Karol May

Karawana niewolników

Tom

Całość w tomach

Polski Związek Niewidomych

Zakład Wydawnictw i Nagrań

Warszawa 1991

Tłoczono pismem punktowym

dla niewidomych

w Drukarni PZN,

Warszawa, ul. Konwiktorska 9.

Przedruk z wydawnictwa „Foox”,

Warszawa 1990

Pisał J. Podstawka

Korekty dokonały

B. Krajewska

i D. Jagiełło

Rozdział I

Ojciec czworga oczu

- Rai es sala - zawołał nabożny szech el dżemali, dowódca karawany. - Do modlitwy! Nadszedł el asr, czas zgięcia kolan w trzy godziny po południu!

Wszyscy zeszli się, padli na przepaloną słońcem ziemię i z braku wody, potrzebnej do przepisanego obmycia zaczęli piaskiem lekko pocierać sobie ręce, a potem policzki. Podczas tej czynności odmawiali głośno słowa Fathy, pierwszej sury Koranu:

- W imię wszechmiłościwego

Boga! Chwała i dzięki Panu świata, wszechmiłosiernemu, który panować będzie w dzień sądu. Tobie chcemy służyć i ciebie błagać, abyś nas wiódł drogą prawą, drogą tych, którzy cieszą się twoją łaską, a nie drogą tych, na których się gniewasz i nie drogą błądzących!

Rozmodleni klęczeli w kibbli,

to znaczy z twarzą zwróconą na wschód, czyli w stronę Mekki. Wśród ukłonów obmywali się dalej piaskiem, aż szech powstał z swego miejsca i dał znak, że święta czynność skończona. Prawo pozwala podróżnemu na bezwodnej pustyni symbolicznie, za pomocą piasku, dokonywać ablucji, należących do codziennych modłów. To ułatwienie nie sprzeciwia się wcale zapatrywaniom syna pustyni. Nazywa on ją bahr bala moije lakin milian nukat er raml, morzem bez wody, ale pełnym kropel piasku. Porównuje więc piasek pozornie nieskończonego pustkowia z wodami morza, równie nieskończonymi.

Niewielka karawana nie znajdowała się co prawda na bezmiernej Saharze, ani na Hammadzie, podobnej do morza, dzięki falistym piaszczystym wzgórzom, ale w każdym razie na pustyni, której końca oko na próżno wypatrywało. Piasek, piasek i nic, tylko piasek! Ani jedno drzewo, ani jeden krzak, ani nawet źdźbło trawy nie przerywało tej jednostajności. W dodatku słońce świeciło z nieba jak ogień i tylko za poszarpaną i chropowatą grupą skał, wznoszącą się w górę z piaszczystej równiny i podobną do ruin zamczyska znajdowało się odrobinę cienia.

Tam od przedpołudnia spoczywała karawana, aby w najgorętszej porze dnia dać wypocząć wielbłądom. Czas asru minął, chciano więc wyruszyć dalej. Muzułmanin, a szczególnie syn pustyni wybiera się w podróż zawsze w godzinie asru i tylko z wielkiej konieczności robi w tym wyjątek. Jeśli podróż potem nie wypadnie pomyślnie, jak się tego spodziewał, przypisuje oczywiście winę temu, że nie rozpoczął podróży o szczęśliwej godzinie.

Karawana była mała, bo

składała się tylko z sześciu osób, tyluż wielbłądów wierzchowych i pięciu jucznych. Pięciu ludzi było Arabami Homr, którzy uchodzą za bardzo nabożnych muzułmanów. Że zasługują na tę sławę, okazało się teraz po modlitwie. Kiedy bowiem tych pięciu wstało i udało się do zwierząt szech mruknął z cicha do nich:

- Allah jenahrl el kelb, el nuzrani, niech Bóg zniszczy tego psa, chrześcijanina!

Spojrzał przy tym wrogo na szóstego podróżnego, który siedział tuż pod skałą, zajęty zdejmowaniem skóry z małego ptaka.

Człowiek ten nie miał ostro wykrojonych rysów i gorących oczu Arabów, ani też ich wysmukłej postaci. Kiedy zauważył, że zamierzają wyruszyć, wstał i wtedy ukazała się wyraźnie jego wysoka postać o szerokich plecach. Włosy miał jasne i taki sam zarost okalał mu całą twarz. Oczy jego były niebieskie, a rysy twarzy tak miękkie, jak się to u mężczyzn semitów prawie nie zdarza.

Ubrany był tak samo, jak jego arabscy towarzysze, to jest w jasny burnus z kapturem, nasuniętym na głowę. Kiedy jednak dosiadł wielbłąda i burnus mu się rozchylił okazało się jeszcze, że miał na sobie wysokie buty z cholewami, co w tych stronach było rzadkim zjawiskiem. Zza jego pasa wyglądały głownie dwu rewolwerów i noża, u siodła zaś wisiały dwie strzelby, jedna lżejsza do polowania na ptaki, a druga cięższa na większego zwierza. Na oczach miał szkła ochronne.

- Czy pojedziemy teraz dalej?

- zapytał szecha el dżemali w dialekcie Kahiry (Kairu).

- Jeśli sobie Abu l' arba ijun tego życzy - odpowiedział Arab.

Słowa jego były uprzejme, lecz

na próżno starał się nadać

twarzy przyjazny wyraz. Abu l' arba ijun znaczy „ojciec czworga oczu”. Arab lubi innym, zwłaszcza obcym, których imienia nie może wymówić, nadawać określenia, odnoszące się do czegoś uderzającego w nich, lub do rzucającej się w oczy jakiejś ich właściwości. Tu zawdzięczał podróżny swoją szczególną nazwę okularom.

Nazwy takie zaczynają się zwykle od abu, ben, ibn, omm albo bent, czyli od wyrazów, znaczących: ojciec, syn, wnuk, matka albo córka. Słyszy się więc takie nazwy, jak: ojciec szabli = mąż waleczny; syn rozumu = mądry młodzieniec; matka kuskussu = kobieta, umiejąca dobrze przyrządzać tę potrawę; córka rozmowy = gadatliwa dziewczyna. Nie tylko na wschodzie panuje taki zwyczaj. W Stanach Zjednoczonych np. powtarza się słowo Old. Old Firehand, Old Shatterhand, Old Coon, to znane nazwiska słynnych myśliwych preriowych.

- Kiedy dojedziemy do Bahr el

Abiad (Zachodnie, główne ramię Nilu)? - zapytał obcy podróżny.

- Jutro, jeszcze przed wieczorem.

- A do Faszody?

- O tym samym czasie. Jeśli bowiem Allah zechce, dotrzemy do rzeki właśnie w tym miejscu, gdzie to miasto leży.

- To dobrze! Nie znam dokładnie tych stron. Spodziewam się, że wy znacie je lepiej i nie zabłądzicie!

- Beni Homr nigdy nie błądzą.

Znają całą przestrzeń między Dżesirah (Wyspą), Sennar i krajem Wadai. Niech „ojciec czworga oczu” będzie spokojny!

Powiedział te słowa pewnym

tonem i rzucił na towarzyszy

szydercze spojrzenie, które

obcemu wydałoby się podejrzanym,

gdyby je zauważył. Mówiło bowiem

najwyraźniej, że podróżny nie

dojedzie ani do Nilu, ani do

Faszody.

- A gdzie dziś przenocujemy? - pytał dalej obcy.

- Nad Bir Aslan (Studnią lwa).

Dostaniemy się tam godzinę po mogrebie (modłach o zachodzie słońca).

- Nazwa tego miejsca brzmi groźnie. Czy może lwy niepokoją okolicę studni?

- Obecnie już nie. Ale przed wielu laty osiedlił się tam „pan z grubą głową” (czyli po arabsku: lew) z żoną i dziećmi. Wielu ludzi i zwierząt padło jego ofiarą, wszyscy wojownicy i myśliwi, którzy wyruszali, żeby go zabić, wracali z poszarpanymi członkami, albo nawet ginęli, pożarci przez niego. Niech Allah potępi duszę jego i dusze wszystkich jego przodków i potomków! Po pewnym czasie przybył tam mąż z Frankistanu, zawinął w kawałek mięsa truciznę i położył w pobliżu studni. Nazajutrz żarłok leżał nieżywy, a żona jego tak się tym przestraszyła, że wyniosła się, Allah wie dokąd. Oby z synami i córkami zginęła w nędzy! Od tego czasu okolica tej studni wolna jest od lwa, ale zachowała jego imię.

Arabski mieszkaniec pustyni wtedy tylko mówi o lwie tak złym tonem, jeśli lew już nie żyje i nie może mu zaszkodzić. Wobec żyjącego lwa boi się używać obelżywych wyrazów lub przekleństw. Unika nawet słowa: saba, lew, a jeśli się nim posługuje, to wymawia je szeptem, ażeby drapieżnik tego nie usłyszał. Arabowi wydaje się, że lew słyszy to słowo z odległości wielu mil i zjawia się natychmiast gdy tylko je człowiek wymówi.

Tak jak Murzyni w Sudanie,

wielu Arabów jest zdania, że w

lwie mieszka dusza jakiegoś

szejka. Znoszą więc długo jego

rozboje, dopóki nie wymaga od

nich zbyt wielu ofiar. Gdy się

miarka przebierze, wyruszają tłumnie, ażeby go zabić, a walkę rozpoczynają wzniosłymi mowami, wystosowanymi do niego.

Śmiały myśliwy europejski nie boi się stanąć sam naprzeciwko lwa i najchętniej szuka go przy wodopoju w nocy, aby go wziąć na celny strzał, ale Arab nie uważa tego za odwagę, lecz za szaleństwo. Gdy lew tak przerzedzi trzody arabskiego duaru (wieś złożona z namiotów), że ludziom w końcu zabraknie cierpliwości, wybierają się na polowanie wszyscy zdolni do walki mieszkańcy, oczywiście w biały dzień. Zaopatrują się w najrozmaitszą broń, nawet w kamienie, potem odmawiają Fathę i udają się przed legowisko lwa, między skałami, albo w kolczastych krzakach.

Tam uczestnik wyprawy, obdarzony szczególną swadą, zaczyna wyjaśniać królowi zwierząt w uprzejmych słowach, że cała wieś życzy sobie, ażeby on opuścił tę okolicę i poszedł jeść bydło, wielbłądy i owce innej wsi. To pozostaje oczywiście bez skutku. Potem zawiadamia go natarczywiej i poważniej o postanowieniu starszyzny... Również na próżno. Potem mówca oświadcza, że wobec jego obojętności zmuszeni są użyć gwałtownych środków i zaczynają dopóty rzucać kamieniami w gęstwinę, dopóki lew, wybity ze swej codziennej drzemki, nie wyjdzie majestatycznie zza skał i zarośli. Na jego widok rozbrzmiewa świst strzał, oszczepów i trzask strzelb. Towarzyszy temu taki wrzask i takie wycie, że gdyby lew był choć trochę muzykalny, umknąłby w tej samej chwili.

Nikt nie stara się dobrze wymierzyć,

dlatego większość pocisków

przelatuje obok lwa, a ledwie

kilka rani go lekko. Oczy lwa

zaczynają błyszczeć, a potem

jednym skokiem powala któregoś z myśliwych. Znów zahuczą strzały, a król pustyni, ranny już ciężko, porywa drugą i trzecią ofiarę, aż wreszcie podziurawiony wprost pociskami, z których żaden nie był śmiertelny, pada na ziemię.

Z tą chwilą kończy się szacunek, z którym dotąd przemawiano do lwa, bo groźny zwierz już nie żyje i nie może pomścić żadnej obelgi. Wszyscy nań się rzucają, kopią go nogami, biją pięściami, plują na niego, kalają pamięć jego oraz jego przodków i krewnych przezwiskami, których nieprzebrane skarby posiada język arabski.

Obcy uśmiał się nieco z opowiadania szecha, czym dał dowód, że nie pozwoliłby się pożreć „panu z grubą głową” i jego rodzinie.

Ta krótka rozmowa odbyła się jeszcze podczas przygotowań do drogi, które nie są tak proste, jak Europejczyk może sobie wyobrażać. Jeśli się jedzie konno, to wsiada się na siodło i rusza się w drogę. Ale z wielbłądami sprawa przedstawia się inaczej, zwłaszcza z wielbłądami jucznymi. Nie są to bowiem cierpliwe stworzenia, jak nam je liczne książki opisują, lecz leniwe, złośliwe i podstępne, pomijając już ich naturalną brzydotę i niemiłą woń, jaką wydzielają z siebie. Woń ta jest tak odrażająca, że konie nie chcą w nocy pozostawać z wielbłądami na tym samym miejscu. „Okręt pustyni”, to zwierzę kąśliwe, kopie przodem i tyłem, nie przywiązuje się do człowieka i odznacza się niedołęstwem, mniejszym chyba tylko od jego mściwości. Bywają wielbłądy, do których Europejczyk nie może się zbliżyć, jeśli nie chce się narazić na pokąsanie i podeptanie nogami.

Prawda, że wielbłąd zadowala się byle czym, że jest bardzo wytrwały, ale te nadzwyczajne przymioty, o których tyle już bajano, są przesadzone. Żaden wielbłąd nie zniesie pragnienia dłużej, niż przez trzy dni. Na taki czas starczy jego zapas wody w żołądku. Jeśli się go po upływie tego czasu nie napoi, to położy się na ziemi, a wtedy nawet największe okrucieństwa nie poruszą go z miejsca. Zginie, a nie wstanie.

Tak samo kłamstwem jest twierdzenie, że Beduin, kiedy mu zabraknie wody, dla ocalenia swego życia przebija wielbłąda i wypija wodę z jego żołądka. Żołądek zabitego wielbłąda nie zawiera wody, lecz ciepłą i gęstą jak krew ciecz, pomieszaną z resztkami paszy, śmierdzącą rozmaitymi solami amoniakowymi gorzej niż kupa gnoju i podobną do cieczy w naszych dołach ustępowych.

Wady wielbłąda występują w czasie podróży szczególnie po spoczynku, kiedy go trzeba znowu objuczyć. Broni się wtedy ze wszystkich sił pyskiem i nogami, jęczy, chrapie, stęka i ryczy, ile ma siły. Do tego należy sobie wyobrazić łajania, krzyki i przekleństwa tych, którzy z nim się szarpią, nakładając juki, a wtedy przedstawi się nam scena, której widok niejednego odstraszyłby od podróży.

Nieco lepszym charakterem odznaczają się wielbłądy wierzchowe, zwane hedżin. Bywają między nimi i bardzo drogie. Widziałem wielbłądy z Biszarin, za które płacono dziesięć do dwunastu tysięcy franków. Siodło wielbłąda jucznego to jakby dach z podniesionymi szczytami, które tworzą przednią i tylną kulę.

Takie siodło nazywa się hauiah,

siodło zaś na wysokiego,

smukłego hedżina, machlufah. To

drugie jest tak urządzone, że

jeździec siada w wygodnym

wgłębieniu, a nogi skrzyżowuje przed przednią kulą na szyi wielbłąda. Podczas wsiadania wielbłąd musi leżeć na ziemi. Ledwie wsiadający dotknie się siodła, zwierzę zrywa się w górę najpierw tylnymi, a potem przednimi nogami. Wskutek tego jeździec pochyla się najpierw w przód, a potem do tyłu. Trzeba być zręcznym i przytomnym, aby utrzymać wówczas równowagę i nie spaść na ziemię.

Jeśli wielbłąd raz już jest w ruchu, to nawet juczny ma tak równomierny i wydatny krok, że stosunkowo szybko przebywa się znaczne przestrzenie.

Nasi Beni Homr musieli zadać sobie dużo trudu, zanim włożyli ładunek na wielbłądy. Obcy, nie czekając na nich, dosiadł swojego hedżina i pojechał powoli naprzód. Nie znał wprawdzie tych stron, ale wiedział, w którym kierunku się zwrócić.

- Ten pies nie ruszył się nawet podczas naszej modlitwy - rzekł szech. - Ani rąk nie złożył, ani nie poruszył ustami. Oby się spalił w najgłębszej jamie dżehenny (piekła).

- Czemu nie wysłałeś go tam już dawno? - mruknął jeden z członków karawany.

- Jeśli sam się tego nie domyślasz, to Allah nie dał ci mózgu. Czy nie widziałeś broni tego chrześcijanina? Nie zauważyłeś, że z obu małych pistoletów może wystrzelić po sześć razy bez nabijania? A w strzelbach ma cztery naboje. To znaczy razem szesnaście, a nas jest pięciu.

- To musimy go zabić, gdy będzie spał!

- Nie. Ja jestem wojownikiem, nie tchórzem! Nie zabijam nikogo we śnie. Przeciw szesnastu kulom nic nie wskóramy, dlatego powiedziałem Abu el Motowi (ojcu śmierci), że dziś dojedziemy do Bir Aslan. Tam on zrobi, co mu

się spodoba, a my z nim się podzielimy.

- Jeśli dostaniemy coś godnego podziału. Co ten chrześcijanin ma przy sobie? Skórki ze zwierząt i ptaków, które chce wypchać, oraz flaszki, pełne chrabąszczy, wężów i jaszczurek, z którymi oby go Allah usmażył! Wiezie także kwiaty, liście i trawy, pogniecione w papierze. Zdaje mi się, że czasami odwiedza go szejtan (szatan), którego on karmi tymi rzeczami.

- A mnie się zdaje, że ty albo rzeczywiście straciłeś rozum, albo go nigdy nie miałeś. Czy byłeś głuchy wtedy, kiedy nam mówił, co zrobi z tymi rzeczami?

- Ja tych rzeczy nie potrzebuję, dlatego nie słuchałem, gdy o nich mówił.

- Ale wiesz, co to jest medresa (uniwersytet)?

- Słyszałem coś o tym.

- Otóż on jest w takiej medresie nauczycielem. Uczy o roślinach i zwierzętach całego świata. Do nas przybył po to, ażeby zabrać nasze rośliny i zwierzęta i zawieźć je swoim uczniom. Oprócz tego chce wielkie skrzynie tych rzeczy darować swemu sułtanowi, który posiada osobne domy do ich przechowywania.

- Ale czy nam się to przyda?

- Nawet bardzo! Wszak sułtanowi składa się tylko drogocenne podarki. Wobec tego zwierzęta i rośliny, które ten giaur (czyli niewierny) u nas pozbierał, mają bez wątpienia wysoką wartość. Rozumiesz teraz?

- Rozumiem. Allah i ty oświeciliście mnie - odpowiedział z przekąsem towarzysz szecha.

- Otóż ja pomyślałem o tym, żeby mu te zbiory odebrać, a potem sprzedać w Chartumie. Tam można by dostać za nie dobrą cenę. Czy nie widziałeś u niego niczego więcej?

- Całe ładunki sukien i

materii, pereł szklanych i innych przedmiotów, które zamienia się u Murzynów na kość słoniową i na niewolników.

- A co jeszcze?

- Więcej nic nie zauważyłem.

- Bo oczy twe pociemniały. A jego broń, pierścienie i zegarek nie mają wartości?

- Nawet bardzo dużą. Oprócz tego ma skórzaną torebkę pod kamizelką. Kiedy ją raz otworzył, zobaczyłem tam wielkie papiery z obcym pismem i stemplami. Raz w Chartumie widziałem u pewnego kupca taki papier i dowiedziałem się, że można za taki papier dostać bardzo dużo pieniędzy, jeśli się go odda temu, czyje nazwisko jest tam napisane. Przy podziale ja zażądam tych papierów razem z bronią, materiami i zegarkiem. Tym my się wzbogacimy, a wszystko inne, to jest wielbłądy ze zbiorem zwierząt i roślin otrzyma Abu el Mot.

- Czy na to przystanie?

- Już się na to zgodził i dał mi słowo.

- A przyjdzie na pewno?

Dzisiaj ostatni dzień. Giaur wynajął nas, żebyśmy go na naszych wielbłądach zawieźli do Faszody. Jeśli przybędziemy tam jutro, to nasz plan się nie uda. Giaur pojedzie potem dalej bez nas.

- Nie dojedzie tam. Jestem pewien, że Abu el Mot idzie zaraz za nami. Napad nastąpi dziś w nocy, tuż przed samym świtem. Dwie godziny po północy mam pójść sześćset kroków na zachód od studni i tam spotkam starego.

- O tym nic nam nie powiedziałeś. Jeśli umówiliście się w ten sposób, to przyjdzie na pewno i zdobycz będzie nasza. Jesteśmy Beni Arab, mieszkamy na pustyni i z niej żyjemy.

Wszystko, co się na niej

znajduje, jest naszą własnością,

a zatem i ten giaur parszywy, który nie skłoni się nawet, kiedy my modlimy się do Allaha.

Tymi słowy wyraził powszechne zapatrywanie mieszkańców pustyni, uważających grabież za tak rycerskie rzemiosło, że się nim chlubią publicznie.

Podczas tej rozmowy puścili Arabowie wielbłądy za obcym, który nawet nie przeczuwał, że jego śmierć jest rzeczą postanowioną. Gdy się doń zbliżyli, nie zwrócił na nich uwagi. Naraz zawołał na wielbłąda „khe, khe!”, na znak, żeby stanął i uklęknął, a sam zeskoczył z siodła i pochwycił strzelbę.

- Allah! - zawołał szech. -

Czy jest gdzie jaki nieprzyjaciel?

- Nie - odpowiedział podróżny, wskazując w górę. - Chodzi mi o jednego z tych ptaków.

Arabowie spojrzeli w górę.

- To hedż z żoną - rzekł szech. - Czy nie ma go w waszym kraju?

- Jest, ale inny gatunek.

Nazywa się u nas kania, a ja chcę mieć hedża.

- Chcesz go zastrzelić?

- Tak.

- To niemożliwe! Tego nikt nie potrafi, nawet z najlepszej strzelby!

- Zobaczymy! - rzekł obcy, śmiejąc się.

Obie kanie ciągle unosiły się nad karawaną zwyczajem ptaków drapieżnych, a teraz, kiedy jeźdźcy pozsiadali, zaczęły powoli spuszczać się, zataczając regularne kręgi w pewnej odległości. Obcy poprawił okulary, odwrócił się od słońca, żeby go światło nie raziło, mierzył przez kilka sekund, wodząc końcem strzelby za lotem ptaków i wypalił.

Lecący przodem samiec drgnął,

złożył skrzydła, rozpostarł je

znowu, ale tylko na krótki czas,

bo nie mógł już utrzymać się w

powietrzu i spadł na ziemię. Obcy pospieszył na to miejsce, podniósł ptaka i zaczął mu się przypatrywać. Nadeszli też Arabowie, wzięli mu z rąk kanię i badali ją z ciekawością.

- Allah akbar - Bóg jest wielki! - zawołał szech w zdumieniu. - Czy miałeś kulę w lufie?

- Tak, małą kulę, nie śrut.

- I mimo to go trafiłeś!

- Jak widzisz - skinął dobry strzelec głową. - Kula wbiła mu się w piersi, w samo życie, co stało się zresztą przypadkiem, bo w całe ciało mierzyłem. Cieszy mnie to, że mi się strzał tak udał, bo dzięki temu nie uszkodziłem skóry.

- Zestrzelił hedża kulą z takiej wysokości! Trafił go w to miejsce! Effendi, jesteś znakomitym strzelcem! Nauczyciele na naszych medresach nie umieją tak strzelać. Gdzie ty nauczyłeś się tego?

- Na polowaniu.

- To już dawniej polowałeś na takie ptaki?

- Na ptaki, niedźwiedzie, dzikie konie, bawoły, i inne zwierzęta.

- Czy wszystkie żyją w twej ojczyźnie?

- Tylko niektóre. Na inne polowałem w tej części świata, która się zwie Ameryka.

- Nie słyszałem jeszcze nic o tym kraju. Czy mamy hedża zapakować?

- Tak. Dziś wieczorem zdejmę z niego skórę przy obozowym ognisku, jeśli je rozpalimy.

- Nad Bir Aslan rośnie dużo gęstych krzaków.

- Schowajcie ptaka! To samiec i cenniejszy od samicy.

- Tak, to samiec. Ja to wiem także. Wdowa jego odleciała i będzie go opłakiwała, dopóki jej inny hedż nie pocieszy. Allah troszczy się o wszystkie stworzenia, ale najbardziej o diur ed dżiane (ptaki rajskie,

czyli jaskółki), które corocznie przyjmuje do raju, kiedy od nas odlecą.

Wierzą w to ludzie, oczywiście nieoświeceni, prawie w całym Egipcie, nie wiedząc o tym, że jaskółki, zwane przez nich „snunut”, mają w Europie właściwą ojczyznę i tylko na zimę ciągną na południe. Ponieważ znikają na wiosnę, a ludzie nie wiedzą gdzie, przeto wyjaśniają sobie to zjawisko w ten sposób, że jaskółki odlatują do raju, gnieżdżą się u Allaha i „ćwierkają” przed nim modlitwy wiernych. Niewątpliwie pogląd ten wytworzył się dzięki miłemu stosunkowi, jaki łączy człowieka z tym ptakiem.

Karawana wyruszyła w dalszą drogę. Wkrótce ujrzeli nagie góry, wznoszące się na południe i na północ od obranej drogi. To skłoniło obcego do oglądnięcia się za siebie. Oko jego utkwiło na kilku punktach, które jakby nieruchomo wisiały w powietrzu. Wydobył lunetę z torby przy siodle i przypatrywał się przez pewien czas tym punktom. Potem schował ją do torby i zapytał:

- Czy to bardzo uczęszczana droga handlowa?

- Nie - odrzekł szech. -

Gdybyśmy pojechali drogą karawanową, musielibyśmy jechać łukiem i stracić na to dwa dni.

- Tu więc nie można spodziewać się żadnej karawany?

- Nie, gdyż w suchej porze roku nie ma na tej drodze wody. Nasza woda także wnet się wyczerpie.

- Ale w Bir Aslan jest woda?

- Oczywiście, effendi.

- Hm! To szczególne!

Zrobił przy tym minę tak podejrzliwą, że szech go spytał:

- Nad czym zamyśliłeś się, panie? Czy ci się co nie podoba?

- Tak.

- Co?

- Twierdzisz, że nie znajdujemy się na drodze

karawanowej, a jednak jadą za nami ludzie.

- Za nami? To niemożliwe!

Przecież musielibyśmy ich widzieć!

- Niekoniecznie.

- Jakże więc możesz twierdzić o tym na pewno?

- Widzę wprawdzie nie ich samych, lecz ich ślady.

- Effendi, ty żartujesz! - rzekł szech tonem człowieka, który się na tym lepiej zna.

- O, nie. Przeciwnie, mówię bardzo poważnie!

- Jak może człowiek widzieć darb i ethar (ślady i tropy) ludzi, jadących za nim?

- Masz na myśli tylko ślady, odciśnięte na piasku stopami ludzi i kopytami zwierząt, tymczasem są także ślady w powietrzu.

- W powietrzu? Allah akbar -

Bóg jest wielki! On potrafi wszystko, bo dla Niego wszystko jest możliwe! Żeby jednak pozwolił nam zostawiać ślady w powietrzu, o tym jeszcze nie słyszałem.

Zmierzył podróżnego takim spojrzeniem, jakby go uważał za niepoczytalnego.

- A jednak tak jest. Ślady są tutaj. Trzeba tylko mieć oczy. Przypomnij sobie hedża, którego zastrzeliłem!

- Cóż on ma wspólnego z darb i ethar?

- Bardzo wiele, bo w pewnych warunkach mógł wskazywać na nasz trop. Czy widziałeś go, zanim padł od mej kuli?

- Tak, ta para ptaków leciała za nami już od rana. Gdy zaś odpoczywaliśmy pod skałami, krążyła ciągle nad nami. Jeśli hedż nie ma innego pożywienia, trzyma się wielbłądów, ażeby zaspokoić głód tym, co jeźdźcy porzucą. Czyha także na ptaki bąkojady, które ciągną za karawaną, żeby zjadać owady, osiadające zwierzęta.

- Przyznajesz zatem, że w

miejscu, nad którym hedż się unosi, znajduje się karawana?

- Tak.

- Tam za nami leci druga para, do której przyłączyła się owdowiała samica. Widzisz?

Szech spojrzał wstecz. Jego wprawnym, bystrym oczom nie mogły ujść ptaki.

- Widzę! - odrzekł.

- Tam pewnie jest karawana?

- Prawdopodobnie.

- Mimo, że nie znajdujemy się na właściwej drodze, jak sam powiedziałeś. Ci ludzie jadą naszym śladem.

- Może nie znają drogi i trzymają się naszego tropu.

- Każdą karawanę prowadzi szech el dżemali, a oprócz niego inni ludzie, znający drogę.

- I najlepszy kabir

(przewodnik) może zabłądzić!

- W wielkiej Saharze, ale nie tutaj, na południe od Dar Fur, gdzie właściwie nie ma prawdziwej pustyni. Szech karawany, idącej za nami, zna drogę tak samo dobrze, jak ty. Musi ją znać. Jeśli mimo to zboczył z drogi, by zdążać za nami, to nosi się względem nas z jakimiś zamiarami.

- Zamiarami? Effendi, co za myśl! Nie sądzisz chyba, żeby ci ludzie należeli do...

Nie wymówił dalszego słowa i z trudem ukrył zakłopotanie.

- Do gum (karawany zbójeckiej), chciałeś powiedzieć - skończył obcy. - Tak właśnie mi się zdaje.

- Allah kerim - Bóg jest łaskaw! Co za myśl, effendi! W tych stronach nie grasuje gum. Na północ od Dar Fur czasem się pokazuje.

- Ja nie dowierzam tym ludziom! Dlaczego idą za nami?

- Idą za nami, lecz nas nie ścigają. Może skłonił ich do tego ten sam cel, co nas.

- Żeby skrócić drogę? To może być.

- To nie tylko może być, lecz

tak jest na pewno. Moje serce wolne jest od obaw. Znam te strony i wiem, że w nich tak bezpiecznie, jak na łonie Proroka, któremu niech Allah błogosławi!

Obcy spojrzał na szecha badawczym wzrokiem. Temu nie podobało się to widocznie, bo zapytał:

- Czemu patrzysz tak na mnie?

- Żeby czytać w twej duszy.

- I widzisz tam oczywiście prawdę?

- Nie.

- Allah! A cóż? Kłamstwo?

- Tak.

Na to porwał szech za nóż, tkwiący mu za pasem i zawołał:

- Czy wiesz, że wymówiłeś obelgę? Tego prawy Ben Arab nie zniesie!

Twarz obcego przybrała nagle całkiem inny wyraz. Wydało się, że rysy jego zaostrzyły się i naprężyły. Dumny uśmiech przemknął po jego pięknym obliczu.

- Zostaw nóż za pasem - rzekł tonem lekceważącym - bo mnie nie znasz! Nie cierpię, jeśli ktoś mówi o obeldze z ręką na nożu. Pokaż ostrze, a wystrzelam was wszystkich w jednej minucie!

Szech cofnął rękę od pasa. Był zły i zakłopotany.

- Czy mam pozwolić na to, żebyś mnie pomawiał o kłamstwo?

- zapytał z wyrzutem.

- Tak, bo ja powiedziałem prawdę. Najpierw zaniepokoiła mnie karawana, idąca za nami, a teraz tobie nie dowierzam.

- Dlaczego?

- Bo jeśli to jest gum, to ty bronisz jej przede mną i starasz się uśpić moją czujność.

- Allah yah fedak - niech cię

Bóg broni, bo myśli twoje błądzą! Co mnie ci ludzie za nami obchodzą?

- Bardzo wiele, jak się zdaje, bo nie usiłowałbyś rozpraszać kłamstwem moich wątpliwości co do ich zamiarów.

- Zapewniam cię, że nie poczuwam się do żadnego kłamstwa!

- Nie? Czyż nie powiedziałeś, że w tych stronach jest tak bezpiecznie, jak na łonie Proroka?

- Powiedziałem, bo tak jest rzeczywiście.

- Mówisz to mnie, bo wiesz, że jestem tu obcy. Jesteś pewien, że nie znam stosunków w tym kraju. Prawda! Nie znam dróg, chociaż przy pomocy swoich map znalazłbym je i bez ciebie, ale inne rzeczy znam z pewnością lepiej od ciebie. W mojej ojczyźnie są książki i obrazy, przedstawiające wszystkie kraje i narody świata. Z nich poznajemy ludy lepiej, aniżeli ci, którzy do nich należą. Wiem na przykład dokładnie, że tu wcale nie jest tak bezpiecznie, jak na łonie Proroka. Tu wiele krwi popłynęło. Tu, gdzie jesteśmy, walczyli z sobą Nuerowie, Szillukowie i ludy Denka. Tu potykali się Dżurowie i Luowie, Tuicze i Barowie, Eliabowie i Kieczowie, Abgalangowie, Agerowie, Abugowie i Dongole, mordowali się wzajemnie, ranili, a nawet pożerali.

Szech osłupiał ze zdumienia.

- Effendi! - zawołał ze swojego wielbłąda. - Ty to wszystko wiesz i znasz te wszystkie narody?

- Tak, w każdym razie lepiej od ciebie! Wiem, że tu właśnie, którędy teraz jedziemy, wlecze się czasem nocą okropna gazua (karawana z porwanymi niewolnikami), ażeby ujść baszy, który w Faszodzie wyłapuje łowców niewolników. Niejeden czarny biedak padł tu ze znużenia, a cios lub kula zamknęły mu usta raz na zawsze.

Nad Mokren el Bohur wyładowuje

się tych biedaków z okrętów i

prowadzi potem w poprzek przez

ląd, ażeby ich powyżej Faszody

wsadzić znowu na statki, a następnie sprzedać w Chartumie. Niejeden westchnął tu po raz ostatni, niejeden straszny okrzyk przerwał ciszę nocną. A ty porównujesz te strony z łonem Proroka? Czy można powiedzieć większe kłamstwo?

Szech spojrzał przed siebie ponuro. Czuł, że został pobity, lecz nie mógł się przyznać do tego. Odpowiedział więc po chwili:

- Nie myślałem o gazui, effendi. Myślałem tylko o tobie i twoim bezpieczeństwie. Jesteś pod naszą opieką, a ja chciałbym widzieć tego, ktoby się ośmielił włos tobie zerwać z głowy!

- Nie zapalaj się! Ja patrzę jasno i wiem dobrze, co mam myśleć. Nie mów o opiece! Wynająłem was, żebyście moje rzeczy przewieźli do Faszody na swoich wielbłądach, ale na waszą opiekę nie liczyłem. Wam bardziej ona potrzebna, aniżeli mnie!

- Nam?

- Tak. Czy policzyłeś tych

Murzynów Szilluków, których twoi współplemieńcy porwali tu i zawlekli do Dar Fur, jako niewolników? Czy z tego powodu nie panuje między wami a nimi nienasycona nienawiść, żądza krwawej zemsty? Czy nie znajdujemy się teraz w kraju Szilluków, którzy na wasz widok napadliby na was z pewnością? Czemu opuściliście drogę karawanową i zaprowadziliście mnie w te puste strony? Czy po to, ażeby skrócić drogę, jak przedtem wspominałeś? Nie! Chcecie nie spotkać Szilluków. A może jeszcze inny powód skłonił was do tego.

- Jaki? - zapytał szech półgębkiem, widząc, że go przejrzano.

- Postanowiliście mnie tutaj zabić.

- Allah, Wallah, Tallah! Co za myśli odzywają się w twojej

duszy!

- Sam jesteś temu winien.

Pomyśl o karawanie, która dąży za nami! Może to gum, która ma napaść na mnie. Zachciewa się wam mojego mienia, któregobyście nie dostali, dopóki ja żyję. Na swoim terytorium nie możecie mi odebrać życia, bo pociągnięto by was za to z pewnością do odpowiedzialności. Prowadzicie więc mnie bezdrożem do Bir Aslan. Tam będziecie usiłowali dokonać zbrodni, żeby żaden świadek nie zdradził mordercy. Jeśliby się potem znalazły moje zwłoki, to winę za morderstwo będzie można zrzucić na Szilluków, bo na ich terenie popełniono zbrodnię. W ten sposób odnieślibyście podwójną korzyść: zrabowalibyście moje mienie i wywarli zemstę nad Szillukami.

Obcy powiedział to tak swobodnym, a nawet przyjaznym tonem, jak gdyby szło o rzecz zwykłą, przyjemną. Słowa jego wywarły na Arabach ogromne wrażenie. Porwać za broń nie śmieli. Czym bowiem były ich długie flinty wobec jego broni? Pod tym względem miał sam jeden nad nimi przewagę. Ale musieli coś zrobić, ażeby okazać, że niesłusznie dotknął ich swoim oskarżeniem. Zatrzymali więc wielblądy i oświadczyli, że nie zrobią ani kroku dalej, lecz złożą pakunki i powrócą do domu.

Obcy zaśmiał się głośno.

- Tego nie zrobicie! - rzekł.

- Chcecie wracać bez wody? Wszak musicie bezwarunkowo dotrzeć do studni lwa. Zresztą naumyślnie nie zapłaciłem wam z góry. Dam wam pieniądze dopiero w Faszodzie, a jeśli mnie tam nie zaprowadzicie, nie dostaniecie ani piastra. Co do moich podejrzeń, to wyjawiłem wam je otwarcie, by dowieść, że się was nie boję. Miałem już do czynienia z ludźmi o wiele gorszymi od was. Zresztą nic wam

nie można zarzucić, prócz tego, że mnie nie znacie. Jeśli mój domysł okaże się fałszywym, to poproszę was o przebaczenie, a w uznaniu waszych dobrych chęci każę w Faszodzie zarżnąć wołu i rozdzielę je tylko pomiędzy was; do wynagrodzenia zaś, umówionego za wasze usługi, dodam bakszysz, którego będziecie mogli użyć jako ozdoby dla waszych żon i córek.

Były to dla Arabów, jak na tamtejsze stosunki, bardzo dobre widoki, lecz nie usunęły ich gniewu, chociaż na razie udali, że odprowadzą go dalej, jeśli porzuci swoje podejrzenia i dotrzyma przyrzeczenia. On przystał na to, lecz dowiódł już w następnej chwili, że jego nieufność trwa dalej, gdyż odtąd jechał ostatni w szeregu, gdy dotychczas pozostawał z szechem na przodzie.

Arabowie udali, że na to nie zważają, lecz gdy ruszyli w dalszą drogę, zaczął szech po pewnym czasie zachowywać się tak, jakby jadącemu obok siebie Homrowi pokazywał drogę. Wyciągał rękę naprzód i wstecz, na prawo i na lewo i mówił przy tym zawziętym tonem:

- Ten pies jest o wiele sprytniejszy, aniżeli wygląda. Zna ten cały kraj, jego mieszkańców i wie, co się tu dawniej stało.

- I odgadł dokładnie wszystko, co zamierzamy - dodał zagadnięty. - Niech go zatem piorun porwie za czuprynę!

- Ja sam uczyniłbym to najchętniej!

- Któż ci przeszkadza?

- Broń jego.

- Czy nie mógłby jeden z nas pozostać w tyle i wpakować mu kulę w samo serce?

- Spróbuj! To byłoby najlepsze. Nie potrzebowalibyśmy czekać aż do rana, ani dzielić się łupem z Abu el Motem. Trupa porzucilibyśmy tutaj,

pojechalibyśmy do studni napełnić wory i wrócilibyśmy nocą. Jutro bylibyśmy już daleko i nikt by nie wiedział, czyja kula ugodziła tego psa.

- Mam go zastrzelić?

- Nie chciałbym, żeby zginął z rąk naszych, ale skoro już okrył nasze twarze rumieńcem wstydu, to niech zginie od twojej kuli!

- Co za to dostanę?

- Złoty łańcuch od jego zegarka.

- Oprócz udziału w zdobyczy, który na mnie przypadnie?

- Naturalnie.

- To niech się stanie. Wypalę ze strzelby tak blisko niego, że mu kula przez pierś przejdzie!

Zatrzymał swego wielbłąda, zsiadł i zaczął coś poprawiać przy gurcie. Towarzysze pojechali dalej obok niego, tylko obcy stanął przy nim i rzekł głosem uprzejmym:

- Powinieneś o tym pamiętać, że takie rzeczy robi się zawsze przed wyruszeniem w drogę. Zsiadając w niewłaściwej porze, zmniejszasz pośpiech całej karawany. Zdążaj więc szybko za nami, gdy będziesz gotów. Twój tifenk (strzelba) dostał się prawie całkiem pod wielbłąda i mógłby się złamać. Wolę go wziąć z sobą.

Sięgnął z wysokiego siedzenia metrekiem (kijem do kierowania wielbłądów) na dół, wsunął go pod rzemień strzelby, wiszącej na kuli u siodła i podniósł ją do siebie. Następnie pojechał dalej z uśmiechem na ustach.

Arab niezmiernie się rozczarował. Strzelby nie było, a pistoletu nie miał. Napaść z wysokiego siedzenia, z nożem w ręku, było niepodobieństwem.

- Czy ten syn i wnuk szatana przeczuł to! - pomyślał, zgrzytając zębami. - Ta próba się nie udała, ale wnet noc zapadnie i wtedy on nie zobaczy, jak się będzie mierzyć do niego.

Będę mógł go zastrzelić, zanim

dojedziemy do studni.

Wsiadłszy na siodło, ruszył prędko za towarzyszami. Gdy przejeżdżał obok obcego, ten podał mu strzelbę, mówiąc:

- Kamień ognisty rozbił się i wypadł. Dzisiaj nie będziesz mógł strzelać, ale jutro dam ci nowy. Mam kilka w swoich pakunkach.

Rozdział II

Dżelaba

Jasne było, że obcy odśrubował krzesiwo. Szech poznał znowu, że go przejrzano. Rozzłoszczony do najwyższego stopnia zamierzał albo sam poczęstować giaura kulą, albo kazać to zrobić jednemu z towarzyszy. Obcy zaś jechał z tyłu z twarzą najobojętniejszą, strzelbę jednak, która przedtem wisiała na kuli, trzymał w ręce, gotową do strzału i bystrym okiem śledził ruchy karawany.

Czas upływał, a kraj robił się pagórkowaty. Długi, choć nie wysoki, łańcuch gór ciągnął się z północy na południe, urozmaicając do pewnego stopnia krajobraz. Gdy ten łańcuch gór przebyli, wyjechali znowu na równinę, gdzie skąpo rosła trawa, spalona teraz żarem słońca. Słońce chyliło się coraz bardziej ku zachodowi. Gdy go dosięgło, szech zatrzymał swego wielbłąda i zawołał jak muezin:

- Rai es sala - do modlitwy!

Słońce tonie już w morzu piasku.

Nadszedł czas mogrebu!

Wszyscy zsiedli i zaczęli się modlić w opisany już sposób. Muzułmanin obowiązany jest modlić się pięć razy na dzień i obmyć się przy tym, czy znajduje się w domu, czy gdziekolwiek.

Są to modlitwy: el fagr o

wschodzie słońca; el degri w

południe; el asr w trzy godziny

potem; el mogreb o zachodzie

słońca, wreszcie el aszia w

godzinę potem.

Rozumie się, że tych pór nie przestrzega się wszędzie surowo, a im dalej na wschód przeciska się kultura zachodnia, tym trudniej muzułmaninowi dochować religijnych przepisów.

Po odmówieniu Fathy wsiedli wszyscy znowu na siodła i ruszyli w dalszą drogę. Obcy nie zsiadał wcale, bo nie można było żądać od niego, ażeby brał udział w ich modlitwach, albo na sposób europejski okazywał swój szacunek przez odkrycie głowy. Byłby się tym zniesławił, gdyż mahometanin uważa za hańbę pokazywać obnażoną głowę. Tylko mezaiji (golarz) ma prawo oglądać nabożne, gładko ogolone głowy, na których zostaje tylko środkowy kosmyk włosów. Kosmyk ten bardzo jest muzułmaninowi potrzebny. Gdyby bowiem po śmierci potknął się na ścieżce, wiodącej do raju, tak wąskiej, jak ostrze brzytwy, Anioł Gabriel pochwyci go za ten lok, zatrzyma i nie pozwoli mu spaść do piekła.

Gdy na południu słońce zajdzie za widnokrąg, noc zapada bardzo szybko. Zmierzchu, jak u nas, tam nie ma. Toteż Abu `l arba ijun, „Ojciec czworga oczu”, naglił teraz Arabów do większego pośpiechu. Nie ujechali jeszcze daleko, kiedy ujrzeli mały orszak jeźdźców, poruszający się od północy pod ostrym kątem w ich kierunku. Była to dżelaba, czyli karawana handlowa w najskromniejszym, najuboższym rodzaju.

Ośmiu ludzi, z których się

składała, nie jechało na dumnych

rumakach lub na długonogich

hedżinach, a nawet nie na

zwykłych, ordynarnych

wielbłądach jucznych, lecz

wisieli w rozmaitych, niezbyt

zgrabnych pozach na zwierzętach,

których wizerunki, malowane na

drewnianych tabliczkach,

wieszano dawniej na szyi leniwym

uczniom - na osłach.

Orszak nie był zatem podobny do wielkich karawan, liczących kilkaset wielbłądów i łączących państwa śródziemnomorskie z wielkimi oazami Sahary. Była to prawdziwie sudańska dżelaba, której widok budzi raczej litość. Karawany takie tworzą się w sposób następujący:

Sudańczyk nie jest przyjacielem pracy i wysiłku. Skoro tylko zarobi jakąś marną sumkę, jako majtek, służący lub w inny łatwy sposób, zostaje handlowcem, bo ten piękny zawód podoba mu się najbardziej. W tym celu musi zakupić osła, co pochłania tylko część kapitału. Następnie nabywa się dwa skórzane wory na towary zwane gurab, które się zawiesza w podróży po obu stronach siodła. W końcu zakupuje się towary, najbardziej poszukiwane w kraju. Kupując i sprzedając te towary, ma handlarz zostać milionerem. Towarami tymi są: znane w tych okolicach czernidło na oczy, małe kawałki łoju wołowego, którym sudański elegant wysmarowuje swoją postać adonisową, ażeby świetnie wyglądała; równie małe kostki soli, które w krajach jej pozbawionych są bardzo pożądane i dobrze opłacane; kilka szpilek do włosów, największy skarb Murzynek; wonne artykuliki, których zapach zmusiłby nas do zatkania nosa; a przede wszystkim kilkanaście łokci bawełnianej materii, uchodzącej na południu za pieniądz. Im mniej się płaci, tym mniejszy kawałek materii się odcina.

W celu obrony tego

uniwersalnego sklepu, jak też

pełnego nadziei jego

właściciela, kupuje się jakąś

okropną broń: szablę bez ostrza;

stary, bardzo szeroki pistolet

zapałowy, w którym w komórce

tandeciarza mieszkały myszy i

figlarnie wyzierały przez

dziurkę zapału; albo morderczą

maszynę, podobną do strzelby, posiadającą obok innych tę zaletę, że nie wypali, choćby ją do samego wierzchu napełniono prochem i włożono do rozpalonego pieca. Oczywiście w ogniu zachowuje się tak nie tylko sam przyrząd, lecz także proch. Broń tę uważa właściciel za bardzo cenną. Nie używa jej jednak w rzeczywistości. Bywa on zwykle zwolennikiem teorii odstraszania i życzy sobie, ażeby nieprzyjaciel już na widok tych niebezpiecznych przyrządów uciekał, a jeżeli to nie następuje, wówczas sam zmyka. Takie starcia zdarzają się w dziewięćdziesięciu dziewięciu wypadkach na sto.

Gdy się dżelabi, handlarz, we wszystko zaopatrzy, może już rozpocząć podróż. Lecz ani mu przez myśl nie przejdzie, żeby samemu puszczać się w daleki, niedobry świat. Zaczyna szukać podobnych sobie serc i dusz, które bez trudu znajduje. Niebawem zbiera się pięciu, ośmiu, nawet dziesięciu takich przyszłych radców komercjalnych, a każdy ma osła. I to jeszcze jakiego! Ponieważ musiały być tanie, przeto każdy jest w jakiś sposób uszkodzony. Jednemu brak ucha, drugiemu ogona, trzeciego szczury nadgryzły, a czwarty urodził się ślepy. Te braki zewnętrzne wynagradzają jednak zalety duszy i charakteru, zdolne doprowadzić właściciela do wściekłości. Mimo to jest on dumny ze swojego wierzchowca i obdarza go najpochlebniejszymi pochwałami, a jeszcze częściej kijami.

Przed rozpoczęciem podróży

udają się handlarze do

najsłynniejszych fukara

(świętych derwiszy) i proszą ich

o cudotwórcze amulety. Świat

jest niedobry, a wszędzie pełno

złych duchów, trzeba więc pierś

i ręce obwiesić amuletami, ażeby

móc spokojnie patrzeć w oczy

niebezpieczeństwom, a w odpowiedniej chwili odwrócić się do nich plecami.

Potem wkłada się obie sakwy na osła. Dżelabi bierze do ręki tęgi kij, aby móc czasem dać osłu zachęcający znak i wsiada. Miecz lub pistolet przywiązuje do pasa wielbłądzim rzemieniem, po czym imponujący orszak wyrusza, a wszyscy przyjaciele i krewni odprowadzają go aż za wieś.

Łzy płyną i serca tają. „Be ism lillahi” - w imię Allaha! - rozbrzmiewają wśród szlochań życzenia. Orszak zatrzymuje się dziesięć i sto razy, bo tutaj zcukał się osioł i zrzucił jeźdźca z ładunkiem, tam drugi tarza się w głębokim błocie, by się uwolnić od ciężaru, a trzeci zaparł się wszystkimi czterema nogami, wrzeszczy, jak na rożnie i nie daje się ruszyć z miejsca ani pieszczotami, ani biciem. Dopiero gdy dziesięciu krewnych zaprzęgnie się z przodu, by osła za pysk pociągnąć, a dziesięciu przyjaciół pomoże z tyłu, popychając go w okolicy ogona i pocąc się bez miary, wydostaje się dżelaba na właściwą drogę, wyrusza, potykając się, skacząc, pędząc, wrzeszcząc, wyjąc i klnąc swoje szczęście.

Od czasu do czasu dżelaba rozdziela się, by w pewnych miejscach znowu się połączyć. Robi wspaniałe interesy, przeżywa nadzwyczajne przygody, niejeden handlarz ginie, a inni mnożą dzięki chytrości i wytrwałości mały kapitał zakładowy i rzeczywiście się wzbogacają.

Niejeden dżelabi zapuści się

głęboko w Sudan i wraca dopiero

po kilku latach jako zamożny

człowiek. Niejeden z nich był

przedtem może poważanym

urzędnikiem i musiał chwycić się

osła, ażeby potem zginąć na

febrę w bagnistym kraju, albo

gdzie indziej z głodu.

Taką dżelabę spotkała teraz nasza karawana. Była ona Arabom bardzo nie na rękę, a szech mruknął nawet przez zęby jakieś przekleństwo. Ale obcemu przyszli ci ludzie w porę. Podjechał ku nim, pozdrowił ich przyjaźnie i zapytał:

- Dokąd spieszycie? Słońce zapadło! Czy nie rozbijecie obozu?

Ludzie ci byli bardzo nędznie odziani. Większość miała tylko fartuchy na biodrach, lecz wszyscy byli dobrej myśli, widocznie interesa poszły im korzystnie. Nie wszyscy należeli do jednej rasy, kilku między nimi było czarnych. Na przedzie jechał cienki, ospowaty człowiek, z wąsem o kilkunastu zaledwie włosach. Miał na sobie tylko spodnie, a przez nagie plecy przewiesił na rzemieniu olbrzymią strzelbę. Nakrycie głowy uważał za rzecz zbyteczną, grube i gęste włosy zwisały mu aż na plecy. Podobny był do słowackich blacharzy i druciarzy, którzy u nas chodzą po kraju. On to zabrał głos w odpowiedzi:

- Przybywamy z Dar Takala i zdążamy do Faszody.

- Chcecie już dzisiaj tam się dostać?

- Nie, jutro. Przenocujemy nad

Bir Aslan.

- My także. Możemy więc sobie towarzyszyć.

- Panie! Jak moglibyśmy my, biedni dżelabowie, ośmielić się pić tchnienie twego oddechu? Rozbijemy obóz z daleka od was. Pozwolisz tylko, że weźmiemy trochę wody dla siebie i naszych zwierząt!

- Wszyscy ludzie są równi wobec Allaha. Będziecie spali z nami, bo ja tak sobie życzę.

Powiedział to głosem stanowczym, lecz dżelabi zapytał mimo to:

- Panie, prawda, że ty

żartujesz?

- Nie. Mówię poważnie i chętnie was witam.

- A twoi ludzie?

- A oni czemu by nie?

