Las deszczowy

Obszar związany ze strefą gorącą o wyrównanych warunkach pogodowych w ciągu całego roku.

Pod względem bogactwa form jest to centrum życia na Ziemi. Szacowana liczba gatunków zwierząt wynosi 5-30 mln. Wśród nich przeważają małe organizmy bezkręgowe. Ogromna liczba owadów, z których większość (90%) zasiedla strefy międzyzwrotnikowe.

Warunki środowiskowe sprzyjają przetrwaniu, a podczas milionów lat ewolucji wykształciły się różnorodne formy życiowe roślin i zwierząt wykorzystujące wszystkie nisze ekologiczne.

Struktura zbiorowiska roślinnego

• Wielopoziomowa warstwa koron, niższe drzewa są zacienione, osłonięte od wiatru, intensywnego słońca i deszczu. Występują tu liczne grupy zwierząt, których życie toczy się wysoko nad powierzchnią ziemi.

• Zredukowana warstwa poszycia

• Dno lasu o specyficznym mikroklimacie, stabilnej temperaturze i wilgotności, stałym zacienieniu. Brak wiatru.

• Brak ściółki leśnej, gdyż stała wysoka temperatura i wilgotność oraz duża liczna mikroorganizmów powodują natychmiastowy rozkład martwej materii organicznej

Dominacja fanerofitów.

Występują swoiste formy życiowe: epifity i liany

Osobliwość flory

Bukietnica (Rafflesia) występuje na Borneo i Sumatrze. Pasożyt, żyje w tkankach innych roślin - pnączy. W okresie kwitnienia na pędzie pełzającego żywiciela powstaje zgrubienie, które pęcznieje i pęka. Kwiat podobny jest do kapusty, ma pomarańczowe liście okwiatu, około 80 cm średnicy i wydziela zapach gnijącego mięsa (żeby zwabić małe, zapylające muchy). Nasiona rozsiewane są przez gryzonie, które zjadają owoce.

Struktura lasu deszczowego i nemoralnego

Las deszczowy, równikowy

• Bardzo liczne gatunki drzew

• Wielopoziomowa warstwa koron

• Zredukowana warstwa poszycia

• Brak lub bardzo ubogie runo leśne (ze względu na znikoma ilość świa tła docierającą do dna lasu)

• Brak ściółki (stała wysoka wilgotność oraz wysoka temperatura powodują szybki rozkład martwej materii organicznej i ponowne włączanie jej do obiegu)

• Najbardziej zróżnicowaną gatunkowo warstwą lasu jest warstwa koron (fanerofity+epifity)

Las nemoralny (mieszany, liściasty, zrzucający liście na zimę)

• Kilka gatunków drzew

• Zwykle dwu- lub jednopoziomowa warstwa koron

• Warstwa poszycia złożona z kilku gatunków

• Bogate runo leśne

• Bogata ściółka leśna, której czas rozkładu wynosi kilka lat.

• Najbardziej zróżnicowaną gatunkowo warstwą lasu jest runo (chamefity, hemikryptofity +kryptofity).

Drzewa lasu równikowego i strefy umiarkowanej

• Drzewa bardzo wysokie, do 50 m

• Kora bardzo cienka lub brak

• Liście ciemnozielone, błyszczące, grube, duże, o podzielonych blaszkach liściowych (wymieniane stopniowo w rytmie zależnym od gatunku)

• Brak słojów rocznego przyrostu drewna

• Często występują korzenie podporowe o dużych rozmiarach

• Płytki system korzeniowy

• Na drzewach występują epifity

• Drzewa niższe, rzadko przekraczają 30m

• Dość gruba, zróżnicowana, często popękana kora

• Liście nieduże, jasnozielone, matowe, delikatne (sezonowe)

• Występują wyraźne słoje przyrostu rocznego drewna

• Niewielkie korzenie podporowe

• Zróżnicowany, często głęboki system korzeniowy

• Na drzewach brak epifitów, rzadko występują porosty i mchy

Fauna warstwy koron

• Motyle

• Płazy bezogonowe

• Gryzonie z rodziny wiewiórkolotkowatych

• Latające węże

• Ptaki (papugi, tukany, dzioborożce, rajskie ptaki, gołębie)

• Torbacze z rodziny dydelfowatych

• Nadrzewne mrówkojady

• Nietoperze

• Leniwce

• małpy

Przystosowania do życia wśród koron drzew

• Długie skoki na błonach lotnych rozpostartych pomiędzy kończynami (gryzonie, wiewiórkolotki)

