lub chorobę

psychiczną. W obu wypadkach jest to niesłuszne. Mówi się też,

że lunatycy nie zrobią sobie krzywdy. To także nieprawda, bo

wielokrotnie zdarzało się, że przechodzili przez oszklone drzwi

lub spadali ze schodów. Może być trudno lunatyka obudzić, dla-

tego najlepiej zaprowadzić go z powrotem do łóżka.

Niektórzy ludzie nie mają snów. Badania dowodzą, że wszyscy

mają sny, choć niektórzy ich nie pamiętają (zob. brak marzeń

sennych).

cv quo dimwTucft- but fimihnOmiifptf

SERRA, LEGENDARNA

LATAJĄCA RYBA

Z CZASÓW

ŚREDNIOWIECZA

245

Wizja, poszukiwanie

Niektórzy śnią tylko w kolorach czarnym i białym. Wszyscy

mamy sny kolorowe, choć jeśli nie zwracamy uwagi na barwy

we s'nie, to potem może nam się wydawać, że sen był czarno-

-biały.

Niektóre mity na temat snów sięgają swymi korzeniami w zamierzchłą \

szłos'ć i przekraczają granice kulturowe. Przekazywane z pokolenia na pokolenie t

cą w końcu pierwotny sens i stają się obyczajem. Oto kilka przykładów:

Jeśli zaśniesz Z kawałkiem ciasta weselnego pod poduszką,

przyśni ci się przyszły mąż lub żona. Jest to typ mitu roman-

tycznego, który zapewne przetrwał od czasów starożytnych.

Placek od wieków był obowiązującym elementem uczty wesel-

nej. Jest symbolem płodności i szczęścia.

Jeśli pod nogę łóżka wciśniesz nóż, nie będziesz miał koszma-

rów sennych. Idea ta może mieć związek z pierwotną definicją

koszmarów sennych. Miały je powodować złośliwe duchy żeń-

skie, atakujące ludzi we s'nie. Ludowa wieść głosi, że czarow-

nice i złe duchy można odstraszyć stalą, dlatego nóż pod łóż-

kiem chroni przed sennymi koszmarami.

Inne mity na temat snów opierają się na obserwacji empirycznej. Mówi się na

przykład, że jedzenie ostrych potraw przed udaniem się na spoczynek wywołuje ko-

szmary senne. Jest to nieprawda, choć wiadomo, że jeśli pokarm powoduje niestraw-

ność, może zakłócać także sen.

Źródła:

Carskadon, Mary A.: Encyclopedia ofSleep and Dreaming, New York 1992.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Wizja, poszukiwanie

Poszukiwanie wizji ma na celu kontakt ze światem duchowym. Działanie ta-

kie charakteryzuje tubylczą ludność obu Ameryk i często jest związane z obrzędami

inicjacji i szamanizmem. Najczęściej rytuały inicjacji wiążą się z osiągnięciem doj-

rzałości, podczas których młodzi ludzie stają się dorosłymi członkami społeczności.

Poszukiwanie wizji poprzedzają posty, oczyszczające kąpiele i inne rytuały

przygotowawcze, które według wierzeń otwierają umysł na spotkanie ze sferą du-

chową. Często trudno wyznaczyć granicę między wizją a snem (patrz wizje a sny).

Jedno jest pewne: niektóre aspekty wizji sprawiają, że są one podobne do marzeń

sennych.

Na przykład podczas rytuału osiągnięcia dojrzałości u plemienia Lakota wizja

szamana Kulawego Jelenia rozpoczyna się jeszcze na jawie. Opowiadając o swych

246

Wizje a sny

/ Z .1

WIZJA BOGA HIOBA. WILLIAM BLAKE, ILUSTRACJE DO KSIĘGI HIOBA

doświadczeniach, szaman przypomina sobie, że cały czas niepokoił się: „Co będzie

jak się nie uda i nie będę miał wizji? Albo przys'nią mi się Grzmiące Istoty...?"

(s. 13). Bał się, że może mieć wizję istot, które - jako jego duchy opiekuńcze - uka-

żą mu jego powołanie jako świętego błazna. Zamiast terminu wizja używał określe-

nia „przyśnienie", co wyraźnie wskazuje na to, że wizje są dlań równoznaczne ze

snami.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religious Meanings ofDreams in Modern

Western Culture, Albany 1994.

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Lamę Deer (Kulawy Jeleń), Erodes John i Richard: Lamę Deer Seeker ofVisions: The Life of a Sio-

ux Medicine Man, New York 1972.

Wizje a sny

W wielu kulturach istnieje niewielka lub zgoła żadna różnica między wizjami

a boskim przesłaniem w marzeniach sennych, co wskazuje na to, że oba stany mają

pewne wspólne cechy. Dotyczy to zwłaszcza tradycji judeo-chrześcijańsko-muzuł-

mańskiej, w których prawdy religijne przekazywane są drogą objawienia pochodzą-

cego od Boga lub jednego z aniołów-wysłanników. Gdy aniołowie przekazują he-

247

Wizje a sny

brajskim prorokom posłanie Boga na piśmie, trudno czasem określić, czy nastąpiło

to we śnie, czy też w wizji na jawie. Posłanie dla Żydów jest zawsze niedwuznacz-

ne i bezpośrednie, natomiast w przypadku ludzi wyznania niemojżeszowego pojawia

się w formie symbolicznego marzenia sennego, które tylko Hebrajczyk może inter-

pretować.

W pewnych tekstach Nowego Testamentu rozróżnienie między wizjami

a snami jest niejasne, choć w Ewangeliach, w których opisane jest zwiastowanie

Marii i Józefowi narodzin Jezusa różnica ta jest zdecydowanie widoczna. Marii Ar-

chanioł Gabriel ukazuje się na jawie, natomiast Józefowi przekazuje tę samą wieść

we śnie. Można to przypisać faktowi, że Maria odznaczała się wyższym poziomem

rozwoju duchowego niż jej mąż. Inaczej mówiąc, objawienia we śnie nie mają ta-

kiej rangi, jak wizje na jawie. Z podobną hierarchią objawień mamy do czynienia

w islamie.

Muzułmanie dzielą proroków według zdolności postrzegania nadprzyrodzo-

nych zjawisk - od widzeń i głosów we śnie, po pozazmysłowe poznanie na jawie.

Zgodnie z tą klasyfikacją, zapożyczoną prawdopodobnie ze świętych ksiąg hebraj-

skich, na samym dole hierarchii znajduje się zwykły prorok, który we śnie widzi lub

słyszy anioła; potem jest wysłannik do pewnej grupy, który widzi anioła na jawie; na

samym szczycie jest sześciu wysłanników-proroków, wśród nich także Muham-

mad, którym polecono objawić nowe prawo przekazane na jawie przez anioła.

SEN MĘDRCÓW WSCHODU. KATEDRA SAINT-LAZARE, AUTUN, FRANCJA,

OK. I 125-1 135 R.

248

Wizualizacja twórcza

Nie dostrzegano różnicy między snem a wizją w czasach Muhammada, który

otrzymywał posłania w obu stanach. W życiu Proroka sny odgrywały ważną rolę.

Pierwsze objawienie otrzymał przecież we s'nie, i wówczas też us'wiadomił sobie

swoją misję. Wtajemniczenie w prawa kosmosu nastąpiło podczas słynnego snu

zwanego Nocną podróżą.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams: Exploring the Religiom Meanings ofDreams in Modern

Western Culture, Albany 1994.

Crim, Keith [wyd.]: The Perennial Dictionary of World Religiom, San Francisco 1981.

Mackenzie, Norman: Dreams and Dreaming, New York 1965.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger [wyd.]: The Dream andHuman Societies, Berkeley 1966.

Wizualizacja twórcza

Wizualizacja twórcza stała się ostatnio bardzo modna, poleca się ją jako tech-

nikę skuteczną niemal w każdej dziedzinie, od interesów i uzdrawiania po rozwój

duchowy. Opiera się ona na przes'wiadczeniu, że wyobrażenie wzrokowe pożądanej

sytuacji wprawia w ruch siły zdolne ją stworzyć. Propagowały ją najpierw kościoły

Nowej Myśli (New Thought) - ruchu religijnego składającego się z grup wyznanio-

wych takich jak Jedność i Nauka Umysłu (Unity and Science of Mind) - choć me-

tody twórczej wizualizacji dawno już przekroczyły granice tradycji religijnej Nowej

Myśli.

Obrazy powstające w umyśle podczas ćwiczeń wizualizacyjnych nieznacznie

tylko różnią się od pewnego rodzaju obrazów w marzeniach sennych. Jest więc rze-

czą naturalną wykorzystanie tego podobieństwa w twórczej wizualizacji w tak zwa-

nych technikach programowania snów. Zgodnie z tą metodą śniący postanawia śnić

konkretny sen, następnie stara się „namówić" podświadomość, żeby w marzeniu

sennym ukazał się ten temat. Wizualizacja jest częścią tego działania, które okazuje

się nadspodziewanie skuteczne.

Innym sposobem wykorzystania twórczej wizualizacji w kontekście marzeń

sennych jest próba zmiany scenariusza snów podczas świadomego przeżywania

snów. W sennych marzeniach tego typu śniący przeżywa jedyne w swoim rodzaju

doświadczenie, ponieważ jest świadomy tego, co się w jego śnie rozgrywa. Skoro

sen jest wytworem umysłu śpiącego człowieka, wydaje się, że jest możliwe dowol-

ne zmienianie treści snu, podobnie jak to ma miejsce podczas ćwiczeń wizualizacji.

Tym razem także działanie to jest zdumiewająco skuteczne, pod warunkiem, że do-

brze opanuje się tę technikę. Niektórzy uzdrowiciele i terapeuci stosują ją już od ja-

kiegoś' czasu, zwłaszcza w wypadku ludzi cierpiących na senne koszmary.

Źródła:

Garfield, Patricia: The Healing Power ofDreams, New York 1991.

Shepard, Leslie A.: Encyclopedia of Occultism & Parapsychology, Detroit 1991.

249

Wróżby

Tradycje wróżenia ze snów mają swoje korzenie w ludowych mądrościach i są

próbą znalezienia w codziennym życiu zrozumiałych schematów. Największą rolę

tradycja ta odgrywała w starożytnej Mezopotamii, gdzie przywiązywano wagę do

wróżb w znacznie większym stopniu niż w jakiejkolwiek innej cywilizacji. Stamtąd

też pochodzą najstarsze przepowiednie. Znaleziono tam wiele tabliczek zapisanych

pismem klinowym, z których część zawiera wróżby oparte na interpretacji snów.

Aby móc właściwie ocenić rolę, jaką w tej cywilizacji odgrywały marzenia senne,

należy znaki wróżebne rozpatrywać w kontekście całej skomplikowanej sztuki prze-

powiadania przyszłości.

Tradycja mezopotamskiej oneiromancji (wróżenia ze snów) przeniknęła do

cywilizacji helleńskiej i islamskiej. Oneiromancja należy do najstarszych form prze-

powiadania przyszłości w islamie, albowiem w tej kulturze wpływy tej sztuki sięga-

ją głęboko w epokę przedislamską. Oneirocritica, autorstwa żyjącego w drugim wie-

ku Greka Artemidorusa, stała się podstawą tradycji tłumaczenia i wróżenia ze

SŁYNNA WYROCZNIA MIEŚCIŁA SIĘ W ŚWIĄTYNI APOLLINA W DELFACH

250

Wtórne opracowanie

snów. Według Artemidorusa i jego następców analiza marzeń sennych opiera się

w większym stopniu na obserwacji powszechności codziennych dos'wiadczeń niż na

wierze w istnienie boskiego pierwiastka.

Wróżenie ze snów ma fundamentalne znaczenie w wielu współczesnych kul-

turach tradycyjnych. Na przykład potęga wróżbitów plemienia Temne zależy od ich

aktywnej roli we s'nie. Swoje zdolnos'ci czerpią oni ze snu inicjacyjnego, w którym

nawiązują kontakt z duchem opiekuna, podczas gdy zwykli członkowie grupy pod-

legają w snach oddziaływaniu duchów, przodków czy czarowników. Podczas prze-

powiadania przyszłości ze snu wróżbita nie tylko ujawnia znaczenie sennego marze-

nia zainteresowanej osoby, ale przypisuje jej niekiedy określony sen, choć dotych-

czas człowiek ów nie zdawał sobie sprawy, że sen taki miał.

W kulturach pierwotnych wróżby ze snów odgrywają także znaczącą rolę po-

lityczną, określają bowiem na przykład, kto ma być wodzem plemienia lub pełnić

w nim inną ważną funkcję. Sny rozstrzygają o prawie do roszczeń do władzy, zda-

rza się, że na ich podstawie wybierana jest osoba, która nawet nie zgłaszała swoich

pretensji do następstwa po wodzu plemienia.

Michela Zonta

Źródła:

Jedrej, M. C. i Shaw, Rosalind: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Von Grunebaum, G. E. i Caillois, Roger: The Dream and Human Societies, Berkeley 1966.

Wtórne opracowanie

Zygmunt Freud określał w ten sposób coś, co można by nazwać ostatnim eta-

pem powstania marzenia sennego. Uważał, że stwarzają one pole do wyładowania

w fantazjach sennych niespełnionych pragnień i impulsów. Jednakże w większości

prawdziwe znaczenie popędów jest skryte przed świadomością, aby emocje wywo-

łane ich spełnieniem nie zakłócały snu. Proces transformacji i skrywania znaczenia

snów Freud nazywał pracą marzenia sennego, wyodrębniając pięć mechanizmów,

dzięki którym on się dokonuje: przemieszczenie, kondensację, symbolizację, pro-

jekcję i wtórne opracowanie. Po dokonaniu jednego lub więcej działań procesy

wtórne ego porządkują dziwaczne elementy snu, nadając im powierzchownie zrozu-

miałą i spójną formę.

Źródła:

Freud, Sigmund: The Interpretation ofDreams, wydanie standardowe, London 1958.

Hunt, Harry T.: The Multiplicity of Dreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven

1989.

Wolraan, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

251

Wtórny proces

Procesem wtórnym Zygmunt Freud nazywał mechanizm psychologiczny

przystosowujący nasze zachowania do warunków zewnętrznych. Jest on s'cis'le zwią-

zany z ego i rządzi nim to, co Freud nazywał zasadą rzeczywistości. Jego przeci-

wieństwem jest proces pierwotny, czyli mechanizm podlegający zasadzie przyjem-

ności. U normalnego dorosłego człowieka procesy wtórne kierują procesami pier-

wotnymi, dlatego ludzie nie działają pod wpływem impulsów. Procesy wtórne dla-

tego nazywamy wtórnymi, bo formują się dopiero po okresie niemowlęctwa,

w którym dominują procesy pierwotne.

Freud uważał, że marzenia senne stanowią spełnienie pragnień na jawie, ale

kontrolowanych i tłumionych przez procesy wtórne. Jednak jego zdaniem procesy

wtórne także w pewien sposób wpływają na tres'ć snów:

W kształtowaniu się snów podstawową rolę odgrywają dwa ro-

dzaje procesów psychicznych. Jeden z nich to w pełni racjonal-

ny proces myślowy, mający taką samą wartość, jak normalne

myślenie; natomiast ten drugi traktuje owe myśli w sposób

w najwyższym stopniu chaotyczny i irracjonalny (Freud, s. 597).

Procesy wtórne są odpowiedzialne za zdecydowanie racjonalne elementy ma-

rzeń sennych (pojawiają się na etapie pracy marzenia sennego zwanym przez Freu-

da wtórnym opracowaniem), podczas gdy procesy pierwotne są odpowiedzialne za

pozorną ich irracjonalność.

Źródła:

Freud, Sigmunt: The Interpretation ofDreams, wydanie standardowe, London 1958.

Hunt, Harry T.: The Multiplicity of Dreams: Memory, Imagination and Consciousness, New Haven

1989.

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis, & Neurology, New York 1977.

252

Moje sny ścielę pod twoje stopy,

Stąpaj więc lekko, bo stąpasz po snach.

(William Butler Yeats,

Poeta pragnie szaty niebios)

Yansi

Lud Yansi należy do rozległej kultury Bantu, której wpływy rozciągają się

w Afryce centralnej z zachodu na wschód, w dolnym dorzeczu rzek Kwilu i Inzia

w prowincji Bandundu w Republice Zairu. Yansi charakteryzują się silnym rozwar-

stwieniem, związkami pokrewieństwa i potężnym stanem kapłańskim zwanym lebui.

Społeczność ta przywiązuje szczególną wagę do kontaktów między światem żywych

i martwych, szanuje starszych i ludzi zajmujących się uzdrawianiem.

W kulturze tej marzenia senne odgrywają znaczącą, rolę, są równie ważne jak

doświadczenia na jawie. Yansi dopatrują się w nich komentarzy do aktualnej sytua-

i cji: w wypadku choroby, wypraw łowieckich, szansy na sukces w nowym przedsię-

wzięciu. Sny są zjawiskiem niezwykle ważnym, w zależności od treści budzą eksta-

zę lub strach.

Marzenia senne stanowią jeden z elementów złożonej struktury magii, czarów

i technik uzdrawiania. Starsi klanu i osoby obdarzone magiczną mocą interpretują

sny, jak też sami mają sny prorocze. Częścią ich funkcji jest omawianie i jakościo-

we kwalifikowanie elementów marzeń sennych. W opublikowanym w 1992 r. opra-

cowaniu o semantyce snów Yansi jej autor Mubuy Mubay Mpier pisze, że obserwu-

je się wyraźne rozgraniczenie między snami będącymi odbiciem rzeczywistych do-

świadczeń a czystą fantazją.

Sny, które potem urzeczywistniają się, uważa się za prawdziwe. Osobami,

którym takie sny śnią się najczęściej, są posiadacze fetyszy i magicznych przedmio-

tów. Yansi zazwyczaj obawiają się tych ludzi, ponieważ ich sny przepowiadają nie-

powodzenia, tragedie i kłopoty. Ale bywa też, że w snach pojawia się rozwiązanie

253

Yoruba

trudnej sprawy, mogą też przewidywać powodzenie. Za prawdziwe uznaje się rów-

nież sny zwykłych ludzi, dotyczące ich zdrowia i sytuacji życiowych.

Yansi nie przywiązują wagi do snów dzieci oraz tych, które nie mają związku

z codziennym życiem. Nie interesują się też snami osób umysłowo upośledzonych,

choć i one śnią i opowiadają swoje sny. Relacje ze snów są omawiane przez star-

szych plemienia. Treść snów nie stanowi dla Yansi informacji o stanie psychicznym

jednostki, interesują się wyłącznie ich znaczeniem w kontekście relacji człowieka ze

społecznością. Marzenia senne są s'wiadectwem o związkach człowieka z siłami

nadprzyrodzonymi i stanowią źródło wiedzy o tych siłach. Sny należy interpretować

natychmiast po przebudzeniu.

Źródła:

Bulkeley, Kelly: The Wilderness ofDreams, Albany 1994.

Jedrej, M. C. i Shaw, R. [wyd.]: Dreaming, Religion and Society in Africa, Leiden 1992.

Yoruba

Członkowie plemienia Yoruba stanowią w Nigerii większość mieszkańców

miast. Wywodzi się ono z południowego zachodu tego kraju, z terenów przyległych

do Dahomeju. Wśród członków tego plemienia popularna jest zachodnia kultura,

edukacja i chrześcijaństwo. Reprezentują wyższe warstwy w stolicy państwa - La-

gos, spośród nich wywodziło się wielu królów. W pogańskich wierzeniach Yoruba

jest wiele tradycyjnych elementów, jak najwyższe bóstwo, bóstwa pośledniejszego

rodzaju, przodkowie, święci królowie, wszelkie lokalne duchy i bardzo rozwinięte

wróżbiarstwo.

Według wierzeń Yoruba człowiek ma wiele dusz, a każda z nich reprezentuje

jakiś znaczący wymiar w życiu społecznym. Należy do nich dusza życiodajnego od-

dechu, którą bóstwo Olorun obdarza człowieka w chwili narodzin. Dusza ta odżywia

się pokarmem. Jeśli we śnie opuści ciało i wpadnie w sidła czarownic, może to spo-

wodować śmierć.

Opublikowane w połowie dziewiętnastego wieku opracowanie McKenzie'go

o sennych wizjach plemienia Yoruba zawiera relacje przekazane katechetom z chrze-

ścijańskich misji w Afryce. Według występujących w nich wątków sny można

podzielić na cztery kategorie. Pierwsza grupa to postępowanie wobec nieprzewidy-

walności przypisywanej bogom. Druga to wątki związane z kryzysem religijnej toż-

samości. Trzecia obejmuje przypadki, w których sny stanowiły ważny element na-

wrócenia. Czwarta to wizje chorych i umierających ludzi nawróconych na chrześci-

jaństwo.

Według McKenzie'go sny zawierają wątki zaniedbania zobowiązań wobec

społeczeństwa, oziębienie stosunków z bóstwami oraz zagrożenie oderwaniem od

współplemiericów z powodu choroby, niewolnictwa lub podróży. Marzenia senne

według Yoruba służą do integracji społecznej i indywidualnej. Można je również wy-

254

Yoruba

korzystać dla wspomożenia głębokiej religijnej transformacji, która najczęściej

odbierana jest jako kryzys w sferze osobowos'ci i duchowości.

Źródła:

Fadipe, N. A.: The Sociology ofthe Yoruba, Ibadan, Nigeria 1970.

LeVine, Robert A.: Dreams and Deeds: Achievement Motivation in Nigeria, Chicago 1966.

McKenzie, P. R.: „Dreams andVisions in Nineteenth Century Yoruba Religion" [w:] Dreaming, Re-

ligion and Society in Africa, wyd. przez Jedreja M. C. i Shaw R. Leiden 1992.

Ray, Benjamin C: African Religions: Symbol, Ritual, and Community, Englewood Cliffs 1976.

255

ś\

że

rć

ał

Źi

Sen jest prawdą.

(Zora Neale Hurston,

Their Eye's Werę Watching God)

Zaświaty a sny

Koncepcję „duchowych" zaświatów, albo -jakbyśmy teraz powiedzieli - in-

nych „wymiarów", istniejących równolegle do tego, który znamy z codziennych do-

świadczeń, można znaleźć w niemal wszystkich systemach religijnych i tradycjach

kulturowych. W rozumieniu wielu z nich świat duchowy jest ważniejszy i częstokroć

bardziej rzeczywisty niż świat fizykalny. Badając różne kultury i okresy historyczne

stwierdzamy, że wszędzie owe zaświaty miały podobne cechy.

Panuje powszechna zgodność co do tego, że między światem codzienności

a tym innym - pomiędzy żyjącymi a zmarłymi - istnieje łączność, choć nie za-

wsze postrzegamy ją pozytywnie. Marzenia senne, które często sprawiają wraże-

nie przenikania się dwóch równoległych wymiarów, stanowią jeden z kanałów

owej łączności. Istnieje nawet hipoteza, że to dzięki marzeniom sennym zrodziła

się idea świata duchowego odmiennego od fizycznego. We śnie mamy wrażenie,

że przenosimy się w inne wymiary, kontaktujemy z nieznanymi ludźmi, robimy

różne dziwne rzeczy. Jeśli nawet świat snu wydaje się zagadkowy i często surre-

alistyczny, to jednak w danym momencie postrzegamy go jako rzeczywisty, choć

tak odmienny od codziennego doświadczenia. A zatem domniemanie, iż we śnie

wędrujemy do innego, równie rzeczywistego świata, nie jest chyba pozbawione

podstaw.

Źródła:

Eliade, Mircea [wyd.]: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Lewis, James R.: Encyclopedia ofAfterlife Beliefs and Phenomena, Detroit 1994.

257

Zbiorowa nieświadomość

Termin ten po raz pierwszy został zastosowany przez Carla Gustava Junga,

a odnosi się on do zasobów mitów i symboli, do którego ma dostęp każda istota ludz-

ka. Jung odkrył, że sny jego pacjentów często zawierały obrazy zupełnie im obce,

ale spotykane w którymś' z systemów mitologicznych. Koncepcja zbiorowej nieświa-

domości miała tłumaczyć to zjawisko.

Cenny wkład Junga do współczesnej psychologii zapoczątkowany został

stwierdzeniem, że podstawowa struktura wielu symboli i mitów ma charakter niemal

uniwersalny, nawet wśród kultur, które w historycznie znanych czasach nigdy na sie-

bie wzajemnie nie oddziaływały. Na przykład wiele społeczności żyjących według

tradycyjnego modelu posiada mit bohatera, posługuje się kołem do określenia pełni,

uważa niebo za symbol transcendentalny itp. Jung twierdził, że owa uniwersalność

wynika z nieuświadomionych wzorców (genetycznych lub ąuasi-genetycznych pre-

dyspozycji do posługiwania się pewnymi symbolicznymi i mitologicznymi struktu-

rami), dziedziczonych po pradawnych przodkach. Zasób tych wzorców tworzy zbio-

rową nieświadomość, w odróżnieniu od świadomości indywidualnej, która jest

przedmiotem psychoanalizy Freudowskiej.

Jung nazywał te wzorce mitów i symboli archetypami; można zatem mówić

o archetypie mandali (koła), archetypie bohatera (znanym za sprawą myśliciela

szkoły Jungowskiej, Josepha Campbella) itp. Jung twierdził, że jego koncepcja

zbiorowej nieświadomości i archetypów zgodna jest z teorią instynktów (badając

pewne typy zachowań można przyjąć założenie, że są one skutkiem określonych bio-

logicznych popędów, choć oczywiście nie można prowadzić bezpośredniej obserwa-

cji owych popędów/instynktów).

Źródła:

Hali, Calvin S. i Nordby, Vernon A: A Primer on Jungian Psychology, New York 1973.

Jung, C. G.: The Archetypes andthe Collective Unconscious, 2 wyd., Princeton 1968.

Samuels, Andrew, Shorter, Bani i Plaut, Fred: A Critical Dictionary of Jungian Analysis, London

1986.

Zdarzenia dnia w treści snu

We śnie często natrafiamy na fragmenty doświadczeń minionego dnia (lub

z nieodległej przeszłości). W większości obrazy te pojawiają się na zasadzie przy-

padku i nie mają jakiegoś głębszego znaczenia. Jednakże Zygmunt Freud uznawał

owe obrazy z doświadczeń mających miejsce w ciągu dnia za cegiełki, z których nie-

świadomy umysł tworzy fantazje w celu odreagowania tłumionych pragnień. We-

dług Freuda i zapoczątkowanego przezeń nurtu w psychologii, śniący umysł zwykle

tworzy fantastyczne obrazy będące symbolicznym raczej niż dosłownym odzwier-

ciedleniem stłumionych popędów (częstokroć bodźców agresywnych lub seksual-

nych). Tak więc zamiast śnić o odbyciu zakazanego stosunku seksualnego, śni się

258

Zdolności twórcze a sny

nam atrakcyjna motocyklistka, którą ujrzeliśmy poprzedniego dnia. We śnie jedzie-

my razem z nią na motorze, obejmując ją ramionami, a sytuacja ta może symbolicz-

nie oznaczać stosunek płciowy. W ten sposób pozornie nic nie znaczące zdarzenia

minionego dnia stają się kanwą dla wyrażenia stłumionych pragnień.

Źródło:

Freud, Sigmund: On Dreams, tłum. James Strachey, New York 1952 (pierwsze niemieckie wydanie

ukazało się w 1901 r.).

Wolman, Benjamin B. [wyd.]: International Encydopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanaly-

sis & Neurology, New York 1977.

Zdolności twórcze a sny

Rola snów w pobudzaniu zdolnos'ci twórczych jest, jak wiele innych zjawisk,

nadal zagadkowa i niejasna. Czy zapamiętywanie i analizowanie snów rzeczywiście

stymuluje twórczość, czy też treść marzeń sennych staje się wyłącznie inspiracją do

twórczych działań? (Nawiasem mówiąc rozważania na ten temat głównie koncentru-

ją się na tym drugim założeniu.) Czy między twórczością w snach a rozwiązywa-

niem problemów poprzez sny istnieje znacząca różnica?

W związku z tak postawionym pytaniem warto wspomnieć doświadczenia

prowadzone w dziewiętnastym wieku przez chemika F. A. Kekule'a, który próbował

określić strukturę molekularną benzenu. Zdrzemnąwszy się pewnego wieczoru

przed kominkiem ujrzał we śnie tańczące w płomieniach wężowate cząsteczki ben-

zenu. W pewnej chwili jedna z tych wężowatych cząstek złapała własny ogon i za-

częła wirować. W tym surrealistycznym, hipnagogicznym doświadczeniu Kekule

znalazł klucz do rozwiązania swojego problemu: cząsteczki benzenu mają postać ko-

ła. W tym wypadku można powiedzieć, że doznanie senne uczonego stanowiło twór-

cze rozwiązanie problemu istniejącego na jawie.

W dziedzinach czysto artystycznych twórcy często znajdują inspirację

w snach. Jednym z najlepiej znanych jest doświadczenie osiemnastowiecznego

skrzypka Giuseppi Tartiniego, który usłyszał we śnie diabła grającego tak piękną

melodię, że natychmiast przebudził się i spróbował zapisać utwór. Nadał melodii ty-

tuł Diabelski tryl; stała się ona jego najsłynniejszą kompozycją.

W społecznościach tradycyjnych twórcza inspiracja za pośrednictwem snów

nie da się jednoznacznie oddzielić od wskazówek udzielanych we śnie przez du-

chy. W studium o zwyczajach ludu Mistassini Cree Adrian Tanner zauważa na

przykład: „Mówi się, że siła... niekiedy przychodzi w snach w postaci przepisu,

pieśni, techniki szamańskiej lub pomysłów na ozdobienie odzieży czy innych

przedmiotów". Tak więc dla plemienia Cree, jak i dla innych pierwotnych społecz-

ności, objawienie natury religijnej i inspiracja artystyczna łączą się w nierozerwal-

ną całość.

259

Zezuru

Źródła:

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Tanner, Adrian: Bringing Home Animals, New York 1979.

Van de Castle, Robert L.: Our Dreaming Mind, New York 1994.

Zezuru

Społeczność ludu Zezuru zamieszkującego rejon Harare w Zimbabwe ma zło-

żoną strukturę. Mwari, czyli Bóg, stoi na czele całej ludzkos'ci, która następnie dzie-

li się na Shona, czyli klany, którym patronują duchy bohaterów. Klany dzielą się na

rody, znajdujące się pod ochroną przodków. Istnieją też nie-Shona, czyli wszystko,

co znajduje się wokół oraz duchy shave (które co prawda nie czuwają nad obycza-

jami, ale są generalnie odpowiedzialne za zróżnicowane osobowos'ci ludzi).

Zezuru wierzą, że osobowość człowieka w chwili s'mierci staje się duchem,

który nadal odgrywa podstawową rolę w życiu społeczności. Makombwe, czyli bo-

haterowie, którzy - według wierzeń - przed powstaniem ludu Zezuru żyli na północ

od rzeki Zambezi, odznaczają się szczególnymi zdolnościami uzdrawiania, proroko-

wania, wywoływania deszczu. Natomiast vadzimu, czyli duchy przodków, bardziej

angażują się w codzienne sprawy swych potomków. Bohaterowie i przodkowie sto-

ją na straży obyczajów, a duchy shave, pochodzące spoza społeczności Zezuru, od-

powiadają za indywidualne zdolności i odrębności. Uzdrowiciele twierdzą, że swą

moc otrzymują od tych właśnie duchów.

Podobnie jak Zulusi, Zezuru wierzą, że marzenia senne są pośrednictwem mię-

dzy duchami a żywymi, a także łączą przeszłość z teraźniejszością. Duchy wykorzystu-

ją sny uzdrowicieli dla osiągnięcia swych celów. W snach wzywają, informują, prowa-

dzą, wydają przyzwolenie, korygują błędy i kształtują uzdrowicieli, kierują także po-

czynaniami społeczności. Duchy czarownic lub zagubionych dusz posługują się snami

w nikczemnych celach: mogą wyrządzić krzywdę, żądać zemsty lub straszyć śniących.

Uzdrowiciele w snach przewidują przyszłe zdarzenia i przygotowują się do

nich. Pamela Reynolds w swoich opracowaniach stwierdza, że marzenia senne słu-

żą do kształtowania jaźni, ponieważ pośredniczą między dzieckiem i społeczeń-

stwem, a siłami nadprzyrodzonymi, są zatem drogą do indywiduacji i socjalizacji.

Sny dzieci są niekiedy interpretowane przez dorosłych jako bezpośrednie po-

słanie od duchów, w innych wypadkach traktuje się je jako nic nie znaczące. Dzie-

cięce sny wywołują niekiedy w rodzicach niepokój, stają się przyczyną kar. Dorośli

doszukują się sensu w dziecięcych snach zwykle dlatego, że ich treść zbieżna jest

z przypadkami chorób i niepowodzeń.

Znając symbolikę snów, dzieci przeważnie same wiedzą, co należy czynić.

Niektóre sny zatajają, inne relacjonują w części lub w całości, dostosowują swoje za-

chowania do interpretacji lub ją odrzucają. Mogą dzielić się swymi wrażeniami mię-

dzy sobą lub z uzdrowicielami, którymi zazwyczaj są dziadkowie. Zdarza się, że

treść marzenia sennego jest przyjmowana jako część rytuału przygotowywania

260

Zulu

dziecka do roli uzdrowiciela. Reynolds zauważyła niezwykle silne związki łączące

dzieci z uzdrowicielami. Nie ograniczają się one li tylko do towarzyszenia i poma-

gania starszym członkom plemienia - co jest normalnym zjawiskiem wśród Zezuru

- lecz służą także przekazywaniu wiedzy i poznawaniu samego siebie, między inny-

mi za pośrednictwem snów.

Źródła:

Fry, Peter: Spirits of Protest: Spirit-Mediums and the Articulation of Consensus among the Zezuru

of Southern Rhodesia (Zimbabwe), Cambridge 1976.

Reynolds, Paraela: „Dreams and the Constitution of Self Among the Zezuru" [w:] Dreaming, Reli-

gion and Society in Africa, wydanym przez Jedreja M. C. i Shaw, R., Leiden 1992.

Zło a sny

Od czasów prehistorycznych w wyobraźni ludzkiej istnieje koncepcja pewnej

świadomej demonicznej potęgi. Wiara, iż za naturalnymi kataklizmami i dotykają-

cymi nas nieszczęściami kryją się złośliwe istoty w postaci elementów natury

(przede wszystkim zwierząt) oraz duchów i przodków, nadal jest bardzo żywa

w społecznościach prymitywnych, zwłaszcza w rejonach takich, jak Afryka i wyspy

Oceanii. Zanim znaleziono naukowe wyjaśnienie zakłóceń w środowisku przyrodni-

czym, winą za wszelkie niewytłumaczalne dopusty obarczano demony.

Zważywszy na tę rozpowszechnioną wiarę, trudno się dziwić, że zjawiska ta-

kie, jak koszmary senne przypisywano działaniu sił zła. Nie jest wcale rzadkością

odprawianie specjalnych rytuałów i obrzędów mających chronić śpiących przed zły-

mi duchami. W średniowiecznej Europie, kiedy nawet seks uważano za domenę sza-

tana, sny erotyczne miały wywoływać specjalne demony zwane inkubami i sukku-

bami. Niektórzy kaznodzieje głosili nawet, że wszystkie sny są dziełem diabła.

Źródła:

Eliade, Mircea: Encyclopedia ofReligion, New York 1987.

Lewis, James R.: Encyclopedia ofAfterlife Beliefs and Phenomena, Detroit 1994.

Nielsen, Niels C. Jr. i inni: Religions ofthe World, New York 1983.

Zulu

Sny odgrywają ważną rolę w plemieniu Zulusów, od trzeciego wieku n.e. zamie-

szkującym w południowej Afryce. Więzi w społeczności Zulusów kształtują się na za-

sadzie przynależności do klanu, rodu i grupy wiekowej. Wszyscy przynależą do jakie-

goś rodu, którego członkowie wywodzą się od wspólnych przodków-założycieli. Ród

dzieli się na gałęzie wywodzące się od wspólnych dziadków. Rody łączą się w klany,

noszące imię założyciela. Wszyscy należą do odpowiednich grup wiekowych.

Zulusi tradycyjnie mieszkają w chatach, za którymi wydzielone jest niewiel-

kie terytorium poświęcone przodkom, wierzy się bowiem, że nadal przebywają oni

261

Zuni

w wiosce. Często zasięga się ich rady, odwiedzają też swych potomków w snach,

które następnie są interpretowane przez wróżbiarzy. Jeśli po śmierci nie odprawi się

odpowiednich obrzędów, przodkowie mogą przybierać postać węży, rzadziej zjawia-

ją się jako duchy.

Sny Zulusów mają ogromny wpływ na życie jednostki, ponieważ są podsta-

wowym środkiem komunikacji z przodkami, którzy odgrywają istotną rolę w życiu

społeczności. Zulusi wierzą, że ochraniają oni członków swego rodu, ci zaś z kolei

zobowiązani są darzyć ich szacunkiem i starać się ułagodzić. Poprzez sny przodko-

wie wyrażają swoją aprobatę lub potępienie określonych działań potomków, zarów-

no w przeszłości, jak i w teraźniejszości i przyszłości. Sny są także metodą diagno-

styczną stosowaną w systemie medycznym Zulusów, zwłaszcza w wypadkach zabu-

rzeń na podłożu psychicznym.

Sny w wielu wypadkach mają prorocze znaczenie, wskazują śniącemu drogę

postępowania. L. Levy-Bruhl twierdzi, że Zulus może potraktować przyjaciela jako

wroga, jeśli przyśniło mu się, że ów przyjaciel chciał mu wyrządzić krzywdę. Zna-

ki w marzeniach sennych mogą być równoznaczne z ich treścią lub mieć znaczenie

całkiem odwrotne, podobnie jak w interpretacji stosowanej w kulturze Zachodu.

Według wierzeń Zulusów sny odzwierciedlają wyższą rzeczywistość

i w ogóle aktywnie oddziaływują na życie. Rzeczywistość ze snów nie jest ograni-

czona li tylko do tego, co widzialne i słyszalne. Na przykład ból pleców po przebu-

dzeniu oznacza kontakt z duchami.

W swej analizie treści marzeń sennych Zulusów psychiatra S. G. Lee zwraca

uwagę na fakt, że dzielą oni sny na kilka zaledwie grup. Ponadto klasyfikacja ta kon-

centruje się wokół głównych wątków. Lee przeprowadza porównanie marzeń sen-

nych kobiet i mężczyzn, które -jak sądzi - są odbiciem wpływu warunków społecz-

nych i kulturowych. Zwłaszcza treść snów kobiet w znacznym stopniu ulega wpły-

wowi zakazów wprowadzonych przez tubylczą obyczajowość w okresie ostatniego

stulecia. Ogólnie rzecz biorąc są one stosowne do wieku, statusu i roli w społeczno-

ści. Ponadto Lee zaobserwował, że w marzeniach sennych postrzega się pewną sym-

bolikę, odpowiadającą ważnym wydarzeniom w życiu osobistym, a interpretacja tej

symboliki przypomina klasyczną psychoanalizę.

Źródła:

Hexham, Irving: Texts on Zulu Religion: Traditional Zulu Ideas about Cod, Lewiston 1987.

Jedrej, M. C. i Shaw, R. [wyd.]: Dreaming, Religion and Society inAfrica, Leiden 1992.

Lee, S. G.: „Social Influences in Zulu Dreaming", The Journal ofSocial Psychology 47 (1958).

Levy-Bruhl, L.: Primitive Mentality, 1922, reprint, Boston 1966.

Zuni

Z nielicznymi wyjątkami członkowie plemienia Zuni z Nowego Meksyku nie

wymawiają imion zmarłych. Nawiedzenia ze strony tych osób w snach uznają za

262

Zwierzęta

złowieszcze, wymagające odprawienia specjalnych rytuałów „odczyniających".

W jednych wypadkach polegają one na wtajemniczeniu w strukturę plemienną zna-

ną jako Towarzystwo Kaczynów, w innych w strukturę instytucji szamańskiej.

Żywi noszą nazwę shi'nanne („mięso"), a dusza, czyli psyche - pinanne

(„wiatr" lub „powietrze"). Aczkolwiek dusza ma siedlisko w sercu, czyli jest ciałem-

duszą, to w pewnych warunkach może opuszczać ciało, na przykład w transie, pod-

czas praktyk uzdrawiających, śpiewania i snu. Dusza wchodzi w ciało w momencie

narodzin, a opuszcza je w chwili śmierci, choć wówczas nadal jest mocno związana

z ziemskim życiem, na które oddziałuje jako czynnik moralny. Zuni wierzą, że we

śnie część jaźni śpiącego opuszcza ciało wędrując do odległych miejsc w przestrze-

ni i w czasie.

Jedna z teorii dotyczących tego, która część jaźni uczestniczy w marzeniach

sennych, głosi, że umysł lub emocje opuszczają ciało, udając się do świata nocy. In-

na hipoteza zakłada, że to właśnie oddech -pinanne - wychodzi z ciała. Czasownik

„śnić" w języku Zuni jest nieprzechodni, co wskazuje, że w procesie śnienia Zuni

zachowują się biernie. Sny dzielą się na dobre i złe, zależnie od emocji, jakie wzbu-

dzają. Wśród snów złych, czyli koszmarów sennych, wyodrębnia się sny brutalne,

w których śniący jest całkowicie pozbawiony woli.

Zuni opowiadają swoje sny krewnym żony (po zawarciu związku małżeńskie-

go para przenosi się do rodziny kobiety), a także przyjaciołom. Jednakże nie wszy-

stkie marzenia senne relacjonuje się po przebudzeniu, niektóre Zuni opowiadają do-

piero po upływie kilku lat. Treść dawnych snów bywa zarówno przykra, w tym ko-

szmary senne, jak i dobra. Bezpośrednio po przebudzeniu opowiada się wyłącznie

sny złe. Według wierzeń Zuni złe sny, w których zwykle ukazują się zmarli, trzeba

opowiedzieć natychmiast, bo dzięki temu się nie spełnią.

Źródła:

Tedlock, Barbara [wyd.]: Dreaming: Anthropological and Psychological Interpretations, Santa Fe

1992.

Tedlock, Dennis: „In Search of the Miraculous at Zuni" [w:] The Realni ofthe Extra-Human: Ideas

andActions, wyd. Agehananda Bharati, Haga 1976.