- Jesteście Ben Arab. Czy wolno zapytać, z którego szczepu?

- Z Homrów.

- Allah kehrim! Bóg jest łaskaw, ale to nie są Homrowie. Pozwól nam pozostać z daleka od was.

- Czemu?

- Bo nie możemy wam ufać.

Uważał obcego za Homra, za dowódcę karawany. Tym większym dowodem jego odwagi było to, że mówił tak otwarcie. Europejczyk zapytał:

- Czy uważasz nas za złodziei?

- Homrowie są nieprzyjaciółmi

Szilluków, do których należą te strony - rzekł dżelabi wymijająco. - Łatwo może dojść do walki! Dlatego wolimy trzymać się z daleka od was.

- Sercu twemu brak widocznie odwagi. Jak się nazywasz?

Mały podniósł się w siodle i odparł:

- Czy ja się obawiam, to ciebie nic nie obchodzi! Jeśli chcesz poznać moje imię, to zsiądź i wyrób sobie o nim pojęcie!

Odrzucił strzelbę i dobył noża. Homrowie pojechali dalej, a dżelaba zatrzymała się na miejscu. Za mówcą stał taki sam mały człowiek, który przeczuwał może, że scena źle się skończy.

Chcąc temu zapobiec, rzekł:

- Wybacz, panie! On ma zawsze tak wielkie usta, a jednak jest tylko małym człowiekiem, który nic nie rozumie. My nazywamy go Ibn el dżidr (Syn ospy), albo Abu el hadaszt szarin (Ojciec jedenastu włosów).

- Skąd ta druga nazwa? - zapytał obcy.

- Ponieważ wąs jego składa się tylko z jedenastu włosów, z sześciu po prawej, a pięciu po lewej stronie. Mimo to jest on

bardzo dumny ze swego wąsa i pielęgnuje go tak starannie, jak Murzynka swój ogród.

Chciał groźny zatarg sprowadzić na tony wesołe, lecz źle na tym wyszedł, bo kolega krzyknął do niego gniewnie:

- Mój wąs wart sto razy więcej, niż twoja cała głowa. To ty masz wielką gębę! Chełpisz się swoim rodem, ale w to nikt nie wierzy!

Ta obraza wyprowadziła znów drugiego z równowagi.

- Co ty wiesz o moim rodzie? - ofuknął go. - Jak brzmi moje imię, a jak twoje? - A zwróciwszy się do obcego, dodał:

- Panie, pozwól, że ci powiem, jak się nazywam. Jestem hadżi Ali ben hadżi Ishak al Farezi ibn hadżi Otaiba abu'l Aszer ben hadżi Marwan Omar el Gandezi Hafid Jakub abd'Allah el Sandżaki.

Im dłuższe jest imię Araba, tym więcej je sobie ceni. Pochodzenie od sławnych przodków stawia ponad wszystko. Dlatego to szereguje ich imiona do piątego i szóstego pokolenia wstecz i w ten sposób tworzy olbrzymiego węża, z którego Europejczyk śmieje się w duszy.

Hadżi Ali spojrzał na obcego, pełen oczekiwania, jakie wrażenie wywrze na nim to słynne nazwisko.

- Nazywasz się więc hadżi Ali?

- zapytał „Ojciec czworga oczu”.

- Ojcem twoim był Ishak al Farezi?

- Tak. Czy o nim słyszałeś?

- Nie, ale dziad twój nazywał się hadżi Otaiba abu'l Aszer?

- Tak jest. A ten ci znany?

- Także nie. Twój pradziad zwał się hadżi Marwan Omar el Gandezi?

- Tak jest. O nim pewnie coś wiesz?

- Niestety nie! On był wnukiem i potomkiem Jakuba abd' Allah el Sandżaki, czyli chorążego.

- Tak. Jakub abd' Allah nosił

sandżak (chorągiew) Proroka do boju. Czy znasz go panie?

- Czytałem tylko o nim. Był podobno odważnym wojownikiem.

- To był bohater, o którym dziś jeszcze pieśni opowiadają!

- potwierdził Ali z dumą.

- Ale to nie jest twój przodek! - wtrącił pierwszy dżelabi. - Przywłaszczyłeś go sobie bezprawnie!

- Nie wyjeżdżaj z tym zarzutem, bo ja chyba wiem lepiej od ciebie, od kogo pochodzę!

- Tak samo niesłusznie nazywasz się hadżim. Kto utrzymuje, że jest hadżim, ten musiał być w Mekce podczas pielgrzymki. Ty tam nigdy nie byłeś.

- A ty byłeś?

- Nie, ale ja się tym nie chełpię i nie kłamię.

- Nie mógłbyś nawet tam być, bo jesteś chrześcijaninem, a chrześcijanom wstęp do Mekki jest wzbroniony pod karą śmierci.

- Jak to? Ty jesteś chrześcijaninem? - spytał obcy pierwszego dżelabiego.

- Tak, panie! - odrzekł zapytany. - Nie ukrywam tego, bo to grzech wypierać się swojej wiary. Jestem chrześcijaninem i zostanę nim do końca!

Aż dotychczas przysłuchiwał się obcy sporowi obydwu z wesołością w duszy. Zdawało się, że wezmą się za łby, a oni byli dobrymi przyjaciółmi. Teraz jednak spoważniał nagle i z naciskiem w te słowa się odezwał:

- Słusznie czynisz.

Chrześcijanin nie powinien dla żadnego powodu wypierać się swej wiary. Byłby to grzech przeciwko Duchowi Świętemu, o którym powiada kitab el mukkadas (księga święta czyli Biblia), że nigdy nie będzie odpuszczony.

- Grzech przeciwko Duchowi

Świętemu? - spytał dżelabi zdumiony. - Słyszałeś o tym?

- Tak jest.

- A Pismo Święte znasz także?

- Trochę.

- I jako muzułmanin radzisz mi trzymać się mojej wiary?

- Nie jestem muzułmaninem, lecz także chrześcijaninem.

- Także? Chyba koptyjskim?

- Nie.

- A jakim? Nigdy bym nie przypuszczał, że Beni Homr może być chrześcijaninem!

- Nie jestem Homrem, w ogóle nie jestem mieszkańcem Wschodu, lecz Europejczykiem.

- Mój Boże! Czy to możliwe? Ja także, ja także pochodzę z Europy!

- Z którego kraju?

- Z Węgier. Jestem Madziar i...

- O tym potem. Moi towarzysze wyprzedzili mnie znacznie, a ja mam wszelkie powody do tego, żeby im nie dowierzać. Muszę spieszyć za nimi. Wiedząc, że jestem Europejczykiem, zechcesz chyba teraz ze mną obozować?

- Z całego serca. Co za radość i rozkosz dla mnie, że cię tutaj spotkałem! Możemy pomówić o ojczyźnie. Jedźmy prędko żeby doścignąć Homrów i dostać się do studni!

Ruszyli naprzód tak szybko, jak tylko osły mogły nadążyć, a biegły dobrze. Te zwierzęta są na południu całkiem inne, niż u nas. Osioł egipski niesie najtęższego człowieka przez długi czas tak, jakby nie dźwigał żadnego ciężaru. Toteż w kwadrans dopędzili Arabów, którzy nie powiedzieli do dżelabich ani słowa, ani głosu nie wydali na ich powitanie, albowiem obecność tych ośmiu ludzi uniemożliwiła im zastrzelenie obcego, jak to poprzednio postanowili.

Cicho jechano dalej, a mały „Syn ospy” nie próbował rozmawiać z „Ojcem czworga oczu”. Zresztą by się to im nie udało, gdyż jeden z nich siedział na wysokim hedżinie, a drugi na małym ośle.

Gwiazdy równikowe ukazały się na niebie, a silny blask ich świecił prawie tak jasno, jak księżyc, którego teraz nie było, gdyż znajdował się w fazie ukrycia.

Po jakimś czasie ujrzeli jakby wzgórze, wznoszące się dość stromo, któremu światło gwiazd nadawało upiorny wygląd.

- Tam jest Bir Aslan - rzekł

„Syn ospy”. - Będziemy tam za pięć minut.

- Milcz, dżelabi! - ofuknął go szech. - Kiedy tam będziesz, to od nas zależy. Nie zaprosiliśmy cię jeszcze do naszego towarzystwa!

- To zbyteczne. Idziemy bez zaproszenia.

- Jeśli my na to pozwolimy!

- Nie potrzebujecie nam pozwalać. Studnia jest dla wszystkich, a zresztą znajdujecie się w kraju nieprzyjacielskim.

- Allah iharkilik - Niech cię

Bóg spali! - mruknął Homr, lecz nie powiedział nic więcej.

Dżelabi nie był widocznie z natury bojaźliwy. Odkąd zaś wiedział, że ten, którego uważał za arabskiego szecha, jest europejskim chrześcijaninem, postanowił tym bardziej nie pozwolić Arabom na rozporządzanie swoją osobą.

Rozdział III

Nad źródłem lwa

Karawana przybyła pod skałę, u której stóp znajdowała się woda.

Nie była to woda płynąca, lecz

sadzawka, otoczona krzakami

mimozy i zasilana przez

niewidzialne źródło. Wszyscy

pozsiadali. Gdy jedni poili

rozkiełznane zwierzęta, drudzy

zbierali suche gałęzie na

ognisko. Gdy rozpalono ogień,

usiedli Homrowie dokoła niego

tak, że nie zostawili dla

dżelabich miejsca. „Syn ospy”

nie rzekł na to ani słowa, lecz naniósł drzewa na drugą stronę wody, rozniecił ogień i zawołał do „Ojca czworga oczu”:

- Teraz postanów, czy wolisz siedzieć z nimi, czy z nami!

- Z wami - odpowiedział obcy.

- Weźcie tam moją torbę, w której znajduje się żywność! Uważam was za moich gości. Możemy zjeść wszystko, bo jutro już będziemy w Faszodzie.

- On się myli! - szepnął szech do swoich ludzi. - Gardzi nami i woli te prosiaki. Udawajmy, że na to nie zważamy, ale o świcie będzie wył w dżehennie. Niech się teraz naje ostatni raz w życiu!

Wydobył także swoje zapasy:

suszone mięso i placki kukurydziane, do czego zaczerpnięto wody ze studni.

Tymczasem obcy zbadał otoczenie studni. Na równinie, w zupełnym odosobnieniu, stała niewielka góra, pokryta, dzięki oparom wody, trawą. Po stronie północnej i zachodniej nie było zarośli, ale na wschodniej i południowej mimozy wspinały się nieco w górę po zwietrzałej skale. Ludzi nie było widać, a okolica wydawała się zupełnie bezpieczną, nawet przed dzikimi zwierzętami, o ile duch „pana z grubą głową” nie grasował tam nocną porą.

Gdy obcy wrócił do źródła, wielbłądy i osły napiły się już do syta i obskubywały młode gałązki mimozy. Obcy kazał wszystkie swoje pakunki przenieść do drugiego ogniska i ułożył je pod skałą tak, żeby mieć je wciąż na oku.

„Syn ospy” otworzył torbę, rozłożył przed sobą jej zawartość i znalazł chleb, daktyle i kilka pantarek, które „Ojciec czworga oczu” upolował.

W Sudanie całe szczepy nie

jadają wcale ptaków, ale

dżelabowie nie gardzili dobrym

drobiem. Oskubali pantarki,

wypatroszyli, pokrajali mięso na małe kawałki i powbijawszy je na końce gałęzi, zaczęli piec. Mięso, przyrządzone w ten sposób i w tym kształcie, nazywa się kebab.

Tymczasem „Syn ospy” wypytywał obcego o rzeczy, które go interesowały. W drodze milczał z konieczności, ale teraz, gdy obcy siadł obok niego, odezwał się po arabsku:

- Czy wolno wiedzieć, panie, z którego kraju pochodzisz?

- Powiedz mi najpierw ty, z których stron Węgier jesteś?

- Jestem Madziar z Nagy Mihaly koło Ungwar.

- Stamtąd? To nie jesteś

Madziar, lecz Słowak.

- Ty znasz moje strony ojczyste? Byłeś tam?

- Tak.

- Mówisz może po węgiersku albo po słowacku?

- Niestety. Nie mogę z tobą rozmawiać ani w jednym ani w drugim języku. Skąd wziąłeś się w Afryce, w Egipcie, a nawet w Sudanie?

- Przez mego pana.

- Kto to był?

- Mateusz Wagner, Węgier z komitatu eisenstadzkiego.

- Znam go, choć nie osobiście.

On wiele przeżył. Był w Egipcie, Arabii, Abisynii; towarzyszył księciu gotajskiemu; objechał potem cały wschodni Sudan i umarł mniej więcej przed rokiem, zdaje mi się w Chartumie.

- Tak, panie, znasz wszystkie koleje jego życia. Ostatnio był w Kordofanie, gdzie handlował strusimi piórami. Gdyśmy stamtąd wrócili, musieliśmy się rozstać. On umarł, a na mnie zaczęły się walić nieszczęścia tak, że w końcu obrałem sobie zawód dżelabiego.

- Sprzyjało ci w tym szczęście?

- Co ty nazywasz szczęściem?

Przed sześciu miesiącami

zacząłem od pięciu talarów Marii

Teresy, a to, co teraz posiadam, warte jest trzydzieści. Z tym nie zostanę wielkim wezyrem.

- Allah nie dał ci też na to rozumu - wtrącił drugi dżelabi.

- Milcz Abu dihku (Ojcze śmiechu)! - huknął nań Słowak. - Mnie Allah wyposażył w przymioty, potrzebne do uzyskania tego wysokiego stanowiska, ale ty nie mógłbyś być nawet hamalem (tragarzem), pomimo swego fałszywego rodowodu.

- Rodowód mój jest prawdziwy, niefałszowany. We mnie płynie krew chorążego Proroka. Posłuchaj, jak się nazywam! Czy ci przypomnieć?

- Na Allaha, nie! Trąbisz to tak nieustannie, że wszystkie ptaki Sudanu umieją to gwizdać!

- Wolno mi, bo to sławne nazwisko. Wysłuchaj go i dowiedz się, co uczynili moi przodkowie! A jak ty się nazywasz? Jakoś mi się to nie trzyma pamięci.

- Uszkar.

- Jak to brzmi po arabsku?

- Kelb (Pies).

- Co za imię! Jak może człowiek nosić imię tak pogardzanego zwierzęcia! Jak się nazywał twój ojciec?

- Także Uszkar albo Kelb.

- A dziadek?

- Tak samo.

- A reszta przodków?

- Nie inaczej.

- Allah! Co to za rodowód!

Kelb ben Kelb ibn Kelb hafid Kelb, Kelb i nic tylko Kelb. Cud prawdziwy jeszcze, że nie szczekasz, lecz mówisz. Moje zaś imię brzmi: hadżi Ali ben hadżi Ishak al...

- Cicho, cicho, cicho! - zawołał Słowak, machając rękami, jakby chciał odpędzić od siebie to nieskończone nazwisko. - Nie chcę go słyszeć! Jeśli wlezie jak tasiemiec w moje wnętrzności, pożre mnie od środka. Co znaczy twoje imię wobec moich doświadczeń i

wiadomości? Ty odziedziczyłeś swe imię bez zasługi od swoich przodków, a ja zdobyłem sam moje doświadczenia i wiadomości. Znam nawet mowę wszelkiej mądrości, łacinę! Nauczyłem się jej od mego pana.

- A ty wiedz - zawołał drugi, zapalając się - że ja znam wszystkie kraje i narody na ziemi, wszystkie miasta i wsie i umiem nazwać je po imieniu.

- A więc geografia jest twoją namiętnością. A gdzie się jej nauczyłeś?

- U mego wuja, który najpierw mieszkał w Stambule, a potem udał się do kraju Nemcze (czyli Niemcy), do Lipsiku (Lipska), gdzie na rogu ulicy przez wiele lat sprzedawał azal'l abiad (miód turecki). Tam się wzbogacił i wrócił do domu, by mnie wszystkiego nauczyć. Gdy skończyłem naukę, poszedłem do Egiptu jako asker (żołnierz), a stamtąd dostałem się aż do Sudanu.

- O ty ojcze śmiechu! - wybuchnął Słowak. - Jesteś dumny z tego, że twój wuj miód sprzedawał? Czy nauczył się w Lipsku po łacinie?

- Nauczył się wszystkiego, wszystkiego, czego tylko można, a ja od niego. Tylko Allah zna nazwy tych milionów miast i wsi, które znajdują się w mojej głowie. A ty nic nie wiesz! Jesteś synem ospy i ojcem jedenastu włosów. Słyszałeś moje imię. Jak więc możesz nazywać mnie ojcem śmiechu?

Rozgniewali się obydwaj i zaczęli sobie wzajemnie dokuczać, zwracając złośliwie uwagę na swoje słabe strony. Przezwiska, które sobie nadawali, były bardzo znaczące.

Twarz Słowaka była wprost

odrażająco ospowata; niszcząca

ta choroba tylko cudem chyba

oszczędziła tych niewiele

cebulek włosowych, jakie mu

jeszcze zostały. Miał oczywiście

więcej niż jedenaście włosów w wąsie, ale nie więcej nad trzydzieści. Tak zaś kochał te nieregularnie rozdzielone na górnej wardze dowody męskości, że w każdej wolnej chwili zbierał je palcami nadając im kształt prawdziwie węgierskich, wypomadowanych i skręconych jak druty wąsów.

„Ojciec śmiechu” zaś cierpiał na chorobę, która mu wykrzywiała twarz w regularnych odstępach czasu, a przy silniejszych wzruszeniach powodowała okropny grymas. Był to kurcz mięśni twarzowych. Te skrzywienia nie wywoływały nigdy wyrazu poważnego. Gdy się ukazywały, można było myśleć, że Ali zaśmiewa się z czegoś na śmierć. Godne to potępienia naśmiewać się z ułomności fizycznych bliźniego, lecz rysy twarzy tego poczciwca, który nosił w głowie miliony miast i wsi robiły takie wrażenie, że największy melancholik, a zarazem człowiek najbardziej uważający, musiał się śmiać pospołu z nim. On zaś lubił widzieć dokoła siebie wesołe twarze.

- Chociaż masz w głowie narody i wyspy całej ziemi, to przecież nie znasz ani jednego słowa łacińskiego - twierdził Słowak.

- Panie, czy ty umiesz po łacinie?

- Trochę - potwierdził „Ojciec czworga oczu”.

- Gdzie się uczyłeś?

- W Lipsku.

- Ale nie na rogu ulicy, przy skrzynce z miodem?

- U profesorów.

- U profesorów! Skończyłeś więc studia?

- Tak.

- Jakie?

- Medycynę.

- Czyli jesteś doktorem?

- Właśnie. Byłem także przez trzy lata profesorem w jednej z europejskich medres.

Na to zerwał się Słowak i

zawołał:

- Allah! To ra_is et tibb

(doktor medycyny), a ja mówiłem do niego „ty”! Zaraz to naprawię. Będę odtąd bardziej uprzejmy względem pana.

- A ja skorzystam z tej uprzejmości i pozwolę sobie zapytać, czym był pański ojciec.

- Muzykiem.

- Na jakim grał instrumencie?

- Na klarnecie.

- A pan uczyłeś się także grać na klarnecie?

- Nie, moje usta nie nadawały się do tego.

- A jakie jest pańskie właściwe nazwisko?

- Uszkar Istwan.

- Czyli Stefan Pudel, jeśli się nie mylę, bo przypadkiem znam ten wyraz. To niemiłe nazwisko tu w kraju mahometańskim, gdzie słowo „pies” uchodzi za największą obelgę. Źle pan zrobiłeś, tłumacząc je swemu towarzyszowi.

- Teraz widzę, że źle postąpiłem. Ale jak pan się nazywa, panie doktorze?

- Emil Szwarc. Studiuję tu faunę i florę krajową i chcę zebrać jak najwięcej preparatów.

- Fauna i flora to wyrazy łacińskie, a ja umiem po łacinie. Uczyłem się u pana Wagnera.

Fauna znaczy: roślina, a flora:

bydlę.

- Albo odwrotnie - roześmiał się Szwarc.

- Słusznie! Może być i odwrotnie. Byłem długo w Sudanie i widziałem tam całą faunę i florę. Jeśli pan potrzebuje służącego, to ja zostałbym nim chętnie.

- Rzeczywiście?

- Tak, panie doktorze. Nie mam ochoty handlować w Sudanie i być dżelabim. Pomagałbym panu łaciną i przylepiałbym etykiety na pańskich preparatach.

- Propozycja pańska bardzo mi jest na rękę. Dlatego...

Doktor zamilkł. Z dala

doleciał głos, który od razu zajął uwagę wszystkich.

- Co to było? - zapytał

Szwarc, zwracając się do dżelabich. - Chyba nie grzmoty! Teraz w gorącej porze roku burz nie ma.

- To nie był grzmot - odrzekł

Słowak.

- A cóż?

- Aslan, pan trzód.

- Lew? A więc przecież są tutaj lwy!

- Tak się zdaje. „Pan z grubą głową” przyjdzie tu, bo spostrzegł nasze ognisko.

- Tak wcześnie? Ja sądziłem, że lew dopiero o północy lub później wychodzi z legowiska.

- Wychodzi wcześniej, kiedy jest głodny.

Rozmowa ta toczyła się prawie głośno. Wtem nadbiegł szech od drugiego ogniska i rzekł cichym i zalękłym tonem:

- Na Allaha! Nie mówcie tak donośnie, bo usłyszy i przyjdzie, a wtedy będziemy zgubieni.

Zabrzmiał znów ten sam głos, przypominający turkot ciężkiego wozu, jadącego po drewnianym moście. Wielbłądy zadrżały, a osły poczęły cisnąć się do siebie.

- To więc jest lew! - rzekł

Szwarc raczej do siebie, niż do nich. - Nareszcie słyszę jego głos na wolności.

- O, to nie jest jeszcze jego pełny, właściwy głos - odezwał się Słowak. - Lew dopiero próbuje swego głosu. Jest głodny i zły, na razie tylko mruczy.

- Czy słyszałeś go kiedy?

Mówiąc teraz przy wszystkich, używał doktor stosownie do arabskich zwyczajów, zaimka: ty.

- Słyszałem i widywałem nawet często.

- I nie napadł na ciebie nigdy?

- Nigdy mi nic nie zrobił.

Dużo jest lwów bojaźliwych, a

dumnych i śmiałych mało. Tchórze

skradają się chyłkiem i dokonują rabunku tak cicho, że dopiero nad ranem widzi się zwłoki lub brak zwierzęcia. Lew śmiały natomiast wychodzi od razu głośno z legowiska. Zbliża się powoli do miejsca, które chce odwiedzić i ryczy od czasu do czasu. W ten sposób od razu daje znać, że jest głodny, że idzie po łup i każdy może dokładnie zorientować się, kiedy się pojawi. Takiego lwa żadne niebezpieczeństwo nie powstrzyma od wykonania napadu.

- Taki prawdopodobnie zapowiada teraz swe przybycie.

- Tak. Gdy znów zaryczy, usłyszymy, czy idzie do nas, czy też gdzie indziej.

Głos drapieżnika zabrzmiał po raz trzeci. Było to na pół mruczenie, a na pół wycie i pochodziło z bliższego miejsca. Homrowie przestraszeni przyszli teraz do drugiego ogniska.

- Idzie do nas, idzie naprawdę! - szepnął szech głosem ochrypłym ze strachu.

- Pomyliłeś się zatem - odrzekł Szwarc - kiedy zapewniałeś, że przy tym źródle lwy się nigdy nie pokazują.

- Czy mogłem wiedzieć, że teraz tu przebywa? Pewnie dopiero od kilku dni tu mieszka. Gdybyśmy nie przybyli tu w nocy, zauważylibyśmy ślady jego łap. Ta studnia to jego wodopój, bo stąd aż do rzeki nie ma innej wody.

- Ma więc swoje legowisko w czystym polu?

- Nie, panie. O trzy kwadranse drogi stąd znajdują się zwały skalne, które sobie obrał za mieszkanie, bo z tamtej strony słychać jego głos. Widziałem już wiele lwów i wiem, jak się zbliżają. Ten idzie bardzo powoli, bo ogień go niepokoi. Za pół godziny będzie w pobliżu i okrąży nasz obóz.

- I dokona grabieży?

- Na pewno, effendi.

Zapowiedział nam to głośno i słowa swego dotrzyma. Objuczmy więc czym prędzej zwierzęta i opuśćmy to miejsce!

- Mamy więc uciekać?

- Jak najprędzej!

- Czternastu ludzi przed jednym kotem?

- Effendi, to nie jest kot!

- To jest kot, chociaż bardzo wielki. Kto chce, może uciekać, ale wielbłądy zostaną tu, bo są przeze mnie wynajęte.

- Lew mi rozszarpie którego!

- To ja zapłacę.

- On może także mnie rozszarpać!

- W takim razie dziś jeszcze będziesz w raju Allaha. Ciesz się z tego!

- Ja chcę jeszcze żyć, dlatego pójdę!

- To się zbieraj. Zważ jednak, że oddalając się od ognisk, których lew także się boi, narażasz się na większe niebezpieczeństwo. W ciemności nie rozpoznasz lwa, a on rzuci się na ciebie, kiedy nie będziesz tego przeczuwał.

- Allah, Allah! Mamy więc pozostać tutaj i czekać, dopóki kogoś z nas nie porwie?

- Nie porwie nikogo, bo ja go zabiję.

- Ty? Nikt ci nie pomoże!

- Wcale tego nie żądam.

- Sam więc chcesz z nim się zmierzyć? Effendi, czy oszalałeś?

- Nie, kładłem już trupem zwierzęta, równie groźne jak lew. Nie rozmawiałem z nim jeszcze, lecz on mi pozwoli pomówić z sobą. Postaram się przy tym, żeby wam nie zaszkodził.

W tej chwili lew znów się odezwał. Nie był to pomruk, lecz krótki wprawdzie, ale tak straszny głos, że słuchacze doznali wrażenia, jak gdyby im skóra od czaszki odstawała.

- Znowu się zbliżył! - jęczał szech. - Odbył już połowę drogi.

Za kwadrans będzie tutaj! O, moje wielbłądy! MOje piękne wielbłądy!

- Ty sam jesteś wielbłąd!

Przygotujmy się szybko! Trzeba go zmusić, żeby zwrócił się tam, gdzie będę na niego czekał. Do wody nie pójdzie, musi więc zbliżyć się do nas z prawej lub z lewej strony, bo znajdujemy się ze zwierzętami pomiędzy skałą a wodą. Rozłóżcie tu szerzej ogień i podsyćcie bardziej, to tędy do nas nie wtargnie. Przywiążcie zwierzęta dobrze do gałęzi, żeby nie uciekały. Potem możecie się ukryć za pakunkami.

- A ty? Co ty uczynisz, panie?

- zapytał Słowak.

- Przejdę na drugą stronę, zgaszę tam ogień, żeby lwa nie odstraszył i zaczekam.

- Sam jeden?

- Tak. Spodziewam się, że dam sobie radę bez waszej pomocy.

Doktor wydał te rozkazy ze spokojem i zimną krwią, jak podoficer, uczący swoich ludzi na koszarowym dziedzińcu.

Arabowie i handlarze powiększyli czym prędzej ogień i przywiązali zwierzęta, po czym, z wyjątkiem Słowaka i Alego, wcisnęli się między pakunki. Ci dwaj zostali przy Szwarcu, ażeby pomóc mu w zagaszeniu drugiego ogniska. Gdy się z tym uporali, lew odezwał się znowu, ale zupełnie inaczej.

Był to jego ryk prawdziwy. Z początku jak głuchy łoskot trzęsienia ziemi pod nogami, wzmógł się do potężnego, w nocy na całe mile słyszalnego tonu piersiowego, który przeszedł potem w szatańsko ostry głos gardłowy, zakończony przeciągłym i cichnącym z wolna grzmotem, pod którym ziemia wręcz drżała.

To był prawdziwy okrzyk potęgi i walki króla zwierząt. Szwarc zrozumiał teraz, dlaczego Arabowie nadają lwu nazwę: abu rad - ojciec grzmotów.

- Jest oddalony od nas najwyżej o tysiąc kroków - odezwał się szech. - Allah il Allah we Muhammed rasul Allah! Odmówcie po cichu świętą Fathę, a potem głośno „surę rozdarcia”, osiemdziesiątą drugą w Koranie. Zguba będzie jeszcze tylko pięć lub sześć minut krążyła dokoła obozu, a potem uderzy na nas.

Wielbłądy trzęsły się i stękały ze strachu, a osły waliły kopytami, próbując się pozrywać.

Szwarc wziął do ręki większą odtylcówkę, Słowak swoją olbrzymią rusznicę, Ali zaś długi, żelazem okuty dziryt, który był jego jedyną bronią.

- Teraz cofnijcie się! - rzekł doktor.

- Panie, sam nie dasz rady! - odparł Słowak.

- Nie troszcz się o mnie! W ostępach Ameryki północnej przeżywałem większe niebezpieczeństwa.

- Być może. Polubiłem cię jednak i nie opuszczę!

- Zaszkodzisz mi tylko swoją pukawką!

- Nie, panie! To mój katil elfi (morderca słoni), a kula wystrzelona z niego, przejdzie lwu przez całe ciało. Mów, co chcesz, ja zostaję przy tobie!

Głos jego brzmiał bardzo stanowczo. Szwarc zrozumiał, że wiernego i odważnego Słowaka nie zdoła od siebie odprawić. Chwila rozstrzygająca już się zbliżała, szkoda było każdej sekundy na zbyteczne gadanie. Wobec tego powiedział:

- Dobrze zatem. Trzymaj się mego boku, ale nie strzelaj, dopóki ja sam nie wystrzelę dwa razy.

Zbadał jeszcze raz swoją strzelbę, poszedł naprzód o jakich dziesięć kroków i położył się tak, że łokieć oparł na ziemi, aby mieć dobrą podporę do mierzenia.

Gdy Słowak położył się obok

niego, usłyszeli obydwaj szmer za sobą. Oglądnąwszy się zobaczyli Alego, „Ojca śmiechu”, który klęczał tuż za nimi na jednym kolanie i oburącz trzymał dziryt, ostrzem zwrócony do góry, a tylcem tak silnie wbity w ziemię, że nawet znaczny napór nie zdołałby zmienić jego położenia, zasłaniającego leżących pod nim ludzi.

- Czegóż ty chcesz? - spytał

Szwarc prawie gniewnie.

- Jeśli go od razu nie zabijecie, to rzuci się na was - odrzekł zapytany. - Wtedy wy odskoczycie, a ja nadzieję go na włócznię.

Doktor chciał mu coś na to odpowiedzieć, lecz przeszkodził mu nowy ryk drapieżcy, jeszcze straszniejszy niż przedtem. Lew był już nie dalej jak o sto kroków.

Świadomość tego musiałaby najśmielszego człowieka przejąć dreszczem. Bliskość jednak rozstrzygnięcia potęguje u odważnego pewność oka, sprawność ręki i każe sercu bić spokojnie.

- Czy trzęsiesz się? - spytał

Słowak doktora.

- Nie - odrzekł ten.

- Ja także nie. Może przyjść!

Za sobą mieli obóz, gdzie lew z pewnością nie wtargnąłby odstraszony ogniem. Po lewej ręce znajdowała się sadzawka, a po prawej wznosiła się skała. Między sadzawką a skałą było może piętnaście stóp ziemi, gdzie wszyscy trzej czatowali. Sądzili, że jeśli dobrze przewidzieli drogę lwa, to musiałby przejść obok nich lub nad nimi i oczywiście tam paść trupem.

Zdjąwszy okulary, Szwarc patrzył bystro na leżący przed nim teren. Wtem zdjął ich prawdziwy strach, bo ryk odezwał się po drugiej stronie wody, w odległości może dwudziestu kroków.

- Teraz uważać! - szepnął

Słowak.

Niebezpieczeństwo podwoiło bystrość ich oczu. Słuch na niewiele im się przydał, bo szech zaczął po ostatnim ryku odmawiać głośno wspomnianą przedtem surę:

- W imię Boga

wszechmiłosiernego! Gdy rozpadnie się niebo, zmuszone słuchać swego Pana, a ziemia się otworzy i wyrzuci to, co w niej jest, wtedy, człowiecze, będziesz się starał dojść do swego Pana.

Za ten płaczliwy i wyraźny głos byłby Szwarc szecha w tej chwili chętnie uśmiercił. Słowami swymi bowiem przygłuszał kroki lwa i mógł przez to stać się przyczyną zguby trzech śmiałków.

Trzeba było wytężać wzrok w dwójnasób. Lecz nie oczy odkryły pierwsze nieprzyjaciela. Węch przestrzegł czatujących na lwa, że nadeszła chwila rozstrzygająca, bo powietrze napełniło się nagle owym ostrym odorem, który zawsze czuje się w menażeriach. Król zwierząt wyszedł zza krzaków. Nie czołgał się jak tygrys, lecz szedł dumnie wyprostowany, powoli i pewnie, jak władca, który czuje, że jest w swoim państwie, który nie chce zdobywać skrycie tego, co może osiągnąć za pomocą jawnego rozkazu.

Jego szeroko rozwarte oczy zbadały skraj zarośli, szukając przejścia do zdobyczy. Wtem wzrok jego padł na trzy nieruchome postaci. Drgnął i przypadł prędko do ziemi, ażeby nie odsłaniać nieprzyjaciołom piersi, którą najłatwiej zranić.

Szwarcowi wydawało się, że mu ktoś soplem lodu suwa po stosie pacierzowym, siłą woli jednak zapanował nad tym przykrym uczuciem. Wiele czytał o polowaniach na lwy, wiedział więc jak zachowują się one w podobnym położeniu.

Jeśli lew nie skoczy natychmiast po spostrzeżeniu nieprzyjaciela, to kładzie się zawsze na ziemi, podsuwając tylne łapy pod brzuch, a przednie wyciągając przed siebie, zamyka oczy prawie całkiem i przypatruje się wrogowi przez cienką szparę między powiekami. Gdy postanowił rzucić się na strzelca, czy na swą ofiarę, podnosi trochę tył ciała, ażeby w ten sposób spotęgować prężność mięśni w łapach i otwiera z wolna oczy. Gdy zupełnie podniesie powieki i pokaże źrenicę, toczącą się jak koło ogniste, wykonuje zgubny skok.

Strzelec musi mierzyć w jedno z otwartych oczu i wypalić przed skokiem. Lew, ugodzony w mózg przez oko, skacze jeszcze mimo to w górę i już w powietrzu otrzymuje drugi strzał w serce. Myśliwy musi natychmiast rzucić się w bok, ażeby ginące zwierzę nie chwyciło go i nie zraniło łapami.

Ten lew jednak, jakby na przekór tej teorii, trzymał oczy otwarte i patrzył długo, jakby nie mógł sobie wytłumaczyć, jakie ma przed sobą stworzenia.

Chcąc z tego skorzystać, Szwarc skierował lufę strzelby ku głowie lwa, by go ugodzić w oko. Lew jednak zamknął oczy i mruknął groźnie, jakby odgadł zamiary strzelca.

Upłynęło dość czasu, zanim znowu podniósł nieznacznie powieki. Mimo to jarzyło się między nimi jakby światełko zielonej papierowej lampy.

Gwiazdy świeciły tak jasno, że lwa było widać wyraźnie. Leżał płasko na ziemi, z głową opartą na przednich łapach i prosto wyciągniętym ogonem. Szwarc zrozumiał, że musi jeszcze wstrzymać się od strzału, dopóki lew szerzej nie otworzy oczu.

Lecz „Ojciec jedenastu włosów”

był widocznie innego zdania, bo

szepnął do doktora:

- Teraz czas! Strzelaj!

- Nie. Czekać jeszcze! - odrzekł ten.

- To ja wystrzelę, bo potem będzie za późno!

- Na Boga, nie, bo...

Nie mógł dokończyć, bo ostrzeżenie było spóźnione. Równocześnie z jego słowami Słowak skierował wylot lufy swojej „słoniówki” do głowy lwa. Ale stare mordercze narzędzie było źle utrzymane; jego obecny właściciel używał go pewnie bardzo dawno. Nic więc dziwnego, że części zamku obracały się ciężko, a „Syn ospy” musiał wytężyć całą siłę wskazującego palca, aby pociągnąć za cyngiel, wskutek czego poruszył lufę. Huknął strzał, a kolba sędziwej rusznicy uderzyła Słowaka w głowę z taką siłą, że wypuścił ją z rąk i zaklął:

- Co za bezczelność! Idź do diabła!

Trzymając się jedną ręką za głowę, odrzucił „słoniówkę” daleko od siebie. Głowa tak go zabolała wskutek uderzenia, że myślał tylko o bezczelności strzelby, a nie o lwie.

Zwierz zerwał się, gdy padł strzał. Otworzywszy szeroko oczy, wydał ryk, przejmujący do szpiku, i przysiadł do skoku. Szwarc nie stracił jednak przytomności umysłu, wypalił w lewe oko lwa i zawołał równocześnie do Słowaka:

- Rzuć się w bok! Prędzej, prędzej!

Wezwany posłuchał i skoczył w tejże chwili aż pod skałę. Czy kula ugrzęzła w oku, tego doktor nie mógł już zobaczyć, gdyż zaledwie wystrzelił, lew był już w powietrzu. Wymierzył więc z zimną krwią w okolicę serca, wystrzelił i rzucił się w lewo z taką siłą, że połową ciała wpadł w gęste krzaki.

Lew opadł na ziemię dokładnie

w tym miejscu, gdzie przed

chwilą znajdowali się obaj strzelcy. Gdyby tam jeszcze moment zostali, byłby ich pewnie obydwu pochwycił. Teraz klęczał tam jeszcze tylko Abu dihk, „Ojciec śmiechu”. Chociaż niepozorny, nie usłuchał wezwania Szwarca do ucieczki. On także ciągle nie odwracał wzroku od lwa, widział go, gdy skoczył, a nadto obliczył sobie, że zwierzę dotknie ziemi dwa kroki przed nim, czyli w tym miejscu, gdzie leżeli obaj towarzysze. Postąpił więc szybko naprzód, wetknął włócznię z powrotem w ziemię i w chwili, kiedy wbiła się w ciało lwa, potoczył się zręcznie na lewo, gdzie przedtem schronił się Szwarc. Doktor zerwał się teraz i wydobył zza pasa długi nóż, na wypadek gdyby lew był tylko raniony.

Ale ta przezorność okazała się szczęśliwie zbyteczną. Dał się słyszeć ostry trzask łamiącej się włóczni, lew uderzył o ziemię, lecz jeszcze się podniósł. Widoczne drżenie przebiegło jego potężne członki. Zwrócił się na lewo, gdzie znajdowali się Szwarc i Abu dihk, sprężył się do ponownego skoku, lecz nie podniósł się już z miejsca. Wydawszy krótki, bolesny i słabnący ryk, legł na boku, potem przewrócił się na grzbiet, skurczył drgające łapy, znowu się wyciągnął, wreszcie przestał się ruszać.

Wszystko to stało się oczywiście o wiele prędzej, aniżeli da się opowiedzieć.

Śmiałkowie nie mieli czasu przekonać się, czy lew nie żyje.

Chociaż uwaga ich zwrócona była

na niego, dosłyszeli drugi ryk,

który zabrzmiał z daleka, gdy

ucichły strzały. Słowak i Abu

dihk zerwali się natychmiast i

zaczęli nadsłuchiwać. Rozpoznali

wnet, że to ryczał drugi lew,

jednak nie w odstępach jak

pierwszy, lecz nieustannie; nie

tak potężnie, nie tak

piorunująco, lecz z głucho sapiącą wściekłością. Było to żądne krwi stękanie, z którego wyrywał się od czasu do czasu gardłowy dźwięk, jakby wybuchał zgubny płomień z ukrytego żaru. Brzmienie głosu świadczyło wyraźnie, że zwierz zbliżał się w szybkich podskokach.

Ponieważ tam, gdzie stali trzej myśliwi, ogień zgaszono, przeto znajdowali się oni w cieniu skały, a Arabowie i handlarze nie mogli ich widzieć i nie wiedzieli, jak zakończył się napad lwa.

- Allah il Allah! - dał się słyszeć głos szecha. - Assad_bej, dusiciel trzód zabił wszystkich trzech i odpoczywa przy ich zwłokach, aby je potem pożreć. Żona jego usłyszała wystrzały i pędzi teraz, żeby mu pomóc. Rzuci się na nas i rozszarpie nas. Ciała wasze są zgubione, ratujcie więc przynajmniej dusze, odmawiając ze mną surę Jesin, a potem surę wiernych, która jest dwudziesta trzecia w Koranie.

- Milcz! - zawołał do niego

Szwarc. - My żyjemy, a lew zginął. Krzykiem swoim zwrócisz na siebie uwagę sułtany i ona cię porwie!

- Allah kehrim - Bóg jest łaskaw! - odrzekł tchórz. - Będę cicho, lecz zastrzelcie sułtanę, ażeby poszła za mężem do najstraszniejszego miejsca w piekle!

Mimo tej krótkiej rozmowy z szechem, doktor starał się skorzystać z każdej chwili. Wydobył naboje, aby swoją odtylcówkę znów przygotować do strzału.

- To rzeczywiście lwica nadbiega - rzekł Słowak. - Ja muszę także nabić. Gdzież moje...

Szukał po kieszeniach amunicji.

- Głupstwo! - rzekł Szwarc. -

Nim będziesz gotów, lwica będzie

już tu. Wy się ukryjcie! Abu dihk także jest bezbronny, bo jego włócznia złamała się. Wynoście się stąd!

- Ależ moja kula waży ćwierć funta, gdy tymczasem twój...

- Precz, precz! - przerwał mu doktor. - Inaczej będziecie zgubieni!

Nabiwszy, ukląkł znowu w tym samym miejscu, w którym stał przedtem. Nie oglądał się za towarzyszami, nie zauważył przeto, że tylko „Ojciec śmiechu” się usunął, a Stefan Pudel nie. Ten wcisnął się o dwa kroki dalej w zarośla i nabił tam strzelbę. Amunicję znalazł za pasem, gdzie sam ją schował, wybierając się na polowanie.

Głos lwicy zabrzmiał już całkiem blisko. Rozjuszona biegła tropem samca, zwróciła się więc najpierw tam, gdzie płonął ogień, a potem dopiero przeszła na drugą stronę. Dzięki temu Słowak miał czas uporać się ze swoją strzelbą.

Słychać było każdy skok lwicy, lecz nie po szmerze, wywoływanym przez łapy na ziemi, tylko z poszczególnych akcentów głosu. Obiegła krzaki i zjawiła się na rogu. W ślepej wściekłości pewnie minęłaby Szwarca, gdyby się nie wyprostował celem zwrócenia na siebie jej uwagi. Spostrzegła go, a ponieważ nie mogła się zatrzymać, rzuciła się w bok pod skałę i przysiadła tam, zamierzając się do skoku.

Szwarc ukląkł natychmiast i skierował ku niej lufę. Pod skałą było ciemniej, toteż postać jej trudno było rozróżnić nawet w zarysach. Lwica była rozdrażniona, Szwarc więc przypuszczał, że nie wykona skoku tak, jak przedtem lew, lecz o wiele prędzej i że nie będzie powoli otwierać oczu.

Miał rację, gdyż ledwie

przysiadła, oczy jej zabłysły

jak dwie zielone kule. Była to

jedyna stosowna chwila, bo lwica

zbierała się już do skoku. Szwarc wypalił, mimo że nie mógł dobrze wymierzyć. Błysnął strzał, a równocześnie lwica z wściekłym rykiem poleciała górą ku strzelcowi. Huknął jeszcze jeden strzał, po czym Szwarc rzucił strzelbę i uskoczył nie w bok, lecz jak to na szczęście całkiem słusznie sobie obliczył, naprzód, przeturlał się dwa razy z przyciśniętymi do ciała rękami i nogami i zatrzymał się może o pięć łokci od swego stanowiska. Tam zerwał się natychmiast, wydobył nóż i zwrócił się do zwierzęcia. Znajdował się teraz nieuszkodzony za nią. Ona musiała to zauważyć, toteż Szwarc czekał, kiedy za nim się obróci. Tymczasem jednak wzrok jej padł na leżącego lwa. Jednym skokiem stanęła nad nim, potrąciła go pyskiem raz, drugi, trzeci i czwarty, a potem, podniósłszy głowę, ryknęła przeciągle tak strasznie, że myśliwi omal zmysłów nie postradali. Ryk jej przerwał wystrzał. To „Ojciec jedenastu włosów” wyszedł szybko z zarośli i trzymając wylot strzelby całkiem blisko głowy lwicy, wpakował w nią ćwierćfuntową kulę. Jakby silnie popchnięta, lwica skoczyła w bok, padła na ziemię, zerwała się i skierowała głowę w stronę swego wroga. Słowak odwrócił tymczasem ciężką rusznicę, pochwycił za lufę i zaczął okładać głowę zwierzęcia ciężką, żelazem okutą kolbą.

- Allah rhinalek - krzyczał przy tym. - Allah iharkilik, ia afrid el afrid. Esz khalak ia kelb, ia kelbe, ia omn el kilab.

- Niech cię Bóg potępi, niech cię Bóg spali, ty diable diabłów! Jak się teraz czujesz, ty psie, ty suko, ty matko psów?

Zachowywał się tak, jakby mu się zdawało, że ma do czynienia z hieną, a nie z lwicą.

Zuchwalstwo to nie wyszłoby mu

na dobre, gdyby sobie przedtem

nie pomógł kulą. Lwicy, zranionej śmiertelnie, zabrakło już sił do obrony, toteż padła pod jego uderzeniami.

- Oto leży! - zawołał z triumfem. - Tu u moich stóp leży! Zabiłem ją jak kota. Nie miała odwagi pokazać mi zębów i pazurów. Chodź i przypatrz się jej!

Schylił się nad nią, chcąc jej dotknąć, lecz Szwarc odciągnął go, mówiąc:

- Bądź ostrożny! Takie zwierzę ma twarde życie. Nie wiemy czy rzeczywiście już nie żyje. Lepiej być pewnym.

Nabił strzelbę i dał jeszcze lwu i lwicy po jednej kuli w czoło. Lwica drgnęła raz jeszcze, co świadczyło o tym, że jeszcze żyła.

Obaj rozmawiali głośno, toteż Arabowie słyszeli ich dobrze, Abu dihk zaś zapytał, zbliżając się powoli:

- Czy zwyciężyliście? Można do was przyjść?

- Tak - odrzekł Słowak. -

Zwyciężyliśmy. Możecie przyjść i wielbić nasze bohaterstwo, bo dusiciel trzód poszedł do kraju śmierci, a z nim i żona jego. Zabici są kulami i kolbą mego słynnego katil elfil, któremu nikt się nie oprze.

Abu dihk nadszedł, wziął najpierw lwa, a potem lwicę za łapy, szarpnął je w tę i w tamtą stronę, aby się przekonać, czy nie żyją.

- Patrz, jak na to pozwalają!

- rzekł dumnie mały Stefan, gładząc swoich jedenaście włosów. - My za pomocą strzelb rozmówiliśmy się z lwami, teraz ty możesz się nimi bawić, jak kotami.

- Dzielny Ali także rozmawiał z lwem - przypomniał mu Szwarc.

- Klęczał przy nas i przyjął zwierza dzirytem. Zbadamy zaraz, kto zadał śmierć lwu i lwicy, bo do tego, kto zabił zwierzę, należy skóra. Przynieście

głownię, bo trzeba rozniecić ognisko.

Choć Arabowie i dżelabowie słyszeli każde słowo, nie śmieli się przybliżyć. Gdy Ali i Stefan przyszli do nich po głownie, powyłazili trwożnie spomiędzy pakunków, a szech zapytał:

- Żyjecie? Nie połknął was

„pan z grubą głową”, ani jego żona?

- Co za pytanie! - odrzekł

Stefan. - Ja nie pozwalam się połykać panu, ani pani. Zapamiętaj to sobie! Gdyby nawet przyszedł szatan wcielony, to wątpliwe jeszcze, kto w czyim żołądku by zniknął, on w moim, czy ja w jego. Chodźcie i przypatrzcie się dziełu, któregośmy dokonali! Dusiciel trzód ani jego goze ele essad (małżonka) nie zerwali nam przy tym ani włosa z głowy.

Posłuchali tego wezwania, ale niezbyt pospiesznie. Gdy zbliżyli się na tyle, że zobaczyli cielska zabitych drapieżników, stanęli, a dopiero gdy ogień znowu zapłonął i gdy ujrzeli, że trzej szczęśliwi strzelcy obracali zwierzęta na różne strony, podeszli zupełnie blisko.

Kiedy nareszcie upewnili się, że nie grozi im najmniejsze niebezpieczeństwo, pozbyli się obaw. Utworzyli krąg dokoła zwierząt, a szech podniósł ręce, wzywając do milczenia.

- Allah il Allah we Muhammed rasul Allah! - rzekł z patosem.

- On stworzył niebo i ziemię, rośliny i zwierzęta, a na końcu człowieka. Ale kiedy wszystko już było, powołał do życia muzułmanina i zrobił go panem wszelkiego stworzenia. Jemu podlegają najpotężniejsze zwierzęta, a jeśli go nie słuchają, on zabija je silną ręką. Morderca koni, wielbłądów, wołów i owiec, który tu leży przed nami, był głodny. Zamiast zadowolić się mięsem nieczystego

haluffa (dzika), albo wawi (szakala), pozwolił sobie na to zuchwalstwo, że usiłował pożreć nas, ulubieńców Proroka, którym przeznaczone jest mieszkać w raju. Sprowadził nawet z sobą samicę, która nie jest jego prawowitą małżonką, bo nie postarał się o podpis kadiego. Pożądali krwi naszej, cieszyli się nadzieją zjedzenia naszego mięsa i smacznych kości naszych. Chcieli nas spożyć bez chall i cet (octu i oliwy), bez zibd i bahar (masła i korzeni), zupełnie podobnie jak racham (sęp) pożera padłą dibb (hienę). Lecz Allah nie opuścił nas. Gdy odmówiliśmy świętą Fathę i surę Jesin, której słowa bronią wiernego w niebezpieczeństwie, przyszła na nas odwaga bohaterów i siła zwycięstwa. Chwyciwszy za broń, posłaliśmy ludożerczego diabła i diablicę do piekła, gdzie teraz smażą się na wiecznym ogniu, a nikt ich jeść nie chce. Triumfujemy, a nasi wnukowie i prawnukowie wielbić nas będą za to zwycięstwo. We wszystkich miastach i wsiach będą o nas opowiadali, a muzykanci bić będą w kotły na naszą cześć i grać na wszystkich strunach. Teraz skorzystajmy z naszego zwycięstwa i zdejmijmy ze zwierząt skóry. Przedtem jednak okażmy im naszą pogardę i dowiedźmy im, że są brudem i robactwem wobec nas, bohaterów, co nigdy trwogi nie znali!

Przystąpił najpierw do lwa, potem do lwicy i opluł oboje, Homrowie zaś i dżelabowie poszli za jego przykładem. Potem przez kwadrans bili je pięściami, kopali i obrzucali różnymi pogardliwymi przezwiskami. Jednym słowem, zachowaniem swoim przypominali wariatów. Następnie szech dobył noża i rzekł:

- Zwierzęta przekonały się już dostatecznie, jak nimi gardzimy.

Teraz zdejmiemy im ubranie, żeby

się nimi ozdobić. Do zwycięzcy

należy skóra zwyciężonego. Gdy wrócimy pod namioty Homrów, pozazdroszczą nam mężowie, a kobiety przyjmą nas śpiewem pochwalnym.

- Stać! - nakazał Szwarc. -

Nie zostawimy wprawdzie skór zwierzętom, ale trzeba się wpierw zastanowić, kto je powinien dostać.

- Zwycięzcy! - odrzekł szech.

- A kto jest zwycięzcą?

- My wszyscy.

- Ach, tak! Mamy więc skóry porozcinać na czternaście kawałków?

- Nie, bo cóżby potem były warte? Ty wiesz, że ja jestem szechem!

- Wiem o tym, nie pojmuję jednak, co to ma wspólnego ze skórami.

- Szech ma je dostać.

- Czy taki jest u was zwyczaj?

- Tak.

- A przedtem powiedziałeś, że skóra zwyciężonego należy do zwycięzcy!

- Tego też nie odwołuję, lecz, gdy jest więcej zwycięzców, to dostaje najdostojniejszy. Ja jestem między nami najdostojniejszy, a skór przecie nie można rozcinać.

- To szczególne! Ty więc także jesteś zwycięzcą?

- Oczywiście! Czy nie byłem może obecny?

- I jesteś najdostojniejszym zwycięzcą?

- Tak, bo jestem szechem.