• Smok latający - jaszczurka szybuje na błonach skórnych rozpiętych na ruchomych żebrach, które w locie rozsuwają się na boki (pokonuje odległość kilku metrów)

• Chwytny ogon małp (wyjce czepiaki)

• Brachiacja, przemieszczanie się małp bokiem przy zmianie kończyn lewej na prawą i odwrotnie (wyraki, marmozety, lemury)

• Ptaki mają małe i krótkie skrzydła

Pokarm - liście i owoce podstawą pożywienia

• Wyjce - rano grupą zajmują drzewo i spędzają tam jedząc cały dzień

• Leniwce - wiszą na drzewach przyczepione potężnymi pazurami. Spożywają liście, 20 gat. roślin. Bakterie celulolityczne. Pokrycie włosów glonami

• Nietoperze - gatunki owado- i owocożerne

Małpy człekokształtne - gibbony, orangutany, goryle i szympansy

wyróżnia je brak ogona. Większość małp żyje wysoko na drzewach, niżej te grupy, które stosują bardziej urozmaiconą dietę, np. makaki i kapucynki.

Ptaki

• Harpia wielka - tylko w Ameryce

• Tukany - tylko w Ameryce, około 35 gatunków, nadrzewne, owocożerne, gniazdują w dziuplach, np. tukan czerwonodzioby

• Papugi - żywią się owocami i nasionami, wydają skrzekliwe odgłosy, pojawiają się nad brzegami rzek i jedzą tam grudki gliny, żeby uzupełnić niedobory minerałów, np. ary żółtoskrzydłe, ary hiacyntowe, piony modrogłowe (Ameryka Pd.), karłówka płowolica (N. Gwinea), lorysy (wyspy archipelagów)

• Dzioborożce - Azja i Afryka (odpowiednik tukanów), 48 gatunków, np. dzioborożec niebieskolicy (Afryka Zach.), hełmoróg (Archipelag Malajski)

• Gołębie - wielokolorowe

• Cudowronki czyli rajskie ptaki, tworzą mieszane stada, pokazy samców

Park Narodowy Manu

Wschodnie obrzeża i przedgórze Cordillera de Carabaya, pogranicze Andów i Amazonii.

Jeden z najbogatszych rejonów Nowego Świata.

Pod ochroną UNESCO od 1987 r. Lista gatunków.

Do tej pory stwierdzono:

• 850 gat. ptaków (1/10 światowej awifauny)

• 100 gat. nietoperzy

• Około 500 000 stawonogów (owady, skorupiaki, wije)

Na 1 ha przypada 200 różnych drzew

Piętra roślinne:

selva (las deszczowy, kajman czarny);

ceja (mgliste lasy górskie pow. 2400 m n.p.m., małpy wełniaki szare);

puna (wysokogórska roślinność stepowa (taruki zajmujące niszę koziorożca alpejskiego)

Park Narodowy Virunga

Pasmo górskie Mitumba w środkowo-wschodniej Afryce.

Pod ochroną UNESCO od 1979 r.

Las deszczowy, monsunowy oraz sawanny.

Goryle górskie.

Ponadto:

Słonie afrykańskie, nosorożce, bawoły, hipopotamy, okapi (z rodziny żyrafowatych, odkryte w 1900 r), gerezy białobrode.

Dodatkową atrakcją są stożki wulkaniczne. Niektóre wykorzystywane pod uprawy ze względu na żyzne wulkaniczne gleby.

Zmiany zasięgu wilgotnych lasów równikowych
(wg Makowskiego 1999)

• Przyczyny naturalne:

• długookresowe, niekorzystne zmiany klimatu (wypieranie przez sawanny, zarośla krzewiaste); cykl glacjalno-interglacjalny, zmiany globalne i regionalne

• klęski żywiołowe (pożary, susze, huragany, powodzie);

teoria o „niepalności” lasów równikowych,

Borneo: wielkoobszarowy pożar lasu (naturalny?) poprzedzony wieloletnią suszą

liczne ślady pogorzelisk w strefie równikowej Ameryki Południowej (starsze niż udokumentowana aktywność człowieka, a więc naturalne)

huragany (Wielkie i Małe Antyle, NE wybrzeża Madagaskaru, półwyspy: Dekan, Indochiński, Malajski, wyspy Oceanii) przejście huraganu powoduje zniszczenie drzew na powierzchni kilkunastu do kilkudziesięciu km˛, co odpowiada przeciętnym zniszczeniom spowodowanym przez pożary.

