1. ENCYKLOPEDIA DZISIEJSZEJ DOBY W POLSCE I U SĄSIADÓW
   
   Dzieło Orgelbranda - do drugiej wojny światowej był bezkonkurencyjny ze względu na to, że był jedyną encyklopedią powszechną
   
   20 lecie międzywojenne - ukazało się kilka encyklopedii powszechnych
   Najbardziej znana z nich:
   Ilustrowana Encyklopedia Trzaski Everta i Michalskiego - 5 tomów, lata 1925-1928, tom szósty " Encyklpedia XX" wieku wyszedł w 1938, redaktor Stanisław Lam
   
   -Lam redagował także: 2-tomową "Podręczna encyklopedia powszechna A-Z", 1954,
   - Duże zamierzenie: nie dokończona nigdy Encyklopedia Powszechna Ultima Thule, wydawano w latach 1927-1938 - zakończono na haśle "Szymonowicz"
   -Nowatorska enc. dla starszej młodzieży - "Świat i życie" - układ tematyczno- zagadnieniowy, autorem koncepcji i redaktorem był Zygmunt Łempicki
   -Jedna z bardziej znanych "Ilustrowana encyklopedia powszechna", red. Mariana Jerzego Wachtla, wyd. w 1936,
   -Najcenniejsza z publikacji specjalistycznych: Polski Słownik Biograficzny, tworzone od dwudziestolecia aż do dziś, pierwsze tomy zaczęły się ukazywać od 1935 roku pod red. historyka Władysława Konopczyńskiego, wznowiono redakcję w 1948 roku, do 1984 było 28 tomów
   
   Nowa era dla encyklopedii polskiej:
   -Mała Encyk. Powszechna PWN, 1959 <--- historyczna data w dziejach polskiej enc. powszechnej, 1 tom, 400 tysięcy egzemplarzy nakładu, ok 40. tys. haseł, znajdują się tu też zagadnienia syntetyczne takie jak "laureaci nagrody Nobla", opracował ją w dość krótkim czasie zespół 474 osób pod kierownictwem historyka Bogdana Suchodolskiego, e. ta była obficie ilustrowana, miała być narzędziem szerzenia kultury umysłowej,
   
   -Drugie wydanie"Małej E. Powszechna PWN", lata 1969-1973, blisko 800 tysięcy egz. nakładu, ok 32. tys. haseł
   
   - A-Z Encyklopedia Popularna PWN, 1961-1966, kierowana głównie ku uczącej się młodzieży, 650 tys. egzemplarzy
   
   Ukazały się też 2 małe enc. wielobarwne : "Mała Enc. Powszechna PWN", 1974-1976, 200 tys. nakładu i Enc. Popularna PWN, 80 tys. haseł, blisko 1/5 to ilustracje, wiele razy była wznawiana
   
   Małe podręczne enc. nie spełniały jednak swoich funkcji, nie mogły dostarczyć pełnych informacji, dlatego w 1957 r. powstał projekt:
   - "Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN" - 12 tomów, 10 tys. stron, wydawana w latach: 1962-1969, 1970-suplement, oparta była na założeniach racjonalistycznych i materialistycznych, 82 tysiące haseł w tym blisko 5 - bardzo obszernych - syntetycznych, opracowywało ją około 1000 autorów, na czele komitetu redakcyjnego stanął Tadeusz Kotarbiński
   
   W ślad za Wielką Enc. pojawiła się też średnich rozmiarów enc. "Encyklopedia powszechna PWN, wydawana ww latach 1973-1976, nakład: 760 tys., wyeksponowano tu tematy rewolucji naukowo-technicznej
   
   PWN - wyspecjalizowało się w publikowaniu enc. powszechnych, wydaje też leksykony specjalistyczne na wyższym poziomie. Np. "Mała Enc. Techniki", "Mała Enc. Zdrowia", "Mała Enc. Prawa", "Mała encyklopedii muzyki"
   
   Jedne z najwybitniejszych leksykonów PWN:
   a)"Mała Enc. Kultury Antycznej A-Z"
   b)"Literatura polska - przewodnik encyklopedyczny" - 2 tomy, 1-wsza w Polsce enc. literatury, red. Julian Krzyzanowski, pozniej Czeslaw Hernas, bibliografia zostala doprowadzona do roku 1978 / 1979, wydano ja w 1atach 1984/85 w 100 tys. egzemplarzy, ktory rozszedl sie bardzo szybko, wzorowana była na zagranicznych wydawnictwach tego typu, zawiera biogramy ludzie szeroko związanych z lit. np. reporterów, także geografię literacką, gatunki lit itd.
   