- W takim razie mylisz się bardzo. Czy wiesz, kto ja jestem?

- Effendi.

Powiedział to w tonie dość lekceważącym.

- Bywają bardzo rozmaici effendi - oświadczył Szwarc. - Effendi niżsi ode mnie liczą się na setki, a najniższy z nich jest jeszcze czymś wyższym od ciebie i więcej wie, niż ty. Najdostojniejszym zatem zwycięzcą jestem dziś ja!

Zresztą ty nie masz najmniejszego prawa nazywać siebie zwycięzcą. O twej odwadze i o czynach twoich nikt nie będzie opowiadał, ani śpiewał. Lżysz wprawdzie te zwierzęta, ale czym była twoja odwaga wobec ich odwagi? Gdy usłyszałeś ich głos, chciałeś uciekać.

- Żartowałem tylko. Przecież potem zostałem.

- Kiedy ja cię przestrzegłem, że ucieczka połączona jest z niebezpieczeństwem i kiedy usłyszałeś, że ja chcę walczyć z lwem. Gdy potem przyszedł „pan z grubą głową”, ty ukryłeś się ze swymi ludźmi, a kiedy zwierzęta już nie żyły, nie ośmieliłeś się nawet zbliżyć do nich. Przyszedłeś dopiero wtedy, kiedy ogień płonął już znowu i kiedy się przekonałeś, że nie ma niebezpieczeństwa.

- Effendi, czy chcesz mnie obrazić?

- Nie, ostrzegam cię tylko przed wdzieraniem się w cudze prawa własności. Te lwy należą tylko do trzech ludzi, do tych, którzy z nimi walczyli, a tymi są: ja, hadżi Ali i Ibn el dżidri. Nikt inny nie ma prawa do tej zdobyczy.

- Ty możesz sobie być effendim nad wszystkimi effendimi, wobec nas jednak jesteś tylko giaurem, któremu między nami nie przysługują żadne prawa. My jesteśmy muzułmanami i zabierzemy te skóry. A jeślibyś ty chciał stawiać opór, to...

- To co? - przerwał mu Szwarc.

- To my ciebie zmusimy! - odrzekł szech groźnym głosem, czyniąc równocześnie ruch ręką, w której trzymał nóż.

Na to Szwarc przystąpił do niego, położył mu rękę na ramieniu i powiedział:

- Wy ukryliście się przed lwem, a myśmy go pokonali. Czy sądzisz naprawdę, że boimy się was, choć lękaliście się tego,

któregośmy pokonali? Jeśli w tej chwili nie schowacie noży, to was powystrzelam!

Wydobył rewolwer i noże zniknęły zaraz.

- I jeszcze jedno ci powiem - mówił dalej. - Ty uważasz swoją religię za prawdziwą, a ja moją. Każdy ma prawo, a nawet obowiązek tak sądzić. Ja nie próbuję zwalczać twoich poglądów i nie lżyłbym cię za to. Ale tego samego żądam także od ciebie. Jeśli jeszcze raz nazwiesz mnie giaurem, to w odpowiedzi na tę obelgę przeciągnę cię po twarzy harapem tak, że przez całe życie będziesz nosił bliznę na wstyd i hańbę. Wierz mi, słowa dotrzymam!

Zagrozić Beduinowi batami, to największa obelga, jaką można sobie wyobrazić. Szech odskoczył, a jego ludzie zaczęli mruczeć.

- Effendi! - zawołał. - Czy wiesz, co mówisz?

- Wiem i zrobię to. Ty nazwałeś mnie giaurem, a ja zagroziłem ci batem; nasz rachunek wyrównany. Uważaj, by się nie zaczął na nowo i nie poważ się dotknąć tych lwów, bo nie są twoje! Zabierzemy je z sobą do naszego ognia, wy zaś zostańcie tutaj przy swoim, jak było przedtem, zanim was nie odpędziła trwoga.

Sama już wysoka i szeroka postać Szwarca musiała imponować Arabom, wystąpieniem zaś swoim dał im do poznania, że przewyższa ich nie tylko pod względem fizycznym. Żaden nie odważył się powiedzieć ani słowa więcej. Usunęli się na opróżnione przy ognisku miejsce i usiedli dokoła. O czym tam cicho rozmawiali z sobą, tego nasi bohaterowie nie słyszeli, ale spojrzenia, rzucane ku nim dowodziły, że omawiają niezbyt miły dla nich temat.

Dżelabowie, którzy od

początku trzymali stronę Szwarca, musieli wytężyć wszystkie siły, aby powlec lwy przez krótką przestrzeń. Tam zdjęto skóry ze zwierząt, zbadano dokładnie rany i stwierdzono, które były śmiertelne.

Pierwsza kula Szwarca wbiła się lwu przez oko w mózg, a druga przeszła blisko serca. Ta druga spowodowałaby śmierć zwierzęcia później, ale pierwsza szybko podziałała śmiertelnie. Skórę lwa miał zatem wziąć Szwarc.

Jednakże lew nabił się także na włócznię tak głęboko, że grot utkwił w krzyżach. Ostrze złamało się tuż pod skórą. Ta rana także sprowadziłaby śmierć, choć może o kwadrans później. Szwarcowi przysługiwało prawo do tej zdobyczy również dlatego, że jego kule prędzej wtargnęły w ciało lwa, aniżeli włócznia, ale dzielny „Ojciec śmiechu” godzien był także nagrody.

Co do lwicy, to pierwsza kula przeszła przez zęby, język i wyszła bokiem, powyżej pierwszego kręgu szyjnego, przez kość potyliczną. Była to rana śmiertelna, choć powolnie działająca. Druga kula przebiła płuca i rozpłaszczyła się na ostatnim kręgu piersiowym. Po tych wystrzałach zwierzę nie mogło żyć dłużej niż pięć minut.

„Ćwierćfuntowa” kula „Ojca jedenastu włosów” przeszła przez mózg i skróciła pięć minut w jedną. I ta skóra należała właściwie do Szwarca. Hadżi Ali i Stefan Pudel przyznali to z widocznym żalem, bo również chętnie wzięliby udział w zdobyczy. Wobec tego Szwarc oświadczył:

- Każde zwierzę ma po trzy rany; po dwie ode mnie, a od was po jednej. Jeślibyśmy przypuścili, że mnie się należą dwie trzecie każdej skóry, to podział byłby niedobry. Obniżę

zatem moje wymagania i wezmę sobie połowę. Lew dla mnie, a lwica dla was. W ten sposób każdy z was otrzyma po połowie skóry, czyli więcej, niż ma prawo żądać, a podzielić ją będzie łatwo jeśli przetniecie ją wzdłuż lub wszerz. Czy jesteście zadowoleni?

- Bardzo - odpowiedział

Słowak. - Ja wezmę głowę, a hadżi Ali ogon.

- Ja tak nie chcę - odparł dżelabi. - Dlaczego ty chcesz wziąć głowę?

- Bo trafiłem w głowę.

- Allah! Czy ja ukłułem lwa w ogon? Przetniemy skórę wzdłuż, to każdy z nas dostanie pół głowy i pół ogona.

Stefan długo nie chciał na to przystać. Aby załagodzić ten spór, Szwarc zapytał:

- Co zrobicie z połówkami skór?

- Ja ubiorę się w moją - oświadczył „Ojciec śmiechu”.

- A ja w moją - odpowiedział

„Syn ospy”.

- To nie możecie dzielić skóry wzdłuż, bo połowy nie przydałyby się do noszenia. Przetnijcie ją w poprzek, a los niech rozstrzygnie, kto otrzyma przód, a kto tył.

- Wniosek ten przyjęto i przekrojono skórę natychmiast. Los okazał się przychylny dla Słowaka, bo dostał połowę z głową.

- Dobrze się stało - śmiał się

Słowak. - Mam to, czego chciałem. Ty nie jesteś teraz już tylko „Ojcem śmiechu”, odtąd będziemy cię także nazywali Abu ed daneb „Ojciec ogona”.

Hadżi Ali chciał zrobić minę rozgoryczonego, wskutek czego wyglądał, jakby się na śmierć zaśmiewał. Rozłożył swoją tylną połówkę skóry na ziemi, dobywszy noża zeskrobał z niej części mięsa i natarł ją popiołem. Podczas tej czynności odpowiedział Słowakowi:

- A ciebie moglibyśmy nazywać

„Abu el buc” „Ojciec pyska”, bo dostałeś pysk, chociaż twój własny jest już tak wielki, że nie możesz go zamknąć i zawsze obrażasz drugich. Gdybyś miał w swojej głowie tyle narodów, krajów, miast i wsi, co ja w mojej, to posiadałbyś więcej wykształcenia, można by cię też nazwać Abu el latif „Ojciec uprzejmości”. Ty jednak tego nigdy nie osiągniesz.

- Nie chcę znać ani twoich narodów, ani wsi, bo lubię mieć jasną głowę.

- A w mojej ciemno?

- Tak, bo w twoich krajach i wsiach brak latarń ulicznych, a moja wiedza jest najczystszym światłem. Sama łacina mogłaby cię zrobić człowiekiem uczonym, nie mówiąc o reszcie nauk, którymi mnie Allah oświecił. Ale ty do takiego blasku nigdy w życiu nie dojdziesz.

- Znam wszystkie wsie na świecie, ale żadna nie nazywa się łacina.

- O Allah! Myślisz, że łacina to wieś! Czy nie wiesz o tym, że to jest mowa, która po tamtej stronie morza...

- Czy rzeczywiście umiesz tak dobrze po łacinie? - wtrącił Szwarc, by przerwać zaczynającą się sprzeczkę.

- Znakomicie - odpowiedział

Słowak. - Nauczyłem się od pana Wagnera, sam przecież słyszałeś już ode mnie dwa wyrazy: fauna i flora.

- Ale pomieszałeś przy tym ich znaczenia.

- To była mała pomyłka. Ja znam nawet całą zoologię i botanikę.

- Cóż to jest zoologia?

- To wszystko, co jest w herbarium.

- A botanika?

- Botanika to wszystkie stworzenia: ludzie, małpy, zwierzęta aż do gąsienicy.

- Znowu rzecz ma się

odwrotnie! Zoologia to nauka o zwierzętach, a botanika o roślinach.

- To znowu tylko mała zamiana w mojej wiedzy. Ja przecież studiowałem poetów rzymskich.

- Których?

- Liwiusza, Tacyta.

- To nie byli poeci, lecz historycy!

- Znowu pomyliłem się tylko trochę w swojej gruntownej uczoności. Poznałem też astronomię, matematykę i wiele innych rzeczy.

- Co? I astronomię? A cóż ta nazwa oznacza?

- Tabliczkę mnożenia i kwadrat.

- A czym się zajmuje matematyka?

- Mleczną drogą na niebie i kometą, co lata naokoło księżyca.

- Znowu zamieniłeś. Matematyka uczy między innymi o czworokącie, a astronomia o mlecznej drodze.

- W takim razie zamieniłem mleko niebieskie z tabliczką mnożenia.

- Widocznie ciągle zamieniasz!

- To można mi wybaczyć. Czy raz roztargniony profesor wziął miotłę zamiast parasola? Dlaczego moja pamięć miałaby być większa od jego uwagi? Moje wiadomości są tak liczne i wielkie, że pomyłka może się czasem zdarzyć.

- Tak. Wiadomości te są tym bardziej zdumiewające, że prawdopodobnie nie uczęszczałeś do szkół wyższych.

- Nie byłem nigdy w szkole.

Pilnowałem owiec i świń ojcowskich i nie miałem czasu chodzić do szkoły. Dostałem tylko tabliczkę i rysik. Czasem przychodził do mnie syn sąsiada i pokazywał mi, jak się czyta i pisze. Potem pożyczałem od ludzi nieużyteczne kalendarze i studiowałem pilnie dalej.

Później opuściłem rodzinne

strony, a gdzie potem byłem,

starałem się o książki z

bibliotek. Szukałem także znajomości z mądrymi ludźmi i z czasem zdobyłem te wiadomości, które świadczą o wykształceniu i uczoności. Uczyłem się nawet mitologii i farmalogii.

- Chcesz powiedzieć: farmakologii. A co rozumiesz przez te nazwy?

- Farmakologia to nauka o

Jowiszu i Prozerpinie, o Olimpie i o bogu piorunów.

- A mitologia?

- Mitologia mówi o maściach i plastrach, o srebrze i kwasie siarkowym, o reumatyzmie i pigułkach szwajcarskich i o sinym kamieniu.

- Znów zamiana! Mitologia, czyli nauka o bogach, przedstawia nam Olimp i jego mieszkańców, a farmakologia uczy poznawać naukowo środki lecznicze.

- To zamieniłem tylko Jowisza z salmiakiem, co mi zresztą tak bardzo nie zaszkodzi.

- O to możesz być zupełnie spokojny. Zeus już dawno nie żyje. Ale czy nie przyrządzisz dziś sobie lwiej skóry przynajmniej tak jak „Ojciec śmiechu”? Bez tego zepsułaby się!

- Owszem, oskrobię ją także z mięsa i natrę popiołem. Wasza, jak widzę, także już w robocie.

Te słowa odnosiły się do dżelabich, którzy z wdzięczności za to, że Szwarc ocalił ich od lwa, obrabiali skórę drapieżnika w opisany sposób, aby ją przygotować do właściwego wyprawienia.

Rozdział IV

Gum

Podczas tej pracy ludzie

rozmawiali o niebezpieczeństwie,

które im groziło i o odwadze

trzech bohaterów, którzy tak

śmiało ruszyli na lwa. Można

było przy okazji wiele usłyszeć

o osobie i właściwościach „pana

z grubą głową”. Mieszkaniec tych krajów nie otacza żadnego zwierzęcia takim nimbem, jak lwa.

- Nie wierzcie w takie rzeczy!

- rzekł Słowak. - Lew to takie samo zwierzę, jak inne. Gdy chce jeść, to je, gdy chce pić, to pije, a kiedy syty, to śpi. Nie mieszka w nim dusza zmarłego człowieka. Ma on wprawdzie bardzo wyostrzone zmysły, ale nie słyszy przecież tego, co się o nim mówi o godzinę drogi. A gdyby nawet słowa usłyszał, to nie mógłby ich zrozumieć. Ja to wiem lepiej od was.

Dżelabowie nie dali się jednak zbić z tropu i dalej opowiadali sobie przerażające historie, w których lew grał główną rolę. Szwarc przysłuchiwał się z wielką ciekawością, gdyż były to baśnie, w których przejawiał się ludowy charakter. Równocześnie obserwował Homrów, którzy rozmawiali także gorliwie, choć bardzo cichym głosem.

Wiedział, że Beduin jest urodzonym rozbójnikiem. Zdawał też sobie sprawę z tego, że swym energicznym wystąpieniem wobec szecha ściągnął na siebie nieprzyjaźń tych ludzi, wreszcie nie mógł się pozbyć myśli o trzech hedżah, które widział lecące za sobą. Nawet szech musiał przyznać, że te ptaki są pewną oznaką obecności karawany. Gdzież ona znajdowała się teraz? Powinna dawno już być nad źródłem. Czemuż nie przyszła i nie zatrzymała się w okolicy? Czyżby dlatego, że członkowie jej nie znali tego źródła?

Trudno było to przypuścić. A

gdyby nawet tak było, to

wielbłądy nie chciałyby się

położyć, bo zwietrzą one wodę, a

raczej wilgoć, jaka się z niej

rozchodzi w powietrzu, o całe

godziny drogi. Nie można ich

wówczas powstrzymać, pędzą

bowiem do wody cwałem, czemu

jeźdźcy starają się

przeszkodzić, powodowani troską

o zdrowie zwierząt. Należało przypuścić, że ludzie, tworzący karawanę, przemocą zatrzymali wielbłądy. A dlaczego? Chyba nie w dobrych zamiarach. Stąd bliski wniosek, że tą karawaną była gum.

Rozróżnia się mianowicie kilka rodzajów karawan. Słowo to brzmi właściwie: karawan, albo kerwan i oznacza w ogóle orszak wędrowny. Karawana pielgrzymów, a więc gromada ludzi, którzy udają się do Mekki, Medyny lub Jerozolimy, aby się tam pomodlić, nazywa się hadż.

Karawanę handlową nazywają:

kaffila, a w niektórych stronach dżelaba, stąd dżelab znaczy: handlarz. Karawana, której członkowie wychodzą na rozbój, nazywa się gum. Wyprawy zbójeckie nie są rzadkością i zdarza się, że kaffila, a nawet hadż przeobraża się czasem w gum, aby po dokonanym rozboju zamienić się znowu w spokojny orszak handlowy albo pielgrzymi.

Całkiem osobnym rodzajem gum jest gazua, w liczbie mnogiej gazuat, która stawia sobie osobny cel: porywanie ludzi. Nie jest ona znana we właściwej pustyni, lecz w południowych krajach granicznych, zamieszkałych przez Murzynów, których się porywa, by ich potem sprzedać jako niewolników. Jeśli te wyprawy zbójeckie odbywają się wodą, nazywają się bahara, to jest: podróże rzeczne. Spotyka się je najczęściej nad górnym biegiem Nilu, którego oba główne ramiona rozgałęziają się na tyle bocznych, że szczególnie podczas charifu (pory deszczowej) i przez pewien czas potem można w tych stronach podróżować tylko statkiem.

Szwarc musiał zatem karawanę, której domyślał się w pobliżu, uważać za gum. Miał powód do ostrożności i czujności, zwłaszcza że Homrowie mogli być w porozumieniu z rozbójnikami.

Na razie należało tylko pilnować

Arabów i zawiadomić dżelabów o grożącym im niebezpieczeństwie. Uczynił to w ten sposób, że podczas przerwy w rozmowie, zapytał „Ojca jedenastu włosów”:

- Przybyliście przez kraj

Baggara. Czy ludzie ci byli pokojowo usposobieni?

- Tak - odrzekł Słowak. - Nie ma plemienia, które by nieprzyjaźnie występowało przeciwko dżelabom. Potrzebują nas wszędzie, bo tylko my przynosimy im potrzebne rzeczy.

- A ja nieraz słyszałem, że napadano i ograbiano także dżelabów.

- To są rzadkie wyjątki i trafiają się tylko u szczepów, z którymi się nie handluje. Jesteśmy też na tyle ostrożni, że wszędzie dowiadujemy się dokładnie, czy po drodze nie ma gum, lub czy jej nie widziano.

- Czy słyszeliście o gum w ostatnich czasach?

- Nie. Baggarowie są chwilowo wszyscy w domu, a z Szillukami, w których kraju znajdujemy się teraz, żyjemy w przyjaźni.

- Czy udajecie się także do

Homrów?

- Nie. Ich wsie leżą za daleko dla nas.

- W takim razie nie bylibyście wśród nich bezpieczni?

- Wtedy staralibyśmy się zejść im z drogi. Dziś, kiedyśmy ciebie i ich spotkali, nie dało się to zrobić. Nie byli wprawdzie względem nas uprzejmi, ale nie mamy powodu do obawy przed nimi.

- Tak sądzisz?

- Tak. Wszak jesteśmy pod twoją ochroną.

- Oczywiście. Ale czy ta ochrona przyda wam się na co w razie niebezpieczeństwa?

- Przyda się, ponieważ oni ci towarzyszą i są twoimi przyjaciółmi. Arab jest zawsze przyjacielem przyjaciół swego przyjaciela.

- Czyż nie widziałeś i nie

słyszałeś, że nie zachowali się wobec mnie zbyt przyjaźnie?

- Zauważyłem to, ale to nic nie znaczy. Dali ci słowo, że odprowadzą cię szczęśliwie do Faszody i muszą słowa dotrzymać.

- A jednak, ja im nie dowierzam. Oni przyrzekli mi, że przewiozą na swoich wielbłądach mnie i moje rzeczy, a ja obiecałem im wynagrodzić ich za to w Faszodzie. Oto wszystko.

- Jak to? Więc nie zawarłeś wyraźnej umowy, że w razie wypadku będą cię bronić nawet kosztem życia?

- Nie.

- Czy nie zobowiązałeś ich do tego formułą „dalika ia szech?” („jestem pod ochroną, panie!”)

- Nie. Ja chciałem, ale oni twierdzili, że u nich nie ma tego zwyczaju i że to niepotrzebne.

- W takim razie nie można im ufać, a my także nie jesteśmy pewni bezpieczeństwa. Ta formuła zmusiłaby ich nie tylko do uczciwości względem ciebie, lecz w razie potrzeby do obrony przeciw nieprzyjaciołom. A tak nie mają wobec ciebie żadnych zobowiązań, zaś wedle ich pojęć mogą cię ograbić i zabić, nie ponosząc żadnej winy. To, że nie chcieli wygłosić formuły, jest prawie pewnym znakiem, że żywią względem ciebie złe zamiary. To, że dotąd nie wykonali zbrodni, nie powinno cię uspokoić, lecz przeciwnie, skłonić do zdwojonej czujności. Dzisiaj ostatni wieczór. Jutro dostałbyś się do Faszody, gdzie nic ci zrobić nie mogą. Może obawy moje są bezpodstawne, przestrzegam jednak, że grozi ci wielkie niebezpieczeństwo, a więc nam także. Nie położę się spać i zaraz nabiję moją słoniówkę, czego chciałem zaniechać, nie wiedząc, że nasze bezpieczeństwo jest niepewne.

Wziął rzeczywiście swój

olbrzymi katil elfil i róg z

prochem. „Ojciec śmiechu” dowiódł, że jest tego samego zdania, co jego kolega, bo powiedział:

- Moja harbi (włócznia) złamała się niestety na brzuchu lwa, ale będę się bronił rękami i nogami. Ci ojcowie i synowie rozboju nie dostaną ani mego życia, ani osła, ani towarów. Zadławię ich jednego po drugim. Ja znam Homrów. Mają słowa Koranu na ustach, nie zaniedbują abriku (ablucji), ani przepisanych salawat (modlitw), ale to są złodzieje, a zdrada jest ich zwyczajem. Niechaj Allah zamknie im niebo na sto rygli! Ilekroć się słyszy o gum, to zawsze składa się ona z samych Arab el Homr.

- W takim razie gum, która się znajduje w pobliżu, stanowią pewnie Homrowie - zauważył Szwarc.

- Co? Jak? - zapytał Słowak. -

Gum blisko?

- Nie wiem na pewno, ale przypuszczam.

Podzielił się z nimi swymi spostrzeżeniami i podejrzeniami. Słowa jego wywołały rozdrażnienie, które stłumiono tylko ze względu na siedzących blisko Arabów, by ci niczego się nie domyślili. Dżelabowie zapanowali nad sobą i w dalszym ciągu cicho prowadzonej rozmowy zachowali się zupełnie spokojnie.

- Skoro tak, panie, to i ja sądzę, że ludzie, za którymi leciały ptaki, należą do gum - rzekł Słowak. - Musimy się przygotować na napad. Czy nie byłoby najlepiej wystrzelać natychmiast twoich Homrów?

- Nie mamy jeszcze przeciw nim dowodu, a nawet gdybyśmy mieli, byłbym temu przeciwny. Z przykrością zabijam człowieka nawet wtedy, gdy jest to nieuniknione.

- W takim razie opuśćmy w tej chwili to niebezpieczne miejsce!

- I tego nie radzę. Tu wiemy

całkiem dobrze, co nas czeka. Te skały kryją nas doskonale, podobnie i zarośla. Jeśli zaś stąd wyruszymy, to gum pójdzie pewnie za nami i uderzy na nas na wolnej równinie. Nie wiemy, ilu ludzi gum liczy. Nas jest dziewięciu. Nawet gdyby ich nie było więcej i gdybyśmy odparli atak zwycięsko, opłacilibyśmy to zabitymi i rannymi. W każdym razie należy się spodziewać, że Homrowie idą ręka w rękę z rozbójnikami, a to pogarsza całą sprawę. Tu mamy ich przed sobą i możemy ich pilnować. Radzę więc zostać tutaj.

- Ależ nie wiemy, kiedy na nas te draby uderzą, a nie możemy tu siedzieć ciągle ze strzelbami gotowymi do strzału!

- To nie będzie potrzebne, jeśli poczynimy konieczne przygotowania. Najpierw musimy przytłumić ogień, bo nas oślepia. Kto siedzi przy ogniu, nie widzi dobrze, co się dzieje po drugiej stronie w ciemności. Gdy tutaj będzie ciemno, także Homrowie nie zobaczą co my robimy. Niech im się zdaje, że kładziemy się teraz na spoczynek. Gdy ogień zgaśnie, pójdziemy stąd i usadowimy się pod skałą. Tak będziemy siedzieli za wielbłądami i pakunkami, osłonięci w dodatku zaroślami. Tymczasem ja zbadam, gdzie gum się znajduje.

- Jak zbadasz?

- Pójdę jej poszukać. Przyszła tak, jak my z zachodu i zapewne znajduje się w tej stronie.

- Narażasz się na wielkie niebezpieczeństwo!

- Wcale nie.

- O tak, panie! Zobaczą cię i zamordują!

- Nie zobaczą mnie. Nie pójdę prosto, lecz poczołgam się przy ziemi.

- Mimo to zauważą cię, bo zdradzi cię jasna barwa haika (burnusu, płaszcza).

- Zdejmę go przedtem, a barwy

bantalun i kutran (spodni i bluzy), które noszę pod spodem, są ciemniejsze, podobne do ziemi, trudno więc będzie mnie zauważyć.

- Spostrzegą cię mimo to.

Gwiazdy świecą jasno, a któryż człowiek potrafi pełzać jak wąż po ziemi?

- Wielu to umie; ja także musiałem się nauczyć. W Jeni dunja (Ameryce) przebywałem przez długi czas wśród słynnych myśliwych i ciągle musiałem mieć się na baczności przed dzikimi Indianami. Od jednego z myśliwych, który nazywał się Old Shatterhand, po arabsku Abu Jadd ed darb, nauczyłem się tak skradać, że ten, którego chcę podejść, wcale mnie nie spostrzeże. Tym ludziom zawdzięczam także dzisiejsze zwycięstwo nad lwami. W Jeni dunja zbierałem rozmaite rośliny i zwierzęta, a od tych myśliwych nauczyłem się walki z dzikimi ludźmi. Jestem pewien, że Homrów znajdę, a nawet podsłucham, a oni nie zobaczą mnie, ani nie usłyszą.

- Ale wielbłądy zwietrzą cię i zdradzą. Czy rzeczywiście postanowiłeś narazić się na to niebezpieczeństwo?

- Tak.

- To dam ci środek, który powstrzyma wielbłądy od niepokoju. One wąchają to chętnie. Mam to między artykułami, którymi handluję. Skoro zbliżysz się do zwierząt, skropisz nim ubranie. Jest to mil ennuszadir (salmiak), który się przyrządza z gir i moje (wapna i wody).

Poszedł do swego osła, gdzie leżały jego pakunki, i przyniósł małą flaszkę salmiaku. Szwarc włożył ją do kieszeni.

Dżelabowie z obawy pochowali

się przed lwem, bo mieli o nim

zabobonne wyobrażenia, ale gum

przestraszyła ich tylko

chwilowo. Chcieli wprawdzie

uciekać, ale poznawszy, że lepiej zostać, byli gotowi do obrony. Mieli do czynienia z ludźmi, a nie z potężnym zwierzęciem, w którym, wedle ich mniemania, mieszka duch zmarłego człowieka.

Pokładli się i ponakrywali kocami, aby udać że śpią. Wkrótce zgasł ogień i ciemność otuliła tę część obozu, gdy tymczasem Homrowie podsycali gorliwie swój ogień, dzięki czemu było widać, co robią.

Teraz Szwarc zrzucił haik i oddalił się niedostrzeżony przez Homrów. Obie strzelby zostawił na miejscu, żeby mu nie przeszkadzały.

Homrowie znajdowali się po stronie południowej, on zaś poszedł północną, gdzie, jak wspomniano, dokoła skały nie było zarośli. Tam się zatrzymał i zaczął nadsłuchiwać.

Wytężał oczy i uszy, ale nie zobaczył ani nie usłyszał niczego. Puścił się więc z wolna dalej w kierunku wschodnim.

Piaszczysty grunt przytłumiał odgłos jego kroków. Krocząc naprzód powoli i ostrożnie, posuwał się coraz dalej, lecz niczego nie zauważył. Po upływie dziesięciu minut pomyślał już, że obrał fałszywy kierunek, chociaż trzymał się ciągle tropu swego i towarzyszy, na którym należało spodziewać się gum.

Wtem doleciał do jego uszu

cichy brzęk, jakby ktoś dotknął

bronią ziemi. Dźwięk ten

pochodził właśnie z tej strony,

w którą się zwrócił. Podwoił

więc ostrożność i zwolnił

kroku. Wkrótce potem wynurzyły

się przed nim jakieś szare

cienie, siedzące bez ruchu na

ziemi. Równocześnie owionęły go

znane wyziewy wielbłądów. Miał

przed sobą gum, a należący do

niej ludzie odziani byli w

używane tu szare burnusy. Na ich

widok położył się na ziemi i

zaczął się czołgać.

Ponieważ członkowie gum musieli zwracać uwagę na stronę, z której przybywał, przeto zatoczył łuk na prawo, aby podejść ich od północy. Pomimo jasnego światła gwiazd niepodobna było odróżnić go od gruntu. Jasna jego twarz mogła go zdradzić, dlatego wydobył czerwoną chustkę do nosa i przewiązał nią sobie twarz aż po oczy, a fez, który miał pod kapturem, naciągnął na czoło.

Przysunąwszy się bliżej, zobaczył wielbłądy, leżące w odstępach, a nie razem koło siebie. Mógł już policzyć osoby. Dwunastu Arabów siedziało w małym kole, przed którym leżały dwa wielbłądy.

Było mu to bardzo na rękę, gdyż mógł się zakraść zupełnie blisko i posłuchać, o czym mówią.

Posuwał się naprzód bardzo powoli, niemal cal za calem. Lekki wiatr wiał w jego stronę, dzięki czemu nie zauważyły go dotychczas zwierzęta. Nadszedł czas wypróbowania środka dżelaba. Szwarc otworzył flaszeczkę i pokropił się salmiakiem.

Wiadomo, że wyziewy wielbłąda zawierają amonium i że z jego kału i moczu robi się salmiak. Toteż Szwarc uważał pewne upodobanie wielbłądów do tego zapachu za możliwe. Natychmiast też przekonał się, że tak jest rzeczywiście. Zaledwie bowiem schował flaszeczkę, oba wielbłądy zwróciły ku niemu głowy i rozdęły szeroko wycięte nozdrza, ale bez śladu niepokoju. Wciągały tę woń z widocznym zadowoleniem.

Uspokojony tym podpełzł bliżej

i wkrótce ukrył się za wysokimi

grzbietami zwierząt. Przysunął

się do jednego wielbłąda,

przycisnął się do niego i zaczął

go lekko skrobać. Zwierzę

chrząkało cicho, jakby odczuwało

przyjemność.

Grupa mężczyzn nie była od zwierząt dalej niż o trzy kroki. Nie mówili wprawdzie głośno, ale na tyle wyraźnie, że Szwarc mógł rozumieć większą część słów, a reszty domyślić się.

Szczególnie uderzyła go jedna długa i nadzwyczaj wychudła postać, przewyższająca wszystkie inne. Korpus jej w postawie siedzącej miał prawie cztery stopy wysokości. Długość tego człowieka w postawie stojącej musiała znacznie przekraczać trzy łokcie. Siedział trochę na uboczu, jakby chciał przez to zaznaczyć swoją wyższą rangę. Głos jego brzmiał pusto jakby z grobu, kiedy mówił:

- Nie ma potrzeby się przekonywać, wszak widzieliśmy ślady. To były same osły, osiem sztuk, a kto jeździ na osłach? Tylko dżelabowie. Ci kramarze zazwyczaj tchórzą, płonne więc są nasze obawy. Gdybyśmy wysłali jednego z nas na zbadanie, czy oni także znajdują się przy źródle, mogliby go przypadkiem zobaczyć, a wtedy bylibyśmy zdradzeni. Ci dżelabowie są tam z pewnością, a to jest nam na rękę, bo oprócz tamtego łupu dostaniemy ich towary i zwierzęta.

- Czy kramarzy mamy także pozabijać? - spytał jeden z nich.

- Tak.

- Trochę mi ich żal. To ludzie pożyteczni i wyznawcy Proroka, a ten cudzoziemiec, to giaur, którego duszę niech diabeł pożre!

- Czy słońce ci mózg wypaliło, że mówisz o litości? Czy mamy zrobić tak nierozważny krok, aby zostawić przy życiu ośmiu świadków? Obcy jest pod opieką unsula (konsula), który, dowiedziawszy się o jego śmierci, tak długo krzyczałby o zemstę, ażby nas połapano i zabito.

- Nie powiedzielibyśmy dżelabom, kim jesteśmy!

- I tego twój rozum nie pojmuje. A co będzie, jeśli między nimi znajdzie się jeden, który nas zna?

- Tego jednego moglibyśmy uśmiercić.

- Musimy właśnie zabić ich wszystkich, bo mnie poznaliby, chociażby mnie przedtem nie znali. Allah był rozrzutniejszy niż zwykle, dając ciało mej duszy, za co mu wdzięczny nie jestem, bo to przeważnie bardzo przykro mieć postać, wpadającą w oko każdemu. Wiedzą, że jestem handlarzem niewolników. To już wystarczy, odkąd Frankowie (oby ich potępienie spotkało), dokonali tego w Chartumie, że zakazano handlować niewolnikami. Teraz siedzi nawet w Faszodzie mudir (naczelnik okręgu), który nie przepuściłby żadnego okrętu z niewolnikami. Dlatego musimy wyładowywać i wlec się uciążliwą drogą lądową. Ten mudir zwrócił na mnie oko ze szczególną uwagą. Jeśli wpadnę mu w ręce, a znajdzie przy mnie jednego niewolnika, będę zgubiony. Gdyby się jeszcze dowiedział, że, ilekroć Allah nadarzy sposobność, przemieniam moich ludzi na gum, zbliżyłby się koniec moich dni. Tych ośmiu dżelabów, spostrzegłszy mnie, wiedziałoby od razu, że jestem Abu el Mot (Ojciec śmierci) i zdradziliby to jutro przed mudirem. On wie, w których okolicach poluję na niewolników, i zna mniej więcej porę, w której muszę przechodzić z transportem przez jego terytorium, czatowałby więc na mnie z podwójną troskliwością. Jeśli już teraz trudno mi się wymknąć, to potem byłoby to niemożliwe. Nie, dżelabowie muszą zginąć! Jeśli masz litość nad nimi, to możesz wrócić i jeść durrę murzyńską (jagły).

Nie potrzebuję człowieka,

którego serce jest z wełny, a nie z żelaza.

Dobył przy tym noża i zaczął nim się bawić w tak wiele mówiący sposób, że oponent spostrzegł, iż nie zaszedłby daleko, gdyby posłuchał tego wezwania. Toteż by uspokoić dowódcę, odpowiedział:

- Czy widziałeś mnie kiedy płaczącego, gdy mój nóż, albo kula ugodziła człowieka? Czy stałem się już babą przez to, że raz przyszła mi myśl łagodna? Będę pierwszym z was, który utopi nóż w piersiach jednego z dżelabów.

- Ja też spodziewam się, że rozproszysz wątpliwości, do których dałeś mi powód. Łowca niewolników musi mordować bez mrugnięcia oka. Jeśli tego nie umie, niewart nic w tym interesie. Jutro rano sępy będą siedziały na szkieletach dziewięciu ludzi i tak się najedzą, że nie będą mogły odlecieć, my zaś zawieziemy łupy do Kaki i będziemy się radowali.

- Do Kaki? Trzeba więc będzie udać się na północny wschód ku Nilowi, czyli z powrotem. Czemu nie pojedziemy do Faszody?

- To istotnie bliższy i lepszy rynek handlowy, mogę też tam śmiało się pokazać, jeśli nie mam z sobą niewolników. Ale tam nie znalazłbym kupca na rzeczy, które zabierzemy giaurowi. W Kace natomiast mam agenta, który te zbiory zawiezie chętnie do Chartumu, aby je tam dla mnie spieniężyć.

- A tam nie nabiorą podejrzenia?

- Agent będzie dość sprytny i opowie ludziom bajkę, w którą uwierzą. Tam są osoby, znające wartość takich rzeczy i dadzą dobrą cenę. Inną drogą nie możemy ich sprzedać. Że te rzeczy przedstawiają wartość, o tym można wnosić stąd, że chrześcijanin opuścił swoją ojczyznę i naraża się na tak

wielkie niebezpieczeństwa, aby tylko zgromadzić jak najwięcej tych roślin i zwierząt. Niedługo będziemy mieli drugi taki połów. Ostatni posłaniec z seribah (warownej osady łowców niewolników) Omm et Timsa (Matka krokodyla) doniósł mi, że zjawili się tam dwaj biali, stary i młody, którzy zbierają zioła i wkładają między kartki papieru, a chrząszcze, węże i inne plugastwo chowają do flaszeczek. Obaj mają przy sobie czarnych służących, dużo broni i towarów zamiennych, oraz wielkie i ciężkie toboły materii, która, jak wiecie zastępuje tam pieniądze. Ci Europejczycy wciskają się z wielkim zuchwalstwem na terytorium, z którego my łowimy niewolników. Na to nie możemy pozwolić. Skoro tylko wrócimy, wyślemy ich do piekła, a rzeczy ich zabierzemy sobie. Ci ludzie wierzą w Iza ben Marriam (Jezus, syn Marii), który uczył, że nie powinni istnieć niewolnicy, ponieważ czarni są także dziećmi Allaha. Jeśli ich nie zabijemy, rozszerzy się ta nauka i zniszczy cały nasz handel. Nie mogę znieść chrześcijan na moim terytorium, a jeszcze bardziej chrześcijańskich kapłanów, którzy buntują czarnych przeciwko nam, przynosząc im głupią naukę. Dlatego ci dwaj zginą jak ten giaur, który teraz obozuje nad źródłem.

- Czy sądzisz, że nie będzie się bronił?

- Nie będzie miał na to czasu.

Nasz napad odbędzie się tak szybko, że on nie zdoła nawet sięgnąć po broń. Jeśli szech przyjdzie do nas, jak się umówił, to dowiemy się od niego, gdzie śpią giaur i handlarze.

Zakradniemy się do nich i

zabijemy ich może nawet we śnie

tak, że znajdą się w piekle,

zanim się obudzą. Może strzelb

wcale nie nabili po wystrzałach,

które dali dla odstraszenia lwów.

- Allah l' Allah! Co za niebezpieczeństwo nam groziło! Jak łatwo mógł do nas przyjść niszczyciel trzód!

- Nie. On ma mieszkanie swe na wschód od źródła i tam powrócił. Gdyby się włóczył blisko nas, zdradziłyby go wielbłądy. Przedtem były niespokojne, ale po strzałach nie okazywały już trwogi. „Ojciec grubej głowy” musiał więc odejść. Teraz już nie mówmy, lecz uważajmy! Szech mógłby nadejść przed czasem, w którym go się spodziewamy, musimy więc starać się, żeby nas nie ominął.

Z tych słów Szwarc wywnioskował, że rozmowa skończona, wobec tego uznał za stosowne cofnąć się i poczołgał się z powrotem równie ostrożnie, jak tam przybył. W oddaleniu, z którego nie można go było widzieć, podniósł się z ziemi, gdyż dalej mógł śmiało iść wyprostowany. Dopiero, gdy doszedł do skały, musiał znów zachować się ostrożniej, by Homrowie nie zauważyli, że go nie było.

Dostał się szczęśliwie i niepostrzeżenie na swoje miejsce. Dżelabowie niepokoili się już o niego, ponieważ nieobecność jego trwała dość długo. On opowiedział im, co usłyszał i zapytał, czy znają Abu el Mota. Wszyscy go znali, choć nigdy nie widzieli. Słyszeli, że to najgorliwszy i najokrutniejszy łapacz niewolników, ale nie wiedzieli, gdzie ma swoje rejony.

- Zdaje się, że przedsiębierze swoje wyprawy z seriby, która nazywa się Omm et Timsaj - rzekł Szwarc. - Czy ją znacie?

- Nie - odparł „Ojciec jedenastu włosów”. - Znam wszystkie seriby aż po tamtą stronę kraju Dinka, ale tej nazwy nie słyszałem jeszcze nigdy. To zresztą dla nas na

razie obojętne. Musimy myśleć o obronie i zastanowić się, jak ją urządzić.

- Nie ma nad czym się namyślać. Główna rzecz w tym, że nieprzyjaciel nie może nas zaskoczyć, bo wiemy, gdzie się znajduje.

- Ale nie wiemy, kiedy nadejdzie.

- Owszem. Szech ma pójść do rozbójników. Z tego wynika, że od dawna już ułożył napad z Abu el Motem. Po tamtej stronie jest jasno, będziemy więc widzieli dokładnie, kiedy się oddali. On powie zbójom, gdzie i jak leżymy, a potem nadejdą oni.

- Czy wystrzelamy ich wszystkich?

- Nie. Jest ich dwunastu, a nas tylko dziewięciu, ale ponieważ my ich zaskoczymy, a nie oni nas, to będziemy mieli nad nimi przewagę. Nie zostaniemy oczywiście tu, lecz zaczekamy tam, gdzie się zaczynają zarośla, w których będziemy mogli się schować. Gdy do nas dojdą, wyskoczymy i każdy powali jednego na ziemię. Tęgi cios w głowę wystarczy, ale trzeba tak bić, żeby zaraz upadli. Z trzema pozostałymi damy sobie radę z łatwością. Jeśli zechcą uciekać, to puścimy ich wolno, ale gdyby zaczęli się bronić, nie będziemy ich oszczędzali. Pierwsi prawdopodobnie będą żyli, tych więc zwiążemy, zabierzemy z sobą i oddamy w Faszodzie mudirowi.

- Co się stanie z Homrami?

- To będzie zależało od ich zachowania się. Przypuszczam, że nie wezmą bezpośrednio udziału w napadzie i pozostawią to zbójom, którzy, jak wywnioskowałem z narzecza, którym mówili, są zresztą także Homrami. Moi towarzysze będą pewnie czekali przy ognisku, dopóki nie będziemy pozabijani. Podczas walki nie wchodzą więc na razie w rachubę. Główna rzecz w tym,

żeby każdy z nas dobrze ugodził jednego zbója.

- Ja sprawię się dobrze.

Odwrócę moją słoniówkę i tak obrobię tego draba, jak przedtem żonę lwa.

- A ja - rzekł hadżi Ali - mam połowę drzewca mojej włóczni. Tą pałką mogę jeszcze walić. Niech się Allah zmiłuje nad tym, kto nią w głowę dostanie!

Podobnie oświadczyli i inni. Zgodzili się z tym, że nie należy zabijać nieprzyjaciół i myśleli o zadowoleniu, z jakim jutro wjadą do Faszody z więźniami. Kto nie miał broni, nadającej się do uderzenia, wyszukał sobie coś odpowiedniego w bagażach.

Homrowie byli przekonani, że Szwarc i dżelabowie śpią, bo ci rozmawiali po cichu. Gdyby nawet padło jakieś głośniejsze słowo nie usłyszeliby go, ponieważ wielbłądy i osły nie były jeszcze zupełnie spokojne, bo trupy lwów znajdowały się w pobliżu. Wielbłądy parskały trwożnie, ale musiały leżeć, bo miały związane nogi. Stan oczekiwania panował przez jakiś czas, wreszcie po drugiej stronie wstał szech.

- Teraz idzie! - szepnął Ali.

- Nie - odparł Słowak równie cicho. - Zbliży się pod pozorem troski o wielbłądy najpierw tu, aby zobaczyć, czy rzeczywiście śpimy.

Istotnie szech nadszedł powoli, przystąpił do wielbłądów, jakby chciał popatrzeć na nie z bliska i zatrzymał się na chwilę, nadsłuchując w stronę, gdzie leżeli dżelabowie. Gdy jeden z nich się poruszył, szech zwrócony do nich rzekł:

- Dzimal (wielbłądy) boją się jeszcze. Może byśmy usunęli stąd trupa lwa i jego sułtany?

Zapytał o to oczywiście tylko

po to, by się dowiedzieć, czy

handlarze mocno śpią. Gdy nie

otrzymał żadnej odpowiedzi,

podszedł jeszcze bliżej i pochylił się nad nimi. By się całkiem upewnić, dotknął ręki Szwarca. Gdy i ta próba wypadła pomyślnie, był pewny swego i posunął się dalej poza skałę.

Szwarc podniósł się po chwili, poczołgał się za nim i zobaczył, jak poszedł w kierunku zachodnim i wkrótce zniknął. Wróciwszy do dżelabów, wezwał ich Szwarc:

- Teraz czas. Chodźcie ze mną, ale jak najciszej, żeby Homrowie nie usłyszeli!

Zaprowadził ich tam, gdzie kończyły się zarośla, przewidując, że napastnicy będą tamtędy przechodzić. Każdy z dżelabów ukrył się za krzakiem.

Czekali z pół godziny, a może nawet dłużej, wreszcie usłyszeli ciche kroki i zobaczyli postaci, nadchodzące powoli jedna za drugą. Gdy zbliżyły się tak, że można było rozróżnić poszczególne osoby, zobaczył Szwarc szecha na czele, jako przewodnika. Długa i wąska postać Abu el Mota chwiała się na różne strony na końcu orszaku. Pod skałą stanęli. Gdyby koło zarośli było tak jasno jak poza cieniem, rzuconym przez skałę, z pewnością zobaczyliby w krzakach dżelabów, bo krzaki nie były ani dość gęste, ani dość szerokie, aby zasłonić człowieka zupełnie.

Do Szwarca, który był najbliżej opuszczonego obozu, nieprzyjaciele jeszcze nie doszli. Słowak zaś, siedzący na przeciwległym końcu, miał ich już wprost przed sobą, dlatego usłyszał słowa szecha:

- Przyprowadziłem was na właściwe miejsce. Zaraz za rogiem skały, na prawo, wszyscy leżą w głębokim śnie. Wrócę teraz do swoich ludzi i powiem im, że nadeszła ostateczna chwila.

Oddalił się, cofnąwszy się o

kilka kroków, po czym znikł za

zachodnim załomem skały.

- Teraz naprzód! - odezwał się grobowy głos Abu el Mota. - Oby Allah dał nożom waszym pewne uderzenie!

Szwarc chciał oczywiście czekać, dopóki do niego nie dojdą, lecz Słowaka porwała taka żądza walki, że uprzedził korzystną chwilę.

- Prędzej na nich! - krzyknął, zrywając się. Odwróciwszy strzelbę, zamachnął się i najbliższego tak uderzył kolbą, że ten padł natychmiast na ziemię.

Inni wyskoczyli także. Szwarc, jako najbardziej oddalony, musiał ubiec z osiem do dziesięciu kroków, ażeby się dostać do jednego z napastników. Upatrzył sobie Abu el Mota, ale teraz nie mógł wykonać tego zamiaru.

Rozbójnicy przestraszyli się tak bardzo, że w pierwszej chwili nie zdołali ruszyć się z miejsca. Byliby od razu wpadli w ręce dżelabom, gdyby zbyt gorączkowy Słowak zaczekał jeszcze ze dwie lub trzy minuty. Wskutek jego pośpiechu jednak mieli czas nieco ochłonąć, choć nie na tyle, żeby pochwycić za broń. Kilku z nich otrzymało przeznaczone dla nich ciosy, innym udało się je odparować.

Szwarc przebył w biegu wymienioną przestrzeń i powalił kolbą jednego Araba, a zaraz potem drugiego. Teraz zabrzmiały głośne przekleństwa.

- Co za diabli? - krzyknął Abu el Mot. - Dalej na nich!

- Ratujcie się - wrzasnął drugi. - Szech nas zdradził!

Szwarc chciał właśnie powalić

trzeciego, aby potem dostać się

do dowódcy, a równocześnie

„Ojciec śmiechu” zamierzył się

na innego, przemykającego obok

Szwarca. Rzucił się za nim w

nadziei, że go jeszcze

dosięgnie, ale w tej chwili

pchnął go inny zbieg i Ali

uderzył Szwarca swoim drzewcem tak silnie w ucho i skroń, że ten ugodzony zachwiał się i padł prawie bez przytomności.

- Allah! - krzyknął przerażony hadżi. - Czy zamordowałem cię, effendi?

- Prawie! - odrzekł uderzony podnosząc się z trudem. - Niech uciekają! Nie możemy ruszyć się stąd z powodu Homrów!

Iskry latały mu przed oczyma, ale mimo to widział uciekających zbójów. Wymierzył do nich ze strzelby i posłał za nimi dwie kule. Potem nie mógł już utrzymać się na nogach. W uszach szumiało mu jak w wodospadzie. Oparł się o skałę i zamknął oczy.

Nikt z dżelabów nie ścigał zbiegłych, tylko Słowak, usłyszawszy strzały, zawołał:

- To dobrze! Kulami w nich!

Podniósł swój ciężki katil elfil i wycelował do jednego ze zbiegów. Huknął strzał, a człowiek upadł na ziemię.

Dżelabowie stali obok Szwarca biadając głośno.

- Co się stało? - zapytał

Słowak.

- Zabiłem effendiego! - lamentował „Ojciec śmiechu”, robiąc z rozpaczy najweselsze w świecie miny.

- Czy oszalałeś?

- Nie. Ktoś mnie trącił.

- Głupcze! Te narody i miasta, które ci siedzą w czaszce, zasłoniły ci wzrok, że nie widziałeś, gdzie bijesz. Effendi, effendi, czy żyjesz jeszcze?

- Żyję - odrzekł Szwarc, otrząsając się z omdlenia i podnosząc strzelbę, którą upuścił na ziemię.

- Dzięki Allahowi! Tego „Ojca tylnej połowy lwicy” poraziła ślepota. Musimy...

- Cicho! - rozkazał Szwarc. -

Widzę tu leżących czterech członków gum. Jest ich mniej niż się spodziewałem. Zwiążcie ich! Zapewne są tylko ogłuszeni.

Podszedł do rogu skały, skąd mógł zobaczyć ogień. Tam stali Homrowie, nie wiedząc, co mają począć. Szwarc pomyślał sobie, że zostaną tam, dopóki z którejś strony nie otrzymają wyjaśnienia. Toteż zwróciwszy się do dżelabów, rzekł:

- Zostańcie tutaj! Może zdobędę jednego lub więcej wielbłądów.

Popędził w kierunku, w którym uciekali Arabowie, bo wiedział, że tam obozowali. Ponieważ wielbłądy ich były spętane, a te zwierzęta trudno zmusić do tego, żeby się podniosły z ziemi, przeto spodziewał się, że zbiegowie z konieczności dłużej tam zabawią, jakkolwiek z pewnością domyślali się, że będą ścigani.

Jedną strzelbę miał Szwarc przewieszoną przez plecy, a drugą nabił w biegu. W przelocie minął miejsce, na którym leżał zbój, powalony kulą Słowaka.

Przedtem, kiedy musiał być ostrożny, potrzebował kwadransu na przebycie drogi do gum, teraz po niespełna dwóch minutach znalazł się całkiem blisko i zobaczył grupę ludzi, męczących się z wielbłądami. Stanąwszy wystrzelił do nich dwa razy. Każdy Arab rozpętał przede wszystkim swego wielbłąda, a potem mieli to samo zrobić z pozostałymi pięcioma, kiedy nagle huknęły strzały, z których jeden zranił jednego Araba.

- Precz! - krzyknął Abu el

Mot, który znajdował się wśród zbiegłych. - Zostawcie te bestie, bo ci szejatin ścigają nas!

Gdy Szwarc wypalił jeszcze dwa razy z drugiej strzelby, gum, zmniejszona o pięciu ludzi i tyleż zwierząt umknęła w nocne ciemności.

Szwarc zbliżył się ostrożnie

do wielbłądów, bo za nimi łatwo

mógł się ukryć któryś z

nieprzyjaciół, lecz przekonał

się wkrótce, że tak nie było. Pięć siodeł i worki z daktylami leżały na ziemi.

Ponieważ było wykluczone, by gum powróciła, Szwarc zostawił zwierzęta na miejscu i pospieszył z powrotem pod skałę.

Dżelabowie stali przy skrępowanych, którzy nie ruszali się jeszcze.

- Czy są jeszcze jakieś sznury, albo rzemienie? - zapytał Szwarc.

- Pod dostatkiem, panie - odrzekł Słowak. - Dżelabowie noszą je zawsze w kieszeni.

- To zwiążemy także Homrów.

- Jeśli na to pozwolą.

- Spróbujemy.

Podszedł znów do rogu skały.