Zwierzęta

Obserwacja snów zwierząt od dawna interesowała ludzi. Najstarsze spostrze-

żenia pochodzą z 44 r. p.n.e., a zawdzięczamy je rzymskiemu przyrodnikowi Lukre-

cjuszowi, który opisywał „skurcze ciała psów śpiących przy ognisku" (Hobson,

s. 151). Ale systematyczne badania faz snu zwierząt osiągnęły najwyższy poziom

w latach pięćdziesiątych naszego stulecia. Najpierw William Dement odkrył, że sta-

dium szybkich ruchów gałek ocznych (REM) przejawiają koty, potem nastąpiła se-

ria eksperymentów dwóch uczonych francuskich - neurochirurga Michela Jouveta

i neurologa Francois Micheła. Obaj badacze zaobserwowali u unieruchomionego,

s'piącego kota aktywne EEG, co oznacza, że choć zwierzę jest uśpione, to jego

263

Zwierzęta

umysł pracuje. Odkrycie Jouveta dało asumpt do stwierdzenia, że podczas stadium

REM „mięśnie ciała są aktywnie hamowane". W zasadzie „gdyby nie stłumienie

czynności ruchowych, nasze senne marzenia uzewnętrznialibyśmy ruchami ciała"

(Hobson, s. 150). Ponadto, ponieważ stwierdzono, że koty najaktywniej przeżywają

sny w stadium REM, badania te mogą wskazywać na to, że zwierzęta także mają ma-

rzenia senne, choć oczywiście nie sposób ustalić tego z całkowitą pewnością ze

względu na barierę komunikacyjną.

Aby potwierdzić te wnioski, przeprowadzono odrębne badania na gorylu,

który nauczył się języka migowego. Użył on dwóch połączonych znaków określają-

cych marzenie senne przypuszczalnie w odniesieniu do wizualnych składników snu.

Odkrycia te oraz codzienne obserwacje zachowań zwierząt domowych, które

we śnie warczą i wykonują rozmaite ruchy, prawie na pewno potwierdzają fakt, iż

zwierzęta mają podobnie jak ludzie marzenia senne. Wnioski te jednak podważają

niektóre teorie snów, jak na przykład koncepcję Zygmunta Freuda, że jedynym ce-

lem marzeń sennych jest odreagowanie nieakceptowanych społecznie popędów - co

z całą pewnością nie daje się odnieść do zwierząt.

Źródła:

Anch, A. Michael, Browman, Carl P., Mitler, Merrill M. i Walsh, James K.: Sleep: A Scientific Pm

spective, New York 1988.

Empson, Jacob: Sleeping and Dreaming, London 1989.

Hobson, J. Allan: The Dreaming Brain, New York 1988.

264

symbolika

snów

z r

Wstęp do symboliki snów

W każdej księgarni możecie znaleźć rozmaite senniki, czyli książki, które in-

terpretują sny na podstawie jakiegoś szczególnego ich elementu. Tradycja

układania senników jest bardzo stara, choć dawne i współczesne metody interpre-

tacji marzeń sennych różnią się diametralnie, obecnie bowiem kładzie się nacisk

na psychologiczny ich aspekt. Przed epoką nowoczesnej psychologii i psychoa-

nalizy dominował pogląd, że sny zawierają znaki i przepowiednie przyszłych wy-

darzeń.

Współczesne senniki różnią się bardzo pod względem jakości. Najlepsze dają

wskazówki, jak należy samemu interpretować sny. Najgorsze z niepodważalną pew-

nością interpretują jakiś symbol lub wątek tak, jakby jego znaczenie było zawsze ta-

kie samo.

Sens niektórych snów jest oczywisty, dotyczy to zwłaszcza tych, które stano-

wią odbicie codziennych trosk i doświadczeń, inne znów sprawiają wrażenie zupeł-

nie bezsensownych, dlatego przeważnie nie przywiązujemy do nich wagi. Ponieważ

sny częstokroć przemawiają do nas językiem symboli i obrazów, niektóre najbar-

dziej dziwaczne biorą się stąd, że umysł ma skłonnos'ć do wyrażania zwrotów reto-

rycznych w konkretnej postaci. Jeśli więc komuś się śni, że przychodzi do pracy,

a biuro lub fabryka wygląda jak ul, to może to wskazywać, iż osoba ta myśli o so-

bie, że jest „pracowita jak pszczoła"; albo też może być to odbiciem samokrytycz-

nego odczucia, iż jest się „trutniem".

Inne sny są bardziej złożone i przed przystąpieniem do interpretacji należy po-

znać życie śniącego. Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy symbole są tak

konkretne, jak ul czy pszczoła. Trzeba sobie zadać pytanie, czy dany element wypły-

wa bezpośrednio z naszych skojarzeń, jak w wypadku osoby zapracowanej jak

pszczoła, czy też jest to skutek urazu po pogryzieniu przez te owady. W tym drugim

wypadku znaczenie pszczół we śnie ma czysto osobisty charakter.

Poniższy sennik nie jest z pewnością wyczerpujący, nie pretenduje też do

| wszechstronności w tłumaczeniu snów. Są to raczej sugestie, pomagające w samo-

267

Wstęp do symboliki snów

dzielnym badaniu wartości elementu snu jako symbolu, nie przesądzając o jego osta-

tecznym znaczeniu. Jak zawsze, właściwa interpretacja musi brać pod uwagę odczu-

cie, atmosferę i inne elementy snu. Jeśli czytelnik odniesie wrażenie, że nasza inter-

pretacja jest jego zdaniem niesłuszna, nie musi jej stosować.

- Evelyn Dorothy Olher

268

Agresja ? Agresja w snach może wskazywać na stłumione potrzeby ego lub popęd

seksualny, szczególnie jeśli sam śniący zachowuje się agresywnie. W bardziej ogól-

nym sensie agresja we śnie stanowi odbicie konfliktowych sytuacji w życiu na jawie.

Aksamit ? Pojawienie się tej pięknej materii we śnie może symbolizować emocje

- miękkość, gładkość i elegancję. Jeśli śniący nosi aksamity, może to oznaczać ja-

kieś wyróżnienie.

Aktor ? W psychologii Junga persona - czyli ta strona naszej osobowości, którą

pokazujemy światu - przedstawiana jest jako aktor. Jeżeli nie jesteś aktorem i nie

marzysz o tym zawodzie, sny w którym ty lub inne osoby pojawiają się jako akto-

rzy, odnoszą się do persony. Podobnie jak w wypadku innych symboli wiele zależy

od ogólnej wymowy snu. Jeśli jest ona raczej przykra, sny o graniu częstokroć od-

noszą się do sytuacji, w której czujesz się zmuszony do „odgrywania roli" albo do

zachowań zaspokajających oczekiwania innych.

Aleja ? Może po prostu symbolizować drogę, co z kolei oznacza poszukiwanie,

transformację, przejście z jednego etapu życia do następnego. Aleje mają także inne

konotacje, jak na przykład droga na skróty, boczny trakt lub ślepa uliczka. Aleja nie-

sie z sobą również poczucie zawężenia i ograniczenia, co oznacza, że należy podą-

żać szlakiem dokładnie wytyczonym. We współczesnym społeczeństwie aleje za-

wsze mają złowieszcze konotacje jako miejsce, w którym można zostać zaatakowa-

nym. Podobnie jak w wypadku innych symboli, także i ten należy interpretować na

tle różnych elementów marzenia sennego.

Alkohol ? Znaczenie picia alkoholu we śnie należy rozpatrywać w zależności od

treści snu, jak też od indywidualnych skojarzeń z tą substancją. W sensie negatyw-

nym alkohol oznacza eskapizm, nałóg, skłonności do autodestrukcji. W sensie pozy-

tywnym oznacza towarzyskie usposobienie lub uwolnienie się od zahamowań. Alko-

hol jest również symbolem religijnym, jak wino w chrześcijństwie, a w sufizmie

wskazuje na osiągnięcie stanu mistycznego natchnienia.

Amputacja ? Ma rozmaite konotacje, zależnie od atmosfery snu. Jeżeli nie doty-

czy rzeczywistego usunięcia kończyny, to może oznaczać radykalne usunięcie cze-

goś' z życia. W sensie pozytywnym sen o amputacji może znaczyć, że z życia śnią-

cego zniknie coś, co dotychczas wydawało się bardzo ważne, ale obecnie jest już

zbędne albo niepożądane. W sensie negatywnym oznacza zaniedbanie zdolności lub

269

Symbolika snów

umiejętności symbolizowanych przez odjętą kończynę. Niekiedy oznacza, że spra-

wa, na którą śniący do tej pory nie zwracał uwagi, osiągnie punkt krytyczny.

Aniołowie ? Aniołowie symbolizują czystość i dobroć. Uważa się ich także za

opiekunów i przewodników. Tradycyjnie postrzegani są jako wysłannicy Boga.

W sensie psychologicznym mogą być posłańcami nieświadomości lub wyższej ja-

źni. Jeżeli anioł (który pojawia się we śnie jako postać w bieli) przekazuje śniącemu

jakieś posłanie, oznacza to, że jest ono ważne i należy wysłuchać go ze szczególną

uwagą.

Arbiter ? Spotkanie we śnie arbitra może oznaczać wewnętrzną walkę między

wartościami wyznawanymi przez ego śniącego, a poglądami narzucanymi mu przez

innych. Śniący potrzebuje pomocy w ustaleniu reguł w tym konflikcie.

Artysta ? Artyści są symbolem twórczych zdolności. Sen o artyście przy pracy

może oznaczać stłumione pragnienie i ukryty talent, który powinien znaleźć ujście

w jakiejś twórczej działalności.

Aureola ? Jeśli śniący widzi siebie w aureoli, może to oznaczać, iż jest perfekcjo-

nistą. Kojarzy się też z popularnym powiedzeniem „bardziej papieski niż sam pa-

pież".

Autobus ? Ze względu na fakt, iż jeździmy autobusami od dzieciństwa, mogą one

kojarzyć się rozmaicie. Bywa, że są jedynie scenerią dla innych epizodów snu (czy-

li niekoniecznie mają symboliczne znaczenie). Same w sobie i w odróżnieniu od

prywatnych środków transportu są odzwierciedleniem dążenia do zbiorowego dzia-

łania, a nawet wtopienia się w tłum.

270

Babka ? Babki są symbolem mądrości i opiekuńczości. Pojawienie się we śnie

babci może oznaczać, że śniącego czeka ważna lekcja życia. Babka może być też

odbiciem niezaspokojonych potrzeb dzieciństwa.

Bagaż ? Może oznaczać, że śniący pragnie odpoczynku. Może też znaczyć, że nad-

szedł czas, aby zaczął działać.

Balon ? Balony są jedną z ozdób używanych przy różnych okazjach. W snach nie-

kiedy oznaczają wyzwolenie uczuć lub twórczego natchnienia, a sznurek powstrzy-

muje je od ucieczki. Balon, z którego uciekło powietrze, może oznaczać rozczaro-

wanie.

Bank ? Może symbolizować coś, co powinno zostać zabezpieczone. Oznacza tak-

że solidność, trwałość i bezpieczeństwo. Na podstawie tego, jak śniący gospodaruje

swoim rachunkiem w banku, można określić, czy potrafi zachować równowagę

w życiu zawodowym i prywatnym.

Bańka ? Bańki symbolizują wiele rzeczy - od macicy (zwłaszcza w snach o wy-

dostawaniu się z bańki), przez zabawę („szampański nastrój"), po rozczarowanie

(„złudzenie pękło, jak bańka mydlana"). Dlatego bańki (bąbelki) we śnie należy in-

terpretować w szerszym kontekście.

Bar ? Różnorodność dań w miejscach tego rodzaju nasuwa przypuszczenie, że ja-

kąś' myśl lub sprawę należy przetrawić. Powiedzenie „pokarm dla umysłu" może po-

móc w zrozumieniu takiego snu. Zbyt duża obfitość potraw oznacza zapewne, że

śniący jest zmęczony jakąś sytuacją lub związkiem. Jeśli wyborowi dań towarzyszy

lęk, sen może sugerować odruch walki lub ucieczki przed czymś, co cię chce pochło-

nąć lub że coś cię zżera.

Baran ? Jest pierwszym znakiem w zodiaku. Charakteryzuje się energią, agresyw-

nością i impulsywnością. We śnie może oznaczać, że sytuacja, w jakiej znajduje się

s'niący, wymaga więcej taktu i rozwagi.

Baranek ? „Łagodny jak baranek" - to popularne określenie charakteru pewnych

ludzi. „Baranek ofiarny", „baranek Boży", „wygląda jak baran prowadzony na rzeź"

I- oto inne potoczne zwroty. Sens tego symbolu zależy od innych elementów epizo-

du sennego.

271

Symbolika snów

Bariera ? Może oznaczać, że śniący napotyka jakieś przeszkody w życiu.

Bat ? Jest symbolem władzy i kary. Interpretacja symbolu zależy od tego, czy śnid

cy wymierza karę, czy też jest karany. W obu wypadkach bat oznacza naruszenie

nietykalności cielesnej, dlatego kojarzy się albo z poczuciem winy, albo ze wstydem.

Bezwład ? Sen o niezdolności do poruszania się może oznaczać wewnętrzny brak

elastyczności, zwłaszcza w rozwiązywaniu problemów. Oznacza też, że śniący czu-

je się schwytany w pułapkę. Ludzie dotknięci we śnie katapleksją nie są w stanie

poruszyć się czy uciekać, ale nie musi to mieć głębszego psychologicznego znacze-

nia.

Bęben ? Może oznaczać niemal wszystko - pierwotne popędy, taniec, rytm życia,

przedsiębiorczość, wydalanie. Decydujący jest kontekst, w jakim bęben pojawia się

we śnie.

Biblioteka ? Symbolizuje poszukiwanie wiedzy i nowych idei. Być może śniący

powinien zastanowić się nad sensem życia.

Bieg ? Bieg lub ucieczka mogą oznaczać, że śniący chce uciec od osoby lub sytua-

cji, która go przytłacza. Może też wskazywać na konieczność zwolnienia tempa życia.

Biel ? W kulturze zachodniej jest sybolem czystości w sensie fizycznym i ducho-

wym oraz dostojeństwa. Na Wschodzie biel kojarzy się z żałobą i śmiercią.

Biuro ? Sny o miejscu pracy oznaczają, że śniący ma zbyt wiele do zrobienia, al-

bo zbyt wiele na głowie. Biuro często jest symbolem władzy, pozycji zawodowej

i poczucia własnej wartości. Inne interpretacje wynikają z charakteru biura.

Biżuteria ? Często symbolizuje wartości duchowe. Szlachetnym kamieniom tra-

dycyjnie przypisuje się właściwości uzdrawiające i magiczne. Mogą oznaczać także

bogactwo wewnętrzne.

Bliźnięta ? Pojawienie się we śnie bliźniąt (ludzi lub zwierząt) może oznaczać po-

łączenie przeciwieństw, a także ambiwalentny stosunek świadomości w odniesieniu

do jakiejś idei czy decyzji. Oznacza, że w śniącym współegzystują dwie odrębne

osobowości.

Błoto ? Sytuacja i projekty ulegają zamuleniu przez „błotnistą wodę" emocjonal-

nej chwiejności. Jeśli zmyje się błoto z obuwia lub drogi, mogą pojawić się nowe

rozwiązania i perspektywy.

Bomba ? Symbol ten ma na celu zwrócenie uwagi na jakąś sprawę. Może sytuacja

stała się nazbyt „wybuchowa" i śniący powinien starać się unikać „zaminowanego

terenu". W pewnych przypadkach bomba może oznaczać, że śniący czuje się tak głę-

boko dotknięty, iż lada chwila „eksploduje".

Bóbr ? Bobry mogą symbolizować wiele rzeczy. Nasza kultura przypisuje im po-

mysłowość i pracowitość. Ponieważ zwierzęta te budują tamy, a woda często sym-

272

Symbolika snów

bolizuje emocje, to pojawienie się bobra we śnie może oznaczać stwarzanie emocjo-

nalnych barier.

Ból ? Może być odbiciem autentycznego bólu jakiejś części ciała. Może też ozna-

czać, że ktoś lub coś w życiu śniącego sprawia mu ból w sferze psychiki. Bywa rów-

nież wyrazem bolesnych wspomnień.

Brama ? Oznacza nowe miejsce lub warunki życia. Symbolizuje też „wyjście" ze

starego układu (zob. także Drzwi).

Brat ? Bardzo trudno jednoznacznie zintepretować sen o bracie lub innym bliskim

członku rodziny. Często symbolizuje on szeroko pojętą koncepcję braterstwa (przy-

jaźń, sojusz, braterstwo broni itp.)

Broń ? Broń jest synonimem agresji lub obrony. Być może śniący czuje potrzebę

ochrony przed rzeczywistym lub domniemanym niebezpieczeństwem. Broń symbo-

lizuje również agresywną męską seksualność.

Broń ? Broń zazwyczaj jest symbolem agresywności - zarówno wymierzona

w śniącego, jak i znajdująca się przy nim. Może także wyrażać wewnętrzną walkę

i konflikt uczuć.

Brzask ? Najczęściej kojarzymy go ze światłem (oświecenie, żywotność). Ozna-

cza nowy etap życia, nowy sposób pojmowania, nowy początek, wyjście z mroku.

Brzeg ? Miejsce styku wód i lądu. Może oznaczać, że emocje śniącego zderzają się

z jego ego i psyche, skutkiem czego następuje integracja tych części osobowości.

Brzuchomówstwo ? Oznacza nie ujawniającą się część osobowości. Może też

symbolizować niedostosowanie się śniącego do sytuacji.

Budda ? W kulturze zachodniej Budda przedstawia sobą dobrotliwego mędrca.

0 ile śniący nie ma indywidualnych skojarzeń, sen o Buddzie może wskazywać na

dążenie do osiągnięcia błogosławieństwa mądrości, intuitywnego wglądu, albo

współczucia.

Budynek ? We współczesnym społeczeństwie większość czasu spędzamy w bu-

dynku. A zatem taki element może stanowić tło dla innych wątków snu (to znaczy,

że budynek niekoniecznie musi coś symbolizować). Szczególne rodzaje budynków

oznaczają instytucje lub przedsiębiorstwa, które mają w nich siedzibę (na przykład

budynek szkoły może symbolizować edukację). Budynki, w szczególności domy

mieszkalne, symbolizują jaźń, zwłaszcza ciało fizyczne. Wędrowanie między piętra-

mi wielopoziomowego budynku symbolizuje niekiedy wznoszenie się lub obniżanie

poziomu świadomości.

Bunt ? Oznacza, że śniący nie chce już robić tego, co robi dotychczas, ma dość

związku, w którym trwa. Może też oznaczać, że śniący nie chce konfrontacji z ja-

kimś problemem.

273

Symbolika snów

Burza ? Znalezienie schronienia przed burzą oznacza, że s'niący poradzi sobie

z każdym problemem w pracy i w życiu prywatnym.

Byk ? Jest to symbol wieloznaczny. Może oznaczać, że śniący jest w jakieś spra-

wie zbyt uparty i nieskłonny do kompromisu. Byk oznacza także dużą, potężną („sil-

ny jak byk") i nieco niezdarną osobę, albo też człowieka zdecydowanego („brać by-

ka za rogi").

274

Cebula ? Symbolizuje wielowarstwowy problem, jakby różne aspekty życia, które

należy odkryć i ujawnić. Podobnie jak czosnek, służy jako ochrona przed siłami zła.

Chinina ? Lek stosowany przy gorączce malarycznej. Być może śniący szuka spo-

sobu wyrażenia swych uczuć, ale nie jest w stanie tego uczynić ze względu na sy-

tuację, a wynikłe stąd napięcie przyprawia go o gorączkę.

Chmury ? Chmury symbolizują zawężone pole widzenia. Jeśli są to chmury burzo-

we z błyskawicami, możliwe, że w życiu śniącego pojawią się gniew i złość. Sny

z chmurami często oznaczają zagubienie i brak jasności. Chmury płynące po pogod-

nym niebie zapowiadają wyjaśnienie się zawiłych spraw.

Choroba ? Sen o chorobie oznacza, że należy zwrócić szczególną uwagę na organ,

który pojawił się w sennym marzeniu.

Chrzest ? Chrzest we śnie sygnalizuje, że śniący przechodzi przemianę duchową

na jawie, że staje się kimś innym.

Chwasty ? Oznaczają one, że śniący powinien wyplenić ze świadomości jakieś

koncepcje lub negatywne myśli. Mogą też zapowiadać nową przyjaźń lub związek.

Ciało ? Niekiedy ma na celu zwrócenie uwagi śniącego na stan zdrowia. Ponieważ

tak silnie jesteśmy do niego przywiązani, symbolizuje zapewne również jaźń (na

przykład nagie ciało może oznaczać, iż czujemy się bezbronni i narażeni na wro-

gość). Martwe ciało oznacza zupełnie co innego (zob. także Zmarły/Śmierć).

Ciastka ? Ciasteczka często oznaczają radość z dokonań, z nowego związku,

z osiągniętych sukcesów, które pozostały niezauważone przez śniącego, jego rodzi-

nę, przyjaciół i kolegów.

Ciemność ? Jak wiele innych powszechnie znanych elementów życia codzienne-

go, ciemność ma wiele znaczeń. Jako przeciwieństwo światła symbolizuje zło,

śmierć, lęk przed nieznanym, uczucie zagubienia. Ciemność we śnie często symbo-

lizuje nieświadomość, łono lub niedostrzegane możliwości. Jak w innych przypad-

kach należy ją interpretować w kontekście pozostałych wątków snu.

Cień ? Symbolizuje ukryte aspekty osobowości. Śniący przeważnie tych aspektów

nie akceptuje, dokonuje więc ich projekcji na innych do czasu, gdy je wreszcie uzna

i pogodzi się z nimi.

275

Symbolika snów

Cierń ? Symbolizuje cierpienie. Śniący „pos'więca się" dla innych, staje się „mę-

czennikiem".

Cmentarz ? Znalezienie się we s'nie na cmentarzu wskazuje na smutek i nieutulo-

ny żal, albo też „zmarłą" przeszłość.

Cygan ? Symbolizuje pragnienie swobodnego życia, bez zobowiązań i odpowie-

dzialności, albo marzenie o pełnej przygód wyprawie po skarby.

Czapka ? Pojęcie to ma wiele znaczeń: nakrycie głowy, pokrywa szybu naftowe-

go, os'nieżony szczyt góry, czepek nocny itp. Może symbolizować uwieńczenie ja-

kiejś sprawy, dobrze wykonaną robotę, zakończenie misji.

Czarownica ? W chrześcijaństwie jest symbolem zła. Ideologia New Age przywra-

ca jej cechy bogini-matki ziemi. W znanych legendach na przykład spotykamy złe

i dobre czarownice, a także wróżki-matki chrzestne, spełniające życzenia. Znaczenie

tego symbolu zależy od nastroju snu i od tego, jak śniący postrzega czarownice.

Czas ? Pojawiająca się we śnie kwestia czasu oznacza duże napięcia w życiu śnią-

cego, spowodowane świadomością, że czas ucieka zarówno w sferze zawodowej, jak

i prywatnej.

Czaszka ? Zagrożenie dla życia oznakowuje się czaszką z dwoma skrzyżowanymi

piszczelami - takie nalepki znajdujemy na przykład na trujących substancjach. Znak

ten symbolizował również statki pirackie i Księcia Piekieł.

Czekolada ? U większości ludzi oznacza folgowanie słabościom, może zatem

symbolizować potrzebę specjalnego traktowania i docenienia. Jednocześnie sen

można interpretować w ten sposób, że śniący ostatnio był wobec siebie zbyt pobłaż-

liwy i powinien narzucić sobie pewne ograniczenia.

Czerwień ? Kolor żywotności i energii, symbolizuje serce i krew, ale również

gniew lub wściekłość. Oznacza też rozwiązłość i pragnienie „użycia".

Czwórka ? Oznacza trwały fundament, na którym wszystko się opiera: cztery bo-

ki kwadratu; cztery pory roku; cztery strony świata; cztery elementy (powietrze,

ogień, woda, ziemia); a także cztery rodzaje funkcji umysłu (myśl, uczucie, zmysły

i intuicja).

276

Ćma ? Ćmy żyją w ciemności, ale przyciąga je s'wiatlo. Ćma we s'nie oznacza, że

ujawni się jakiś problem, który śniący stara się skryć przed samym sobą.

277

Dach ? Oznacza osłonę czegoś, co wymaga ochrony. Symbolizuje również barierę

między dwoma stanami świadomości. Przeciekający dach oznacza nowe wiadomo-

ści.

Dąb ? Silne, majestatyczne drzewo symbolizuje trwałość, nieustępliwość, prawdę,

tolerancję i mądrość. Osoba identyfikująca się z nim posiada takie same cechy cha-

rakteru. Wizerunek dębu często występuje jako logo rozmaitych firm, szczycących

się stabilnością.

Delfin ? Duże zbiorniki wody symbolizują nieświadomość, a więc wszystkie

zwierzęta wodne mogą oznaczać wysłanników nieświadomości lub nurkowanie

w niej. Jako morskie ssaki delfiny mogą symbolizować współoddziaływanie świado-

mej (powietrze) i nieświadomej (woda) jaźni, albo myśli (powietrze) i emocji (wo-

da). Są także przewodnikami do nieświadomej sfery osobowości. W ostatnich cza-

sach dzięki badaniom naukowym wiemy, iż delfiny służą nam jako ratownicy.

Demon/Diabeł ? Demony w snach nie muszą zapowiadać zła czy nieszczęścia.

Symbolizują też inteligencję, spryt („diabelnie sprytny, inteligentny"), a nawet se-

ksualność. We współczesnej psychologii jest odpowiednikiem nieświadomości,

zwłaszcza zaś ciemnej strony jaźni.

Dentysta ? Ze względu na skojarzenia z dzieciństwa często symbolizuje strach

i ból, cierpienie znoszone „dla twojego własnego dobra". Dentysta boruje zęby i usu-

wa zepsutą tkankę, zastępując ją sztucznym uzupełnieniem, co w snach może

w przenośni oznaczać zmianę sytuacji życiowej.

Deser ? W naszych czasach jedzenie zajmuje zapewne najważniejsze miejsce

w życiu, zwłaszcza te pyszne, słodkie i tłuste dania, odznaczające się wieloraką sym-

boliką. Deser może symbolizować rozkoszowanie się życiem, dogadzanie sobie, nie-

kiedy przesadne, uroczystość, nagrodę i pokusę. Ponieważ podaje się go na zakoń-

czenie posiłku, często symbolizuje końcowy etap lub realizację projektów.

Deszcz ? Oznacza przemywanie, oczyszczanie. Ponieważ jest niezbędny dla wzro-

stu roślin, symbolizuje także płodność. We śnie może oznaczać nowe cele i sposób

myślenia. Ale deszcz padający z szarych, posępnych chmur symbolizuje pustkę i ja-

łowos'ć.

Dłonie ? Symbolizują budowanie, uzdrawianie i modlitwę. Klaszczące oznaczają

279

Symbolika snów

pełną zgodność poglądów. „Podać pomocną dłoń" oznacza bezinteresowne wspar-

cie. Dłonie mają także negatywne konotacje: „ma ciężką rękę", „ma lepkie ręce".

Załamywanie rąk i mycie dłoni oznacza jakieś zmartwienie, z którym s'niący musi

sobie poradzić.

Dokumenty ? Pewnos'ć siebie przejawia się we śnie w postaci dokumentu potwier-

dzającego tożsamość. Zgubiony lub skradziony portfel, prawo jazdy lub paszport

mogą oznaczać niepewność śniącego co do własnej tożsamości i wiary w siebe.

Dom ? Symbolem tym ujawnia się potrzeba niezależności lub pragnienie uzależ-

nienia. Dom symbolizuje również potrzebę bezpieczeństwa i spełnienia dziecięcych

pragnień. Dom w trakcie budowy s'wiadczy o zmianach w psychice. Stan, w jakim

znajduje się dom (zniszczony, czy też odnowiony i świeżo malowany) także ma swo-

istą wymowę.

Dół ? Jeśli we śnie znajdujemy się w dole, może to oznaczać uczucie beznadziej-

ności jakiejś sytuacji, ale i próby znalezienia wyjścia.

Drabina ? Symbolizuje narzędzie pomagające wspiąć się na wyższy poziom świa-

domości w sferze życia wewnętrznego, jak również lepiej zrozumieć zewnętrzne

uwarunkowania. Mówimy, że ktoś wspina się po drabinie pozycji społecznej i zawo-

dowej, co oznacza poprawę statusu materialnego i towarzyskiego.

Drewno ? Tradycyjne źródło ciepła. W medycynie chińskiej jest jednym z pięciu

elementów diagnostycznych. Symbolizuje życie i wiosnę.

Droga ? Często oznacza kierunek lub cel życia. Jeżeli jest prosta i wąska, znaczy

to, że plany są prawidłowo realizowane. Jeżeli zaś wije się i jest wyboista, oznaczać

to może, że plany śniącego są niesprecyzowane i niepełne, albo że śniący napotka

nieprzewidziane zmiany lub trudności. Zator na drodze oznacza, że śniący winien

być wytrwalszy i pracowitszy, bądź że powinien zawrócić i podążyć inną drogą.

Drzewo ? Określenie „drzewo wiadomości dobrego i złego" oraz przysłowie

„drzewo poznaje się po owocach" świadczą o tym, jak starą historię ma ten archety-

powy symbol. Stan, w jakim znajduje się drzewo i jego wielkość świadczą o tym, jak

śniący postrzega swą siłę i pozycję w świecie.

Drzwi ? Drzwi mają rozmaite znaczenie, w zależności od sytuacji w marzeniu sen-

nym. Drzwi otwarte oznaczają nowe możliwości; przechodzenie przez próg oznacza

przystosowanie się do nowych warunków, albo wejście w nową fazę życia; wybór

między drzwiami oznacza, że trzeba się na coś zdecydować; zamknięte drzwi sym-

bolizują skrywanie lub tłumienie, albo niemożność skorzystania z szansy (zob. tak-

że Brama).

Duchowny (ksiądz, rabin) ? Duchowy autorytet może symbolizować duchowe

potrzeby śniącego. Interpretując taki sen należy wziąć pod uwagę, czy postać du-

chownego emanowała miłością i opiekuńczością, czy też była rozkazująca i potępia-

jąca, wtedy bowiem może ucieleśniać jednego z rodziców śniącego.

280

Symbolika snów

Duchy ? Symbolizują to, czego nie można osiągnąć (mówimy na przykład, że ko-

muś „zabrakło ducha" czyli wiary w jakąś sprawę).

Duszenie ? Dusić kogoś lub być duszonym oznacza, że śniący wypiera ze swego

życia jakiś aspekt swej osobowości, a więc i uczucie zadowolenia,

Duszenie się ? Oznacza silny niepokój związany z ograniczeniami, albo że śniący

czuje się stłamszony z powodu sytuacji czy w związku,

Dym ? Oznacza zakłopotanie i niepokój. Śniący czuje się zdezorientowany i pra-

gnie, aby jakaś sytuacja się wyjaśniła.

Dymisja ? Oznacza, że wykonywana obecnie praca nie pozwala na wykorzystanie

wszystkich zdolności śniącego, ale też i chęć położenia kresu działaniom narzuca-

nym przez innych oraz bycia panem siebie.

Dynamit ? Dynamit lub inne materiały wybuchowe symbolizują w sposób natural-

ny złość, agresję lub inne „wybuchowe" emocje. Niewybuchy wskazują, że ktoś lub

coś może nieoczekiwanie eksplodować. Dynamit używany jest także do fajerwer-

ków, które z kolei symbolizują świętowanie.

Dzieci ? Sny o dzieciach mogą symbolizować wewnętrzne potrzeby emocjonalne.

Mogą też oznaczać chęć powrotu do mniej skomplikowanego sposobu życia. Naj-

częściej symbolizują tęsknotę za przeszłością, za szansą zaspokojenia stłumionych

pragnień i ziszczenia niespełnionych nadziei. Terapeuci zaobserwowali, że rodzice,

którzy utracili dzieci, często śnią o nich dopóki nie pogodzą się ze stratą.

Dzik ? Jest to zwierzę agresywne i niekiedy niebezpieczne. Często używamy go ja-

ko obraźliwego określenia na zachowanie niektórych ludzi: wyzwisko „ty dziku"

oznacza, że uważamy, iż ktoś zachowuje się jak człowiek niecywilizowany. Być mo-

że śniący ma dość pewnych ludzi lub sytuacji?

Dziura ? Dziura w ziemi oznacza pułapkę, jeżeli śnimy o wpadnięciu w nią lub ży-

cie wydaje się nam czarną dziurą. Może również oznaczać, że śniący „chowa się

w mysią dziurę", albo że coś jest przed nim ukryte.

Dźwig ? Unoszenie przez dźwig oznacza, że śniący wznosi się ponad jakąś niemi-

łą sytuację. Dźwig symbolizuje to samo, co wznoszenie się i wysokość.

Dżungla ? Wyraża pierwotną naturę śniącego, tłumioną na co dzień ze względów

towarzyskich i społecznych.

281

Egzamin ? Oznacza lęk przed porażką. Może też przypominać s'niącemu o jakiejś'

niezwykle ważnej sprawie. „Zdawanie egzaminu" symbolizuje również powodzenie

w jakiejś' sferze działalności.

Ekskrementy ? Są to wydalane pozostałości pokarmowe, ale też nawóz i pożyw-

ka dla nowego życia. Ekskrementy rozmaicie się kojarzą, po części dlatego, że

wchodzą w skład wielu zwrotów i mogą je w snach symbolizować. Interpretacja za-

leży w znacznym stopniu od innych elementów marzenia sennego.

Eksplozja ? Może symbolizować gwałtowne przedostanie się do świadomości nie-

świadomych myśli i uczuć. W bardziej ogólnym sensie eksplozja często oznacza

przełom w życiu. W sensie pozytywnym symbolizuje przełamanie barier.

283

Fajka ? Fajka może oznaczać szczęśliwe zakończenie kłopotów* jak w powiedze-

niu M Wypalić fajkę pokoju": Symbolizuje tóż ttiadfOŚć i kontemplację (stereotypowy

wizerunek profesora pykającego z fajki).

Fale ? Woda jest symbolem emocji. Fale wodne, zarówno wzburzone, jak i spokoj-

ne mogą wskazywać na stan emocjonalnej ekscytacji lub wyciszenie.

Farma/Farmer ? Gospodarstwo wiejskie kojarzy się ze wzrostem i pożywieniem.

Wielu mieszkańców miast ma bliskich krewnych na wsi, dlatego w ich snach często

pojawiają się obrazy z dzieciństwa. Wies' kojarzy się też z wczesnym ustrojem spo-

łecznym. Inne skojarzenia to cykle upraw - siew i żniwa.

Figa ? Figi i drzewa figowe symbolizują seks i erotyzm. Wynika to po częs'ci z wi-

zerunków Adama i Ewy, często przedstawianych z listkiem figowym po tym, jak do-

puścili się grzechu pierworodnego.

Fiolet ? Będąc połączeniem błękitu i czerwieni, fiolet w wielu religiach symboli-

zuje sferę duchową, oczyszczenie i oświecenie.

Forteca ? Symbolizuje bezpieczeństwo i ochronę. Być może śniący czuje potrze-

bę skrycia się za jej murami przed nachalnym światem, albo też z rozmysłem odgra-

dza się od niego.

Fotografia ? Oznacza, że w otoczeniu śniącego czai się oszust.

285

Gałązka oliwna ? Jest zwiastunem pokoju, kojarzy się z gołębicą, za której pośre-

dnictwem Bóg przesłał Noemu zapowiedź lepszego świata. Symbolizuje rozwiąza-

nie konfliktów i pojednanie, a także zdjęcie ciężaru z barków śniącego.

Gang ? Sen o członkostwie w gangu może oznaczać potrzebę osiągnięcia celu przy

użyciu siły i zastraszenia. Jeśli natomiast gang zagraża śniącemu, to może świad-

czyć, że czuje on, iż wszystko wokół sprzysięgło się przeciwko niemu.

Gardło ? Skurcz w gardle lub chrypka może znaczyć, że śniący nie potrafi z łatwo-

ścią wyrażać swych myśli i uczuć.

Gazeta ? Jeśli czytaniu gazety we śnie towarzyszy uczucie niepokoju, wskazuje to

na troskę o reputację. Gazeta we śnie może również oznaczać pragnienie zyskania

uznania i sławy.

Gęś ? Gęś przeważnie jest symbolem głupoty („głupia jak gęś"), ale także płodno-

ści i bogactwa. Ze względu na skłonność umysłu śniącego do dosłownego przekła-

I du na senne obrazy znanych powiedzeń, gęś może oznaczać rozmaite sytuacje, na

przykład: „rządzi się, jak szara gęś", „rozmawiają, jak gęś z prosięciem", „niech cię

gęś kopnie" itp.

Gimnastyka ? Symbolizuje zwinność i siłę, czynniki niezbędne do wywikłania się

z trudnych sytuacji i problemów.

Globus ? Globus nieruchomy oznacza panowanie nad własnym życiem. Globus

obracający się symbolizuje sytuację odwrotną.

Glosy ? Szepty lub ledwo słyszalne głosy mogą oznaczać, że wewnętrzna jaźń sta-

I ra się przekonać śniącego, aby uważniej słuchał, aby zauważył coś, co dzieje się

w jego psychice.

Głowa ? Symbolizuje źródło mądrości. Najstarszego lub cieszącego się najwięk-

szym autorytetem członka rodu określamy „głową rodziny".

Głód ? Uczucie głodu we śnie symbolizuje niespełnione marzenia. Śniący pragnie

uznania lub czegoś, co od dawna jest jego marzeniem. Może też znaczyć, że śniący

jest po prostu głodny i powinien coś zjeść.

287

Symbolika snów

Gniazdo ? Ujrzenie lub budowanie we śnie gniazda może oznaczać nowe lokum

lub budowę nowego domu. Kojarzy się z instynktem „gniazdowania", zwłaszcza

u kobiet w ciąży. Może także symbolizować pragnienie powrotu do domu.

Gnicie ? Może oznaczać zwyrodnienie, rozkład jakiegoś układu lub sytuacji.

W sensie bardziej pozytywnym symbolizuje koniec pewnego etapu i początek nowa

g°<

Snom ? Symbolizuje świat magii, pragnień i złudzeii „wewnętrznego dziecka".

Gołąb ? Gołębie, podobnie jak wszystkie ptaki, odznaczają, się bogactwem sym=

boliki: Sami gołębie uosabiają pokój, Ducha świętego, miłość (zwłaszcza jeśli we

feii pojawi się para gołębi).

Gość ? Goście we śnie mogą symbolizować nowe okoliczności, zmiany lub wiado-

mości. Ważne jest, jak przyjmujemy gości: czy są mile widziani, czy też zjawiają się

nie w porę.

Góry ? Wspinanie się po zboczu góry i osiągnięcie szczytu oznacza osiągnięcie ce-

lu. Schodzenie po zboczu symbolizuje powrót po osiągnięciu sukcesu lub porzuce-

nie nieosiągalnego celu. Spoglądanie na góry może oznaczać podejmowanie ważnej

decyzji.

Granat ? Owoc granatu jest symbolem zdrowia i długowieczności. Wiąże się też

z mitem o Persefonie, która została uwięziona w świecie podziemnym (symbolizu-

jącym nieświadomość) dlatego, że zjadła nasiono granatu.

Grób ? Często symbolizuje koniec rodu, zakończenie czyli „śmierć" jakiejś spra-

wy, a nie śmierć w dosłownym znaczeniu. Sygnalizuje konieczność głębokiego prze-

myślenia jakiejś sprawy przed podjęciem decyzji. Ze względu na skojarzenie ze

światem podziemnym, groby we śnie mogą oznaczać nieświadomość.

Grubas ? Bycie we śnie grubasem oznacza, że zanadto sobie dogadzamy w jedze-

niu. Może to być też symbol bogactwa i obfitości. Umysł stara się niekiedy we śnie

przekazać informacje do świadomości drogą dosłownego przetwarzania znanych po-

wiedzeń. Dlatego wizerunek grubasa może oznaczać na przykład „tłusty dowcip",

„tłusty kąsek", „gruby błąd", „kłamstwo grubą nicią szyte" itp.

Grupy ? Grupy ludzi, zwierząt lub obiektów mogą oznaczać zbiorową świado-

mość w sferze umysłu i ducha.

Gry ? Gry we śnie mogą oznaczać odprężenie, zabawę lub współzawodnictwo.

W zależności od skojarzeń z dzieciństwa postrzegamy gry jako znajomość reguł gry,

albo brak umiejętności przystosowania się. Gry mogą dosłownie wyrażać powiedze-

nia takie, jak: „życie, to wielka gra", „gra w ciemno", „grać, aby wygrać" itp.

Gryzonie ? Susły, szczury, myszy i tym podobne zwierzęta denerwują swą obe-

cnością, a ponadto roznoszą choroby, należy je więc zwalczać. We śnie mogą ozna-

czać dokuczliwą sprawę, z którą śniący nie umie sobie poradzić.

288

Symbolika snów

Grzmot ? Oznacza głośne pukanie do drzwi świadomości osoby śniącej, żeby

zwrócić jej uwagę i zmusić do uczenia się. Jeśli towarzyszą mu błyskawice - sym-

bolizuje to oświecenie i inspirację.

Grzyby ? Ponieważ lubią one ciemne miejsca, symbolizują wyzwanie lub niebez-

pieczeństwo, zwłaszcza jeśli są trujące. Dziko rosnące w wilgotnym lesie oznacza-

ją, że śniący może sobie poradzid z niebezpieczną sytuacją dzięki twórczemu myśle-

niu.

Guziki ? Jako zapięcie mają znaczenie podobne jak inne częs'ci garderoby. Ubranie

niekiedy symbolizuje jaźń pokazywaną na zewnątrz, czyli personę. A zatem szezel-

nie zapięte na guziki odzienie może oznaczać skrępowanie pozycją towarzyską,

a rozpinanie guzików - otwieranie się na innych (lub w pewnych przypadkach osła-

bienie hamulców w sferze seksu).

Gwałt ? Symbolizuje gwałtowne wtargnięcie w środowisko śniącego lub wielkie

straty w jego materialnym położeniu.

Gwiazda ? Ważny element wielu systemów mitologicznych. We śnie gwiazdy mo-

gą symbolizować wszystko - od nieba, tajemnicy wszechświata, szczęścia („urodzić

się pod szczęśliwą gwiazdą"), po sławę i fortunę.