Naturalna sukcesja lasów równikowych

• Przyczyny antropogeniczne

• wędrowne rolnictwo żarowe, 1-2 ha na rodzinę, popiół spalonych drzew jedynym nawozem roślin uprawnych, wykorzystanie terenu przez 3 lata, nadal stosowane przez izolowane grupy Indian w Amazonii, Dajaków na Borneo, Papuasów w Nowej Gwinei.

• Wielkie inwestycje agroprzemysłowe, plantacje roslin tropikalnych: soi, trzciny cukrowej, manioku, palmy olejowej, orzeszków arachidowych, bananów, kakaowca itp. Pola uprawne prowadzone kosztem naturalnych zbiorowisk sawanny, lasu monsunowego czy równikowego

• Hodowla zwierząt, zajmowanie terenów leśnych na pastwiska „Szacuje się, że w latach osiemdziesiątych wycinano w tropikalnej Ameryce średnio 20 tys. km˛ lasu rocznie, by zakładać w jego miejsce pastwiska...”

W Afryce naturalnym ograniczeniem rozszerzania obszarów pastwiskowych jest obecność muchy tse-tse.

• programy osadnictwa i kolonizacji rolniczej, potrzeba rozwiązania problemu braku ziemi uprawnej w obszarach gęsto zaludnionych, szybki przyrost liczby ludności w krajach Trzeciego Świata, niwelacja skutków klęsk żywiołowych (np. erupcje wulkanów na gęsto zaludnionej Jawie lub Filipinach), konieczność budowy infrastruktury

• inwestycje górniczo-przemysłowe i hydroenergetyczne (zagospodarowanie terenów słabo rozwiniętych, peryferyjnych, słabo zaludnionych.

eksploatacja rud miedzi na Nowej Gwinei

rudy żelaza w Liberii

boksyty w Gujanie i Surinamie

ropa naftowa na Borneo i w Ekwadorze

konieczna budowa dróg, linii kolejowych, osiedli, prowizorycznych lotnisk, pozyskiwanie energii;

zanieczyszczenie środowiska

• wyręby w celu uzyskania drewna, zręby selektywne, drogi do transportu wyciętych pni

Surowce pozyskiwane z lasów deszczowych

• Heban - meble, instrumenty

• Balsa - (Ameryka) lekkie drewno, protezy ortopedyczne, opakowania, sprzęt ratowniczy, jachty, tratwy

• Drzewo tekowe - (płw. Indyjski, Birma, uprawy w Afryce, Indonezji), brunatne, wonne, żywiczne drewno o dużej wytrzymałości mechanicznej, budownictwo okrętowe, meblarstwo

• Kauczukowiec brazylijski - lateks (kauczuk), olej z nasion wchodzi m.in. w skład pokostów

• Lekarstwa - substancje czynne jak atropina, dopamina, skopolamina, ksantotoksyna pochodzą z roślin lasów deszczowych

• Barwniki - również z roślin np. arnota właściwa (czerwony barwnik tzw. orlean)

• Kawa, kakao

Konsekwencje niszczenia i zaniku wilgotnych lasów równikowych

• Zagrożenie bioróżnorodności na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym

„za prawdopodobna uznaje się możliwość eksterminacji w XXI wieku nawet ¼ liczby rodzin roślin i związanej z nimi fauny...”

eliminacja jednego gatunku powoduje zagrożenie istnienia wielu innych gatunków roślin i zwierząt (efekt domina), co wiąże się ze skomplikowanymi relacjami międzygatunkowymi

eksperci z World Resources Institute szacują, że do 2015 roku 4 do 8% ogólnej liczby organizmów wilgotnych lasów równikowych znajdzie się u progu wyginięcia lub zginie, do roku 2040 - 17 do 35% gatunków

• Zmiany klimatyczne - wzrost temperatury powietrza w przypowierzchniowej warstwie atmosfery, obniżenie wielkości ewapotranspiracji i sum opadów atmosferycznych

• Zmiany warunków życia ludności - wyczerpywanie się zasobów leśnych, zagrożenie fizycznego bytu ludności tubylczej (przesiedlanie, choroby)

Skala zniszczeń

• Wyrąb drzew na skalę przemysłową 45 000 km˛ rocznie

• Wypalanie lasu w celu utworzenia pastwisk 15 000 km˛ rocznie

• Budowy dróg, tam i kopalń 12 000 km˛ rocznie

• Zniszczenia drobnych farmerów np. wycinanie drzew na własne potrzeby

40 000 km˛ rocznie

Rocznie ulega zniszczeniu 1,8% całkowitej powierzchni wilgotnych lasów równikowych

---