   W PRL-u ukazało się około 200 tytułów enc. fachowych, więszkośc z nich ułożona jest w porządku alfabetycznym. Niemal każda dziedzina wiedzy, techniki, sztuki, działalności zawodowej, tak np. w 1984 roku wydano "Ilustrowanego leksykonu technicznego". Opracowali je najwybitniejsi specjaliści z danej dziedziny, muszą być często aktualizowane, z powodu ogromnego postępu. Stworzono też encyklopedie z zakresu polityki i nowszej historii np. "Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ"
   
   Słowniki encyklopedyczne - nie tylko z zakresu nauk ścisłych --> np. Słownik Starożytności Słowiańskich, od 1961 roku, red. Zygmunt Wojciechowski, Tadeusz Lehr - Spławiński
   
   **W latach 80. popularne stały się publikacje typu "Who is who", polska wersja 1984, "Kto jest kim", biogramy zostały opracowane przez 6 osób
   ** Specjalnym rodzajem słownika biograficznego jest "Poczet królów i książąt polskich, pierwsze wyd. 1979
   ** Tworzy się też encyklopedie regionalne np. dla Wielkopolski 3 różne
   ** W 1985 podjęto pracę nad Wielkim Słownikiem Jęz. Polskiego, około 200 tys. haseł, planowany był na 17 tomów
   ** Do lat 80 potentat słownikowy i encyklopedyczy PWN wypuścił około 4 mln wydawnich z wiedzy powszechnej i okolo 20 mln wydawnictw z zakresu dziedzin specjalistycznych
   
   U sąsiadów Polski też wydaje się mnóstwo enc. -> np. Wielka Enc. Radziecka, jej pierwszy tom wydano w 1926 pierwsze wydanie zakonczono w 1947, objęło aż 65 tomów, 80 tys. egzemplarzy nakładu --> była ona wzorem dla podobnych wydawnictw w krajach komunistycznych tj. NRD, Czechosławacji, Bułgarii, Węgier, kilka razy ją wznawiano, a haseł przyrosło o ponad
   W ZSRR wydano też: Encyklopediczeskij Słowar (1963-64), Wielka Enc. Techniki, Wielka Enc. Medyczna
   Wsród republik ZSRR - najwiecej wydawała Litwa
   Czesi już w XVIII wieku mieli swojego wielkiego encyklopedystę -> Jana Amosa Komeskiego, prace nad słownikami prowadziła Czechosławacka Akademia Nauk
   Bułgaria i Rumunia - skromne tradycje encykloped.
   
   WIELKA KARIERA ENCYKLOPEDII:
   
   XX wiek - wielka kariera enc. <-- te od zawsze odgrywały ważną rolę edukacyjną, dziś stanowią podstawowe narzędzie intelektualisty
   
