strony 28-45
ŚREDNIOWIECZNA EUROPA:
Średniowieczni autorzy doceniali dorobek starożytności; źródłem z którego obficie czerpała kultura średniowieczna była Historia naturalna Pliniusza Starszego - nie tylko jako zbiór informacji, ale i wzór konstrukcyjny jak pisać encyklopedię, choć punkt ciężkości przeniósł się na religię i teologię. Encyklopedystami byli najczęściej duchowni. Zaczęły pojawiać się pierwsze programy dla średniowiecznych encyklopedystów europejskich, autorem pierwszego był Afrykanin. :) św. Augustyn, De doctorina christiana; miał zamiar stworzyć nową encyklopedię siedmiu sztuk wyzwolonych lecz tego nie zrealizował, pozostał po nim tylko Traktat o muzyce (IV w.).
I poł. VI w.: Kasjodor, mnich rzymski - Institutiones divinarium et secularium litterarum - był to właściwie klasztorny podręcznik encyklopedyczny, niezbyt wybitny
przełom VI i VII w.: Izydor - dzieło zwane Origines lub Etymologiae, napisane w oparciu o Instytucje; 20 ksiąg: siedem sztuk wyzwolonych + „sprawy święte” + języki + polityka + społeczeństwo + rodzina + zwierzęta + inne zyskało ogromną popularność
IX w.: Raban Maur - De naturis rerum - przeróbka Origines; 22 księgi
XII w. Hugo z podparyskiego opactwa św. Wiktora - Didascalicon: nie był encyklopedią w ścisłym sensie, zawierał jednak encyklopedyczną klasyfikację wiedzy; brat zakonny Hugona Ryszard streścił Didascalicon i uzupełnił go zarysem geograficznym i historycznym Francji - powstało szeroko rozpowszechniane Liber excerptionum (Księga przykładów)
koniec XII w.: Raul o przydomku Płomienny - Speculum universale, encyklopedia dogmatów chrześcijańskich i etyki, nie zyskała popularności
ok. 1180 r.: przeorysza klasztoru Herrad z Landspergu - Hortus deliciarum (Ogród rozkoszy), pierwsza w dziejach encyklopedia napisana przez kobietę; bogato ilustrowana
XII w.: przeorysza klasztoru Hildegard z Bingen - Physica i Causae et Curae, fachowe encyklopedie medyczna i farmaceutyczna
1244-1254: szczytowe osiągnięcie średniowiecznego piśmiennictwa encyklopedycznego i najobszerniejsze dzieło encyklopedyczne średniowiecza w Europie Vincent de Beauvais - Speculum maius (Zwierciadło wielkie); obejmowało cztery „zwierciadła”: naturalne, doktrynalne, moralne (kompilacja wyjątków z dzieł Tomasza z Akwinu), historyczne
XIII w.: Albert Wielki, Tomasz z Akwinu
XIII w.: Roger Bacon - dzieła Opus maius (Dzieło większe), Opus minus (Dzieło mniejsze), Opus tetrium (Dzieło trzecie) to próba klasyfikacji nauk
W drugiej połowie XIII w. olbrzymie encyklopedie miały coraz mniejsze powodzenie, odchodzono od nich na rzecz bardziej poręcznych, dostępnych i tańszych, pojawiły się tzw. małe encyklopedie - ściśle popularyzatorskie, adresowane nie tylko do ludzi wykształconych ale i do przeciętnych, także świeckich, odbiorców.
Anglia: De naturis rerum (O naturze rzeczy) Alexandra Neckhama; De proprietatibus rerum (O właściwościach rzeczy) franciszkanina Barthelemy (stworzone w latach 1220-1240, popularniejsze)
Francja: De naturis rerum Tomasza z Cantimpre
anonimowe Compendium Philosophiae z ok. 1300 r.
Zaczęto odchodzić od łaciny i tworzyć w językach narodowych.
najwybitniejsze dzieło to pisane po francusku Li livres dou tresor (Skarbiec) Włocha Brunetto di Bonaccorso Latini (1262-1268)
Boska komedia Dantego - poemat encyklopedyczny, zawiera całą wiedzę swoich czasów
Schyłek XIII w. to zmierzch piśmiennictwa o charakterze encyklopedycznym. Pojawiały się coraz liczniejsze przekłady starożytnych klasyków; poszerzał się krąg wykształconych i bardziej wymagających czytelników. Od 1320 r. przez dwa stulecia nie ukazała się żadna encyklopedia.
ENCYKLOPEDIE BIZANTYJSKIE:
- pisane po grecku
- najwybitniejszy encyklopedysta: Konstantyn VII Porfirogeneta, przypisuje się mu dwa większe dzieła zwane umownie Encyklopedią cesarską (służyła propagandzie dynastycznej) i Encyklopedią moralną (cytaty z pisarzy starożytnych), a także encyklopedię z dziedziny rolnictwa Geoponiques
WSCHÓD:
Najbardziej archaiczne dzieła o charakterze encyklopedii to tworzone w starożytności w Indiach przez kastę braminów tzw. Brahmany, zbiory traktatów filozoficznych przeznaczone dla ludzi o wyższym poziomie umysłowym, a także Sutry.
Purany - stare opowieści o stworzeniach i końcach świata, walkach z demonami itp. (I tysiąclecie n.e.)
Najstarsza zachowana encyklopedia chińska pochodzi z VII w. Wcześniej stworzono m.in. Zwierciadło dla władcy. W Chinach powstało też najobszerniejsze w historii świata dzieło encyklopedyczne: Wielki słownik cesarza Jung-lo liczył ponad 11 000 tomów (XV w.). I połowa XVIII w. to Kompletny zbiór tablic i ksiąg starych i nowych czasów, opracowany na polecenie cesarza Kang-si.
Bodźcem do powstania i rozwoju dzieł encyklopediopodobnych w świecie arabskim było pojawienie się islamu (początek VII w.); by Koran nie podlegał zniekształceniom, stworzono gramatykę arabską i leksykologię. Trzy nurty piśmiennictwa arabskiego (początkowo dominującego w średniowieczu):
ortodoksyjny - zajmujący się tylko religią;
nauki świeckie, nie techniczne - kierowany przede wszystkim do wyższych funkcjonariuszy państwowych sprawujących rządy;
dzieła kierowane do „zwykłych” ludzi, którzy chcieli poszerzyć swą wiedzę.
Średniowieczna literatura arabska była szczególnie bogata w dzieła encyklopedyczne (wszystkich tych typów).
pierwszy encyklopedysta świata arabskiego: Irakijczyk Dżahiz, autor siedmiotomowej Księgi zwierząt oraz dzieła Koła i kwadraty (połowa IX w.)
prawnik Ibn Kutajba: Podręcznik sekretarza, Esencja tradycji (druga połowa IX w.)
al-Farabi Ihsa al-ulum
encyklopedia zbiorowa autorstwa uczonych i filozofów należących do tajnego stowarzyszenia Bracia Czystości: Listy-traktaty Braci Czystości
Począwszy od XIV w. w piśmiennictwie encyklopedycznym zaczął przodować Egipt.
1