Homrowie jeszcze czekali. Słyszeli strzały i krzyki, domyślili się więc, że napad nie udał się tak, jak sobie tego życzyli, lecz nie znali obecnego stanu sprawy. Nie ulegało tylko wątpliwości, że Szwarc i dżelabowie nie spali, lecz się bronili. Ale kto zwyciężył? Rozum nakazywał Homrom trzymać się z dala i czekać wyjaśnienia sytuacji.

Nie mogli wprawdzie widzieć drugiego obozu, gdzie ogień się już nie palił, lecz mimo to całą swą uwagę zwrócili w tę stronę. Wtem ujrzeli znienawidzonego Szwarca, który zbliżał się do nich bez strzelb w zamiarze pojmania przede wszystkim szecha.

- Czy słyszeliście strzały? - pytał pośpiesznie.

- Tak - odrzekł szech. - Co się tam stało?

- Czy ja wiem? Huk strzałów i krzyki zbudziły mnie. Gdy otworzyłem oczy, zauważyłem brak dżelabów. Poszedłem ich szukać i usłyszałem strzały na wschód od tego miejsca. Wyście nie spali, więc zapewne lepiej ode mnie wiecie, co się stało.

- Nic nie wiemy, zgoła nic, effendi! Myśleliśmy, że strzały pochodziły z waszych strzelb,

wskutek ponownego ukazania się lwa.

- W takim razie pożarł chyba dżelabów, bo zniknęli z obozu. Nie, ja myślę, że stało się coś innego. Chodź, zobacz ze mną!

- Zaraz idę.

Widok żywego Szwarca nie odpowiadał życzeniom szecha, który nie mógł sobie wyjaśnić, dlaczego dżelabowie zniknęli, a gum nie przyszła. Z ochotą więc posłuchał wezwania, bo chciał rozwiązać te dwie zagadki.

Obaj udali się do przeciwległego rogu skały i obeszli go. Zobaczywszy niespodzianie dżelabów, rzucił szech nieostrożne pytanie:

- Oto dżelabowie są, ale gdzie jest gum?

- Gum? - odrzekł Szwarc. -

Przyznajesz więc, że wiesz o niej? Nie uważałem cię za tak otwartego!

Szech zmieszał się i zaczął bełkotać:

- Gum... effendi... gum... jest... ja... chciałem...

- Dobrze! Zwiążcie go! - rozkazał Szwarc.

Dając ten rozkaz, sam pochwycił go oburącz za szyję i ścisnął mu krtań tak mocno, że Homr nie mógł wydobyć z siebie głosu. Założono mu natychmiast rzemienie na ręce i nogi i położono na ziemi.

Teraz Szwarc zawołał do Homrów, czekających niecierpliwie przy ognisku:

- Niech tu przyjdzie zaraz do szecha Suef el Abalik!

Znał imiona wszystkich Homrów i był pewien, że Suef posłucha wezwania. Żeby szech nie mógł go ostrzec, ukląkł obok niego Słowak, przyłożył mu koniec noża do piersi i zagroził:

- Piśnij tylko, a przebiję cię!

Szech odważył się zaledwie oddychać, nie tyle może wskutek groźby, ile ze strachu z powodu tego niespodziewanego obejścia się z nim.

Gdy przyszedł Suef, chwycił go zaraz Szwarc za gardło, a inni powalili na ziemię i związali. Ten sam los spotkał trzeciego Homra, przywołanego przez Szwarca.

Przy ognisku zostało jeszcze tylko trzech Arabów, których pokonać nie było trudno. Dwaj dżelabowie zostali przy więźniach, a sześciu udało się ze Szwarcem do ogniska i pochwycili resztę Homrów. Tak ich to zaskoczyło, że prawie nie próbowali stawiać oporu, rzucili tylko parę gniewnych pytań. Po krótkim szamotaniu się już mieli pęta dokoła rąk i nóg. Zostawiono ich przy ognisku, po czym przyniesiono tam także pierwszych trzech i ludzi z gum. Ci ostatni żyli, ale udawali ogłuszenie. Widać było, jak otwierali chwilami oczy, by się przypatrzeć ludziom, którym dostali się w ręce.

Następnie Szwarc posłał trzech dżelabów po rannego, czy zabitego, którego dosięgła kula Słowaka. Gdy go przynieśli, okazało się, że rana była ciężka. Kula zgruchotała mu kość w prawym udzie. Szwarc zabrał się do opatrzenia mu nogi.

Podczas tego wszystkiego nie mówiono nic nad potrzebę. Pojmani woleli nie odzywać się, zwłaszcza że szech zachowywał milczenie.

Oddawszy obóz pod opiekę kilku ludzi, Szwarc udał się z czterema handlarzami do obozu rozbójników po wielbłądy i zostawione przedmioty. Gdy to wszystko znalazło się w obozie Szwarca, postawiono jednego z dżelabów na straży, na wypadek gdyby Abu el Mot nie oddalił się zbyt daleko i próbował uwolnienia pojmanych towarzyszy.

Gdy zwycięzcy usiedli dokoła zwyciężonych, wydało się szechowi, że nadszedł czas zażądania wyjaśnień.

- Tylko Allah jest niezbadany

- rzekł - i nikt ze śmiertelnych nie śmie go pytać, ale od was chciałbym się dowiedzieć, dlaczego napadliście na mnie i na moich towarzyszy i związaliście nas!

- Ty wiesz to równie dobrze, jak my - odrzekł Szwarc.

- Nic nie wiem, zupełnie nic!

- Was spotkała o wiele mniejsza przykrość, niż nam była przeznaczona. Nas miano pozabijać, a my was tylko napadliśmy i skrępowaliśmy.

- Kto was chciał zabić?

- Gum, o której sam mówiłeś.

- Nic mi o niej nie wiadomo!

- Nie kłam! Śmierć moja była już dawno postanowiona. Po co byłeś w naszym obozie i poruszyłeś mnie za ramię, by się przekonać, czy śpię? Na co potem chodziłeś do gum i sprowadziłeś tu rozbójników?

- Allah akbar, Bóg jest wielki!

Na taką tylko odpowiedź zdobył się szech, bo czuł, że można mu dowieść jego zbrodniczych zamiarów. Mimo to próbował wszystkiemu zaprzeczyć i krzyknął:

- Kto mnie oczernił? Byliśmy twoimi obrońcami i oczekujemy od ciebie wdzięczności, a ty kazałeś nas związać i źle o nas mówisz. Jesteśmy wolni Beni Arab. Kto dał wam nad nami władzę, kto ustanowił ciebie sędzią? Żądam, żebyś nas bezzwłocznie uwolnił!

- Nie mogę tego zrobić właśnie dlatego, że nie jestem twoim sędzią. Los twój nie jest w naszym ręku, lecz zależy od mudira z Faszody, któremu wydamy was jutro, a raczej dzisiaj.

- Allah kehrim, Bóg jest łaskaw. Mudir jest naszym wrogiem! - rzekł szech z przestrachem.

- Ma widocznie słuszny powód, bo jest wrogiem wszystkich niesprawiedliwych. Jego ręki nie ujdziesz, gdybyś nawet odmówił świętą Fathę i surę Jesin. Nie

próbujcie się usprawiedliwiać! To nie przydałoby wam się na nic. Ani prośby, ani groźby nie powstrzymają mnie od wydania was mudirowi. On wysłucha naszego oskarżenia i waszej obrony i wyda wyrok.

- Pamiętajcie, że ściągniecie za to na siebie zemstę całego plemienia Homrów!

- Gardzę plemieniem, którego szech chowa się tchórzliwie, gdy lew zaryczy!

- To lękaj się przynajmniej potężnego Abu el Mota!

- Dlaczego miałbym się go bać, skoro uciekł przede mną i ze strachu zapomniał nawet zabrać wielbłądy.

Szech starał się jeszcze przez pewien czas nakłonić Szwarca do wypuszczenia pojmanych, a kiedy to nie poskutkowało, odwrócił się z wściekłym przekleństwem. Inni, widząc stanowczość Szwarca, poddali się w milczeniu swemu losowi, choć w duchu złorzeczyli mu nie mniej od szecha. Przypuszczali prawdopodobnie, że Abu el Mot wyswobodzi ich jeszcze z niewoli.

Nadzieja ta była widocznie usprawiedliwiona, bo człowiek, stojący na straży, przyszedł niebawem i doniósł, że widział hienę, która jednak może była człowiekiem. Z „Ojcem jedenastu włosów” wyruszył Szwarc natychmiast za strażnikiem. Gdy przyszli na podejrzane miejsce, nic już nie zauważyli.

Szwarc postanowił obejść ze Słowakiem obóz w dużym promieniu. Po przebyciu niewielkiej drogi spostrzegli rzeczywiście pod skałą postać, podobną do zwierzęcia, zajętą zupełnie widokiem skały, bo nie dosłyszała kroków ludzi, idących za nią.

- Czy zastrzelić tę ciekawą dibb (hiena)? - spytał Stefan, podnosząc strzelbę.

- Zaczekaj, bo mnie się zdaje, że to człowiek, idący na rękach

i nogach. Spróbujmy tam podejść. Może się nie obejrzy zanim nie będziemy tak blisko, żeby go móc pochwycić. Gdyby to była hiena, już by nas zwietrzyła.

Położyli się na ziemi. Ponieważ poruszali się prędzej od tajemniczej postaci, przeto zbliżyli się do niej rychło. Był to człowiek, może członek gum. Zrzucił z siebie jasny haik, nie przypuszczał niebezpieczeństwa za sobą i uważał tylko na skałę, do której starał się dostać.

Szwarc i Słowak podeszli doń na dziesięć do dwunastu kroków. Wtem Słowak zerwał się i z takim rozmachem rzucił się na tego człowieka, że runął poza niego, a nie chcąc go puścić, wywinął porządnego koziołka. Arab wyrwał się i zaczął uciekać, wpadł jednak w ręce Szwarca, który pochwycił go za rękę i wykręcił mu łokieć na plecy.

- Sznura do związania! - zawołał Szwarc.

- Nie mam - odrzekł Słowak, wstając.

- To wyjmij mi mendil (chustkę do nosa) z kieszeni!

Tak się stało. Pojmany bronił się, ale był bezradny wobec olbrzymiej siły Szwarca. Związano mu ręce, a nogi zostawiono swobodne, by mógł dojść do obozu.

- Kto cię przysyła? - zapytał

Szwarc, a gdy nie otrzymał odpowiedzi, przyłożył mu rewolwer do piersi i dodał: - Mów, bo strzelam!

- Abu el Mot - wykrztusił zapytany.

- Kazał ci zbadać nasz obóz?

- Tak.

- Gdzie reszta gum? Powiedz prawdę, bo inaczej zginiesz!

- Stąd na południe.

- Jak daleko?

- Na dziesięć strzałów.

- A zatem naprzód!

Można sobie wyobrazić

wściekłość Homrów, gdy ujrzeli

nowego jeńca. Ich nadzieja

ocalenia zmniejszyła się jeszcze bardziej. Pojmanemu związano nogi i położono go obok jeńców.

Szwarc wystrzelił raz, co Abu el Mot niewątpliwie usłyszał. Chodziło o to, żeby pomyślał, iż kula dosięgła jego wywiadowcę. Potem wyruszył ze Słowakiem i hadżim Alim, jako najśmielszymi, szukać rozbójników. „Ojciec śmiechu” pożyczył sobie w tym celu strzelby od jednego ze swoich towarzyszy.

Gdy, idąc wprost na południe, uszli oznaczoną przestrzeń i nic nie zauważyli, ruszyli pod kątem prostym i przekonali się wkrótce, że teraz postąpili właściwie, albowiem zobaczyli niebawem majaczące haiki Arabów. Sami byli dla nich niewidzialni, bo szli bez burnusów.

Zbliżyli się do nich, jak mogli najbardziej, po czym wystrzelili nie tyle, żeby trafić, ile, żeby ich zmusić do ucieczki. Cel osiągnęli w zupełności.

- Ci już nie wrócą! - śmiał się Słowak.

- I nie wyślą już szpiega - dodał hadżi Ali - bo złowilibyśmy go na pewno. Allah był dla nas łaskaw, bo użyczył nam zwycięstwa nad niebezpiecznym nieprzyjacielem.

- Ale ty go nie zwyciężyłeś.

Ty omal nie zabiłeś naszego najlepszego przyjaciela - odrzekł Słowak. - O tobie nie będą śpiewali bohaterskich pieśni.

- Może o tobie będą śpiewali, ty „Ojcze największego pyska lwiego?” Czy znasz choćby jedną nazwę tych narodów i krajów, które ja mam w mej głowie?

- Nie chcę wcale znać tych nazw, skoro tak bardzo zmętniają oczy, że znający je potrafi tego effendiego uważać za zbója. Nigdy jeszcze nie dałeś takiego dowodu rozwagi, jak wtedy, kiedy go omal nie zabiłeś.

- Nie sprzeczajcie się! -

rozkazał idący przed nimi Szwarc. - I ty Ibn el dżidri popełniłeś wielkie głupstwo.

- Ja? - zapytał Słowak zdumiony.

- Tak. Nie jesteś lepszy od

Alego.

- Jakież to głupstwo zrobiłem?

- Chciałem pochwycić Abu el

Mota, ale ty wypadłeś za wcześnie i przeszkodziłeś mi. Powinieneś puścić tych ludzi kilka kroków dalej.

- Moja odwaga była za wielka, effendi. Nie mogłem jej utrzymać w cuglach!

- Tylko ta odwaga godna jest pochwały, która idzie w parze z rozwagą. Błąd hadżego Alego tylko mnie dotknął, ale twój zaszkodził daleko większej liczbie ludzi. Wielu podróżnych i setki niewolników ucierpią z powodu twego zbytniego pośpiechu. Gdybym Abu el Mota dostał w swe ręce, byłby go może mudir z Faszody uczynił raz na zawsze nieszkodliwym.

- To prawda, effendi - przyznał Słowak. - Dusza moja przepełniona jest smutkiem, a serce żalem z powodu mojej niecierpliwości. Spodziewam się jednak, że mi przebaczysz!

- Przebaczam ci, lecz w zamian żądam, żebyś nie czynił wyrzutów drugim, skoro sam na nie zasługujesz.

- Te wyrzuty nie są tak przykre! Hadżi Ali to mój najlepszy przyjaciel. My się serdecznie kochamy, a miłość nasza jest największa wtedy, kiedy się sprzeczamy i złościmy na siebie. Nieprawdaż, poczciwy „Ojcze śmiechu”?

- Tak - potwierdził Ali poważnie, ale zrobił mimo woli śmieszny grymas. - Allah związał serca nasze, że biją jak jedno, ale nasze wiadomości są zbyt rozmaite. Nie uda nam się nigdy połączyć ich, dlatego prosimy Proroka, żeby to rychło naprawił.

Gdy wszyscy trzej znaleźli się znów w obozie, musiała jeńców opuścić ostatnia nadzieja wyswobodzenia. Słyszeli strzały, a widząc Szwarca i towarzyszy, wracających cało i spokojnie, domyślili się, że wrogowie ich wyszli zwycięsko z walki.

Szwarc postawił na straży drugiego człowieka, chociaż był pewien, że Abu el Mot nie ponowi już próby. Obaj strażnicy nie ponosili zbyt wielkiej ofiary, gdyż po wielkim wrażeniu, spowodowanym najpierw przez napad lwów, a potem rozbójników, nie mogli nawet myśleć o śnie. Zresztą dzień już był niedaleko, postanowiono przeto czekać nań wśród rozmowy i opowiadań.

Ponieważ chodziło o to, żeby jeńcy nie słyszeli, co się o nich mówi, przeto położono ich dalej, gdzie leżeli w milczeniu. Tylko ranny odzywał się czasem bolesnym jękiem, a za każdym razem Szwarc chłodził mu ranę wodą.

Przy tej sposobności Słowak nie omieszkał okazać uczonemu nowego dowodu swoich wiadomości, zwracając uwagę na uszkodzenie:

- Takie złamanie nie jest znowu zbyt straszne. On wyzdrowieje wkrótce. Ja sam wyleczyłem już takie złamanie nogi.

- Tak? A kto był pacjentem? - spytał Szwarc.

- Nie był to wprawdzie człowiek, jeno chory ptak. Pan Wagner postrzelił raz abu miah (bociana), obezwładnił mu jedno skrzydło, a nogę roztrzaskał na dwoje. Wtedy ja związałem zranionego ptaka mocno sznurem, żeby się nie mógł ruszyć i założyłem mu na nogę szynę. Bocian stał potem zawsze na jednej nodze, dopóki się druga nie wyleczyła. Pan Wagner pochwalił mnie bardzo za to i nazywał odtąd wielkim dramaturgiem.

- Chyba chirurgiem?

- Nie, dramaturgiem.

- W takim razie ja chyba jestem w błędzie. Co to jest dramaturg?

- Słowo to pochodzi z łaciny, w której jestem mistrzem niezaprzeczonym, i znaczy tyle co lekarz, który składa wszelkie złamania.

- Tak, a co to jest chirurg?

- Chirurg, to jest artysta, który śpiewa w operze przy towarzyszeniu trąb i skrzypiec.

- Czy to czynią chirurdzy?

- Tak. Widziałem to raz w

Ołomuńcu.

- W takim razie muszę stwierdzić nową zamianę. Chirurgiem jest lekarz wtedy, kiedy uszkodzenia zewnętrzne leczy środkami zewnętrznymi. Dramaturg natomiast jest to uczony, którego prace przeznaczone są wprawdzie dla teatru, który jednak sam nie występuje, chyba że jest zarazem aktorem. Dramaturg jest niejako nauczycielem scenicznym. Zamieniasz scenę z łożem chorego.

- To nie byłaby wielka zamiana. Czy łóżko z chorym nie może znaleźć się na scenie? Dlaczego ja miałbym się zawsze mylić? Ja noszę w głowie dużo wykształcenia i wiedzy.

- Jak „Ojciec śmiechu” swoje kraje, narody, wsie i miasta!

- O nie! Jego głupstw nie można porównywać z moją wiedzą. W moich licznych podróżach poznałem nawet nautykę i antropologię.

- Tak? Rzeczywiście? A cóż rozumiesz przez antropologię?

- To nauka o słonej wodzie morskiej i o żegludze.

- Pięknie. A co to jest nautyka?

- Wiedza o człowieku, oswojonym i dzikim, o Eskimosie, o Murzynie i ludożercy.

- To znów pomyłka.

Antropologia to nauka o człowieku, a nautyka o żegludze.

- No, to zamiana mała i łatwa do przebaczenia. Zamiana ta mogła nastąpić, bo antropologia jeździ w kajucie okrętowej. Czy płynąłeś już kiedy tutejszym okrętem nilowym?

- Tak, zarówno na dahabienach jak i na sandałach.

- Ale nie na nokerach, tu używanych.

- Nie.

- Zobaczysz nokery w

Faszodzie, gdy tam jutro będziemy.

- Czy cię tam znają?

- Bardzo, nadzwyczajnie, panie. Bywałem tam bardzo często.

- A mudira widziałeś? Muszę mu się przedstawić i oddać pojmanych.

- Spotkałem go raz na ulicy.

Nazywa się Ali effendi, ale nazywają go także często Abu hamsaj miah („Ojcem pięciuset”).

- Słyszałem o tym. Poprzedni mudir Ali effendi el Kurdi musiał ustąpić z urzędu z powodu sprzeniewierzeń. Nowy mudir Ali effendi ma być bardzo surowym władcą, gdy chodzi o handel niewolnikami. Skoro tylko chwyci winnego, każe mu zawsze najpierw wyliczyć pięćset batów, dlatego dodają mu przydomek: „Ojciec pięciuset”.

- Tak. Gdy mu jutro wydamy gum i Homrów, każdy z nich dostanie pewnie po pięćset słonych, odlewanych.

- Czy człowiek może wytrzymać tyle batów w podeszwy?

- Tego nie wiem, bo mnie to jeszcze nie spotkało. Ale czasem biją w obnażone plecy, a wtedy zbrodniarz musi zginąć. Ale posłuchaj no! Czy nie zaszeleściło coś w zaroślach?

Szwarc usłyszał to także i wezwał głośno rozmawiających dżelabów, żeby nadsłuchiwali. W ciszy, która teraz nastała, doleciało ich dość silne sapanie i prychanie, podobne do tego, które wydaje zwierzę, gdy nie może utrzymać się na tropie.

- Niech nas Allah uchroni! - krzyknął szech. - To znowu lew! On mnie pożre, bo jako związany nie mogę uciekać!

- Milcz! - krzyknął nań

„Ojciec jedenastu włosów”. - To młody lew. Stary byłby już dawno między nami, ale młody ma jeszcze nos niewprawny i gdy nas zobaczy, nie odważy się do nas zbliżyć.

- Młody? - zapytał Szwarc. -

Chciałbym go schwytać.

- To spróbujemy złowić go, ale musimy być ostrożni, bo nie wiemy, czy jest wielki, czy całkiem mały. Może to zresztą hiena, która zwietrzyła woń świeżego mięsa lwiego.

- Zobaczę!

Szwarc wziął strzelbę i odszedł od ognia. Zaledwie przekroczył granicę światła, zobaczył zwierzę, wychodzące zza zarośli. Było tak wielkie i tak tęgie, jak pudel, mogło więc już ze skutkiem się bronić. Ujrzawszy Szwarca, nie uciekło, lecz położyło się płasko na ziemi i prychnęło z wściekłością, choć nie odważyło się skoczyć.

- Jest lwiątko! - zawołał

Szwarc. - Koce, koce czym prędzej!

Hadżi Ali i Słowak, jedyni, którzy się nie bali, posłuchali wezwania tak szybko, jak mogli.

Zwierzę było już za wielkie na

tchórzliwą ucieczkę, a do ataku

nie miało odwagi. Leżało więc z

iskrzącymi się oczyma,

zwróconymi na Szwarca, który

mógł je łatwo zastrzelić, lecz

wolał schwytać żywcem, sięgnął

więc za siebie, by odebrać oba

koce, przyniesione przez Alego i

Słowaka. Koce zrobione z mocnego

materiału, z wielbłądziej

sierści i złożone razem jeden na

drugim, mogły przez pewien czas

stawić opór zębom i pazurom

lewka. Szwarc złożył koce razem,

nie spuszczając oka ze

zwierzęcia, rozciągnął je i

rzucił na młodego „pana z grubą głową”.

Lew nie wykonał żadnego ruchu w celu obrony. Widocznie nagłe przykrycie przestraszyło go, bo nie próbował na razie uwolnić się. Szwarc skorzystał z tej zwłoki, rzucił się na lewka i przywalił go na ziemi ciężarem swego ciała.

Co prawda, nie poszło mu to łatwo. Lew rozwinął taką siłę mięśni, jakiej trudno było się po nim spodziewać zważywszy na jego młodość. Udało mu się kilkakrotnie powstać, lecz Szwarc powalał go za każdym razem, starając się unikać jego głowy i łap.

- Sznury dać, sznury! - zawołał do towarzyszy.

Zużyto ich wiele do skrępowania pojmanych, ale karawana posiadała ich na szczęście dużo. Przyniesiono je prędko, a dzięki wspólnym i bardzo ostrożnym wysiłkom udało się lewka tak owinąć, że nie mógł się poruszyć.

- Hamdullillah, dzięki Bogu - westchnął szech z ulgą. - Już związany i nie może nas pożreć!

- Dla ciebie byłoby lepiej, gdyby cię połknął - odpowiedział mu Słowak. - Jutro oddamy cię mudirowi, który obdarzy cię kijami. Zobaczysz wtedy, że zęby lwa są łaskawsze od bata sprawiedliwości.

- Jestem wolny ibn el Arab!

Nikt nie ma prawa mnie bić! - odparł groźnie szech.

- Jakim się mienisz? Wolnym?

Czyż nie widzisz i nie czujesz, że jesteś pojmany? Kto by nam zabronił dać ci tyle batów, ile by nam się spodobało? Zasłużyłeś na to, ale my jesteśmy na to zbyt dumni, żeby się tobą zajmować w tym względzie. Jutro rozmówi się bat z twoją skórą tak wyraźnie, że będziesz sobie życzył, żeby cię lew rozszarpał.

Złowionego lewka położono przy

ognisku, gdzie najłatwiej go

było pilnować. Leżał jak martwy, nie wydając głosu z siebie.

- Lew jest twoją własnością - rzekł Słowak do Szwarca. - Myśmy wprawdzie pomagali, ale ty złowiłeś go pierwszy. Co z nim zrobimy?

- Chcę moje zbiory posłać z

Faszody do Chartumu, a tam mam przyjaciela, który wyśle je do mojej ojczyzny. Jemu poślę także lwa. Może uda się zawieźć go żywcem do Europy.

- Tam pójdzie pewnie do menażerii?

- Tak, do menażerii. Ale popatrz na niebo! Mleczna droga zaczyna blednąć, a gwiazdy gasną na wschodzie. To znak, że zbliża się ranek. Możemy już nie podsycać ogniska i gotować się powoli do drogi.

- Ja to także przewidziałem, bo znam wszystkie gwiazdy. Ale jak przewieziemy pojmanych?

- Bardzo po prostu.

Przywiążemy ich do wielbłądów, których mamy dość, bo pięć zdobyliśmy na gum.

- Ale z gum pojmanych jest sześciu ludzi. Brakuje nam zatem jednego wielbłąda wierzchowego.

- To niech szech biegnie.

Zasłużył na to, żeby się trochę potrudził.

Niebawem nastąpił krótki w tych stronach świt i nastał dzień.

Rozdział V

U „Ojca pięciuset”

Gdy dżelabowie przygotowywali się do pochodu, Szwarc wyłamał zęby lwu i lwicy, by je sobie wziąć jako znak zwycięstwa. Potem ruszono w drogę.

Arabowie byli wściekli, że z powodu więzów nie mogli w sposób przepisany odmówić el fagr, czyli modlitwy porannej.

Obowiązki religijne starali się

wykonywać ściśle, ale nie czuli

wyrzutów sumienia z powodu

rozboju i morderstw. Siedzieli

powiązani na wielbłądach, tylko szech musiał iść piechotą, wskutek czego rozsadzała go bezsilna wściekłość. Rannemu jazda sprawiała wielkie cierpienia. Jęczał i stękał ustawicznie, niepodobna jednak było umieścić go wygodniej.

Okolica była wszędzie płaska. Im bliżej było do rzeki, tym wilgotniejsze było powietrze, a ziemia porastała coraz gęściejszą trawą. Karawana dojeżdżała do osad Murzynów Szilluków, które usiłowała ominąć, raz dlatego, że Szillukowie okrzyczani są jako rozbójnicy i złodzieje, a po wtóre z powodu jeńców, z którymi Murzyni ci żyli pod znakiem zemsty. Zachodziła obawa, że pochwycą ich przemocą, żeby ich zabić. Niestety niepodobna było uniknąć spotkania z nimi, gdyż zamieszkują lewy brzeg Bahr el Abiad od jego dopływu Kejlak aż w dół do Makhadat el Kelb i to we wsiach, położonych obok siebie tak gęsto, że prawie nie ma przerwy w tym szeregu.

Szczęściem dżelabowie znali dokładnie te strony, a „Ojciec jedenastu włosów” zapewnił, że jeśli go karawana posłucha, to on doprowadzi ją wprawdzie nie bez przeszkody, ale cało do Faszody.

Wedle jego wskazówek okrążono kilka wsi, gęsto zaludnionych. Około południa pozwolono wypocząć ludziom i zwierzętom. Te drugie czekał potem wielki wysiłek, gdyż, aby Szillukom nie dać czasu do kroków nieprzyjacielskich, należało ich terytorium przebyć w najszybszym tempie. Wyruszono dopiero po asr.

W niespełna godzinę potem za polami durry, nieuprawionymi teraz w porze gorącej, podróżni zobaczyli tokuły (chaty słomiane) wsi murzyńskiej.

- Dojechaliśmy szczęśliwie dotąd, nie spotkawszy ani jednego Szilluka - rzekł Słowak

z dumą. - Czy nie jestem znakomitym przewodnikiem? Ta wieś przed nami, to jedyna, przez którą musimy przejechać. Potem będziemy niebawem w Faszodzie. Popędźmy zwierzęta, niech biegną tak szybko, żeby nas nikt nie mógł zatrzymać. Kto nam stanie na drodze, tego stratujemy.

Wielbłądy i osły szły pojedynczo jeden za drugim. Słowak jechał na swym ośle na przedzie. Ujrzawszy pierwszych mieszkańców wsi, uderzył swego osła tak silnie, że ten pobiegł cwałem. Reszta ruszyła za nim. Szech, przywiązany sznurem do wielbłąda, na którym jechał Szwarc, musiał teraz wprost pędzić, aby nie upaść i nie zostać powleczonym. Był to okropny wstyd dla niego, jako szecha plemienia, którego członkowie uważali za hańbę pokazywać się za własną wsią nie na siodle.

Tokuły leżały dość daleko od siebie. Były przeważnie okrągłe, zbudowane z drzewa i słomy, a ił nilowy służył jako środek łączący. Dachy były z sitowia i słomy zdobione kośćmi żyraf i żubrów.

Gościńca ani ulicy wcale nie było. Między chatami leżały pola durry, teraz suche i twarde i tworzyły drogę, którą obrał przewodnik, skręcając od jednej chaty do drugiej. Bywał tam widocznie często, a znał tokuły tak dobrze, jakby się tam urodził.

Pierwsi z Szilluków, których mijano, patrzyli ze zdumieniem na karawanę, przebiegającą tak szybko przez ich wieś. Byli to wysmukli, prawie czarni ludzie, z wąskimi, zgoła niemurzyńskimi ustami. Nie mieli na sobie ani śladu odzieży. Jedynym, widocznym dowodem ich toalety było szczególne ułożenie włosów.

Szillukowie nigdy nie obcinają

włosów, a gdy wyrosną długie,

splatają je dokoła głowy tak, że wyglądają jak wieniec lub kresa kapelusza. Inni splatają je od tyłu ku przodowi tak, że nad czołem tworzą sterczący w górę gruby grzebień. Wielu robi sobie z białych piór dokoła głowy coś w rodzaju aureoli.

Jeden Szilluk siedział przed chatą, paląc dziwnego kształtu fajkę. Głowa jej była jak arbuz, a cybuch jak przedramię mężczyzny. Ponieważ nie była ostro zakończona, Murzyn musiał otwierać usta, aż mu oczy wyłaziły. Ale to podnosi, zdaniem Szilluków, nadzwyczajnie rozkosz palenia. Prażą oni tytoń, trą na mąkę, wyrabiają z niej ciasto i przechowują w formie chleba. Potem mieszają tytoń z rozmaitymi roślinami i palą z takich olbrzymich fajek.

Szillukowie patrzyli na karawanę z milczącym zdumieniem, ale gdy ich minęła, podnieśli straszny wrzask. Szwarc nie rozumiał języka Szilluków przeto nie wiedział, co krzyczą. Ponieważ jednak słowo Homr wypowiadali ze szczególnym naciskiem, domyślił się, że poznano w jeńcach nieprzyjaciół.

Z pobliskich tokułów wypadli mężczyźni, kobiety i dzieci, podnosząc również okropny zgiełk, który dzięki swej doniosłości wyprzedził wielbłądy i osły. W jednej chwili cała wieś była poruszona, a gdzie tylko zbliżała się pędząca karawana, widziała przed sobą groźnych czarnych ludzi, którzy jednak musieli uskakiwać w bok przed pędzącymi zwierzętami.

Szczęściem Szillukowie nie znali łuków ani strzał i używali jeszcze wówczas tylko włóczni i pałek. Kilku z nich miało starą broń palną. Potrząsali wprawdzie groźnie bronią, lecz nie zrobili z niej użytku.

Wkrótce wieś była już za jeźdźcami, a Słowak zatrzymał swojego osła.

- Udało nam się szczęśliwie! - zawołał. - Nie zdołali nas zatrzymać, a przed nami Faszoda.

Szwarc ujrzał wkrótce miejscowość, złożoną z nędznych chat, ponad które wznosiły się otoczone murem budynki rządowe. Szech stracił zupełnie oddech, chwytał ciężko powietrze, a twarz mu posiniała. Mimo to musiał iść dalej, choć już w wolniejszym tempie.

Przypadkowo między wsią a miastem nie było już żadnej osady, teraz więc przynajmniej nie doznali podróżni żadnych przeszkód.

- Gdzie będziesz mieszkał z dżelabami? - spytał Szwarc Słowaka.

- Każdy z nas ma znajomego w tej miejscowości, który go chętnie przyjmie - odrzekł zapytany. - A do kogo ty zajedziesz?

- Oczywiście, że do mudira.

- Czy zna ciebie?

- Nie.

- Masz przy sobie teskireh

(paszport).

- Nawet hattiszeryf (surowe polecenie) wicekróla i jeszcze inne polecenia.

- To przyjmie cię uprzejmie i hojnie. Czy zaprowadzić cię zaraz do pałacu mudira?

- Tak, bo chcę poprosić o audiencję nie tylko dla siebie, lecz i dla was. Zaraz oddamy pojmanych, a wasze zeznania będą potrzebne.

- Niech Allah błogosławi ich plecy i podeszwy! Pięćset batów nie minie ich na pewno.

Faszody nie można nazwać miastem. Jest to bardzo nędzna, choć stara miejscowość. Leży na miejscu dawnej stolicy Szilluków Denab, o której jako o Danupsis, stolicy nubijskich Etiopczyków, wspomina już Pliniusz.

Przedstawia się dzięki gmachom

rządowym z daleka wcale nieźle,

lecz wrażenie to znika

natychmiast, gdy widz wejdzie do

jej środka.

Dom mudira i koszary otoczone są murem i zbudowane z cegły. Na murach stoi kilka armat, a nocą patrolują straże. Zarządzenie to zwrócone jest przeciwko ustawicznie buntującym się Szillukom.

Dokoła tych budynków stoi kilka domów i mnóstwo tokułów, zamieszkałych przeważnie przez żołnierzy, gdyż dla nich i dla ich rodzin nie ma miejsca w koszarach. Faszoda ma załogę, liczącą mniej więcej tysiąc głów, składającą się z pewnej liczby Arnautów, a poza tym z samych giehadiah (piechoty murzyńskiej). Wiodą oni tam życie bardzo swobodne, lecz mimo to łatwiej ich utrzymać w dyscyplinie, aniżeli Dongolonów, Berberynów, Szejkiejów i Egipcjan, którzy stanowią resztę sudańskiego wojska.

Prócz wspomnianych budynków widać tu tylko nędznie zbudowane chaty, na pół zwalone baraki, jamy w ziemi, cuchnące kałuże i całe góry gnoju, zakażające powietrze. Jeśli jeszcze uwzględnimy to, że jedno ramię rzeki zamula brzegi w porze deszczowej, a tama zbudowana jest z drewnianych pali, poprzetykanych gnojem, trawą i ziemią, to łatwo zrozumiemy, dlaczego klimat tej miejscowości jest bardzo niezdrowy i dlaczego wypędzeni tutaj zbrodniarze nie są zasądzeni na więzienie, lecz przeznaczeni na śmierć. Trzeba bowiem wiedzieć, że Faszoda jest miejscem wygnania.

Za miastem znajdują się ogrody, gdzie uprawiają rzodkiew, cebulę, arbuzy, melony, ogórki i inne ulubione tam jarzyny.

Jest także w Faszodzie bazar, ale jaki! Dwóch czy trzech Greków albo Egipcjan prowadzi niewielki handel, a poza tym mieszkańcy skazani są na kupowanie u wędrownych dżelabów.

Mieszkają tu także Szillukowie. Oni również, skoro spostrzegli karawanę, podnieśli taki sam wrzask, jak ich wiejscy współplemieńcy. Pod armatami „twierdzy” i okiem mudira nie pozwolili sobie wprawdzie na kroki nieprzyjacielskie, biegli jednak za orszakiem Szwarca, grożąc i wyzywając. Ich ryki przywołały drugich tak, że gdy jeźdźcy stanęli przed bramą warowną, składało się ich towarzystwo z kilkuset hałasujących ludzi.

Straż, stojąca przed bramą, zapytała przybyłych, czego żądają. Szwarc odpowiedział, że posiada hattiszeryf i chce pomówić z mudirem. Żołnierz zamknął bramę i oddalił się z tym doniesieniem.

Trwało dobrą chwilę, zanim wrócił z onbaszim (kapralem), który zadał Szwarcowi to samo pytanie, a potem odszedł, by sprowadzić buluka emini (kwatermistrza), który pragnął wiedzieć to samo, a po otrzymaniu odpowiedzi sprowadził czausza (sierżanta). Ten znów powtórzył pytanie i pospieszył po basz czausza (wachmistrza), który zapytał o to samo i zniknął za bramą, by o tej ważnej sprawie donieść milazimowi (porucznikowi). Ten zaś pospieszył do isbaszy (kapitana), który, zapytawszy Szwarca, czego chce, przysłał kol agassiego (adiutanta), a ten nareszcie wpuścił czekających na dziedziniec.

Na tym zeszła prawie godzina, podczas której wrzeszczący tłum potroił się, a krzyki wzmogły się dziesięciokrotnie.

Jeźdźcy pozsiadali w nadziei,

że ich zaraz zaprowadzą do

mudira. Łudzili się jednak

biedacy! Adiutant bowiem

zaprosił alaja emini (majora), a

ten bimbasziego (komendanta

batalionu), który sprowadził

kamajkama (podpułkownika), a po

nim dopiero przyszedł mir alaj (pułkownik). Ten wreszcie był widocznie osobą właściwą, gdyż zażądał od Szwarca papierów i oddalił się z nimi. Mniej więcej w dziesięć minut wrócił z miną, która miała świadczyć o jego niezwykłej uprzejmości dla gości. Z głębokim ukłonem poprosił Szwarca, żeby poszedł za nim i zaprowadził go do domu mudira.

Mudir wyszedł naprzeciw gościa aż do drzwi, skrzyżował ręce na piersi i powitał go przeciągłym „salam aleik”, na co Szwarc odpowiedział „w'aleik issalam”! Pozdrowienie mudira było dla niego pewnym wyróżnieniem, bo surowy muzułmanin używa wobec chrześcijan tylko pierwszej części pozdrowienia - „salam”.

Potem zaprowadził go mudir osobiście, co było jeszcze większym wyróżnieniem, do selamliku (pokoju do przyjęć), gdzie go poprosił, by usiadł naprzeciw niego na dywanie. Zanim rozpoczęli rozmowę, urzędnik klasnął w ręce, po czym ukazało się kilku młodych Murzynów. Pierwszy niósł senieh, czyli stolik wysokości sześciu cali z polerowaną płytą mosiężną i postawił go między obu panami. Drugi podał fenagin (liczba mnoga od fingan = mała filiżanka), nasypał w nie tłuczonej kawy i nalał na to wrzącej wody. Gdy panowie wypili kawę, trzeci przyniósł napełnione już fajki, a czwarty podał jarzące się węgle do ich zapalenia. Następnie czarni cofnęli się w milczeniu.

Mudir palił ze zwykłego cybucha, a gość otrzymał kosztowny, z prawdziwego drzewa różanego, wysadzanego złotym drutem, perłami i brylantami. Koniec wyrzeźbiony był z wielkiego, wspaniałego kawałka dymnego bursztynu, który mieszkańcy Wschodu cenią wyżej niż przezroczysty.

Im bardziej ceni się gościa,

tym droższą podaje mu się fajkę. Pod tym względem Szwarc mógł być zadowolony z okazanego mu poważania.

Dopiero gdy zapalono fajki, mogła się rozpocząć rozmowa. Mudir wziął papiery gościa, które leżały obok niego na dywanie, oddał mu i powiedział:

- Jesteś pod osłoną kedywa, którego wola nam przyświeca. Przeczytałem twoje nazwisko i wiem, że jesteś tym, na którego czekałem.

- Wiedziałeś, że przybędę? - zapytał Szwarc.

- Tak, Mumtas_basza, gubernator i mój przełożony, któremu niech Allah błogosławi, pisał mi o tym. Poznał cię w Chartumie i polubił. Polecił mi cię bardzo, słucham więc twych życzeń, żeby spełnić je wedle możności. Czeka tu także na ciebie posłaniec z listem.

- Od kogo?

- Od twego brata, który czeka na ciebie w kraju Niam_niam.

- Jest więc już tam? - zawołał

Szwarc pospiesznie i z radością.

- On ruszył z Zanzibaru na zachód, a ja z Kairu na południe. U Niam_niam mieliśmy się spotkać. Przyrzekł mi przy pożegnaniu, że gdy stanie na miejscu natychmiast da mi znać do Faszody. Ja też głównie z tego powodu tutaj przybyłem, żeby zapytać, czy nie ma od niego posłańca.

- Jest i ma dla ciebie długi, długi list. To młody, lecz bardzo rozumny człowiek. Allah obdarzył go bystrzejszym rozumem, niż go posiadają tysiące ludzi w późnym wieku. Mieszka u mnie już od kilku dni.

Nie przybywasz prosto z Chartumu?

- Nie. Poszedłem stamtąd do

Kordofanu i Darfuru, ażeby poznać ludzi, zwierzęta i rośliny tych okolic. Mam z sobą zbiory, które wypełniły kilka ładunków wielbłądów i chcę je stąd wysłać do Chartumu.

- Oddaj je mnie, a ja każę je tam zawieźć. Ale ty i twój brat musicie być ludźmi śmiałymi. Czy nie wiedziałeś, jakie niebezpieczeństwa groziły ci w Kordofanie, a zwłaszcza w Darfurze?

- Wiedziałem, ale miłość wiedzy była u mnie większa od trwogi.

- To Allah trzymał swoją rękę nad tobą. Wy chrześcijanie jesteście bez trwogi i trudno was pojąć. Muzułmanin dziękuje Allahowi za swe istnienie i nie narażałby swego życia na niebezpieczeństwo dla kilku roślin i chrząszczy. Zdaje się, że nie spotykałeś się jeszcze ze złymi ludźmi?

- Owszem; ale wiem, jak postępować z takimi. Ostatniego i największego może niebezpieczeństwa uniknąłem wczoraj wieczorem, kiedy mnie chciano zamordować.

- Wczoraj wieczorem? - wybuchnął mudir. - Kto się poważył spróbować strącić ci włos z głowy? W tym czasie znajdowałeś się już w kraju, pozostającym pod moją władzą.

- Było to przy studni lwa.

- To miejsce należy już do mojej mudirieh. Kogóż oskarżasz? Wymień go, a ja go znajdę, choćby się pod ziemię schował!

- Są to Homrowie, których wynająłem, ażeby mnie tu odprowadzili.

- Homrowie nie podlegają mej władzy. Mogę ich karać tylko wtedy, gdy znajdują się na moim terytorium.

- Są tutaj na dziedzińcu, skrępowani. Przyprowadziłem ich jako więźniów, ażeby ich wydać w twoje ręce.

- Jak to? Macie ich tu? Szli z tobą, pomimo że chcieli cię zamordować? Jak w to uwierzyć? Wszak wiedzieli chyba, co ich tu czeka!

- Ja ich zmusiłem do tego.

- Opowiedz mi, jak się to

stało, opowiedz!

Ogarnęło go podniecenie. Był władcą kraju, w którym potrzeba było silnej ręki i niezwykłej energii, ażeby uczciwego wziąć w obronę przed nieuczciwym. On właśnie posiadał w wysokim stopniu obie te zalety.

Szwarc opisał wczorajsze zdarzenie oraz walkę z lwami. Mudir słuchał z wielkim zaciekawieniem i zerwał się z miejsca po skończeniu opowiadania. Odrzucając fajkę, która mu dawno zgasła, zawołał:

- Dwa lwy zabiłeś, a młodego schwytałeś! Tyś bohater, prawdziwy bohater! A mimo to ośmieliły się te psy porwać na ciebie! Będą krzyczeli o łaskę do Allaha i do mnie, lecz ani Allah, ani ja nie zmiłujemy się nad nimi. Wymieniłeś Abu el Mota. Czy go znasz?

- Nie. Słyszałem tylko o nim, że jest słynnym łapaczem niewolników.

- Tak jest i to najgorszym ze wszystkich. Biada mu, gdy wpadnie w moje ręce! Czemu ten „Ojciec śmiechu” przeszkodził ci w pojmaniu go! Teraz muszę na długi czas wyrzec się jego schwytania, gdyż uda się do odległej seriby Omm et Timsaj i wróci dopiero po wielu miesiącach.

- Czy wiesz, gdzie leży ta seriba?

- Wiem, ponieważ zasłynęła ze swoich haniebnych czynów. Leży na południe stąd, w kraju Niam_niam.

- Co? - rzekł Szwarc i jął nasłuchiwać. - Tam, gdzie mój brat się teraz znajduje?

- Czy przebywa właśnie w tej części tego wielkiego kraju, tego nie wiem. Seriba leży na terytorium szczepu Makraków.

- Nie znam tego plemienia.

- Posłaniec, którego brat twój przysłał, jest jego członkiem.

- W takim razie mój brat jest tam. Chyba nie do niego odnosi

się groźba, którą słyszałem z ust Abu el Mota? Mówił on, że przybyli tam dwaj Europejczycy, którzy także zbierają rośliny i zwierzęta, i że chce ich zamordować.

- Czy brat twój ma towarzysza?

- Nie. O ile wiem, jest sam.

- To nie o nim chyba myślał.

Możesz więc być spokojny. Pomówimy o tym, a posłaniec przekaże ci dokładną wiadomość. Teraz odbądźmy sąd nad Homrami. Przesłucham najpierw dżelabów, a potem ich.

Klasnął w ręce, a gdy na to zjawił się czarny służący, wydał mu odpowiednie rozkazy. Niebawem pojawiło się kilku oficerów, którzy jako wotanci usiedli po obu stronach mudira. Następnie weszli dżelabowie, którym urzędnik polecił, by pokrótce opowiedzieli, co się stało. Potem stanęli z boku. Ich zeznania zgadzały się z tym, co powiedział Szwarc.

Homrowie zostali na dziedzińcu pod wojskową osłoną. Tam zdjęto im z nóg pęta i zaprowadzono na górę. Nawet rannego przyniesiono i położono na ziemi. Za nimi ustawiło się kilku kawasów, zaopatrzonych w karbacze.

Homrowie nie pozdrowili mudira i to nie wskutek zakłopotania. Wolny Arab uważa się za dostojniejszego i lepszego od osiadłego, a jeszcze dumniej spogląda na Egipcjanina, którego nazywa niewolnikiem baszy. Szech uważał się przynajmniej za równego rangą z mudirem. Może sądził, że zaimponuje mu zuchwalstwem, bo nie czekając na pytanie, zawołał z gniewem w głosie:

- Napadnięto na nas podstępnie i związano nas. Ponieważ byliśmy w mniejszości, musieliśmy to ścierpieć. Ale teraz znajdujemy się w miejscu, gdzie możemy się spodziewać sprawiedliwości.

Jesteśmy wolni Arabowie el Homr

i nikt nie ma prawa nam

rozkazywać. Czemu nie zdejmą nam z rąk sznurów? Każę donieść kedywowi, jak się jego sługa obchodzi z wolnymi Arabami!

Osiągnął skutek całkiem przeciwny od zamierzonego. Mudir ściągnął brwi groźnie i odpowiedział spokojnym, lecz ostrym tonem, niebezpieczniejszym od gniewnego krzyku:

- Psie! Co ty mówisz? Nazywasz siebie wolnym? Chcesz mnie oskarżyć przed baszą? Jeśli nie wiesz, że wobec mnie jesteś brudnym robakiem, to mogę ci to udowodnić. Weszliście tu, nie pochyliwszy głowy przede mną. Ani oficer, ani żaden effendi nie odmówiłby mi pozdrowienia, a wy, śmierdzące hieny sprowadzeni tu jako zbrodniarze, ośmieliliście się to uczynić? Ja wam pokażę, jak nisko macie się kłaniać. Powalcie ich i dajcie im po dwadzieścia kijów, a szech w nagrodę za zuchwalstwo dostanie czterdzieści!

Jeden z kawasów przyniósł natychmiast przyrząd drewniany, podobny do ławki, mającej tylko z jednej strony dwie nogi. Położono ją na ziemi tak, że nogi sterczały w górę. Następnie kawasi pochwycili Homra, położyli go plecami na ławce i przywiązali do niej. Wysunięte do góry stopy przymocowano do nóg ławki tak, że podeszwy zwrócone były w górę. Przedtem zdjęto mu oczywiście obuwie. Wreszcie kawas wziął patyk grubości palca i uderzył go silnie w podeszwę dziesięć razy.

Homr chciał się bronić, lecz nadaremnie. Zagryzł zęby, żeby nie krzyczeć; gdy jednak po pierwszych uderzeniach pękła mu skóra, podniósł straszliwy lament. Gdy go odpięto, nie mógł stanąć, usiadł więc na ziemi jęcząc nieustannie.

To samo spotkało jego

towarzyszy, a szech otrzymał

podwójną porcję. Oszczędzono

tylko rannego, bo mudir rzekł:

- On leżał przede mną na ziemi nie z grzeczności, lecz z powodu rany. Ale ja oświecę go łaską moją i przyjmuję to tak, jakby padł przede mną z pokory. Niech te psy nie podnoszą się przeciwko mnie bezkarnie i nie grożą mi skargą przed baszą! Teraz niech mi szech powie, czy zna effendiego, siedzącego przy mnie!

Szech także nie mógł znieść bólu po cichu i jęczał jeszcze głośniej niż pozostali. Gdy teraz ociągał się z odpowiedzią, zagroził mu mudir:

- Jeśli nie zechcesz mówić, to ja ci usta otworzę. Za brak odpowiedzi choćby na jedno pytanie każę wam dać po dwadzieścia kijów. A teraz powiedz, czy znasz effendiego?

- Znam go - wykrztusił szech, wiedząc, że mudir dotrzyma obietnicy.

- I przyznajesz, że chciałeś go zamordować i obrabować?

- Nie. Kto tak twierdzi, ten kłamie.

- Ja to twierdzę, więc mnie kłamcą nazwałeś, za co ci zaostrzę karę. Czy znasz łapacza niewolników Abu el Mota?

- Nie.

- Wczoraj w nocy z nim rozmawiałeś.

- To nieprawda!

- Kiedy ty siedziałeś przy ognisku, ten effendi podszedł gum i podsłuchał rozmowę jej członków. Potem widział, jak szedłeś do Abu el Mota, a później sprowadziłeś rozbójników. To widzieli także ci uczciwi dżelabowie. Czy teraz jeszcze będziesz przeczył?

- To nie ja byłem. Oni się pomylili, rozpoznali źle osobę, którą widzieli.

- Jesteś bardzo zatwardziałym grzesznikiem. Czy nie wiesz, że nazywają mnie Abu hamsaj miah, „Ojciec pięciuset”? Ponieważ wypierasz się wszystkiego, co

dla mnie jest wielką obrazą, bo uważasz mnie za łatwowiernego człowieka któremu Allah odmówił rozumu, przeto dla ciebie będę Abu sitta miah, ojcem sześciuset. Wyprowadźcie go na dziedziniec i dacie mu sześćset kijów w plecy!

- Nie waż się na to! - krzyknął szech. - Sześciuset kijów żaden człowiek nie wytrzyma. Ja bym zginął pod razami. Pamiętaj o krwawej zemście! Wojownicy mojego szczepu zmyliby tę hańbę twym życiem!

- Niech się więc wprzód dowiedzą, że mogę być także Abu salah miah, ojcem siedmiuset, a za każde słowo, które jeszcze wymówisz, dostaniesz o sto więcej!

Było to wypowiedziane tak stanowczo, że szech nie śmiał już ust otworzyć. Kawasi wyprowadzili go i wkrótce rozległ się na podwórzu jego krzyk.

- Słyszycie go? - zawołał mudir do Homrów. - Jeśli to przeżyje, to niech pójdzie do baszy ze skargą na mnie. Ja staram się o to, żeby w kraju, zostającym pod moją władzą, mógł każdy bezpiecznie iść swoją drogą. Ludzi takich jak wy uważam za równych drapieżnym zwierzętom, które należy tępić. Kto mnie okłamie, albo mi zagrozi, temu bat pokaże, że mogę być nawet Abu alfaj miah, ojcem tysiąca. Powiedz zatem ty, czy chcieliście zabić tego effendiego?

Wskazał na Homra, siedzącego najbliżej.

- Tak - przyznał zalękły Arab.

- A ty? - zapytał drugiego.

- Tak - odpowiedział ten.

Tak samo i inni nie wyparli

się zbrodni w słusznym

przewidywaniu, że zaprzeczaniem

pogorszyliby tylko swoje

położenie. Najchętniej obiliby

mudira, nie mogli też ukryć swej

złości, choć starali się zapanować nad sobą.