   * W Niemczech rynkiem enc. rządzi trójka: Brockhaus-Meyer-Herder <-- są niemal bezkonkurencyjni, ale też jest duży popyt na wydawnictwa Bertelsmana-Verlaga
   * We Francji -> przede wszystkim Larousse, ale też:
   - Encyclopedie Francaise - stworzono tu nowatorski plan zrywając z archaiczną klasyfikacją dyscyplin, odrzucono porządek alfabetyczny, miała być całkowicie obiektywna, jej pierwsze tomy wydano w latach 1935-1939, była zbyt teoretyczna, dlatego miała dośc wąski krąg odbiorców
   - 1955, Encyclopedie de la Pleiade - encyklopedyczna kolekcja o klasycznej strukturze, podzielona na tomy poświęcone poszczeg. dyscyplinom, również układ systemat. i też nie odniosła sukcesu
   -"Universalis" spokrewniona strukturą z Brittanicą, składa się on z Thesaurusa - indeksu, Corpusu - głównego, Sympozjon - ogólne rozważanie o wiedzy i jej rozwoju, 22 tomy, została doceniona przez odbiorców, co rok wydawano do niej rocznik zawierające dane zebrane w kolejnych latach, co zapewniało aktualnośc,
   -Jeden z ewenementów francuskich - seria "Que sais-je?" popularno- naukowa, seria malutkich książeczek o nienaruszalnej objętości 124-127 s., ponad 2 tys. książeczek z bardzo różnych tematów
   ** Anglia - seria podobna do Que... - seria książeczek encykloped. "Penquin Encyclopedia"
   ** Polska - seria encykloped. "Światowid" - biblioteka popularno-nauk. pod red. Anny Klubówny (wydawnictwo Książka i Wiedza), w latach 50-70 wydano ponad 150 tytułów
   ** Włoska Enc. nauki, literatury i sztuki - nie miała we Włoszech poprzedniczek, była bardzo oryginalna w tej dziedzinie w tym kraju, wydana została w 36 tomach 1929-1939, posiada bibliografię w wielu językach europ., bardzo bogate ilustracje i dośc wysoko poziom naukowy, nadal zajmuje ona wysokie miejsce w encyclopedystyce włoskiej
   ** Filie wydawnictwa Encyclopedii Britanici publikują również enc. dla innych krajów -> np. enc. brazilijska obejmująca 20 tomów, Brazylia wydała też wspólną enc. z Portugalią: Grande Enc. Portuguesa e Brasiliera - 40 tomów, 1935-1960
   ** Najobszerniejsza enc. europejska --> tzw Espasa (od nazwiska wydawcy), 70 tomów, Barcelona, 1905-1930-pierwsze wydanie, alfabetyczny układ, niezwykły mat. graficzny, najlepiej opracowane historia, sztuka i lit. zwłaszcza Hiszpanii, przy pracy nad tym dziełem korzystano wiele z niemieckich dzieł enc., bardzo liczne biografie - ok. 30 tys., wydawana byla w sumie przez 60 lat <-- stąd widoczne w niej zmiany syt. politycznej, itd, nie jest więc jednorodna, oddziaływała też na Amerykę Łac. -> np. Encyklopedia o kraju Basków
   ** Enc. popularne też w krajach, których język używa tylko jeden naród -> Dania, Węgry, Polska, Holandia, Jugosławia "Pomorska enc." (NIE PISZĘ TYCH WSZYSTKICH DUŃSKICH I HOLENDERSKICH TYTUŁÓW BO I TAK ICH NIE SPAMIETAMY) **Jugosławska Enc. <-- ponad 60 tomów w 6 językach narodowych + ang., blisko co 3 mieszkaniec tego panstwa ją posiadał
   ** Szwecja - "Nordycka Księga Familijna" "Encyclopedia Szwedzka", "Słownik bibliograficzny" <- zakrojony na szeroką skalę
   ** Grecja <-- ojczyzna e. wydaje je w języku nowogreckim, "Wielka e. grecka", 1970, 24 tomy
   
   Encyk. specjalistyczne, słowniki, leksykony są charakteryst. zwłaszcza dla XX wieku, ale mają bardzo stary rodowód, już w XII wieku mniszka Hildegarda stworzyła E. medyczną i E. farmaceutyczną/

Wraz z rozwojem specjalist. dziedzin nauk -> powstawania odpowiadająych im e. i leksukonówm, nie wystarczało bowiem aktualizowanie e. powszechny, dziedziny specjalistyczne rozwijają sie zbyt szybko w stosunku do tempa tworzenia e. -> zaczął się ten proces w końcu XIX wieku i początkach XX, szybko powstały e. takich dziedzin jak elektryka czy automatyka
Niektóre e. specjalistyczne są bardzo szeroki ->np. włoski słownik literatury -> 9 szerokich tomów

Stany Zjednoczone - > małe krótsze tradycje enc. ale z powodzeniem "doganiają" Europę -> Enc. Americana, rodowód w Brockhausie, red. Frank Lieber,
I - wsza jednotomowa e. amer "The Columbia Enc." - o charakterze. popularno-nauk., 1935 -> 2gie wyd. 1950, w nowszej wersji z 1975 The New Columbia E. -> informacje np. o wielu miastach polskich też mniejszych tj Żagań, niemal wszyscy polscy pisarze, przy kazym z nim widnieje dosc długa biografia

Wiek XX --> ruch e. też w krajach Azji, Afryki, Oceanii np. Liban, Indie, Japonia, Australia i Nowa Zelandia itd.

---