Gwoździe ? Służą do łączenia i reperowania rozmaitych przedmiotów. Wszyscy

znamy powiedzenia „być przygwożdżonym", „powiesić na gwoździu" (odstąpić od

realizacji), „wbić ostatni gwóźdź do trumny".

289

Hełm ? Nakrycie służące do ochrony głowy. Może oznaczać, że śniący czuje się

bezpiecznie lub też że szuka poczucia bezpieczeństwa.

Hotel ? Miejsce tymczasowego pobytu, oznacza pragnienie zmiany otoczenia, wy-

rwania się z rutynowych zajęć i sposobu myślenia.

Hulanka ? Może oznaczać, że śniący na jawie prowadzi nieumiarkowany tryb ży-

cia. Jest wyrazem niepokoju w związku z czasem poświęcanym pracy i układom to-

warzyskim, co sprawia, że w jego pojęciu obniża się wartość życia. Należałoby za-

stanowić się, jak zmniejszyć napięcia i stresy codzienne.

Huśtawka ? Symbolizuje zadowolenie i uczucie swobody.

291

Iglaste (rośliny) ? Drzewa i rośliny iglaste, jak sosna, symbolizują nieśmiertel-

ność, ponieważ nie tracą liści nawet zimą. Z tego samego powodu symbolizują

nadzieje, w najcięższej rozpaczy. Ponieważ w naszej strefie kulturowej kojarzą się

z Bożym Narodzeniem, symbolizują również dawanie prezentów.

Igła ? Igła z nitką symbolizuje reperację, zszywanie jakiejś niedokończonej spra-

wy w życiu prywtnym lub zawodowym. Igła w ręku lekarza lub pielęgniarki ozna-

cza leczenie i ulgę w cierpieniu. Być może śniący ma jakieś problemy zdrowotne.

Imiona ? Zapominanie we śnie imienia swojego i innych jest charakterystycznym

przejawem niepokoju. Nadmierne obciążenie na jawie sprawia, że śniący nie potra-

fi identyfikować się z samym sobą i nie uznaje innych ludzi.

Inicjacja ? Sny o obrzędach inicjacji symbolizują zmiany w życiu śniącego, który

wznosi się na wyższy szczebel duchowości. Mogą również oznaczać karierę zawo-

dową lub awans w jakiejść dziedzinie.

293

Jabłka ? Sen o dojrzałych jabłkach tradycyjnie oznacza powodzenie i korzystne

przedsięwzięcie. Jabłka zgniłe lub ogryzki oznaczają, że cel, do którego dąży śnią-

cy, nie zostanie osiągnięty, a jego wysiłki mogą okazać się wręcz szkodliwe.

Jaguar ? Jest symbolem szybkości, zwinności i gibkości, a także mistycznych potęg.

Jajko ? Jest uniwersalnym symbolem pełni, płodności, odrodzenia (lub zmartwy-

chwstania, dlatego spożywamy je w Wielkanoc). Rozbite jajka mogą oznaczać roz-

bite życie lub rozbicie skorupy ochronnej wokół psyche.

Jarzmo ? Ciężki drewniany kołnierz wokół szyi, który w dawnych czasach nakła-

dano na zwierzęta pociągowe, kojarzy się także z karą i niewolą. Jarzmo może być

także symbolem sfery duchowej, albowiem Jezus powiedział: „Moje jarzmo jest wy-

godne, a ciężar lekki".

Jaskinia ? Jest miejscem, gdzie można się skryć. Wyjście z jaskini znaczy ujaw-

nienie się cech osobowości. Jaskinia jest także symbolem macicy, porodu, nowego

życia, kontemplacji lub kreatywności.

Jastrząb ? Symbolizuje bystry wzrok i czujność, a także bezkompromisówość

(często pewnych polityków zalicza się do jastrzębi z tego właśnie względu). W daw-

nych czasach służył także jako królewski posłaniec.

Jazda ? Jazda samochodem, pociągiem lub statkiem może symbolizować poszuki-

wanie własnego przeznaczenia. Może też oznaczać, że jakaś sytuacja czy związek

prowadzi zdaniem śniącego donikąd i że należy „urwać się" na jakiś czas.

Jaźń ? Spotkanie z samym sobą we śnie oznacza, że stanęło się twarzą w twarz

z jakimś nie dostrzeganym dotychczas problemem.

Jedenasta godzina ? Jest to dość powszechny symbol oznaczający, że nadszedł

czyjś czas: śmierć lub nieprzekraczalny termin. Dla niektórych sekt chrześcijańskich

oznacza bliski termin powrotu Chrystusa na ziemię. Sen, w którym ukazuje się tar-

cza zegara ze wskazówkami na godzinie jedenastej może oznaczać niepokój z powo-

du jakiegoś nieprzekraczalnego terminu.

Jedzenie ? Oznacza niekiedy uczestnictwo w biesiadzie duchowej. Może też sym-

bolizować uciechy i uleganie słabościom. W niektórych porzekadłach jedzenie koja-

rzy się z niepokojem („co cię zżera?") lub dominacją („pożreć kogoś żywcem").

295

Symbolika snów

Jeleń ? Zwierzę, na które najczęściej się poluje w naszej szerokości geograficznej,

w sposób naturalny kojarzy się właśnie z polowaniem. Symbolizuje także wdzięk

i łagodność. W bajkach jeleń jest często wysłannikiem wróżek, z tej zapewne przy-

czyny w snach może oznaczać informację płynącą z nieświadomości.

296

Kaczka ? Kaczki należą do ptaków i dlatego mogą mieć wiele znaczeń, zwłaszcza

jeśli śniący widzi je w locie. Są to ptaki wodne, chętnie nurkujące pod wodą, która

jest symbolem emocji i nieświadomości. A więc nurkująca kaczka symbolizuje son-

dowanie emocji lub treści nieświadomości. Wyniesienie czegoś na powierzchnię

oznacza ujawnienie nieświadomych myśli.

Kalejdoskop ? Symbolizuje łączenie się fragmentów w całość, wskazuje na zróż-

nicowanie w obrębie jakiejś sfery, np. doświadczeń, albo też kompletowanie symbo-

licznej układanki.

Kanalizacja ? Symbolizuje zgniliznę, zapewne „psujące się" pozostałości starych

spraw lub związków. Odpadki także są wykorzystywane jako nawozy, mogą zatem

symbolizować regenerację. Być może śniący powinien usunąć ze swego życia zasta-

rzałe układy, a dopiero potem rozpocząć nowe przedsięwzięcie.

Kanapa ? Oznacza potrzebę odpoczynku, leczenia albo leżankę u psychiatry. Mo-

że też symbolizować romantyczną randkę lub doznania „pierwszej miłości" na ka-

napie w salonie.

Kanibalizm ? Kanibalizm w wielu kulturach oznacza dążność do wchłonięcia siły

życiowej ofiary (lub ofiar). Jeśli komuś śni się, że jest ofiarą kanibalizmu, to ozna-

cza, że czuje się „żywcem zżerany" przez pracę, związek lub sytuację. Podobnie jak

kazirodztwo i morderstwo, kanibalizm symbolizuje krańcową formę zakazanych po-

stępków.

Kapelusz ? Symbolizuje kryjówkę (na przykład kapelusz prestidigitatora), a także

skrywanie myśli i uczuć. Różne rodzaje kapeluszy mają rozmaitą symbolikę, w za-

leżności od sytuacji (beret kojarzy się z wojskiem, cylinder - z magią, oficjalnymi

uroczystościami itp.).

Kaptur ? Z zakapturzonymi postaciami wiąże się tajemniczość i śmierć. Kaptur

może oznaczać zarówno pokonanie przeszkód, jak i krycie się przed ludźmi i spra-

wami tego świata.

Kapusta ? Stan tego warzywa we śnie określa, czy jest ono dobrą, czy też złą prze-

powiednią. Jeśli kapusta jest podgniła i brzydko pachnie, może oznaczać jakieś za-

burzenia w otoczeniu lub emocjach śniącego. Świeża kapusta ma właściwości lecz-

nicze i oczyszczające zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej.

297

Symbolika snów

Kara ? Symbolizuje poczucie winy lub wstyd w związku z jakimś' czynem popeł-

nionym przez śniącego. Nawet jeśli karę ponosi inna osoba, śniący prawdopodobnie

winę przypisuje sobie.

Karaluchy ? Owady te kojarzą się z pożywieniem, a także z brudem. Ich pojawie-

nie się może oznaczać, że „pożywienie", którym dusza karmiona jest we śnie, jest

skażone ukrytymi lub niepożądanymi motywami. Warto przyjrzeć się swemu życiu.

Kark ? „Nie nadstawiać karku" oznacza nie wdawać się w ryzykowne przedsię-

wzięcie. „Podnosić kark" to z kolei symbol upominania się o swoje prawa. Interpre-

tacja zależy od odczuć śniącego.

Karzeł ? Karzełki to legendarne ludziki obdarzone magiczną mocą i zdolnością

wróżenia, a zatem są symbolem pomyślności. Mogą też mieć negatywne konotacje,

oznaczają bowiem jakąś' stłumioną sferę osobowos'ci s'niącego.

Kastracja ? Kastracja symbolizuje odrazę do seksu lub niedopasowanie seksualne,

a także lęk przed zatraceniem się w akcie seksualnym. Czasem wyraża głębokie po-

czucie winy, obawę przed dorosłością lub starością. Symbolizuje również zniewie-

ściałość i impotencję.

Klamka ? Symbolizuje zdolność śniącego do kierowania swoimi sprawami. Może

także oznaczać zmianę w jego życiu.

Klasa ? Sen o grupie szkolnej, której jest się uczestnikiem lub nauczycielem może

symbolizować szkołę życia lub autorytet w życiowych kwestiach. W niektórych tra-

dycjach ezoterycznych sen o znajdowaniu się w klasie szkolnej oznacza, że podczas

snu dusza pobiera nauki w „wewnętrznym wymiarze" sfery duchowej. Sny tego ty-

pu mogą też mieć związek ze statusem społecznym, politycznym i ekonomicznym,

a nawet z czyjąś wyjątkowowścią (na przykład „jest klasą sam(a) dla siebie"). Kla-

sa wiąże się też z podziałami, rozwarstwieniem, uprzedzeniami, rasą, kolorem, prze-

konaniami (na przykład świadomość przynależności do klas społecznych w In-

diach).

Klasztor ? Może oznaczać, że śniący potrzebuje spokojnego miejsca i samotności,

żeby przemyśleć swoje sprawy lub że szuka duchowego wsparcia. Może także sym-

bolizować oderwanie od głównego nurtu życia.

Klatka ? Klatka we śnie wskazuje, że śniący czuje się osaczony lub że pragnie

uciec od krępującej go sytuacji lub związku.

Klepsydra ? Symbolizuje upływ czasu, koniec etapu w realizacji jakiegoś przed-

sięwzięcia.

Klucz ? Symbolizuje sekret, a także tajenie uczuć. Ten, kto trzyma klucze, ma do-

stęp do wszystkiego, o czym śniący myśli.

Kłótnia ? Oznacza wewnętrzny konflikt wartości i światopoglądów, albo konflikt

z osobą mającą władzę.

298

Symbolika snów

Kochanek ? Piękny kochanek lub kochanka we śnie symbolizuje specjalny dar dla

wewnętrznej jaźni. Oznacza uznanie własnej wartos'ci i zdolnos'ci.

Kogut ? Pojawienie się tego ptaka we s'nie można rozmaicie interpretować. Jest jak

„budzik"zapowiadający nowy dzień. Może też symbolizować niewdzięczne zadanie,

perfekcjonizm i brutalną demonstrację władzy. Zapewne oznacza wezwanie dla

śniącego, aby się zbudził.

Kokon ? Kokon, to bezpieczne miejsce, w którym człowiek przechodzi proces

uzdrowienia i transformacji. Pojawiający się we śnie może świadczyć o tym, że śnią-

cy czuje się nadmiernie obciążony troskami życia codziennego i pragnie odpoczyn-

ku. Sen tego rodzaju wskazuje miejsce, w którym świadomość może odbudować i na

nowo tworzyć formy wyrazu, albo ujawnić nowe cechy osobowości.

Kolejka górska ? Oznacza ona, że śniący przeżywa wzloty i upadki, przeważnie

z winy własnej lub innej osoby.

Kolory ? Barwne sny oznaczają energię, ponieważ kolory są efektem drgania fali

świetlnej. Pojedynczy kolor można interpretować wyłącznie w kontekście stosunku

śniącego do tego koloru. Na przykład czerwień może dla jednej osoby oznaczać mi-

łość, intymny związek i seks, a w innym śnie lub dla kogoś innego oznacza krew,

śmierć i zniszczenie. Czerń bywa odbierana jako kolor zła, czarów (czarne koty), na-

tomiast są ludzie, dla których oznacza on wykwint i elegancję.

Kolumna ? Kolumny reprezentują siłę i trud, jako że podtrzymują stropy. Symbo-

lizują też ład i organizację (kolumny liczb w księgowości, kolumny żołnierzy w woj-

sku). Kolumny w snach oznaczają, że śniący stara się nie uginać pod ciężarem

(trosk) lub podtrzymywać innych materialnie i moralnie.

Kołdra ? Zszywana z kawałków może odzwierciedlać rozmaite aspekty życia oso-

by śniącej połączone w jedną całość; chroni przed chłodem i ogrzewa ciało i duszę.

Kołnierz ? Kołnierze symbolizują uwięzienie i przymus (na przykład „wziąć ko-

goś za kołnierz"). Oznaczają także dopełnienie lub zakończenie jakiegoś działania,

podobnie jak założenie kołnierza dopełnia ubiór. Wskazują, że coś lub ktoś' znajdu-

je się pod nadzorem (jak więzień), albo sprowadzony zostaje do roli bezwolnego na-

rzędzia (jak niewolnik). Sny tego rodzaju mogą symbolizować pracę nie przynoszą-

cą efektów, albo krępujący związek.

Koto ? Może oznaczać zakończenie przedsięwzięcia lub trwanie jakiejś sytuacji.

Koło jest również symbolem sfery duchowej, oznacza więc, że nic nie ma początku

i końca. Może także kojarzyć się z sytuacją, w której wszystko kręci się „w błędnym

kole".

Kompozytor ? Wielu sławnych muzyków czerpie inspirację z marzeń sennych.

Być we śnie kompozytorem oznacza twórcze zdolności w jednej lub kilku dziedzi-

nach.

299

Symbolika snów

Koń ? Potężne zwierzę, symbol godnos'ci i otwartego działania. Jeśli śniący dosia-

da konia, oznacza to, że w pełni panuje nad swym życiem. Sny tego rodzaju symbo-

lizują też popęd seksualny.

Kopalnia ? Schodzenie do kopalni oznacza głębokie rozeznanie sytuacji lub pro-

blemu. Symbolizuje również sferę podświadomości, z której można wydobyć cenne

wartości.

Kopanie ? Kopanie we śnie może oznaczać podkopywanie reputacji lub pozycji,

poszukiwanie czegoś zgubionego lub zapomnianego, albo próbę zatajenia niemiłych

zdarzeń z przeszłości. Każdy ruch w dół może także symbolizować dokopywanie się

do nieświadomości, aby lepiej zrozumieć samego siebie.

Koperty ? Koperty we śnie zwykle oznaczają oczekiwanie lub okazję. Zamknięte

wskazują na to, że śniący nie wykorzystał szansy. Jeśli śniący z niecierpliwością

oczekuje otwarcia koperty, może to znaczyć, że na jawie spotka go sukces.

Korespondencja ? Otrzymywanie obfitej korespondencji we śnie może oznaczać,

że śniący czeka na spóźniające się ważne pismo lub przesyłkę. Pisanie listów ozna-

cza, że śniący ma jakąś zaległą korespondencję do wysłania.

Korytarz ? Często jest to symbol nieświadomego przejścia zarówno do życia, jak

i do śmierci. Oznacza też wyższy poziom świadomości lub nowe doświadczenie,

a także podróż w nieznane.

Korzenie ? Znaczenie korzeni we śnie kryje się w nieświadomości. Głęboko wra-

stające w ziemię są symbolem głębi jaźni i wyrażają potęgę duszy. Wystające ponad

ziemię oznaczają ujawnienie się tych cech. Korzenie mogą również symbolizować

koncepcję źródła i pochodzenia.

Kostium ? Oznacza świadomie lub nieświadomie skrywane aspekty osobowości

śniącego lub innego człowieka (zob. także Ubranie).

Koszmar ? Nieumiarkowanie w sferze umysłu, ciała i ducha powoduje senne ko-

szmary. Są one sygnałem, że należy poważnie zreorganizować swoje życie.

Kosztowności ? Znalezienie cennych przemiotów może oznaczać odkrycie wła-

snych wartościowych cech i przywrócenie szacunku dla samego siebie. Zapewne

śniący czuje potrzebę ponownej oceny swojego znaczenia w świecie.

Kości (do gry) ? Zaliczają się do gier hazardowych, są zatem symbolem szczęścia

lub pecha (przykład: „rzucić kości").

Kościół ? Najczęściej oznacza coś świętego dla śniącego, albo że jego modły lub

modły innych ludzi zostały wysłuchane. Może także świadczyć o głębokiej wewnę-

trznej potrzebie duchowego wsparcia lub pokuty.

Kość ? Kości symbolizują śmierć, w sensie dosłownym i przenośnym, a także

uczucie odarcia czy pozbawienia czegoś. W sensie mniej złowieszczym kości mogą

oznaczać strukturę czegoś.

300

Symbolika snów

Kot ? Koty są uosobieniem niezależności i siły, a także zwierzęcych aspektów oso-

bowości. Reprezentują również pierwiastek żeński, pomyślność i seksualność.

W snach objawiają swe powszechnie znane cechy, jak „gładkość", „przebiegłość",

„podstępność". Czarownica z kotem na ramieniu zazwyczaj symbolizuje zło i nie-

szczęście. Mówi się o ludziach złośliwych, że mają „kocią" naturę. Negatywne i po-

zytywne skojarzenia tworzą wokół tych zwierząt aurę tajemniczości. Znaczenie po-

jawienia się kota należy interpretować w powiązaniu z innymi elementami snu.

Kotwica ? Kotwica zazwyczaj ma pozytywne konotacje: bezpieczeństwo, stabili-

zację i poczucie wylądowania w bezpiecznym porcie w czasie sztormu. Duże zbior-

niki wodne symbolizują częstokroć nieświadomość (lub emocje), a także budowanie

porozumienia z nieświadomością. Wówczas kotwica oznacza trwałe związki z nie-

świadomością lub schronienie przed „burzą" emocji. Utrata kotwicy wskazuje na

niesterowność. W sensie mniej pozytywnym kotwica symbolizuje opór wobec zmian

lub kurczowe trzymanie się poczucia bezpieczeństwa. Znaczenie tego symbolu tak-

że zależy w znacznym stopniu od innych wątków marzenia sennego.

Kozioł ? Powiedzenia typu „kozioł ofiarny", „uparty jak kozioł" oznacza, że zwie-

rzę to kojarzy się nam z różnymi sytuacjami. Jest także symbolem erotycznej witał -

ności, co znajduje szczególny wyraz w wizerunku satyra lub bożka Pana w mitolo-

gii greckiej.

Kradzież ? Kradzież we śnie oznacza, że śniący czuje się czegoś pozbawiony, a je-

go potrzeby mogą być zaspokojone w miejscu dokonania kradzieży - na przykład

w domu, w pracy lub w szkole.

Krawat ? Może symbolizować wiązanie końca z końcem. Jeżeli krawat jest zbyt

mocno zaciągnięty, oznacza to, że jakaś niewygodna dla śniącego sprawa powoduje

jego niepokój (zob. także Węzeł).

Kret ? Jest to zwierzę żyjące pod ziemią, symbolizuje więc myśli płynące z głębi

podświadomości, sekrety wydobyte na światło dzienne.

Krew ? Krew ma wiele znaczeń, może symbolizować rozmaite doświadczenia.

Wiele z nich nie wymaga interpretacji (na przykład krew menstruacyjna oznacza

płodność; mówimy też o „zimnej krwi", o „krwi na dłoniach" itp.). Krew często

symbolizuje żywotność. Brutalne, krwawe sceny często pojawiają się w snach

w chwilach emocjonalnych uniesień.

Krowa ? Krowa symbolizuje bierność, uległość i płodność, a także żywienie i speł-

nienie, jeśli czeka na wydojenie. Pasące się spokojnie krowy oznaczają pomyślność

i szczęście.

Król ? Bardzo ważny symbol zarówno w dobrym, jak i w złym sensie. We śnie mo-

że ucieleśniać szefa, ojca lub samego śniącego.

Królik ? Królik jest symbolem magii, szybkości i płodności. Niewykluczone, że

śniącego czekają niespodziewane dobre nowiny, które wyskoczą jak królik z cylin-

301

Symbolika snów

dra magika. A może będzie to wiadomos'ć o tym, że w drodze jest potomek? Sen

0 króliku oznacza szczęście, zwłaszcza jeśli śniący nosi przy sobie zasuszoną łapkę

tego zwierzęcia.

Kruk ? W chrześcijaństwie kruki są symbolem diabła i zła, a także nieczystości

1 śmierci, albowiem żywią się padliną. Ponieważ są również symbolem transforma-

cji, często towarzyszą magom i czarnoksiężnikom.

Krzesło ? Może oznaczać chęć, aby usiąść na chwilę i zastanowić się nad kolej-

nym etapem działania. Jeśli śniący podaje komuś krzesło, to znaczy, że musi prze-

myśleć jakąś sprawę. Jeżeli ktoś podaje mu krzesło, oznacza to, że powinien posłu-

chać życzliwej rady. Lecz jeśli „siedzi jak na rozżarzonych węglach", to powinien

być ostrożny.

Książę/Księżniczka ? Sen o rodzinie królewskiej może oznaczać szacunek i uzna-

nie dla umiejętności pokonywania przeszkód w życiu zawodowym i osobistym.

Książka ? Często jest symbolem wiedzy i mądrości. Zakurzone stare książki mo-

gą oznaczać zapomnianą wiedzę, albo poprzedni „rozdział" w życiu śniącego. Inne

znaczenia znajdują odbicie w powiedzeniach typu „mól książkowy" czy „książkowa

wiedza" (jako wiedza teoretyczna, przeciwstawiana mądrości życiowej). Dla osoby

wychowanej w tradycji chrześcijańskiej książka może symbolizować Biblię i Boskie

przykazania.

Księżyc ? Symbolizuje emocje i sposób ich ujawniania. Przypływy i odpływy

mórz pod działaniem faz Księżyca często znajdują odzwierciedlenie we wzros'cie

i zmniejszeniu się napięcia energii emocjonalnej ludzi. Symbolika Księżyca w dużej

mierze zależy od tego, w jakich okolicznościach pojawia się on we śnie.

Kuchnia ? Symbolizuje strawę dla ducha i dla ciała. Rodzaj przygotowywanej po-

trawy określa typ pożywienia, jakiego potrzebuje organizm śniącego.

Kura ? Symbol głupoty i plotkarstwa („kura domowa").

Kurz/Zakurzony ? Kurz kojarzy się z pracą na roli, a zatem symbolizuje płodność

i wzrost. Wszystko, co znajduje się pod ziemią, oznacza, nieświadomość. Ponieważ

w życiu społecznym wymagana jest czystość, kurz jako „brud" ma wiele znaczeń -

od poczucia winy, poprzez niegodziwość („brudne ręce"), po seksualność („brudne

myśli").

Kwadrat ? Oznacza trwałość, a we śnie może symbolizować potrzebę stabilizacji.

Kwadrat jest także symbolem siły i trwałości (kwadratowa szczęka, plecy).

Kwarantanna ? Oznacza, że śniący czuje potrzebę odizolowania się od ludzi lub

okoliczności, które jego zdaniem zatruwają życie jego i rodziny.

Kwartet ? Oznacza, że śniący potrzebuje innych osób, aby osiągnąć równowagę

w interesach lub w życiu prywatnym.

302

Symbolika snów

Kwiat ? Kwiaty są symbolem piękna, subtelności, łagodności i powabu, oraz głębi

jaźni. W systemie jogi na Wschodzie i w zachodniej tradycji ezoterycznej kwiaty

oznaczają punkty energetyczne zwane czakrami („kołami")- Powiedzenie „rozkwit

duchowy" bezpośrednio kojarzy się z kwiatem. Ponadto umysł śniącego często do-

słownie przenosi w sferę świadomości zwroty potoczne, na przykład „w kwiecie

wieku".

303

Labirynt ? Symbolizuje wikłanie się sprawy, do której należy podejść w sposób

prostszy i bardziej bezpośredni. Może także wyrażać uczucie „szczura w labiryn-

cie", czyli obezwładniający lęk przed sytuacją bez wyjścia.

Laboratorium ? Symbolizuje sytuację, która wystawia na próbę uczucia i przeko-

nania, a także budzi obawy.

Lalka ? Lalki symbolizują dzieci, dzieciństwo lub dziecinny charakter. W zależno-

ści od scenerii marzenia sennego mogą również uosabiać personę lub cień. Symbo-

lizują też elegancję (jako manekiny), urodę („laleczka"), manipulację (kukiełki)

i zemstę („lalki voodoo").

Las ? Jako część przyrody nie zdominowana przez człowieka, las stanowi symbol

nieświadomości. Wędrówka po lesie oznacza badanie tej sfery osobowości. Las jest

też miejscem ucieczki przed kłopotami codzienności.

Latanie ? Latanie jest powszechnie występującym motywem marzeń sennych.

Może oznaczać, że ktoś „wysoko mierzy", że „wzniósł się ponad otoczenie". Sym-

bolizuje także swobodę i radość. Zygmunt Freud łączył latanie z pożądaniem se-

ksualnym, Alfred Adler - z pragnieniem dominacji, a Carl Gustav Jung - z pra-

gnieniem uwolnienia się od krępujących ograniczeń.

Latarnia morska ? Jest symbolem dotarcia do bezpiecznego portu, przewodnic-

twa po mrocznych obszarach nieświadomości lub wśród rozszalałych emocji.

Lawina ? Lawina oznacza uczucie przytłoczenia, przeważnie przez emocje,

których dana osoba nie potrafi wyrazić ze względu na swój „zimny", opanowany

sposób bycia.

Lądowanie ? Lądowanie samolotu oznacza uczucie spełnienia. Być może śniący

miał wrażenie, iż sprawy wymykają się spod jego kontroli, lecz w chwili lądowania

czuje się znowu panem sytuacji.

Lekarstwo ? Jest to bardzo znaczący symbol. Symbolizuje rozwiązanie zarówno

znanych, jak i nie uświadamianych problemów. Oznacza też, że we śnie odwiedzają

nas „przewodnicy duchowi".

Lekarz ? Lekarz symbolizuje uzdrawianie lub pragnienie uzdrowienia, zarówno

w sensie fizycznym, jak i psychicznym. Oznacza też autorytet, być może nawet wyż-

305

Symbolika snów

szą jaźń. Dla osoby zainteresowanej niekonwencjonalnymi metodami leczenia lekarz

tradycyjny reprezentuje konwencjonalny nurt medycyny jako przeciwieństwo natural-

nego uzdrawiania.

Lew ? Symbolizuje odwagę, siłę i okrucieństwo. Jako król zwierząt symbolizuje

także władczość, przywództwo i zwierzchnictwo („lwia część")- Interpretacja zależ-

na jest w znacznym stopniu od innych elementów snu.

Lęk ? Obawy, troski i niepokoje, które staramy się stłumić na jawie, często znajdu-

ją wyraz w snach pełnych lęku.

Lilia ? Uważana jest za kwiat symbolizujący świat duchowy. Jej aromat pobudza

gruczoły i czakry (os'rodki energetyczne), łagodzi i sprowadza na człowieka błogo-

sławieństwo spokoju.

Lis ? Lisy są symbolem chytrości i zmyślności. W dawnych czasach symbolizowa-

ły diabła. Ze względu na wspomniane cechy często kojarzono je z uwodzicielską ko-

biecością, urodą i wdziękiem.

Lodówka ? Symbolizuje strawę dla ciała i ducha. Jeśli śniący stoi przed pełną pro-

duktów, otwartą lodówką i niczego z niej nie bierze, oznacza to spełnienie wszyst-

kich marzeń, których sobie jeszcze nie uświadamia.

Lody ? Najczęściej kojarzą się nam z dzieciństwem. W sferze psychicznej mogą

oznaczać, że śniącemu udało się roztopić lody stłumionych emocji.

Lotne piaski ? Mogą symbolizować utratę gruntu pod nogami i pogrążanie się

w emocjach. Może to być również odzwierciedlenie braku kontroli nad interesami

lub życiem prywatnym.

Lotnisko ? Możliwe, że zacznie się coś nowego, jakieś przedsięwzięcie. Jeżeli sa-

molot ze snu nie może oderwać się od ziemi, nastąpi krótka zwłoka w realizacji. Lot-

nisko oznacza też przemianę w życiu.

Lód ? Lód często wskazuje na stan emocjonalny śniącego, który być może nie

uświadamia sobie, że jego uczucia są zablokowane i „zmrożone". Jeśli lód załamał

się pod śniącym, może to oznaczać, że „stąpa on po kruchym lodzie" i powinien

obrać inną drogę, żeby nie narażać się na porażkę.

Lustro ? Jest odbiciem wnętrza psyche. Jeśli lustro jest czyste, to odbija prawdzi-

wą jaźń. Doświadczenie to może być zarówno wstrząsające, jak i przyjemne, w za-

leżności od tego, jak wiele nieprawdziwych cech dana osoba okazuje światu. Stłu-

czone lub zamglone lustro jest odbiciem zniekształconych wyobrażeń o świecie.

306

Łabędź ? Tradycyjnie już jest on symbolem piękna, wdzięku i dostojeństwa. Mo-

że również symbolizować pożegnanie lub zakończenie jakiejś sprawy („łabędzi

śpiew").

Łańcuch ? Symbolizuje „nierozerwalne więzy" szczęśliwego związku małżeń-

skiego, albo brakujące ogniwo w procesie rozwiązywania problemu lub zagadki. Se-

kwencja zdarzeń tworzy reakcję łańcuchową. Łańcuch może też oznaczać idee i opi-

nie świadczące o przywiązaniu do starego sposobu myślenia i działania. Śniący

prawdopodobnie pragnie uwolnić się z krępujących go okowów, włączyć się w nurt

nowych idei, poznać nowych ludzi lub dziedziny.

Łóżko/Sypialnia ? Łóżka i sypialnie mają rozmaite znaczenia - od snu i odpo-

czynku, po seks i małżeństwo. W snach o małżeństwie lub romansie stan łóżka (po-

słanego lub nie) można interpretować jako komentarz do aktualnego związku.

Przedmioty znajdujące się pod łóżkiem mogą oznaczać, że nie wszystko w tym

związku zostało ujawnione.

Łzy ? Łzy często symbolizują oczyszczenie i ulgę, co może oznaczać, że śniący

przechodzi proces uzdrawiania.

307

Maczuga ? Użyta jako broń przez s'niącego lub przeciwko niemu, wskazuje odpo-

wiednio na uczucia agresji lub pokory.

Madonna ? Jest symbolem błogosławieństwa, boskiego pierwiastka mistycznej

matki, dawczyni życia i piękna.

Magia ? Ma pozytywne i negatywne konotacje. W sensie pozytywnym symbolizu-

je twórczy umysł, który osiąga to, do czego s'niący dąży. Natomiast czarna magia jest

symbolem zła i osiągania tego, czego się pragnie, za pomocą „magicznych sztu-

czek".

Magik ? Sen o magiku wykonującym sztuczki może oznaczać, że sprawa, z którą

śniący ma do czynienia, kryje w sobie pułapki. Magik może też być symbolem krea-

tywności albo zła.

Magnes ? Oznacza bliższe przyjrzenie się jakiejś sprawie, wymagającej zbadania

lub wyłaniającej się z nieświadomości. Symbolizuje także szczególny rodzaj siły -

„magnetyzm". Niekiedy oznacza niewytłumaczalne uczucie zainteresowania czymś.

Makijaż ? We śnie symbolizuje pragnienie ukrycia swego prawdziwego oblicza

przed światem. Z drugiej strony śniący może odnosić wrażenie, że makijaż upiększy

twarz, ukazując ją światu w pełni blasku i sukcesu.

Malowanie ? Wskazuje na chęć ukrycia czegoś, ale może również oznaczać odno-

wę lub rekonstrukcję malowanego przedmiotu. O znaczeniu tego symbolu decydują

powody, dla których śniący wziął się za malowanie, może być to bowiem wyraz je-

go zdolności twórczych.

Małżeństwo ? Symbolizuje poświęcenie się dla drugiej osoby. Oznacza też sym-

boliczne scalenie rozdartych aspektów osobowości (zob. także Panna młoda/Pan

młody).

Mandala ? Mandala ma bardzo złożoną symbolikę. Zazwyczaj ma formę koła lub

kwadratu, a jej wzór służy do koncentracji umysłu podczas medytacji. W tym stanie

umysł ulega uzdrowieniu i uporządkowaniu, przywrócona mu zostaje harmonia.

W psychologii Jungowskiej manadala reprezentuje jaźń. Sen o mandali oznacza, że

śniący powinien wejrzeć w siebie, albo że w jego życiu na jawie zachodzą pozytyw-

ne zmiany.

309

Symbolika snów

Mapa ? Posługiwanie się we s'nie mapą oznacza poddanie się wskazówkom wiodą-

cym w kierunku realizacji potrzeb danej osoby, jak i doświadczeń rozwijających

osobowość.

Marchew ? Marchew jest symbolem dobrego wzroku, zwłaszcza jeśli śniący ją lu-

bi. Jest także symbolem płodności, ponieważ kojarzy się z królikami. W porzekadle

o „kiju i marchewce" symbolizuje przynętę.

Marsz ? Maszerowanie w szeregu żołnierzy z udziałem orkiestry wojskowej lub

uczestnictwo w demonstracji symbolizuje zbiorowe działanie. Marsz w pojedynkę

oznacza, że śniący „chodzi własnymi drogami".

Maska ? Noszenie we śnie maski może oznaczać zasłanianie prawdziwego oblicza

w obawie przed śmiesznością lub zdemaskowaniem.

Masochizm ? Kara nałożona samemu sobie jest niewspółmierna do przewinienia.

Masochizm fizyczny symbolizuje też masochizm w sferze psychologicznej.

Maść ? Symbolizuje potrzebę uzdrowienia i uładzenia problemów w życiu śniące-

go.

Matka ? Matka daje życie, miłość i pokarm. Dziecko w objęciach matki symboli-

zuje bezpieczne schronienie i wygodę. Ujrzenie własnej matki symbolizuje przewod-

nictwo i opiekę. Jeśli śniąca osoba widzi siebie jako matkę, oznacza to troskę o sie-

bie lub o inne bliskie osoby. Może być również symbolem negatywnym, jeśli śnią-

cemu matka źle się kojarzy.

Mdłości ? Oznaczają oczyszczenie i uregulowanie niezdrowej sytuacji w życiu

śniącego.

Mechanizm ? Znajomość działania jakiegoś mechanizmu wskazuje, że zwracamy

uwagę na szczegóły. Jeśli ktoś śni, że chciałby działać jak mechanizm, może to ozna-

czać, że jego wizerunek samego siebie lub związek wymaga naprawy.

Metal ? Metale są twarde, ale ciągliwe, symbolizują siłę i charakter. Są też zimne,

a ponieważ kojarzą się nam ze współczesną technologią, symbolizują odhumanizo-

wane aspekty cywilizacji.

Meteor ? W dawnych czasach wierzono, że ujrzeć meteor pędzący po niebie lub

posiadać jego kawałek oznacza dar z nieba, dlatego tak chętnie wypatrujemy „spa-

dających gwiazd" na nocnym niebie. Ujrzenie meteoru we śnie oznacza, że śniący

bardzo czegoś pragnie.

Metro ? Dotarcie do miejsca przeznaczenia dzięki podziemnej kolejce oznacza, że

śniący dąży do realizacji celu za pośrednictwem nieświadomości.

Mgła ? Symbolizuje poczucie zagubienia, niemożności odnalezienia drogi. Utoż-

samiana jest też z nieświadomością, którą śniący pragnie poznać i zrozumieć. Mgła

także ma na celu przysłonięcie czegoś, zarówno w dobrym, jak i złym znaczeniu.

310

Symbolika snów

Miasto ? Interpretacja snu o mieście w dużym stopniu zależy od osobistego sto-

sunku i skojarzeń śniącego. W dawnych czasach miasto było synonimem gwaru i ru-

chu o zdecydowanie pozytywnych konotacjach, miejscem, gdzie można było sprze-

dawać wyroby, kupować żywność, dobra materialne i usługi. Powstało wiele utwo-

rów sławiących miasta. Współcześnie uważamy, że jest to siedlisko zbrodni, narko-

tyków i brutalności policji.

Miecz ? Symbolizuje pokonanie przeszkód, a także problemy wymagające zdecy-

dowanych działań. Śniący może być zmuszony do użycia miecza, albo też oznacza

on w jego rękach władzę i determinację.

Mięso ? Oznacza, że śniący dotarł do sedna jakiejś sprawy czy problemu. Może też

oznaczać, że śniący wie czego chce.

Miksowanie ? Sny tego rodzaju zdarzają się podczas procesu łączenia przedsię-

biorstw, albo w czasach integracji społecznej, politycznej lub gospodarczej.

Miód ? Słodycz miodu to jak słodki smak sukcesu. Może również oznaczać zbyt

wiele słodyczy („słowa ociekające miodem"). Śniący pragnie być mniej podatny na

zranienia i bardziej otwarty w stosunkach z innymi.

Mleko ? Symbolizuje matczyny pokarm życia. Jeśli śniący dostaje mleko, to tak

jakby otrzymywał silne duchowe wsparcie. Jeśli sam komuś podaje mleko lub je pi-

je, świadczy to, że jego życie przepełnione jest miłością. Być może pragnie uprawiać

zawód wymagający opiekuńczości.

Młodość ? Wspomnienia z młodości we śnie mogą symbolizować wczesne aspek-

ty osobowości. Niewinność pobudza i ożywia jaźń i psyche.

Młotek ? Symbolizuje siłę przebicia, ale także siłę niszczącą. Kojarzy się z popu-

larnym powiedzeniem: „wbić coś komuś młotkiem do głowy".

Młyn ? Mielenie ziarna na mąkę może symbolizować rozchwianie osobowości

i fałszywy obraz samego siebie.

Mnich ? Mnich jest symbolem dyscypliny duchowej, ascetyzmu i wiedzy metafi-

zycznej. Znaczenie tego symbolu zależy od światopoglądu śniącego.

Monocykl (rower jednokołowy) ? Jazda na rowerze o jednym wielkim kole ozna-

cza pełną kontrolę nad sprawami zawodowymi i prywatnymi. Jeśli jednak jazda jest

niepewna i chwiejna, kierowanie swymi sprawami w pojedynkę może okazać się

rozwiązaniem nie najlepszym w odniesieniu do pewnych sytuacji.

Morderstwo ? Symbolizuje agresję i stłumioną złość wobec siebie i innych. Jeśli

śniący dopuszcza się morderstwa, zapowiada to usunięcie poważnych przeszkód

i znaczącą transformację.

Morze ? Symbolizuje w pewnych wypadkach „morze uczuć" w tajemniczych głę-

binach nieświadomości; jeśli śniący żegluje w małej łódeczce po bezmiarze wód,

311

Symbolika snów

oznacza to uczucie zagubienia i bezradności. Podróż w dużej, bezpiecznej łodzi po

wzburzonym morzu symbolizuje umiejętność radzenia sobie w trudnych warunkach.

Jeśli morze jest wzburzone, oznacza to niepokój. Wysokie fale symbolizują brak pa-

nowania nad sytuacją. Obawa przed morskimi potworami, które w rzeczywistości

nie istnieją, to irracjonalne lęki. Jeśli śni się wam, że na otwartym morzu łapiecie

wielkie ryby, oznacza to wielką szansę. Każda z tych sytuacji kojarzy się ze snem

o morzu, należy zatem ten epizod snu rozpatrywać w kontekście innych elementów,

zwracając szczególną uwagę na atmosferę, w jakiej ma on miejsce.

Most ? Często dosłownie oznacza podróż. Ponadto symbolizuje przemiany w ży-

ciu. Ponieważ woda jest symbolem nieświadomości i emocji, obraz mostu we śnie

może być strukturą zapobiegającą pogrążeniu się w nieświadomości lub w emo-

cjach. Ponadto most łączy dwa brzegi. Trzeba brać pod uwagę każde z tych znaczeń,

przede wszystkim w kontekście innych elementów snu.

Motyl ? Niekiedy motyle mają taki sam zakres znaczeniowy jak ptaki. Jednakże ze

względu na proces przepoczwarzania stanowią zdecydowanie symbol transformacji,

a także piękna i zapładniania.

Mrówki ? Mimo niepozornego wyglądu mrówki odznaczają się bogatą symboli-

ką. W sensie pozytywnym symbolizują pracowitość i zdolność przewidywania (po-

nieważ przechowują zapasy na ciężkie czasy), a także umiejętność przystosowania

się i działania w grupie. Mieszkańcy nowoczesnych osiedli nie lubią mrówek, bo

włażą do jedzenia podczas pikniku lub spacerują po kuchni, traktują je więc na rów-

ni z wszelkim domowym robactwem. Podobnie jak w wypadku innych symboli, po-

jawienie się mrówek we śnie należy interpretować w zależności od innych elemen-

tów snu.

Muszla ? Symbolizuje łono i pragnienie powrotu do bezpiecznego w nim schronie-

nia.

Muzeum ? Symbolizuje cenne koncepcje i wrodzone uzdolnienia, które po odku-

rzeniu powinny ujrzeć światło dzienne. Stosunek śniącego do muzeów jest odbiciem

jego poglądów wobec dóbr materialnych.

Muzyka ? Słuchanie lub komponowanie muzyki symbolizuje wyrażanie emocji.

Może także oznaczać igranie z czyimiś uczuciami lub wygrywanie ich na swoją ko-

rzyść. Niebiańska muzyka jest jak strawa dla duszy, oznacza szczególny dar niebios

dla śniącego.

Mycie ? Mycie się symbolizuje usuwanie pozostałości niefortunnych doświadczeń

lub emocji.

Mysz ? Symbolizuje bieganinę i przemykanie, pragnienie ukrycia się i uniknięcia

zasadzki.