- Za waszą szczerość chciałbym dla was być sędzią łaskawym - rzekł mudir. - Ale szczerość ta nie wypływa z żalu, lecz ze strachu. Widzę też w waszych twarzach nienawiść i chęć zemsty. Nie dostaniecie ani mniej, ani więcej kijów, tylko tę liczbę, która spowodowała moją nazwę. Pięćset wystarczy wam dla pouczenia, że sprzeciwia się to prawu Proroka i nakazom jego świętych następców, jeśli się chce mordować człowieka, który w zaufaniu powierzył się waszej opiece. Tylko rannego zostawimy dziś w spokoju. Niech leży w sidżnaj (więzieniu), dopóki nóg nie wyleczy, a potem, jeśli tego dożyje, wykonamy na nim ten sam wyrok. Sąd skończony. Mówiłem wedle prawa i sprawiedliwości. Allah jest z wiernymi, którzy postępują wedle praw jego, a złoczyńców zniszczy swym gniewem!

Powstał na znak, że rozprawa skończona. Oficerowie, oddawszy mu głębokie ukłony, wyszli z selamliku. Mudir pozwolił dżelabom sprowadzić Homrów na dziedziniec i być świadkami egzekucji. Gdy został ze Szwarcem znowu sam na sam, zapytał go:

- Wymierzono ci

sprawiedliwość. Czy w twoim kraju stałoby się to równie prędko?

- Nie, wyrok wydano by później, gdyż badano by wypadek dokładniej.

- Na co by się to zdało?

Przecież przekonano by się, że Homrowie są winni!

- Zapewne.

- No, to ja doszedłem do tego przekonania o wiele szybciej. Jaka kara spotkałaby ich za to według waszych praw?

- Wieloletnie więzienie.

- I w tym względzie moje postępowanie prędzej prowadzi do

celu. Winni dostaną kije i będą mogli odejść.

- Dla rozbójników to kara nader łagodna, zwłaszcza gdy ją wytrzymają.

Po twarzy mudira przemknął wymowny uśmiech, kiedy odrzekł:

- Czy mój wyrok jest zbyt surowy, czy zbyt łagodny, to rzecz Allaha. On dał zbrodniarzom ciało, które zdoła karę wycierpieć lub nie. U was pewnie także zależy to od siły i zdrowia złoczyńcy, czy przetrzyma więzienie, czy nie. Nie troszcz się o Homrów! Życie ich zapisane jest w księdze, a ja nie mogę go im wziąć, ani zachować. Pozwól, że teraz zaprowadzę cię najpierw do posłańca, a potem do komnat, przeznaczonych dla ciebie.

Szwarcowi było to na rękę, gdyż pobyt w selamliku nie był teraz przyjemny z powodu ryku obijanych Arabów.

Przeszedłszy przez kilka pokoi, nie zawierających nic prócz dywanów i poduszek pod ścianami, wyszli na mały tylny dziedziniec, gdzie stał kiosk, po którego drewnianych ścianach pięły się kwitnące wonne powoje.

- W tym letnim domu będziesz mieszkał - rzekł mudir - a tu jest chłopiec, który ci ma oddać list, potem zaś zaprowadzić do brata, a tu będzie na twoje usługi. Może ci być tłumaczem, bo mówi po arabsku, a także językiem Niam_niam.

Obok drzwi altany rozesłana była rogoża z sitowia, z której podniosła się postać chłopca, aby po chwili rzucić się pokornie do nóg obydwu nadchodzących. Młody Murzyn liczył może lat szesnaście i był prawie całkiem nagi. Barwa jego ciała była ziemisto brunatna, prawdopodobnie skutkiem zabarwienia ziemi, zamieszkanej przez jego szczep.

Szczególna to rzecz, że, jak

zauważono, barwa skóry owych

plemion murzyńskich zależy od ziemi, na której żyją. Mieszkańcy nizin czarnoziemnych Szillukowie, Nuerowie i Denkowie odznaczają się stosunkowo bardzo czarną skórą, gdy tymczasem zabarwienie skóry Bongów, Niam_niam i Monbuttów, którzy zamieszkują ziemię czerwonawą, zawierającą żelazo, jest czerwonawe.

Mudir kazał Murzynowi powstać. Teraz pokazało się, że postać jego była silna i trochę przysadkowata, mięśnie nóg bardziej były rozwinięte, aniżeli to bywa u Murzynów, a rysy twarzy zbliżały się do typu kaukaskiego. Wargi miał wprawdzie grube, ale małe, a nos prosty i wąski. Oczy jego były duże, wycięte w migdał i rozstawione szeroko, co jego okrągłej, pełnej twarzy nadawało wyraz jakiejś wojowniczej stanowczości i budzącej zaufanie szczerości.

Broń chłopca leżała obok niego, a składała się z łuku, kołczanu pełnego strzał, noża z ostrzem jak sierp i z trumbasza, czyli żelaznej pałki do rzucania. Taka pałka, przypominająca australijski bumerang, zgięta jest kilka razy i zaopatrzona w ostre zęby i dzioby. Cateia, wymieniona w Eneidzie i opisana jako maczuga do rzucania, powodująca straszne skutki, musiała być bronią podobną. Oprócz tego miał chłopiec na rękach rodzaj broni ochronnej. Od przegubów aż po łokcie pokrywało je mnóstwo pierścieni, które przylegały do siebie, tworząc rodzaj manszetu. Takie okrycie rąk nazywa się danga_bor, a używają go szczególnie Murzyni Bongo.

Całkiem oryginalnie, ale nie

brzydko ułożone były włosy

chłopca, wprawdzie kędzierzawe,

ale dość długie. Splecione w

cienkie warkoczyki, poskładane

potem z sobą, tworzyły dokoła

głowy okrągłą koronę, w której tkwił pstry pióropusz. Na czole bliżej włosów miał osobliwą ozdobę z psich kłów, nanizanych na sznurek, przymocowany obydwoma końcami tam, gdzie się włosy zaczynają.

Jego otwarty, przychylny, a pełen uszanowania wzrok, zrobił na Szwarcu korzystne wrażenie.

- Jak się nazywasz? - zapytał doktor.

- Ojcem moim jest bjiy (król

Niam_niam) - odrzekł Murzyn w arabskim języku, w którym doń przemówiono. - Sandejowie (tak nazywają Niam_niam siebie sami) nazywają mnie Nubah, lecz biały mąż, który mnie tu przysyła, nazwał mnie Ben_wafa („Syn wierności”).

- To piękne imię, bo budzi zaufanie do ciebie. Jak się nazywa ten biały?

- Szwaca.

- Chciałeś powiedzieć: Szwarc.

- Tak - potwierdził chłopiec.

- Ja nie mogę tego dobrze wymówić.

- Ja nazywam się tak samo, bo jestem jego bratem.

- Ty więc jesteś tym effendim, do którego on mnie posyła?

- Tak.

- Bardzo mnie to cieszy, bo mi się podobasz. Oko twoje takie łagodne i przyjazne jak jego, a nie okrutne jak u Arabów, którzy przychodzą do nas po rekik (niewolników). Będę ciebie tak kochał jak jego, tak samo wiernie służył tobie jak jemu.

Widać było, że ten serdeczny wylew był szczery, bo jego inteligentna twarz promieniała radością.

- Czy to prawda, że masz mnie zaprowadzić do niego? - zapytał Szwarc.

- Tak, effendi.

- Ale to trudne zadanie. Droga nasza wiedzie przez kraje, w których mieszkają wrogowie Sandejów, a zatem i twoi.

Na to pochwycił chłopak szybko

rękę Szwarca, pocałował ją i zawołał:

- Effendi, ty nie używasz w stosunku do nas przezwiska Niam_niam (w języku Denków znaczy: wszystkożercy, a także ludożercy), lecz posługujesz się naszą właściwą nazwą! Ja jestem synem królewskim i nie potrzebuję służyć nikomu, ale dla ciebie uczynię wszystko, co zechcesz. Także dla twego brata zostałem posłańcem tylko z miłości dla niego, bo nikt inny nie miałby tyle rozumu, ażeby się dostać aż tutaj. Denkowie lub Nurowie byliby go zabili, albo zrobili niewolnikiem.

- A ty nie bałeś się o siebie?

- Nie, gdyż mnie nikt nie pochwyci. Jestem wojownikiem i nieraz już prowadziłem naszych mężów do walki.

Powiedział to ze spokojną dumą, daleką od wszelkiej chełpliwości. Ten młodociany bohater musiał być istotnie dzielny, skoro sam jeden puścił się w tak daleką podróż przez nieprzyjacielskie kraje i zakończył ją szczęśliwie.

- Czy nie byłoby lepiej, gdybyś wziął z sobą choć kilku wojowników? - zapytał Szwarc.

- Nie, gdyż więcej ludzi łatwiej zauważyć.

- Czy szedłeś pieszo?

- Nie. Zbudowałem sobie małą flukah (łódź, czółno) z żaglem i popłynąłem nią najpierw po Bahr er Rohl, a potem po Bahr ed Dżebel. Wszędzie była woda do picia, a gdy byłem głodny, łowiłem ryby. Ilekroć ukazał się statek nieprzyjacielski, ukrywałem flukę w nadbrzeżnych zaroślach, albo w wysokim sitowiu.

- A znałeś drogę?

- Tak. Dwa razy już byłem w

Chartumie i tam nauczyłem się arabskiego języka.

- I nie wysiadałeś nawet pod seribami?

- Jakżeż mogłem coś podobnego

robić, effendi? W seribach mieszkają łapacze niewolników. Znam je wszystkie, ale mijałem je nocą i bardzo prędko.

- Czy znasz także Omm et

Timsaj?

- Tak. Dla nas jest ona najniebezpieczniejsza, bo leży na granicy naszego kraju i pozostaje pod władzą największego okrutnika na świecie.

- Jak się ten człowiek nazywa?

- Abu el Mot.

- Ach! Znasz więc jego seribę.

Czy widziałeś kiedy jego samego?

- Ma twarz i postać umarłego, a śmierć idzie za każdym jego krokiem. Seriba jego to miejsce strachu. Znaczą ją leżące wolno dokoła trupy zaćwiczonych na śmierć niewolników i zbiorowiska drapieżnych ptaków i zwierząt.

- Gdzie był mój brat, gdy go opuściłeś?

- U mego ojca.

- Znajduje się więc niedaleko seriby?

- Tak, effendi; odległość wynosi tylko trzy dni drogi.

- Czy brat mój jest jedynym obcym, bawiącym teraz u was?

- Nie. Jest z nim jeszcze jeden biały.

- Ach! To o nim mówił Abu el

Mot. Kim jest i jak się nazywa drugi biały?

- To baija et tijur (handlarz ptaków). Ma nogi bocianie, a nos długi i ruchomy jak dziób bociana. Dlatego nazywają go Abu laklak (Ojciec bociana). Jego prawdziwego nazwiska nie potrafię wymówić.

- Musimy rychło wyruszyć, ponieważ jemu i memu bratu grozi wielkie niebezpieczeństwo. Abu el Mot chce ich zabić.

- Czy powiedział to? - zapytał mudir.

- Tak - odrzekł Szwarc. - Sam to słyszałem.

- Wiem, że on rzeczywiście nie znosi na swoim terytorium obcych, przypuszczam więc, że

spełni swoją groźbę, skoro tylko przybędzie do seriby. Niebezpieczeństwo, w którym znajduje się twój brat, jest bardzo wielkie, bo król Sandejów nie zdoła go obronić przed przebiegłością i zbrojną przewagą łapaczy niewolników.

- O, Sandejowie są waleczni! - wtrącił Murzyn z dumą.

- Nie przeczę temu - rzekł mudir tonem łaskawej wyższości.

- Zważ jednak, ilu to z was zabili łowcy niewolników, ilu porwali! Odwaga wasza nic nie zdziała wobec dzikiej chciwości tych ludzi. Co wy ze swoimi łukami i strzałami poradzicie przeciwko strzelbom tych zbójów!

- Z ilu ludzi składa się zwykle taka zbójecka wyprawa? - zapytał Szwarc.

- Często z kilkuset ludzi - objaśniał mudir. - Zdarza się czasem, że łączą się z sobą załogi dwu lub trzech serib, a wtedy nawet najgęściej zaludniona wieś murzyńska nie zdoła oprzeć się tak wielkiej liczbie łowców. Seriba Omm et Timsaj jest największa. Nie ulega wątpliwości, że Abu el Mot ma dość ludzi do wykonania swego zamiaru.

- W takim razie nie mogę pozostać tu ani godziny dłużej, niż jest konieczne. Muszę dołożyć wszelkich starań, żeby uprzedzić Abu el Mota i przestrzec brata.

- Przykro mi, bo chętnie zatrzymałbym cię przez dłuższy czas u siebie. Serce moje znalazło w tobie upodobanie, nadto polecono mi cię bardzo gorąco, przeto nie chciałbym puścić cię bez ochrony na czekające cię niebezpieczeństwo. Staram się usilnie dostać w swe ręce Abu el Mota. To może się stać tylko przy twojej pomocy, dlatego dam ci pięćdziesięciu żołnierzy, których zaopatrzę we wszystko, czego im będzie potrzeba. Czy przystajesz na to?

Szwarc zgodził się oczywiście, bo było mu to bardzo na rękę. Tymczasem Murzyn wyjął strzały z kołczanu, żeby się dostać do listu, który leżał na dnie. Potem kłaniając się nisko, wręczył go Szwarcowi. Następnie mudir zaprowadził swego gościa do wnętrza domku, który się składał z dwu bardzo ładnie urządzonych komnatek.

- To mieszkanie dostają tylko goście, mile przeze mnie widziani - rzekł. - Niam_Niam będzie ci usługiwał. Czeka na dworze twoich rozkazów, a ja wydałem moim ludziom polecenie, żeby spełniali wszystkie twoje życzenia tak, jak gdyby wychodziły z moich ust. Dżelabowie, którzy z tobą przybyli, będą także moimi gośćmi, bo byli twoimi towarzyszami.

- A co się stanie z Homrami?

Mudir zmarszczył gniewnie brwi i odpowiedział:

- Co się z nimi miało stać, to się już stało. Nie pytaj o nich więcej! Chcę mieć porządek w powierzonym mi kraju, a kto ten porządek mąci, tego osądzam szybko i surowo. Niech Allah będzie łaskaw ich duszom, ale ja nie znam łaski, tylko sprawiedliwość!

Odszedł, a Szwarc usiadł na poduszce, aby przeczytać list. Brat jego pisał, że dotarł szczęśliwie z Zanzibaru do Wiktoria_Niasa, potem do Albert_Niasa a stamtąd do źródeł rzeki Gazelli i teraz czeka na niego u Murzynów Makraków, należących do Niam_Niam.

W Zanzibarze spotkał się z pewnym przyrodnikiem, znakomitym ornitologiem, który prosił, aby go wziął z sobą. Uczony ten, pomimo pewnych dziwactw, był dzielnym i odważnym towarzyszem podróży. Obaj osiągnęli w podróżach znaczne zdobycze naukowe i zatrzymali się, by swoje zbiory nieco uporządkować.

„Syna wierności” wysłali zaś do Szwarca jako przewodnika, godnego zaufania.

Szwarc kończył właśnie czytanie listu, kiedy do izby wszedł Słowak.

- Proszę mi przebaczyć, jeśli przeszkodziłem - powiedział. - Chciałem przedstawić nasze życzenie.

- Czyli to życzenie nie jest tylko twoje, lecz jeszcze czyjeś?

- „Ojciec śmiechu” ma prośbę, która jest także moją prośbą.

- Czegóż sobie życzycie?

- Mudir mówił z nami i oświadczył, że wszyscy jesteśmy jego gośćmi i będziemy mieszkać w jego domu. Wspomniał także, że masz odjechać wkrótce z wielu żołnierzami. Ja i mój przyjaciel, hadżi Ali, nie chcemy tutaj zostać, lecz udalibyśmy się do Niam_Niam, żeby tam zrobić interes. Chcemy tu nakupić towaru i tam sprzedać z zyskiem. Dlatego przyszedłem tu czym prędzej, żeby cię zapytać, czy będziesz tak łaskaw wziąć z sobą mnie i mego przyjaciela, hadżego Alego.

- Owszem. Wasze towarzystwo jest dla mnie wcale pożądane. Jesteście ludźmi, którzy się mogą przydać w potrzebie, a im więcej takich będę miał z sobą, tym lepiej dla mnie.

- A zatem bierzesz nas z sobą?

- Bardzo chętnie.

- To pięknie. Cieszy mnie to nieskończenie! Nauczyłem się murzyńskiego języka, będę wam służył moimi wiadomościami. Będziemy tam badali faunę i florę i wsławimy nasze nazwiska. Biegnę zaraz do Alego, by mu donieść, że dzięki twemu przyzwoleniu możemy przygotować się do odjazdu.

Rozdział VI

Czarne plany

Tam, gdzie Bahr el Ghazal,

rzeka Gazella, wpływa do kraju Murzynów Bongo, widać na prawym jej brzegu tylko poszczególne palmy daleb, których ciemnozielone korony, poruszane lekkim powiewem wiatru, chwieją się jak rozmarzone. Na lewym zaś brzegu schodzi aż do wody gęsty las mimoz. Zeschłe trawy, wiszące na ich gałęziach, wskazują wysokość stanu wody w porze deszczowej.

W środku rzeki leżą wielkie wyspy, powstałe z nagromadzenia się świeżych i zwiędłych traw, a pomiędzy nimi ciągną się wąskie a długie pasy omm sufah (dzikiej trzciny cukrowej), ścieśniające jeszcze bardziej i tak już wąską obecnie rzekę.

W wysokim szuwarze, prawie zupełnie ukryty, spoczywał na wodzie noker, jedna z owych bark żaglowych, jakich używają na górnym Nilu. Środkowy i mniejszy przedni maszt leżał na pokładzie. Kto nie wiedział o obecności nokera, mógł w niewielkim oddaleniu od niego przejechać i nie zauważyć go wcale.

Mogło się zdawać, że tak troskliwie ukrytej barki od dawna nie używano, tymczasem znajdowały się na niej osoby zajęte pracą.

Pięć czy sześć niewolnic

klęczało obok siebie, trąc durrę

na murhace, czyli kamieniu

żarnowym, podobnym do tych,

które znaleziono w osadach

ludzkich z epoki mieszkań

palowych. Do wgłębienia w takim

kamieniu wsypuje się zwilżoną

durrę, a potem rozciera ją się

żmudnie mniejszym kamieniem,

zwanym ibn el murhaka (syn

murhaki). Ten prymitywny sposób

mielenia, przy którym

niewolnicom pot spływa z czoła,

bardzo nuży i zabiera wiele

czasu. Taka biedna istota męczy

się od rana do wieczora, a wynik

jej pracy starczy zaledwie na

dzienną potrzebę dla dziesięciu

do piętnastu ludzi.

Papka, powstająca ze zmielenia durry na mokro, tworzy podstawę spisu potraw sudańskich. Upieczona na doce (okrągłej płycie żelaznej lub kamiennej), daje kizrę, czyli brunatne, czyste placki, które stanowią chleb tego kraju. Ugotowana z mlekiem nazywa się lukma. Jest to rodzaj puddingu, którego smak nie wywołałby u Europejczyka zachwytu. W podróżach, trwających nawet całe miesiące, kizra służy jako żywność. Poddana fermentacji w wodzie zamienia się w merissę, czyli kwaskowaty, powszechnie używany tam napój.

Pod tylnym pokładem statku dwaj czarni kręcili sznury z włókien palmowych, rozmawiając przy tym ze sobą. Spojrzenia, jakie podczas rozmowy rzucali na niewolnice, dowodziły, że chcieli, by ich nie słyszano.

Obaj mieli guluf, czyli po trzy grube blizny na obu policzkach, na znak, że ich kiedyś porwano. Ilekroć bowiem łowy na niewolników powiodą się dobrze, nacina się młodszym z pojmanych każdy policzek w trzech miejscach, co jest wymownym, niezatartym dowodem niewoli. Rany naciera się pieprzem, solą i popiołem, by opóźnić proces gojenia się i żeby blizny jak najwięcej nabrzmiały.

Całym ubraniem Murzynów były

biodrowe przepaski. Włosy ich,

ufryzowane za pomocą schnącego

kleju wysoko w kształcie walca,

wyglądały jak zmięty cylinder

bez kresy. W rozmowie

posługiwali się narzeczem

Murzynów Belanda, w którym

wszystkie wyrazy, oznaczające

coś duchowego, nadzmysłowego,

zaczerpnięte są z języka

arabskiego, co zresztą spotyka

się we wszystkich dialektach

sudańskich. Zamiast zaimka

osobowego „ja” używali Murzyni

swoich imion własnych.

- Lobo jest smutny, bardzo smutny - szepnął jeden - Lobo nie śmie okazać tego, że jest smutny.

- Tolo także jest smutny, jeszcze smutniejszy od ciebie - odrzekł drugi równie cicho. - Kiedy Lobo i Tolo zostali porwani, Abu el Mot zabił całą rodzinę Loba, a ojciec i matka Tola umknęli. Żyją jeszcze, a biedny Tolo nie może pójść do nich, dlatego jest podwójnie smutny.

Mówili w trzeciej osobie, lecz mieli na myśli siebie, bo pierwszy nazywał się Lobo, a drugi Tolo.

- Czemu Lobo miałby być tylko na pół smutny? - zapytał cicho pierwszy. - Jeśli wymordowano jego rodziców i rodzeństwo, to jest nieszczęśliwszy od ciebie.

Potem zaś rzekł jeszcze ciszej, że go towarzysz niedoli ledwie dosłyszał:

- A co powinien uczynić

Belanda, gdy biały pozabija mu krewnych?

Tolo spojrzał niespokojnie ku niewolnicom, czy nie nadsłuchują przypadkiem i odpowiedział, tocząc groźnie białkami:

- Zemścić się! Lobo musi zabić

Abu el Mota.

- Musi, ale mówić mu o tym nie wolno!

- Może jednak powiedzieć to swemu przyjacielowi Tolowi. Tolo go nie zdradzi, lecz dopomoże nożem lub strzałą, umoczoną w soku dinkil (Euforiba venenifica) i zatrutą.

- A potem zaćwiczą nas na śmierć!

- Nie; umkniemy.

- Czy nie wiesz, jak to trudno? Biali będą nas ścigali przy pomocy psów, które nas pewnie znajdą.

- Wtedy Tolo sam sobie śmierć zada. Bić siebie nie pozwoli, a żyć też nie chce jeśli nie może przy ojcu i matce. Biały nie

przypuszcza, że czarny ma serce lepsze niż Arab, że kocha bardzo ojca i matkę i pragnie albo żyć z nimi, albo umrzeć. Czy wiesz, gdzie będziemy żyli, jeśli tu zostaniemy? Jesteśmy własnością białego, który może nas zabić w przystępie gniewu. Gdy zaś podejmie gazuę (wyprawę na niewolników), musimy z nim ruszać i walczyć za niego z naszymi braćmi. Tam mogą nas także zabić, a Tolo nie chce chwytać swych braci i czynić ich niewolnikami.

- Czy sądzisz, że teraz wyjdzie gazua?

- Tak. Na cóżby te kobiety już od tylu dni tarły durrę? Czy nie zauważyłeś, że mają piec kizrę? Tak wielkie zapasy gromadzi Arab tylko wtedy, kiedy urządza gazuę.

Lobo złożył ręce na znak zdumienia i powiedział:

- Jakiś ty mądry! Lobo nie pomyślał o tym i przypuszczał, że wyprawa odbędzie się dopiero wtedy, gdy Abu el Mot powróci z kraju Homrów.

- Abd el Mot („Sługa śmierci”) może także wyruszyć, jeśli zechce. On jest drugim wodzem seriby, Abu el Mot zaś pierwszym. Jeśli pierwszy jest nieobecny, rozkazuje drugi. A po co ludzie czyścili strzelby i ostrzyli noże wczoraj i przedwczoraj? Nikt nie wie naprzód, co nastąpi, ale wkrótce dowiemy się czegoś.

- Czy wiesz, dokąd mają pójść?

- Jak Tolo może to wiedzieć?

Nawet biali żołnierze, znajdujący się w seribie, nie wiedzą tego naprzód. Tylko Abd el Mot...

Umilkł nagle, pochylił się

nad robotą i zaczął kręcić

włókna z takim pośpiechem, jak

gdyby przy tej pracy nie miał

czasu na jedno słowo. Towarzysz

poszedł za jego przykładem. Obaj

dostrzegli, że jakiś człowiek

przybił łódką do nokera i wszedł

na pokład.

Przybysz był białym. Gęsta, ciemna broda okalała jego twarz, której żar słońca nadał barwę garbowanej skóry; rysy miał surowe, a spojrzenie ponure. Ubrany był w szczelnie przylegający burnus, owinięty na biodrach szalem, spoza którego wyzierały głownie noża i dwu pistoletów. Nogi jego tkwiły w zielonych pantoflach, a głowę okrywał zielony turban na znak, że jej właściciel wywodzi swój ród od Proroka. W ręku trzymał długi harap ze skóry hipopotama.

- Abd el Mot! - szepnął Lobo do towarzysza.

- Cicho, milcz! - odrzekł Tolo z przestrachem.

Był to drugi dowódca seriby. On nazywał się „Sługa śmierci”, a pierwszy dowódca „Ojciec śmierci”. Abd el Mot zatrzymał się przez chwilę przy niewolnicach, które teraz pracowały dwa razy gorliwiej niż przedtem. Mimo to nie zdobyły swoją pilnością jego uznania, bo krzyknął na nie ostro:

- Niech was Allah zdruzgocze!

Wykradacie mu czas, próżniaczki! Dziś trzeba piec, bo jutro wyruszamy, a mąka jeszcze nie gotowa!

Zaczął je teraz tak bić, że wyły z bólu, ale nie śmiały ani na chwilę przerwać roboty. Potem przystąpił do Belandów. Przypatrywał im się przez chwilę, podniósł sznur, ażeby zbadać robotę, rzucił go na ziemię i uderzył obydwu kilka razy tak silnie, że skóra im popękała natychmiast. Czarni zacięli zęby, że aż zgrzytnęło, nie wydali jednak głosu z siebie i pracowali dalej bez przerwy.

- Widać, że was nie dość bolało!? - zaśmiał się okrutnik.

- Na przyszły raz zawyjecie nicponie! Rzućcie się na twarz, gdy z wami mówię!

Rozkazowi temu towarzyszyło

kilka nowych uderzeń. Murzyni

padli na ziemię, na co nie odważyli się przedtem, by nie przerywać pracy. Abd el Mot spojrzał na nich nieczułym wzrokiem, kopnął jednego i drugiego i mówił dalej:

- Jesteście Belandami. Czy znacie swój kraj?

- Tak, panie - odrzekł Tolo, nie patrząc w górę.

- Czy znacie Hellę (wieś)

Ombula?

- Tolo bywał tam często.

- W jakich sprawach?

- Mieszka tam siostra jego matki z mężem i dziećmi.

- Masz więc krewnych w Ombuli!

Ile tam żyje rodzin?

- Bardzo wiele, panie; o wiele więcej, aniżeli po innych wsiach - odpowiedział Murzyn, który podobnie jak jego ziomkowie umiał liczyć tylko do dwudziestu.

- Czy wieś jest dobrze obwarowana? - pytał Arab w dalszym ciągu.

- Dokoła jest podwójny płot kolczasty.

- A okolica wolna, czy też są lasy?

- Rosną tam krzaki subaku

(Combretum), z których sterczą lubany (Boswellia papyrifera).

- Czy mieszkańcy mają bydło?

- Nie, to bardzo ubodzy ludzie.

Łowca niewolników woli bydło niż jeńców, a dla Murzyna bydło przedstawia taką wartość, że podczas napadu stara się je przede wszystkim ocalić i nieraz poświęca przy tym własne dzieci. Belanda dał odpowiedź przeczącą, żeby Araba odwieść od napadu. Abd el Mot go przejrzał. Przeciągnął go raz i drugi harapem po plecach i wrzasnął:

- Psie, nie kłam, bo cię na śmierć zaćwiczę! Mów prawdę, bo inaczej mięso będzie ci odpadało od kości! Czy jest tam dużo bydła?

- Tak - przyznał teraz Tolo ze strachu.

- A ludzie mają dobrą broń?

- Strzały, włócznie i noże.

- Nikt nie ma strzelby?

- Nikt, panie.

Abd el Mot badał dalej grożąc:

- Jeśli tam znajdę choć jedną strzelbę, albo tylko zobaczę, wybiję ci czarną duszę z twego ciemnego ciała! Czy znasz drogi, prowadzące do tej wsi?

- Tak.

- A Lobo także?

- Także.

- Kiedy tam możemy przybyć, jeśli wyruszymy stąd rano?

- Trzeciego dnia wieczorem, panie.

- Dobrze. Postanowiłem napaść na Ombulę, żeby Abu el Motowi przyprowadzić niewolników i bydło. Niechaj widzi, żeśmy byli czynni. Wy będziecie naszymi przewodnikami, a radzę wam dobrze się sprawić. Jeśli będę z was zadowolony, sprzedam was dobremu panu, który nie będzie was bił nawet za lenistwo. W przeciwnym razie zakopię was do kopca termitów, żeby was żywcem pożarły. Zapamiętajcie to sobie, czarnoskóre hultaje! A teraz pytam was, czy będziecie mi wierni i posłuszni?

- Tak, panie!

- Przyrzekacie to teraz, ale ja nie wierzę żadnemu czarnemu psu. Zostaniecie na statku aż do wyruszenia i nie opuścicie go. Postawię tu strażnika z rozkazem zastrzelenia was, gdybyście zbliżyli się do krawędzi statku. A podczas drogi będziecie mieli u nóg ciężary, żebyście nie nabrali chęci do ucieczki. Teraz pracujcie i nie gadajcie do siebie, bo każę wam zaszyć pyski, że z głodu poginiecie. Wiecie, że to nie pusta groźba.

Czyniłem to już nie raz!

Uderzył jeszcze raz obydwu, a potem odszedł i wsiadł do łodzi.

Murzyni widzieli, jak zniknął w

wysokim sitowiu, bali się

jednak, że i stamtąd będzie ich

obserwował. Pracowali więc w

milczeniu dalej, dopóki nie

zobaczyli, że wysiadł na drugim

brzegu i poszedł wąską ścieżką przez las mimozowy.

Teraz dopiero Tolo ośmielił się szepnąć do swego towarzysza:

- Widzisz, że Tolo miał słuszność; wyprawa zacznie się jutro.

Lobo sięgnął ręką do obolałych pleców, zgrzytnął zębami, zawrócił groźnie oczyma, jakby je chciał z głowy wykręcić i odpowiedział:

- Do naszego kraju, do Ombuli!

Allah! Allah! Nasi przyjaciele mają zostać niewolnikami!

- A my musimy prowadzić białych! Czy uczynimy to?

Lobo ociągał się z odpowiedzią. Był widocznie umysłowo mniej zdolny od towarzysza niedoli.

- Czemu milczysz? - zapytał

Tolo. - Czy mamy poprowadzić Arabów i chwytać lub zabijać naszych braci?

- Nie - odrzekł Lobo głosem stanowczym. - Uciekniemy. Ale w takim razie nie będziemy mogli zabić Abu el Mota, jak to sobie postanowiliśmy. Jego jeszcze nie ma.

- To zabijemy Abd el Mota zamiast niego. To będzie także dobry uczynek. Jeśli go pozbawimy życia, wyprawa jutro nie ruszy i ocalimy Ombulę.

- Czy nie lepiej nie narażać się na takie niebezpieczeństwo?

Tolo uznał prawdę tych słów i namyślał się. Wtem zabrzmiały po drugiej stronie lasu śpiewy, okrzyki radości, niewyraźne wrzaski i okropne dźwięki instrumentów, używanych w Sudanie. Wywołało to w głowie Murzyna jakąś myśl, bo powiedział:

- Słyszysz tę radość? Abd el

Mot oznajmił, że jutro rozpocznie się gazua. Rozwijają chorągiew i zapytują fakira.

- Będzie on wyprawie przychylny, a oni go usłuchają, bo to pobożny fakir. I my powinniśmy właściwie być mu

posłuszni, choć nie modlimy się do Allaha jak nasi prześladowcy.

- Nie. Tolo nie słucha fakira, lecz kogoś innego.

- Kogo?

- Wielkiego szecha, który mieszka nad gwiazdami, nigdy nie umiera, wszystko widzi i każdy czyn nagradza albo karze.

- Opowiadałeś o nim Lobowi, lecz Lobo nie może go zobaczyć.

- On jest wszędzie, jak powietrze, którego także nie widać.

- Może cię okłamał obcy, który cię o nim pouczył?

- Nie. Ten obcy to był kassis

(misjonarz), dobry człowiek, który kłamstw nie głosił. Mówił mi o wielkim, wszechmocnym szechu, który zrobił niebo i ziemię, a potem ludzi. Szech kazał ludziom być dobrymi i pobożnymi, ale oni go nie usłuchali. Zesłał im z nieba swojego syna, który przyniósł im łaskę, a oni go zamęczyli. Syn jego nauczał, że ludzie powinni się miłować i dobrze jedni drugim czynić. Ta nauka przywiodła do nas kassisa. Polubiliśmy go i uwierzyliśmy jego słowom. Ale potem nadeszli łapacze niewolników i zabili go. Tolo pamięta wszystkie jego słowa i będzie wedle nich postępował. Miłość nakazuje mu udać się do rodziców i ocalić Ombulę. Tolo uczyni to, choćby to musiał życiem przypłacić. Syn szecha niebieskiego skonał także bez szemrania. Kto tu umiera, spełniając przykazania szecha, ten nie ginie, lecz idzie do nieba, do syna szecha, by z nim żyć i nigdy nie umrzeć.

Murzyn mówił to z żarliwym przejęciem i pewnością. Drugi potrząsnął głową i rzekł:

- Lobo nie rozumie tego wprawdzie, ale ty nie powiedziałeś mu jeszcze nigdy kłamstwa, dlatego uwierzy tobie i uczyni to samo, co ty uczynisz. Gdyby widział i

słyszał kassisa, byłby tak samo przekonany jak ty. Ucieknijmy więc i ocalmy Ombulę!

- Tak. Abd el Mota zaś zabijemy za jego zbrodnie, ażeby jutro nie mógł już wyruszyć.

- Czy nie jest jednak wolą wielkiego szecha, żeby ludziom czynić tylko dobrze? A ty chcesz zamordować Araba?

- W tym nie ma nic złego - odparł Tolo tonem, który świadczył, że Murzyn nie był jeszcze całkiem pewny przepisów zawartych w Biblii.

- Lobo ci wierzy. Ale jeśli nam się nawet uda odebrać mu życie, to jak umkniemy? Łodzi nie dostaniemy, będziemy więc musieli iść pieszo, a wtedy psy szybko nas dościgną.

- Nie bój się! Wielki szech w niebie nas ochroni. Śmierć Abd el Mota i naszą ucieczkę zauważą dopiero rano, a my wtedy będziemy tak daleko, że nas nikt nie zdoła dopędzić. Weźmiemy z sobą dużo kizry, aby nie cierpieć głodu.

- Czy twój wielki szech nie zakazał kradzieży?

- Zakazał. Wobec tego kizry nie weźmiemy. Wszędzie za to znajdziemy korzenie, owoce i wodę dla zaspokojenia głodu i pragnienia.

Lobo miał jeszcze widocznie jakieś wątpliwości, bo spojrzał w zamyśleniu przed siebie i rzekł:

- Ale jak wydostaniemy się ze statku, jeśli Abd el Mot przyśle nam stróża?

- Zaczekamy, dopóki ten nie zaśnie.

- On nie zaśnie, bo otrzyma rozkaz, żeby nie spuszczał nas z oka.

- To zabijemy i jego.

- To przecież będzie także coś złego!

- Stróż także jest zły, bo to będzie biały Arab. Dobrze się stanie, że zginie. On należy także do ludzi, którzy nas

pojmali.

- Opowiadałeś mi raz, że podług woli szecha w niebie należy także wrogom czynić dobrze, a ty chcesz im tylko źle czynić.

- Sami temu są winni - rzekł

Tolo, radząc sobie na wszelką wątpliwość potrząśnięciem głową.

- Teraz milcz i rób! Strażnik!

Łódź zbliżyła się znowu, a z niej wysiadł na pokład inny biały. Zapewne gniewał się o to, że go wysłano na statek, wskutek czego nie wziął udziału w uroczystości, poprzedzającej każdą gazuę. Spojrzał groźnie na niewolników i usiadł blisko nich z harapem w ręku. Murzyni pracowali gorliwie dalej. Bali się rozmawiać ze sobą, dlatego tym usilniej myśleli o swoim zamiarze. Tolo postanowił bezwarunkowo zabić Abd el Mota i strażnika. To, co sobie przyswoił z nauk misjonarza, nie sprzeciwiało się jego pogańskim zapatrywaniom. Umiał zupełnie dobrze godzić jedno z drugim. Lobo był mniej sprytny. Jak wszyscy ludzie myślący i pojmujący ciężko, niełatwo chwytał nową ideę, burzącą tę, którą przedtem wyznawał, ale gdy ją raz wchłonął, trzymał się jej i rozpatrywał ją pilnie, o ile na to pozwalała jego pojętność. Nie mógł tego zrozumieć, że można było zabić dwu ludzi, a mimo to spełnić wolę szecha w niebie.

Las mimozowy, rosnący na drugim brzegu rzeki, był bardzo długi, lecz wąski. Od wody prowadziło przezeń kilka dróg, na rozległą i otwartą zupełnie przestrzeń.

Na południu nazywają każdą drogę, biegnącą wzdłuż rzeki, darb tachtani, dolną drogą.

Natomiast ścieżka, wiodąca

prostopadle do brzegu rzeki,

zwie się miszra. Zazwyczaj

miszra schodzi z wysokiego

brzegu. Mieszkania ludzkie muszą

z powodu corocznych wylewów Nilu leżeć wysoko, dlatego zwykle nad miszrami znajdują się osady ludzkie. Zwłaszcza powstają siedziby w miejscach, w których ścieżka zaczyna schodzić ku brzegowi. Tak samo było z seribą Omm et Timsaj.

Jeśli się wyszło z lasu, idąc od rzeki w górę, stawało się przed wysokim kolczastym żywopłotem, za którym wznosiły się tokuły osady łapaczy niewolników. Płot dość gruby i silny stanowił niezłą ochronę przeciw ludziom i dzikim zwierzętom. Każda seriba jest otoczona takim gęstym kolczastym płotem, który nie oparłby się działaniu broni europejskiej, ale strzały i włócznie skutecznie powstrzymuje. Bram w tym płocie nie ma, ich miejsce zastępują kolczaste krzaki. Te punkty obsadza się zazwyczaj w nocy wartami, dla których urządzone są wysokie strażnice, podobne do kozackich.

Seriba Omm et Timsaj miała dość znaczny obwód. Liczyła około 200 tokułów, które od dołu podsypane były ziemią, a ściany i dachy miały z sitowia. Wszystkie były okrągłe, a każdy z osobna otoczony kolczastym płotem. Każda więc chata stanowiła rodzaj wsi, położonej wewnątrz głównego płotu.

Takie chaty nie miały drzwi do zamykania. Kradzieże nie zdarzają się wśród mieszkańców seriby. Muszą oni tylko strzec się przed błędnymi pojęciami o prawie własności u tubylców.

Drogi pomiędzy tokułami były utrzymane dość czysto, tym gorzej jednak wyglądało za zewnętrznym ogrodzeniem. Mnóstwo odpadków i kału, nawet trupów niewolników, zmarłych śmiercią naturalną, bądź zaćwiczonych na śmierć, zalegało znaczny pas gruntu, roztaczając fetor, którego nie zniósłby najcierpliwszy nos Europejczyka.

Tam gromadziły się stale rozmaite drapieżne ptaki i psy z osady, a wieczorem pojawiały się nawet hieny i inne dzikie zwierzęta.

Nie opodal seriby znajdowała się murra, czyli ogrodzenie, w którym umieszczano na noc bydło pasące się we dnie na wolnym polu. Gnój spod zwierząt Arabowie zbierają pilnie, suszą na słońcu, a wieczorami palą w murrze, aby ludzi i zwierzęta chronić przed straszną plagą baud, czyli komarów sudańskich. Ludzie zakopują się po szyję w popiół z wypalonego gnoju, leżący na łokieć grubo, wskutek czego Murzyn okrywa się szarą powłoką, która wydaje przykrą woń, razi oko Europejczyka, ale wedle mniemania krajowców jest piękna i zdrowa zarazem.

W samym środku seriby stały dwa tokuły szczególnej wielkości, mieszkania obydwu dowódców: Abu el Mota i Abd el Mota.

Ponieważ każda chata nie jest przeznaczona dla jednej osoby, przeto można było z liczby tokułów wnosić, że towarzystwo składa się przynajmniej z pięciuset ludzi. Dokoła pasło się mnóstwo bydła i owiec. Były tam także konie i wielbłądy, ale tylko w tej porze roku, bo w porze deszczowej i zaraz po niej zazwyczaj giną.

Właściciel seriby jest w niej bardzo rzadko obecny. Panowie ci przebywają w domu w Chartumie, albo w innym stałym miejscu pobytu. Ani im na myśl nie przyjdzie brać osobiście udział w polowaniu na niewolników. Wysyłają swoich zastępców, zwanych wokala, posiadających rozległe pełnomocnitwa.

Wokalom podlegają reizin,

kapitanowie i nautia, majtkowie,

najmowani dlatego, że wyprawy

odbywają się zazwyczaj zaraz po

porze deszczowej. Dodaje się im

zajadin i azaker. Pierwsi to

myśliwi, obowiązani do zaopatrywania wyprawy w świeże mięso, drudzy to żołnierze, rekrutujący się z wszelkiego rodzaju białej i kolorowej hołoty. Są to zawsze ludzie bez sumienia, którzy popadli w zatarg z prawem boskim i ludzkim i nie mogą się pokazać tam, gdzie się po nich wyciągnęło karzące ramię sprawiedliwości.

Wokala otrzymują znaczny żołd, a prócz tego osobny udział w zysku. Wszyscy inni dostają aż do dziesięciu talarów Marii Teresy na miesiąc i wikt. Inne potrzeby żołnierz musi opłacać sobie z żołdu, a ceny są bardzo wysokie. Dlatego pozostaje mu z żołdu bardzo mało, albo nic. Jeśli połów był dobry, to zdarza się, że żołd wypłacają niewolnikami. Czarny jest potem duszą i ciałem własnością żołnierza, który może z nim zrobić, co zechce, bić, kaleczyć, a nawet pozbawić życia.

Dwudziestu lub dwudziestu pięciu żołnierzy podlega podoficerowi, zwanemu buluk. Rachunki załatwia buluk emini, umiejący czytać, pisać i liczyć. Bywa nim zwykle niższy rangą kapłan, albo fakir, który zastępuje zarazem czarodzieja, oznacza dni szczęśliwe i nieszczęśliwe, oraz leczy wszelkie przypadłości fizyczne za pomocą amuletów, sprzedawanych po wysokiej cenie. Nieprzyjaźń takiego człowieka może być dla każdego bardzo niebezpieczna.

Gdy gazua wyrusza, łowcy zmuszają szecha tych stron, w których leży seriba, do dostarczenia Murzynów na tragarzy i szpiegów. Za to wynagradzają go po wyprawie krowami, co on woli oczywiście, niż wypłatę w niewolnikach. Dzień rozpoczęcia pochodu oznacza fakir, który wie o każdym dniu w roku czy jest szczęśliwy, czy nieszczęśliwy.

Skoro tylko dowódca oznajmi, że odbędzie się wyprawa, wywieszają czworokątną barakhę (świętą chorągiew), zrobioną z wielkiego kawałka czerwonego sukna, na którym wyszyte jest muzułmańskie wyznanie wiary - pierwsza sura Koranu.

Gdy ta chorągiew zostanie rozwinięta, każdy wie, że wyprawa postanowiona, a ludzie, mający w niej wziąć udział, oddają się szalonym uciechom.

Abd el Mot wyjawił swój zamiar najpierw obydwu Belandom, dowiedziawszy się oczywiście od fakira, że dzień następny jest szczęśliwy. Wróciwszy do seriby, kazał wywiesić chorągiew. Okrzyki radości pierwszych, którzy spostrzegli ten upragniony znak, wywołały resztę mieszkańców z tokułów. Wnet zgromadzili się prawie wszyscy, przyniósłszy instrumenty muzyczne i wszystką merissę, jaką tylko mieli, ażeby radosny nastrój podnieść sztucznym upojeniem.

Ukazał się fakir, wygłosił zachęcającą przemowę i wystawił na sprzedaż amulety, niezawodny w przyszłej walce środek ochronny przeciwko ranom, a nawet samej śmierci. Na koniec zagrała muzyka.

Czynne w niej były następujące

instrumenty: rababa, czyli

prymitywna gitara o trzech

strunach, bulonk w kształcie

rury z wydrążonego drzewa kama,

nogara, czyli kocioł wojenny z

próżnego pniaka, darabukka,

mniejszy ręczny kociołek,

brzęczące flety, drewniane

olbrzymie rogi, których straszne

dźwięki przypominają ryk wołów,

kamienne kłapawki, wysuszone

arbuzy, w których tłukły się

kamienie, rogi antylop, których

dźwięki przypominają skomlenie

przemarzniętego psa, oraz

wielkie i małe piszczałki,

naśladujące różne głosy

zwierzęce i ptasie. Kto nie miał

instrumentu, ten z całych sił ryczał i wył, jak mu się podobało, a wielu improwizowało osobliwe dźwięki. Jeden uderzał w suchy chrust, drugi szczypał psa w ogon tak, że zwierzę wyło, aż litość brała, trzeci wywijał kawałkiem blachy na sznurku, naśladując szum wichru. Jednym słowem był to okropny koncert, przerwany na chwilę przez fakira, który wezwał bohaterów żeby zaśpiewali pieśń łapaczy niewolników. Zbóje ustawili się w dwóch szeregach naprzeciw siebie i zaśpiewali:

U marran basahli!@ u marran

alej dżebal,@ u marran antah el

woara,@ el es soda kubar.@ U

marran basahli!@ U marran ketir

hami,@ u marran fi woar kan ro

dami,@ u marran katach barrut,@

jentelik e rekik szi dali!@

Bicie to moja rozkosz!@ A

potem dalej na góry,@ gdzie

mieszka lew.@ Picie to moja

rozkosz!@ A kiedy przyjdzie

ochota,@ w pustyni popłynie

krew,@ wystrzelam proch i

sprowadzę@ niewolników do domu!@

Ale jakie głosy tam się słyszało! Jeden ryczał jak lew, drugi skrzeczał jak żaba, trzeci piszczał najwyższą fistułą, a czwarty mruczał jak basy. Melodii w tym zgoła nie było, a każdy wrzeszczał nisko, albo wysoko, stosownie do konstrukcji swego gardła. Tylko poszczególne słowa wybijały się, ponieważ fakir dawał rękoma takt do skandowania; wykonywał zaś podczas tego takie ruchy, że gdzie indziej wzięto by go natychmiast do domu wariatów.

Kiedy pieśń się skończyła, łowcy zaczęli znowu pić i grać, potem puścili się w taniec, naśladujący kręcenie się derwiszów. Tak przeplatali zabawę aż do nocy, gdy już nie było ani kropli merissy.

Zgiełk brzmiał daleko i

dochodził do statku, na którym siedzieli obaj Murzyni, a przed nimi dozorca z harapem w ręku. Niewolnice były w seribie, bo zabrano je tam, aby piekły placki.

Od czasu do czasu dozorca podnosił się, przechadzał tam i z powrotem i mruczał ze złością pod wąsem, nie mogąc śpiewać, ani pić z towarzyszami.

Po północy przyszedł Abd el Mot jeszcze raz na pokład statku, by się przekonać, czy strażnik ściśle pełni swą powinność. Gdy się oddalił, ucichło po drugiej stronie w seribie. Pijani łapacze niewolników, spragnieni snu, udali się na spoczynek.

Gdy strażnik powstał znowu, by odbyć zwykłą przechadzkę, szepnął Lobo do swego towarzysza:

- Ten biały jest zły, ale nie bije nas, choć ma harap w ręce. Lobo nie chciałby go zabić.

- To nie zdołamy umknąć.

- A nie można by go ścisnąć za gardło, żeby nie krzyczał? Potem go zwiążemy i zatkamy mu usta.

- Tolo wolałby także to zrobić, niż go zabić, ale jeden okrzyk może nas zgubić.

- Pięści Loba są silne. Lobo tak go chwyci, że on nie zdoła ani razu krzyknąć.

- A gdy ty go przytrzymasz,

Tolo go skrępuje. Sznurów mamy dość.

- Kiedy się do niego zabierzemy?

- Za chwilę, gdy wszyscy biali zasną.

- Ale nie ma łodzi. Wieczorem biorą ją do seriby.

- To popłyniemy.

- Tolo zapomniał, że w wodzie znajduje się dużo krokodyli? Dlatego seriba nazywa się Omm et Timsaj.

- Tolo pozwoli się pożreć krokodylom, a nie poprowadzi białych do Ombuli.

- Lobo także. Dobry szech w niebie obroni nas, bo darujemy

życie dozorcy.

- Wierzysz teraz w tego wielkiego szecha?

- Lobo myślał o nim przez cały wieczór. Jeśli kassis nie był kłamcą, to prawdą jest to, co powiedział, bo on mądrzejszy był od nas obydwu. Dla czarnego dobrze jest mieć w niebie takiego szecha, bo wszyscy biali szechowie na ziemi są jego wrogami. Lobo wierzy zatem w szecha na niebie i poprosi go teraz, żeby za jego pomocą udała nam się ucieczka, którą zamierzamy.

Złożywszy ręce, Murzyn spojrzał w niebo. Wargi mu się ruszały, lecz modlitwę jego Bóg tylko słyszał.

Dozorca usiadł znowu i wstał dopiero po dłuższym czasie.

Wtedy Lobo zapytał:

- Czekamy jeszcze dłużej?

- Nie. Tolo trzyma już w ręku sznury. Kiedy zbliży się do nas i odwróci, zerwiemy się, a ty pochwycisz go z tyłu.

Tak się stało. Dozorca doszedł do nich i odwrócił się w przeciwną stronę. W mgnieniu oka Murzyni stanęli za nim, a Lobo chwycił go oburącz za szyję i mocno ścisnął. Strażnik nie tyle może z powodu uścisku, ile ze strachu nie ruszył się dalej i nie wydał z siebie głosu. Nie opierał się też, kiedy mu Tolo owijał mocno sznurami nogi i ręce. Milczał nawet, kiedy Lobo odjął mu ręce od szyi, ściągnął mu z głowy fez, podarł go i wsunął kawałek w usta.

Pokonali go zupełnie i znieśli do kajuty. Lobo zabrał nóż, a Tolo harap, po czym powrócili na pokład.

Spuścili się w wodę tak cicho, jak tylko mogli, aby nie zwabić krokodyli i dążyli do brzegu, co nie było rzeczą łatwą, bo musieli się przeciskać przez gęstą omm_sufah. Dotarli jednak szczęśliwie do lądu.

Przemoczenie nie uszkodziło

wcale ich mniej niż skromnego ubrania.

- Łaskawy szech w niebie uchronił nas przed krokodylami i dalej nam dopomoże - rzekł Lobo, strząsając wodę z siebie. - Czy nie byłoby lepiej zostawić Abd el Mota przy życiu i zaraz puścić się w drogę?

- Nie. On musi umrzeć!

- Odkąd Lobo usłyszał o szechu niebieskim i jego synie, nie uważa za dobry czyn zabicia Araba.

- Jeśli go zostawimy przy życiu, dopędzi nas po drodze, a gdy go pozbawimy życia i znajdą go martwego, opadnie wszystkich taki strach, że zaniechają pościgu za nami.

- Lobo uczyni wszystko, co zechcesz. Ale jak wejdziemy do seriby? Dozorcy narobią krzyku!

- Masz przecież nóż, z którego pomocą wytniemy dziurę w płocie.

- Psy nas zdradzą!

- Nie. Zwęszą, że należymy do seriby, a ja wiem, jak się wszystkie nazywają. Chodź!

Posunęli się naprzód aż do górnego skraju lasu. Tam należało zachować większą ostrożność, bo gwiazdy świeciły tak jasno, że na dwadzieścia kroków widać było człowieka. Położyli się na ziemi i podczołgali się ku temu miejscu, skąd było najbliżej do tokułu Abd el Mota.