312

Nagość ? We śnie oznacza wystawianie się na ciosy, bezbronność, wstyd lub przy-

łapanie na czymś niegodnym. Nagość niemowlęcia symbolizuje pragnienie swobo-

dy lub wolności przekonań. Nagość kojarzy się także z brakiem skrępowania i lek-

ceważeniem zakazów.

Nagroda ? Otrzymanie nagrody może oznaczać, iż śniący w swoim mniemaniu za-

służył na uznanie w związku z jakimiś zasługami.

Nasienie ? Symbolizuje reprodukcję życia wśród ludzi, zwierząt i roślin. Może

oznaczać zasianą w umyśle śniącego myśl, która rozwinie się w nowe doświadcze-

nie.

Nić ? Niekiedy oznacza związek śniącego ze światem, jak na przykład pępowina.

Symbolizuje także nawiązanie i umacnianie związków.

Niebo ? Jeśli jest czyste i błękitne, symbolizuje spokój i swobodę wyrażania. Jeśli

pochmurne i posępne - oznacza smutek i kłopoty.

Niestrawność ? Oznacza, że śniącemu coś „leży na wątrobie" i że chętnie pozbył-

by się tego kłopotu.

Niewierność ? Sny o niewierności często oznaczają, że śniący ma poczucie winy

dotyczące sfery stosunków seksualnych.

Noc ? Ciemność nocy we śnie często oznacza, że jakaś sytuacja nie jest jasna lub

że trzeba wstrzymać się z decyzją. Jeśli sceneria nocy sprawia śniącemu przyjem-

ność, oznacza to odpoczynek i rozrywkę.

Noga ? Powiedzenie „poczuć grunt pod nogami" oznacza, że śniący odzyskał pew-

ność siebie i potrafi kierować sytuacją. Nogi symbolizują także ruch, bieg.

Nos ? Nos jest symbolem energii i mądrości. Powiedzenia „zwąchać coś" albo

„pchać nos w cudze sprawy" powinny dać śniącemu do myślenia. Może wścibski są-

siad lub partner w interesach za bardzo interesują się twoimi osobistymi sprawami.

„Podpierać się nosem" może oznaczać, że śniący za bardzo angażuje się w pracy lub

w innych dziedzinach życia.

Notatnik ? Robienie notatek oznacza, że śniący stara się „być w kursie". Notatni-

ki często śnią się ludziom przygotowującym wystąpienie lub wykład.

313

Symbolika snów

Nóż ? Oznacza, że śniący powinien ujawnić dręczące go lęki. Może znaczyć „cios

w plecy", albo że śniący padł ofiarą lub też sam dokonał aktu przemocy. Jest rów-

nież symbolem męskiej seksualnos'ci, kojarzy się z agresywnymi zachowaniami.

Nurkowanie ? Z punktu widzenia psychoanalizy Freuda nurkowanie w wodzie

oznacza stosunek seksualny. Woda w snach symbolizuje często nieświadomość, tak

więc zagłębianie się w niej jest równoznaczne z poznawaniem tego aspektu osobo-

wości. W sensie bardziej przyziemnym może oznaczać borykanie się na jawie z ja-

kimś zadaniem.

314

Oaza ? Oznacza potrzebę odpoczynku od warunków lub związku, który nas przy-

tłacza. Woda odżywia duszę i psyche. Być może należy zwrócić baczniejszą uwagę

na jakąś sprawę. Niekiedy oaza wskazuje też na konieczność wzięcia urlopu.

Obcy ? Obcy we śnie oznacza trudności z przystosowaniem się do nowej sytuacji.

Obcy z kosmosu oznaczają, że śniący ma uczucie, iż naruszona została jego prywat-

ność.

Obcy ? W psychologii Freuda obcy we śnie oznacza zetknięcie się z ukrytą w mro-

ku częścią psyche. Według wierzeń chińskich obcy we śnie jest duszą przybywającą

z zaświatów.

Obierki ? Obrana skórka lub obieranie czegoś może oznaczać odrzucenie starego

sposobu myślenia lub warunków, albo odrzucenie niepotrzebnych pozorów.

Objazd ? Jest to jednoznaczny symbol. Oznacza, że albo napotkaliśmy przeszko-

dę w jakiejś dziedzinie życia, albo że postanowiliśmy uniknąć bezpośredniej kon-

frontacji i szukamy okrężnej drogi.

Obrączka ? Sen o obrączce może świadczyć o pragnieniu utrwalenia związku,

a nawet gotowości zawarcia małżeństwa. Obrączka jako koło symbolizuje pełnię

osobowości śniącego.

Oddawanie moczu ? Ma wiele znaczeń - od nieakceptowanych form uprawiania

seksu, po ujawnienie się tłumionych emocji.

Odkrycie ? Odkrywanie ma dwa znaczenia: ujawnienie czegoś skrytego oraz doko-

nanie odkrycia. W pierwszym znaczeniu oznacza raczej niepokój niż rzeczywiste

ujawnienie tajemnicy. W drugim - może symbolizować wejście w nowy etap życia

lub nową fazę rozwoju osobowości, na przykład powrót do normalności po wstrząsie.

Odmowa ? Często symbolizuje stare idee, warunki czy problemy, które zostały lub

powinny być wyrzucone z podświadomości s'niącego.

Odnawianie ? Oznacza, że stare poglądy i zwyczaje zostają zastąpione nowym

sposobem patrzenia na świat i stosunki z ludźmi.

Odpadki ? Oznaczają to wszystko, czego należy się pozbyć. We śnie symbolizują

też odrzucone cechy osobowości, które należałoby przewartościować.

315

Symbolika snów

Odrętwienie ? Brak czucia w ciele oznacza, że śniący znajduje się w stadium

REM (szybkich ruchów gałek ocznych), w której człowiek czasowo nie jest w sta-

nie poruszać się. Może też być i tak, że sen wywołuje tak silne emocje, iż unierucha-

mia mięs'nie.

Odrodzenie/Zmartwychwstanie ? Sen o ponownych narodzinach lub zmart-

wychwstaniu może s'wiadczyć o potrzebie zastanowienia się nad sprawami, których

s'niący dotychczas unikał. Może też oznaczać kolejną szansę odnalezienia czegoś, co

wydawało się stracone na zawsze.

Odrzucenie ? Może oznaczać, że śniący pragnie uwolnić się od uczuć czy okolicz-

ności.

Ofiara ? Jeśli s'niący jest ofiarą lub widzi, że ktoś inny staje się ofiarą, może to

oznaczać sytuację, wobec której czuje się bezradny. Ponieważ wątek ofiary/wybaw-

cy jest dość powszechny w codziennym życiu, we śnie może również odnosić się do

doświadczeń z przeszłości, kiedy to śniący stał się ofiarą kogoś lub czegoś.

Ofiara ? Sen o ofierze może oznaczać, że śniący uważa się za „męczennika", bo

tak wiele energii i czasu poświęca innym. Warto zastanowić się, czy nie lepiej roz-

począć działalność bardziej produktywną i przynoszącą więcej satysfakcji.

Ogień ? Ogień ma bardzo złożoną symbolikę. Może znamionować namiętność,

gniew, ducha, gotowanie, oczyszczające obrzędy, transformację, oświecenie i zni-

szczenie. W codziennym języku często spotykamy ogień w popularnych powiedze-

niach: „ogień i woda", „palić żywym ogniem", „dolewać oliwy do ognia", „igrać

z ogniem" itp. Znaczenie ognia należy interpretować na tle innych elementów snu.

Ogier ? Ucieleśnia siłę, odwagę i niezależność. Jazda na ogierze oznacza, że s'nią-

cy posiada te same cechy.

Ognisko ? Symbolizuje prapoczątek, szansę rozpoczęcia wszystkiego od nowa,

miejsce, do którego zwracamy się w poszukiwaniu wartości i siły. Stanowi element

wielu rytuałów.

Ograniczenie ? Jakakolwiek forma ograniczenia we śnie oznacza zawód w życiu

zawodowym i prywatnym. Śniący może podlegać ograniczeniom, może też narzucać

je innym.

Ogrodnik ? Może symbolizować duchowego opiekuna, anioła stróża, duchowego

przewodnika lub Boga. Jeżeli śniący jest ogrodnikiem, to sen ten oznacza, że powi-

nien zatroszczyć się o potrzeby wyższego rzędu.

Ogród ? Pełen kwitnących roślin jest symbolem psychiki i oznacza rozwój duchowy,

przejście od celów ziemskich do wyższych, a także spokój i harmonię. Zapuszczony,

pełen chwastów oznacza, że śniący winien zatroszczyć się o swe potrzeby duchowe.

Ojciec ? Ma równie jak matka silny wpływ na kształtowanie się psychiki dziecka.

Pojawienie się we śnie ojca lub oznaczającego go symbolu niezwykle trudno jest in-

316

Symbolika snów

terpretować, ponieważ jego znaczenie zależy od osobistych doświadczeń każdego

z nas. Ogólnie mówiąc ojciec uosabia władzę, autorytet, opiekę, prawo, odpowie-

dzialność i tradycję. Ojciec jest współtwórcą nowego życia, jak Bóg.

Okno ? Wyglądanie przez otwarte lub zamknięte okna symbolizuje światopogląd

(„okno na świat"). Może również symbolizować ważne spostrzeżenia odnośnie wła-

snego życia.

Oko ? Oczy kojarzą się nam z wieloma rzeczami, dlatego trudno jest interpretować

ich symbolikę. Oznaczają mądrość, wiedzę, oświecenie, spostrzegawczość, a także

bogów i boginie. Może być zezowate, ślepe lub wpół przymknięte. Bywają spojrze-

nia przeszywające („przejrzał (a) mnie na wskroś"); inne zaś są niebezpieczne

(„gdyby spojrzenie mogło zabijać", „złe oko").

Okrąg ? Ma wiele znaczeń, zależnie od dziedziny: całkowitość liczb w matematy-

ce, duchową jednię wyobrażaną przez koło i mandalę, ochronę przed złem poprzez

rytuał rysowania wokół siebie kręgu, zwrócenie na coś uwagi przez okrążanie danej

sprawy lub rzeczy. Może też wyrażać frustrację - poruszanie się w błędnym kole.

W sensie towarzyskim oznacza bycie „w" odpowiednim kręgu przyjaciół. Więzy

uczuciowe i małżeńskie znajdują wyraz w obrączce, czyli okrągłym kawałku meta-

lu na palcu, na szyi lub w nosie. W psychologii Jungowskiej okrąg symbolizuje ar-

chetyp jaźni (zob. także Zero).

Okulary ? Oznaczają, że trzeba się jakiejś sprawie lepiej przyjrzeć. Spoglądanie na

s'wiat przez „różowe okulary"oznacza, że nie liczymy się z rzeczywistością.

Olbrzym ? Może być symbolem czegoś przyjaznego i dobrego, albo na odwrót -

przerażającego i groźnego. Oznacza też na przykład olbrzymie przeszkody w życiu

s'niącego.

Oliwa ? Symblizuje sferę religijną (namaszczanie świętymi olejami przed śmier-

cią, podczas chrztu, w trakcie uroczystości kościelnych). Symbolizuje też osobę

nadmiernie gładką, obłudną. Olej skalny (ropa naftowa) oznacza wielkie bogactwo

wydobyte z ziemi lub bogactwo wartości duchowych.

Ołów ? Jest symbolem ciężaru, może oznaczać, że w nieświadomości śniącego ja-

kaś sytuacja „ciąży mu jak ołów".

Ołtarz ? Znaczenie ołtarza zależy od innych wątków snu, jak również od indywi-

dualnych skojarzeń. Co innego symbolizuje we śnie kapłana, a co innego we śnie ko-

goś, kto nigdy nie brał udziału w religijnej ceremonii. Jeśli nie kojarzy się z wiarą

czy wspólnotą religijną, często oznacza ofiarę (na przykład rezygnację czy ustęp-

stwo, symboliczne lub rzeczywiste), poświęcenie (na przykład małżeństwo) lub no-

wy początek.

Omdlenie ? Oznacza, że śniący jest przeciążony na jawie zbyt wieloma problema-

mi zawodowymi i dokucza mu finansowa odpowiedzialność.

317

Symbolika snów

Opadanie ? Sen o opadaniu - w windzie lub w innym pojeździe - może symboli-

zować obniżenie energii lub pozycji. Oznacza też schodzenie w nies'wiadomość, aby

odnaleźć samego siebie.

Opar ? Podobnie jak mgła opar s'wiadczy o zamęcie w umyśle, a także o pragnie-

niu, aby widzieć sprawy wyraźniej.

Opat ? Sen o przełożonym klasztoru może mieć odniesienie do pojęcia autorytetu,

zarówno s'wieckiego, jak i religijnego. Niekiedy symbolizuje przewodnika duchowe-

go-

Operacja ? Operacja dokonywana we s'nie na s'niącym może oznaczać zastarzały

konflikt, który uległ załagodzeniu (został „wycięty"). Jeśli to osoba s'niąca dokonu-

je operacji, znaczy to, że tkwiący głęboko w nieświadomości problem został ujaw-

niony i uleczony. Należy także brać pod uwagę wcześniejsze dos'wiadczenia śniące-

go (mogą to być wspomnienia rzeczywistego zabiegu chirurgicznego).

Orgia ? Sen o orgii oznacza stłumione pragnienia id, potrzebę ujs'cia dla seksual-

ności i zmysłowości. Wskazuje na potrzebę rozładowania nagromadzonych sił wital-

nych.

Orzech ? Orzechy oznaczają „zamrożenie" pomysłów i zdolności twórczych do

czasu, gdy nastaną warunki bardziej sprzyjające ich ujawnieniu. Symbolizują także

„jądro" jakiejś koncepcji lub sytuacji.

Orzech włoski ? Jego jądro przypomina kształtem ludzki mózg. We śnie może

oznaczać dużą aktywność umysłową. W wielu kulturach orzech symbolizuje ogrom-

ną radość i korzyści.

Orzet ? Podobnie jak inne ptaki ma on bogatą symbolikę, zwłaszcza natury ducho-

wej. Kojarzy się też ze słońcem. Często spotykanym mitologicznym motywem jest

orzeł walczący ze zwierzętami naziemnymi, co można rozumieć jako walkę ducha

lub umysłu (orzeł) z bardziej przyziemnymi potrzebami i dążeniami. Orły są trady-

cyjnym symbolem dostojeństwa i władzy (szczególnie w królewskich herbach), a we

śnie reprezentują ojca lub animusa. Oznaczają także dumę, gwałtowność i odwagę.

Osioł ? Zwierzę to jest symbolem ciężkiej pracy i niebywałego uporu, a także tę-

poty.

Ośmiornica ? Może oznaczać osobę lub sytuację, która zupełnie omotała śniące-

go. Albo przeciwnie - osoba śniąca jest nadmiernie zaborcza w stosunkach z inny-

mi ludźmi. Jeśli na jawie śniący opuszcza dom lub rzuca pracę, może to symbolizo-

wać szczególne przywiązanie do jednego z członków rodziny (na przykład matki lub

współmałżonka), albo do pracodawcy lub kolegów. Jeżeli atmosfera snu jest pozy-

tywna, ośmiornica może oznaczać, że ktoś jest zaanagażowany w zbyt wiele spraw.

Otyłość ? W psychologii otyłość najczęściej tłumaczy się niską samooceną

i nadmiernym poddawaniem się uczuciom łęku i wyparcia. Pokłady tłuszczu mają

318

Symbolika snów

chronić śniącego przed zaangażowaniem się i działaniem, symbolizują beznadziej-

ność i bezradność zamiast siły i władzy, strach, że odrzucenie będzie jedyną nagro-

dą za wysiłek. Otyłość symbolizuje także niekiedy przysłowie, że „zanim ten tłusty

schudnie, chudy zginie".

Owady ? Oznaczają, że śniącemu dokucza jakaś sytuacja lub osoba w życiu na ja-

wie.

Owca ? Oznacza brak twórczych impulsów i nowatorskich działań. Śniący pozwa-

la innym kierować własnym życiem.

Owoce ? Mają bardzo zróżnicowaną symbolikę - od pierwiastka transcendentalne-

go, jaźni, obfitości, po wiedzę duchową (zob. hasła dotyczące poszczególnych owo-

ców). Ponieważ umysł we śnie ma tendencje do dosłownego przekazu popularnych

powiedzeń, owoce mogą oznaczać niemal wszystko: „zakazany owoc", „owoce pra-

cy" itp.

319

Pagórek ? Wspinanie się bez możliwości osiągnięcia szczytu oznacza brak powo-

dzenia w jakimś przedsięwzięciu. Dotarcie do szczytu zapowiada sukces.

Pająk ? Zwykły domowy pająk symbolizuje zawiłą sieć, którą snuje osoba s'niąca

lub w którą sama wpadła. Może także oznaczać, że czuje się nadmiernie skrępowa-

na aktualnym związkiem.

Pakowanie ? Pakowanie się przed podróżą lub przeprowadzką może oznaczać po-

ważne zmiany w życiu. Symbolizuje też porzucenie starych koncepcji lub układów.

Palec ? Palce i kciuki mają bogatą symbolikę ze względu na różnorodność gestów,

jakie za ich pomocą wykonujemy - od pogróżek, po wskazywanie drogi. Palce ma-

ją także specyficzne znaczenie ze względu na noszone na nich ozdoby (na przykład

obrączki ślubnej), znajdujemy je także w popularnych powiedzeniach („wskazać

palcem winnego"). W psychologii Freuda palce mają symbolikę falliczną. Specyfi-

ka gestu we śnie wskazuje na jego znaczenie.

Palma ? Liść palmowy jest w chrześcijaństwie symbolem triumfu Chrystusa nad

śmiercią, czego wyrazem jest palmowa niedziela przed Wielkanocą. Może oznaczać

zwycięstwo nad przeciwnikiem i błogosławieństwo dla śniącego. Może również

symbolizować oazę, a więc urlop.

Panna młoda/Pan młody ? W psychologii Junga postacie te uosabiają animę

(u mężczyzn) i animusa (u kobiet). W tradycyjnej interpretacji symbolizują czystość

i niewinność. Oprócz oczywistej symboliki małżonka lub przyszłego małżonka, pan-

na młoda lub pan młody mogą uosabiać partnera (na przykład w interesach) (zob.

także Małżeństwo).

Papuga ? Ten piękny ptak lasów tropikalnych może symbolizować raj, z którego

się wywodzi. Ponieważ można go nauczyć ludzkiej mowy, może także symbolizo-

wać kogoś, kto mechanicznie powtarza słowa lub działania innych („papuguje").

Para ? Gwizd i obłok pary może symbolizować stan emocjonalny śniącego wobec

jakiejś kwestii lub sytuacji. „Być pod parą" oznacza pełną gotowość do rozpoczęcia

działania lub przedsięwzięcia. Może jednakże symbolizować również gniew na ko-

goś lub na coś i potrzebę „wypuszczenia pary".

Paraliż ? Niezdolność do ruchu oznacza, że śniący nie jest w stanie panować nad

sytuacją, albo że powinien w tej sprawie powstrzymać się na jakiś czas od działania.

321

Symbolika snów

Parasolka ? Otwarta chroni śniącego przed zalewem emocji ukrytych w nieświa-

domości. Zamknięta oznacza, że śniący wystawiony jest na bezpośrednie oddziały-

wanie uczuć i emocji.

Pasterz ? Symbolizuje tę część psyche, która wspomaga i troszczy się o śniącego,

prowadząc go właściwą drogą.

Paw ? Przepiękny ptak o charakterystycznym ubarwieniu i niezwykłym wdzięku

wyraża dumę, a nawet wyniosłość, co może odnosić się również do sposobu bycia

osoby śniącej, która jest „dumna jak paw" i pragnie, żeby wszyscy podziwiali jej do-

konania.

Penis ? Uniwersalny symbol męskości, symbolizuje energię, siły żywotne, seksu-

alność i płodność. W zależności od płci śniącej osoby, może oznaczać niewyładowa-

ną energię seksualną lub symbolizować orientację seksualną.

Perła ? Perła kojarzona jest z pierwiastkiem żeńskim, przyciąganiem Księżyca, in-

tuicją i wodą (wszystkie te elementy symbolizują nieświadomość). Macica perłowa

wyścielająca muszle skorupiaków symbolizuje płód i życie. Perły mogą także koja-

rzyć się z „perłami mądrości" (nowe koncepcje i odkrycia) lub z „perłami rzucany-

mi przed wieprze" (bezskuteczne starania, aby przekazać innym swą wiedzę).

Pępek ? Symbolizuje źródło życia i odżywianie. Interpretacja zależy od innych ]

elementów snu i od odczuć śniącego.

Pętla ? Szubienica z pętlą jest symbolem lęku i zmartwienia. Pętla wokół czyjejś

szyi oznacza złość, a nawet wściekłość na kogoś lub na coś.

Picie ? Ponieważ woda jest symbolem nieświadomości, picie jej wskazuje na czer-

panie informacji z jej źródła. Picie alkoholu oznacza zarówno szukanie przyjemno-

ści, jak ucieczkę. Upojenie alkoholowe często porównuje się do mistycznej ekstazy,

tak więc picie alkoholu we śnie może świadczyć o „pragnieniu" duchowej natury.

Piekło ? Symbol męki i tortur. We śnie może oznaczać, że znajdujemy się w sytu-

acji bez wyjścia, oddawszy kierowanie jakąś sprawą w obce ręce.

Pielęgniarka ? Oznacza potrzebę opieki i leczenia. Czasem świadczy o trwającym

procesie uzdrawiania. Może też oznaczać, że jakaś nieprzyjemna sprawa znajduje

pozytywne rozwiązanie.

Pieniądze ? Pieniądze we śnie są zazwyczaj symbolem poczucia własnej wartości

i szacunku dla samego siebie. Jeśli we śnie przyśni się duża suma pieniędzy, jest to

dobry omen. Gdy natomiast komuś śni się, że zgubił pieniądze, oznacza to, że wy-

czerpują się źródła wewnętrznej energii. Pieniądze symbolizują niekiedy inwestowa-

nie energii w samego siebie, w karierę zawodową lub w rodzinę.

Pień ? Pień drzewa może symbolizować samoocenę i osobowość. Pień z grubą ko-

rą oznacza silną, szorstką i wytrwałą osobowość. Pień pokryty cienką powłoką bez

kory, to osobowość niezwykle wrażliwa, ale równocześnie twarda.

322

Symbolika snów

Piersi ? Kobiece piersi we śnie wskazują najpewniej na potrzeby seksualne. Sym-

bolizują również karmienie, w sensie fizycznym i emocjonalnym, a także pierwia-

stek macierzyński. Obnażone piersi kojarzą się przypuszczalnie z uczuciem bez-

bronności wobec innych.

Pies ? Pies należy do grupy zwierząt, które w naturalny sposób charakteryzują -

w sensie negatywnym i pozytywnym zarazem - nasze drugie, „zwierzęce" ja. Jed-

nakże jako pierwsze udomowione zwierzę symbolizuje wiele aspektów życia - od

chodzenia „stadem", polowania („wywąchuje" zwierzynę łowną), lojalności („naj-

lepszy przyjaciel człowieka"), złorzeczenia („traktować jak psa"), zmęczenia („zmę-

czony jak pies"), kiepskiego nastroju („warczy jak pies"), po przymilność („merda

ogonkiem jak pies"). Jako strażnik podziemnego świata (Cerber w mitologii grec-

kiej) pies jest także posłańcem nieświadomości. O znaczeniu symbolu psa decydu-

ją, jak zwykle, jeszcze inne elementy snu.

Pięta ? Ma niekiedy taką samą symbolikę jak stopa (brutalnos'ć i ucisk). Jako część

ciała mająca najbliższy kontakt z ziemią i pyłem, może oznaczać podstawę lub podłe

pochodzenie, osoby niskiego stanu, godne wzgardy i potępienia. Pięta kojarzy się

z częścią obuwia pod nią, czyli z zelówkami. Jeśli są zdarte, oznacza to, że śniący

powinien poświęcić jakiejś ważnej sprawie więcej uwagi. Może również symbolizo-

wać podatność na zranienie (pięta Achillesowa).

Piorun ? Może symbolizować nagłe olśnienie („jak piorun z jasnego nieba"),

a także oczyszczenie i uzdrowienie błyskiem światła.

Pióra ? Pióra oznaczają to samo, co ptaki. Ponieważ napełnia się nimi poduszki

i kołdry, symbolizują również miękkość i ciepło. Niekiedy pojawiają się jako do-

słowne odczytanie przez śniący umysł powiedzeń znanych z codziennego życia:

„lekki jak piórko", „stroić się w cudze piórka, „obrosnąć w piórka".

Pióro ? Jako przedmiot służący do pisania często kojarzy się z wyrafinowaniem

i dobrym pochodzeniem. Symbolizuje wysoki status społeczny, prestiż, styl, udawa-

ną uprzejmość i afektację. We śnie może stanowić inspirację do spisywania myśli

i marzeń sennych.

Pisanie ? Pisanie lub obserwowanie osoby piszącej może oznaczać, że śniący pra-

gnie nawiązać kontakt z kimś lub z własną nieświadomością.

Pistolet ? Mierzenie z pistoletu oznacza, że śniący zdąża do jakiegoś celu. Jeśli

pojawieniu się pistoletu towarzyszy uczucie gniewu lub bezradności i strachu, wska-

zuje to na działanie mechanizmów obronnych śniącego, pistolet zaś może symboli-

zować siłę konieczną do walki z agresywnością i złością na jawie.

Piwnica ? Najniższa kondygnacja budynku to naturalny symbol podświadomości.

Schodzenie do piwnicy może oznaczać powrót do stłumionej przeszłości.

Piwnica ? Oznacza bogactwo i powodzenie, spełnienie twórczych zamierzeń,

wielkie szczęście w przyszłości.

323

Symbolika snów

Planeta ? Symbolizuje odkrywanie innych „światów" - nowych wymiarów myśli

i tworzenia - albo też nową przygodę.

Plecy ? Oznaczają, że śniący być może przyjmuje na siebie zbyt wielką odpowie-

dzialność i jest nadmiernie obciążony codziennymi sprawami.

Plecy ? Ze względu na skłonność umysłu do dosłownego odczytywania przenośni,

plecy we śnie mogą symbolizować popularne przysłowia, na przykład „mieć ple-

cy"(liczyć na protekcję).

Płaszcz ? W słowie tym zawierają się rozmaite formy utajniania, o czym świadczy

choćby powiedzenie: „robić coś pod płaszczykiem...". We śnie płaszcz jako część

garderoby sugeruje, że śniący czuje potrzebę ochrony lub stara się coś ukryć.

Plot ? Symbolizuje przeszkodę, ale i ochronę. Stanowi także odbicie pewnych po-

tocznych powiedzeń: „samotny jak kołek w płocie", „trafić kulą w płot".

Pług ? Symbolizuje nowe pomysły i projekty, przygotowywanie gleby pod nowy

siew i plony.

Pływanie ? Zbiorniki wody symbolizują nieświadomość i emocje. Pływanie ozna-

cza zatem zagłębianie się w sferze emocji lub poznawanie nieświadomości (sny te-

go rodzaju nawiedzają ludzi poddających się terapii). Ponieważ pierwsze dziewięć

miesięcy życia spędzamy w środowisku wodnym, pływanie jest więc także symbo-

lem narodzin i odrodzenia.

Pływy ? Ponieważ woda symbolizuje emocje, fale pływowe mogą oznaczać sytua-

cję wywołującą wzburzenie emocji, z którym śniący musi sobie poradzić.

Pocałunek ? We śnie często jest symbolem romantycznych uczuć, podobnie jak

pocałunek, który obudził Śpiącą Królewnę. Bywa także symbolem zdrady -jakpo-

całunek Judasza. Interpretacja zależy od tego, czy śniący całuje, czy też jest całowa-

ny oraz jakie uczucia ten pocałunek w nim budzi.

Pociąg ? Symbol ten ściśle wiąże się z Freudowską interpretacją pociągu (fallusa)

jadącego tunelem (waginą), co oznacza stosunek seksualny. Ale nawet Freud przypi-

sywał pociągom inne znaczenia (na przykład spóźnienie się na pociąg oznacza stra-

coną okazję). Jeśli śniący jest we śnie maszynistą i podąża bez przeszkód wyznaczo-

ną trasą, oznacza to właściwą ścieżkę życia. Jak w wielu innych wypadkach osobiste

skojarzenia śniącego o pociągu decydują o ostatecznej interpretacji tego symbolu.

Podkowa ? W wielu kulturach uważana za symbol szczęścia.

Podróż ? Istnieje wiele interpretacji tego symbolu, między innymi oznacza on

uwolnienie się od krępującej sytuacji i pokonanie przeszkód oraz przejście do nowe-

go etapu życia.

Podwórze ? Jako teren koło domu i miejsce zabaw może symbolizować odpoczy-

nek, albo beztroskie lata młodości.

324

Symbolika snów

Podziemia ? Sen o przebywaniu w podziemiach oznacza, że śniący ukrywa jakieś

sprawy w podświadomości. Zejście pod ziemię symbolizuje gotowość wydobycia

ich na powierzchnię.

Pogoda ? Symbolizuje stan emocjonalny śniącego lub też stanowi tło wydarzeń

w marzeniach sennych - burze i wichry mogą oznaczać konflikty i agresywność;

deszcz lub mżawka - depresje i smutek; tęcza i słońce - nadzieję i szczęście.

Pogrzeb ? Sen o uczestniczeniu w czyimś pogrzebie może symbolizować zerwa-

nie z jakimś układem lub związkiem.

Pojazd ? Niekiedy symbolizuje drogę życia. Jeżeli śniący sam prowadzi pojazd,

oznacza to, że panuje nad swoimi sprawami i rozciąga swą władzę na otoczenie

(„siedzi za kółkiem") (zob. także różne rodzaje pojazdów).

Pojemnik ? Może oznaczać coś, w czym zawiera się wszystko, co w życiu śniące-

go najcenniejsze. Wielkość i stan pojemnika (stary i matowy lub nowy i błyszczący)

wskazuje na to, czy są to dawne, ugruntowane, czy też nowonabyte wartości. Poje-

mnik może także oznaczać jaźń.

Pokój ? Pokoje w snach mają różne znaczenie. Piękny, wygodnie urządzony ozna-

cza, że śniący jest zadowolony ze swego życia. Pusty, ciasny pokój -jak więzienna

cela - oznacza, że s'niący czuje się stłamszony i złapany w pułapkę. Niekiedy poko-

je symbolizują etapy życia i przenoszą śniącego do wcześniejszych lat, na przykład

do okresu dzieciństwa lub do poprzedniego małżeństwa. Pokoje w snach często

oznaczają ukryte sfery nieświadomości.

Pole ? Symbolika pola zależy od innych elementów snu i jego ogólnej atmosfery.

Może kojarzyć się z naturą i swobodnym biegiem na otwartej przestrzeni. Pole

uprawne oznacza nowe życie lub zbiór płodów rolnych. Puste pole to symbol niedo-

statku i emocjonalnej pustki. Zupełnie inne skojarzenia niosą z sobą pola-boiska.

Policja ? Będąc reprezentantem władzy policja wymusza przestrzeganie prawa.

Sen o policji oznacza obawę przed niepowodzeniem w spełnianiu obowiązków. Mo-

że być też ostrzeżeniem przed nieodpowiedzialnym zachowaniem.

Polowanie ? Oznacza pragnienie zaspokojenia wewnętrznych pragnień, zarówno

w sferze emocjonalnej, jak i fizycznej.

Pomarańcza ? Symbolizuje zdrowie fizyczne i duchowe.

Popioły ? Kojarzą się przeważnie ze snami o stracie i żałobie. Śniący odczuwa ból

po stracie ukochanej osoby, albo po rozstaniu z przyjacielem lub małżonkiem. Mo-

gą też oznaczać straconą okazję.

Porażka ? Ponieść porażkę w szkole lub w działaniu może być wyrazem zatroska-

nia (choć nie oznacza to, iż coś rzeczywiście się nie uda). Ludzie, którym często śni

się porażka, są zazwyczaj perfekcjonistami.

325

Symbolika snów

Port ? Statek zakotwiczony w porcie oznacza krańcowe wyczerpanie, ale także

odroczenie nieprzyjemnej sprawy. Statki symbolizują również bezpieczne miejsce

ukrycia się lub służące podjęciu nowej strategii.

Portfel ? W tym wypadku interpretacja zależy od innych elementów snu. Portfel

może oznaczać finanse, jak również tożsamość (na przykład dowód osobisty trzyma-

ny w portfelu).

Portier ? Portier symbolizuje kontrolowanie procesu przeobrażenia osobowości

lub zmian w otoczeniu. Jeśli portierem jest śniący, oznacza to, że powinien zważać

na to, co wnika do jego życia lub przez nie przechodzi.

Portmonetka ? Symbolizuje tajemne miejsce ukrycia drogocennych przedmio-

tów. Zgubienie portmonetki może oznaczać utratę władzy i kontroli nad pewną czę-

ścią własności.

Porzucenie ? Sny o porzuceniu mogą odzwierciedlać aktualną sytuację (na przy-

kład jeśli ktoś jest w trakcie sprawy rozwodowej), albo też są odbiciem uczucia opu-

szczenia. Dlatego mogą śnić się przed i po śmierci ukochanej osoby lub gdy spotka

nas strata innego rodzaju. W sensie pozytywnym porzucenie może symbolizować

zerwanie ze starymi zwyczajami i stosunkami z otoczeniem. Jest to dość ogólna

przenośnia, wyrażająca różnego rodzaju lęki związane z doświadczeniem uczucia

odrzucenia na przykład przez rodziców, gdy byliśmy jeszcze dziećmi. Zakres zna-

czeniowy tego symbolu obejmuje sytuacje od zwykłego uczucia samotności po

świadomość zdrady.

Posąg ? Jeśli we śnie pojawiają się posągi ludzi, których znamy, oznacza to, że na-

sze stosunki z nimi charakteryzuje sztywność i brak zrozumienia. Jeśli śniący widzi

siebie jako posąg, może to oznaczać, że jego prawdziwe ja ucieka od rzeczywisto-

ści.

Poszukiwanie ? Oznacza pragnienie osiągnięcia celu. Śniący osiągnął pewien

etap, który już nie zaspokaja jego ambicji, szuka więc czegoś nowego.

Pościg ? Sen, że jest się ściganym, oznacza ucieczkę przed niebezpieczną sytuacją.

Jeśli śniący ściga kogoś, to znaczy, że goni za trudno osiągalnym celem.

Poślizg ? Ślizganie się i potykanie może oznaczać, że śniący zmusza się do robie-

nia czegoś wbrew swojej naturze lub przeznaczeniu.

Poświęcone miejsce ? Kościół, świątynia, synagoga lub inne miejsce uznawane

za święte oznacza odnowę tego, co śniący uważa za ważne i czcigodne.

Potwór ? Sny o potworach powodowane są stłumionymi emocjami i lękami.

W trakcie spotkania z potworem mogą ujawnić się niektóre złe, przerażające cechy

śniącego.

Powietrze ? Powietrze to jeden z czterech elementów w starożytnej filozofii grec-

kiej (obok ziemi, ognia i wody). Ma zatem złożoną symbolikę, a interpretacja zale-

326

Symbolika snów

ży w znacznym stopniu od treści snu. Jako element natury symbolizuje intelekt, idee,

tworzenie, kontakt, podróż i wszystko, co się z tym wiąże. Tak więc w zależności od

stanu (czyste lub zamglone) może świadczyć o myślach lub kontakcie z otoczeniem.

Powódź ? Woda jest symbolem nieświadomości. Powódź we śnie oznacza zalew

informacji z nieświadomości, przede wszystkim stłumionych emocji. Może również

symbolizować uczucie zagubienia w życiu. Powódź kojarzy się w inicjacją w tym

sensie, że symbolizuje zniszczenie lub spłukanie tego, co stare w procesie tworzenia

się nowego. Ponadto jako gwałtowny ruch dużych mas wody powódź stanowi także

symbol seksualności.

Pożywienie ? Symbolizuje pokarm w sensie fizycznym i duchowym, a także przy-

jemność i dogadzanie sobie. Często także stanowi dosłowne przeniesienie nie-

których popularnych zwrotów: „pokarm dla umysłu", „pozwól mi to przetrawić" -

co oznacza przeniesienie jakichś informacji do świadomości (zob. także hasła doty-

czące konkretnych produktów spożywczych).

Praca ? Sen o byciu w pracy oznacza zarówno przepracowanie i nadmierne zaan-

gażowanie się w obowiązki zawodowe, jak i podświadome dążenie do większej wy-

dajności w pełnieniu funkcji.

Prezent ? Oznacza nagrodę za dobrze wykonaną pracę lub duchowe błogosła-

wieństwo.

Prezes/Prezydent ? Sen o naczelnym szefie przedsiębiorstwa lub głowie państwa

oznacza niepokój o pozycję zawodową i stałość pracy, ale też może być wyrazem

opini śniącego o przywódcy narodu.

Proces ? Jeśli ktoś czuje się we śnie osądzany za popełnienie złego czynu, może

to oznaczać podświadomą potrzebę potępienia własnych działań. Może także świad-

czyć, że niesprawiedliwe postępowanie w stosunku do śniącego wywołuje u niego

pragnienie osądu.

Proces ? Sen o uczestnictwie w rozprawie sądowej oznacza, że śniący powinien

akceptować siebie samego i łagodniej oceniać innych.

Profesor ? Jako symbol mądrości i wykształcenia oznacza wyższość w jakiejś

dziedzinie. Może także ucieleśniać kogoś nadzwyczaj spokojnego i poważnego.

Prom ? Prom oznacza często przeniesienie przez nieświadomość w wewnętrzne

rejony psychiki. Symbolizuje także zmiany warunków życia.

Prorok ? Wskazuje na potrzebę duchowego przewodnictwa. Sam sen może zaspo-

koić tę potrzebę, jeśli śniący przyswoi sobie nauki przekazane w nim przez proroka.

Prostota ? Sen w jakikolwiek sposób eksponujący wszystko, co proste (jak na

prostej drodze) oznacza, że śniący pragnie, aby sprawy w jego życiu wyprostowały

się. Być może jakaś sytuacja lub interesy uległy chwilowemu pogmatwaniu.

327

Symbolika snów

Próg ? Symbolizuje przejście z jednego stanu lub sytuacji do kolejnego etapu w życiu.

Prysznic ? Oznacza duchową lub fizyczną odnowę, albo zrzucenie jakiegoś' cięża-

ru. Może też symbolizować deszcz nagród.

Przebudzenie ? Sen o przebudzeniu we s'nie wskazuje na przejs'cie do wyższego

stanu świadomości w myśleniu i działaniu.

Przemoc ? Przerażające sceny pełne przemocy i brutalności mogą dowodzić, że

śniący ma uczucie, iż traci kontrolę nad życiem. Z obawy przed tym próbuje wyła-

dować złość na innych. W okresie poprzedzającym sen mógł w jego życiu nastąpić

jakiś wstrząs.

Przepaść ? Jest oczywistym symbolem uczucia pustki i bezsensu. Może także

świadczyć o potrzebie wyzwolenia się od uczucia zdominowania w jakiejś sytuacji

lub związku.

Przeprowadzka ? Może symbolizować postęp w życiu i w sferze świadomości lub

zmianę w sytuacji śniącego.

Przędza ? Splątana i cała w supłach wskazuje na stan emocjonalny lub sytuacje,

życiową śniącego. Rozplątywanie przędzy oznacza, że sprawy zaczynają się wyja-

śniać.

Przygotowania ? Oznaczają gotowość do zaangażowania się w nowy pomysł lub

przedsięwzięcie. Pora roku i inne elementy snu decydują o bardziej konkretnej inter-

pretacji.

Przynęta ? Wiąże się przede wszystkim z wędkarstwem, choć we śnie wędkowa-

nie może symbolizować wszystko - od polowania na intratny interes po uganianie

się za wyrazami uznania.

Przyroda ? Symbolizuje siły żywotne, swobodę, regenerację, odnowę. Oznacza

wyzwolenie pierwotnych instynktów śniącego. Niesie z sobą spokój, wyciszenie

i prostotę.

Pszczoły ? Pszczoły, niewielkie rozmiarem, w naszej tradycji odznaczają się

szczególnie bogatą symboliką. W sensie pozytywnym symbolizują pracowitość

i wytrwałość, a także doskonałą organizację oraz umiejętność przystosowania się

i działania w grupie. Pszczoły lub miód we śnie mają konotacje podobne do popu-

larnych przysłów, na przykład „pracowity jak pszczoła", „lata z kwiatka na kwia-

tek", „truteń" lub „więcej much złapiesz na miód niż na ocet". Wielu ludzi boi się

użądleń pszczół. Znaczenie pszczoły zależy od innych elementów snu.

Pszenica ? Symbol powodzenia i dobrobytu, może również oznaczać, że śniący

„potrafi oddzielić ziarno od plew".

Ptaki ? Ptaki mają wiele znaczeń. Jako istoty latające nad ziemią i nie związane

z nią symbolizują wolność zarówno w sensie fizycznym, jak i psychicznym. Ponie-

328

Symbolika snów

waż tak swobodnie poruszają się w niewidzialnym -jakby mistycznym - środowi-

sku, stanowią częstokroć symbole religijne: jako boscy posłańcy (na przykład Duch

Święty), jako dusze, jako zapowiedź dążeniu do duchowego rozwoju itp. Kruki

i wrony tradycyjnie są zapowiedzią śmierci, mogą też symbolizować ciemną stronę

jaźni. Sępy tradycyjnie kojarzone są z śmiercią i rozpadem. Znane jest także okre-

ślenie „ptasi móżdżek".

Pudełko/puszka ? Pudełka mają w snach rozmaitą wymowę, dlatego trudno jest

jednoznacznie odszyfrować ich znaczenie. Dla Freuda pudełko symbolizowało ma-

cicę lub pochwę. Wiele zależy od osoby śniącego i jego sytuacji, a także kontekstu,

w jakim pudełko się pojawia. Jeśli śniący porusza się we śnie, pudełka mogą sym-

bolizować właśnie ten ruch. Często używana przenośnia typu „czuć się, jak w pudle

(zapuszkowanym)" może materializować się we śnie. Niektóre symbolizują niebez-

pieczeństwo (np. „puszka Pandory"), albo prezenty, które pakuje się w pudełka.

Pułapka ? Znalezienie się w pułapce oznacza problemy w pracy lub w małżeń-

stwie. Kobiety w ostatniej fazie ciąży często śnią, że są uwięzione w ciasnym pomie-

szczeniu.