Szczęściem dotarli tam niezauważeni przez psy, a Lobo zaczął wycinać nożem dziurę w grubym, kolczastym żywopłocie. Szło mu to bardzo powoli. Choć był silniejszy, Tolo musiał go zastępować kilkakrotnie, zanim wycięli dziurę takiej wielkości, żeby smukły człowiek mógł się przez nią przecisnąć.

Wewnątrz seriby musieli zdwoić

ostrożność. Leżeli pewien czas

na ziemi, nasłuchując, lecz nie

zauważyli żadnego podejrzanego

szmeru. W zagrodzie zaparskał

wół, a z oddali dolatywało ich

głuche wycie hieny.

- Możemy się odważyć - rzekł

Tolo. - Daj mi nóż!

- Na co?

- Ja chcę go pchnąć!

- Nie, Lobo to uczyni, bo jest mocniejszy.

- Ale tobie niemiło będzie go zabić!

- Powiedziałeś, że musi umrzeć, a to już obojętne, z czyjej ręki. Gdyby szech w niebie gniewał się, to Lobowi łatwiej przebaczy, bo Lobo wierzy w niego dopiero od dzisiaj, a ty od dawna. Zostań więc tutaj i zaczekaj na mnie!

- Czy chcesz tam sam pójść?

- Tak.

- Na to Tolo nie pozwoli.

Odprowadzi cię aż do tokułu, by ci pomóc, gdyby ci się co złego stało.

- To chodź!

Drogę znali dokładnie. Łowcy spali przeważnie po chatach, kilku zaś leżało przed nimi, ale spali tak twardo pod wpływem merissy, że się nie obudzili. Zresztą nawet trzeźwy nie dosłyszałby zbliżania się Murzynów.

Gdy przyszli do tokułu Abd el Mota, zastali przed nim około dziesięciu żołnierzy. Poddowódca nie dowierzał czarnym, dlatego otaczał swą chatę w nocy białymi żołdakami. Ale ci także pogrążeni byli w głębokim śnie.

- Zostań tu! - szepnął Lobo. -

Przejść między nimi nie będzie trudno. Arab znajduje się w chacie sam jeden. Z pewnością się upił. Lobo wykona jeden ruch i będzie z powrotem przy tobie.

Pewność siebie, z jaką to

mówił, brzmiała trochę

podejrzanie. Zabierał się do

czynu z większym trudem, aniżeli

to chciał okazać. Z nożem w ręku

popełznął jak wąż między

śpiącymi. Już dostał się do

wejścia i wyciągnął rękę, by

odsunąć lekką plecionkę z

sitowia, kiedy dało się za nią

słyszeć głośne warczenie. Odsunął rękę, lecz niespodziewany nieprzyjaciel, zamiast się uspokoić, wybuchnął głośnym szczekaniem i przewróciwszy plecionkę wypadł z tokułu. Był to jeden z owych dużych psów szilluckich, które chętnie kupują łapacze niewolników, by je tresować na Murzynów. Pies rzucił się na Loba, ale ten, mimo młodocianego wieku, był bardzo silny, wymknął się więc psu zręcznym ruchem, porwał go lewą ręką za kark, podniósł i z niesłychaną szybkością pchnął go kilka razy nożem w piersi. Pies zaskomlał i padł na ziemię.

Ze wszystkich stron odpowiedziały temu psu inne, ludzie się pobudzili, a żołnierze, śpiący dokoła tokułu, zerwali się na równe nogi. Chcieli się rzucić na Loba, który nie mógł już wykonać krwawego zamiaru, bo ze dwadzieścia rąk wyciągnęło się po niego. Otoczony zewsząd zaczął bić rękami i kopać nogami dokoła siebie, żeby zrobić sobie miejsce. Byłoby mu się to nie udało, gdyby nie pomoc Tola, który, przyskoczywszy, zaczął tak bić harapem napastników towarzysza, że ci, nie spodziewając się tego, cofnęli się po kilku jeszcze próbach utrzymania się na placu. Skorzystawszy z tego obaj Murzyni pomknęli do dziury w płocie, a przez nią na wolne pole.

Jednym ze śpiących, którzy usiłowali pochwycić Loba, był podoficer, człowiek przyzwyczajony do rozkazywania i obdarzony większą rozwagą niż inni. Zrozumiał, że złoczyńcy uniknęliby kary, gdyby ich nie poznano, dlatego krzyknął głośno:

- Kto to był? Czy widział kto ich twarze?

- To byli Belandzi: Lobo i

Tolo - odrzekł ktoś.

- Uciekli więc z nokera i zakradli się do seriby, zanim zamknięto wejście, aby zamordować Abd el Mota. Są jeszcze w ogrodzeniu! Spieszcie do bramy i obsadźcie ją, aby nie umknęli. Zwołajcie wszystkie psy! One wytropią zbiegów.

Na ten rozkaz wszyscy popędzili do bram. Abd el Mot zbudził się także i wyszedł z namiotu, by zapytać o przyczynę zgiełku. Podoficer zdał mu sprawę z zajścia, a „Sługa śmierci” zgodził się na jego zarządzenia.

W ten sposób wszyscy mieszkańcy zgromadzili się przy wejściach, co tylko ułatwiło Murzynom wydostanie się przez dziurę. Lobo chciał wyleźć czym prędzej na wolne pole, lecz chytry Tolo wstrzymał go, mówiąc:

- Stój! Nie słyszysz, że wołają i gwiżdżą na psy? Jeślibyśmy teraz wyszli, natknęlibyśmy się na nie. Może by nam nic złego nie zrobiły, ale lepiej zaczekajmy, dopóki wszystkie nie będą w środku.

Lobo uznał słuszność rady i stanął. Obaj słyszeli, jak kilka psów przebiegło obok dziury i popędziło do wejścia. Tam też rozległ się rozkaz Abd el Mota:

- Weźcie je na sznury, żeby nas potem poprowadziły, i postawcie koło mej chaty, na tropie Murzynów!

- Teraz czas! - rzekł Tolo. -

Prędzej!

- Psy znajdą dziurę - zauważył

Lobo - i zaprowadzą ich na nasze ślady. Gdybyśmy mogli podjechać konno, nasze nogi nie zostawiałyby śladów i psy by ich nie znalazły.

- Jechać niepodobna!

- Czemu? Tam jest murra, a w niej stoją konie i wielbłądy.

- Ale dozorcy są przy nich. Z pewnością usłyszeli hałas i będą teraz pilniej czuwali.

- Napadnijmy na nich!

- Nie. Ich jest za dużo, a my

mamy tylko jeden nóż. Gdyby nawet nam się udało ich pokonać, to zeszłoby nam tyle czasu, że psy dopędziłyby nas, zanim byśmy wzięli konie. Musimy iść piechotą.

Wyleźli z dziury i pobiegli obok murry w ciemną noc tam, gdzie leżała ich ojczyzna.

Pomylili się, przypuszczając, że dziura będzie rychło odkryta. Około dwudziestu psów sprowadzono do tokułu Abd el Mota. Ale tam było mnóstwo dawniejszych śladów, a teraz porobiono tyle nowych, że psy nie mogły znaleźć tych, o które chodziło. Zresztą nie wiedziały, co mają robić. Zwracano wprawdzie ich nosy do ziemi, ale nie zdołano dać im do zrozumienia żeby poleciały we właściwym kierunku. Szukały więc dokoła i puszczały się w najrozmaitsze strony.

- To się na nic nie przyda! - rzekł Abd el Mot. - Nie wiedzą, kogo śledzić. Musimy im pokazać.

- Tego nie potrafimy - wtrącił starszy czausz (wachmistrz), który był setnikiem. - Nie można pokazać czegoś, czego się nie wie, ani nie widzi.

- Twoja broda jest biała, ale myśli ciemne - odburknął Abd el Mot. - Murzyni zbiegli z okrętu, tam więc trzeba pokazać psom, czego chcemy. Ja pójdę tam sam ze swoim. On jest najlepszy ze wszystkich. Wsuńcie czółno do wody, lecz nie na ścieżce, którą Murzyni prawdopodobnie przyszli. Popsulibyście ślady swoimi stopami. Ja was poprowadzę.

Wziął psa na sznurek i skierował się ku głównemu wejściu, gdzie było czółno.

Sześciu ludzi wzięło je na barki

i poszli za nim. „Sługa śmierci”

wybrał wąską ścieżkę, wiodącą

powyżej tej, która prowadziła

prosto do rzeki. Kiedy doszli do

brzegu, spuścili czółno w wodę,

a Abd el Mot wsiadł z psem i

dwoma ludźmi, którzy mieli

wiosłować. Reszta wróciła.

Przybywszy do nokera, dowódca wszedł na pokład i kazał sobie podać psa. Wioślarzom nie pozwolił wejść na statek, aby nie zatarli śladów.

Dobrze wytresowany pies stanął przy panu, który przy jasnym świetle gwiazd rozejrzał się po pokładzie. Nie było widać nikogo. Abd el Mot zawołał dozorcę po imieniu, lecz nikt mu nie odpowiedział. Zawołał na Murzynów, ale z tym samym skutkiem. Pies poruszył uszami, podniósł głowę do pana i z cichym świstem wydmuchnął powietrze przez nos.

- Wiesz coś, słyszałeś co?

Prowadź! - wezwał Abd el Mot zwierzę, zwalniając mu nieco sznurek.

Pies pociągnął go pod pokład, aż na miejsce, na którym leżał dozorca. Arab pochylił się nad nim, dotknął go i wyjął mu z ust knebel. Nie rozluźniając mu więzów, zapytał z gniewem:

- Kto cię pokonał i tutaj zaniósł?

- Murzyni. Amahn, amahn!

(łaski, łaski!)

- Gdzie oni są?

- Pewnie uciekli. Jam temu nie winien. Napadli na mnie z tyłu, kiedy się tego nie spodziewałem. Ty mi przebaczysz!

Znał surowość przełożonego i głos drżał mu ze strachu. Abd el Mot nic nie odpowiedział i nie pytał już dalej. Wziął skrępowanego na barki i wyniósł go na pokład.

- Na Allaha i Proroka, przebacz mi! - krzyczał strażnik, który z zachowania się dowódcy domyślił się, co ten zamierza z nim zrobić.

- Allah i Prorok niech ci będą łaskawi. Ja nie mam nic przeciw temu - odrzekł Abd el Mot - ale mnie nie proś o przebaczenie.

Kto nie słucha moich rozkazów i

zaniedbuje służby, bez tego ja

się obejdę. Puściłeś niewolników

z pokładu, za to pójdziesz tą samą drogą.

Biedak wił się na próżno w rękach Araba, żeby się wyrwać i błagał głosem, pełnym śmiertelnej trwogi:

- Bądź łaskaw, panie, ty także kiedyś może będziesz musiał prosić Boga o łaskę!

- Milcz psie i idź do piekła!

Zrzucił go z pokładu i nachylił się, żeby zobaczyć, jak zniknie pod wodą. Po kilku chwilach nieszczęśliwiec wynurzył się i ryknął, wypluwając wodę, która mu wtargnęła do ust:

- Allah jilanak kullu abadli.

Niech cię Bóg potępi na wieki!

- Ma assalahme ia kelb. Bądź zdrów, psie! - zaśmiał się Arab szyderczo.

Zobaczył dwie bruzdy, zbliżające się szybko do miejsca, gdzie tonął skazany. Utworzyły je dwa krokodyle, które znęcił plusk spadającego do wody ciała. Pochwyciły go równocześnie, nastąpił przeraźliwy krzyk i żarłoczne potwory zniknęły w głębinie z rozszarpanym ciałem.

A większy jeszcze potwór na pokładzie mruczał z zadowoleniem:

- Kto nie słucha moich rozkazów, musi zginąć. Teraz poszukamy śladów!

Zaprowadził psa na miejsce, gdzie pracowali Murzyni, przycisnął mu głowę do ziemi i rozkazał:

- Dauwir, fattisz. Szukaj, szukaj!

Pies wodził nosem po pokładzie, podnosił głowę i wciągał powietrze, a wreszcie szczeknął krótko i ostro.

- Masz? To chodź!

Poszedł z nim na krawędź statku, spuścił go do łodzi, potem sam zszedł i polecił czekającym wiosłować ku głównej drodze, którą przedtem ominęli.

Obaj podwładni widzieli śmierć

towarzysza, lecz nie mieli dla niego litości. Tego rodzaju kary dla żołnierzy były dla nich czymś zwykłym.

Gdy przybili do brzegu, Abd el Mot wziął psa na sznurek i kazał mu szukać. Już po kilku chwilach pies wydał głos, oznaczający, że znalazł trop, i zaczął ze wszystkich sił rwać się naprzód.

- Mamy już początek - rzekł

Arab. - Pies jest znakomity i śladu nie zgubi. Na końcu będzie śmierć obu Murzynów.

Pies tak silnie ciągnął za sznur, że pan musiał użyć całych sił, aby mu się nie wyrwał. Kłusem prawie wybiegli na stromy brzeg, przeszli przez wąski las, a potem prosto ku miejscu, gdzie znajdowała się dziura w płocie. Z początku pies zamierzał przez nią przeleźć, lecz namyślił się, zawrócił i zaczął się szarpać tak, że trudno go było utrzymać, ku równinie, którą pobiegli czarni.

W seribie zapalono tymczasem wszystkie ogniska. Blask ich padł na dziurę, którą dopiero teraz dokładnie zobaczono.

- Tędy się dostali - rzekł Abd el Mot - i tędy wyszli. Udało im się ujść kiedyśmy ich szukali, ale to im nic nie pomoże. Dościgniemy ich szybciej, niż przypuszczają.

Poszedł do głównego wejścia, starając się pokonać opór psa, rwącego się w pogoń za zbiegami. Tam stali wszyscy mieszkańcy seriby. Przedstawił im wynik swoich badań i wezwał podoficerów, żeby wystąpili celem wysłuchania rozkazów.

- Panie - rzekł wspomniany już stary wachmistrz - twoja wola musi być wykonana. My nie śmiemy dawać ci żadnych rad, ale ja sądzę, że powinno zaraz wyruszyć tylu ludzi, ile jest koni, aby Murzynów rychło dopędzić. Jeśli nie pospieszymy, to mogą umknąć do Ombuli i zawiadomić tam ludzi o zamierzonym napadzie.

- Wybaczam to twemu wiekowi, że mnie dajesz rady - odrzekł Abd el Mot ostro. - Ale w przyszłości czekaj zawsze na moje pytanie! Co do jeźdźców, postanowiłem to już, zanim ty zdołałeś nad tym pomyśleć. Czy sądzisz jednak, że po schwytaniu Murzynów każę im tu powrócić? Potem musieliby na nowo z nami wyruszyć, a nie możemy przecież tak męczyć cennych dla nas koni. Gazua postanowiona, a czy wyruszy rano, czy teraz, to obojętne. Chcę być sam obecny przy rozpoczęciu wyprawy. Szykujcie się więc! Za godzinę musi być każdy gotów do marszu. Ty zaś za karę, że ośmieliłeś się dawać mi nauki, nie weźmiesz udziału w wyprawie, lecz zostaniesz tu na czele pięćdziesięciu ludzi, których przeznaczę na obronę seriby.

Dla łowcy niewolników, a w dodatku dla wachmistrza, nie mogło być większej kary. Po wyruszeniu gazui musiała oczywiście pozostać w seribie załoga. Ludzie ci otrzymują wprawdzie żołd, ale nie mają sposobności wzbogacenia się prywatnie podczas napadu na wieś murzyńską. Z tego powodu nikt nie chce zostawać w domu. Powstał więc zwyczaj, że losem rozstrzygano, kto zostanie w seribie i odnosiło się to nie tylko do zwykłych żołnierzy, lecz także do posiadających rangi. Teraz kazano wachmistrzowi wyrzec się wyprawy. Uważał to za niesprawiedliwość, na którą powinien zaprotestować, zwłaszcza że nie miał zamiaru dawać Abd el Motowi rozkazów. Sądził, że jego wiek, wielkie doświadczenie i wyższa ranga uprawniały go do wypowiedzenia zdania, które zresztą nawet nie stało w sprzeczności ze zdaniem przełożonego. Toteż powiedział całkiem spokojnie:

- Panie, zapewniam cię, a

Allah mi świadkiem, że nie chciałem cię obrazić. Nie poczuwam się do żadnej winy i nie zasłużyłem na tę karę. Jak możesz moje policzki okrywać rumieńcem wstydu, poniżając mnie wobec moich stu podwładnych!

- Milcz! - huknął nań Abd el

Mot. - Czy nie znasz praw rządzących w seribie? Ja mogę cię zabić, jeśli mi się sprzeciwisz!

- Tego nie uczynisz, bo wiesz, że jestem najbardziej doświadczonym i najmężniejszym z twoich ludzi. Przez moją śmierć pozbawiłbyś siebie najpożyteczniejszego człowieka w seribie, co byłoby także szkodą dla wszystkich. Nie wiesz również, co powiedziałby na to Abu el Mot, pan i pierwszy dowódca seriby.

Powiedział to wprawdzie w tonie skromnym, ale z jakąś pewnością siebie. Abd el Mot przyznał mu w duszy słuszność, lecz nie uważał za stosowne znosić takich słów. Dlatego odezwał się znowu ostro:

- Nie muszę cię wprawdzie zabijać, lecz mogę cię tak ukarać, że ty mimo to nie odmówisz nam swoich usług. Od tej chwili nie jesteś czauszem, lecz zwyczajnym żołnierzem i zostaniesz w seribie jako więzień. A teraz niech los rozstrzygnie, który z podoficerów będzie tu pod naszą nieobecność sprawował dowództwo!

Ten wyrok przyprawił starego wachmistrza o utratę zachowywanego dotychczas spokoju.

- Co? - zawołał z gniewem. -

Ja mam być zwykłym azakerem i do tego w więzieniu? Allah do tego chyba nie dopuści! Są tu jeszcze ludzie, którzy staną po mojej stronie!

Spojrzał wkoło dumnie i

wyzywająco, a lekki pomruk,

towarzyszący jego słowom, zdawał

się je potwierdzać. Na to Abd el

Mot wydobył pistolety, odwiódł kurki i zagroził:

- Kula temu, kto odważy się stawić mi opór! Pamiętajcie, że gdy czausz padnie, wejdą inni na jego miejsce! Czy chcecie pozbawić się awansu? Czy mam jego stronników także zakuć w kajdany? Odbierzcie mu szablę, pistolet i zwiążcie go!

- Mnie rozbrajać i wiązać? - krzyknął czausz. - Wolę zginąć! Strzelaj, jeśli...

Zamilkł. Dobył już pałasza i podniósł w górę, lecz przyszła mu widocznie inna myśl do głowy. Opuścił szablę, przesunął powoli dłonią po zarośniętej twarzy, może dla ukrycia chwilowego wzburzenia i dokończył pokornym głosem:

- Przebacz, panie! Ty masz słuszność, bo ty jesteś przełożonym, a ja muszę słuchać. Zrób mnie zwykłym żołnierzem! Wkrótce tak się odznaczę, że znów posunę się wyżej. Allah jest wielki i wie najlepiej co będzie!

Ostatnie słowa zawierały ukrytą groźbę, lecz Abd el Mot nie zauważył tego. Sam odebrał czauszowi broń i powiedział:

- Podziękuj swemu wiekowi i mojej łasce, że się zgodziłem na twoje poddanie się! Dobyłeś na mnie szabli i winien jesteś śmierci. Mimo to przebaczam ci i daruję życie. Zresztą wyrok, który ogłosiłem, pozostaje w mocy. Zaprowadźcie go do więzienia i przywiążcie, by nie mógł uciec!

Rozkaz ten odnosił się do dwóch podoficerów, którzy posłuchali natychmiast. Tak silnie podziałała na nich nadzieja osiągnięcia wyższego stopnia. Wzięli czausza między siebie, a on poszedł bez oporu.

Następnie udali się wszyscy do

tokułu dowódcy, gdzie po

wezwaniu Proroka i wszystkich

świętych kalifów zaczęto

losowanie. Tych pięćdziesięciu i

podoficer, którzy mieli pozostać, poddali się rozkazowi milcząco, ale z gniewem w duszy. Wszyscy inni gotowali się do wyruszenia, gdy fakir uspokoił ich następującymi słowy:

- Każdy wierny muzułmanin rozpoczyna podróż w porze świętej modlitwy asr. Ponieważ podobało się Allahowi pozwolić nam wybrać się już rano, nie ma w tym grzechu, że wyruszymy już za godzinę, gdyż północ minęła, a potem nadchodzi ranek. Niech imię Allaha będzie pochwalone!

W zamierzonej wyprawie brało udział przeszło czterysta osób w dwóch oddziałach. Piewszy tworzyli ludzie, którzy mogli dostać konie. Ci mieli pospieszyć naprzód i pochwycić Murzynów, a potem zaczekać na drugi oddział, który posuwał się częściowo na wołach wierzchowych, wytrzymujących dobrze ten klimat, a częściowo pieszo. Pierwszym oddziałem dowodził sam Abd el Mot, a drugi prowadził podoficer, mianowany na miejsce zdegradowanego czausza.

W godzinę potem oba oddziały stały przed seribą, a przed nimi chorąży ze świętą barkhą w ręku. Mimo że cel gazui jest nieludzki, nie zaczyna się jej nigdy bez uproszenia Boga o opiekę i błogosławieństwo. Fakir, sprawujący równocześnie urząd kapłana i rachmistrza, stanął obok chorążego przed frontem, podniósł obie ręce i zawołał donośnym głosem:

- Hauehn aale~ina ia rabb, salam aaleina be barakkak. Dopomóż nam, o Panie i obdarz nas swym błogosławieństwem!

Słowa te powtórzyli wszyscy unisono, a fakir ciągnął dalej:

- Hafitsina ia mobarek, ia daaim. Błogosław nam, błogosławiony, nieśmiertelny!

Powtórzyli to także wszyscy

jednogłośnie. Pierwszy okrzyk

był zwrócony do Allaha, a drugi

do Proroka. Potem nastąpiły słowa, przepisane w modlitwie przed odmówieniem każdej sury.

- Be issm lillahi er ramaan er rahiim. W imię Boga wszechmiłosiernego!

Następnie odmówiono Fathę, czyli pierwszą surę Koranu, po czym nastąpiła sto trzydziesta szósta, nazwana przez Mahometa „sercem Koranu” i nazywana tak odtąd przez każdego muzułmanina. Wygłasza się ją wobec każdego niebezpieczeństwa i przy umierających. Jest ona dość długa, a koniec jej brzmi tak:

„Niewierny przeczy zmartwychwstaniu. Stawia wizerunki w miejsce Boga i zapomina, że ma Stwórcę. Mówi: kto da kościom nowe życie, gdy rozpadną się na miałki pył? My zaś odpowiadamy: Ten je ożywi, kto je już raz powołał do bytu. Czyżby ten, który stworzył niebo i ziemię, nie miał siły, żeby ożywić zmarłych? Zaprawdę, bo jest wszechmądrym Stwórcą. Rozkazem Jego, kiedy czego chce, jest to, że mówi: Niech się stanie! I staje się. Dlatego chwała i dzięki Jemu, w którego ręku spoczywa władza wszechrzeczy. Do Niego kiedyś wrócicie!”

Dość długo trwało, zanim fakir odmówił surę, a wszyscy ją powtórzyli. Gdy przebrzmiały ostatnie słowa zaczęło szarzeć na wschodzie i pierwsze promienie słońca wystrzeliły zza widnokręgu. Teraz znowu nie wolno było wyruszyć, dopóki nie odmówiono modlitwy przepisanej o wschodzie słońca. Wreszcie klęczący powstali, aby rozpocząć pochód.

Najpierw dosiedli koni Abd el Mot i jego ludzie. On sam puścił się przodem z psem, który, przywiązany długim sznurkiem do siodła, skwapliwie szukał znów tropu. Pierwszy oddział poleciał jak burza ku południowi.

Drugi oddział ruszył powoli

naprzód z chorążym na czele, niosącym barakhę, owiniętą w płótno. Pożegnali się za pomocą salw, na które odpowiedzieli im pozostający w seribie. Salwy te daje się zawsze ostrymi nabojami i tak samo witają się oddziały, spotykające się po drodze. Jest to marnotrawstwo amunicji, niepodobna go jednak zaniechać, bo zwyczaj tego wymaga.

Załoga stała przed ogrodzeniem, dopóki odjeżdżający nie zniknęli jej z oczu. Nastrój jej nie był bynajmniej radosny. Straciła udział w rozboju, a nie została jej nawet świadomość, że za to wolna jest od trudów marszu i niebezpieczeństw walki, bo w seribie było aż nadto pracy. Co przedtem robiło pięciuset ludzi, teraz spadło na pięćdziesięciu, a niebezpieczeństwo groziło także, gdyż okoliczne ludy napadają często na seriby, opuszczone przez większą część mieszkańców.

Nic tedy dziwnego, że tu i ówdzie padło słowo niezadowolenia z powodu niesprawiedliwości losu i zbytniej surowości obecnego dowódcy. Był on tylko zastępcą właściwego pana, Abu el Mota, ale pod jego nieobecność zachowywał się tak, jak gdyby miał większą władzę od rzeczywistej. Stąd nie tylko bano się go, ale, co gorsza, nie lubiano, a większość nawet go nienawidziła. Stary wachmistrz natomiast umiał lepiej obchodzić się z ludźmi. Był surowy, lecz nie okrutny, uważał na swoją godność, lecz nie wywyższał się nad innych. Toteż miłowano go powszechnie i dlatego też odezwał się pomruk niezadowolenia, kiedy go uwięziono.

Podoficer, który pozostał, zauważył nastrój swoich ludzi.

Słyszał słowa, wymówione

półgłosem, ale nic na to nie

powiedział. Sam złościł się

nadzwyczajnie. Ze strony wachmistrza doznawał zawsze przychylności, miał więc dla niego współczucie. Podczas jego degradacji zachował się spokojnie, bo spodziewał się pójść w górę na jego miejsce. Ale tak się nie stało. Abd el Mot wywyższył innego, choć jego zdaniem, tamten miał do tego mniejsze prawo od niego. Nic dziwnego więc, że był w dwójnasób niezadowolony i zgadzał się z zapatrywaniami swoich podwładnych, chociaż tego oczywiście nie okazywał.

Musiał milczeć, lecz postanowił dać upust swej niechęci do Abd el Mota obchodząc się, jak najlepiej z wachmistrzem i starając się uprzyjemnić mu pobyt w więzieniu. Kazał upiec kizrę i nałapać ryb w rzece. Każdy żołnierz otrzymał swoją część tych potraw, po czym sam podoficer udał się z dużą porcją do tokułu, służącego za więzienie.

Nie było ono zbudowane z murów kamiennych. By zapobiec ucieczce, wykopano tu na wysokość człowieka dół, do którego spuszczano złoczyńcę. Nad dołem był dach z sitowia, ale nie ze względu na uwięzionego, żeby go nie piekły promienie słoneczne, lecz dla żołnierza, pilnującego więźnia. Ponieważ dołu tego nigdy nie czyszczono, przeto na pobyt w nim nie zasługiwał nawet najgorszy człowiek.

Teraz znajdował się w nim wachmistrz sam jeden. Na widok podoficera żołnierz pełniący straż usunął się z uszanowaniem na bok.

- Przynoszę ci jedzenie - rzekł do więźnia przybyły. - Kizra i pieczone ryby, czego zwykle więźniowie nie dostają. Potem każę zrobić merissę i dostaniesz jej pełny garnek.

Wachmistrz stał po kolana w na

pół zwietrzałym kale ludzkim.

- Niech ci to Allah wynagrodzi! - odrzekł. - Ale ja nie mam apetytu.

- To przechowaj to sobie!

- Gdzie mam postawić? Czy to jest miejsce do przechowywania potraw?

- Prawda, że ta jama nie nadaje się do tego. Czy mam ci jedzenie zawinąć w derę?

- Poczekaj! Wiem, że Allah dał ci serce dobre i wdzięczne. Czy obszedłem się kiedy z tobą surowo?

- Nie.

- Czy możesz mi zarzucić, żem cię kiedy obraził, albo wyzyskał?

- Nie.

- To zasłuż sobie na błogosławieństwo Proroka i wyświadcz mi łaskę!

- Co mam uczynić?

- Wyciągnij mnie na górę i pozwól mi zjeść przy sobie! Potem znowu mnie spuścisz.

- Tego mi nie wolno.

- Kto ci może zabronić?

Przecież teraz jesteś panem seriby. Czy ci się zdaje, że nie możesz teraz uczynić tego, co ci się tylko spodoba?

Buluk poczuł się dotkniętym w swej ambicji i odpowiedział:

- Jestem dowódcą. Co ja zechcę, to musi się stać.

- W takim razie brak ci dobrej woli. Tego nie przypuszczałem.

- To zbyt niebezpieczne. Jak łatwo możesz mi uciec!

- Uciec? To wykluczone. Ja nie mam broni, a ty możesz mnie zaraz zastrzelić. Twoich pięćdziesięciu ludzi potrafi przeszkodzić mi w ucieczce.

- To prawda - rzekł buluk i zamyślił się.

- Nie zapominaj także o tym, że nie wsadzono mnie tutaj na zawsze. Abu el Mot przekona się podczas wyprawy, jak cenne są moje usługi, których się sam pozbawił i gdy powróci, zrobi mnie bardzo rychło wachmistrzem.

- Ja też tak sądzę - przyznał podoficer.

- Potem będę mógł ci się odwdzięczyć, jeśli teraz ułatwisz mi pobyt w więzieniu. Spodziewam się, że spełnisz tę małą prośbę.

- Dobrze, ośmielę się na ten krok. Nakażę jednak żołnierzowi, żeby był w pogotowiu i zastrzelił cię, jeślibyś na krok oddalił się od jamy. Nie weź mi tego postępowania za złe. To mój obowiązek.

- Zgadzam się na to i pochwalam cię za twą ostrożność.

Gdy buluk przystąpił do strażnika, by mu wydać odpowiednie rozkazy, wachmistrz pogładził sobie brodę z zadowolenia i mruknął:

- To była tylko próba, którą on przetrwał. Allah oświeci go, żeby przyjął także dalsze moje zamiary. Już nie wrócę do tej jamy, a Abd el Mot, którego niech Allah zatraci, nie zdegraduje wachmistrza na zwykłego żołnierza!

Wtem ukazał się nad jamą buluk w towarzystwie żołnierza. Spuścili linę, po której czausz wydostał się na górę. Potem usiadł i zabrał się zaraz do jedzenia. Szyldwach cofnął się poza donośność głosu, lecz trzymał strzelbę gotową do strzału. Podoficer usiadł obok więźnia i widząc jak smakowało mu jedzenie rzekł:

- Dopóki ja tu dowodzę, będziesz jadł tyle i tak dobrze, jak dotychczas. Sądzę, że będziesz mi za to wdzięczny!

- Z pewnością. Wiem, że będę mógł okazać ci wdzięczność, bo zostanę sam właścicielem wielkiej seriby i będę się puszczał na wielkie wyprawy po niewolników.

- Ty? - spytał buluk zdumiony.

- Ja!

- Czy masz na to pieniądze?

- Pieniądze? Czy do tego potrzeba pieniędzy?

- Nawet bardzo dużo. Trzeba wprost takiego majątku, jaki ma Abu el Mot!

- Hm! Czy tobie się zdaje, że on zawsze taki majątek posiadał?

- Tego nie wiem.

- Ale ja wiem. Służę pod nim dwa razy dłużej od ciebie i znam całą jego przeszłość.

- W takim razie ty jedyny masz te wiadomości. Zresztą nikt nie wie, skąd on pochodzi i czym był dawniej.

- To Homr, a był bardzo ubogi.

Pracował u pewnego łowcy niewolników jako żołnierz i tak, jak ja, osiągnął stopień czausza.

Nie było to prawdą, potrzebne jednak było do pozyskania buluka.

- Był ubogi? - rzekł podoficer. - A potem został bulukiem i czauszem, jak ja i ty?

- Tak, niczym innym.

- Ale jak doszedł potem do tak wielkiej seriby, jak nasza?

- W bardzo prosty i łatwy sposób. Pan jego obraził go raz bardzo ciężko, Abu el Mot zaś poprzysiągł mu zemstę. Kiedy potem dowódca ruszył na wyprawę, Abu el Mot został kierownikiem seriby.

- Zupełnie tak, jak teraz ja.

- Tak, ale ty nie będziesz miał teraz tyle sprytu, ile go wówczas okazał Abu el Mot i jego buluk.

- Miał także z sobą buluka?

- Oczywiście. Wszak go znasz!

- Ja? Nie wiem o niczym.

- Ach tak! Zapomniałem, że ty nie znasz tej całej historii. Jego dawny buluk jest teraz przy nim jako drugi dowódca.

- Abd el Mot?

- Tak jest. Obaj spłatali wówczas figla, który ich naraz wzbogacił.

- Co zrobili?

- Rzecz, na którą właściwie może wpaść każdy podoficer, zmuszony do wyrzeczenia się

łupu. Zaczekali, zanim pan nie odszedł, a potem ograbili seribę, spalili ją i poszli na południe z bydłem i ze wszystkim, co się dało zabrać. Przybywszy tu, założyli tę seribę i zaczęli handel na własną rękę.

- Allah l' Allah! Rozum tracę!

- zawołał buluk, otwierając szeroko usta i oczy.

- To bardzo smutne dla ciebie

- zauważył czausz. - Jeśli rozum ci uciekł, to nigdy nie będziesz bogaty.

- Ja bogaty? Czy myślał kto kiedy o tym?

- Ty nie?

- Nie! Jak mógłbym myśleć o czymś tak niewiarygodnym!

- Allah jest wszechmogący. On wszystko może, a kogo chce obdarzyć swą łaską, temu dość wyciągnąć rękę, jeśli tylko ręce posiada. Ale ty ich nie masz widocznie.

- Ja? Mam nawet dwie!

- Ale ich nie używasz!

- Czy miałbym je wyciągnąć?

- Oczywiście!

- Teraz?

- Tak. Nie nadarzy się już nigdy taka sposobność rychłego wzbogacenia się.

Buluk spełniał swe obowiązki ku zadowoleniu przełożonych, lecz nie posiadał szczególnych zdolności. Siedział teraz przed czauszem, jak porażony, patrzył nań wielkimi oczyma, jakby niczego nie rozumiał.

- Allah akbar! - wykrztusił z wolna. - Czy dobrze słyszałem? Mam tak uczynić, jak wtedy oni?

- Ty, a ja z tobą.

- Tego przecież niepodobna pojąć!

- Postaraj się więc, żebyś pojął. Ale korzystaj z dobrego czasu! Abu el Mot może w każdej chwili powrócić, a takiej sposobności nigdy już potem nie będzie.

- Czy ty żartujesz, czy mówisz prawdę?

- Przysięgam na Allaha i

Proroka, że nie żartuję.

- I sądzisz, że to można rzeczywiście wykonać?

- Skoro dokonali tego Abu el

Mot i jego buluk, to my to także potrafimy. Pomyśl tylko o tym, co się tutaj znajduje, o broni, amunicji, odzieży i narzędziach, o przedmiotach handlu, o zapasach, za które, jeśli nam czegoś potrzeba, musimy z naszego żołdu płacić dziesięć razy drożej. Pomyśl o bydle, którego musimy pilnować! Rozważ, jaką wartość to wszystko posiada! Czy wiesz, ile kości słoniowej możemy dostać od Murzynów za jedną krowę?

- O tak, wiem. A w Chartumie lub gdzie indziej otrzymalibyśmy za to trzydzieści krów.

- Jest tu przeszło trzysta sztuk bydła. Gdybyśmy tak postąpili, jak wówczas Abu i Abd el Mot, bylibyśmy od razu bogaci.

- To prawda, prawda! Ale to byłoby grzechem!

- Nie! To byłoby tylko zasłużoną karą dla nich obydwu. Zastanów się dobrze! W takich razach szkoda tracić czas na próżno!

Buluk ujął głowę w obie ręce, pochwycił się za nos, piersi i kolana, by się przekonać, czy rzeczywiście jeszcze żyje, a potem krzyknął:

- Niech mnie Allah łaską swoją oświeci! Zdaje mi się, że marzę we śnie!

- To zbudź się, zanim będzie za późno!

- Miej cierpliwość! Dusza moja z trudem pojmuje tak wielką rzecz. Muszę jej pomóc.

- Czym?

- Przyniosę sobie tytoniu do fajki.

- I ja mam cybuch na szyi, ale nie mam tytoniu.

- Ja ci przyniosę.

Powstał i pobiegł. Był już

dość daleko, gdy przypomniał

sobie swój obowiązek. Zatrzymał się, odwrócił i zapytał:

- Ale ty nie uciekniesz?

Obiecałeś mi!

- Zostanę tu - odrzekł czausz.

- Zważ, że dosięgłaby cię kula dozorcy, bo jesteś moim więźniem!

- Dotrzymam słowa, ale ty nie mów nikomu, co słyszałeś ode mnie!

- Nie; nikt by w to nie uwierzył!

Poszedł dalej, a czausz nie ruszył się z miejsca. Zjadł kizrę i ryby, pogładził się oburącz po siwej brodzie i mruczał do siebie z zadowoleniem.

Buluk powrócił wkrótce z workiem w ręku, po którym było widać, że niewiele zawierał tytoniu. Tytoń jest w seribach bardzo drogi. Usiadłszy na ziemi, podał go czauszowi, a ten sięgnął do worka, przepuścił przez palce starty niemal na mąkę i zmieszany z innymi liśćmi tytoń, chytrze zrobił współczującą minę i napychając fajkę, zapytał:

- Czyj jest ten tytoń?

- Mój.

- Skąd go masz?

- Kupiłem tutaj.

- W takim razie zupełnie słusznie powiedziałeś przedtem, że straciłeś rozum.

- Jak to? - zapytał buluk, krzesząc ognia.

- Nie masz lepszego tytoniu?

- Nie!

- Allah! Czyż Abd el Mot nie oddał ci całej seriby?

- Oddał.

- I tokułów z zapasami?

- Tak. Mam ich dobrze pilnować. U drzwi wiszą kłódki.

Wszystkie tokuły są zawsze otwarte, tylko te, które służą jako magazyny, zaopatrzone są w drewniane drzwi z kłódkami.

- Ale klucze masz? - zapytał czausz.

- Tak; oddano mi je.

- Mógłbyś więc wejść tam, gdzie stoją beczki z drogocennym tytoniem, który palą tylko Abu i Abd el Mot, a ty zadowalasz się tą lichą resztką.

Buluk znowu otworzył usta, patrzył na czausza przez chwilę i zapytał:

- Ty więc sądzisz, że...

- Tak, sądzę!

- Allah, wallah, tallah! To byłoby pięknie, gdybym mógł napełnić sobie worek i nie zapłacić za to!

- Czy tam jest tylko tytoń?

Możesz wszystko stąd wziąć za darmo. Zniszczysz seribę Omm et Timsaj i założysz nową.

- Gdzie?

- Na południu, gdzie towary są droższe, a niewolnicy znacznie tańsi.

- Zapewne u Niam_Niam?

- Tak. Tam można świetnie handlować.

Buluk pocierał sobie ręce, nogi i inne części ciała. Było mu trochę nieswojo, a jednak tak dobrze, jak nigdy w życiu. Pragnął się wzbogacić, ale po namyśle wyraził wątpliwość:

- Gdybym poszedł za twoją radą, mógłbym założyć seribę, ale nie jestem na to dostatecznie rozumny.

- Masz przecież mnie. Ja chcę także wziąć w tym udział!

- Ach tak! Prawda!

- Zresztą takich rzeczy uczy się człowiek prędko i łatwo.

- Tak sądzisz?

- Nie inaczej. Wszak już teraz jesteś dowódcą całej seriby.

Na to buluk uderzył się w piersi i zawołał:

- Jestem! Na Allaha, jestem!

Kto chciałby temu zaprzeczyć, tego każę oćwiczyć!

- Jeśli Abd el Mot zrobił cię dowódcą, to wie zapewne, że się do tego nadajesz. On zna zatem ciebie o wiele lepiej, niż ty sam siebie.

- Tak, on zna mnie całkiem dokładnie. On wie, że jestem do

tego odpowiedni. Sądzisz więc, że...

- Jestem pewien, że obaj bylibyśmy wkrótce najbogatszymi i najsłynniejszymi łowcami niewolników.

- Chciałbym być sławnym!

- To posłuchaj mnie! Pokazałem ci drogę do sławy. Jeślibyś jeszcze nie wiedział, jakie stąd wynikną korzyści, to wyjaśnię ci je dokładnie.

- Dokąd? - zapytał buluk, gdy wachmistrz podniósł się z miejsca.

- Do zapasów. Pokażę ci je i obliczę ci ich wartość.

- Tak, chodź! - zgodził się buluk skwapliwie. - Mam klucze w kieszeni i pragnę się dowiedzieć, jakie bogactwa moglibyśmy od razu zdobyć.

Chwycił czausza pod ramię i odeszli. Szyldwach oczywiście nie strzelił, widząc więźnia, odchodzącego z obecnym dowódcą.

Żołnierze byli częściowo rozproszeni po seribie, a częściowo zajęci przy trzodach. Kilku z nich zobaczyło ku swemu zdumieniu buluka, idącego z wachmistrzem, który miał być w więzieniu, ale nic na to nie powiedzieli. Cieszyli się, że tymczasowy dowódca nie był taki surowy, jak się tego obawiali. Buluk dopiero przy drzwiach tokułu przypomniał sobie, do czego był obowiązany wedle instrukcji.

- Allah! - zawołał z gniewem.

- Każę tego psa wybatożyć!

- Kogo? - zapytał czausz.

- Dozorcę więzienia.

- Za co?

- Za to, że cię nie zastrzelił. Wszak miał taki rozkaz.

- Widział, że mnie sam prowadziłeś, że pozwoliłeś mi się oddalić. Byłby się dopuścił nieposłuszeństwa względem ciebie, gdyby strzelił. Przecież jesteś dowódcą.

- Jestem i nie radzę nikomu

przeciwko mnie się buntować! Na szatana, kazałbym tego psa na śmierć zaćwiczyć, gdyby strzelił do ciebie. Teraz wejdź i pokaż mi te wszystkie rzeczy, skoro znasz lepiej ode mnie ich wartość!

W tokule zabawili dość długo, a potem obejrzeli jeszcze inne magazyny. Z każdego buluk wychodził z wyrazem wielkiego uszczęśliwienia na twarzy. Kiedy zamknął ostatni, położył wachmistrzowi rękę na ramieniu mówiąc:

- Teraz przysięgnij mi na własną brodę, że jesteś zupełnie pewien udania się planu!

Widokiem bogactw w magazynach dał się czauszowi zupełnie pozyskać.

- Przysięgam! - odrzekł wezwany, podnosząc rękę.

- I rzeczywiście radzisz mi go wykonać?

- Radzę ci stanowczo. Gdy kiedyś będziesz posiadał milion abu noktah (talarów Marii Teresy), będziesz mi wdzięczny za tę radę.

- Sami jednak nie możemy tego przedsięwziąć!

- Oczywiście, że nie. Musimy do tego wezwać naszych żołnierzy.

- Czy nas posłuchają?

- Na pewno. Zostaw to mnie. Ja rozmówię się z nimi.

- A jeśli potem zażądają udziału w zdobyczy?

- Na to my się nie zgodzimy.

Każdy dostałby równą część i nikt nie miałby środków do założenia nowej seriby. Za ich usługi obiecam im tylko podwójny żołd i całą zdobycz, którą Abd el Mot przyprowadzi. W ten sposób zostanie dla nas to wszystko, co się znajduje w Omm et Timsaj.

- Zdobycz Abd el Mota? Jak możesz ją im przyrzekać, skoro jej nie masz?

- Będę ją miał, bo mu ją odbiorę.

- Allah kehrim, Bóg jest

łaskaw! Chyba nie pomieszał ci rozumu!

- Istotnie tego nie uczynił.

Mój plan sięga dalej, niż ty sądzisz. Wyruszę przeciwko Abd el Motowi i napadnę na niego, gdy będzie wracał.

- Na swego przełożonego?

- Milcz! On odebrał mi rangę i kazał mnie wtrącić do więzienia. Za to musi ponieść zasłużoną karę.

- On ma pięciuset wojowników z sobą!

- Obiecam im także podwójny żołd, a ponadto będą mogli z naszymi ludźmi podzielić się zdobyczą, wziętą w Ombuli. Kto nie zechce, zostanie zabity, albo pójdzie sobie, gdzie mu się spodoba.

- Czyś oszalał? Jeśli wszyscy postanowią dochować wierności Abd el Motowi, będziemy zgubieni. Wszak przewyższają nas dziesięciokrotnie.

- To nic nie szkodzi. Wiem już, jak ich mam pozyskać dla siebie bez niebezpieczeństwa. Główna rzecz, żeby nie zwlekać. Abu el Mot zamierza zwerbować wielu Nuerów i sprowadzić ich tutaj. Jeśli z nimi przybędzie, a my będziemy jeszcze tutaj, to na nic nasz piękny plan.

- Którego zresztą wcale nie wykonamy! - rzekł buluk.

- Czemu?

- Bo jest niebezpieczny. Ty idziesz dalej, niż myślałem.

- Chcesz się zatem usunąć?

- Tak. Bardzo pragnę być bogaty, ale widzę, że przy tym straciłbym życie. Nie wezmę udziału w tym przedsięwzięciu.

- Ale mój plan mimo to będzie wykonany!

- Przez kogo?

- Przeze mnie samego!

- To niemożliwe, bo jesteś moim więźniem!

- Jestem twoim więźniem, ale pomówię z twoimi ludźmi. Jestem pewien, że się zgodzą, a wówczas ty będziesz moim więźniem, jeśli

się wobec nas zachowasz wrogo.

- Allah, Allah! - zawołał buluk przerażony. - Przyrzekłeś mi, że nie umkniesz!

- I dotrzymam słowa. Nie mam najmniejszej ochoty uciekać. Chcę raczej stąd odejść jako zwycięzca, jako właściciel całego mienia, wszystkich trzód i niewolników, którzy się tu znajdują.

- Jesteś strasznie stanowczy!

- To prawda. Życzyłbym sobie bardzo, żebyś ty był takim. Masz jeszcze czas, połącz się ze mną, a zostaniesz współwłaścicielem. Jeśli jednak dalej będziesz się wzbraniał, to cię wypędzę i będziesz mógł pójść z nami co najwyżej jako zwykły azaker. Nie chciałbym być dla ciebie surowym, ale ty zmuszasz mnie do tego. Namyśl się prędko! Albo się odważysz na wszystko i zostaniesz moim zastępcą i człowiekiem bogatym, albo zostaniesz przez nas wypędzony!

Buluk patrzył przez pewien czas w ziemię, po czym powiedział głosem stanowczym:

- Dobrze! Godzę się z tobą.

Widzę, że z tobą dojdę do czegoś większego, niż u Abu el Mota, u którego zostałbym nadal tym, czym jestem teraz, to jest biednym bulukiem. Będziemy łowili niewolników, tysiące niewolników, a gdy się wzbogacimy, pójdziemy do Kahiry, kupimy sobie pałace i będziemy wiedli życie, jak wierni w raju.

- Dobrze. Daj mi więc klucze - teraz ja jestem panem Omm et Timsaj.

Dostał klucze od magazynów i z bulukiem, któremu serce biło gwałtownie, udał się na miejsce, gdzie na słupie wisiał grzmiący donośnie bęben. Na dźwięk tego bębna musieli wszyscy, należący do osady, nawet znajdujący się za ogrodzeniem przy trzodach, zjawić się na miejscu zgromadzeń w środku seriby.

Czausz sam zabębnił i w ciągu

kilku minut stawili się na placu wszyscy pozostali łowcy niewolników i zdumieli się na widok więźnia, stojącego obok buluka. Ale zdziwienie ich zamieniło się w inne uczucia, gdy zaczął do nich mówić.

Stał przed nimi bez broni i bez obawy o to, że jego śmiały zamiar może się nie udać. Znał swoich ludzi, którzy tak, jak on sam, należeli do szumowin społecznych i dawno wyzbyli się sumienia i religii. Co z tej drugiej w nich pozostało, to polegało na formach zewnętrznych, których znaczenia sami nie rozumieli. Mając za sobą i przed sobą tylko awanturnicze życie, przygotowani byli na wszelkie niebezpieczeństwa. Przed niczym, co mogłoby przynieść im jakąś korzyść nie cofnęliby się. Takim ludziom plan wachmistrza musiał przypaść do smaku.

Czausz przedstawił im teraźniejsze ich bezowocne życie, rozwinął przed nimi swój plan, o ile to uważał za odpowiednie, wymienił korzyści, jakie ten plan może przynieść, przyrzekł im podwójny żołd, dopóki pozostaną w jego służbie, a w końcu oświadczył, że odbierze całą zdobycz Abd el Motowi i rozdzieli między nich. Gdy ich potem zapytał, czy pójdą za nim, przyrzekli mu to z radością wszyscy bez wyjątku. Nikt nie miał najmniejszych wątpliwości w tej sprawie. Zażądali tylko merissy, chcąc ten radosny dzień uczcić zabawą.

Nie odpowiedziawszy im na

razie, wachmistrz zaprzysiągł

ich. Ponieważ na miejscu nie

było fakira, ani też innego

kapłana, sam przyniósł z tokułu

Abu el Mota przeznaczony na te

cele Koran, na którym każdy po

kolei kładł prawą rękę. Taka

przysięga była świętsza, niż

odebrana przez imana. Dopiero

potem, kiedy już był pewny, że

do niego należą, oświadczył, że nie da im oszałamiającego napoju.

Wyjaśnił im, że nie wolno stracić ani chwili czasu, gdyż Abu el Mot może jeszcze tego samego dnia zjawić się z nowo zaciężnymi Nuerami. Przekonał ich, że trzeba koniecznie natychmiast zabrać się do dzieła i przyrzekł, że gdy znajdą się w dostatecznym oddaleniu, da im nie jeden, ale kilka dni na zabawę.

Musieli w duchu przyznać mu słuszność i pogodzili się z nieuniknionym. By ich za to poświęcenie wynagrodzić, czausz rozdzielił między nich taką ilość tytoniu, że na szereg tygodni byli zaopatrzeni w ulubiony narkotyk.

Następnie wyniesiono przed ogrodzenie towary i wszystko, co miano zabrać, i sprowadzono bydło. Tę długą i ciężką pracę skończono dopiero koło południa. Potem przywiązano do długiego sznura niewolników i niewolnice, których było ze trzydzieści, i orszak gotów był do drogi.

Teraz podłożono ogień pod tokuły i podpalono noker, używany przez Abu el Mota do rzecznych polowań na niewolników. Palące słońce tak wysuszyło materiał, że pożar rozszerzył się z szaloną szybkością i wkrótce objął nawet zewnętrzne kolczaste ogrodzenie. Można było przewidzieć, że w ciągu godziny seriba zamieni się w kupę jarzących się popiołów. Wieli żar odpędził zwierzęta i ludzi. Orszak posunął się w tym samym kierunku, w którym rano podążyła gazua.

Rozdział VII

Szczęśliwe odzyskanie wolności

Pierwszy oddział gazui, czyli

jeźdźcy, pomknął, jak mógł

najszybciej, tropem zbiegłych

Murzynów. Rzeka tworzyła tutaj

wielki zakręt w lewo, a więc ku wschodowi, a trop prowadził prawie prosto przez bezdrzewny step, którego trawa, spalona przez słońce, leżała na ziemi, jak rozsypane przez wicher siano. Niezmierzonego widnokręgu nie przerywało ani jedno wzniesienie gruntu.

Ślady Murzynów nie zaznaczały się na twardej ziemi, ale pies, pewien siebie, nie wahał się nigdy ani na chwilę. Godzina upływała za godziną, przebyta przestrzeń była coraz większa, ale zbiegów wciąż jeszcze nie było widać. Niezawodnie biegli kłusem, jeśli nie cwałem i dokazali wiele, jeżeli się uwzględni, że wyprzedzili gazuę tylko o dwie godziny.

Prawda, że konie jeźdźców nie były radżi bak (pełnej krwi). W Sudanie konie najlepszej rasy szybko padają z powodu wilgoci w porze deszczowej, a przede wszystkim wskutek złego obchodzenia się z nimi miejscowych ludów i niesłychanej plagi komarów. Szczególnie wsławione są muchy bauda i surreta.

W porze gorącej grunt tak wysycha, że konie nie znajdują pożywienia. Wtedy muchy ulatują nad rzeki. Kiedy jednak roślinność zaczyna się budzić do życia, rozwija się świat owadów, szczególnie dwuskrzydlnych i staje się prawdziwą plagą. Ogromne chmary kolących much i komarów napełniają powietrze, dręcząc zwierzęta i ludzi. Pupipary (wszy polne) szczelnie pokrywają konie, bydło, wielbłądy i inne zwierzęta.