Purpura ? Od wieków jest symbolem monarchów, wysokiej pozycji i dostojeń-

stwa. Kolor ten kojarzy się z transformacją, szczególnie w sferze osobowości. W nie-

których kierunkach metafizyki reprezentuje on czakrę korony, czyli najwyższego

ośrodka świadomości.

Pustka ? Pusty pojemnik lub naczynie może oznaczać, że śniący nie ma nic do za-

oferowania, albo trud włożony w jakieś przedsięwzięcie lub związek.

Pustynia ? Można ten wątek snu interpretować dosłownie jako pustkę, biedę, nie-

dostatek, wyczerapnie, samotność, a nawet śmierć. Z drugiej strony jako „dzikość

natury" pustynia częstokroć symbolizuje nieświadomość, zwłaszcza cień. Pustynia

oznacza co innego dla jej mieszkańców, a co innego dla ludzi żyjących wśród kwit-

nącej przyrody. Decydujące znaczenie do oceny snu mają tu pozostałe elementy ma-

rzenia sennego.

329

Rabarbar ? Roślina o kwaskowym smaku, która po ugotowaniu z cukrem jest bar-

dzo smaczna, symbolizuje właśnie takie połączenia. Ponieważ często stosuje się ją

jako środek przeczyszczający, oznacza też pozbycie się czegoś niepożądanego.

Rabunek ? Obrabowanie oznacza kryzys tożsamości lub poważne kłopoty (na

przykład rozwód, ciężką chorobę czy inne nieodwracalne straty).

Rak ? Sen o raku nie oznacza, że śniący ma lub zapadnie na tę chorobę. Najczę-

ściej wskazuje na jakieś uwarunkowania w jego życiu, które od zbyt długiego czasu

wyczerpują jego siły fizyczne i emocjonalne.

Rak (skorupiak) ? Symbolizuje obfitość wód, a jako znak zodiaku zapowiada in-

telektualny rozwój. Jego kleszcze są symbolem spoistości i trwania, cech, które za-

pewne charakteryzują związki śniącego, szczególnie z osobami odmiennej płci.

Rakieta ? Oznacza ona, że plany i pomysły śniącego wystrzelą wkrótce jak rakie-

ta, szybko osiągną orbitę i przyniosą oczekiwany sukces.

Ramiona ? Są pożytecznym, twórczym przedłużeniem ciała, służą do utrzymania

tego, co się zdobyło. Jeżeli we śnie ramiona są bezwładne, może to oznaczać utratę

mocy i zdolności.

Rana ? Często używamy tego słowa w sensie przenośnym w odniesieniu do uczuć.

Symbolizuje więc leczenie starych ran.

Ranek ? Kojarzy się z początkiem, odnową życia, oświeceniem i przebudzeniem

duchowej kreatywności. Znaczenie tego symbolu należy interpretować w kontekście

indywidualnego pojmowania świtu (jutrzenki) oraz konkretnej sytuacji.

Ratowanie ? Wyratowanie przed ścigającym nas zwierzęciem lub przed utonię-

ciem często oznacza, że pragniemy być wyratowani z jakiejś trudnej a nawet niebez-

piecznej sytuacji w pracy lub w życiu prywatnym.

Rdza ? Każdy przedmiot pokryty rdzą jest stary i przeważnie wyszedł już z użycia.

We śnie rdza może symbolizować zapomnienie, brak troski, starość lub zaniedbywa-

nie zdolności.

Reperacja ? Oznacza rozwikłanie jakiegoś problemu. Reperacja odzieży lub tka-

niny oznacza uregulowanie zadawnionego konfliktu.

331

Symbolika snów

Rękawiczki ? Oznaczają sytuację, w której należy unikać „zabrudzenia rąk", albo

wymagającą szczególnie delikatnych zabiegów. Zakładanie rękawiczek może rów-

nież oznaczać, że w jakiejś' sprawie potrzebna jest ostra reakcja.

Robak ? Występuje w rozmaitych powiedzeniach i porównaniach: „zalewać roba-

ka", „kogoś gryzie robak". Symbolizuje przynętę, a także tłustą, żyzną ziemię.

Robotnik ? Może symbolizować dążenie śniącego do pracy nad sobą. Jeśli na

przykład we śnie pojawia się znak drogowy „Uwaga - robotnicy", a tymczasem

w tym rejonie nikt nie pracuje, oznacza to lenistwo i brak odpowiedzialności. Robot-

nik kopiący ziemię oznacza badanie nieświadomości.

Rodzenie ? Sny o własnym lub cudzym porodzie najczęściej mają związek z rze-

czywistym porodem. Kobiety w ciąży i ich mężowie często śnią o trudnym lub dzi-

wacznym porodzie (na przykład rodzenie szczeniąt). Sny takie należy traktować ja-

ko odzwierciedlenie lęków przed porodem, a nie jako zapowiedź ciężkiego porodu

lub wydania na świat zdeformowanego dziecka. Rodzenie może też symbolizować

początek nowej koncepcji lub projektu, albo nowy etap w życiu, kiedy to śniący czu-

je się w jakimś sensie „odrodzony".

Rogi ? Ponieważ są charakterystyczne dla samców niektórych zwierząt, reprezen-

tują męskość i męską agresywność (zwłaszcze konflikty między samcami). W ma-

rzeniach sennych mogą symbolizować pewność siebie i siłę mężczyzny, albo też

w przenośni „trofeum myśliwskie".

Rozczłonkowanie (ciała) ? Jest to wątek mający długą historię w inicjacyjnych

praktykach szamanistycznych, podczas których kandydat na szamana rozpada się na

kawałki, a następnie zostaje złożony w nowej, lepszej postaci. Jeśli sen nie wywołu-

je przykrych skojarzeń, rozczłonkowanie może symbolizować zamknięcie jednego

etapu życia i odrodzenie się w nowym. Jeżeli marzeniom sennym towarzyszy uczu-

cie strachu, może to być oznaka „rozsypywania się".

Roztapianie ? Roztapianie się lodu lub śniegu może symbolizować „odtajanie"

stłumionych, „zamrożonych" emocji. Roztopiony metal oznacza, że w życiu śniące-

go zachodzi znacząca przemiana.

Róż ? Kolor najczęściej kojarzy się z niemowlętami płci żeńskiej, ze sferą kobie-

cości i serca. O optymistach powiadamy, że „patrzą na świat przez różowe okulary".

Kolor ten symbolizuje przeważnie dobre emocje.

Róża ? Symbolizuje kobiecość, piękno, miłość i romantyzm. Ma też znaczenie

w wymiarze duchowym, symbolizując dobro i zło, życie i śmierć. Kolor płatków

także ma symboliczną wymowę: biały oznacza czystość, czerwony - namiętność,

różowy - romantyczność, czarny - śmierć.

Rubin ? Kamień szlachetny, mający barwę od jasnoróżowej po ciemnoczerwoną,

symbolizuje zmysłowość, siłę witalną i powodzenie. Im jego kolor jest intensywniej-

szy, tym kamień cenniejszy i droższy.

332

Symbolika snów

Rury ? Przeprowadzanie instalacji wodnych i kanalizacyjnych oznacza strumień

emocji. Jeśli rury są zatkane, znaczy to, że śniący musi znaleźć „ujście" dla uczuć.

Ryba/Wędkowanie ? Duże zbiorniki wodne symbolizują nieświadomość, a zatem

zwierzęta w niej żyjące symbolizują informację z tej sfery osobowości lub zagłębia-

nie się w niej. Jako zwierzęta wodne, ryby są doskonale przygotowane do badania

głębi oceanów i mórz, są więc pozytywnym symbolem terapii i transformacji osobo-

wości. Wędkowanie oznacza poszukiwanie wsparcia, a także wskazuje na pragnie-

nie poznania sfery nieświadomości. Ryba może być również symbolem seksu.

W tradycji chrześcijańskiej jest też symbolem Chrystusa.

Rycerz ? Może znaczyć, że śniący marzy o „rycerzu w lśniącej zbroi" jako przyja-

cielu lub obrońcy, albo że sam posiada niezwykłe cechy, które ujawniają się we śnie.

Rytuał ? Symbolizuje zaangażowanie się w ideę lub w związek. Oznaczać może

również ceremonię, w wyniku której w życiu śniącego lub w jego podejściu do ja-

kiejś sprawy zachodzą poważne zmiany.

Ryż ? Jako podstawa diety wielu narodów jest symbolem płodności i szczęścia.

Świadczy o tym zwyczaj obsypywania ryżem młodej pary po ceremonii zaślubin.

Rzeka ? Podobnie jak inne zbiorniki wodne symbolizuje stan emocjonalny. Obser-

wowanie toczących się wód może oznaczać, że śniący pozwala, by jego życie pły-

nęło z nurtem, bez wytyczonego kierunku i że powinien bardziej zdecydowanie nim

kierować. Jeśli woda jest wzburzona i podmywa brzegi, świadczy to o całkowitym

braku kontroli nad biegiem zdarzeń. Jeśli nurt rzeki jest łagodny, a wody spokojne,

oznacza to, że należałoby odpocząć nieco, aby zregenerować się. W niektórych sy-

stemach mitologicznych rzeka jest symbolem śmierci, co można interpretować jako

przejście z niższego do wyższego poziomu świadomości.

333

Sałata ? Symbolizuje dostatek i powodzenie.

Samobójstwo ? Taki sen oznacza, że śniący nie potrafi lub nie chce radzić sobie

z problemami zawodowymi lub w życiu prywatnym.

Samochód ? Samochód oraz wszelkie jego odmiany: wagon pociągu, wagonik-sa-

mochód w wesołym miasteczku, wagonik kolejki górskiej, kabina windy mogą sym-

bolizować jaźń, a sny o nich oznaczają samokontrolę, jeśli s'niący jest osobą kierują-

cą wagonem czy samochodem. Zajęcie miejsca pasażerskiego oznacza pozwolenie

komuś' innemu na kierowanie naszym życiem. Śniący podąża na nowe wyżyny nie

będąc do tego przygotowanym, albo wypadł z utartych szlaków. O symbolice w tym

wypadku decyduje indywidualne odczucie (zob. także Pojazd).

Samolot ? Samoloty mogą symbolizować to samo, co powietrze (idee, intelekt)

lub są po prostu snami o lataniu. Jeśli zwłaszcza śnią się pilotowi, mogą oznaczać

jego ciało, swobodę, możność „wzniesienia się ponad" jakąś sytuację, osiągnięcie

nowych wyżyn, a nawet ucieczkę od codziennych kłopotów.

Sąd ? Sąd symbolizuje ośrodek władzy, sprawiedliwości i porządku, albo też ich

pozory. Śniący zapewne boryka się z uczuciem lęku i poczuciem winy, a tego rodza-

ju sen jest próbą sumienia uświadomienia mu tych problemów. Sąd oznacza także

osądzanie lub podleganie osądowi.

Sąd ? Symbolizuje tę część osobowości, która waży świadectwa i feruje wyroki.

Sąd we śnie może także oznaczać, że śniący ma poczucie winy z powodu zaparcia

się siebie.

Schody ? Wchodzenie lub schodzenie po schodach symbolizuje podnoszenie się

lub obniżanie statusu społecznego. Można również interpretować je jako rozszerza-

nie się lub ograniczanie sfery świadomości.

Sejf ? Jako schowek na cenne przedmioty wskazuje, że śniący skrywa poczucie

własnej wartości. Przebywanie w bezpiecznym pomieszczeniu oznacza także, że

s'niący czuje się wewnętrznie bezpieczny.

Seks ? Odbywanie stosunku lub przyglądanie się mu we śnie oznacza stłumione

pragnienie miłości fizycznej i emocjonalnej, a także instynkt rozmnażania i tworze-

nia nowego życia. Seksualność jest zjawiskiem niezwykle złożonym, przenika

335

Symbolika snów

w różne dziedziny współczesnego życia, trudno zatem wymienić w tym miejscu

wszystkie jego znaczenia.

Serce ? Jest odwiecznym symbolem miłości, romantycznych uczuć i siły życia.

0 kimś wyjątkowo oschyłym i nieczułym powiadamy, że „nie ma serca". Serce sym-

bolizuje także przyjaźń, odwagę, romantyczne więzy i uzewnętrznianie emocji.

Sędzia ? Oznacza osobę posiadającą władzę i autorytet, która w życiu codziennym

lub w odczuciu s'niącego bezustannie potępia i krytykuje czyny uznawane za nie-

zgodne z prawem i niepoważne. Może być też symbolem sprawiedliwego lub nie-

sprawiedliwego osądu.

Sieć ? Oznacza, że śniący czuje się zaplątany w sieć intryg lub znajduje się

w skomplikowanej sytuacji życiowej.

Sierota ? Jest symbolem niechcianego, niekochanego dziecka, którego nie rozu-

mieją otaczający je, oschli ludzie. Może oznaczać to wspomnienia z dzieciństwa

1 lęk przed porzuceniem. Być może śniący opiera się pragnieniu zachowania się jak

dziecko, jest oziębły i niezdolny do głębszych więzi z bliskimi.

Siostra ? Symbolika takiego snu jest bardzo wieloznaczna ze względu na złożone

stosunki łączące rodzeństwo. Może oznaczać jedność rodziny, albo pragnienie zbli-

żenia z nią. Niekiedy odnosi się do stosunków łączących śniącego z osobą niespo-

krewnioną, ale bardzo bliską.

Siódemka ? W numerologii symbolizuje Neptuna, muzykę i zdolności parapsy-

chiczne. Jest to liczba mistyczna - w hinduizmie i chrześcijaństwie symbolizuje Bo-

ga-

Skakanie ? Przeskakiwanie płotów lub nawet gór oznacza, że śniący odniósł zna-

czący sukces w życiu. Im wyższy skok, tym większy sukces.

Skała ? Zwykle skała symbolizuje trwałość i stabilność („niezłomny jak skała").

Ogromny głaz oznacza zaangażowanie w związku, albo też planowanie zmian, które

stworzyłyby śniącemu solidniejszy fundament życiowy.

Skarb ? Odkrycie skarbu może oznaczać, że śniący ma jakieś ukryte talenty, które

się ujawnią, jeśli zrozumie on symbolikę snu.

Skażenie ? Znaczenie takiego snu często ma związek z zawodem śniącego. Pra-

cownik firmy utylizującej śmieci może mieć ich dość na co dzień. Ktoś inny czuje

się wewnętrznie zatruty nieustannymi wyrzutami sumienia (bo na przykład kradnie

w przedsiębiorstwie, które go wynagradza za dobrą pracę).

Sklep (spożywczy) ? Oznacza dostatek, obfitość, pokarm dla ciała i dla duszy.

Słodycze ? Są symbolem uczucia przyjemności i zadowolenia.

Słoń ? Słonie oznaczają ogromne rozmiary i wspomnienia. We śnie symbolizują

zadanie przerastające siły lub pragnienie przypomnienia sobie czegoś ważnego.

336

Symbolika snów

Słońce ? Słońce świecące pełnym blaskiem oznacza powodzenie i dobre intencje.

Jest również symbolem życiodajnej energii, przywracającej zdrowie i sprawiającej,

że wszystko się rozwija. Ale nadmiar światła słonecznego wysusza i zabija.

Służba ? Sen o pełnieniu służby może być odbiciem wspomnień z wojska. Jeśli

śniący zbyt wiele uwagi poświęca we śnie służbie, wskazuje to na jego kompul-

sywność i dążenie do kierowania sprawami, co może stać się jego osobistym pro-

blemem na jawie.

Smok ? Smok ma takie samo znaczenie jak wszystkie węże. Jednakże w tradycji

Wschodu znaczenie to jest inne niż na Zachodzie. W naszych legendach bohaterscy

rycerze zabijają smoki strzegące skarbów lub bezbronnych piękności, co może sym-

bolizować walkę między szlachetną a niską sferą jaźni. W Chinach smoki są mądry-

mi, uduchowionymi istotami spokrewnionymi z niebem i powietrzem (chińskie smo-

ki mają skrzydła), czyli symbolizują całkowicie odmienne sfery.

Soczewka ? Symbolizuje lepsze rozeznanie sytuacji. Być może śniący powinien

skoncentrować się na czymś, czego nie dostrzega.

Sokół ? Sokoły i jastrzębie oznaczają to samo, co orły (dostojeństwo, wysokie

aspiracje). Sokół z zasłoniętymi oczami, siedzący na rękawicy myśliwego oznacza

polowanie, przejściowe zaślepienie, zniewolenie.

Sowa ? To symbol mądrości i prawości. Jako ptak nocny jest także symbolem nie-

s'wiadomości. Poważna, wielkooka sowa jest znakiem dla śniącego, że powinien być

ostrożniej szy.

Sól ? Służy jako przyprawa, symbolizuje więc pikantny smak. Jako jeden z trzech

pierwotnych elementów w alchemii, symbolizujący - w przeciwieństwie do rtęci

i siarki - stałość i trwałość, sól kojarzy się z kimś nieugiętym i godnym zaufania (jak

przysłowiowa „sól ziemi").

Spadanie ? Spadanie jest częstym motywem snów. Psychologowie uważają, że

sny tego rodzaju są odbiciem doświadczeń wczesnego dzieciństwa, kiedy to ucząc

się chodzić, stale padaliśmy. Oznacza również poczucie porażki, a sny o spadaniu

często gnębią ludzi mających wrażenie, że sytuacja ich przytłacza i tracą nad nią

kontrolę (może odnosić się do rozwodu, utraty pracy).

Spanie ? Oznacza, że życie śniącego jest spokojne, ale może też sygnalizować, że

śniący nie jest w pełni świadom tego, co się wokół niego dzieje i powinien „przebu-

dzić się".

Spirala ? Symbolizuje ruch w górę i w dół, wahania w dziedzinie finansów, w po-

godzie, zdrowiu i innych sferach. Może też oznaczać, że sytuacja wymyka się śnią-

cemu spod kontroli.

Sporty ? Uprawianie sportów we śnie oznacza doskonałą kondycję fizyczną, albo

też potrzebę ćwiczeń lub innej formy rekreacji.

337

Symbolika snów

Spóźnienie ? Spóźnienie się na samolot, autobus, pociąg, spotkanie lub niedotrzy-

manie terminu symbolizuje straconą szansę, a także niezorganizowanie i niezdyscy-

plinowanie.

Srebro ? Jest metalem szlachetnym, symbolizującym emocje, kobiecość i Księ-

życ.

Starucha ? Jest archetypem symbolizującym potęgę życia i śmierci, istotą, która

jako matka dała życie, a teraz wchodzi w ostatnią fazę życia i powoli zbliża się do

jego kresu.

Starzec ? Zazwyczaj symbolizuje mądrość, czasem przebaczenie. Może to być

osoba znana lub obca, która niezależnie od rasy ma siwe włosy i dużą brodę. Ozna-

cza też człowieka zdegenerowanego, którego jedyną zaletą jest pamięć dawnych dni.

Interpretacja snu zależy od tego, czy ów starzec jest jeszcze krzepki, czy też zupeł-

nie pozbawiony sił.

Starzy mądrzy ludzie ? Niezależnie czy są kobietami, czy mężczyznami, zawsze

symbolizują autorytet.

Statek ? Duże masy wody symbolizują nieświadomość i sferę emocji. Statek

oznacza więc jaźń wędrującą w rejonach emocji i nieświadomości. Są także inne in-

terpretacje, w zależności od tego, czy statek jest duży i bezpieczny, czy też mały

i wywrotny; czy powierzchnia wody jest gładka i spokojna, czy też wzburzona i nie-

bezpieczna itd. Jeśli śniący jest konstruktorem statków, żeglarzem lub osobą, w ży-

ciu której statki odgrywają znaczącą rolę, symbol ten ma bardziej przyziemny sens,

odzwierciedla bowiem codzienne zajęcia.

Statek kosmiczny ? Może symbolizować podróż w tajemnicze, nieznane rejony.

Statki kosmitów (czyli latające spodki) stały się zdaniem Carla Gustava Junga

technologicznym odpowiednikiem aniołów we współczesnym świecie.

Sterowanie ? Sterowanie za pomocą pilota do telewizora symbolizuje podejmo-

wanie decyzji przez kogoś innego.

Stok ? Może wskazywać kierunek, w jakim toczy się życie zawodowe lub prywat-

ne. Łagodne zbocze oznacza powolny spadek, zaś wzniesienie pod ostrym kątem su-

geruje, iż śniący winien zwracać większą uwagę na swoje obowiązki, a także na to,

co inni robią w jego imieniu lub na jego rzecz.

Stokrotka ? Symbolizuje piękno, czystość i niewinność. Przypomina słońce, ko-

jarzy się więc ze światłem i oświeceniem.

Stopa ? Stopy mogą symbolizować niemal wszystko - od seksu po pokorę. Ozna-

czają też ruchliwość, swobodę i trwałe podstawy. Ich pojawienie się we śnie może

być dosłownym przeniesieniem popularnych porzekadeł: „podjąć kroki we właści-

wym kierunku", „poczuć grunt pod stopami", „padać do czyichś stóp" itp.

338

Symbolika snów

Strach ? Sny budzące strach są dość powszechne, odzwierciedlają zaabsorbowanie

jakimś problemem lub wewnętrzne napięcie. Żeby lepiej zrozumieć sen, trzeba od-

kryć źródło strachu.

Struś ? We śnie oznacza, że śniący - podobnie jak struś chowający głowę w pia-

sek - lekceważy rzeczywistość, narażając się na niebezpieczeństwo. Struś paradują-

cy z wysoko podniesioną głową oznacza przemądrzałość.

Strzelanie ? Jeśli śniący trafia do celu, oznacza to sukces.

Studnia ? Symbolizuje głębię emocjonalną i duchową, wiedzę i wykształcenie,

dobre zdrowie i samopoczucie.

Swastyka ? Starożytny symbol tworzenia i życiodajnej energii. Kierunek zagięcia

ramion (zgodnie ze wskazówkami zegara - dobrze, odwrotnie do wskazówek zega-

ra - źle) odgrywa istotną rolę w tradycjach religijnych uznających ten znak. Przyję-

cie tego symbolu przez nazistów sprawiło, że w naszej kulturze ma on negatywne

konotacje, niezależnie od kierunku zagięcia ramion.

Syn ? Może po prostu oznaczać syna śniącej osoby, może też symbolizować co in-

nego, na przykład kształtowanie się nowej cechy osobowości. Jeśli śniący jest męż-

czyzną, symbol ten może odnosić się do jego młodości.

Szafa ? Może odnosić się do miejsca przechowywania rzeczy lub kryjówki. W fil-

mach i w powieściach ludzie często kryją się w szafach. O kimś, czyja przeszłość

jest wątpliwa, mówi się, że chowa „szkielety w szafie". Obecnie w psychologii sza-

fa oznacza również ujawnienie skrywanych aspektów osobowości, określane „wyj-

ściem z szafy".

Szafir ? Szlachetny kamień o kolorze głębokiego błękitu symbolizuje ochronę (na

przykład archanioła Michała).

Szakal ? Szakale nie cieszą się sympatią, bo są padlinożercami. W mitologii egip-

skiej szakale wiodą dusze do krainy zmarłych. We śnie mogą symbolizować trans-

formację, albo senny koszmar.

Szatan ? Widzieć go we śnie oznacza, że w otoczeniu śniącego lub w nim samym

coś dzieje się źle. Sen może być skutkiem złych myśli i czynów, popełnionych za-

równo przez śniącego, jak i przez kogoś mu bliskiego.

Szczęki ? Niektórzy interpretujący sny uważają, że szczęki oznaczają wrota do

podziemnego świata. Symbolizują też niezdrowe jedzenie, albo duchową niestraw-

nos'ć.

Szczur ? Często kojarzy się z ubóstwem lub chorobą.

Szef ? Sny o szefach oznaczają nadmierne zaangażowanie w pracę. Szef może też

symbolizować jednego z rodziców - ojca, jeśli jest mężczyzną lub matkę, jeśli jest

kobietą.

339

Symbolika snów

Szkota ? Jako miejsce nauki, „szlifowania" przedmiotów wczes'niej wyuczonych

lub kontynuowania edukacji świadczy o nieprzystosowaniu, szczególnie jeśli doty-

czy nieprzyjemnych doświadczeń z okresu szkolnego. Jeżeli śniący jest nauczycie-

lem, sen może symbolizować władzę. Wyznawcy sekt ezoterycznych twierdzą, że

dusza we śnie pobiera nauki „na wewnętrznym poziomie" (czyli w sferze duchowej),

tak więc sen o przebywaniu w klasie ma wymiar duchowy.

Szmaty ? Stare i postrzępione oznaczają, że śniący próbuje uporać się z zastarza-

łymi kłopotami.

Szóstka ? W numerologii symbolizuje harmonię i dążenie do pokoju.

Szpital ? Szpital jest miejscem uzdrawiania i powrotu do życia. Ale może również

oznaczać, że należy zwrócić uwagę na stan zdrowia.

Sztylet ? Zazwyczaj symbolizuje męską siłę. Jest też symbolem zdrady (w litera-

turze często ludzie są zakłuwani sztyletem wbitym w plecy). Niekiedy oznacza rów-

nież wrogość („słowa raniące jak sztylety").

Szuflada ? Może symbolizować ukrywanie się lub odsuwanie czegoś od siebie, j

Oznacza stan wewnętrzny, tak więc bałagan w szufladzie jest aluzją do wewnętrzne-

go chaosu, i na odwrót - szuflada z porządnie poukładanymi rzeczami oznacza we-

wnętrzny ład.

Szukanie ? Szukanie czegoś często świadczy o potrzebie znalezienia tego, co

w życiu ważne. Znalezienie symbolizuje odkrycie czegoś bardzo istotnego.

Szybowanie ? Oznacza swobodę, tak jak latanie samolotem. Ciekawe, że kobie-

tom w ciąży często śni się latanie.

Szyjka butelki ? Może znaczyć, że śniący stara się wybrnąć z trudnej sytuacji.

340

Ścieżka ? Spokojny, niczym nie zakłócony spacer po wolnej drodze oznacza ja-

sność myśli i spokój umysłu. Ścieżka kręta i najeżona przeszkodami oznacza, że na-

leży zastanowić się nad obranym kierunkiem zarówno w pracy zawodowej, jak

i w sprawach osobistych. Być może trzeba oderwać się na chwilę od bieżących

spraw i spojrzeć na nie z pewnej perspektywy.

Ścięcie (głowy) ? Może być odbiciem urazu w wyniku niesprawiedliwego osądu

lub niefortunnych decyzji śniącego. Sny o ścinaniu głowy nie oznaczają zazwyczaj

zbliżającej się śmierci, czy choćby kary, aczkolwiek mogą świadczyć o obawie

przed ukaraniem. Ze względu na wielorakość skojarzeń sen tego rodzaju może mieć

rozmaite konotacje. Głowa symbolizuje intelekt, a więc jej ścięcie może oznaczać,

że śniący nie panuje nad uczuciami lub nad ciałem (przykładem powiedzenie „tracić

głowę"). W tym wypadku także dla prawidłowej interpretacji trzeba wziąć pod uwa-

gę szerszy kontekst snu.

Ślepota ? Sen o tym, że się oślepło lub że ktoś inny oślepł, bardzo rzadko oznacza

rzeczywistą ślepotę. Jako symbol ślepota wskazuje brak zrozumienia czegoś ważne-

go w życiu śniącego lub celowe niezwracanie uwagi na to, co powinno się widzieć.

Ponieważ w naszej kulturze zasłanianie oczu kojarzy się często z plutonem egzeku-

cyjnym - ślepota może symbolizować odczucie, że się jest prześladowanym lub że

samemu jest się prześladowcą.

Śliwki ? Symbolizują zablokowanie w sferze emocji i twórczości, a także starzenie

się („pomarszczony jak śliwka").

Ślub ? Radosna uroczystość połączenia się dwojga ludzi fizycznie i duchowo

oznacza we śnie związek różnych aspektów psyche. Ale w tradycji ludowej sen

0 ślubie może też symbolizować ostateczność - upadek lub śmierć.

Śmieci ? Śmieci we śnie często symbolizują wyzbycie się przestarzałych koncep-

cji i zastoju w życiu na jawie. Mogą też oznaczać chęć zrzucenia z siebie nadmiaru

obowiązków i kłopotów. Cuchnące śmieci oznaczają złą atmosferę w układach

1 związkach.

Śnieg ? Ponieważ woda jest symbolem stanów emocjonalnych, śnieg może ozna-

czać „zamrożone", nie znajdujące ujścia uczucia, zarówno u śniącego, jak i u innych

osób. Może też odzwierciedlać otoczenie śniącego.

341

Symbolika snów

Śpiew ? Może oznaczać uczucie radości, albo uwolnienie tłumionych emocji.

Śrubokręt ? Śniący ma wrażenie, że ktoś traktuje go instrumentalnie, czyli wyko-

rzystuje do własnych celów.

Światło ? Symbolizuje wyjaśnienie sytuacji lub problemu, oświecenie duchowe,

oświetlenie drogi w sensie duchowym i fizycznym. Zgaszenie światła może ozna-

czać kres jakiegoś problemu. Symbol bardzo pozytywny w duchowym znaczeniu.

Świece ? Ze względu na skojarzenie ze światłem i ciemnością, świece symbolizu-

ją wymiar duchowy - ochronę przed niewidzialnym i przewodnictwo w nieznanych

rejonach (jak światełko w oknie dla zagubionego wędrowca). Świece w dużej ilości

symbolizują cel lub motywację (na przykład mszę, pochód, święto kościelne). Ga-

szenie świec może stanowić zapowiedź pojawienia się problemu, albo pragnienie

ograniczenia nadmiernego folgowania sobie.

Święty ? Jeśli we śnie ukazuje się święty, oznacza to, że ze sfery duchowej docie-

ra do śniącego jakaś wiadomość, może to być zatem sen o szczególnym znaczeniu.

Świnia ? Symbolizuje nieczystość, chciwość i samolubstwo. O kimś, kto obżera

się ponad miarę mówimy, że „je jak świnia", „świnią" nazywamy człowieka brud-

nego i niechlujnego. Ale świnia może także symbolizować biesiadowanie i dostatek,

a jednym z ulubionych dań podczas wystawnych przyjęć jest pieczone prosię z jabł-

kiem w pyszczku. W chńskim zodiaku świnia jest dwunastym znakiem, symbolizu-

jącym męską siłę.

Świt ? Kojarzy się z najpiękniejszą porą dnia, symbolizuje spokój. We śnie może

oznaczać, że śniący coraz lepiej sobie radzi, albo że jakaś sytuacja dobiega kresu.

342

Taniec ? Taniec ma bogatą symbolikę, którą można rozmaicie interpretować.

W zależności od rodzaju ruchu oznacza romantyczność i seksualność, uczucie wy-

zwolenia, uczestnictwo w życiu towarzyskim, frywolność i wdzięk, a także współ-

działanie z grupą ludzi.

Tatuaż ? Ponieważ pierwotnie był on elementem inicjacji, może symbolizować no-

wy etap w życiu śniącego.

Telefon ? Jest symbolem łączności w wielu dziedzinach. Jeśli śniącego nie ma

w pobliżu telefonu, nie chce podnieść słuchawki lub ją odkłada, może to wskazywać

na ignorowanie posłania płynącego z nieświadomości.

Tęcza ? Jest to znak wielce obiecujący i szczęśliwy. Towarzyszy nadziejom i ma-

rzeniom. Ci, którzy we śnie ujrzeli tęczę, mogą wkrótce spodziewać się powodzenia.

Tonięcie ? Duże zbiorniki wody symbolizują nieświadomość, a topienie się ozna-

cza przytłoczenie przez stłumione w nieświadomości emocje. Nie musi mieć ono ne-

gatywnej wymowy, albowiem konfrontacja z problemami, których staramy się uni-

kać, może przynieść zbawienne skutki. Woda symbolizuje także emocje, a sny o to-

pieniu się często nas nachodzą w okresach kryzysów uczuciowych (na przykład po

stracie kochanej osoby). Poza tym topienie się może być symbolem wtajemniczenia,

wejścia w nową fazę rozwoju i „śmierć" dawnej osobowości.

Tornado ? Oznacza sytuację, która przytłacza śniącego i wymyka mu się spod

kontroli. Może to być również stłumiona wściekłość, albo jakieś wielkie zmartwie-

nie w najbliższym otoczeniu.

Torsje ? Często oznaczają, że trzeba z życia usunąć coś, co budzi odrazę.

Trawa ? Falujące trawy, bezkresne łąki lub farmy są symbolem spokojnego wiej-

skiego życia. Trawniki przed domami w mieście oznaczają swojski, domowy nastrój.

Trąba powietrzna ? Spotkanie z nią we śnie oznacza, że śniący ma zbyt przełado-

wany plan zajęć. Siła, z jaką przetacza się trąba, może wskazywać, że śniący został

porwany biegiem wypadków i przeniesiony w zupełnie nowe położenie.

Trąbka ? Niekiedy oznacza konieczność „przebudzenia się" i wsłuchania w głos

intuicji i duchowego przewodnictwa.

343

Symbolika snów

Trucizna ? Może symbolizować próbę pozbycia się z organizmu czegoś', co jest

przyczyną choroby. Gwałtowne próby uwolnienia się od jakiejś' sytuacji lub związ-

ku mogą sprawiać s'niącej osobie cierpienie.

Trumna ? Oznacza fizyczne uwięzienie lub ograniczenie możliwos'ci ekspresji

osobowości. Być może w życiu śniącego są jakieś' sprawy zapomniane, zastarzałe

problemy. Z drugiej strony trumna może oznaczać odrodzenie.

Trzęsienie ziemi ? Sny o kataklizmach naturalnych często pojawiają się w okre-

sach kryzysów, „wstrząsów". Ziemia reprezentuje materialną podstawę życia, a trzę-

sienie ziemi symbolizuje załamania, zwłaszcza w sferze finansów. Sny o trzęsieniu

ziemi mogą także nękać podczas ciężkiej choroby i w okresie rekonwalescencji po

poważnych wypadkach.

Tunel ? Symbolizuje przejs'cie z jednego etapu do innego. „Światełko w tunelu"

może oznaczać uwolnienie się ze starych więzów. Z pociągiem lub bez, w psycho-

logii Freuda tunel symbolizuje waginę.

Turkus ? Kamień szlachetny, mieniący się wszystkimi odcieniami zieleni, symbo-

lizuje sferę duchową. Indianie amerykańscy (Navaho) cenią go za pobudzanie sił ży-

wotnych i moc uzdrawiania.

344

Ubranie ? Często określa personę danej osoby. Stare, zużyte łachy oznaczają, że

być może należałoby stare poglądy i sposób myślenia zmienić na nowe. Częste

zmienianie odzieży może także symbolizować potrzebę zmian i przystosowanie się

do nowych trendów. Zakładanie nowych, pięknych ubrań oznacza częstokroć nowo-

ści w życiu śniącego, na przykład poprawę statusu społecznego i materialnego (zob.

także Kostium).

Ucho ? Symbolizuje „wsłuchiwanie się" w rady, w podszepty sumienia i boskie

nakazy. W psychologii kojarzy się z kobiecością i seksem.

Ucieczka ? Może oznaczać niekiedy, że śniący powinien wreszcie zająć się spra-

wą, przed którą ucieka. Albo też trzeba „uciec" od czegoś, co za chwilę runie (przy-

kładem ucieczka z palącego się budynku).

Uciekinier ? Sen, w którym pojawia się uciekinier oznacza, że śniący ma wraże-

nie, iż znajduje się w nieodpowiednim miejscu i czasie.

Uczony ? Odkrywca, wynalazca, autor nowych koncepcji - reprezentuje ekspery-

mentowanie i nowatorstwo. W potocznej opinii uczony kojarzy się z dziwacznym za-

chowaniem i roztargnieniem.

Ul ? Symbol przemyślności i pracy zespołowej. Użądlenie przez pszczoły oznacza,

że śniący powinien albo wziąć się do pracy, lub że jest przepracowany.

Ułomność ? Jeśli we śnie jesteś inwalidą, oznacza to, że brak ci energii i wiary

w siebie w dążeniu do jakiegoś celu. Uczucie beznadziejności paraliżuje śniącego,

który nie potrafi zdobyć się na stanowcze działanie.

Unoszenie się ? Unoszenie się w powietrzu symbolizuje wyzwolenie się z ograni-

czeń. Zapewne śniący uwolnił się z krępującej go sytuacji lub układu.

Urzędnicy ? Mogą oznaczać wysoko postawione osobistości. Pełnienie szczegól-

nej funkcji (na przykład nauczyciela, szefa, naczelnika, inspektora, policjanta lub

burmistrza) wskazuje na stosunek do świata.

Usługa ? Świadczenie usług we śnie może świadczyć o chęci dzielenia się swymi

pragnieniami, albo o potrzebach, którym trzeba dać wyraz.

Usta ? Wielkie usta symbolizują plotki i propagowanie kłamstw, albo też głosze-

nie słów prawdy. Z symbolem tym kojarzy się popęd seksualny.

345

Symbolika snów

Uwiedzenie ? Symbolizuje pożądanie seksualne.

Uzdrawianie ? Oznacza, że śniącemu potrzebna jest w sferze fizycznej i duchowej

uzdrawiająca energia, która pozwoli mu uporać się z dręczącymi go problemami.

346

Waga ? Uginanie się pod ciężarem oznacza, że śniący czeka, aż ktoś lub coś zmie-

ni się, zanim zrzuci swój ciężar. Lekkość natomiast oznacza pozytywny stan emo-

cjonalny.

Walka ? Ponieważ nasze życie pełne jest konfliktów, sny o walce mogą stanowić

odbicie codziennego dnia. Wymagania, jakie stawia przed nami współczesny model

życia, są tak sprzeczne, że wywołują często wewnętrzne napięcia, które znajdują uj-

ście w symbolizującej je walce fizycznej. Jak w przypadku innych symboli, interpre-

tacja w znacznej mierze zależy od nastroju i innych elementów snu.

Wargi ? W naszej kulturze symbolizują zmysłowość, seks, miłość i liryzm. Koja-

rzą się także z komunikacją między ludźmi („czytać z warg").

Warzywa ? Mogą oznaczać potrzebę zmiany diety, a w sensie bardziej ogólnym

potrzeby ducha.

Wazon ? Pęknięty lub potłuczony oznacza przykrości - zerwanie związku, niepo-

myślne perspektywy, jakieś nieszczęście.

Wąż ? Wąż jest bardzo starym symbolem bogiń płodności. Ponieważ jego żywio-

łem jest ziemia, oznacza jej odżywcze i uzdrawiające właściwości. Ale może też być

symbolem niebezpieczeństw czyhających w świecie podziemnym. Chrześcijaństwo

przejęło ten mit, czyniąc z węża ucieleśnienie zła, szczególnie grzechu pokusy (wąż

w Ogrodach Edenu). W niektórych kulturach południowej Azji wąż ucieleśnia pier-

wotną siłę duchową. Wieloznaczność tej symboliki sprawia, że pojawienie się węża

we śnie trudno interpretować w sposób autorytatywny. W zależności od kontekstu

wąż może oznaczać kuszenie, uzdrowienie lub siłę duchową. Dla Freuda symbolizo-

wał męski organ płciowy. W psychoanalizie wąż wypełzający z ziemi może repre-

zentować ujawnienie stłumionego w nieświadomości materiału.

Wejście ? Często symbolizuje nowy etap życia. Drzwi wejściowe do mieszkania

symbolizują zagłębienie się w siebie. Wejścia do jaskiń, piwnic lub innych podziem-

nych pomieszczeń mogą oznaczać pogrążanie się w nieświadomości. Zablokowane

lub zamknięte wejścia wskazują na trudności lub obawy w związku z czymś nowym.

Wentylator ? Służy do „chłodzenia", które z kolei jest synonimem uspokojenia po

silnym podnieceniu. Jednakże wentylator siłą podmuchu może także wzmóc tlący

się ogień, co znajduje wyraz w zwrocie o „rozdmuchiwaniu płomieni". Staromodna

347

Symbolika snów

odmiana wentylatora - wachlarz - symbolizuje kobiecość i fazy Księżyca. Wentyla-

tory elektryczne mogą oznaczać niebezpieczeństwo zranienia wirującą łopatką lub

porażenie prądem.

Węgorz ? Ma symbolikę zbliżoną do węży, choć fakt, iż naturalnym jego środo-

wiskiem jest woda sprawia, że silniej wskazuje na nieświadomość. Jako symbol fal-

liczny oznacza nieświadomy popęd seksualny. Może również symbolizować istnie-

nie w nieświadomości czegoś, czego się obawiamy.

Węzeł ? Oczywisty symbol przymusu i skrępowania w sferze myśli, uczuć lub

działań, oznacza problem wymagający rozwiązania. W ten sposób może się ujawnić

niepokój z powodu wstąpienia w związek małżeński („związać węzłem małżeń-

skim")- W sensie pozytywnym węzeł oznacza panowanie nad sytuacją i zamiłowa-

nie do porządku.

Wiatr ? Może symbolizować zaburzenia emocjonalne, albo energię, jaką śniący

dysponuje w realizacji nowych planów życiowych.

Wielkolud ? Symbolizuje panowanie, kontrolę nad sprawami w życiu zawodo-

wym i osobistym.

Wieloryb ? Może symbolizować sprawę lub interes, któremu śniący nie czuje się

na siłach podołać. Sądzi, że okoliczności mogą go przytłoczyć. Ale duże zbiorniki

wodne symbolizują nieświadomość, tak więc wieloryb, jako ssak morski, może

oznaczać całokształt stosunków między świadomością a nieświadomością.

Wieża ? Może symbolizować czujność, ale jest również symbolem kary i uwięzie-

nia. Mówimy też, że rozmyślania i abstrakcyjne koncepcje, oderwane od codzienne-

go życia rodzą się w umysłach zamkniętych w „wieży z kości słoniowej". Jest taka

legenda, w której uwięziona w wieży księżniczka spuszcza swe włosy i umożliwia

wybawicielowi wspięcie się po nich, co oznaczałoby: „Bądź bardziej przystępny dla

innych".

Więzienie ? Oznacza, że jakaś część osobowości śniącego jest zablokowana i mu-

si znaleźć ujście w twórczej działalności. Może też oznaczać, że śniący powinien

kontrolować pewne swoje działania i zachowania.

Wilk ? Symbol ten może kojarzyć się i z dobrem, i ze złem. Legenda o Czerwo-

nym Kapturku to psychologiczny symbol dojrzewającej młodej kobiety i „zła" za-

grażającego jej ze strony uwodzicielskiej męskości, starającej się wyeliminować tar-

czę ochronną w osobie babci. W wielu kulturach wilk jest jednak uosobieniem nau-

czyciela, przewodnika i mądrości. Niektóre plemiona amerykańskich Indian kojarzą

cykl miesięczny kobiety z wilkami, inne natomiast widzą w nich symbol wojowni-

czości i męskości.

Winda ? Ze względu na poruszanie się w górę i w dół winda symbolizuje wyso-

kość i głębokość. Winda wznosząca się może oznaczać we śnie prawie wszystko -

od wyższej pozycji społecznej po wzniesienie się na wyższy poziom świadomości,

348

Symbolika snów

zaś winda opadająca - obniżenie statusu lub pogrążenie się w nieświadomości. Win-

dy często kojarzą się z zagrożeniem, ponieważ znajdujemy się w nich na niewielkiej

przestrzeni z obcymi ludźmi, poza tym zdarzają się awarie, w wyniku których win-

da spada, a jej pasażerowie giną.

Wino ? Jako sfermentowany sok z winogron wino nazywano „nektarem bogów".

W liturgii chrześcijańskiej jest symbolem krwi i ofiary Chrystusa, a dla śniącego

oznacza transformację duchową.

Winogrona ? Są symbolem obfitych zbiorów i ofiary, bogactwa, dostatku, a nawet

przesytu. W symbolice chrześcijańskiej kojarzą się z winem, a zatem i z krwią Chry-

stusa.

Wiosenne porządki ? Hasło „wiosna" w tym zwrocie oznacza, że śniący porzuca

stare pomysły i przygotowuje się do nowych działań, układów, jednym słowem do

nowego początku w życiu.

Wiosło ? Symbolizuje podróż w głąb nieświadomości, a także męską siłę. Wiosła

penetrują wody emocji i psyche, poruszają najistotniejsze sprawy. Jeśli śniący ma

tylko jedno wiosło i tkwi w bezruchu lub próbuje tym jednym wiosłem wiosłować,

może to oznaczać potrzebę partnera lub przyjaciela.

Wiosna ? Symbolizuje nowe zadania i twórcze przedsięwzięcia.

Wir ? Jeśli we śnie stanowi zagrożenie, oznacza to, że śniący usiłuje nie dopuścić

do nieuniknionej konfrontacji z kimś lub z czymś. Może też oznaczać, że osoba śnią-

ca zmuszona jest do konfrontacji z czymś, co zostało stłumione w nieświadomości.

Wizja ? Jest synonimem intuicyjnego wglądu, zdolności postrzegania i punktu wi-

dzenia. Sen, w którym pojawiają się wizje, może symbolizować każdą z tych zdol-

ności. Zakłócenia wizji oznaczają, że śniący ma kłopoty z rozpoznaniem błędnych

osądów. Terminem „wizja" określamy także pojawianie się istot duchowych, a we

s'nie może to oznaczać, że śniący otrzymuje jakieś posłanie.

Włosy ? W wielu kulturach włosy symbolizują pierwiastek świętości i duchowo-

ści. W Biblii włosy dawały Samsonowi siłę fizyczną. Są symbolem powabu seksu-

alnego, uwodzicielskiego uroku i zdrowia. Siwe włosy oznaczają mądrość i zaawan-

sowany wiek.

Włóczęga ? Oznacza chęć ucieczki od narzuconych przez środowisko konwenan-

sów. Może także ostrzegać, że jeśli śniący nie będzie płacił rachunków, wkrótce sta-

nie się włóczęgą.

Włócznia ? Rzucanie włócznią we śnie symbolizuje narzucanie innym swej woli

i władzy.

Woda ? Jest symbolem emocji. Duże zbiorniki wodne, jak jeziora i morza, ozna-

czają nieświadomość. Ponieważ substancje płynne kojarzą się z seksem, Freud uwa-

żał wodę za symbol seksualności.

349

Symbolika snów

Wodotrysk ? Jako woda jest on symbolem emocji i nieświadomości, lecz zawiera

w sobie również elementy powietrza i światła, które z kolei oznaczają część jaźni

ściśle kontrolowaną przez intelekt. Wodotryski są również symbolem podtrzymania

sił życiowych („tryskać życiem, energią") lub gwałtownego rozładowania emocji

(„fontanna łez").

Wojna ? Sen często nawiedzający weteranów wojennych. Może także symbolizo-

wać sytuację wymagającą agresywnych działań (wojna) lub konieczność pertrakto-

wania (traktat wojskowy).

Wojsko ? Pojawienie się we śnie ludzi w mundurach jakiejś formacji wojskowej

należy interpretować w kontekście doświadczeń życiowych i wspomnień, jeśli śnią-

cy służył kiedyś w wojsku. W przeciwnym razie oznacza to, że czuje się zdomino-

wany przez silną, władczą osobowość lub że sam wobec innych stosuje sztywną dys-

cyplinę. Może oznaczać też stłumione emocje. Jeżeli śniący znajduje się na okręcie

na morzu, świadczy to, że dobrze daje sobie radę w skrajnie stresującej sytuacji.

Wól ? Symbolizuje wytrzymałość na przeciwności losu. Powiedzenie „uparty jak

wół" oznacza, że człowiek kieruje się raczej przyzwyczajeniem niż rozumem.

Wróżki ? W dziecinnych fantazjach pojawiają się nimfy, karzełki i czarodziejki,

przybywające ludziom z pomocą. We śnie oznaczają brak realizmu, ale też instynk-

towne wyczuwanie magicznych sił oddziałujących w życiu.

Wschód ? Wschód jako strona świata, w której wstaje słońce i inne ciała niebie-

skie, symbolizuje nowy początek i odrodzenie. Sny o Wschodzie (w znaczeniu rejo-

nu geograficznego) mają jeszcze inne konotacje, często o charakterze duchowym.

Wschód słońca ? Oznacza on, że śniący gotów jest do nowych przedsięwzięć

w sprawach zawodowych i przygód w życiu prywatnym. Symbolizuje nowy począ-

tek, nową energię życiową i spełnienie zamierzeń.

Wskazywanie ? Może oznaczać, że śniący stara się określić najlepszy sposób osią-

gnięcia celu. Zapewne stanął na rozstajach dróg i nie może podążać już starą drogą.

Wspinaczka ? Wspinanie się po linie, drabinie lub po czymś stromym symbolizu-

je pokonanie lub pokonywanie przeszkód. Góry stanowią rodzaj przeszkody (na

przykład „góra roboty"). Wspinaczka oznacza także szacunek dla społecznych, eko-

nomicznych czy artystycznych aspiracji oraz intelektualnego i duchowego rozwoju.

Wsteczny (ruch) ? Sen o cofaniu się może oznaczać, że śniący czuje, iż w jakiejś

dziedzinie grunt usuwa mu się spod nóg. Zrobienie kroku wstecz może też wskazy-

wać, że w przeszłości znajdują się dane pozwalające zrozumieć obecną sytuację,

zwłaszcza jeśli komuś się nie wiedzie.

Wstrząsy ? Gwałtowne wstrząsy mogą wskazywać na wewnętrzny niepokój i zde-

nerwowanie. Mogą to być stłumione napięcia, które trzeba w jakiś sposób rozłado-

wać.

350

Symbolika snów

Wtyczka elektryczna ? W sposób naturalny kojarzy się z energią elektryczną.

Jednakże prąd elektryczny może także porażać.

Wulkan ? Wybuch wulkanu oznacza również wybuch uczuć nagromadzonych

w duszy, jest zatem przestrogą przed kumulowaniem emocji.

Wybuch ? Wybuchy, na przykład wulkanów, oznaczają zwykle przedostanie się do

świadomości stłumionych w nieświadomości myśli i popędów. W bardziej ogólnym

sensie symbolizują gwałtowne zmiany w życiu.

Wypadek ? Wypadek we śnie oznacza rozmaite sytuacje, od uczucia lęku przed

rzeczywistym wypadkiem (lub wspomnienia o nim), po wrażenie, że zbliża się jakaś

życiowa „kraksa". Może jesteśmy tak czymś zaabsorbowani, że nie zwracamy uwa-

gi na nadciągającą katastrofę, albo żyjemy w takim tempie, że powinniśmy nieco

zwolnić. Jako przedłużenie nas samych pojazd często jest symbolem ciała fizyczne-

go, dlatego sny o wypadku mogą też symbolizować problemy ze zdrowiem lub nie-

pokój o stan zdrowia. Jeśli ogólna atmosfera snu jest pozytywna (choć dość burzli-

wa), wypadek może oznaczać element lub część życia, na którą śniący nie zwraca

uwagi.

Wysokość ? Znalezienie się wysoko może oznaczać osiągnięcie szczytu w pracy

zawodowej lub w innej dziedzinie. Jeśli towarzyszy temu lęk wysokości, to może to

oznaczać, że śniący stawia sobie nierealny cel. Wysokość może nasuwać inne skoja-

rzenia, na przykład - „być ponad..."

Wyspa ? Ucieczka na bezludną wyspę oznacza pragnienie samotności. Inne skoja-

rzenie: śniący tak bardzo boi się głębokich wód nieświadomości, że pragnie przed

nimi uciec.

Wyścig ? Uczestnictwo w wyścigu świadczy o tym, jak śniący pojmuje swoje ży-

cie na jawie. Może powinien zwolnić tempo, albo zmienić coś w swoim życiu.

Wywiad ? Udzielanie wywiadu ma taką samą symbolikę, jak zdawanie egzaminu.

Śniący ma uczucie, że jest oceniany przez innych lub ocenia sam siebie.

Wznoszenie się ? Sen o wznoszeniu się - windą lub w inny sposób - oznacza

spełnienie zamierzeń i nagrodę za osiągnięcia.

351

Zabawki ? Przeważnie oznaczają pragnienie powrotu do okresu dzieciństwa. Śnią-

cy szuka ciepła i poczucia bezpieczeństwa, które się kojarzy z tą fazą życia. Może

pracuje zbyt ciężko i powinien się nieco rozerwać.

Zabijanie ? Nie ma negatywnych konotcji we śnie. Rozwijając się i zmieniając,

nieustannie „zabijamy" część dawnego życia. Zabijanie może także oznaczać, że

śniący tłamsi w sobie wszelkie bodźce i radość życia.

Zablokowanie ? Oznacza tłumione uczucia i zablokowanie przepływu energii.

Śniący powinien odnaleźć miejsce blokady, na przykład gardło w wypadku niemoż-

ności wyrażenia na głos opinii lub przekonań.

Zaćmienie ? Słońce przeważnie symbolizuje świadomość, racjonalne myślenie,

Księżyc zaś - podświadomość i emocje. Nakładanie się na siebie obu ciał niebie-

skich podczas zaćmienia może oznaczać połączenie odrębnych elementów osobo-

wości (czyli jej integrację). Może też symbolizować „zaćmienie" rozsądku i świado-

mości przez emocje i podświadomość (w wypadku zaćmienia Słońca), albo odwrot-

nie (w wypadku zaćmienia Księżyca). Często mówimy: „mam zaćmienie umysłu",

i to też może symbolizować sen o zaćmieniu.

Zagrożenie ? Wszelkie zagrożenia pojawiające się we śnie mają na celu zwróce-

nie śniącemu uwagi na określone aspekty życia. O tym, jakie to są aspekty, decydu-

ją inne elementy i wątki snu.

Zagrożenie ? Jeżeli śniący zagraża innym, oznacza to brak pewności siebie w ja-

kiejś dziedzinie. Jeśli natomiast to śniącemu ktoś zagraża, może to znaczyć, że w grę

wchodzi uczucie nieprzystosowania.

Zamek ? Jako siedziba rodziny królewskiej zamek może symbolizować uhonoro-

wanie śniącego za wybitne osiągnięcia. Zamek jest też elementem fortyfikacji,

w której można się bronić lub odgrodzić od reszty świata.

Zamek ? Oznacza niemożność uzyskania czegoś lub wejścia dokądś. Być może ja-

kieś zdolności śniącego są uwięzione i muszą zostać ujawnione. Zamek jest również

symbolem bezpieczeństwa.

Zamknięcie ? Zgubienie kluczy i zamknięcie w jakimś pomieszczeniu oznacza we

śnie, że śniący obawia się utraty pozycji, jaką osiągnął w życiu. Jeśli ktoś zamknął

śniącego, oznacza to utratę kontroli nad sytuacją w sferze zawodowej i prywatnej.

353

Symbolika snów

Zapach ? Znaczenie danego zapachu zawsze wiąże się z doświadczeniami z prze-

szłości. Często pamiętamy ludzi włas'nie dzięki zapachom, na przykład z dziadkiem

wiąże się zapach tytoniu fajkowego. W tym wypadku interpretacja snu zależy od te-

go, jakie znaczenie miał dziadek w życiu śniącego.

Zapasy ? Sen o zapasach może oznaczać, że s'niący boryka się z poważnymi pro-

blemami zawodowymi lub prywatnymi. Oznacza też, że powinien starać się zapano-

wać nad umysłem lub zwyczajami.

Zapora ? Może oznaczać stłumioną energię emocjonalną. Śniącemu chce się pła-

kać, ale siłą powstrzymuje się od łez.

Zapora (na drodze) ? Zablokowana droga stanowi odbicie uczuć śniącego

w związku z przeszkodami w pracy i w domu.

Zasadzka ? Oznacza niespodziewany atak. Może to być nieprzyjemna niespo-

dzianka lub nieprzewidziany zwrot ku gorszemu. Jeśli w chwili pojawienia się tego

snu ktoś miał jasno wytyczony cel, zasadzka może oznaczać przeszkodę w jego re-

alizacji. Zasadzki w sensie ogólnym symbolizują nagłą stratę i emocjonalny wstrząs.

Zasłony ? Zasuwanie zasłon lub krycie się za zasłoną nasuwa przypuszczenie, że

śniący stara się ukryć coś przed sobą lub przed światem. Zasłona może też mieć

przeciwne znaczenie, jak na przykład w porzekadle „uchylić zasłony".

Zbawiciel ? Sen o zbawicielu świadczy o tym, że śniący przechodzi proces ducho-

wego uzdrowienia lub że jego modły zostały wysłuchane.

Zbiornik ? Oznacza magazynowanie energii emocjonalnej, zwłaszcza jeśli zbior-

nik jest pełny. Jeśli jest pusty, znaczy to, że śniący przekazał całą swą energię innym.

Zboże ? W całej historii ludzkości zboże było czczone, poświęcane, stanowiło ele-

ment obrzędów oraz symbol dostatku. W snach reprezentuje obfitość, wzrost lub

płodność.

Zdrętwienie ? Symbolizuje pewne cechy osobowości i skłonności śniącego lub

kogoś z jego otoczenia.

Zegar ? Ujawnia obawę śniącego, że nie zdąży na czas i zawali terminy. Zegar mo-

że przypominać także o upływie czasu komuś, kto pragnie mieć potomstwo lub czu-

je, że czas przecieka mu przez palce.

Zero ? Ma takie samo znaczenie, jak okrąg. Symbolizuje nieskończoność, nie-

zgłębioną zagadkę życia. Kojarzy się też z pełnią duchową.

Zespół ? Sen o członkostwie w zespole świadczy o umiejętności współpracy. Jest

to symbol bardzo złożony, a jego interpretacja w znacznym stopniu zależy od prze-

szłości śniącego.

Zęby ? „Wziąć coś na kieł" oznacza postawić na swoim. Utrata zębów może ozna-

czać utratę kontroli nad biegiem zdarzeń lub niezrozumienie sytuacji. Gryzienie lub

bycie pogryzionym sugeruje bezwzględną walkę o władzę.

354

Symbolika snów

Zgromadzenie ? Charakter zgromadzenia decyduje o jego symbolice (na przykład

tłum wesoły i radosny, albo gniewny i niebezpieczny). Większa liczba osób oznacza

także zbiorową opinię innych.

Zguba ? Zgubione przedmioty, na przykład komplet kluczy, symbolizują brak kon-

troli nad własnym życiem.

Ziarno ? Symbolizuje obfite zbiory, a także dostatnie życie.

Zieleń ? Jest barwą symbolizującą uzdrowienie i powodzenie (stąd barwa amery-

kańskiej waluty, czyli „zielonych")- Rośliny i zioła także mają kolor zielony, kolor

życia. We s'nie zieleń może oznaczać, że jakiś' pomysł lub projekt otrzyma „zielone

światło".

Ziemia ? Ziemia reprezentuje trwałość, stałość, zmysł praktyczny, płodnos'ć i po-

czucie „chodzenia nogami po ziemi". Symbolizuje ciało fizyczne i świat materialny,

jako przeciwstawienie świata duchowego. Rejony znajdujące się pod powierzchnią

ziemi oznaczają nieświadomość. Ziemia jako ciało niebieskie reprezentuje pełnię

i pierwiastek macierzyński („matka ziemia"), a także „świadomość ogólnoświato-

wą".

Ziemniak ? Bulwa ta rośnie pod ziemią, a zatem sen o ziemniakach symbolizuje

nieświadomość.

Zima ? Zimowy krajobraz widziany we śnie oznacza, że zima jest dla śniącego ulu-

bioną porą roku. Ale w tym czasie wielu ludzi przeżywa depresje. Sen o zimie mo-

że oznaczać chęć wycofania się z jakiegoś' układu lub ograniczenia zaanagażowania

w pracy.

Złamanie ? Może symbolizować dosłownie wszystko, od materialnej szkody, po

stan psychiczny („złamane serce"). Interpretacja powinna opierać się na szerszym

kontekście marzenia sennego.

Złodzieje ? Przyłapanie złodzieja lub próba kradzieży oznaczają, że mamy wraże-

nie, iż inni kradną nasz czas, energię i pomysły. Jeśli śniący jest jednym ze złodziei,

oznacza to, że przywłaszcza sobie coś, co należy do innych.

Złoto ? Metal ten zapowiada przyjemne zdarzenia w życiu śniącego. Kolor złota

symbolizuje także stan oświecenia duchowego.

Zmarły/Śmierć ? Sny o zmarłych lub o śmierci zazwyczaj nie sygnalizują rzeczy-

wistej śmierci, choć mogą być objawem lęku przed śmiercią. Śmierć gwałtowna

oznacza gniew i agresję, choć interpretacja w znacznym stopniu zależy od ogólnej

atmosfery marzenia sennego. Jeżeli śniący umiera, lecz we śnie nie czuje się z tego

powodu nieszczęśliwy, może to oznaczać odrzucenie („śmierć") dawnego ja lub po-

przedniego etapu życia. W snach tego rodzaju śmierć symbolizuje transformację

osobowości. Martwe ciało natomiast może oznaczać brak chęci do życia, czyli ro-

dzaj „śmierci" intelektualnej wskutek codziennej rutyny i braku bodźców.

355

Symbolika snów

Znaki (drogowe) ? Mogą wskazywać drogę, którą śniący powinien obrać w życiu.

Znamię ? Znamię na ciele oznacza, że coś plami dobre imię śniącego lub że nie po-

trafi on zdobyć szacunku innych.

Znieczulenie ? Może być wspomnieniem (na przykład o przebytej operacji). Mo-

że także odzwierciedlać pragnienie uwolnienia się od cierpień fizycznych, umysło-

wych czy emocjonalnych.

Zoo ? O miejscu, w którym panuje zamęt i bałagan mówimy: „Ale zoo!" Może

oznaczać, że śniący powinien uporządkować jakieś sprawy.

Związki ? Nawiązane we śnie związki mogą dotyczyć ludzi znanych na jawie lub

zupełnie obcych. Te ostatnie symbolizują powiązania między różnymi aspektami

osobowości śniącego.

Zwierzęta ? Symbolika zwierząt jest bardzo złożona, bo każde stworzenie może

kojarzyć się z innym pojęciem. Właściwa interpretacja zależy od osobistego stosun-

ku śniącego do zwierząt. Ogólnie zwierzęta symbolizują fizyczną, instynktowną

jaźń, a pojawianie się w snach dzikich zwierząt nieokreślonego gatunku symbolizu-

je zazwyczaj ten aspekt jaźni (czyli znajdujących się w czyimś otoczeniu ludzi

o „zwierzęcych" zachowaniach). Nie należy jednak zbyt pochopnie uogólniać tej in-

terpretacji, inne bowiem zwierzęta (na przykład ptaki) mogą być symbolem czegoś

wręcz przeciwnego (wyższej jaźni lub duszy).

Zwolnione ruchy ? Są przejawem niepokoju. Śniący porusza się jak w błotnistej

wodzie lub biegnie w przerażająco wolnym tempie. Sen tego rodzaju oznacza wiel-

kie napięcie w życiu na jawie.

356

Żaba ? Żaby to stworzenia wodne, dlatego symbolizują nieświadomość. Znamy

wszyscy bajkę o księciu przemienionym w żabę, a potem na powrót w pięknego

młodzieńca, dlatego żaba jest również symbolem transformacji.

Żart ? Humor we śnie wskazuje na niefrasobliwość i uwolnienie się od napięć do-

tyczących codziennych spraw. W sensie negatywnym może oznaczać wyśmianie.

Żeglarz ? Jeśli śnisz, że jesteś żeglarzem lub znajdujesz się w towarzystwie żegla-

rza, oznacza to pragnienie przygody. Być może jesteś gotów podjąć wyprawę od-

krywczą, albo zanurkować w głąb siebie samego, zwłaszcza w kontekście stosun-

ków z innymi ludźmi.

Żelazo ? Kojarzy się z siłą fizyczną i siłą woli („żelazna wola"), nadaje więc ton

sennemu wątkowi, którego jest elementem.

Żołądek ? Sen o żołądku może wskazywać, że śniący nie trawi jakiejś sytuacji,

układu lub pracy. Żołądek symbolizuje także źródło uczuć i siły emocji oraz odpor-

ność na kłopotliwe sytuacje.

Żołnierze ? W filozofii ezoterycznej żołnierze symbolizują anielskie zastępy Bo-

ga i oznaczają, że śniącego spotka zadośćuczynienie za poniesione krzywdy.

Żółć ? Kolor żółty zazwyczaj symbolizuje energię, żywotność i entuzjazm. W sen-

sie negatywnym oznacza tchórzostwo.

357

Organizacje i laboratoria

prowadzące badania nad snem

Częs'ć ta zawiera wykaz ośrodków i laboratoriów w USA specjalizujących się w bada-

niach nad fizjologicznymi i psychologicznymi aspektami snów. Na początku znajdują się

organizacje uszeregowane w porządku alfabetycznym. Ośrodki badawcze wymienione są

także alfabetycznie według stanów.

ORGANIZACJE

Alfred Adler Institute

1 780 Broadway

New York, NY 10019

Szkolenie w zakresie psychoterapi

i doradztwa zgodnie z teorią

psychologii indywidualnej

sformutowanej przez psychiatrę

austriackiego Alfreda Adlera.

Finansuje Ośrodek Konsultacyjny

im. Alfreda Adlera.

American Sleep Disorders

Association (ASDA)

1670 14th St. NW, Ste. 300

Rochester, MN 55901

Szkolenie w zakresie diagnostyki

i leczenia służące lepszej opiece

nad pacjentami cierpiącymi

na zaburzenia snu. Wydaje

dwumiesięcznik Sleep.

American Society for Psychical Research

5 W. 73rd St.

New York, NY 10023

Badania zjawisk parapsychicznych,

gromadzenie i analiza samoistnego

poznania pozazmysłowego

i psychokinezy, obserwacja

procesów zachodzących w psychice

ludzi umierających, telepatyczne

oddziaływanie na marzenia senne.

Wydaje dwa kwartalniki: Journal of

the American Society for Psychical

Research i ASPR Newsletter.

Association for Research and

Enlightenment, Inc. (ARE)

67th St. at Atlantic Ave.

Virginia Beach, VA 23451

Badania w dziedzinie parapsy-

chologii, snu, zmienionych stanów

świadomości, transpersonalnych

teorii rozwoju człowieka. Wydaje

dwumiesięcznik Venture lnvard.

Association for the Study of Dreams (ASD)

PO Box 1600

Vienna, VA 22183

Stanowi międzynarodowe forum

informacyjne o badaniach

prowadzonych w dziedzinie

psychologicznych i terapeutycznych

aspektów marzeń sennych oraz ich

interpretacji.

359

Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

C.G. Jung Foundation for Analytical

Psychology

28E. 39th St.

New York, NY 10016

Szkolenie i informowanie

o psychologii analitycznej według

koncepcji Junga. Dysponuje

archiwum zawierającym materiały

o symbolizmie archetypowym.

Community Dreamsharing Network

PO Box 8032

Hicksville, NY 11802

Umożliwia kontakty tym, którzy

pragną omawiać i zrozumieć treść

swoich marzeń sennych. Organizuje

lokalne grupy wsparcia i koordynuje

ich działalność. Wydaje czasopismo

Dream Switchboard.

Prowadzi badania snu i marzeń

sennych. Propaguje wiedzę

o fizjologicznych i psychologicznych

aspektach snu. Wydaje

dwumiesięcznik Sleep.

OŚRODKI I LABORATORIA

PROWADZĄCE BADANIA

NAD SNEM

ALABAMA

Alabama North Regional Sleep

Disorders Center

250 Chateau Dr., Ste. 225

Huntsville, AL 35801

National Sleep Foundation

122 S. Robertson Blvd., 3rd Fl.

Los Angeles, CA 90048

Zajmuje się promocją edukacji

w dziedzinie zaburzeń snu, tworzy

lokalne grupy wsparcia i koordynuje

ich działalność, sponsoruje

programy edukacyjne i badawcze.

Sigmund Freud Archives (SFA)

c/o Harold P. Blum

23 The Hemlocks

Roslyn, NY 11576

Gromadzi i kataloguje prace

naukowe i prywatne dokumenty

Zygmunta Freuda, twórcy

psychoanalizy. Materiały te

przekazywane są do Biblioteki

Kongresu USA w Waszyngtonie.

Sleep Research Society (SRS)

c/o Wallace Mendelson

Cleveland Clinic S-51

Dept. of Neurology

9500 Euclid Ave.

Cleveland, OH 44195

AMI Brookwood Medical Center

Brookwood Sleep Disorders Center

2010 Brookwood Medical Center Dr.

Birmingham, AL 35209

Baptist Medical Center

Sleep Studies Laboratory

2105 E. South Blvd.

Montgomery, AL 36198

Flowers Hospital

Sleep-Wake Disorders Center

3228 W. Main St.

PO Box 6907

Dothan, AL 36302

Huntsville Hospital

Sleep Disorder Center

101 Sivley Rd.

Huntsville, AL 35801

Mobile Infirmary Medical Center

Sleep Disorders Center

PO Box 2144

Mobile, AL 36652

360

Organizacjei laboratoria prowadzące badania nad snemMontclair Baptist Medical CenterGood Samaritan Regional MedicalSleep Disorders Center of AlabamaCenter800 Montclair Rd.Sleep Disorders CenterBirmingham, AL 3521 31111 E. McDowell Rd.Phoenix, AZ 85006Southeast Alabama Medical CenterSleep Disorders CenterParadise Valley HospitalPO Drawer 6987Sleep Disorders CenterDothan, AL 363023929 E. Bell Rd.Phoenix, AZ 85032Springhill Memoriał HospitalUnWersity of ArizonaSoutheast Regional Center forSleep Disorders CenterSleep/Wake DisordersUniv Medical Center, Rm. 73033719 Dauphin St.Tucson, AZ 85724Mobile, AL 36608ARKANSASTuscaloosa Clinic Sleep Lab701 University Blvd. E.Tuscaloosa, AL 35401Arkansas Children's HospitalPediatrie Sleep Disorders & SIDSCenter800 Marshall St.University of Alabama HospitalLittle Rock, AR 72202-3591Sleep/Wake Disorders Center619 I9th St. S.Jefferson Towers, Rm. N477Baptist Medical CenterBirmingham, AL 35233Sleep Disorders Center9601 I-630, Exit 7Little Rock, AR 72205-7299UnWersity of South AlabamaUSA Knollwood Park HospitalSleep Disorders Center

5600 Girby Rd.KALIFORNIAMobile, AL 36693-3398Antelope Valley Hospital MedicalCenterRespiratory Sleep Laboratory1600 W. Ave, JARIZONALancaster, CA 93534Desert Samaritan Medical CenterCalifornia Center for Sleep DisordersSleep Disorders Center3012 Summit St.1400 S. Dobson Rd.5th FL, D WingMesa, AZ 85202Oakland, CA 94609361iOrganizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

California Pacific Medical Center

Sleep Disorders Center

PO Box 7999

San Francisco, CA 94120-7999

Cedars/Sinai Medical Center

Sleep Disorders Center

Schumann Bldg., Ste. 316

8700 Beverly Blvd.

Los Angeles, CA 90048-1869

Downey Community Hospital

Sleep Disorders Center

Rio Hondo Memoriał Hospital

8300 E. Telegraph Rd.

Downey, CA 90240

Glendale Adventist Medical

Center Sleep Disorders Center

1509 Wilson Ter.

Glendale, CA 91206

Grossmont Hospital

Sleep Disorders Center

5555 Grossmont Center Dr.

PO Box 158

La Mesa, CA 91944-0158

Hoag Memoriał Hospital Presbyterian

Sleep Disorders Center

301 Newport Blvd.

Newport Beach, CA 92663

Huntington Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center

100 W. California Blvd.

PO Box 7013

Pasadena, CA 91109-7013

Loma Linda University

Sleep Disorders Center

Medical Services Center

VA Hospital

11201 Benton St.

Loma Linda, CA 92357

Lombard Medical Group

Southern California Sleep Apnea

Center

2230 Lynn Rd.

Thousand Oaks, CA 91360

Long Beach Memoriał Medical

Center

Memoriał Sleep Disorders Center

2801 Atlantic Ave.

PO Box 1428

Long Beach, CA 90801-1428

Mercy Hospital & Medical Center

Sleep Disorders Center

4077 5th Ave.

San Diego, CA 92103-2180

Mercy San Juan Hospital

Mercy Sleep Laboratory

6501 Coyle Ave.

Carmichael, CA 95608

North Valley Sleep Disorders Center

11550 Indian Hills Rd., Ste. 291

Mission Hills, CA 91345

Northridge Hospital Medical Center

Sleep Evaluation Center

18300 Roscoe Blvd.

Northridge, CA 91328

Kaweah Delta District Hospital

Sleep Disorders Laboratory

400 W. Minerał King Ave.

Visalia, CA 93291

Palomar Medical Center

Sleep Disorders Lab

555 E. Valley Pkwy.

Escondido, CA 92025

362

Organizacje ilaboratoria prowadzące badania nad snem1Pomona Valley HospitalStanford UnWersitySleep Disorders CenterCenter for Research on Sleep and1798 N. Garey Ave.Circadian RhythmPomona, CA 91767701 Welch Rd., Ste. 2226Pało Alto, CA 94304RWerside Community HospitalSleep Disorders Center at RiversideStanford UnWersity Medical Center4445 Magnolia Ave., E1Sleep Disorders ClinicRiverside, CA 92501211 Quarry Rd, N2AStanford, CA 94305St. Joseph HospitalSleep Disorders Center

1100 W. Steward Dr.Sutter Sleep Disorders Center

650 Howe Ave., Ste. 910Orange, CA 92668Sacramento, CA 95825St. Jude Medical CenterSleep Disorders InstituteTorrance Memoriał Medical Center101 E. Valencia Mesa Dr., Ste 308Sleep Disorders CenterFullerton, CA 926353330 W. Lomita Blvd.Torrance, CA 90505San Diego Sleep Disorders Center1842 3rd Ave.UnWersity of California, lrvineSan Diego, CA 92101Sleep Disorders Center101 City Dr. S.Orange, CA 92668San Jose Medical CenterCenter for Sleep Disorders675 E. Santa Clara St.UnWersity of California,San Jose, CA 95112Los AngelesDept. of Neurology Sleep DisordersSanta Barbara Cottage HospitalCenter

710 Westwood PlażaSleep Disorders Medical CenterRm.1184, RNRCPueblo and Bath Sts.

Santa Barbara, CA 93102Los Angeles, CA 90024Scripps Clinic & Research FoundationWest Hills Sleep DisordersSleep Disorders CenterCenter10666 N. Torrey Pines Rd.23101 Sherman Pl., Ste.108La Jolla, CA 92037West Hills, CA 91307Sequoia Hospital DistrictWestern Medical Center, AnaheimSleep Disorders CenterWestMed Sleep Disorders Center170 Alameda de las Pulgas1101 S. Anaheim Blvd.Redwood City, CA 94062-2799Anaheim, CA 92805_____________________________________363

__ __,Organizacje i laboratoria prowadzącebadania nad snemKOLORADOFlorida Hospital Medical CenterSleep Disorders Center601 E. Rollins Ave.University of ColoradoOrlando, FL 32803National Jewish Sleep Center1400 Jackson St., A250Denver, CO 80206Mayo ClinicSleep Disorder Center4500 San Pablo Rd.CONNECTICUTJacksonville, FL 32224New Haven Sleep Disorders Center

University Towers

100 York St.Miami Children's Hospital

Sleep Disorders CenterNew Haven, CT 065116125 SW 3 1 st St.Miami, FL 33155DISTRICT OF COLUMBIAMt. Sinai Medical CenterSleep Disorders CenterGeorgetown University Hospital4300 Alton Rd.Sleep Disorders CenterMiami Beach, FL 331403800 Reservoir Rd. NWWashington, DC 20007-2197St. Petersburg Sleep Disorders Center2525 Pasadena Ave. S., Ste. SSibley Memoriał HospitalSt. Petersburg, FL 33707Sleep Disorders Center5255 Loughboro Rd. NWWashington, DC 20016Sarasota Memoriał HospitalSleep Disorders Center1700 S. Tamiami Tr,FLORYDASarasota, FL 34239Baptist Medical CenterWatson ClinicSleep Disorders Center

800 Prudential Dr.

Jacksonvil!e, FL 32207Sleep Disorders Center

1600 Lakeland Hills Blvd.

PO Box 9500Lakeland, FL 33804-5000Boca Raton Sleep Disorders Center899 Meadows Rd., Ste. 101Boca Raton, FL 33486GEORGIABroward General Medical CenterEtnory UniversitySleep Disorder LaboratorySleep Research Laboratory1600 S. Andrews Ave.8 Executive Park W., Ste., 81 5Ft. Lauderdale, FL 33316Atlanta, GA 30329364Organizacje ilaboratoria prowadzące badania nad snemGeorgia Baptist Medical CenterEvanston HospitalAtlanta Center for Sleep DisordersSleep Disorders Center300 Boulevard NE2650 Ridge Ave.PO Box 44Evanston, IL 60201Atlanta, GA 303121Memoriał Medical Center/SouthernNorthside HospitalIllinois University School of MedicineSleep Disorders CenterSleep Disorders Center1000 Johnson Ferry Rd.800 N. RutledgeAtlanta, GA 30342Springfield, IL 62781Methodist Medical Center of IllinoisSt. Joseph's HospitalC. Duane Morgan Sleep Disorders CenterSavannah Sleep Disorders Center221 NE Glen Oak Ave.11705 Mercy Blvd.Peoria, IL 61636PO Box 60129Savannah, GA 31420-0129Rush/Presbyterian/St. Luke's MedicalCenterSleep Disorders CenterSleep Disorder Service & Research Centerof Georgia1653 W. Congress Pkwy.5505 Peachtree Dunwoody Rd.,Chicago, IL 60612Ste. 370Atlanta, GA 30342University of Chicago HospitalsSleep Disorders CenterHAWAJE5841 S. Maryland Ave., MC2091Chicago, IL 60637Kuakini Medical CenterPulmonary Sleep Disorders CenterINDIANA347 N, Kuakini St.Honolulu, Hl 96817Community Hospitals of IndianapolisSleep/Wake Disorders CenterStraub Cllnic & Hospital

Sleep Disorders Center of the Pacific1500 N. Ritter Ave.

Indianapolis, IN 46219888 S. King St.Honolulu, Hl 96813Good Samantan HospitalSleep Disorders Center520 S. 7th St.ILLINOISVincennes, IN 47591Carle Regional Sleep DisordersLafayette Home HospitalCenterSleep/Alertness Center602 W. University2400 South St.Urbana, IL 61801Lafayette, IN 47903|_______________________________365Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

Midwest Medical Center

Sleep Disorders Center

3232 N. Meridian St.

Indianapolis, IN 46208

St. Mary's Medical Center of Evansville

Sleep Disorders Center

3700 Washington Ave.

Evansville, IN 47750

IOWA

Medical Center of Bowling

Green

Sleep Lab

250 Park St.

PO Box 90010

Bowling Green, KY 42101-9010

St. Joseph Hospital

Sleep Oisorders Center

1 St. Joseph Dr.

Lexington, KY 40504

Mercy Hospital

Sleep Disorders Center

1401 W. Central Park

Davenport, IA 52804

St. Lukę Hospital East

Sleep Disorder Center

85 N. Grand Ave.

Ft. Thomas, KY 41075

University of Iowa Hospitals & Clinics

Dept. of Neurology

Sleep Disorders Center

Iowa City, IA 52242

University of Louisyille Hospital

Sleep Disorders Center

530 S. Jackson St.

Louisyille, KY 40202

KANSAS

LUIZJANA

HCA Wesley Medical Center

Wesley Sleep Disorders Center

550 N. Hillside

Wichita, KS 67212

St. Francis Hospital & Medical Center

Sleep Disorders Center

1700 SW 7th St.

Topeka, KS 66606-1690

KENTUCKY

Louisiana State Uniyersity

Medical Center

Sleep Disorders Center

PO Box 33932

Shreveport, LA 71130-3932

Southern Baptist Hospital

Sleep Disorders Center

2700 Napolean Ave., Rm. 2105

New Orleans, LA 70115

Audubon Regional Medical Center

Sleep Disorders Center

1 Audubon Plaża Dr.

Louisyille, KY 40217

Tulane Uniyersity Hospital

& Clinics

Sleep Disorders Center

141 5 Tulane Ave.

New Orleans, LA 701 12

366

Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

MAINE

MICHIGAN

Maine Medical Center

Sleep Laboratory

22 Bramhall St.

Portland, ME 04102

Bay Medical Center

Sleep Disorders Clinic

1900 Columbus Ave.

Bay City, Ml 48708

MARYLAND

Johns Hopkins University

Johns Hopkins Sleep Disorders

Center

5501 Hopkins Bayview Circle

Baltimore, MD 21224

Butterworth Hospital

Sleep Disorders Center

100 Michigan St. NE

Grand Rapids, Ml 49503

Catherine McAuley Health System

Sleep Disorders Center

PO Box 995

Ann Arbor, Ml 48106

Maryland Sleep Disorders

Center

Ruxton Towers, Ste. 211

8415 Bellona Ln.

Baltimore, MD 21204

Henry Ford Hospital

Sleep Disorders Center

2921 W. Grand Blvd.

Detroit, Ml 48202

Shady Grove Adventist

Hospital

Sleep Disorders Center

14915 Broschart Rd., Ste.102

Rockville, MD 20850

MASSACHUSETTS

Ingham Medical Center

Sleep Disorders Program

2025 S. Washington Ave., Ste. 300

Lansing, Ml 48910-0817

Lansing General Hospital

Sleep Disorders Center

2727 S. Pennsylvania Ave.

Lansing, Ml 48910

Beth Israel Hospital

Sleep Disorders Center

330 Brookline Ave., KS430

Boston, MA 02215

Sleep Disorders Institute

Beaumont Hospital Medical Bldg.

44199 Dequindre, Ste. 311

Troy, Ml 48098

Laboratory for Circadian and Sleep

Disorders Medicine

Brigham & Women's Hospital

221 Longwood Ave.

Boston, MA 021 15

University of Michigan Hospitals

Sleep Disorders Center

1 500 E. Medical Center Dr.

Med Inn C433, Box 0842

Ann Arbor Ml 48109-0115

367

Veterans Affairs Medical Center

Sleep/Wake Disorders Unit

Southfield and Outer Dr.

Allen Park, Ml 48101

W. A. Foote Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center

205 N. East Ave.

Jackson, Ml 49201

MINNESOTA

Abbott/Northwestern Hospital

Sleep Disorders Center

800 E. 28th St. at Chicago Ave.

Minneapolis, MN 55407

Healtheast St. Joseph's Hospital

Sleep Diagnostics Center

69 W. Exchange

St. Paul, MN 55102

Hennepin County Medical Center

Minnesota Regional Sleep Disorders

Center

701 Park Ave. S.

Minneapolis, MN 5541 5

MISSISSIPPI

Forrest General Hospital

Sleep Disorders Center

6051 Hwy. 49

PO Box 16389

Hattiesburg, MS 39404

Gulf Coast Medical Center

Center for Sleep Apnea

180A Debuys Rd.

Biloxi, MS 39531

Memoriał Hospital at Gulfport

Sleep Disorders Center

PO Box 1810

Gulfport, MS 39501

University of Mississippi Medical

Center

Sleep Disorders Center

2500 N. State St.

Jackson, MS 39216-4505

MISSOURI

Mayo Clinic

Sleep Disorders Center

200 1 st St. SW

Rochester, MN 55905

Methodist Hospital

Sleep Disorders Center

6500 Excelsior Blvd.

St. Louis Park, MN 55426

St. Mary's Medical Center

Duluth Regional Sleep Disorders Center

407 E. 3rd St.

Duluth, MN 55805

Deaconess Hospital

Sleep Disorders & Research Center

61 50 Oakland Ave.