Surreta (Pangonia) staje się

wprost niebezpieczna dla życia

zwierząt, a to samo opowiadają o

osławionej tse_tse (Glossina

morsitans). Nie należy jednak

sądzić, jakoby ukąszenie

jednego, albo kilku takich

owadów mogło już sprowadzić

śmierć. To szeroko

rozpowszechnione zapatrywanie jest z gruntu fałszywe.

Nieprzejrzane wprost masy tabanid, kulicyn i muscyd otulają biedne zwierzęta tak, że ciało ich staje się jedną wielką raną. Opadnięte zwierzę nuży się nieustannym tupaniem, biciem, kopaniem i stawaniem dęba, traci spokój i apetyt. Takie katusze, trwające dniami, tygodniami i miesiącami, przyprawiają zwierzę o chorobę i ostatecznie zabijają. Najlżejsze zadarcie skóry lub odcisk siodła zamienia się w ropiejącą, pełną robactwa ranę, która sprowadza kres życia. Szczepy posiadające konie, bydło i wielbłądy, wynoszą się w tym czasie dla ocalenia zwierząt na północ.

Z tych więc powodów i z wielu innych rzadko widzi się w Sudanie dobre konie. Te, na których jechał oddział Abd el Mota, były tak zniszczone ostatnią porą deszczową i obecną posuchą, że nie można było od nich wiele wymagać. Musiano często zwalniać biegu, bo ociekały potem i ciężko oddychały. Tym okolicznościom Murzyni zawdzięczali, że nie doścignięto ich tak rychło.

Około południa ukazał się na wschodnim widnokręgu czarny pas lasu. Ramię białego Nilu, Bahr Djur, powracało z zakrętu. Trawy nie były tu tak powiędłe, a nawet niebawem pojawiły się pojedyncze drzewa suffarah. Ten gatunek akacji ma nabrzmienia u podstawy kolców, z których młodzież sudańska robi sobie piszczałki. Suffar znaczy w narzeczu sudańskim: świstać i stąd nazwa tych drzew.

Pies biegł ciągle z nosem przy ziemi, nie błądząc między drzewami, które stały coraz bliżej siebie, a w końcu utworzyły tak gęsty las, że konie musiały iść wolniej.

Tu i ówdzie znajdowała się

mętna kałuża, a w jej pobliżu

mokry grunt. W takich miejscach widać było dokładnie ślady Murzynów. Indianin, albo myśliwy preriowy byłby z tych śladów oznaczył ściśle, jak dawno byli tam zbiegowie, ale łapacze niewolników nie byli tak bystrzy.

Niestety, niewielka odległość dzieliła ściganych od ścigających. Obaj byli śmiertelnie znużeni. Ujrzawszy las, myśleli, że są ocaleni. Oglądnąwszy się, spostrzegli jeźdźców na północnym widnokręgu i to podnieciło ich do ostatecznego wysiłku. Wpadli do lasu, ażeby się tam ukryć, ale wkrótce pomyśleli, że Abd el Mot będzie miał z sobą przynajmniej jednego lub więcej psów. Pobiegli na brzeg rzeki sądząc, że lepiej utonąć, aniżeli dać się pochwycić. Ale tam ujrzeli wystające łby krokodyli. I znowu im się wydało, że przecież lepiej, żeby ich pochwycono i zabito, niż żeby ich rozszarpały i połknęły te potwory.

Wtem Tolo, mądrzejszy wprawdzie od Loba, ale słabszy, zaczął chwiać się na nogach.

- Tolo nie może już dalej uciekać! - rzekł, dysząc ciężko.

- Lobo cię podtrzyma! - pocieszył go towarzysz.

Objął go ręką i ciągnął dalej.

- Ratuj się sam! - prosił

Tolo. - Niech złapią Tola, ale ty uciekniesz.

- Nie. Raczej ty się ocal!

Jesteś mądrzejszy i łatwiej dostaniesz się do Ombuli, żeby ich ostrzec.

Tak biegli pewną przestrzeń, dopóki Tolo nie stanął.

- Dobry szech w niebie nie chce, żebyśmy żyli - rzekł. - Chce nas powołać do siebie. Tolo nie może się już ruszyć i musi zostać.

- To Lobo ciebie poniesie.

Choć sam strasznie znużony,

wziął przyjaciela na ręce, ale

zaledwie uszedł kilkadziesiąt

kroków, utknął... Położył towarzysza lekko na ziemi, rozglądnął się beznadziejnie dokoła i zaczął się skarżyć:

- Życie nasze się kończy. Czy naprawdę jesteś pewien, że nad gwiazdami jest dobry szech, który nas kocha i przyjmie do siebie?

- To prawda - odrzekł Tolo. -

W to trzeba wierzyć.

- A po śmierci żyje się u niego?

- U niego i jego syna i nie umiera się nigdy.

- W takim razie jest on lepszy, o wiele lepszy od Allaha Arabów, którzy łowią niewolników i nas zabiją.

- Bądź spokojny! On zobaczy nas umierających i zstąpi, żeby nas zabrać do siebie.

- Lobo umarłby chętnie, bo nie ma krewnych, przy których mógłby żyć, ale taka śmierć niedobra. Tu krokodyle, tam Abd el Mot.

Kto gorszy: one, czy on?

- Krokodyl tak samo zły jak

Arab, bo obydwaj nie wierzą w wielkiego szecha i jego syna, który umarł za wszystkich ludzi, aby ich ocalić.

- Gdyby Lobo mógł ciebie tym uratować, zginąłby chętnie natychmiast!

- Nie zdołasz mnie ocalić.

Obaj jesteśmy zgubieni. Umiem jeszcze początek modlitwy, którą należy zmówić w obliczu śmierci. Tolo będzie się modlił, a ty mów za nim: „Ia abana iledsi fi semawati jaba haddezo smoka” (Ojcze nasz, który jesteś w niebie, święć się imię twoje).

Złożył ręce i spojrzał na towarzysza. Ten złożył także ręce i powtarzał poszczególne słowa na pół pobożnie, choć z pełną wiarą w ich skutek. Oczy jego błądziły dokoła, jakby czegoś szukały, a kiedy wyrzekł słowa „haddezo smoka” zajaśniały, jakby znalazły to, za czym się rozglądały.

- Jeśli syn wielkiego szecha

umarł - mówił potem dalej - żeby ludzi wybawić, to czy my powinniśmy to także uczynić?

- Jeżeli zdołamy.

- A co ty byś zrobił, gdyby

Lobo mógł cię ocalić?

- Tolo wolałby sam umrzeć, niż pozwolić na to, żebyś ty go wyratował.

- Gdyby tylko jeden z nas mógł być ocalonym przez śmierć drugiego, to ty musiałbyś zostać przy życiu.

- Nie, ty!

- Może nam obu uda się umknąć.

- W jaki sposób?

- Czy widzisz subakh i lubahn, rosnące tu obok siebie? Konary ich są z sobą mocno splątane, a liście tak gęste, że ludzi, którzy by się w górze ukryli, nie można by zobaczyć. Schowajmy się więc na górę!

Subakh jest to piękne drzewo, średniej wilkości, z konarami gęstymi i liśćmi soczyście zielonymi, wyciągniętymi w podłużne płatki. Lubahn jest wyższe, wytwarza się z niego afrykańskie kadzidło.

Obydwa drzewa tworzyły jakby jedną zwartą koronę, w której dwaj ludzie, zwłaszcza czarni, mogli się doskonale ukryć.

- Tolo jest za słaby na to, żeby wleźć na górę - odpowiedział drugi.

- Lobo cię podniesie, a ty potem sam pochwycisz dolną gałąź. Spróbuj tylko!

Zebrał resztki sił i dźwignął przyjaciela w górę. Tolo, nie wiedząc, że Lobo wpadł na godną chrześcijanina myśl poświęcenia się za niego, chwycił się gałęzi i usiadł na niej.

- Wyżej! - rzekł Lobo. - Widać cię jeszcze. Jeszcze o trzy, cztery konary wyżej, a tam usiądź i obejmij pień rękami, żebyś się utrzymał!

Tolo wylazł wyżej, usadowił się i rzekł:

- A teraz ty wyłaź!

- Zaraz. Ale słuchaj!

Odezwały się głosy ludzkie i chciwe krwi ujadanie psa.

- Nadchodzą, są już tutaj!

Prędzej do mnie na górę! - upominał Tolo przyjaciela.

- Teraz za późno - odparł

Lobo. - Zobaczyliby mnie. Muszę sobie poszukać innej kryjówki.

- To prędko, prędko!

Ale Lobo stał dalej i mówił stłumionym głosem:

- Lobo słyszał, że taki pies traci natychmiast węch, skoro pokosztuje krwi. Ten pies dostanie krwi, żeby ciebie nie zwęszył. Cicho!

Zanim Tolo temu się sprzeciwił, dzielny Murzyn pomknął do innego drzewa, aby nie widziano go pod tym, na którym siedział Tolo. Ujadanie psa słychać było już bardzo blisko. Konie parskały, a ludzie nawoływali się nawzajem.

Lobo oddalił się jeszcze bardziej od obu drzew i ustawił się tak, że nadbiegający pies musiał go spostrzec natychmiast.

Las był za gęsty na to, żeby dwóch jeźdźców mogło jechać obok siebie, a łapacze niewolników nie zsiedli z koni, by nie zostawiać ich pod lasem. Zdążali więc naprzód jeden za drugim, a na czele Abd el Mot z psem. Lobo zaczął uciekać w stosownym czasie, aby nie odgadnięto, że stał tutaj i że towarzysz jego może się znajdować jeszcze w pobliżu. Arab go spostrzegł.

- Szejtan! - krzyknął. - Tam biegnie jeden, a przed nim drugi! Prędzej za nim!

Podpędził konia, ale psa

jeszcze na szczęście nie

spuścił. Towarzysze jego gnali

za nim, o ile teren na to

pozwalał. Pies szarpał się na

sznurze z zajadliwością i wyciem

iście diabelskim. Lobo krzyczał

z całej siły, aby ich uwagę

zwrócić na siebie a Tolem

owładnęła straszna obawa o

przyjaciela. I on krzyczał, ale

w ogólnym zgiełku jego słaby ze

znużenia głos ginął. Pościg minął obydwa drzewa i podążył w górę rzeki.

- Puśćcie psa! - ryknął jeden z jeźdźców.

Abd el Mot usłyszał te słowa, wydobył nóż i przeciął sznur. Pies poleciał ze zdwojoną szybkością za Murzynem, który postanowił dać mu się rozszarpać, ażeby go węchu pozbawić. Ale teraz przyszło mu na myśl, czy nie można by zabić psa. Zakłuł dzisiaj już jednego, czemu nie miałby spróbować tego na drugim? Jeśli ścigający mieli z sobą tylko tego jednego, to ocalenie było jeszcze możliwe.

Lobo pilnował się, żeby nie stracić ani chwili. Zatrzymał się i wsparł o drzewo, dysząc z rozdrażnienia, znużenia i braku tchu. Zobaczył psa, nadbiegającego w wielkich skokach, z krwawymi oczyma, zwróconymi sztywnie na ofiarę i z pianą na pysku. Dobył noża zza pasa.

- Z koni! Mamy go! - zawołał

Abd el Mot, osadzając konia i zeskakując na ziemię. Chciwe krwi zwierzę rzuciło się na Murzyna, a ponieważ ten uskoczył na bok, uderzyło głową o drzewo i odbiwszy się, padło na ziemię. Zanim się zdołało poderwać, ukląkł Lobo na nim i pchnął je kilka razy nożem w serce. Pies chwycił Murzyna zębami za ramię.

Lobo wyrwał się zdychającemu zwierzęciu, nie zważając na to, że kawał jego ciała pozostał w psiej paszczy i pobiegł dalej. Arabowie wrzasnęli z wściekłości i popędzili za nim. Konieczność pośpiechu nie pozwalała im zrobić użytku z broni. Musieliby zatrzymać się, żeby dobrze wymierzyć i straciliby przy tym dużo czasu. Wyrwali tylko pistolety zza pasów i strzelali do Murzyna, znajdującego się o dwadzieścia kroków przed nimi.

Czy któraś kula trafiła, nie

było widać, gdyż Lobo uciekał

dalej.

Ale był już śmiertelnie znużony, a oni mieli jeszcze świeże siły i zbliżali się do niego. Odwrócił się i zobaczył to. Wolał teraz wpaść w zęby krokodylom, aniżeli w ręce łowców. Zboczył zatem na lewo ku brzegowi rzeki.

Rzeka tworzyła tu zakręt, po którego wewnętrznej stronie odbywały się te nieludzkie łowy. Lobo dostał się do wody, która bryznęła nad nim wysoko w górę.

W kilka chwil potem nadbiegli w to samo miejsce jego prześladowcy, zatrzymali się i spojrzeli na wodę.

- Wskoczył, żeby nam umknąć! - zawołał jeden z nich z rozczarowaniem.

- Nam umknie, ale temasij

(liczba mnoga od timsaj czyli krokodyl) go pożrą - odrzekł Abd el Mot. - Uważajcie!

Woda była wolna na dwadzieścia kroków od brzegu. Dalej ciągnął się długi pas omm sufah i sitowia, a następnie znów wolna powierzchnia wody przytykająca do wyspy, utworzonej na środku rzeki przez ławicę mułu pokrytego trawą.

W pobliżu omm_sufah Murzyn wynurzył głowę, oglądając się za swoimi prześladowcami.

- Strzelać, strzelać! - zawołał Abd el Mot, a jego sąsiad przyłożył kolbę do policzka i wypalił czym prędzej.

Ale mierzył za krótko i źle. Kula uderzyła w wodę obok Loba, który dostał się do rogu szuwarowego pola i opłynął je szybko. Tam zatrzymał się, jakby pod wpływem strachu na widok czegoś, co zauważył. Wreszcie wydawszy głośny, przejmujący okrzyk, który można było przypisać i radości i przerażeniu, zniknął za sitowiem.

- Co on krzyknął? - spytał jeden z Arabów.

- Zobaczył krokodyla - odrzekł

Abd el Mot.

- Mnie się wydawało, że krzyknął z radości.

- O nie. Tu w wodzie nie ma nic takiego, co by go mogło ucieszyć. O, tam płynie! Widzicie ten pas na wodzie?

Wskazał wyciągniętą ręką ku wyspie z trawą, skąd szybko zbliżała się do sitowia bruzda na wodzie. Przód tej bruzdy tworzył pysk olbrzymiego gada.

- Krokodyl! - zawołało kilku naraz. - Allah wysyła go do piekła! Et timsaj porwie go i pożre!

Krokodyl zniknął za trzciną, a w chwilę potem usłyszano drugi okrzyk, lecz tym razem człowieka, widzącego już śmierć przed sobą.

- Już po nim! - zawołał Abd el

Mot. - Ma jednak szczęście, bo ja byłbym kazał zakopać go w kopcu termitów, które ogryzłyby mu żywe ciało aż do kości. Ale co nie spotkało jego, to stanie się z Tolem, który znajduje się jeszcze w lesie. Ci dwaj szejatin (liczba mnoga od szejtan czyli szatan) zabili mi dwa najlepsze psy. Za to Tolo umrze śmiercią podwójną.

- Czy rzeczywiście jest jeszcze tutaj? - zapytał jeden z Arabów.

- Tak. Widziałem jego także.

Wyprzedził Loba. Niech dwaj z was wyprowadzą konie z lasu i zaczekają tam na nas!

Tak się stało, po czym zaczęły się poszukiwania na nowo. Ale obaj pilnujący musieli czekać pod lasem przeszło godzinę, zanim towarzysze wrócili... bez Murzyna.

- Ten Murzyn zniknął - syknął

Abd el Mot. - Nie znaleźliśmy najmniejszego śladu po nim.

- Przecież widziałeś go przedtem! - odezwano się.

- Całkiem dokładnie. Ale czyje oko dostrzeże w lesie trop bosej nogi? Ten las jest zresztą wielki i ciągnie się daleko

wzdłuż rzeki. Kto tu potrafi szukać i znaleźć ślad?

- A więc ten czarny diabeł umknął nawet z życiem, bo tamtego zjadł przynajmniej krokodyl.

- Nie, on nie umknął. Stąd rzeka płynie prawie prosto na wschód, Ombula zaś leży ku południowi i zachodowi, gdzie znów jest wielka i wolna równina. Przez nią musi przejść czarny. Aby go schwytać, wystarczy, jeśli wyjedziemy z lasu i tam na niego zaczekamy.

- Przyjdzie nocą, kiedy go nie będziemy mogli dostrzec.

- To rozciągniemy się w łańcuch, a wtedy musi się na któregoś z nas natknąć. Naprzód!

Dosiedli koni i puścili się na południe. Tolo zawdzięczał życie tej okoliczności, że Abd el Motowi wydało się, jakoby go był widział. Łapacze szukali tylko przed sobą, a nie za sobą, gdzie stały owe dwa drzewa. Gdyby się wrócili, mogliby go odkryć, zwłaszcza wobec jego rozdrażnienia z powodu niebezpieczeństwa, na które naraził się za niego przyjaciel. Ale gdzie on się znajdował? Czy jeszcze na drzewie? A czy odważny Lobo zginął rzeczywiście w zębach krokodyla?

Na to odpowiedziano by najlepiej z płytkiej łodzi, która około południa płynęła z biegiem rzeki od wsi murzyńskiej Mchany. Nie była ona ani zbyt wielka, ani zbyt mała: mogła unieść ze trzydziestu ludzi, ale dziś służyła tylko dwudziestu trzem. Z tego było dwudziestu Murzynów, którzy wiosłowali po dziesięciu z każdej strony, u steru siedział szesnastoletni może młodzieniec, o jaśniejszej barwie skóry, świadczącej albo o pochodzeniu arabskim, albo mieszanym, a dwaj pozostali byli białymi.

Murzyni mieli tylko zwykłe

przepaski na biodrach, a ich

wełniste włosy wisiały dokoła głowy w krótkich i cienkich warkoczach, posmarowanych oliwą. Włosy chłopca sterującego były proste i ciemne. Ubranie jego stanowiła wielka jasna chusta, którą owinął się, jak togą.

Że ta jazda nie miała cech pokojowych i że ci ludzie gotowi byli spotkać się z czymś wrogim, tego dowodziła broń, zgromadzona na dziobie statku. Tam też siedzieli obaj biali.

Jeden z nich miał na sobie haik z kapturem i wysokie buty, tak samo jak doktor Szwarc. Postać jego była także wysoka i szeroka, twarz bardzo podobna do tamtego. Jednym słowem był to doktor Józef Szwarc, który wysłał do swego brata „Syna wierności”, a teraz sam wyjechał, ponieważ czekanie trwało za długo i zaczął się niepokoić.

Drugi biały miał szare sukienne ubranie, szare pończochy, szare, bardzo szerokie i krótkie spodnie, szarą kamizelkę, szarą bluzę i szary turban. Szary był również szal, którym sobie opasał biodra. Wszystko wydawało się w nim szare: oczy, barwa skóry, krawatka, spadająca aż na piersi i gęste włosy, spływające mu na kark spod turbanu. Największą osobliwością był u niego nos. Taki nos można zobaczyć tylko raz w życiu, albo nigdy.

Był to rzeczywiście nos do węszenia, okropnie długi, prosty, wąski i kończący się tak ostro, że prawie niebezpiecznie.

Wyglądał jak dziób bociani z tą

różnicą, że był szary. Kto

usłyszałby w Faszodzie od „Syna

wierności” o Abu el Laklak,

„Ojcu bociana”, musiałby od razu

poznać, że jego właśnie ma przed

sobą. Obaj biali okiem znawców

badali szeroką tu bardzo rzekę,

a szczególnie szary zrywał się

jak naelektryzowany, ilekroć

jakiś ptak wzniósł się znad

sitowia i przeleciał z jednego brzegu na drugi. Ciągle przy tym rozmawiali.

- Przyznaję ci zupełną słuszność, doktorze - rzekł Szwarc. - My w Europie mamy zupełnie fałszywe wyobrażenie o ludach sudańskich. Aby je poznać, trzeba tu przybyć.

- Czy ci się podobają? - zapytał szary.

- Niezgorzej.

- Nawet gdy jedzą ludzi?

- Nawet wtedy, byleby tylko mnie nie zjedli. Oni nie pojmują całej ohydy tego zwyczaju, trzeba ją im dopiero wpoić. Po walce zjadają zabitych nieprzyjaciół, twierdząc, że to obojętne, czy ich się pochowa w żołądku, czy w ziemi.

- To już nie w moim guście. Ja wolałbym spoczywać raczej w ziemi, pod piękną kapliczką, aniżeli w żołądku ludożercy.

- Ja także, kochany doktorze, ale musisz rozróżnić między...

- Pst! - przerwał mu szary, a nos jego jakby z własnej inicjatywy podniósł się i spuścił na dół. - Jeśli raz jeszcze nazwiesz mnie doktorem, to tak dostaniesz w gębę, że ci się babka przyśni. Ty jesteś także doktorem, a czy ja ciebie kiedy tak nazywam? Na co te komplementy między ludźmi, którzy zawarli braterstwo, choć popili to tylko merissą, której ja chętnie bym się wyrzekł, gdybym miał dobre piwo. Wiesz przecież, jak się nazywam.

- Oczywiście - śmiał się

Szwarc.

- A zatem! W świecie uczonym znany jestem jako doktor Ignacy Pfotenhauer, a w domu nazywają mnie Ignasiem Ptasznikiem, bo mam szczególne zamiłowanie do wszystkiego, co lata, a nie łazi. Tu nazywają mnie Abu el Laklak „Ojcem bociana” z powodu mego nosa, który jest mi równie drogi jak twój tobie. Ponieważ ja ciebie nazywam po prostu

Józiem, to bądź tak dobry i nazywaj mnie Ignasiem. Rozumiesz?

- Bardzo dobrze. Mam nadzieję, że się więcej nie zapomnę.

- To też sobie wypraszam.

Wiesz, że nie jestem zwyczajnym człowiekiem, dlatego... pst! Widzisz, jak leci?

- Co? gdzie?

Szary zerwał się skwapliwie i zawołał, wskazując ręką w górę:

- Tam... tu... o leci. Znasz tego ptaka?

- To perliczka, trachyphonus margaritatus.

- Słusznie. Już jej nie ma - rzekł szary, usiadłszy na powrót. - Czy wiesz, jak ją nazywają krajowcy?

- Jeszcze nie.

- Będziesz miał dowód, że to dobrzy, a nawet żartobliwi obserwatorzy: nazywają te ptaki według ich krzyku. Samiec krzyczy beszerretu, beszerretu! A wiesz, co to znaczy w tutejszym języku?

- Podarłaś sobie suknię, podarłaś sobie suknię!

- Słusznie! Samiczka jest ciemna w białe plamy. Wygląda to tak, jakby miała dziury w ubraniu. Samiczka zaś odpowiada samcowi: bak_zi_ki, bak_zi_ki! Co to znaczy?

- Zeszyj! Zeszyj!

- I to prawda. Kiedy usta tych ludzi mówią z taką naiwnością o ptakach, trudno ich uważać za ludożerców.

- Niam_Niam określają jako ludożerców, ale ja nie zauważyłem u nich nic takiego.

- Ponieważ wiedzą, że my brzydzilibyśmy się taką ucztą, nie pokazują nam tego, ale mimo to jesteśmy u nich zupełnie bezpieczni. Czynią dla nas, co tylko mogą. To trzeba przyznać. Polują dzień i noc, żeby mi znosić ptaki. Nieraz przez cały rok nie zebrałem tyle, co tu przez miesiąc.

- To będzie znowu obszerne

uczone dzieło?

- Tak, coś napiszę. Nikt jeszcze nie zajmował się poważnie tutejszym pierzastym światem. Chciałbym wypełnić tę lukę.

- Ty nadajesz się do tego.

Skąd właściwie wzięło się twoje szczególne upodobanie do ptaków? Czy wywołała je jakaś osobna przyczyna?

- Ja miałbym nie wiedzieć, skąd się ono wzięło! Przecież nie śpiewali mi tego nad kołyską, ani ja sam o tym nie myślałem. Ze zgrozą przypominam sobie pierwszą ornitologiczną przygodę, którą przeżyłem w piętnastym roku życia.

- Jaka to była przygoda?

- Stało się to, gdy jako gimnazjalista siedziałem jeszcze w czwartej klasie. Profesor historii naturalnej nie lubił mnie, gdyż w głupocie mojej pytałem go zawsze o rzeczy, na które nikt nie potrafiłby odpowiedzieć.

- To się zawsze zdarza w tym wieku, lecz jest dowodem żądzy wiedzy.

- Żądzy wiedzy! Profesor nazywał to zawsze popędliwością i ciekawością i myślał tylko nad tym, jakby mi się odpłacić. Nadszedł egzamin wielkanocny. Wdziałem nowy przód od koszuli i krawat i wyobrażałem sobie, że dzięki temu zdam egzamin. Wszystko też poszło dość znośnie. Dopiero przy historii naturalnej utknąłem. Ale też dostałem pytanie!

- No, jakie?

- Dlaczego ptaki mają pióra?

- To rzeczywiście chciał ci się odpłacić. Cóż mu odpowiedziałeś?

- Co odpowiedziałem? No, najpierw pomyślałem sobie, że... pst! Tam widzisz! Widzisz go?

Zerwał się znowu i wskazał na

brzeg, przy czym nos przechylał

mu się na bok, jak gdyby

szczególnie zajmowała go ta

okolica.

- Kogo? Gdzie?

- Tam w górze na drzewie sunut

(Acacia nilotica), na szczycie.

- Ach widzę! To orzeł rzeczny, haliaetus vocifer, wspaniały ptak!

- Tak, to on. Krajowcy nazywają go abu lundż. Jada prawie wyłącznie ryby. A wiesz, jak ludzie tutejsi tłumaczą jego krzyk?

- Nie.

- Sef (pora gorąca), charif

(pora deszczowa), jakull hut, hut. Wiesz co to znaczy?

- W sef i charif spożywam ryby.

- Dobrze! I w tym masz dowód zamiłowania do podpatrywania natury. Murzyni nie są wcale tacy tępi i pozbawieni zdolności rozumienia, jak ich opisują. Gdybym był tobą, napisałbym książkę w obronie ich godności.

- To się może stanie, skoro tylko czas na to znajdę.

Teraz zwrócili obaj uwagę na sternika, który wydał krótki rozkaz, po czym Murzyni dźwignęli wiosła.

- Czy wylądujemy? - zapytał

Szwarc.

- Nie, effendi - odrzekł młodzieniec. - Tu nie wysiada się nigdy od razu, lecz wsuwa się łódź na pewien czas w sitowie, ażeby zbadać, czy na brzegu nie ma nieprzyjaciół.

- Chcesz to teraz uczynić?

Czemu nie płyniemy dalej?

- Bo zbliżylibyśmy się zanadto do seriby Omm et Timsaj, w której mieszka Abd el Mot. Gdyby nas dostrzegł, zrobiłby z nas niewolników.

- Niechby spróbował!

- Nie tylko spróbowałby, lecz wykonałby to naprawdę. Wy obaj jesteście odważni i mądrzy, a my także umiemy władać bronią, ale on rozporządza przeszło pięciuset łowcami niewolników, których nie pokonalibyśmy.

Zabilibyśmy może trzydziestu,

czterdziestu, a nawet więcej, ale pozostali zdusiliby nas zupełnie.

Brzmiało to jasno i spokojnie. Młodzieniec wyprzedził rzeczywiście swoje lata.

- Sądzisz więc, że tylko nocą możemy przejechać? - zapytał Szwarc.

- Tak.

- Możemy to przecież i za dnia uczynić. Powiosłujemy prędzej i weźmiemy żagiel do pomocy.

- Nikt nie wie, jak będzie wiatr wiał za godzinę. Jeśliby był przeciwny, żagiel przeszkadzałby nam tylko, a na same wiosła trudno się zdać. Abd el Mot trzyma tu w ukryciu statek na rzece. Z brzegu może widzieć daleko w górę rzeki i zauważyłby nas dość wcześnie. Wystarczyłoby mu wówczas spuścić statek na środek rzeki i kazać uderzyć w bęben, a pochwyciłby nas na pewno. Musimy bezwarunkowo tutaj przybić do brzegu i czekać do nocy, ażeby w ciemności przepłynąć koło tego niebezpiecznego miejsca.

- On i w nocy może nas dostrzec przypadkiem.

- Jeśli pokładziemy na statku sitowie i gałęzie, będą go uważali za kawał, oderwany od wyspy. Pozwól mi więc przybić do brzegu.

- Dobrze.

Łódź spłynęła z prądem ku lewemu brzegowi, minęła wspomnianą już wyspę, utworzoną z ławicy mułowej, pokrytej trawą i zbliżyła się do pola, porosłego omm sufah i szuwarami. Tam spuszczono żelazną ostrą kotwicę, która zaczepiła się zaraz o dno i zatrzymała łódź.

Z lewego brzegu, w którego

pobliżu łódź stanęła, nie można

jej było zobaczyć, bo w środku

znajdowało się wysokie i gęste

sitowie. Prawy brzeg był za

daleko, lecz bystre oko mogło ją

stamtąd rozpoznać. Dlatego

Murzyni nacięli tyle trzciny i

sitowia, ile było potrzeba, ażeby łódź zamienić w małą trawiastą wyspę, która znakomicie ukrywała ją w swej gęstwinie.

Rozmawiano po cichu, wytężając przy tym słuch, żeby nie stracić żadnego szmeru. Nie uporano się jeszcze z ukryciem łodzi, kiedy naraz zabrzmiały niezrozumiałe dźwięki, podobne do głosu ludzkiego. Siedzący w łodzi zaczęli nadsłuchiwać z natężoną uwagą, unikając najmniejszego szelestu.

Młody dumandżi (sternik) powstał, by lepiej słyszeć.

- Nad brzegiem niedaleko od nas w dół rzeki rozmawiają dwaj Murzyni - rzekł cicho.

- Skąd wiesz? - zapytał

Szwarc.

- Zrozumiałem kilka słów z języka Belandów, którego używają tylko czarni.

- O czym mówili?

- Nie wiem. Słowa wyrwane z kilku zdań. Ocalenie, śmierć, łowcy niewolników.

- Ach! Może to ścigani niewolnicy.

- W takim razie z pewnością umknęli Abd el Motowi.

- Musimy ich ocalić! Weźmiemy ich do łodzi.

- Trzeba to wpierw dobrze rozważyć, effendi. Jestem gotów ratować każdego ściganego człowieka, ale muszę wpierw się przekonać, że sam nie wpadnę przy tym w objęcia niechybnej śmierci. Przed niebezpieczeństwem się nie cofnę, lecz nie pójdę na pewną śmierć, gdyż w takim razie byłby zgubiony i ten, którego chciałem ocalić.

- Mówisz, jak doświadczony człowiek.

- Drwij sobie, ale przyznaj mi słuszność. Słuchaj!

Odezwało się wściekłe ujadanie psa i nawoływania ludzi.

- Do szatana! Tam biegnie jeden, a za nim drugi, jeśli się

nie mylę. Prędzej, prędzej za nim! - brzmiało z brzegu wyraźnie.

Był to okrzyk Abd el Mota, wydany na widok Loba. Potem znów nastąpiło wściekłe szczekanie psa i ryki ludzkie.

- Puśćże psa! - zawołał ktoś.

- To dwaj niewolnicy, których ścigają - rzekł Szwarc. - Musimy ich ocalić.

Pochwycił strzelbę, a szary zrobił to samo, mówiąc:

- Wystrzelajmy tych łotrów!

- Cicho, cicho! - prosił sternik. - Ścigających będzie zapewne wielu, a należą niewątpliwie do Abd el Mota. Czy mamy im się pokazać, nie mogąc uratować Murzynów? To byłoby nierozsądne. Zanim podniesiemy kotwicę i dostaniemy się do brzegu, będzie już za późno, bo pogoń tymczasem się skończy. Słuchaj! Krzyk! Ktoś zginął. Skoczył do wody. Jeśli żyje, to pochwycą go krokodyle.

Stanął na ławie sterowej, a reszta ludzi na wioślarskich, ażeby wyjrzeć poza kryjące ich sitowie. W tej chwili Lobo wypłynął zza rogu pola szuwarowego. Sternik rozsunął oburącz sitowie, by mu się pokazać i dał mu znak. Lobo się zatrzymał. To była chwila, w której jego prześladowcy powiedzieli, że musiał coś zauważyć. Padł strzał Abd el Mota.

- Prędzej, prędzej, krokodyle!

- zawołał sternik do Murzyna.

Uciekający spostrzegł człowieka, stojącego pozornie nad wodą, podwoił siły i zbliżył się w kilku potężnych rzutach. Już uczepił się krawędzi statku, a kilka rąk wyciągnęło się, żeby go pochwycić, kiedy jeden z wioślarzy, rzuciwszy okiem na rzekę i ku trawiastej wyspie, przestrzegł go:

- Et timsaj, et timsaj, amal, amal - krokodyl, krokodyl, prędzej, prędzej!

Na szczęście nie powiedział tego głośno.

- Z której strony? - spytał prędko sternik.

- Z lewej - odparł wioślarz.

- Prędzej wszyscy na lewo, bo łódź się przewróci!

Loba porwano w górę, ale zwierz był już przed łodzią. Nastąpiło gwałtowne uderzenie w lewą stronę i gdyby ludzie stali na prawej stronie, łódź przewróciłaby się, tak jednak oparła się ciosowi żarłocznego potwora. Noga Loba dostała się między jgo zęby, ale szybkie poderwanie go, zanim zwierz zdołał zamknąć paszczęKę, ocaliło Murzyna, który wydał ów okrzyk bólu, uważany przez jego prześladowców za okrzyk przedśmiertny, i wpadł do łodzi, ociekając krwią z dwóch ran. Jedna była na ręce, którą chwycił pies w zęby, a druga na nodze, gdzie brakowało kawałka łydki. Zamknął oczy. To przeszło już jego siły i omdlenie wzięło go w swe litościwe objęcia.

- Czy nie żyje? - zapytał

Szwarc.

- Żyje - odrzekł szary, uklęknąwszy obok Murzyna, żeby go zbadać. - Ukąszenie w rękę, wyrwanie kawałka ciała z łydki i omdlenie. To wszystko.

- Cicho! - nakazał sternik. -

Na brzegu rozmawiają.

Zaczęli nadsłuchiwać. Doleciały ich poszczególne słowa, a potem kroki oddalających się ludzi.

- Jeden, dzięki Bogu, ocalony!

- rzekł Szwarc. - Ale drugi wpadnie im w ręce. Jak temu zapobiec?

- Nie potrzebujemy temu zapobiegać - rzekł młody, lecz rozważny sternik. - Nie pochwycą go.

- Na jakiej podstawie to twierdzisz?

- Słyszałem ich słowa.

Utracili dwa psy, a ten Murzyn

zapewne zabił jednego, bo teraz

jeszcze trzyma nóż w ręku. Gdyby ścigający mieli jeszcze jedno zwierzę, nie uszedłby, lecz zostałby rozszarpany. Walczył z takim łapaczem Murzynów, o czym świadczy ta rana na ręce. Z tego wnoszę na pewno, że tam na brzegu nie mają drugiego psa. Jakże złowią drugiego zbiega, skoro las jest długi, a tropu zwęszyć nie potrafią?

- Zdaje się, że masz słuszność.

- Sądzę, że się nie mylę.

Potem będziemy wiedzieli, co czynić.

Obaj biali podziwiali Sudańczyka. Choć bardzo młody, zachowywał się jak człowiek dojrzały, a nawet obdarzony szczególnymi zdolnościami. Wszystkie jego ruchy były przy tym tak spokojne i pewne, jak jego sposób wyrażania się.

Szary przytknął Murzynowi do nosa flaszeczkę z solą otrzeźwiającą. To poskutkowało i Lobo zaczął się ruszać.

- Tolo, trzymaj się mocno pnia! - szeptał, nie otwierając oczu.

Nawet teraz, na pół omdlały, myślał tylko o ocaleniu przyjaciela. Pfotenhauer poddał go jeszcze raz działaniu ulatniającej się soli, po czym Murzyn otworzył oczy. Jego przyćmiony wzrok padł na piękną i życzliwie poważną twarz Szwarca. Potem znów zamknął oczy i rzekł z uśmiechem:

- Tolo, ty żyjesz, a ja... ja... u dobrego szecha za gwiazdami.

- Myśli o Bogu - rzekł Szwarc.

- Czy to chrześcijanin?

- Czy chrześcijanin, czy poganin, to obojętne. Jest człowiekiem, trzeba go więc ratować - oświadczył szary.

Podniósł tylne siedzenie, pod którym znajdowała się skrzynka z lekarstwami i zaczął opatrywać obie rany, w czym bardzo zręcznie Szwarc mu dopomagał.

W okolicach górnego Nilu nawet lżejsze rany stają się niebezpieczne, jeśli się je zaniedba. Zwiększa to jeszcze śmiertelność wśród tamtejszych ludów, cierpiących już dość z powodu chciwości swoich zbójeckich sąsiadów.

Zęby krokodyla zostawiły na nodze Loba strzępy ciała, które należało poobcinać nożem. Z powodu bólu Murzyn obudził się i rozglądnął się dokoła.

- Biali ludzie i Sandeje! - rzekł, poznawszy Niam_Niamów po fryzurze. - To nie łapacze niewolników!

- Nie - uspokoił go Szwarc. -

Jesteś pośród przyjaciół.

- Lobo... więc... nie... zginął?

- Żyjesz. Tam leży brzeg, z którego wskoczyłeś do wody.

- To... łódź! Wy wciągnęliście

Loba. On sobie teraz przypomina. Jesteście dobrzy ludzie. Ale gdzie jest Tolo?

- Niezawodnie także się uratował, gdyż z pewnością go nie znaleźli.

- Wobec tego muszę czym prędzej wrócić pod drzewo, na którym go zostawiłem!

Chciał szybko wstać, lecz nie zdołał z powodu bolesnych ran, które nie były jeszcze należycie opatrzone. Tak był przejęty losem towarzysza, że długo nie można go było uspokoić. Wreszcie przekonał się, że wybawcy chcieli tylko jego dobra i poddał się ich zarządzeniom. Podczas opatrywania ran opowiedział, co go z przyjacielem spotkało. Wzruszające były jego słowa o dobrym Szechu, mieszkającym nad gwiazdami, o Jego Synu, który umarł za ludzi, wreszcie o przyjaźni łączącej go z Tolem, dla której gotów był bez wahania śmierć ponieść.

Gdy skończył, pierwszy odezwał się Szwarc:

- Abu el Mot nie jest więc w

swej seribie, lecz w drodze do niej? To zwiększa moje obawy o mego brata. Jeśli Abd el Mot także wyruszył, to seriba stoi jakby osierocona!

- Zawsze zostaje w niej pięćdziesięciu ludzi - zauważył Lobo.

- Ci nie będą dla nas straszni. Nie potrzebujemy więc czekać do wieczora, możemy jeszcze za dnia dalej pojechać.

- W takim razie Lobo opuści waszą łódź, bo musi być przy Tolu!

- Co mówisz? Wszak nie potrafisz nawet stać, a cóż dopiero chodzić. Musisz zachować się jak najspokojniej, żeby się rany nie rozogniły i nie przyprawiły cię o utratę życia. Zatrzymamy cię przy sobie i puścimy dopiero wtedy, gdy będziesz zupełnie zdrów.

- To niemożliwe! Lobo musi pomóc Tolowi. Gdzie on jest?

- Uspokój się, chłopcze!

Przyjaciel twój jest ocalony. Powiadasz, że drzewa subakh i lubahn, na których go zostawiłeś, rosną na brzegu po prawej stronie od nas, a tam prześladowcy wasi nie wrócili. Poszukamy Tola między tymi drzewami.

- Trzeba go koniecznie znaleźć, bo on musi udać się do Ombuli, żeby ostrzec ludzi, skoro Lobo nie może chodzić!

- Ja wstąpię na brzeg, aby zobaczyć, czy są tam jeszcze łapacze niewolników - oświadczył sternik.

- Pójdziemy wszyscy. Przez tę krótką przestrzeń popłyniemy na łodzi - wtrącił „Ojciec bociana”.

- To jest niebezpieczne. Łódź może dopiero wtedy przybić do brzegu, gdy będziemy pewni, że Arabowie odeszli. Ja sam pójdę na brzeg.

- W takim razie musiałbyś płynąć, a podczas tego mogą cię porwać krokodyle.

- Nie. Zrobię prędko z trzciny i szuwaru kelek (tratwę), na której popłynę na tamtą stronę. Krokodyl nie zaatakuje tratwy, jeżeli będzie na tyle duża, żebym mógł na niej wygodnie się umieścić.

Za pomocą steru pchnął łódź głębiej w gęstwinę szuwarów i zaczął tam z wioślarzami ciąć trzcinę na tratwę.

- Jeżeli Arabowie się nie oddalili, zobaczą cię łatwo, a wtedy będziesz zgubiony, bo albo cię zabiją, albo wezmą do niewoli - ostrzegał go Szwarc.

- Do tego nie dojdzie - odparł śmiały chłopiec. - Potrafię ich tak podpatrzeć, że mnie nie zauważą.

Murzyni z wielką zręcznością szybko spletli odpowiednio długą i grubą rogożę, pod którą umieścili duże wiązki sitowia, zdolne unieść więcej niż jednego człowieka. Młody sternik wsiadł na tę tratwę, wziąwszy jedno wiosło do sterowania.

Nie puścił się w górę rzeki, ku rogowi pola szuwarowego, bo tam wskoczył do wody Lobo i łowcy, jeśliby się tam jeszcze znajdowali, zwróciliby pewnie w tę stronę swoją uwagę. Używał też wiosła tylko jako steru. Klęcząc na tratwie, pozwolił jej płynąć z wodą, aż dosięgnął miejsca, wolnego od sitowia, gdzie mógł swój statek pchnąć ku brzegowi.

Karol May

Karawana niewolników

Tom

Całość w tomach

Polski Związek Niewidomych

Zakład Wydawnictw i Nagrań

Warszawa 1991

Tłoczono pismem punktowym

dla niewidomych

w Drukarni PZN,

Warszawa, ul. Konwiktorska 9.

Przedruk z wydawnictwa „Foox”,

Warszawa 1990

Pisał J. Podstawka

Korekty dokonały

B. Krajewska

i D. Jagiełło

Rozdział VII

Szczęśliwe odzyskanie wolności (c.d.)

Pozostali niepokoili się o niego. Byliby chętnie sami się tego podjęli, ale musieli przyznać, że przedstawiało to dla niego mniejsze niebezpieczeństwo, niż dla nich. W razie napadu mógł on bardziej zdać się na ich pomoc, aniżeli oni na pomoc swych afrykańskich towarzyszy. Toteż Szwarc rzekł do szarego:

- Dzielny jest ten mały! Na najmniejszy znak, że mu coś grozi, podnosimy kotwicę i spieszymy mu z pomocą!

- Oczywiście - przyznał towarzysz. - Polubiłem go tak samo jak ty. Cechuje go coś tak odrębnego i wytwornego. Ciekaw jestem, skąd pochodzi. Niam_NIam nie jest on z pewnością. Nie wskazują na to ani rysy twarzy, ani barwa skóry.

- Nie wiem. Czasem zdaje mi się, że to mulat, a czasem, że

Somali. Ilekroć zapytałem go o to, zawsze odpowiadał wymijająco.

- Mnie także. Nawet Niam_NIam, u których mieszka, tego nie wiedzą. Z nazwy, którą mu nadali, Abd es Sirr („Syn tajemnicy”), wnioskuję, że przypisują mu pochodzenie arabskie.

- W takim razie byłby to mulat, bo czystym Arabem nie jest. Zapewne przeżył rzeczy okropne. Nie śmieje się nigdy głośno. Czasem tylko można u niego zauważyć lekkie drganie warg. Czy widziałeś, żeby kiedy bawił się i szalał jak jego równieśnicy?

- Nie.

- Ja tak samo. Ta posępna powaga, którą zawsze okazuje, pozwala przypuszczać, że kryje w sobie wspomnienie jakiegoś tragicznego zdarzenia. Nieliczne praktyki religijne, które wykonuje, wskazywałyby na mahometanina. Czy słyszałeś kiedy, żeby się modlił?

- Widziałem go przy modlitwie, lecz nie słyszałem, żeby wymawiał podczas tego słowa. Nie modli się w porach przepisanych, lecz tylko wtedy, kiedy sądzi, że go nikt nie widzi i nie słyszy.

- Ja podsłuchałem go dwa razy.

Odmawiał fathę i po wyrazach „Panie świata” i „wszechmiłosierny”, dodawał nie należące do sury słowa: mir itakam (panie zemsty) i sabit el meglis (najwyższy sędzio). To by świadczyło, że nosi się z zamiarem wykonania jakiejś zemsty.

- Ja także już o tym myślałem.

Kiedy mu się zdaje, że jest sam, zaciska pięści i tak nimi porusza, jak gdyby kogoś dławił. Zamyśla się przy tym posępnie, toczy białkami i zgrzyta zębami, że człowiek podejrzewałby... Stój, patrz no, lecą! Czy znasz je także?

- Tak. To zjadacze pszczół.

Merops caeruleo cephalus. Wspaniałe ptaki! Widzisz, jak pierze ich migoce w słońcu, jak same szmaragdy i rubiny?

- Widzę. Czy wiesz, jak je tu nazywają?

- Dżurull.

- Dobrze. A dlaczego?

- Bo odzywają się brzmieniem, podobnym do tych dwu zgłosek.

- Masz słuszność. Jesteś niezłym znawcą ptaków. W Europie jest tylko jeden rodzaj tych ptaków: z białym czołem, niebieskim paskiem nad czołem, z żółtawą dolną szczęką, błękitnym podbrzuszem i niebiesko_zielonymi lotkami. Zajmuję się nimi szczególnie, ponieważ pierwszym ptakiem, którego pomalowałem, a którego mnie potem na plecach wymalowano, był właśnie merops.

- Jak to się stało?

- Pożyczyłem sobie raz u profesora historii naturalnej książkę, w której ten ptak narysowany był w drzeworycie. Przykro mi było, że wyglądał tak czarno, wziąłem farby i pomalowałem rycinę tak pstro i grubo, że ledwie farb starczyło. Gdy profesor to odkrył, wezwał mnie do siebie i wymalował mi meropsa na plecach tak kolorowo, że ujrzałem naraz wszystkich świętych. Nie widziałem tylko ryciny, bo była na plecach, ale to pewne, że była tak zielona i niebieska, jak merops, bo czułem ją całymi tygodniami. Ten profesor żywił zresztą do mnie urazę, bo pytałem go często o rzeczy, na które on nie mógł odpowiedzieć. Za to dojechał mi porządnie przy egzaminie. Może ci to już opowiadałem?

- Nie - odrzekł Szwarc bardzo poważnie.

- Nie lubię o tym mówić, ale przed tobą nie będę tego ukrywał. Byłem wtedy w czwartej klasie. Ubrałem się na egzamin w nową bluzę i zawiązałem nową

krawatkę, myśląc, że tak wystrojony świetnie zdam egzamin. Ale stało się inaczej. Zgadnij, o co profesor zapytał, gdy przyszła kolej na mnie!

- No, o co?

- Czemu ptaki mają pióra?

- To było zaiste trudne. Co na to odpowiedziałeś?

- Co odpowiedziałem? Najpierw przymknąłem oczy w oczekiwaniu, czy nie przyjdzie mi jaki dobry pomysł do głowy, ale gdy ten stan za długo trwał...

- Abd es Sirr! - zawołał w tej chwili jeden z wioślarzy, przerywając szaremu.

- Sternik powracał. Na brzegu pociągnął tratwę w górę rzeki, a teraz wychylił się zza rogu pola szuwarowego i popłynął ku łodzi.

- Las jest pusty - oznajmił - nie zauważyłem nieprzyjaciół.

- A Tola? - zapytał Lobo z niepokojem.

- Także nie, ale teraz go poszukamy i zapewne znajdziemy. Byłem za drzewami i widziałem jeźdźców, oddalających się przez chalę (step, kraj pokryty zielenią).

- W którym kierunku? - zapytał

Szwarc.

- Między południe a wschód.

- To odjechali, ale prawdopodobnie bez Tola. Przeprawimy się natychmiast na brzeg, żeby go poszukać.

Podniesiono kotwicę i łódź popłynęła do brzegu. Lobo nie prowadził ich do drzew, bo z powodu rany nie mógł chodzić, opisał tylko dokładnie miejsce, na którym rosły drzewa subakh i lubahn i został w łodzi z dwoma czarnymi, którzy mieli jej pilnować.

Szwarc wziął z sobą lunetę. Zaprowadził najpierw towarzyszy na skraj lasu, by się przekonać, czy sternik się nie pomylił. Przybył jeszcze dość wcześnie i zobaczył odjeżdżający oddział łapaczy niewolników.

W lesie panowała zupełna

cisza. Dopiero pod wskazanymi drzewami usłyszeli w górze ciche jęczenie, które pochodziło z gęstego listowia, zakrywającego postać siedzącego na gałęzi człowieka.

- Tolu, czy jesteś tam? - zapytał Szwarc.

Odpowiedzi nie było, ale jęk stał się głośniejszym. Ponieważ ponowne pytania odniosły ten sam skutek, wspiął się Szwarc na drzewo i zobaczył wkrótce nad sobą Murzyna, trzymającego się kurczowo gałęzi.

- Szukamy cię. Zejdź! - zawołał do niego.

Biedak krzyknął, jak w największym niebezpieczeństwie:

- Zabić Tola, zabić Tola, ale darować życie Lobowi. Lobo dobry, chciał Tola uratować!

- Obaj jesteście ocaleni. Nic ci się nie stanie. Tylko zleź! Jesteśmy przyjaciółmi i ochronimy cię.

- To nieprawda. Jesteś biały, jesteś Arab, łowca niewolników. Należysz do Abd el Mota!

- Nie. Jestem nawet jego wrogiem. Postanowiłem cię ocalić, zejdź przeto na dół!

- Tolo za słaby na to, żeby mógł zleźć.

- To my ci pomożemy.

Czarny był tak wyczerpany ucieczką, a potem trwogą o przyjaciela, że ledwie się trzymał na drzewie. Szwarc wezwał do siebie dwu Niam_Niam i wspólnymi siłami zdjęli biedaka na ziemię.

On zaś wciąż jeszcze nie dowierzał, że jest ocalony. Wsparty na ramieniu Szwarca przybył na brzeg, skąd zobaczył Loba, leżącego w łodzi na ławce wioślarskiej. Wydawszy głośny okrzyk radości, zemdlał. Musiano go już zanieść do czółna.

Lobo nie posiadał się z

zachwytu, że przyjaciela

zobaczył przy życiu, tylko

omdlenie jego napełniło go nową

obawą. Lecz zdołano go uspokoić

zapewnieniem, że Tolo wkrótce przyjdzie do siebie.

Istotnie czarny wnet się obudził, lecz przytomności nie odzyskał. Wił się, stękał, jęczał i prosił nieustannie o łaskę dla przyjaciela Loba. Niewola, ucieczka, lęk o siebie i Loba tak go wyczerpały, że zabrakło mu sił. Otworzono znów skrzynkę z lekarstwami i dano mu środek uspokajający. Gdy zapadł w sen, położono go obok Loba na dnie łodzi.

Teraz naradzano się nad tym, co dalej przedsięwziąć. Lobo nalegał, żeby posłać kogoś do mieszkańców Ombuli w celu ostrzeżenia ich przed łowcami niewolników, bo ani on, ani Tolo iść nie mógł. Żaden z Niam_Niam nie chciał przyjąć tak niebezpiecznego zlecenia. Nie znając drogi do Ombuli, bali się, żeby się po drodze nie dostali do niewoli. Zostawali jeszcze Szwarc i Pfotenhauer. Abd es Sirr przysłuchiwał się obradom w milczeniu, bo zresztą odzywał się tylko wtedy, kiedy go zapytano, albo kiedy uważał to za niezbędne.

- Co tu robić? - rzekł Szwarc do towarzysza. - Wzgląd na własne bezpieczeństwo nie pozwala nam poświęcić się tej sprawie, ale obowiązek ludzki i chrześcijański nakazuje coś przeciwnego. Czy mamy wydać na zniszczenie wieś, którą możemy ocalić? Co ty na to, doktorze?

Koniec nosa szarego podniósł się w górę, jakby dziurkami chciał spojrzeć gniewnie na mówiącego, a brwi ściągnęły mu się groźnie.