St. Louis, MO 63139

Lester E. Cox Medical Centers

Cox Regional Sleep Disorders Center

3800 S. National Ave., Ste. LL 150

Springfield, MO 65807

Research Medical Center

Sleep Disorders Center

2316 E. Meyer Blvd.

Kansas City, MO 64132-1199

368

Organizacje ilaboratoria prowadzące badania nad snemSt. Louis University HospitalHampstead HospitalSleep Disorders CenterSleep-Wake Disorders Center1221 S. Grand Blvd.East Rd. |St. Louis MO 63104Hampstead, NH 03841St. Luke's HospitalNEW JERSEYSleep Disorders Center4400 Wornall Rd.Kansas City, MO 64111Newark Beth Israel Medical CenterSleep Disorders Center201 Lyons Ave.UnWersity Hospital & ClinicsNewark, NJ 07112University of Missouri SleepDisorders Center1 Hospital Dr.NEW MEXICOM-741 NeurologyColumbia, MO 65212University HospitalSleep Disorders CenterNEBRASKA4775 Indian School Rd. NE, Ste. 307Albuquerque, NM 87110Bishop Clarkson Memoriał HospitalSleep Disorders CenterNOWY JORK44th and DeweyOmaha, NE 68105-1018Columbia Presbyterian Medical CenterMethodist Richard YoungSleep Disorders CenterSleep Disorders Center161 Ft. Washington Ave.2566 St. Mary's Ave.New York, NY 10032Omaha, NE 68105Community General HospitalNEWADAThe Sleep CenterBroad Rd.Syracuse, NY 13215Sunrise Hospital and Medical CenterRegional Center for Sleep Disorders3186 S. Maryland Pkwy.Miliard Fillmore HospitalsLas Veqas, NV 89109Sleep Disorders Center of WesternNew York3 Gates CircleNEW HAMPSHIREBuffalo, NY 14209Dartmouth/Hitchcock Medical CenterMontenore Medical CenterSleep Disorders CenterSleep-Wake Disorders Center1 Medical Center Dr.1 11 E. 21 Oth St.Lebanon, NH 03756Bronx, NY 10467369Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

New York Hospital/Cornell

Medical Center

Sleep-Wake Disorders Center

21 Bloomingdale Rd.

White Plains, NY 10605

St. Joseph's Hospital Health

Center

Sleep Laboratory

301 Prospect Ave.

Syracuse, NY 13203

St. Mary's Hospital

Sleep Disorders Center of Rochester

21 10 Clinton Ave. S.

Rochester, NY 14618

St. Peter's Hospital/Albany

Medical Center Hospital

Capital Region Sleep/Wake

Disorders Center

25 Hackett Blvd.

Albany, NY 12208

State UnWersity of New York

at Stony Brook

University Hospital

Sleep Disorders Center

MR 120A

Stony Brook, NY 1 1794-7139

Winthrop/University Hospital

Sleep Disorders Center

222 Station Plaża N.

Mineola, NY 11501

NORTH CAROLINA

Duke University Medical Center

Sleep Disorders Center

PO Box 3678

Durham, NC 27710

Moses H. Cone Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center

1200 N. Elm St.

Greensboro, NC 27401-1020

Summit Sleep Disorders Center

160 Charlois Blvd.

Winston-Salem, NC 27103

UnWersity Hospital

Sleep Center

8800 N. Tyron St.

PO Box 560727

Charlotte, NC 28256

NORTH DAKOTA

St. Luke's Hospital/Meritcare

Sleep Disorders Center

720 4th St. N.

Fargo, ND 58122

OHIO

Bethesda Oak Hospital

Sleep Disorders Center

619 Oak St.

Cincinnati, OH 45206

Case Western Reserve University

Sleep Disorders Center

2101 Adelbert Rd.

Cleveland, OH 44106

Cleveland Clinic Hospital

Sleep Disorders Center

9500 Euclid Ave., Ste. 53

Cleveland, OH 44195

370

Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snemKettering Medical CenterProvidence Medical CenterSleep Disorders CenterSleep Disorders Laboratory3535 Southern Blvd.4805 NE Glisan St.Kettering, OH 45429-1295Portland, OR 97213Mercy Hospital of Hamilton/FairfieldRogue Valley Medical CenterCenter for Research in Sleep DisordersSleep Disorders Center1275 E. Kemper Rd.2825 Barnett Rd.Cincinnati, OH 45246Medford, OR 97504Miami Valley Hospital

Center for Sleep and Wake DisordersSacred Heart1 Wyoming St., Ste. G-200General HospitalDayton, OH 45409Sleep Disorders Center

1255 Hilyard St.PO Box 10905Ohio Sleep Medicine InstituteEugene, OR 974404975 Bradenton Ave.Dublin, OH 43017Salem HospitalSleep Disorders CenterOhio State University665 Winter St. SESleep Disorders CenterSalem, OR 97309-6014410 W. lOth Ave.Rhodes Hali, Rm. S1032Columbus, OH 43210-1228PENNSYLWANIASt. Vincent Medical CenterSleep Disorders Center2213 Cherry St.Community Medical CenterToledo, OH 43608-2691Sleep Disorders Center1822 Mulberry St.Toledo HospitalScranton, PA 18510Northwest Ohio Sleep Disorders Center2142 N. Cove Blvd.Toledo, OH 43606Crozer/Chester Medical CenterDepartment of NeurologySleep Disorders CenterOREGON1 Medical Center Blvd.Upland, PA 19013-3975Good Samaritan Hospital1and Medical CenterGeisinger/Wyoming Valley MedicalPacific Northwest Sleep DisordersCenterProgramSleep Disorders Center1130 NW 22nd Ave., Ste. 2401000 E. Mountain Dr.Portland, OR 97210Wilkes-Barre, PA 18711_________________________________________371Hospital of the University of Pennsylvania

Penn Center for Sleep Disorders

3400 Spruce St.

11 Gates W.

Philadelphia, PA 19104

Lankenau Hospital

Sleep Disorders Center

100 Lancaster Ave.

Wynnewood, PA 19096

Lower Bucks Hospital

Sleep Disorders Center

501 Bath Rd.

Bristol, PA 19007

Medical College of Pennsylvania

Sleep Disorders Center

3200 Henry Ave.

Philadelphia, PA 19129

Mercy Hospital of Johnstown

Sleep Disorders Center

1020 Franklin St.

Johnstown, PA 15905

Presbyterian/Untoersity Hospital

Pulmonary Sleep Evaluation Center

Desoto at 0'Hara St.

Pittsburgh, PA 15213

Thomas Jefferson University

Sleep Disorders Center

1015 Walnut St., Ste. 316

Philadelphia, PA 19107

University of Pittsburgh

Western Psychiatrie Institute

& Clinic

Sleep & Chronobiology Center

381 1 O'Hara St.

Pittsburgh, PA 15213-2593

RHODE ISLAND

Rhode Island Hospital

Sleep Disorders Center

593 Eddy St., APC 3

Providence, Rl 02903

SOUTH CAROLINA

Baptist Medical Center

Sleep Disorders Center of South Carolina

Taylor at Marion Sts.

Columbia, SC 29220

Greenyille Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center of the Greenville

Hospital System

701 Grove Rd.

Greenyille, SC 29605

Roper Hospital

Sleep/Wake Disorders Center

316 Calhoun St.

Charleston, SC 29401-1125

Self Memoriał Hospital

Children's Sleep Disorders Center

1325 Spring St.

Greenwood, SC 29646

Spartanburg Regional Medical Center

Sleep Disorders Center

101 E. Wood St.

Spartanburg, SC 29303

SOUTH DAKOTA

Rapid City Regional Hospital

Sleep Center

353 Fairmont Blvd.

PO Box 6000

Rapid City, SD 57709

372

Organizacje ilaboratoria prowadzące badania nad snemSioux Valley HospitalTEKSASSleep Disorders Center1100 S. EuclidSioux Falls, SD 57117-5039AM Saints Episcopal Hospital of Ft. WorthSleep Disorders Diagnostic & TreatmentCenterTENNESSEE1400 8th Ave.Ft. Worth, TX 76104Baptist Memoriał HospitalSleep Disorders CenterAmarillo Hospital District899 Madison Ave.Northwest Texas HospitalMemphis, TN 38146Sleep Disorders Center

PO Box 1 110Amarillo, TX 79175Centennial Mcdical CenterWest Side Sleep Disorders CenterBaylor College of Medicine2221 Murphy Ave.Sleep Disorders CenterNashville, TN 372031 Baylor PlażaHouston, TX 77030Ft. Sanders Regional Medical CenterSleep Disorders CenterChildren's Medical Center of Dallas1901 W. Clinch Ave.Sleep Disorders Center for ChildrenKnoxville, TN 379161935 Motor St.iDallas, TX 75235HCA Regional Hospital of Jackson1Sleep Disorders LaboratoryColumbia Medical Center West367 Hospital Blvd.Sleep Disorders CenterJackson, TN 383031801 N. Oregon St.El Paso, TX 79902Methodist Hospitals of Memphis

Sleep Disorders CenterPresbyterian Hospital1265 Union Ave.Sleep-Wake Disorders CenterMemphis, TN 381048200 Walnut Hill Ln.

Dallas, TX 75231St. Mary's Medical CenterProvidence Memoriał HospitalSleep Disorders CenterSleep Disorders Center900 E. Oak Hill Ave.2001 N. OrgeonKnoxville, TN 37917-4556El Paso, TX 79902St. Thomas HospitalRHD Memoriał Medical CenterSleep Disorders CenterSleep/Wake Disorders CenterPO Box 380PO Box 819094Nashville, TN 37202Dallas, TX 75381-9094_____________________________________373Sam Houston Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center

8300 Waterbury, Ste. 350

Houston, TX 77055

Scott & White Memoriał Hospital

Sleep Disorders Center

2401 S. 31 St St.

Tempie, TX 76508

University of Texas

Sleep Study Unit

Southwestern Medical Center

5323 Harry Hines Blvd.

Dallas, TX 75235-9070

UTAH

LDS Hospital

Intermountain Sleep Disorders Center

325 8th Ave.

Salt Lakę City, UT 84143

Sentara Norfolk General Hospital

Eastern Virginia Medical School

Sleep Disorders Center

600 Gresham Dr.

Norfolk, VA 23507

WASZYNGTON

Providence Medical Center

Sleep Disorders Center

550 16th Ave., Ste. 304

Seattle, WA 98122

Sacred Heart Medical Center

Sleep Disorders Center

W. 105 8th Ave., Ste. 418

Spokane, WA 99204

St. Peter Hospital

Sleep Disorders Center for Southwest

Washington

413 N. Lilly Rd.

Olympia, WA 98506

WIRGINIA

Community Hospital of Roanoke Valley

Sleep Disorders Center

PO Box 12946

Roanoke, VA 24029

HCA Chippenham Medical Center

Sleep Disorders Center

7101 Jahnke Rd.

Richmond, VA 23225

Medical College of Virginia

Sleep Disorders Center

PO Box 710, MCV Sta.

Richmond, VA 23298-0710

Swedish Medical Center-Ballard

Seattle Sleep Disorders Center

NW Market and Barnes

Seattle, WA 98107-1507

WISCONSIN

Appleton Medical Center

Regional Sleep Disorders Center

1818 N. Meade St.

Appleton, Wl 54911

Columbia Hospital

Milwaukee Regional Sleep Disorders

Center

2025 E. Newport Ave.

Milwaukee, Wl 5321 1

374

Organizacje i laboratoria prowadzące badania nad snem

Gundersen Clinic

Wisconsin Sleep Disorders

Center

1836 South Ave.

La Crosse, Wl 54601

St. Mary's Hospital

Sleep/Wake Disorders Center

2320 N. Lakę Dr.

PO Box 503

Milwaukee, Wl 53201-4565

Marshfield Clinic

Sleep Disorders Center

1000 N. Oak Ave.

Marshfield, Wl 54449

St. Yincent Hospital

Sleep Disorders Center

PO Box 13508

Green Bay, Wl 54307-3508

St. Luke's Medical

Center

Sleep Disorders Center

2900 W. Oklahoma Ave.

Milwaukee, Wl 53201-2901

University of Wisconsin

Hospitals & Clinics

Comprehensive Sleep Disorders Center

600 Highland Ave. B6/579

Madison, Wl 53792

375

Abraham 1-2, 26, 105, 140

Aborygeni australijscy

sny 19-21, 186, 215

sny inicjacyjne, wierzenia 98

Adam 105

i Ewa 12

Adaptacyjna teoria 229

Adler, Alfred 2, 91

teoria snów 131

o snach o lataniu 305

Adwajtawedanta 86, 95

Afrykański politeizm 241

Afrykańskie plemiona: czes'ć dla przodków

173

Agamemnon (Ajschylos) 76—77

Agresja a sny 269

Aguaruna 3

Ajschylos

Agamemnon 11

Choephoroi 11

Eumenides 11

Persowie 76

Prometeusz skowany 11

Siedmiu przeciw Tebom 11

Blagalnice 11

Akademia (Cycero) 42

Akademia (Platońska) 14, 42, 163

Akans, zob. Aszanti

Akasza 3-4

Aksamit, symbolika 269

Aktor, symbolika 269

Akupunktura 39

Ala Mmadu 94

Ala Mmuo 94

Al-Buraq 140

Alcesta (Eurypides) 77

Alchemiczna transformacja 5

Alchemia 4

Aleksander III (Aleksander Wielki) 15

podbój Egiptu 53

Alkohol 4-6

symbolika 269

Aleja, symbolika 269

Algonkin, Indianie 182

Ali That Jazz (Fosse) 64

Alope (Eurypides) 77

Amazonia, mieszkańcy 227

Ameryka (Kafka) 119

Ameryka Środkowa, badania interpretacji

snów 9

Amplifikacja 13

Amputacja, symbolika 269-270

Amyntas III 14

Ananiasz 223-224

Ananta 186

Angielskie Odrodzenie 211

Anima 6, 116, 162, zob. takie Animus

Animus 6, 116, 162

symbolika 318, zob. takie Anima

Andów, mieszkańcy: analiza snów 227

Aniołowie 6-8, 7

posłańcy w snach 10, 104, 126, 247

w Apokalipsie 9

symbolika 270

stróże 172

Anoreksja a sny 48

Indeks

Antropologia snów 8-9, zob. także

Opowiadanie snów

Antioch Epifanes 45

Apokalipsa, Księga 9-10, 25

Apollo 57

al-'Arabi, Ibn, Muhi ad-Din 93-94

Duchowy podbój Mekki 93

Arabowie 10-11

Arbiter, symbolika 270

Archetypowe wizje senne 11, 12-13, 134

Archetypowe obrazy 4, 85

Archetypy (Archetypowe wizje senne) 12-13,

27, 117, 138, 162,258

oszust 158, zob. także Jung, Carl Gustav

Ariowie 237

Arystotelesa filozofia 232

Arystoteles 14-17

Ustrój Aten 15

De anima 16

De divinatione per somnum 17

De insomniis 17

De somno et vigilia 17

Didaskalia 15

Eudemos 15

Historia zwierząt 15

Metafizyka 16

O snach 219

O bogu 15

O ideach 15

O filozofii 15

Pana Naturalia 16

Problemy 15

Protrepticus 15

Artemidorus z Daldis 13-14, 74, 88

Oneirocritica (Interpretacja snów) 13, 14,

75, 133, 156, 170-171, 194,250

Artyści, symbolika 270

Arunta 98

ASC, zob. Zmienione stany świadomości

Asclepieiony 57, 58

Asklepios, zob. Eskulap

ASD, zob. Stowarzyszenie Świadomych Snów

Aserinsky, Eugene 83, 183, zob. takie Szybkie

ruchy gałek ocznych

Astralne ciało 60, 170,217

Astralna sfera 3, 19, 234

Astrologia 17-19

Astrologowie 17-24

Aszanti 19

Atharwaweda 95, 243

Atena 90

Atlantyda 4

Atman 238

Atossa 77

Atak, sny 80

Augustyn, święty 219

August (Juliusz Cezar Oktawian), zob.

Oktawian

Australia 19-21

Aureola, symbolika 270

Australijscy aborygeni, zob. Aborygeni

australijscy

Autobus, symbolika 270

Azjaci, poglądy na sny 29

Babilon, Żydzi na wygnaniu w 45, 114

Babiloński Talmud 114

Babka, symbolika 271

Bachelard, Gaston 65-66

Badania snów 8, 71

Bagaż, symbolika 271

Balon, symbolika 271

Bangladesz 110

Bank, symbolika 271

Bantu, kultura 253

Bańka, symbolika 271

Bar, symbolika 271

Barabasz 27

Baran 18

symbolika 271

Baranek, symbolika 271

Barbiturany, a faza REM 144

Bariera, symbolika 272

Bat, symbolika 272

Becket, Tomasz s'więty 36

Behemot (Hobbes) 113

Berakhot, zob. Talmud Babiloński

Bergman, Ingmar: Tam, gdzie rosną poziomki

Bergson, Henri-Louis 23-24

Ewolucja twórcza 23

Materia i pamięć 23

Czas i wolna wola 23

Berti 24-25

Bes 54, zob. także Senne koszmary

Bethard, Betty: The Dream Book: Symbolsfor

Self-Understanding 147

Bezwład, symbolika 272

378

IndeksBęben, symbolika 272Buddyzm 13, 29-31, 95, 111Biblia, chrześcijańskaa cześć dla przodków 173a sny 25-27, 107, 109, 111-114, 217amandale 133wizje senne w 9Budynek, symbolika 273znaczące widzenia w 9Bulletins et Memoires dela Societesymboliczne sny w 40d'Anthropologie de Paris (Letourneau)Wulgata 222, zob. takie Apokalipsa60(Księga)Bunt, symbolika 273Biblia, hebrajska: sny w 1, 25-27Burza (Szekspir) 212Biblioteka, symbolika 272Burza, symbolika 274Bieg, symbolika 272Byk, symbolika 274Biel, symbolika 272Bilokacja 170cBinswanger, Ludwig: ,JDream andExistence" 65Biuro, symbolika 272Campbell, Joseph 33-34, 34, 115, 258Biżuteria, symbolika 272Bohater o tysiącu twarzy 27, 33Blake, William: Ilustracje do Księgi HiobaCamunda 216Hioba widzenie Boga 247Carrington, Herewardsenne koszmary w 149Phenomena ofAstral Projection, TheBlanche (żona Johna of Gaunt) 37170Bliski Wschód 141Projection of the Astral Body, The 170dorzecze Tygrysu i Eufratu 72Castaneda, Carlos 34-35, 148sny i senniki 141Nauki Don Juana 35Bliźnięta 18Catlin, George (Wun-Nes-Tow), szamanBłagalnice (Ajschylos) 77Czarnych Stóp 210Błoto, symbolika 272Cebula, symbolika 275Boccaccio, Giovanni 36, 37CenzuraFilostratos 37w teorii snów Freuda 36, 50, 69-70, 85,Bohater, archetyp 27-28, 258, zob. takie149-150, 167, 191,205Campbell JosephChagall, Marc 214Bohater, mit 258Charcot, J. Martin 68, 149Bohater o tysiącu twarzy (Campbell) 27, 33Chaucer, Geoffrey 36-38, 211Boirac, E. Letter 46Book ofthe Duchess, The 37Bomba, symbolika 272House of Famę, The 37Book ofthe Duchess, The (Chaucer) 37Legend ofGood Women, The 37Boss, Medard 28Opowieści kanterberyjskie 36Bóbr, symbolika 272Parliament of Fowls, The 37Ból, symbolika 273Roman de la Rosę 37Brzeg, symbolika 273Troilus i Criseyda 36, 37, 38Brahma 238Chemia 4Brama, symbolika 273Chi94Brat, symbolika 273Chinina, symbolika 275Breton, Andre: Manifest surrealistyczny 213Chiny 38-^10, 72Bridges, Lloyd 64Chińska astrologia: znak świni w 342Broń, symbolika 273Chińska medycyna: elementy drewniane w 280Brzask, symbolika 273Chiromancja 155Brzuchomówstwo, symbolika 273Chiron 57BuddaChiukwu 94symbolika 273Chmury, symbolika 275zwój naścienny 30Choephoroi (Ajschylos) 77379Indeks

Choroba, symbolika 275

Chrematismy (wyrocznie) 74, 88

Chrystus, zob. Jezus Chrystus

Chrzest, symbolika 275

Chrześcijaństwo 29

wczesne 40

znaczenie siódemki w 336

Chwasty, symbolika 275

Ciało

Arystotelesa pogląd na 16, 17

symbolika 275

Ciastka, symbolika 275

Cień 6, 41-42, 55, 116

symbolika 275, zob. także Jung, Carl

Gustav

Ciemnos'ć, symbolika 275

Cierń, symbolika 276

Cmentarz, symbolika 276

Creative Dreaming (Garfield) 71

Creative Evolution (Bergson) 23

Cree, Indianie 182

Cree, Mistassini 42

Crookall, Robert 170

Crow, Indianie 182

Cunningham, Scott 98

Cycero (Cyceron), Marek Tullius

Academica 42

De dwinatione 43

Defato 43

Definibus bonorum et malnrum 43

De officiis 43

De republica 43

O mówcy 43

O naturze bogów 43

Rozmowy tuskulańskie 43

Sen Scypiona 43

Topica 42

Cyganie, symbolika 276

Cykle snu 43-44

Cyklop (Eurypides) 77

Czapka, symbolika 276

Czarny Kamień, Mekka 93

Czarnoksiężnik z Krainy Oz (Fleming) 64

Czarownica, symbolika 276

Czas, symbolika 276

Czai i wolna wola (Bergson) 23

„Czas snu" 20

Czaszka, symbolika 276

Czekolada, symbolika 276

Czerwień, symbolika 276

Czerwony Kapturek 44

Czuang-tsy (Chuang-tzu) 44, zob. także

taoizm

Czwórka, symbolika 276

Ćma, symbolika 277

Dach, symbolika 279

Dakota, Indianie 182

Dali, SaWadore 214

Damazy I (papież) 222

Daniel 45-46, 113

Dante Alighieri 37

D'Azevedo, W. L. 74

Dąb, symbolika 279

Deadly Dream, The (Kjellin) 64

De cive (Hobbes) 87

De corpore (Hobbes) 87

De divinatione (Cyceron) 43

De dwinatione per somnum (Arystoteles) 17

Defato (Cyceron) 43

De finibus bonorum et malorum (Cyceron) 43

De Goya y Lucientes, Francisco Jose 214

Gdy rozum śpi 85

Kolos (albo Panika) 213

Saturn pożerający własne dzieci 127

De homine (Hobbes) 87

De insomniis (Arystoteles) 17

Deja vu 46-47, 60

Delfin, symbolika 279

de Lorris, Guillaume: Roman de la Rosę 36

Delvaux, Paul 214

De magia (Peterius) 217

Dement, William 263

de Meun, Jean: Roman de. la Rosę 36, 37

Demokryt 47

Demon/Diabeł, symbolika 279

Dentysta, symbolika 279

De officiis (Cyceron) 43

De republica (Cyceron) 43

de Saint-Denis, markiz Hervey: Sny: jak nimi

kierować 219

de Saussure, Ferdinand 203

Descartes (Kartezjusz), Renę 122-123

Dioptryka 122

Geometria 122

380

IndeksMeteory 122Duch Święty 8, 26, 111Regulae ad Directionem Ingenii 122Duchowi przewodnicy 42, 74, 172, 208Rozprawa o metodzie 122Duchowy podbój Mekki (Ibn al-'Arabi) 93-94Swwf, czyli traktat o świetle 122Duchy, symbolika 281De somno et yigilia (Arystoteles) 17Dune, J. W.: On Prophetic Dreams: AnDespair (Fassbinder) 64Experiment with Time 60Deser, symbolika 279Dusza 49Deszcz, symbolika 279a doświadczenia we śnie 9De Vries, Hans Vredeman: Perspective 174Arystotelesa traktaty o naturze duszy 16,Diabelski tryl (Tartini) 25917Didaskalia (Arystoteles) 15a sen 9Diegueno, Indianie 98buddyzm o 30Dieri, plemię: interpretacja snów 20chrześcijańska koncepcja 3Dieta a sny 48koncepcja plemienia Tikopia 231Dilley, Roy M. 233Platońska koncepcja 16Dioptryka (Descartes) 122ptaki jako symbole 238-239Divine Dreams (Engle) 166tworzywo 38-39Dłonie, symbolika 279zjednoczona z boskim pierwiastkiem 146Dokumenty, symbolika 280Duszenie, symbolika 281Domicjan, cesarz rzymski 9Duszenie się, symbolika 281Don Juan: wskazówki, jak śnić 34-35Dworska poezja miłosna 36Dom, symbolika 280Dym, symbolika 281Domowe zwierzęta a sny 264Dymisja, symbolika 2817Dore Gustave: Drabina Jakuba 108Dynamit, symbolika 281Dół, symbolika 280Dziecko, archetyp 1143Drabina, symbolika 280Dzieci, symbolika 281„Dream and Existence" (Binswanger) 65Dzieje Apostolskie, sny w 26Dream Book, The: Symbols forDzienne dos'wiadczenia w snach 258Self-Understanding (Bethard) 147Dzienniki snów 49-50Dream Gamę, The (Faraday) 199, 216Dzik, symbolika 281„Dream, Imagination and Existence"Dziura, symbolika 281(Foucault) 66Dziwacznos'ć snów 50Dreaming 233Dżinizm 95Dreaming: Anthropological and PsychologicalDżinn 105, 135Interpretations (Tedlock) 8-9, 227-228Dżungla, symbolika 281Dream Light 220-221Dream Network 167EDreams (Leadbetter) 230Dreams, Illusions, and Other RealitiesEa73(0'Flaherty) 238Ecrits sur la grace, De l'arte de persuader 160Dreams and How to Guide Them (de Saint-ECT, zob. Leczenie elektrowstrząsamiDenis) 219Eden, wąż w 347Dream Telepathy (Krippner i Ullman) 110Edypa kompleks 69Drewno, symbolika 280EEG, zob. ElektroencefalografiiDroga, symbolika 280Efez 19Drzewo, symbolika 280Egipska mitologia, szakal w 339Drzwi, symbolika 280Egipt, starożytny 53-54, 72, 74, 194Drżenia we śnie 48-49inkubacja we śnie 98-99, 173Duch oddechu (hikwsi) 90interpretacja snów 155-156Duchowny, symbolika 280wróżby we s'nie 54381Ego 4, 6, 11, 13,54-55

sen 125

u Freuda 68, 69, 94

u Junga 116, 162

wtórny proces 70

Egzamin, symbolika 283

Ekskrementy, symbolika 283

Eksodus: faraon 26

Eksplozja, symbolika 283

Elektra, kompleks 69

Elektroencefalograf 110, 124

a fale mózgowe 53, 56, 124

Elektromiogram 56, 200

Elektrookulogram 56

Elektrowstrząsowa terapia 60

Elements ofLaw (Hobbes) 87

Eliade, Mircea 55-56

Mity, sny i misteria 56

Elu Igwe 94

EMG, zob. Elektromiogram

Eneida (Wergiliusz) 37

Enkidu 72-74

Engle, David: Divine Dreams 166

Enureza, zob. mimowolne moczenie nocne

(enureza)

EOG, zob. Elektrookulogram

Eol (Eurypides) 77

Epidaurus 57

Ernst, Max 214

Esalen Institute 161

Eskulap 6, 13, 57-59, 76, 83, 99

kult 187

świątynie snu 54, 75, 187

świątynie uzdrawiania 173

uzdrawiająca moc 99, 239

ESP, zob. Postrzeganie pozazmysłowe

Essai pour les coniąues (Pascal) 160

Etiopianizm 180

Eudemos (Arystoteles) 15

Eumenides (Ajschylos) 77

Eurypides

Alcesta 11

Alope 11

Cyklop 11

Eol 11

Hekuba 11

Helena 11

Herkules Szalony 11

Ifigenia w Taurydzie 11

Meleager 11

Orestes 11

Rezus 11

Ewangelia Nikodema 27

Ewangelie, sny w 248

Ewolucja twórcza (Bergson) 23

Ezoteryka 229

Fajka, symbolika 285

Fale, symbolika 285

Faraday, Ann 153, 197-199, 216

The Dream Gamę 199, 216

Farma/Farmer, symbolika 285

Fassbinder, R.W.: Despair 64

Faun 187

Faunus 187

Fedon (Platon) 164

Fenomenologia 28

Field, M. J. 19

Figa, symbolika 285

Film: sny w 63-65

Filostratos (Boccaccio) 37

Finley, Caroline 65

Fiolet, symbolika 285

Fleming, Victor: Czarnoksiężnik z krainy Oz 64

Folklor

a zbiorowa nieświadomość 13

w snach 245-246

Forteca, symbolika 285

Fosse, Bob: Ali That Jazz 64

Fotografia, symbolika 285

Foucault, Michel 65-67, 66

„Dream, Imagination and Existence" 65, 66

Fragmenty snu 69, 84, 139

Franz, Marie-Louise von 67, 215

On Dreams and Death 67

Freud, Zygmunt 2, 12, 67-70, 68, 207, 212

a hipnoza 85

a jawne sny 110

a symbolika podziemnego świata 221

a świadome sny 219-220

a teoria natury ludzkiej 68

a teoria osobowości 54-55, 68, 94, 169, 204

a teorie nerwic 91

choroby psychiczne według 69

filmy a praca marzenia sennego według 63

O marzeniu sennym 69

o pierwotnym procesie i wtórnym

opracowaniu 169, 251

382

Indekso snach o lataniu 305procesy terapeutyczne w 149o stłumieniu 191,201,202stłumienie 201, 202przedświadomość 165Głęboki sen 192teoria snów 36, 50, 102, 125-126, 131,Głębokość snu 192167, 168, 171, 204, 206, 237, 258, 264Głosy, symbolika 287wpływ, zob. także Psychologia głębi; Jung,Głowa, symbolika 287Carl GustavGłód, symbolika 287Freudowska psychoanaliza, a indywidualnaGniazdo, symbolika 288nieświadomość 258Gnicie, symbolika 288Freudowska psychologiaGnom, symbolika 288a symbolika pociągu w snach 324Gnostycyzm, starożytny system filozoficznya wąż w snach 347229motyw obcego w snach 315Gola artyści 74symbolika palców w snach 321Gość, symbolika 288symbolika tunelu w snach 344Goya, Francisco, zob. De Goya y Lucientes,symbolika wody w snach 349Francisco JoseFuseli, John Henry: Inkub, czyli sennyGóry, symbolika 288koszmar 100Granat, symbolika 288Grandville: Przemiana Kafki 120GGrecja, starożytna 74-75Homer a sny 88-90Gabriel, archanioł 7, 93, 105, 112, 140, 248inkubacja we s'nie 98, 173Galileusz 87, 122wpływ na starożytny Rzym 187Gałązka oliwna, symbolika 287Grecki dramat 75-77Gang, symbolika 287Grecy starożytni64Ganja 180i psychomanteum 173Gardło, symbolika 287świat podziemny 221, zob. także Eskulap;Garfield, Patricia 71Homera fazy uzdrawiania w świadomych snachzainteresowanie snami 13220Grób, symbolika 288Creative Dreaming 71Grubas, symbolika 288Healing Power of Dreams, The 71Grupa, symbolika 288Pathway to Ecstasy: The Way of the DreamGrupy badań snów XIX66Mandala 71Gry, symbolika 288Women 's Bodies, Women 's Dreams 11Gryzonie, symbolika 288Your Child's Dreams 71Grzegorz z Nyssy 40Garvey, Marcus 180Grzmot, symbolika 289Gazeta, symbolika 287Grzyby, symbolika 289Gestalt, terapia 84, 102, 161, 175Gung-ung-mura-nung-ya 21a interpretacja snówGuziki, symbolika 289Geometria (Descartes) 122Gwałt, symbolika 289Ghana, znaczenie snów w 19Gwiazda, symbolika 289Gęś, symbolika 287Gwiezdne wojny (Lucas)104Gilgamesz 71-74Gwinejskie wybrzeże Afryki 228Gimnastyka, symbolika 287Gwoździe, symbolika 289Globus, symbolika 28763Głębi psychologia, zob. takie: Freud,UZygmunt; Jung, Carl Gustav;nieświadomość 19, 56, 79, 161Hades, Grecja 73podejście do snów 102, 138, 174Haile Selasse I (cesarz Etiopii) 180383

_________JHaiti 241

Hali, Calvin 79-80, 206

The Meaning of Dreams 79

Halucynacje a sny 80

Hamlet (Szekspir) 212

Hare Krishna, sekta 243

Harvard Medical School zob. Wydział

Lekarski Uniwersytetu Harvarda

Hatha yoga 111

Hausa 80-82

Hawaje 82

Healing Powers of Dreams, The (Garfield) 71,

147, 239

Hebrajczycy, starożytni 26, 221

Heidegger, Martin 65

Hekuba (Eurypides) 77

Helena (Eurypides) 77

Helleński świat, uzdrawiające bóstwa 57-59

Hełm, symbolika 291

Henryk VI (Szekspir) 211

Heraklit 82-83

Herkules 60

Herkules szalony (Eurypides) 77

Hermias, tyran Atarneus 14

Herzog, Edgar: Psyche i śmierć 215

Herod 26, 112

Herod Agryppa 9

Hieronim, święty 222

Hillman, James 84, 102

Hilprecht, H. V. 168

Himu 90

Hinduizm 13, 29, 30, 95, 110-111, 237, 243

a mandala 133

reinkarnacja 186

znaczenie siódemki w 336

Hipermnezyjne sny 216

Hipnagogiczne stany 29, 80, 85, 84-85, 168,

259

Hipnoza 68, 69, 85-86, 149

Histeria 67

Historia zwierząt (Arystoteles) 15

Hitchcock, Alfred

Marnie 63

Psycho 63

Urzeczona 63

Hobbes, Thomas 86-88

Behemot 87

De cive 87

De corpore 87

De corpore politico 87

De Homine 87

Elements of Law 87

Human naturę 87

Lewiatan 87

Little Treatise 87

Minutę or First Draught of the Optiąues 87

Tucydydes 87

Hobson, J. Allan 101

Holy, Ladislav 25

Homer 76, 89

a sny w starożytnej Grecji 88-90

Iliada 77, 89, 90

Odyseja 75, 77, 88-90

Homiak, J. 181

Hopi, kultura 90, 156

Horama (wizje) 88

Horama 74

Hormakhu 54

Horney, Karen 91, 239

Hotel, symbolika 291

House of Famę, The (Chaucer) 37

Hulanka, symbolika 291

Human naturę (Hobbes) 87

Husserl, Edmund 28, 65

Hus'tawka, symbolika 291

Hygieia 58, 83, zob. takie Eskulap

Id 55, 68, 94

a procesy pierwotne 169

konflikt z superego 204

Ifigenia w Taurydzie (Eurypides) 77

Igbo 94-95

Iglaste (rośliny), symbolika 293

Igła, symbolika 293

Ikar 198

Imiona, symbolika 293

Indie 29, 30, 72, 95-97, 110

sny w 185

systemy filozoficzne 229

Indywiduacja, proces 4, 11, 115, 134

Indywidualna psychologia 2

Ingessana 97

Inicjacja 98, zob. takie Inicjacyjne rytuały

Inicjacja we s'nie: szamańska 98, 189

Inicjacja, symbolika 293

Inicjacyjne rytuały

a opowiadanie snów 189

poszukiwanie wizji 246, 247

384

IndeksInicjacyjne sny 56, 228, zob. takie SzamanizmJasnowidzenie we s'nie, eksperymenty 109Inkub 100-101, 700, 133, 261Jastrząb, symbolika 295, zob. takie Ptaki;erotyczne sny a 261Orzełw średniowieczu 190, 207, zob. takieJawna tres'ć snuSukkubcenzorowanie 36Inkubacja we śnierozszyfrowanie 237w starożytnym Egipcie 54w kulturze Irokezów 157w starożytnych Chinach 40w kulturze Kagwahiv 157, zob. takiew uzdrawianiu 239Freud, ZygmuntInkwizycja 100Jazda, symbolika 295Inteligencja 16Jaźni archetyp 134, zob. takie ArchetypyInterpretacja snów 101-103Jaźń, symbolika 295a nieświadomość' 55, 102, 115, 116, 117Jedenasta godzina, symbolika 295ezoteryczna 154Jednostkowa nieświadomość 13na Hawajach 82Jedzenie, symbolika 295u Berti 25Jeleń, symbolika 296u Senoi 195Jezuici 104w islamie 105, 106Jezus Chrystus 105, 111, 140, 223w judaizmie 26, 114jedenasta godzina jako symbol powrotuw Jungowskiej analizie 102295Intuicja 4judaszowy pocałunek śmierci 324Irokezi 98, 103-104powrót na ziemię 9maski 103ryba, symbolika 333opowiadanie snów 156ukrzyżowanie 27przewodnicy we s'nie 172zwiastowanie narodzin 8, 248Islam 29, 104-106Joga 110-111, 238hierarchia objawień 248Joga Naropy 234, 235obrońcy 233Joga snu 111wróżenie ze snów 250Tybet 111Isztar 73JohnofGaunt37Izis 187, zob. takie Inkubacja we śnieJourneys Out ofthe Body (Monroe) 172Izrael, ralacje snów 26, zob. takie JakubJouvet, Michel 263Józef (Księga Rodzaju) 1111Józef (mąż Marii) 7, 26, 109, 111-112, 248JJózef (syn Jakuba) 1, 26, 109, 112-114Jabłka, symbolika 295Judasz 324Jajko, symbolika 295Jugapagalk, sny według 20Jagaddeva 95Jung, Carl Gustav 27, 55, 67, 115-117,116,Jaguar, symbolika 295239Jakub 1,26, 107-109archetypów teoria 12, 13,27, 117, 134, 158Drabina Jakuba (Dore) 108badanie snów o s'mierci 215Jamajka 180, 181cienia teoria 116voodoo 241indywiduacji proces 4, 115, 117, 134Jan, święty, autor Apokalipsy 9indywidualnej nieświadomości teoria 115,Jan, święty od Krzyża 137150Jansen, Cornelius Otto 160latanie w snach 305Jansenizm 160osobowości teoria 6, 41, 55Jarzmo, symbolika 295o stłumieniu 201Jaskinia, symbolika 295snów teoria 28, 102, 117, 131, 138,201Jasnowidzenie 4, 59, 109-110, 146symbolika świata podziemnego 221, 222385Indekszbiorowej nieświadomości teoria 11, 33,Kjellin, Alf: The Deadly Dream 64115, 150, 158,244,258Klamka, symbolika 298Jungowska psychoanalizaKlasa, symbolika 298a interpretacja snów 33, 102, 115, 175Klasztor, symbolika 298a przewodnicy snu 171-172Klatka, symbolika 298Jungowska psychologia 138Kleitman, Nathaniel 83, 183, zob. takieanima/animus, symbolika 6Stadium szybkich ruchów gałek ocznycha prace Josepha Campbella 33Klepsydra, symbolika 298mandala, symbolika 309Klucze, symbolika 298okrąg, symbolika 309Kłótnia, symbolika 298persona 269Kobieta (Księga Apokalipsy) 9statek kosmiczny, symbolika 338Kobieta w oknie (Lang) 63Kochanek, symbolika 299KKogut, symbolika 299Kokon, symbolika 299Kaczka, symbolika 297Kolejka górska, symbolika 299Kaczynowie 263Kolory w snach 4Kahuna 82symbolika 299Kafka, Franz 119-121Kolumna, symbolika 299Ameryka 119Kołdra, symbolika 299Lekarz wiejski 119Kołnierz, symbolika 299Przemiana 119, 120, 120Koło, symbolika 299Proces 119Komentarz do Snu Scypiona (Macrobius) 133Wyrok i 19Kompensacyjne sny 196Zamek 119Kompleksy K i wrzeciona snu 124Kagwahiv 121, 157Kompozytor, symbolika 299Kalapalo, Indianie 121-122Kondensacja 36, 69, 125-126, 167, 204-205,Kalejdoskop, symbolika 297251, zob. także Freud, ZygmuntKamia, Indianie 181Konfucjanizm (Chiny)Kaligula, cesarz rzymski 187a cześć oddawana przodkom 173Kanapa, symbolika 297Konfucjusz 38Kanalizacja, symbolika 297Kontakt z bogami we śnie XVIKanibalizm, symbolika 297Kontrola snu 192-193Kapelusz, symbolika 297Koń, symbolika 300Kaptur, symbolika 297Kopalnia, symbolika 300Kapusta, symbolika 297Kopanie, symbolika 300Kara, symbolika 298Kopernikański, system 1221Karaluch, symbolika 298Koperty, symbolika 300Kark, symbolika 298Koptyjski kościół 27Kartagina 43Koran 11, 104, 105, 140, 151Kartezjusz, zob. DescartesKorespondencja, symbolika 300Karzeł, symbolika 298Korneliusz 225Kastracja, symbolika 298Korony, czakra a kolor purpury 329Katedra Notre DamęKorytarz, symbolika 300labirynt-mandala 134Korzenie, symbolika 300Katolicyzm 241Kosmici w snach 315Kazirodztwo, symbolika 297Kostium, symbolika 300Kciuk, symbolika 321Kosztowności, symbolika 300Kekule, F. A. 167-168,259Kości (do gry), symbolika 300Kepler, Johann 87Kościół, symbolika 300L386IndeksKość, symbolika 300Las, symbolika 305Kotwica, symbolika 301Lawina, symbolika 305Koty, symbolika 301Latanie w snach 130-131, 143-144, 197, 335stadium REM u 263-264symbolika 305Kozioł, symbolika 301Latarnia morska, symbolika 305Kradzież, symbolika 301Lawina, symbolika 305Krawat, symbolika 301, zob. takie WęzełLądowanie, symbolika 305Kret, symbolika 301Leadbetter, C. W.: Dreatns 230Krew, symbolika 301Leczenie elektrowstrząsami 60-61Krippner, Stanley: Dream Telepathy 110Lee, S. G. 262Kriton (Platon) 164Legend ofGood Women (Chaucer) 37Krowa, symbolika 301Lekarstwo, symbolika 305Król, symbolika 301Lekarz, symbolika 305-306Królik, symbolika 301Lekarze-wróżbiarze 208, 209Kruk, symbolika 302Lekarz wiejski (Kafka) 119Krzesło, symbolika 302Leki, wpływ na sny 181Kserkses 77Leki psychotropowe 144Książę/Księżniczka, symbolika 302Lenz, Maximilian: A Daydream 193Książka, symbolika 302Letourneau: Bulletins et Memoires delaKsięga Daniela: sny w 45^-6Societe d'Anthropologie de Paris 60KsiężycLew (znak zodiaku) 18a podświadomość 18Lew, symbolika 306symbolika 353Lewiatan (Hobbes) 87Kuchnia, symbolika 302LeVine, Robert A. 80Kulawy Jeleń (szaman plemienia Lakota)Levi-Strauss, Claude 203246Levy-Bruhl, L. 262Kura, symbolika 302Lęki nocne 131Kurnai, interpretacja snów 21Lęk, symbolika 306Kurosawa, Akira: Sen Akiry Kurosawy 65Lęk w snach 127, 197Kurz, symbolika 302Likejon 15Kwadrat, symbolika 302Lilia, symbolika 306, zob. takie KwiatKwakierscy misjonarze 104Lillooet, szamanizm u 208Kwakiutl, plemię 181, 182Lionel, hrabia Ulsteru 36Kwarantanna, symbolika 302Lis, symbolika 306Kwartet, symbolika 302Little Treatise (Hobbes) 87Kwiat, symbolika 303Loa241Kwintus 43Lodówka, symbolika 306Lody, symbolika 306LLogoli 131Lotne piaski, symbolika 306LaBerge, Stephen 71, 129, 147-148, 220Lotnisko, symbolika 306badania nad s'wiadomymi snami 219, 220Lód, symbolika 306Lucid Dreaming 129, 219LSD, halucynacje 80Labirynt, symbolika 305Lucas, George: Gwiezdne wojny 33Laboratoria snu 129-130Lucid Dreaming (LaBerge) 129, 220Laboratorium, symbolika 305Lucidity Institute 101Lajlat al-Mir'adi (Nocna podróż) 140Lugalbanda (legendarny król) 72Lalka, symbolika 305Lukrecjusz 187,263Lang, Fritz: Kobieta w oknie 63Lustro, symbolika 306Lao-tsy 38, 39Lustro (Tarkowsky) 64387IndeksŁMateusz, święty: zwiastowanie w śniew ewangelii 26Łabędź, symbolika 307Matka, symbolika 310Łańcuchy, symbolika 307Matka Mahaviry 96Łóżko/Sypialnia, symbolika 307Maurycy z Nassau 122Łzy, symbolika 307May a 95, 186, zob. takie HinduizmMcCarley, Robert 101, 207MMcKenzie, P. R. 254Mdłości, symbolika 310Mack, John E. 128

Macrobius74, 88,133, 217Meaning of Dreams, The (Hali) 79

Mechanizm 23Komentarz do snu Scypiona 133Mechanizm, symbolika 310Maczuga, symbolika 309Mechanizmy obronne 64, zob. takie Freud,Madonna, symbolika 309ZygmuntMagia, symbolika 309Media i medialność 109, 146Magiczne pies'ni 3Medialna interpretacja 170Magiczne „zaklęcia" 3Medialna wrażliwość 146Magik, symbolika 309Medialne zjawiska 59Magnes, symbolika 309Medytacja 13, 133,234Maidu, szamanizm u 210Mekka 93, 140Maimonidesa Szpital, Brooklyn 110Czarny Kamień w 93Maimonidesa Projekt BadawczyMeksykańskie wyobrażenia życia i śmierci 157Paranormalnych Snów 110Meleager (Eurypides) 77Makbet (Szekspir) 212Menomini, Indianie 182Makijaż, symbolika 309Metal, symbolika 310Makombwe 260Metafizyka (Arystoteles) 16Malowanie, symbolika 309Metafora, sny jako 136Małżeństwo, symbolika 309Metamorfoza (Kafka) 119, 120Mana, osobowość 244Meteor, symbolika 310Mandala, archetyp 13, 133-134, 258Meteory (Descartes) 122symbolika z 309, zob. takie Jung, CarlMetro, symbolika 310GustavMezopotamia, starożytna 72, 74, 88, 194Manifest surrealistyczny (Breton) 213inkubacja we śnie 98, 99, 173Mapa, symbolika 310interpretacja snów 155Marchew, symbolika 310klasyfikacja snów 227Marek Antoniusz 43podziemny świat, symbolika 221Maria (matka Jezusa) 7, 8, 111, 112, 248wróżenie ze snów 53, 58, 250Maricopa, szamanizm u 208znaki zodiaku 18Marnie (Hitchcock) 63Mgła, symbolika 310Maroko 135Miasto, symbolika 311opowiadanie snów 135Miecz, symbolika 311Marsz, symbolika 310Mięso, symbolika 311Martwe ciało, symbolika 275, zob. takieMichał, archanioł: szafir jako symbol 339ŚmierćMichel, Francois 263Maska, symbolika 310Miksowanie, symbolika 311Masochizm, symbolika 310Mimowolne moczenie nocne (enureza) 136Maść, symbolika 310Miokloniczne skurcze 48Materia i pamięć (Bergson) 23Miód, symbolika 311Materializm 23Mistassini Cree: sny wróżebne 42Materia snu 234Misteria 241m388IndeksMistykaMycie, symbolika 312muzułmańska 105, 106Myers, Frederick 84sufizm 98Mysz, symbolika 312Mitologia 33Myśli (Pascal) 160a sny 137-138, zob. także Campbell,Mysliwsko-zbierackie społeczności 209Joseph; Jung Carl Gustava zbiorowa nieświadomość 13NMizoguchi, Kenji: Zwiadowca Sensho 64The Stories ofthe hazy Moon After theNabuchodonozor (król Babilonu) 26, 45, 46,Rain 64114Mleko, symbolika 311Nagość (w miejscach publicznych)Młodos'ć, symbolika 311sny o 143-144, 148, 170, 197, 202Młotek, symbolika 311symbolika 313, zob. także Spadanie;Młyn, symbolika 311LatanieMnemoniczna indukcja s'wiadomych snówNagroda, symbolika 313219Naropa: sześć jog 235Mnich, symbolika 311Narrang-ga, interpretacja snów 20Mocy sny 138, zob. takie SzamaniNasienie, symbolika 313Moe'uhane („sen duszy") 82Nauki don Juana (Castaneda) 35Mohave, Indianie 138-139, 181, 208Navaho, Indianie 181, 182szamanizm u 181turkus, symbolika 344Mojżesz 27Nawiedzenia w snach 146-147Monocykl, symbolika 311NDE, zob. Śmierć kliniczna, doświadczeniaMoody, Raymond A.: Życie po życiu 166i snyMorderstwo, symbolika 311Nekromancja 155Morze, zob. OceanNengk 97Most, symbolika 312Neoplatończycy 229, 232Motyl, symbolika 312Nerwica 91, 115Motywacja 206New Age 147-148, 154Motywy snu 67, 148, 170, 258zainteresowanie religiami Indii 35Mówienie przez sen 139Ngarigo, plemię 21MózgNić, symbolika 313a EEG 53Niebo, symbolika 313a sen 17, 49, 124, 159, 201, 207, zob. takżeNiedoboru koncepcja 124—125ElektroencefalogramNiedziela Palmowa 321Mpier, Mubuy Mubay 253NieprzygotowanieMrówki, symbolika 312sny o 148, 313Muhammad 104, 105, 140-141, 151Nie-Shona 260Muldoon, Sylvia:Niestrawność, symbolika 313Phenomena of Astral Projection, The 170Nieśmiertelność, poszukiwana przezProjection of the Astral Body, The 170Gilgamesza 72, 73Murup 20Nieświadomość 4, 79, 148-150, 165Muszla, symbolika 312a rozwiązywanie problemów 168Muzeum, symbolika 312a sny 85, 150, 169, 333Muzułmańska cywilizacja: sny w 104, 105a stłumienie 194, 201Muzułmański świat 104Freuda teoria 2, 125, 149, 169, 174, 213,interpretacja snów 105251sufizm 98hipnoza a 69, 201Muzyka, symbolika 312Junga teoria 12, 102Mwari 260kobieca 6389męska 6

motywacja 68

podziemny świat, symbolika 221-222

węże, a pojawienie się 347

woda jako symbol 333, 338, zob. takie

Freud, Zygmunt

Niewiernos'ć, symbolika 313

Niger, republika 80

Nikomachus 14

Ninsun (bogini) 72

Nirwana 235

Noc, symbolika 313

Nocna podróż 105

Noga, symbolika 313

Noe 73, 105

Nordby, Vernon 206

Nos, symbolika 313

Notatnik, symbolika 313

Nowy Testament

Apokalipsa 9-10

boska inspiracja w snach 26-27

sny i widzenia 248

Nóż, symbolika 313

NPT (nocne obrzmienie prącia) 57

NREM (faza snu wolnofalowego) 43, 57, 131,

187,207

a enureza 136

a mówienie przez sen 139

a somnambulizm 124

Nurkowanie, symbolika 313

Oakes, Maud: Navaho — mit

o przemawiającym Bogu 145

Oaza, symbolika 315

Obcy, symbolika 315

Obiektywna psyche 12

Obiektywne sny 117

Obierki, symbolika 315

Objawienia w snach 105, 109, 114, 151, 160,

182,223

Objazd, symbolika 315

O Bogu (Arystoteles) 15

Obrączka, symbolika 315

Obrona Sokratesa (Platon) 164

Obronne mechanizmy 169, 171, zob. także

Freud, Zygmunt

OBS, zob. Przeżycie stanu przebywania poza

ciałem

390

Ocean, symbolika 315

Oddawanie moczu, symbolika 315

Odmowa, symbolika 315

Odnawianie, symbolika 315

Odpryski marzeń sennych (dreamlet) 153

Odkrycie, symbolika 315

Odpadki, symbolika 315

Odrętwienie, symbolika 316

Odrodzenie/Zmartwychwstanie, symbolika 316

Odrzucenie, symbolika 316

Odyseusz 87

Odwlekanie gratyfikacji 169

Ofiara, symbolika 316

0'Flaherty, Wendy Doniger: Dreams,

Illusions, and Other Realities 238

Ofiara, symbolika 316

O filozofii (Arystoteles) 15

Ogień, symbolika 316

Ogier, symbolika 316

Ognisko, symbolika 316

Ograniczenie, symbolika 316

Ogrodnik, symbolika 316

Ogród, symbolika 316

O ideach (Arystoteles) 15

Ojibwa, Indianie 182

Ojciec, symbolika 316-317

Okno, symbolika 317

Oko, symbolika 317

Okrąg 134, 258

symbolika 317

patrz także Mandala, archetyp

Oktawian (Juliusz Cezar Oktawian August) 43

Okulary, symbolika 317

Okultyzm 154

Olbrzym, symbolika 317

Oliwa, symbolika 317

Ołów, symbolika 317

Ołtarz, symbolika 317

O marzeniu sennym (Freud) 69

Omdlenie, symbolika 317

O mówcy (Cyceron) 43

O naturze bogów (Cyceron) 43

On Dreams and Death (von Franz) 67

Oneirocritica (Interpretacja snów -

Artemidorus z Daldis) 13, 75, 133, 156,

170-171, 194,250

Oneiromancja 155-156, 250,

Ononharoia (święto szaleńców) 156

On Prophetic Dreams: An Experiment with

Time (Dune) 60

IndeksOpadanie, symbolika 318Paranormalne sny 59, 60Opar, symbolika 318Parapsychologia 166Opat, symbolika 318Parapsychology LaboratoriumOperacja, symbolika 318w Uniwersytecie Duke'a 60Opowiadanie snów 156Parasolka, symbolika 322u Irokezów 103Parliament ofFowls, The (Chaucer) 37Opowieści kanterberyjskie (Chaucer) 36Parna naturalia (Arystoteles) 16Orestes (Eurypides) 77Pascal, Blaise 160Orgia, symbolika 318Escrits sur la grace, De l'arte deOrygenes 40persuader 160Orzech, symbolika 318Myśli 160Orzech włoski, symbolika 318Pasterz, symbolika 322Orzeł, symbolika 318, zob. takie PtakiPatogenetyczne (chorobotwórcze) sny 138Osioł, symbolika 318Pathway to Ecstasy: The Way ofthe Dream0 snach (Arystoteles) 219Mandala (Garfield) 710 snach (Synesius z Cyreny) 206Paviotso, szamanizm u 208Osobowości teoriaPaw, symbolika 322u Horney 91Paweł, s'więty 223-224, 225u Junga 6Peniel 109u Freuda 68Penis, symbolika 322Osobowos'ci transformacja 4, 56, 215Perls, Fritz 161-162a czerwień 329, zob. takie Jung, CarlPerła, symbolika 322GustavPersja 88Ostrzegawcze sny 215Persefona, mit o 288Oszust, archetyp 158Persona 117, 162Ośmiornica, symbolika 318a symbol ubrania 117Otyłość, symbolika 318-319greckie maski teatralne 163Ottawa, Indianie 182Persowie (Ajschylos) 76Our Dreaming Mind (van de Castle) 221Peru 3Owady, symbolika 319Peterius, Benedict: De magia 217Owca, symbolika 319Petrarka, Francesco 36Owoce, symbolika 319Pępek, symbolika 322Pętla, symbolika 322PPicie, symbolika 322Piekło, symbolika 322Pagórek, symbolika 321Pielęgniarka, symbolika 322Pająk, symbolika 321Pieniądze, symbolika 322Pakistan 110Pień, symbolika 322Pakowanie, symbolika 321Piersi, symbolika 323Palec, symbolika 321Pięta, symbolika 323Palma, symbolika 321Pierwotna enureza 136Pan 301Pierwotny proces 168Panafrykanizm 180Pinanne 263Panna 18Piorun, symbolika 323Panna młoda/Pan młody, symbolika 321, zob.Piotr, s'więty (apostoł) 224-225takie Małżeństwosen-trans 26Papua-Nowa Gwinea 189, 227widzenie 225Papuga, symbolika 321Pióra, symbolika 323, zob. takie Ptaki,Para, symbolika 321symbolikaParaliż, symbolika 321Pisanie, symbolika 323391Indeks

Pistolet, symbolika 323

Piwnica, symbolika 323

Planeta, symbolika

Platon 14, 16, 163-165, 164

Kriton 164

Nomoi 165

Fedon 164

Polityk 164, 165

Sofista 164

Symposium 164

Teajtet 165

Apologia (Obrona Sokratesa) 164

Plecy, symbolika 324

Płaszcz, symbolika 324

Płot, symbolika 324

Pług, symbolika 324

Pływanie, symbolika 324

Pływy, symbolika 324

Pocałunek, symbolika 324

Pociąg, symbolika 324

Podkowa, symbolika 324

Podróż, symbolika 324

Pods'wiadoma pamięć 60

Podświadomość 165

a księżyc 18

Podwórze, symbolika 324

Podziemia, symbolika 324

Podziemny świat 221-222

Poemat o Gilgameszu 72, 73

Poezja, inspiracja we śnie: Chaucer 37

Pogoda, symbolika 325

Pogrzeb, symbolika 325

Pojazd, symbolika 325

Pojemnik, symbolika 325

Pokój, symbolika 325

Pokwitanie, rytuał 138

Pole, symbolika 325

Policja, symbolika 325

Polityk (Platon) 164, 165

Polowanie, sny o 325

Polowanie, symbolika 325

Południowa Ameryka, studia badawcze 9

Południowa Azja: systemy religijne 110

Pomarańcza, symbolika 325

Poncjusz Piłat 27

Popioły, symbolika 325

Poprzednie wcielenia 186

Porażka, symbolika 325

Port, symbolika 326

Portfel, symbolika 326

Portier, symbolika 326

Portmonetka, symbolika 326

Porzucenie, symbolika 326

Posąg, symbolika 326

Post w snach 182

Posthipnotyczna sugestia 149

Poststrukturalizm/Postmodernizm 203

Poszukiwanie, symbolika 326

Pościg, symbolika 326

Poślizg, symbolika 326

Poświęcone (miejsce), symbolika 326

Potawatomi, Indianie 182

Potwór, symbolika 326

Powietrze, symbolika 326

Powódź, symbolika 327, zob. takie

Nieświadomość

Powtarzające się sny XVIII, 143, 170

Pozazmysłowe poznanie 109

a sny 59

a sny prekognicyjne 60

Pozbawienie snu 29

Pożywienie, symbolika 327

Północna Afryka, interpretacja snów 233

Praca marzenia sennego 36, 69, 125, 148,

167, 205, 252

Praca, symbolika 327

Prekognicja 4, 59, 153, 196

Prezent, symbolika 327

Prezes/Prezydent, symbolika 327

Problemy (Arystoteles) 15

Problemy, rozwiązywanie w snach 167-168,

259

Proces (Kafka) 119

Proces, symbolika 327

Profesor, symbolika 327

Profetyczne zjawiska 59

Programowanie snu 192

Projection ofthe Astral Body, The (Muldoon

i Carrington) 170

Projekcja 36, 69, 125, 167, 169, 205, 251,

zob. takie Freud, Zygmunt

Projekcja astralna 35, 154,170-171, 217

Prom, symbolika 327

Proksenos 14

Prometeusz, symbolika 327

Prometeusz skowany (Ajschylos) 77

Prorocze sny 60, 182, 196

Prorok, symbolika 327

Prostota, symbolika 327

Prototypy 11, 12

392

Protrepictus (Arystoteles) 15

Próg, symbolika 328

Prysznic, symbolika 328

Przebudzenie, symbolika 328

Przedświadomość 165

Przemiana (Kafka) 119, 120

Przemieszczenie 171, zob. takie Freud,

Zygmunt

Przemoc, symbolika 328

Przepaść, symbolika 328

Przeprowadzka, symbolika 328

Przewodnik we s'nie 171-172

Przeżycie stanu przebywania poza ciałem 172

Przędza, symbolika 328

Przodkowie 173

w tradycji afrykańskiej 241

w wierzeniach plemienia Quiche 178

Przygody Tomka Sawyera (Twain) 139

Przygotowania, symbolika 328

Przyjemności zasada 169

Przynęta, symbolika 328

Przyroda, symbolika 328

Psy

senne obrazy 263

symbolika 323

Psyche 16, 54, 175, zob. takie Dusza

Psyche i śmierć (Herzog) 215

Psychodeliczne substancje 35

Psycho (Hitchcock) 63

Psychoanaliza 67, 101, 115, 194, 204

a kontakt z nieświadomością 165

ego w 54

neo-Freudowska szkoła 91

rola snów w 8, 36, 85, 110, zob. takie

Freud, Zygmunt

snów interpretacja w 150, 191

Psychomanteum 173

Psychoterapia 2, 174-175

a kontakt z nieświadomością 204, 205

rola snów w 239

Pszczoły, symbolika 328

Pszenica, symbolika 328

Ptaki, symbolika 328

Pudełko, symbolika 329

Pułapka, symbolika 329

Purpura, symbolika 329

Pustka, symbolika 329

Pustynia, symbolika 329

Quechua 177

Quiche, Majowie 178

Ra 54, zob. takie Egipt starożytny

Rabarbar, symbolika 331

Rabbi Gamaliel 223

Rabiniczny judaizm 114

Rabunek, symbolika 331

Rak, symbolika 331

Rak (choroba), symbolika 331

Rak (znak zodiaku) 18

Rakieta, symbolika 331

Ramiona, symbolika 331

Rana, symbolika 331

Ranek, symbolika 331

Raramuri, Indianie 157, 179-180

RasMobutu 181

Ras Tafari, zob. Haile Selassie I (cesarz

Etiopii)

Rastafarianie 180, 182, 227

Ratowanie, symbolika 331

Rattray, R. S. 19

Rdza, symbolika 331

Rdzenni Amerykanie 181-182

a symbol wilka 348

inicjacja w snach 98

szamani 207

turkus, symbolika 344

Redford, Robert: Zwykli ludzie 64

Regulae ad Directionem Ingenii (Descartes)

122

Reinkarnacji doktryna 60, 95, 186, 229, 235,

238, teozoficzna wiara w 229, zob.

takie Hinduizm; Tybet; Joga

w buddyzmie 29, 30

Religia a sny 182-183

Religijne wyobrażenia 9

Religioznawstwo porównawcze 209

REM 124, 129, 183, 219, zob. Szybkie ruchy

gałek ocznych, faza snu

Reperacja, symbolika 331

Reynolds, Pamela 260, 261

Rezus (Eurypides) 77

Rękawiczki, symbolika 332

Rhine, J. B. 109

Rhine, L. E. 60

393

IndeksRip Van Winkle, efekt 184-185Schroetter, Karl 85Robak, symbolika 332Scypion (Cornelius Scipio Africanus) 43Robotnik, symbolika 332Seed Eaters, Indianie 208Rodzaju, Księga: relacje o snach 1Sejf, symbolika 335Rodzenie, symbolika 332Seks, symbolika 335-336Rogi, symbolika 332SenRoman de la Rosę (de Lorris i de Meun) 37a alkohol 4-6, 144Romeo i Julia (Szekspir) 211a dusza 10Ro-mere 228Arystotelesa traktaty o 16, 17Rower jednokołowy zob. monocykla śniące ciało 217Rozczłonkowanie ciała, symbolika 332a wiek 244Rozmowy tuskulańskie (Cyceron) 43drżenia w 48-49Rozprawa o metodzie (Descartes) 122stadium 1—48, 84, 124Roztapianie, symbolika 332stadium 2-124Rozum 16stadium 4-139, 197Róż, symbolika 332stadia snu 53, 124, 192, 199-201Róża, symbolika 332głęboki 192Rubin, symbolika 332laboratoria snu 129-130Rumi 137marzenia senne 169, 174, 183, 201, 252Rury, symbolika 333pamięć a 159Ryba/Wędkarstwo, symbolika 333szybkie ruchy gałek ocznych 43, 44, 48, 50,Ryby (znak zodiaku) 31856 60, 110, 124, 129, 183, 207, 219, 263Rycerskość 36u ludzi 2Rycerz, symbolika 333u zwierząt 263-264Ryszard III (Szekspir) 211,212Sen nocy letniej (Szekspir) 212Rytmy okołodobowe 185Sen Akiry Kurosawy (Kurosawa) 65Rytuał, symbolika 333Sen Maga, katedra Saint-Lazare 248Ryż, symbolika 333Sen na jawie 29Rzeczywistości zasada 169, 252Senne ego 125Rzeczywistość jako sen 186Senne koszmary 126-128Rzeka, symbolika 333a dieta 48Rzymianie, starożytni 42, 187a kontrola snów 192inkubacja we śnie 48, 173a nocna panika 202podziemny s'wiat 221a psychologiczne czynniki 65dziecinne 189sopowiadanie snów 157lęki i niepokoje w 202Safekht 54Macrobius o 133Salomona Wyspy 231symbolika 300Sałata, symbolika 335u Tikopia 231Sambia, kultura 189-190, 227według Zuni 263opowiadanie snów w 157Senne marzenieSamobójstwo, symbolika 335kulturowe wpływy 8Samochód, symbolika 335kreatywnos'ć a 259Samolot, symbolika 335model syntezy aktywacyjnej 207Santo Domingo: voodoo w 241o bohaterskiej przeszłości 20Sartre, Jean-Paul 66stadium REM a 57Sąd, symbolika 335świadome 219-220Schody, symbolika 335w Upaniszadach 237, zob. takie Sny;Schongauer, Martin: Kuszenie św. Antoniego 81Świadome sny; Sen394Indeks

Senniki 13, 75, 101, 147,194-195, 206, 239,

267, zob. takie Oneirocritica

Senoi, Malezja 8, 157, 195

sny o śmierci 215

Sen Scypiona (De republica) Cyceron 43

Serapis 54, 187, zob. także Inkubacja we śnie

Serce

a sen 17

symbolika 336

Sędzia, symbolika 336

Sfinks 54

Shamash 72

Shasta, szamanizm u 208

Shaw, Rosalind 238

Shi'nanne 263

Shona 260

Shu54

Shweder, R. A. 80

Siedmiu przeciw Tebom (Ajschylos) 77

Sieć, symbolika 336

Sierota, symbolika 336

Sierra Leone 228

Sikhizm 95

Sinkyone, szamanizm u 208

Siostra, symbolika 336

Siódemka, symbolika 336

Skakanie, symbolika 336

Skała, symbolika 336

Skarb, symbolika 336

Skażenie, symbolika 336

Sklep (spożywczy), symbolika 336

Skorpion (znak zodiaku) 18

Słodycze, symbolika 336

Słoń, symbolika 336

Słońce, symbolika 337

Słuchowe posłania we śnie 146

Służba, symbolika 337

Smok, symbolika 337

Sny

antropologia 8-9, 227

alkohol a 4-6, 144

archetypowe obrazy w 12-13

Arystotelesa traktaty o 16

astrologia a 17-19

a szybkie ruchy gałek ocznych 43, 44, 48,

50, 56, 60, 110, 124, 129,183, 207,

219,263

a uzdrawianie 239

a wiek 244

Biblia i 25-27

cenzura 35-36

Cycerona analiza 43

dzienne doświadczenia 258-259

dziwaczność 50

fenomenologiczne podejście 28

halucynacje a 80

hipermnezyjne 216

jasnowidzenie 4

inicjacyjne 56

inkubacja w 40, 54, 98-99, 239

interpretacja 102-103

interpretacja pod kątem wpływów

kulturowych 8-9, 227

jawne 167

jaźń w 54

kompensacyjne 196

ludowe tradycje 245

nawiedzanie w 146

niedoboru koncepcja 124

o lataniu 130

o nagości w miejscu publicznym 143, 144,

170, 197

optyczna teoria 23

o nieprzygotowaniu 143, 170

o spadaniu 143, 170, 197, 199

ostrzegawcze 216

patogenetyczne 138

Platon o 163-165

poznanie pozazmysłowe a 59

prekognicyjne 46, 153, 196

prorocze 59-60, 196

Quiche, Majowie, teoria 178

spontaniczne 3

sztuka a medialność 170

śmierć 215-217

świadome 219

telepatyczne 60, 216

ukryte 191

u Szekspira 211-212

uzdrawianie XVI

wczesnochrześcijańskie poglądy na 206

wizje a 247

wróżenie ze 250

w teorii Freuda 2, 212

zaświaty a 257

znaczące 207

znaki w 217

zwiastujące 215

Sny na jawie 193

Soczewka, symbolika 337

395

Indeks

Sofista (Platon) 164

Sofokles 60

Akrysjusz 11

Elektra 11

Edyp król 11

Sokół, symbolika 337, zob. takie Orzeł

Sokrates 14, 47, 82-83

stracenie 163

Somatyczna teoria snów 88

Somnambulizm 139, 197

Sowa, symbolika 337

Sól, symbolika 337

?Spadanie w snach 48, 146, 197-199, 202

a niepokój 202

symbolika 337

Spanie, symbolika 337

Spirala, symbolika 337

Sport, symbolika 337

Spóźnienie, symbolika 338

Srebro, symbolika 338

Stalker (Tarkowski) 64

Starucha, symbolika 338

Stary mędrzec, archetyp 338

Stary Testament

interpretacja snów w 45, 112, 113, 114

Pięcioksiąg 243

sny w 25-27

wpływ na Koran 104-105

Starzec, symbolika 338

Starzy mądrzy ludzie, symbolika 338

Statek, symbolika 338

Statek kosmiczny, symbolika 338

Stereotypowe sny 19

Sterowanie, symbolika 338

Stewart, Kilton 8

Stłumienie 201

Teoria Freuda 201

Stłumione pragnienia a sny 149-150

Stok, symbolika 338

Stokrotka, symbolika 338

Stopa, symbolika 338

Stowarzyszenie Świadomych Snów 202

Strach, symbolika 339

Strata, sny o 331

Stres, niepokój a sny 202

Stróże aniołowie 171

Strukturalizm 203-204

Struś', symbolika 339

Strzelanie, symbolika 339

Strzelec (znak zodiaku) 18, 318

Studnia, symbolika 339

Subiektywne sny 117

Sudan 97

Berti, plemię 24-25

Sukkub 100, 133,261

erotyczne sny a 261

w średniowiecznej tradycji 190, 217, zob.

takie Inkub

Sufizm, tradycja 98, zob. takie al-'Arabi, Ibn,

Muhi ad-Din

Superego 54-55, 68, 94, 204

Surrealistyczni artyści 212-214

Surrealizm 212

Swastyka, symbolika 339

Swobodne skojarzenia 69, 86, zob. także

Freud, Zygmunt

Syberia 98, 209

Symbole

w zbiorowej nies'wiadomości 33

wprowadzenie do symboliki snów

267-268

Symboliczne sny 26, 74

Symboliczne wizje 146

Symbolizacja 36, 69, 125, 167, 204-205, 251,

zob. także Freud, Zygmunt

Symbolizm snów 204-205

Symposium (Platon) 164

Syn, symbolika 339

Synesius z Cyreny 206

O snach 206

Synteza aktywacyjna, model 50, 101, 125,

207

Szamani 34, 146, 181, 207-210

w Azji Środkowej 209

na Hawajach 82

sny mocy 138

na Syberii 98

Szamanizm 56, 207-209

szukanie wizji 246

Szamańskie sny inicjacyjne 209-211

Szafa, symbolika 339

Szafir, symbolika 339

Szakal, symbolika 339

Szatan, symbolika 339

Szczęki, symbolika 339

Szczur, symbolika 339

Szef, symbolika 339

Szekspir, William 211-212

Hamlet 212

Henryk VI211

396

IndeksJuliusz Cezar 212Śmierć kliniczna, doświadczenia i sny 166Makbet 212Śnieg, symbolika 341Sen nocy letniej 212Śniące ciało 217Ryszard III 211,212Śpiąca Królewna 324Romeo i Julia 211Śpiew, symbolika 342Burza 212Średniowiecze 217-219Zimowa opowieść 212Średniowieczna literatura, poezja inspirowanaSzeol, żydowski 73snem 37-38Szkoła, symbolika 340Śrubokręt, symbolika 342Szmaty, symbolika 340Śródziemnomorskie starożytne cywilizacjeSzintoizm (Japonia): czes'ć dla przodków 173221, zob. takie Grecja starożytna;Szoszoni, szamanizm u 208Hebrajczycy starożytni; MezopotamiaSzóstka, symbolika 340starożytna; Rzymianie starożytniSzpital, symbolika 340Świadome sny 219-220Sztuka, a sny 212-214a kontrolowanie snu 192Sztylet, symbolika 340aokultyzm 154Szuflady, symbolika 340badania nad 127, 129Szukanie, symbolika 340techniki 35, 249Szybkie ruchy gałek ocznych, faza snu 124,w hipnozie 86129, 183, 219w New Age 147a alkohol 4w procesie uzdrawiania 239a anoreksja 48w tekstach tybetańskiego buddyzmu 234,a badania jasnowidzenia 110zob. takie Joga snu; LaBerge, Stephena stadia snu 199-201Świadomośća nocne obrzmienie prącia 57a ciało astralne 170a koszmary senne 126, 127a sen 125a odrętwienie senne 124mistyczny stan 4a sny 43, 50, 207na jawie 124obudzenie w trakcie ludzi, którzy nie majązmienione stany 2, 207sennych marzeń 124Świat, czyli traktat o świetle (Descartes)odkrycie 57122u kotów 263, 264Światło, symbolika 342wpływ leków na 144Światło snu 220-221Szybowanie, symbolika 340Świątynia Apollina w Delfach 250Szyjka butelki, symbolika 340Świeca, symbolika 342Święto szaleńców 156śŚwięty, symbolika 342Świnia, symbolika 342Ścieżka, symbolika 341Świt, symbolika 342Ścięcie głowy, symbolika 341Ślepota, symbolika 341TŚliwki, symbolika 341?Ślub, symbolika 341Talmud 25Śmieci, symbolika 341Tanguy, Ives214ŚmierćTam, gdzie rosną poziomki (Bergman) 64a senne doświadczenia 9Taniec, symbolika 343a szamańskie sny inicjacyjne 210Tanner, Adrian 42sny o umieraniu i 3Tantryczny buddyzm 111, 134symbol zmarłego a 355Taoizm 39, 44Śmierć, sny o 67, 146, 182, 215-217Tarahumara 179397IndeksTarkowski Andrej 64Tybetański buddyzm 111Lustro 64interpretacja snów 31, zob. takie JogaStalker 64Tyłomózgowie XVIII, 207, zob. także MózgTartini, Giuseppi: Diab-elski tryl 259Twain, Mark: Przygody Tomka Sawyera 139Tatuaż, symbolika 343Twórcza wizualizacja 249Teajtet (Platon) 165Tedlock, Barbara 227-228uDreaming: Anthropological andPsychological lnterpretations 8—9,Ubranie, symbolika 345227Ucho, symbolika 345Telefon, symbolika 343Ucieczka, symbolika 345Telepatia 59, 109Uciekinier, symbolika 345Telepatyczne posłania 146Uczenie się we śnie 234Telepatyczne sny 59, 216Uczony, symbolika 345Temne 228-229, 251Ukryta treść snu 191Teoria instynktów 191Ul, symbolika 345Teozofia 3, 229-230Ullman, Montague: Dream Telepathy 110Teresa z Avila, s'więta 395Ułomność, symbolika 345Tertullian 230-231Unoszenie się, symbolika 345Traktat o duszy 230Urzeczona (Hitchcock) 63Tęcza, symbolika 343Upaniszady 137,237-238Thompson, Indianie 208Urzędnicy, symbolika 345Ti bon ange 241Usługa, symbolika 345Tikopia, kultura 231Usta, symbolika 345opowiadanie snów 157Ustrój Aten (Arystoteles) 15Tiriki 232Utnapisztim 73Tomasz z Akwinu, s'więty 219, 232Uwiedzenie, symbolika 346Tonięcie, symbolika 343UzdrawianieTora 114a sny 75, 239Tornado, symbolika 343przez inkubację we śnie 13, 58Torsje, symbolika 343symbolika w snach 346Totemy 20Traktat o duszy (Tertullian) 230VTrawa, symbolika 343TTrąba powietrzna, symbolika 343Vadzimu 260Trąbka, symbolika 343van de Castle, Robert: Our Dreaming Mind 221Treść sennego marzenia 191Vande Kemp, Hendrika 215, 216Trojlus i Criseyda (Chaucer) 36-38Van der Goes, Hugo: Upadek człowieka 12Trucizna, symbolika 344van Gogh, Vincent 214Truffaut, Francois: Historia Adeli H. 64Voodoo a sny 241Trumna, symbolika 344Trzęsienie ziemi, symbolika 344WTukolor, plemię z Senegalu 233Tunel, symbolika 344Waga (znak zodiaku) 318Turkus, symbolika 344Waga, symbolika 347Totmes IV, faraon: słynny sen 54Walka, symbolika 347Twórczość a sny 249Walapai, szamanizm u 208Tyberiusz (cesarz rzymski) 187Wargi, symbolika 347Tybet 110, 234-235Warzywa, symbolika 347Tybetańscy lamowie 234, 235Wazon, symbolika 347398Indeks

Wątki snu 148, 202

Wąż, symbolika 347

Wedy 95, 237, 238, 243

Wedyjski hinduizm 238

Wejście, symbolika 347

Wergiliusz: Eneida 37

Wentylator, symbolika 347-348

Wewnętrzna zgodność 206

Węgorz, symbolika 348

Węzeł, symbolika 348

Wiatr, symbolika 348

Wielka Matka, archetyp 244

Wielkolud, symbolika 348

Wieszcze sny 1,98, 111, 151, 181,243

Wiek, a sny 244

Wieloryb, symbolika 348

Wieża, symbolika 348

Więzienie, symbolika 348

Wiimbaio, interpretacja snów 21

Wilk, symbolika 348

Winda, symbolika 348

Wino, symbolika 349

Winogrona, symbolika 349

Wintu, szamanizm u 208

Wiosło, symbolika 349

Wiosenne porządki, symbolika 349

Wiosna, symbolika 349

Wir, symbolika 349

Wisznu, relief w Świątyni Dasavatara 186

Wizja: w Księdze Apokalipsy 9-10

Wizja, symbolika 349

Wizje

a sny 247-249

Bóg pojawiający się w 1

mistyczne 137

Wizje we śnie 247

tradycja średniowieczna 211

Wizualizacja twórcza 249

Wizualne halucynacje 80

Włosy, symbolika 349

Włóczęga, symbolika 349

Włócznia, symbolika 349

Woda, symbolika 349

Wodnik 318

Wodotrysk, symbolika 350

Wojna stuletnia 36

Wojna, symbolika 350

Wojsko, symbolika 350

Women 's Bodies, Women 's Dreams (Garfield)

Wotywny relief, starożytna Grecja 755

Wovoka 151

Wół, symbolika 350

Wróżbiarze ze snów, zob. takie Wróżenie

Wróżby 206-207, 250-251

a inkubacja we śnie 173

a sny prorocze 196

potępienie przez Tomasza z Akwinu 232

u Indian Temne 228

w Babilonie 114

w starożytnej Mezopotamii 58

w tragediach greckich 77

ze snów 155-156

Wróżka, symbolika 350

Wschodnie techniki medytacji 85

Wschód, symbolika 350

Wschód słońca, symbolika 350

Wskazywanie, symbolika 350

Wspinaczka, symbolika 350

Wspomnienia, a marzenia senne 24, 46, 82, 95

Wsteczny (ruch), symbolika 350

Wstrząs, symbolika 350

Wtórne opracowanie 36, 69, 125, 167, 251,

252, zob. takie Freud, Zygmunt

Wtórny proces 168, 169, 252

Wtyczka (elektryczna), symbolika 351

Wulgata 222

Wulkan, symbolika 351

Wun-Nes-Tow, szaman Czarnych Stóp 210

Wurunjerri: interpretacja snów 20

Wybuch, symbolika 351

Wydział Lekarski Uniwersytetu Harvarda 207

Wyobraźnia 16

Wypadek, symbolika 351

Wyrok (Kafka) 119

Wysokość, symbolika 351

Wyspa, symbolika 351

Wyścig, symbolika 351

Wywiad, symbolika 351

Wyzwolenie, od cykli narodzin i śmierci 95

Wznoszenie się, symbolika 351

Yambo 21

Yansi, kultura 253-254

Yin i yang 40, 44

Yoruba 254-255

Your Child' Dreams (Garfield) 71

Yuin Gommera: interpretacja snów 21

399

Indeks

Yuma 181,208

szamanizm u 208

Yurok, szamanizm u 208

Zabawki, symbolika 353

Zabijanie, symbolika 353

Zablokowanie, symbolika 353

Zachodnia Afryka: interpretacja snów i

senniki 233

Zaćmienie, symbolika 353

Zagrożenie, symbolika 353

Zair 253

Zakochanie 6

Zamek (Kafka) 119

Zamek, symbolika 353

Zamknięcie, symbolika 353

Zapach, symbolika 354

Zapasy, symbolika 354

Zapora (na drodze), symbolika 354

Zasadzka, symbolika 354

Zasłony, symbolika 354

Zaświaty, a sny 173, 257

Zbawiciel, symbolika 354

Zbiornik, symbolika 354

Zbiorowa nieświadomość 11, 12, 46, 116, 258

archetypy w 158, 162, 244

mity przejawiające się jako 33, 138,

zob. takie Jung, Carl Gustav

Zboże, symbolika 354

Zdrętwienie, symbolika 354

Zegar, symbolika 354

Zero, symbolika 354, zob. także Okrąg

Zespół, symbolika 354

Zeus 57, 90

Zezuru 260-261

Zęby, symbolika 354

Zgromadzenie, symbolika 355

Zguba, symbolika 355

Ziarno, symbolika 355

Zieleń, symbolika 355

Ziemia, symbolika 355

Ziemniak, symbolika 355

Zima, symbolika 355

Zimbabwe 260

Zimowa opowieść (Szekspir) 212

Złamanie, symbolika 355

Zło a sny 261

Złodzieje, symbolika 355

Złoto, symbolika 355

Zmarły/Śmierć, symbolika 355

Zmienione stany świadomości 86, 166

szamani w 207-208

Znaki (drogowe), symbolika 356

Znamię, symbolika 356

Znieczulenie, symbolika 356

Zodiak 18, 18, 19

znak Barana w 271

Zoo, symbolika 356

Zulusi 260, 261-262

Zuni 262-263

kultura 228

Zwiastowanie pasterzom 7

Związki, symbolika 356

Zwierzęta 263-264

w snach 47

symbolika 356

Zwolnione ruchy, symbolika 356

Zwykli ludzie (Redford) 64

Żaba, symbolika 357

Żart, symbolika 357

Żeglarz, symbolika 357

Żelazo, symbolika 357

Żołądek, symbolika 357

Żołnierz, symbolika 357

Żółć, symbolika 357

Życia cykle, badanie snów poprzez 244

Życie po życiu (Moody) 166

Żydzi

niewola babilońska 114

poglądy na sny 26

400

Czy to naprawdę był tylko sen? Czy zdarzyło się Wam, że po przebudzeniu nie mogliście otrząsnąć

się z niezwykle realistycznego snu? Czy sen był naprawdę tylko osadem, pozostałym po pełnym wrażeń dniu...czy miał też jakieś głębsze znaczenie?

Prawie jedną trzecią życia spędzamy śpiąc i śniąc. Niektórzy wierzą, że senne marzenia mają moc uzdrawiania, inspiracji, albo też są ostrzeżeniem przed czymś ważnym. W "Encyklopedii snu" znajdziecie rozważania na ten i wiele innych tematów.

Zawiera ona około 250 haseł, przedstawiających poglądy na sen i senne marzenia, ich wpływ na kulturę, religię, historię, sztukę oraz rzecz jasna, na nasze codzienne życie.

Osobna część, zatytułowana „Symbolika snów” zawiera 700 haseł, które pomogą Nam zrozumieć zjawisko marzeń sennych i zinterpretować pojawiające się w nich wątki. Oto kilka przykładów:

...KRÓLIK: Jak magik wyciągający królika z cylindra, tak i Ty możesz

nieoczekiwanie dokonać wielkiego dzieła lub dowiedzieć się, że zostaniesz matką (albo ojcem)

... MORDERSTWO popełnione na tobie może oznaczać, że z Twojego życia znikną trudności, albo przejdziesz głęboką duchową przemianę.

... UTRATA ZĘBÓW może symbolizować utratę władzy lub panowania nad sytuacją.

... ZNALEZIENIE CZEGOŚ cennego może oznaczać odzyskanie poczucia własnej wartości i pewności siebie.

SŁODKICH SNOW…

O Autorze:

Cieszący się światową sławą badacz okultyzmu, religii i astrologii, James R. Lewis uzyskał doktorat na Uniwersytecie Chapel Hill w Północnej Karolinie. Jest dziekanem Wydziału Badań nad Religiami na World University of America. Jest również autorem "Encyclopedia of Afterlife Beliefs and Phenomena", "Astrology Encyclopedia" i "Angels A to Z”

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Encyklopedia Biblii(z txt), tytuł: "Encyklopedia Biblii"
Encyklopedia praktycznej gospodyni(z txt)
Obturacyjny bezdech podczas snu a choroby sercowo
zaburzenia odżywiania się,snu i seksualne
Encyklopedia prawa 2 normy, stosunki, zdarzenia
Encyklopedia prawa zrodla prawa
Fizjologia snu Artykul
ActionScript Przewodnik encyklopedyczny
Encyklopedia Sztuki Kulinarnej Sushi
Błędy językowe, smieszne dokumenty , txt,
encyklopedie - średniowiecze, Bibliotekoznawstwo, Bibliotekoznawstwo 2, Naukoznawstwo
hasła, smieszne dokumenty , txt,

więcej podobnych podstron