- Jeśli jeszcze raz w tym pustkowiu nazwiesz mnie doktorem - rzekł z niechęcią - to cię tak palnę w okno, że ci wszystkie szyby wylecą. Ja mówię do ciebie: Józiu, ty więc masz mnie wołać: Ignasiu, a jeśli ci się to nie podoba, to idź sobie, gdzie chcesz! Rozumiesz?

- Wybacz mi jeszcze ten raz!

Więcej się to nie powtórzy - zapewnił go Szwarc ze śmiechem.

- Wypraszam to sobie. Trzeba każdemu oddać, co mu się należy, ale między przyjaciółmi zbyteczne są komplementy. A może chcesz odwołać zawarte braterstwo?

- Ani mi się śni!

- To ładnie. Zaraz popatrzę, czy ta Ombula jest na mapie. Wiem o niej tylko tyle, że znajduje się w kraju Belanda.

Dobył z kieszeni starą, poszarpaną mapę, rozłożył ją na kolanach i wpatrzył się w nią z uwagą. Nos poruszał mu się teraz gorliwie z jednej strony na drugą, jakby chciał odkryć tę miejscowość, zanim oczy ją dostrzegą.

- Nie ma - rzekł po chwili, składając i chowając mapę do kieszeni. - Belandowie mieszkają pomiędzy Murzynami Bongo a Niam_Niam, a więc na południowy zachód stąd ku górom Pambiza. Ale gdzie jest Ombula, tego mapa mi nie mówi, a tym mniej moja głowa.

- Pambiza! - zawołał Lobo, gdy mu się obiła o uszy znana nazwa gór. - Tam leży Ombula.

- A więc to tam? - rzekł

Szwarc. - Jak to daleko stąd?

- Z seriby Omm et Timsaj trzy dni drogi.

- Czyli dwa i pół stąd.

Ostrzeżenie z naszej strony przybyłoby za późno. Łapacze niewolników mają zwierzęta wierzchowe, a my nie. Kto z nas chciałby przebyć tę drogę, musiałby iść pieszo, a oni dostaliby się tam przed nim.

- Nie - wtrącił sternik, odzywając się po raz pierwszy w tej sprawie. - Można tam dotrzeć jeszcze przed Arabami.

- W jaki sposób?

- Na szybkim wielbłądzie.

- Nie mamy przecież wielbłąda.

- Dżurowie posiadają wielbłądy w tej porze roku. Znam ich wieś

położoną na zachód od seriby Omm et Timsaj. U nich moglibyśmy kupić lub wypożyczyć nawet kilka wielbłądów.

- Czy ta wieś leży daleko od seriby?

- Nie. Abu el Mot pokonał jej mieszkańców i zmusił ich do tego, że mu teraz za pewną opłatą służą. Ale jeśli skrycie mogą mu wyrządzić jakąś szkodę, czynią to bardzo chętnie.

- Czy można by któregoś z nich wysłać do Ombuli?

- Nie, gdyż żyją w niezgodzie z Murzynami Belanda. Posłaniec kazałby sobie zapłacić, wyruszyłby nawet przy tobie, lecz powróciłby niebawem. Ja byłbym gotów podjąć się tego, lecz muszę pozostać w łodzi, gdyż nikt prócz mnie nie zna rzeki i nie potrafiłby sterować.

- W takim razie pozostaje wybór między nami dwoma - oświadczył Szwarc towarzyszowi.

- Czy sądzisz, że powinniśmy zająć się tą sprawą?

- Oczywiście! Przede wszystkim to nasz obowiązek przyjść z pomocą zagrożonym, a poza tym z całą przyjemnością wystrychnąłbym Abd el Mota na dudka. Jeśli dostanę wielbłąda, pojadę do Ombuli.

- Nie mogę na to się zgodzić.

Ja jestem tak samo moralnie do tego zobowiązany. Sprawa jest bardzo niebezpieczna, proponuję więc, żebyśmy losowali.

- Nie mam nic przeciwko temu.

Niebezpiecznie tu wszędzie, czy pojadę łodzią naprzeciwko twego brata, czy na wielbłądzie do Ombuli.

- Weźmy więc dwa źdźbła szuwaru, krótsze i dłuższe, a potem obaj...

- Nie! - przerwał mu

Pfotenhauer. - Niechaj ptaki rozstrzygną. Uważaj, kiedy następny przeleci nad rzeką. Jeśli nadleci z tamtej strony, to ja pojadę, jeśli z tej, ty obejmiesz poselstwo. Dobrze?

- Owszem, nie będziemy jednak czekali tu, lecz pojedziemy dalej, ażeby się jak najprędzej dostać do wsi Dżurów.

Rozkazali Murzynom chwycić za wiosła i uważać na ptaki. „Syn tajemnicy” rzekł:

- Ponieważ w seribie pozostaje zazwyczaj tylko pięćdziesięciu ludzi, nie potrzebujemy się niczego obawiać. Możemy się pokazać i przejechać zupełnie otwarcie. Potem wylądujemy na lewym brzegu, poniżej seriby, ukryjemy czółno w sitowiu, a ja zaprowadzę was do wsi, bo znam jej szecha.

Zwrócił łódź na środek rzeki, gdzie, popychana wiosłami, pomknęła jak strzała z prądem wody.

Lekarstwo poskutkowało. Tolo spał twardo, a Lobo zasnął również. Wiedział, że ktoś ostrzeże jego rodaków, uważał się więc za zwolnionego od gniotącej go troski.

Rozdział VIII

Nowy towarzysz

Obydwaj biali siedzieli cicho na dziobie statku. Choć rozłąka miała trwać krótko, mogła przecież okazać się dożywotnią. „Ojciec bociana” myślał nad czymś smutnym, co widać było na jego twarzy, która co chwilę układała się w inne zmarszczki. Nos, również nadzwyczaj czynny zwracał się to na lewo, to na prawo, podnosił się, to znów opadał. Właściciel dopomagał mu ręką, przesuwał go w różne strony, chrząkał, przełykał ślinę, mruczał pod nosem, aż na koniec przemówił:

- Niech to diabli porwą, gdy człowiekowi coś tak na serce padnie. Musimy się wkrótce rozstać i nie wiemy, czy zobaczymy się jeszcze kiedy. Ale cóż robić? Uważałbym się za winnego, gdyby czarnych

pozabijano, albo powleczono do niewoli, a my nie spróbowalibyśmy nawet ich ostrzec.

- Ze mną to samo się dzieje.

Zresztą nie trzeba wyobrażać sobie, że sprawa ta jest bardzo niebezpieczna. Jeden z nas pójdzie na południe i będzie się starał w drodze nie zetknąć z nieprzyjacielem. To znów nie takie trudne.

- To prawda. Ale jeśli trud będzie daremny, a poseł spotka się z nieprzyjaciółmi sam jeden, to go zdmuchną, a drugi nie zdoła mu dopomóc. Chciałbym, żeby los padł na mnie.

- Ależ nie bierz tego tak tragicznie, przyjacielu!

- Milcz! Jeśli ja kogo lubię, to niechętnie widzę, gdy on się naraża na niebezpieczeństwo, a ja nie mogę temu zapobiec. Wierz mi... Ale stój! O, tam lecą!

Zerwał się i pokazał na drugi brzeg, z którego leciała cała gromada krzyczących ptaków. Wyciągnął rękę w kierunku ich lotu, a nos jego również się wyciągnął.

- Czy znasz je? - spytał.

- Tak, to dudki z ostrogami, hoplopterus spinous.

- Słusznie! Jesteś niezłym znawcą ptaków. Te rzadko wznoszą się o tej porze tak wysoko w powietrze. Pewnie wystraszył je hipopotam. Czy wiesz, jak je nazywają tubylcy?

- Zykzak.

- A czemu?

- Bo tak krzyczą.

- Masz słuszność. Kiedy rano sto dziobów zacznie tak krzyczeć, zdaje się człowiekowi, że lis odprawia wesele. O, już ukryły się w sitowiu, gdzie szukają ślimaków.

Teraz usiadł znowu i jął mówić dalej:

- Spodziewam się, że we wsi

Dżurów znajdziemy rzeczywiście

rączego wielbłąda. Ten z nas, na

którego los padnie, musi się

zaopatrzyć w żywność na sześć

dni, a drugi będzie czekał na twego brata. Ale gdzie? Chyba nie w pobliżu seriby Omm et Timsaj?

- Nie, gdyż załoga seriby nie powinna cię widzieć - odrzekł Szwarc, uśmiechając się z lekka.

- Pojedziesz dalej, aż do seriby Madungi, której mieszkańcy, znajomi naszego sternika, przyjmą nas dobrze. Tamtędy musi przejeżdżać mój brat. Nie miniesz się z nim, gdyby przybył, zanim ja wrócę z Ombuli.

- Ty? - spytał szary w zdumieniu.

- Tak, ja!

- Ty udajesz się do Ombuli, a nie ja? Któż to powiedział?

- Sam tak zarządziłeś.

- Ja? Ani mi się śniło!

- Oho! A któż postanowił, że rozstrzygnie o tym lot ptaków?

- Ja.

- No, to już jest rozstrzygnięte.

- Nic o tym nie wiesz.

Ty chcesz we mnie to wmówić.

Myślisz, że...

Zamilkł i wpatrzył się w towarzysza, zapomniawszy języka w gębie. Koniec nosa podniósł mu się wysoko jakby w nie mniejszym był kłopocie, niż jego właściciel.

- Na Boga - wybuchnął nagle szary - zapomniałem zupełnie, że dudki przeleciały ponad wodą!

- A w którym kierunku?

- Z tamtej strony na tę.

- Czyli los padł na mnie.

Prawda?

- Oczywiście. Ale ta hołota mogła także coś lepszego uczynić, niż lecieć stamtąd. Gdybym miał strzelbę pod ręką, byłbym je wszystkie powystrzelał! Może zapytamy wyroczni na nowo?

- Na mnie padł los, ja też wybiorę się do Ombuli.

- Wobec tego niech mi się żaden dudek nie pokazuje na oczy, bo puknę go we frak, że oddech straci. Kto by pomyślał,

że los tak rozstrzygnie?

- Cóż w tym dziwnego? Tak samo mogło to ciebie spotkać.

- Właśnie chciałem tak sprawą pokierować.

- Jak to?

- Powiedziałem, że jeśli ptak z tej strony wyleci, to będzie się to mnie tyczyło. Myślałem oczywiście, że płynąc bliżej tego brzegu, wypłoszymy czółnem jakiego ptaka.

- W takim razie przeliczyłeś się, bo spłoszony ptak nie poleciałby ponad łodzią na tamten brzeg, ale schroniłby się na tym.

- To losowanie jest nieważne, bo przez moją głupotę los wypadł na ciebie.

- Nie, przyjacielu. Ono jest zupełnie ważne. Rzeczy już nie zmienisz, to daremne.

- Rzeczywiście?

- Tak.

- To daj mi porządnie w papę!

Zasłużyłem na to. Jeśli ci się stanie coś złego, nie znajdę spokoju przez całe życie. Ale tak to już bywa. Człowiek myśli, że jest Bóg wie jaki mądry, a strzeli byka, że i uczeń nie strzeliłby gorszego.

Spuścił głowę i tak nasunął na czoło szare okrycie, że z całej twarzy widać było tylko nos, jak zawsze zresztą ruchliwy, co dowodziło, że Pfotenhauera zajęły głęboko pokutne myśli. Nawet szelest przelatujących nad nim ptaków nie wyrwał go z zadumy.

Rzeka płynęła bystro, a muskularne ręce Murzynów wprawiały wiosła w tak szybki ruch, że zdawało się jakby brzegi po prostu leciały obok łodzi w górę rzeki. Krajobraz nie zmienił się dotąd ani trochę. Po prawej stronie sitowie i dzika trzcina cukrowa, a po lewej las nieprzerwany towarzyszył biegowi wody.

Tak upływał czas. Wreszcie

słońce przekroczyło zenit, a

drzewa rzucały już cień aż na wodę. Wtem sternik zwrócił łódź ku prawemu brzegowi, co zdziwiło Szwarca, który zapytał o powód.

- Seriba Omm et Timsaj blisko

- odrzekł młodzieniec. - Jeśli chcemy przepłynąć niepostrzeżenie, musimy trzymać się tamtego brzegu.

Teraz szary podniósł głowę po raz pierwszy, by się przypatrzeć niebezpiecznej okolicy. Nos jego znalazł przedmiot szczególnego zajęcia, zaczął się poruszać we wszystkich kierunkach i wciągać powietrze z dosłyszalnym szmerem.

- Co tam? Czy coś zwietrzyłeś?

- zapytał Szwarc.

- Tak. A ty nie? - odparł

Pfotenhauer.

- Nie. Twój nos chyba się pomylił?

- Co? Mój nos miałby się pomylić? To go nie znasz! On wciąga więcej powietrza, aniżeli nosy was wszystkich razem. Mogę zupełnie zdać się na mój nos w takich razach.

- Cóż czujesz?

- Pachnie tu jak po pożarze.

- To dziwne, ja nic nie zauważyłem.

- Pewnie, bo co można wyczuć nosem, który zaledwie widać przez lunetę.

- Może ktoś na brzegu rozniecił ogień, żeby upiec ptaka lub rybę.

- To nie pieczeń; czuć zgliszcza kamieni i gliny, jakby ktoś podpalił dom. Założę się, że tam spłonął budynek.

Także Szwarc poczuł tę woń, a Niam_NIam również zwrócili na to uwagę. Sternik podniósł się ze swego miejsca, wciągnął nosem powietrze, potem zwrócił się ku lewemu brzegowi i rzekł:

- Pali się w seribie Omm et

Timsaj. Pożar jest wielki, bo dym sięga tak wysoko, że kładzie się aż na drzewach.

Wskazał ręką w odpowiednim kierunku, gdzie dym rzeczywiście unosił się nad szczytem drzew.

Czarni wciągnęli wiosła, żeby łódź płynęła tylko z prądem i patrzyli na „Syna tajemnicy”, jakby czekali jego rozkazu; on zaś badał okolicę bystrymi zmysłami, a potem rzekł:

- Pali się cała seriba. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy się naumyślnie podłoży ogień. Jeśli się pali jeden tokuł, to w rzece woda jest dość blisko, żeby móc ugasić pożar. Może biali porzucili seribę, by dalej na południu założyć nową. Trzeba o to zapytać Loba.

Gdy zbudzono Murzyna i zapytano, oświadczył, że zarówno on jak i Tolo nie słyszeli by zamierzano seribę zupełnie opuścić, a mimo to sternik trwał przy swoim zapatrywaniu i żądał, żeby się zachowywać jak najostrożniej. Wprowadził statek w sitowie i tam kazał na chwilę przycumować. Nacięto szuwarów by go zamaskować i uczynić podobnym do pływającej wyspy, po czym puszczono łódź tylko z wodą, a ster nadawał jej kierunek.

Im dalej się posuwano, tym ostrzejsza była woń spalenizny. Ludzie siedzieli cicho na ławkach, patrząc przez luki w sitowiu ku lewemu brzegowi. Gdy zbliżono się do miejsca pożaru, „Syn tajemnicy” wskazał ręką w tamtą stronę i powiedział:

- Tam za drzewami leży seriba.

Czy widzicie gęsty dym? Nie pochodzi on z jednego domu, lecz z całej seriby. Dymią jeszcze resztki gliny. Na rzece też się paliło. Czy widzicie to miejsce blisko brzegu, gdzie sitowie wygląda czarno i dym się jeszcze unosi?

- Przecież rzeka nie może się palić - wtrącił Pfotenhauer.

- Rzeka nie, ale okręt, noker, który stał tam w ukryciu. Podpalono go, a to mogli uczynić tylko nieprzyjaciele. Czyżby napadnięto na seribę?

- To musiałoby się stać całkiem niespodzianie!

- Takie rzeczy dzieją się zawsze niespodzianie. Nieprzyjaciel nie musiał być silny, bo w seribie było tylko pięćdziesięciu ludzi. Może dokonali tego Dżurowie, do których się udajemy? Trzeba by się dowiedzieć, co się tam stało.

- Ale wprost tam nie pojedziemy - zastrzegł Szwarc.

- Nie. Popłyniemy daleko, żeby nas nie było można zobaczyć, i zarzucimy kotwicę w gęstej trzcinie.

Nad rzeką unosił się rzeczywiście odór jakby spalonej gliny. Obaj przyrodnicy musieli się zgodzić ze zdaniem sternika. Pełni zaciekawienia czekali na chwilę przybicia do lądu.

Nastąpiło to wkrótce. Abd es Sirr zwrócił łódź na prawo ku brzegowi w miejscu, w którym omm sufah rosła tak gęsto i wysoko jak kukurydza i sięgała aż do brzegu. Nie spuszczając kotwicy, przywiązano łódź do pnia grubego drzewa. Czarnym nie pozwolono się wychylać, a sternik pouczył ich, jak mają postąpić, gdyby odkryli ich obcy, albo nieprzyjaciele. W tym wypadku mieli natychmiast odbić od brzegu, spłynąć na środek i dać się unieść prądowi, dopóki on, dążąc brzegiem za nimi, nie da im znaku do wylądowania.

Potem wysiadł z obydwoma białymi, uzbroiwszy się tylko w dziryt i pałkę do rzucania. Biali wzięli strzelby, a Szwarc ponadto lunetę. Poszli brzegiem pomiędzy z rzadka stojącymi drzewami aż na skraj lasu. Aż do tej chwili nie zauważyli nic podejrzanego.

Teraz ujrzeli przed sobą

rozległą równinę. Znajdowali się

na północ od seriby, która

wyglądała jak kupa tlejących

zgliszcz, a oddalona była może o

pięć minut drogi. Ani jednej

żywej istoty nie widać było w

jej pobliżu. Nawet ptactwo

odstraszyły płomienie, a potem

woń spalenizny.

Wszyscy trzej zbliżali się powoli od drzewa do drzewa, wyglądając ostrożnie, czy nie ma gdzieś jakiejś wrogiej istoty. Ogrodzenie seriby spłonęło zupełnie, wszędzie tam, gdzie stały dawniej chaty, leżały teraz kupy dymiącej ziemi, a pomiędzy tymi kupami przesuwały się dopiero teraz widoczne ciemne postaci.

- Tu są ludzie! - rzekł sternik. - Ciekaw jestem, czy są między nimi biali, bo nie mogą to być mieszkańcy seriby.

- Zaraz to zbadam - odrzekł

Szwarc, wyjmując lunetę i przykładając ją do oczu. Po chwili dodał: - Widzę tylko czarnych i to niewielu. Naliczyłem zaledwie dwudziestu.

- Czy są uzbrojeni?

- Mają żerdzie, którymi rozrzucają rumowisko.

- Szukają, czy nie dałoby się czegoś ocalić. Jak są ubrani?

- Mają tylko przepaski na biodrach, a włosy jak wianki na głowach.

- To chyba będą Dżurowie, moi przyjaciele. Na wszelki wypadek podejdę ich, aby się upewnić. JeśLi to inni i napadną na mnie, zawołam głośno, a wy przyjdziecie mi z pomocą. Wasze strzelby wystarczą do odpędzenia ich.

Położył się na ziemi i poczołgał się naprzód w długi pas popiołu, resztki dawnego ogrodzenia. Potem zniknął za kupą rumowiska. Jego towarzysze trzymali strzelby w pogotowiu, by w razie potrzeby natychmiast pospieszyć mu z pomocą. Wkrótce Szwarc zobaczył przez lunetę, że ludzie ci zgromadzili się na jednym miejscu, a do zgromadzonych zbliżyło się dwóch ludzi, których tam przedtem nie było, obaj w szarych haikach. Jeden z nich był czarny, ale drugi nie wyglądał na Murzyna.

W jakiś czas później pierwszy

z nich odłączył się z jednym towarzyszem od gromady i zbliżał się szybkim krokiem do miejsca, na którym stali Szwarc i Pfotenhauer.

- Idą do nas - rzekł Szwarc.

- Ale chyba nie w złych zamiarach? - spytał Pfotenhauer.

- Jednego uważam za dowódcę czarnych, a drugi to nasz sternik.

- To nieźle się sprawy układają. Ciekaw jestem, co to za ludzie. Chciałbym, żeby to byli Dżurowie.

Obaj przeszli teraz tak blisko, że można było wyraźnie rozpoznać ich twarze. „Syn tajemnicy” uśmiechał się z zadowolenia, a na zażywnej twarzy jego towarzysza, grubego Murzyna, również odbijała się radość. Ten z daleka wyciągnął ręce i złożył je na znak powitania, potem zatrzymał się nawet, pochylił się aż do ziemi i zawołał:

- Salam, salam aleik! Witam was! Allah wyświadcza mi wielką łaskę, przysyłając was do mnie. Ja, mój dom i cały szczep ze wszystkimi wojownikami czeka na wasze rozkazy.

- Tego oczywiście nie można brać poważnie - rzekł Pfotenhauer cicho. - Ten hultaj wie pewnie o Allahu tyle, co jego wielbłąd o astronomii.

Głośno odpowiedział jednak serdecznie na powitanie, a Szwarc poszedł za jego przykładem. Murzyn zbliżył się, skłonił się ponownie i oświadczył:

- Jestem szechem plemienia

Dżurów, mieszkającego w pobliżu. Zobaczywszy dzisiaj wielki ogień w okolicy seriby, przybiegliśmy na pomoc białym, lecz nie zastaliśmy ich już. Teraz staramy się uratować, co się da.

- Gdzie są mieszkańcy seriby?

- zapytał Szwarc.

- Allah to wie.

Był poganinem. Sądząc jednak,

że ma przed sobą dwu mahometan,

używał słowa: Allah.

- Czy znałeś ich? - pytał

Szwarc.

- Wszystkich.

- Kiedy byłeś tu po raz ostatni?

- Wczoraj dzień minął.

- Po co?

- Zawezwał mnie Abd el Mot, aby się ze mną umówić o zwierzęta wierzchowe, których miałem mu dostarczyć na wyprawę.

- Dokąd udała się wyprawa?

- Do kraju Belanda.

- Której miejscowości?

- Tego nie wiem. Miejscowości on nigdy nie podaje, tak samo jak Abu el MOt.

- Gdzie jest teraz Abu el Mot?

- W kraju Homrów. Wkrótce już wróci.

- Czy jesteś jego przyjacielem?

Szech rozszerzył usta od ucha do ucha, co miało oznaczać uśmiech dyplomatyczny, chwycił się za wałek włosów, biegnący dokoła głowy, podobnej do nadmuchanej powietrzem poduszki gumowej i odpowiedział:

- Panie, biedny musi być przyjacielem wielkich panów, jeśli się nie chce dać pożreć. Tobie też chętnie usłużę, bo wiem, że mi dobrze zapłacisz.

- Czy ci zapłacę, to będzie zależało od twej otwartości. Czy wiesz, kiedy Abd el Mot opuścił seribę?

- Wczesnym rankiem. Zwierzęta musiałem mu przyprowadzić jeszcze po południu poprzedniego dnia.

- Czy zostawił załogę?

- Tak. Czyni to zawsze.

- Gdzież są ci ludzie?

- Odeszli, lecz nie wiem, dokąd.

- Kto podpalił seribę?

- Załoga, która się zbuntowała i zabrała z sobą całe bydło i owce.

- Ach tak! W takim razie Abu el Mot będzie ubogi, gdy wróci.

- Wkrótce znowu się wzbogaci.

Gdy odchodził, powiedział, że

zwerbuje wielu wojowników Nuerów, a potem będzie u Niam_Niam polował na niewolników. Gdy nadejdzie i zobaczy, że tych pięćdziesięciu ludzi ograbiło seribę, puści się za nimi w pogoń, by ich pozabijać i odebrać im zdobycz.

- A może Abd el Mot zarządził ten pożar?

- Nie. On jest wierny właścicielowi seriby.

- Taki wierny, jak ty?

Przy tych słowach spojrzał Szwarc wodzowi murzyńskiemu ostro w oczy, ten zaś uśmiechnął się z zakłopotaniem i odpowiedział:

- Panie, jestem wierny każdemu, kto mi płaci.

- A czym każesz sobie płacić?

Materią i bydłem?

- Jednym i drugim, wolę jednak abu noktah (talary Marii Teresy).

- Może dostaniesz ich kilka ode mnie. Czy z Belandami żyjesz w nieprzyjaźni?

- Tak, panie. Dzieli nas konieczność krwawego odwetu.

- Ale znasz drogę do ich wsi?

- Każdy z Dżurów zna te drogi.

- Chcę udać się do Ombuli. Czy znasz tę wieś?

- Tak, leży pod górami, zwanymi Pambiza.

- Czy masz człowieka, który by mnie tam zaprowadził?

- Każdy z Dżurów to potrafi.

Jeśli zapłacisz trzy abu noktah, dam ci dobrego przewodnika.

- Zapłacę, ale pod warunkiem, że ten człowiek spełni swoją powinność.

- O to możesz być zupełnie spokojny.

- To dobrze! Zapłacę mu nawet cztery abu noktah, lecz dopiero po powrocie.

Na to Murzyn klasnął w ręce i zawołał:

- Niech cię Allah ochroni, panie! Co za myśl przyszła ci do głowy. Musisz zapłacić natychmiast.

- Nie, tego nie uczynię.

- W takim razie nie otrzymam ich nigdy.

- Dlaczego?

- Bo ty nigdy nie wrócisz.

Belandowie zamordują cię. Przewodnika spotkałoby to samo, dlatego on pójdzie tylko tak daleko, jak długo będzie pewny swego życia.

- Aha! Bardzo mi się podoba twoja szczerość, ale wobec tego ja nie wezmę przewodnika, a ty nie dostaniesz abu noktah.

Murzyn zrozumiał, że nie dość był sprytny, a chcąc ocalić pieniądze dla siebie, rzekł:

- Nikt z Dżurów nie pójdzie do kraju Belanda bez wojska, ale przewodnik zaprowadzi cię aż do granicy tego kraju. Stamtąd będzie musiał zawrócić. Że tam jest niebezpiecznie, to powie ci także sejad ifjal, jeśli go spytasz.

Sejad znaczy: myśliwy, łowca, a ifjal jest liczbą mnogą od fil = słoń; sejad ifjal zatem oznacza myśliwego, polującego na słonie, łowcę słoni. Wiadomość, że taki człowiek znajdował się u Dżurów, była dla Szwarca największą niespodzianką.

- Czym ten myśliwy zabija słonie? - zapytał.

- Strzelbą.

- Czy w twoim szczepie używają takich flint?

- W moim szczepie? Nie. Ten myśliwy nie jest członkiem naszego szczepu.

- A skąd pochodzi?

- Nie wiem. To nie jest

Murzyn, lecz biały. Przyszedł do nas dziś po raz pierwszy, w chwili, kiedy zobaczyliśmy pożar. Był z nami, żeby oglądnąć seribę.

- A gdzie stąd się udaje?

- Nie wiem. Nie mieliśmy czasu o tym mówić.

- Pokażcie także nam seribę!

- Chodźcie i bądźcie moimi gośćmi! Ogień jest, a ryb nałapaliśmy sporo, możemy więc przyjąć was ucztą.

Poszli za nim, ale niewiele zobaczyli. Z całej seriby pozostał tylko popiół i spalone ściany z nilowego namułu. Przedmioty, które znajdowały się w chatach, a nie uległy zniszczeniu, Murzyni znieśli na jedno miejsce, oczywiście nie w celu oddania ich Abu el Motowi, lecz zatrzymania dla siebie.

Szwarc posłał sternika do łodzi z zawiadomieniem, że nie grozi żadne niebezpieczeństwo i z rozkazem czekania jego powrotu. Dżurowie zgromadzili się teraz obok człowieka, którego wygląd świadczył o tym, że nie należał do nich. Skóra jego była wprawdzie ogorzała od słońca, lecz mimo to o wiele jaśniejsza, a rysy twarzy dowodziły typu arabskiego. Niezbyt wysoki, lecz silnie zbudowany, odziany był w jasny haik z kapturem, zsuniętym na czoło. Na nogach miał sandały z łyka, a w ręku strzelbę tak samo ciężkiego kalibru, jak strzelba Słowaka. Długa siwa broda spływała mu prawie do pasa. Na zapadłej jego twarzy wyryły się ślady cierpienia, trudów i niewczasów. W ciemnych oczach za to przebijało się żywe i niezwykle bystre spojrzenie.

- Oto sejad ifjal - rzekł wódz, wskazując na obcego. - On zaświadczy, że dla nas jest niebezpiecznie iść do kraju Belanda.

- Chcecie udać się do

Belandów? - zapytał Arab, spoglądając na Szwarca badawczo.

- Ja sam się tam wybieram - odpowiedział Szwarc.

- W takim razie jesteś śmiałym człowiekiem. Do jakiego szczepu należysz?

- Jestem z Europy, a narodu mego ty z pewnością znać nie będziesz.

- Wiem, że żyją tam dzielni ludzie. Jednemu z takich zawdzięczam życie.

- Czy wolno zapytać, komu?

- Wolno, gdyż imię jego noszę wciąż na języku, by go sławić i wdzięczność wyrażać. Nazywa się Emin basza i rządzi krajem Wadelai. Znasz go może?

- Tak, to człowiek sławny, który dokłada wszelkich starań, żeby tylko podnieść dobrobyt swoich poddanych. Szczególnie zwalcza handel niewolnikami i zniósł go w swojej prowincji.

- Słusznie postąpił, dlatego tym większym jestem mu przyjacielem, chociaż nie jest on wyznawcą Proroka.

- Dziwię się, że jako Arab jesteś przeciwnikiem handlu niewolnikami.

- Pochodzę z Dar Runga i trzymałem dawniej wielu niewolników. Miałem wroga, który z zemsty porwał mi syna i zaprzedał do niewoli. Wówczas darowałem wolność wszystkim niewolnikom, powierzyłem opiece brata moje namioty i trzody, a sam wyruszyłem szukać porwanego.

- I nie znalazłeś go jeszcze?

- Nie. Wiele już lat upłynęło, a ja nie mogę zobaczyć ani syna, ani ojczyzny. Błąkam się jak Jahudż el abadż (Żyd wieczny tułacz), o którym powiadają chrześcijanie, że musi błądzić na wieki, ponieważ odmówił spoczynku Izie ben Marriam (Jezusowi, synu Marii). Nie widziałem też nieprzyjaciela, który mi zabrał syna. Ponieważ nie znalazłem dotąd ani śladu obydwu, nie pozostaje mi nic innego, jak chodzić z kraju do kraju, od szczepu do szczepu i losowi powierzyć swe poszukiwania. Teraz przybywam z Idris i udaję się do Belandów i Babukur.

- Twierdzisz, że u tych pierwszych jest bardzo niebezpiecznie!

- Jeśli się przychodzi stąd, bo tamci żyją w nieprzyjaźni z tutejszymi Murzynami, ale ja zataję przed nimi, że przybywam od Dżurów. A czego ty u nich

szukasz?

Szwarc odpowiedział mu tak cicho, żeby Murzyni nie usłyszeli:

- Chcę ich ostrzec przed Abd el Motem, który wyruszył na ich wieś Ombulę.

- Czy tutejsi DŻurowie wiedzą o jego zamiarze? - spytał łowca słoni równie cicho.

- Wódz może to odgadnąć, ale nie powiedziałem mu tego dotychczas.

- Zamilcz o tym przed nim, bo

Dżurowie są przyjaciółmi Abu el Mota. Musisz być na to przygotowany, że skrycie stawiać ci będą różne przeszkody, nawet niebezpieczne. Zejdź lepiej na bok, ażebyśmy mogli pomówić swobodnie!

Odprowadził obu daleko od czarnych, żeby ich nie mogli obserwować, i oparłszy ręce na strzelbie, patrząc badawczo na białych, zapytał:

- Czemu postanowiliście wyrządzić Belandom tę przysługę? To chyba obojętne, czy będą niewolnikami, czy nie. Czy żyjecie z nimi w przyjaźni?

- Nie - odparł Szwarc. - Nie byliśmy tam nigdy i nie znamy ich. Ale nie tylko religia, a także serce nakazuje nam ich ostrzec.

- Nie jesteście więc z tych chrześcijan, którzy idą w obce kraje, by podbijać narody, lecz jak Emin basza, który przyszedł uszczęśliwiać swoich ludzi. W jakim celu w ogóle przybyliście w te strony.

- Ażeby poznać ludzi, zwierzęta i rośliny tutejsze.

Arab potrząsnął głową i rzekł:

- Przecież to na nic wam się nie przyda.

Szwarc wiedział, że są cywilizowane nawet narody, których członkowie nie pojmują, jak może człowiek narażać się na niebezpieczeństwa w obcych krajach wyłącznie dla wiedzy, ale mimo to odpowiedział:

- Słyszałeś zapewne o rozmaitych ulum (liczba mnoga od ilm: umiejętność), którymi zajmują się uczeni?

- Tak, znałem jednego, który po całych nocach oglądał gwiazdy przez rurę.

- Obliczał bieg gwiazd i oznaczał w ten sposób lata, miesiące, dni i godziny.

- To był cel dobry. Ale Emin basza kazał zbierać kamienie i rośliny. Do czego to może służyć?

- Do zbadania sił leczniczych tych roślin. Kamienie zaś polecił badać, by się przekonać, czy nie ma wśród nich drogich kamieni, albo kruszców, złota i srebra.

- Skoro tak to wyjaśniasz, to przyznaję, że wiedza ma dobre cele. Czy wy należycie także do uczonych?

- Tak. Chcemy u Niam_Niam urządzić stację, czyli miejsce, z którego będziemy badali cały kraj, ażeby odkryć zwierzęta, rośliny i kamienie, których sprzedaż może przynieść pożytek mieszkańcom. Jeśli za pomocą tego handlu zarobią tyle, ile potrzebują na życie, porzucą haniebny handel niewolnikami.

- Godzę się na wasz zamiar, bo jest bardzo dobry. Przyszliście jako prawdziwi przyjaciele tutejszych narodów.

- Tak jest istotnie. Dlatego właśnie chcemy Belandów ostrzec przed łapaczami niewolników. Może to zbyteczne, żebym ja sam szedł. Ty byś nie zaniósł im tej wiadomości?

- To niemożliwe. Zaraz domyśliliby się, że przybywam od Dżurów i na pewno byłbym zgubiony.

- Zatem i ja będę zgubiony.

- Nie. Ty nie jesteś Arab, lecz obcy. Ze mną postąpiliby tak, jak obeszliby się z narodem, u którego byłem ostatnio. Dlatego ja muszę zawsze zwodzić ludzi, do których przybywam, twierdząc, że idę od

szczepu zaprzyjaźnionego. Wy jesteście w innym położeniu. Jako cudzoziemcy podpadacie tylko wówczas zemście krwi, jeśli sami przelejecie krew tutejszego człowieka. Skąd wiecie tak dokładnie, że Abd el Mot zmierza do Ombuli?

Szwarc opowiedział dzisiejszą przygodę i tak przedstawił siebie i Pfotenhauera, że po tych wyjaśnieniach Arab powiedział:

- Na Allaha, jesteście sprawiedliwi, uprzejmi i bardzo śmiali. Pojadę z tobą chętnie do Ombuli, może tam znajdę ślad syna, albo tego, który go uprowadził. Musisz jednak zataić przed Belandami, że widziałeś mnie u Dżurów, gdyż przyjęliby mnie nieprzyjaźnie. Jeśli się o tym nie dowiedzą, to zdołam cię ochronić przed ich nieprzyjaźnią, bo imię moje jest im dobrze znane. Wszystkie ludy stąd aż w dół do brzegu jeziora Tanganika poważają człowieka, którego wszędzie nazywają tylko sejad_ifjal.

- Błogosławię losowi, który mnie do ciebie sprowadził!

- Błogosław mu, gdyż beze mnie nie wydostałbyś się nigdy z kraju Belanda, lecz wpadłbyś pewnie w ręce łapaczy niewolników, bo nie wiesz, jak oni podróżują.

Brzmiało to tak chełpliwie, że Szwarc uznał za odpowiednie odpowiedzieć:

- Tak źle nie byłoby jeszcze.

Miałem już do czynienia z ludźmi, przynajmniej tak samo niebezpiecznymi jak łapacze, a chociaż nie znam tych stron, nie pierwszy raz przeprawiałbym się przez terytorium wrogiego szczepu.

- Wiem, wiem - potwierdził

Arab, uśmiechając się z odcieniem pewnej wyższości. - Uczeni wszystko wiedzą i mogą.

Może więc i tobie pozwolił Allah

ujść tutaj niebezpieczeństw, ja

sądzę jednak, że przecież

przyniosę ci pewien pożytek. Chcę być twoim przyjacielem i spodziewam się, że mnie przyjmiesz.

- Masz moją rękę na powitanie.

Szczerze się cieszę, że się z tobą spotkałem.

Sejad_ifjal uderzył dłonią w podaną mu dłoń i rzekł tonem życzliwości:

- Oświadczam, że pójdę z tobą i będę cię ochraniał. Ty wyglądasz na człowieka śmiałego, lecz uczeni nie umieją walczyć z lwem, panterą, słoniem, nosorożcem i hipopotamem. Ja natomiast żyję z polowania na te zwierzęta i mogę cię przed nimi obronić. Swoją cienką i małą strzelbą nie ubiłbyś ani jednego z tych zwierząt. Przypatrz się mojej strzelbie!

Podsunął mu ciężką, starą broń przed oczy, na co Szwarc odpowiedział z ironicznym uśmiechem:

- Jest dwa razy tak gruba, jak moja, lecz Allah daje czasem siłę słabemu. Rad jednak powierzę się twojej opiece. Jest więc postanowione, że pojedziemy razem. Kiedy ty zamierzasz wyruszyć?

- Skoro tylko zaopatrzę się u

Dżurów w nowe zwierzę pod wierzch. Wół, który mnie tutaj przywiózł, bardzo jest zdrożony, a ponieważ podróż nasza musi się odbyć szybko, przeto kupię sobie wielbłąda, albo konia.

- Ja muszę uczynić to samo.

Czy masz pieniądze?

- Nie. Ja nigdy nie mam pieniędzy. Płacę za wszystko kłami słonia i nosorożca. Przybyłem z dwojgiem zwierząt. Jedno niosło mnie, a drugie zęby, które zdobyłem. To wystarczy na kupno dwu wielbłądów lub koni i zapasu żywności. Ja wytarguję, a ty mi potem zapłacisz pieniędzmi, żebym także raz dostał do ręki srebrniaka.

- Dobrze! Ale pozwolisz, że ja

sam wybiorę zwierzę dla siebie.

- Nie. Na to pozwolić nie mogę. Dżurom trudno zaufać, bo trzymają stronę Abd el Mota, który może nadjechać lada chwila. Jeśli mu powiedzą, że udajesz się do Ombuli, on każe cię zabić. Popełniłeś błąd, pytając o tę miejscowość. Musisz to naprawić wobec nich oświadczeniem, że porzuciłeś ten zamiar. Jak widzisz, Dżurowie obładowują się przedmiotami, ocalonymi z pożaru. Powrócą z nimi do wsi, a ja ich odprowadzę. Skoro tylko ukończę handel, przyjdę do ciebie.

- Mam więc czekać na ciebie?

- Tak; musisz jednak się ukryć, żeby cię nie znalazł Abu el Mot, gdyby przybył. Powiesz teraz szechowi Dżurów, że już nie pojedziesz do Ombuli, bo droga zbyt niebezpieczna. Wróćcie do swej łodzi i odpłyńcie! Gdy was już stąd nie będzie widać, przybijecie do brzegu, a ty wysiądziesz i powrócisz tu skrycie. Czy widzisz tam na lewo wysoki hegelik, wznoszący się nad inne drzewa? Pod jego pniem zaczekasz na mnie, a twoja łódź pojedzie tymczasem dalej do seriby Madungi, w której spotkasz się ze swoimi towarzyszami.

Szwarc zgodził się na to, ale jeszcze się zastrzegł:

- Czy mogę ci się spokojnie powierzyć? Wyobraź sobie moje położenie, gdyby łódź odpłynęła, a ty byś nie przyszedł wedle umowy!

- Nie obawiaj się! Daję ci na to rękę i przysięgam na Allaha i Proroka, na moją brodę i wszystkich ojców moich, że teraz postaram się o wszystko, czego ci potrzeba, a potem wrócę tutaj do ciebie.

Tej świętej przysięgi mahometanin nie złamie i życie nawet narazi dla jej wykonania. Toteż Szwarc się uspokoił.

Umówili się w samą porę, gdyż w

tej chwili zbliżył się szech, któremu wpadło to w oko, że ci trzej ludzie rozmawiali z sobą na uboczu. Wyraźna nieufność odbiła się na jego twarzy, kiedy zapytał:

- Czy wolno mi posłuchać, o czym się tu mówi? Wracamy do wsi. Jeśli obcy pan chce rzeczywiście udać się do Belandów, to wybiorę mu przewodnika, który odprowadzi go aż do granicy.

- To już załatwione - odrzekł łowca słoni. - Z obawy przed niebezpieczeństwem nie wykonają tego zamiaru, lecz ruszą dalej w podróż, którą przerwali.

- Ale mnie obiecaliście pieniądze! - zauważył gruby Murzyn z rozczarowaniem.

- Za przewodnika. Skoro go jednak teraz nie potrzebują, nie masz prawa żądać zapłaty.

- Dokąd się udają?

- Z biegiem rzeki, dopóki nie spotkają okrętu, który ich zawiezie do Chartumu.

- Uprzejmość wymaga, żebym ich odprowadził do łodzi i życzył im tam szczęśliwej podróży.

Nieufność jego nie zniknęła. Chciał się właściwie przekonać o odjeździe białych. Myśliwy pożegnał się z nimi zaraz, dawszy im do zrozumienia, że słowa na pewno dotrzyma. Czarny poszedł z nimi aż na miejsce, gdzie stała na kotwicy ich łódź, przypatrzył się wszystkim siedzącym w niej i powiedział:

- Pieniędzy muszę się wyrzec, ale spodziewam się, że nie odjedziecie nie dawszy mi podarunku. Jestem szechem tej wsi i mam prawo żądać haraczu od każdego, kto przechodzi przez naszą ziemię.

- Byliśmy tylko w seribie, nie w twojej wsi - odparł Szwarc. - Mimo to dostaniesz od nas dar, ażebyś nas wspominał przychylnie. Oto weź!

Jak każdy Europejczyk,

podróżujący w tamtych stronach,

Szwarc woził z sobą zapas artykułów handlu zamiennego, wyjął więc kilka sznurów pereł i podał je Murzynowi. Ale w ostatnich czasach sprowadzono do Bahr el Dżur tyle szklanych pereł, że towar ten utracił zupełnie poprzednią swą wartość. Wódz potrzymał sznurki przez kilka chwil w ręce, potem wrócił z powrotem do łodzi i zawołał w gniewie:

- Ośmielacie się mnie ofiarować taki podarunek? Ja nie potrzebuję pereł. Powieście je sobie na szyi, jeśli z was takie baby! Niech wam Allah ześle wiatr niepomyślny i tysiąc krokodyli, by was pożarły!

Potem pognał od nich tak prędko, na ile pozwalała jego tusza. Wioślarze śmiali się z niego, lecz biali wzięli sprawę poważniej. Gdy łódź odbiła od brzegu i wypływała na środek rzeki, rzekł Szwarc:

- Uroił sobie, że dostanie kilka talarów Marii Teresy. Teraz muszę się mieć na baczności przed nim i przed jego ludźmi.

- Będziesz musiał uważać - potwierdził szary - żeby się im nie pokazać. Teraz zabierają rzeczy z seriby, lecz pewnie wrócą. Gdyby cię znaleźli, to nie powiem, że będziesz zgubiony, ale sądzę, że będzie lepiej, jeśli ja będę przy tobie, dopóki Arab nie przyjdzie. Co ty na to?

- Przyznaję ci słuszność.

Przyjmuję twoje towarzystwo. Ażebyś i ty nie został potem sam, zabierzemy jeszcze jednego wioślarza. Zresztą nie radziłbym Murzynom napadać na mnie. Pouciekaliby prędko przed moimi kulami.

Łódź popłynęła z prądem rzeki tak szybko, że wkrótce można było niżej przybić do brzegu. Tam ukryto statek w sitowiu, a Szwarc zaopatrzył się w przedmioty potrzebne w podróży.

Potem ruszył z Pfotenhauerem i

uzbrojonym Murzynem, poleciwszy przedtem sternikowi, żeby czekał tam na obydwu jego towarzyszy i miał rzekę na oku.

I tu las nie był zbyt szeroki. Już po kilku minutach wszyscy trzej dostali się na otwartą równinę, skąd zwrócili się na południe ku seribie.

Po upływie kwadransa ujrzeli jej zwaliska, z których wciąż jeszcze unosił się lekki dym. Ażeby się nie pokazać, musieli iść między drzewami i dostali się szczęśliwie do hegeliku, pod którego liściastym dachem usiedli, by zaczekać na łowcę słoni.

Rychły jego powrót był dla nich tym bardziej pożądany, że dzień już postąpił daleko, a słońce nachyliło się już znacznie ku zachodniemu widnokręgowi.

Czarny na znak uszanowania zajął miejsce o kilka kroków dalej. Biali rozmawiali o bliskim rozstaniu się, przy czym Pfotenhauer nie omieszkał udzielić towarzyszowi kilku dobrych rad.

- Czy wziąłeś dość naboi, żeby się bronić, gdyby cię napadnięto? - zapytał.

- To się rozumie - odrzekł

Szwarc. - W podróży, jaką mam odbyć, amunicja jest rzeczą najpotrzebniejszą.

- A jak ci się podoba łowca słoni? Będzie z niego z pewnością dobry towarzysz. Uważam go za uczciwego, lecz omal się nie roześmiałem, gdy porównywał swoją starą haubicę z twoją strzelbą i obiecał bronić nią ciebie. Gdy przyjdzie do czego, to chyba ty go obronisz.

- Być może. Cieszę się, że go spotkałem i ufam mu zupełnie. Współczuję mu, jako biednemu ojcu, który całymi latami bezskutecznie szuka syna.

- Tych ludzi zalicza się do półdzikich, ale oni mają tak samo serce i duszę. Żal mi go

rzeczywiście...! A popatrz tam! Samczyk i samiczka. Czy znasz je także?

Wskazał na dwa ptaki, które wybiegły spomiędzy drzew i stanęły na widok ludzi. Grzbiety miały czarne, podbrzusza barwy piasku, a ogon i skrzydła czarne z białymi i szarymi przerwami.

- Znam - odrzekł Szwarc - to stróże krokodyli, pluvianus aegypticus. Już Herodot wspomina o tym ptaku.

- Masz słuszność. A wiesz, jak go tu nazywają?

- Terhabobd i ghazir et timsaj

(ptak_babka i stróż krokodyla). O, już znowu idą! Czy widziałeś kiedy, jak taki ptak siada krokodylowi w paszczy, aby wyjadać znajdujące się tam robactwo? Olbrzymi jaszczur rozwiera paszczę, jak może najszerzej, i ani myśli mu przeszkadzać, jak gdyby wiedział, że to jego dobrodziej. To nie tylko instynkt, lecz i rozwaga, której odmawia się takiej istocie. Zwierzę również myśli, wnioskuje, zbiera doświadczenia, a zdarza się nieraz, że postąpi rozsądniej niż człowiek, który się uważa za mędrca.

- Masz słuszność, przekonałem się o tym nieraz na sobie samym.

- Jak to?

- Ileż to razy zwierzę, które chcieliśmy złowić lub zabić, uciekło nam dlatego, że było ostrożniejsze i sprytniejsze od nas.

- To bardzo słuszne. Są ptaki, które odbywają wielkie rozprawy i narady. Widziałem niedawno, jak ze trzydzieści pawich żurawi stało wkoło, a jeden w środku, który ustawicznie krzyczał. Był to albo sejm, albo egzamin dojrzałości, bo ilekroć środkowy zamilkł, niektóre wtrącały swoje „kurnuknuknuknuk”, jakby odpowiadały na jego pytania.

Może te odpowiedzi wypadły

rozumniej, aniżeli niejedna z

tych, które się słyszy w naszych szkołach.

- Nie masz chyba siebie na myśli - odrzekł Szwarc, uśmiechając się z lekka.

- Czemu nie? Czy sądzisz, że zawsze mogłem odpowiedzieć właściwie? Co prawda, nieraz postawiono tak pytanie, że człowiek po prostu osłupiał. Przychodzi mi właśnie na myśl wypadek, który mi się zdarzył, gdy chodziłem do czwartej klasy. Może ci już o tym opowiadałem?

- Zdaje mi się, że nie - odpowiedział Szwarc z uśmiechem.

- Było to w sam dzień egzaminu. Wziąłem czystą koszulę i nową pstrą krawatkę na szyję. Spojrzawszy w lustro, myślałem, że powiedzie mi się dobrze, ale stało się zupełnie inaczej.

- Jak? - spytał Szwarc, gdy opowiadający zamilkł na chwilę.

- Wyobraź sobie, że profesor historii naturalnej zagiął na mnie parol, bo w ciągu roku zadawałem mu pytania, na które nikt rozumny nie znajdzie odpowiedzi. Gdy wstałem, mniemając, że wszystkich zadziwię moimi wiadomościami, zapytał mnie, dlaczego ptaki mają pióra.

- Cóż na to powiedziałeś?

- Z początku nic. Otworzyłem tylko gębę, aby zrobić porządek w myślach, a gdy pytanie powtórzono, powiedziałem...

- Dir bahlak! (baczność!) - szepnął w tej chwili Murzyn do białych, wskazując ręką miejsce, gdzie z lasu wychodziła droga od rzeki do seriby.

Opowiadający przerwał natychmiast, gdyż zobaczył dwu dobrze uzbrojonych ludzi, którzy stali tam, patrząc w osłupieniu na kupy zgliszcz i zwaliska. Przerażenie obezwładniło ich widocznie, potem jednak popędzili z głośnymi okrzykami ku pogorzelisku.

- Dwaj biali - rzekł „Ojciec bociana”, śledząc ich oczyma,

przy czym nos jego skręcił się na bok, jak głowa ptaka, który z gałęzi przypatruje się podejrzanemu zjawisku. - Ciekaw jestem, skąd przychodzą i kim mogą być?

- Europejczycy to nie są - odrzekł Szwarc. - Należeli niewątpliwie do seriby. Wnoszę to z przerażenia, jakie okazali na widok zwalisk. To bardzo prawdopodobne. Może są z oddziału Abu el Mota, który ich wysłał naprzód dla zawiadomienia o swoim przybyciu.

- I ten domysł może być słuszny. Muszę im się przypatrzeć dokładniej.

Wyjął lunetę i zwrócił ją na tych ludzi. Przez pewien czas biegali oni po zwaliskach, potem poszli kawałek drogi śladem łapaczy niewolników, w końcu z największym pośpiechem popędzili na zachód.

- Pospieszyli do Dżurów, by się dowiedzieć, co zaszło - oświadczył Szwarc, zsuwając lunetę. - Mamy teraz czas zobaczyć, skąd przybyli. Przypuszczam, że mają łódź na rzece. Chodź ze mną!

Kiedy stanęli nad wodą, zobaczyli małą, wąską łódź o dwu wiosłach, przywiązaną sznurem łykowym do korzenia, wystającego z wody. W miejscu tym nie było sitowia. Wiosła leżały na dnie czółna, w którym niczego więcej nie było.

- Przypuszczenie nasze sprawdza się - rzekł Szwarc.

- To wysłani naprzód ludzie

Abu el Mota. Wrócą pewnie czym prędzej, żeby mu donieść, co się stało i przynaglić go do pośpiechu.

- Musimy temu przeszkodzić.

Może rozbić im czółno?

- Nie - poznaliby, że tu są ludzie usposobieni do nich wrogo. Raczej odwiążmy czółno i puśćmy je z prądem. Gdy go nie zastaną, pomyślą sobie, że je źle przywiązali.

Odwiązał sznur i pchnął silnie lekki statek daleko na wodę. Tam pochwycił go prąd, obrócił kilka razy i poniósł.

Teraz wrócili obaj do drzewa, pod którym siedział Niam_NIam. Czekali na Araba z utęsknieniem, ale na próżno. Upłynęła jeszcze jedna godzina, słońce dotykało już zachodniego widnokręgu, a sejad ifjal nie zjawiał się. Przybiegli wreszcie obaj łowcy niewolników i nie zważając na pogorzelisko, zniknęli w lesie na drodze, którą przybyli.

- Chcą odpłynąć - rzekł

Szwarc. - Gdy zobaczą, że nie ma łódki, będą jej pewnie szukali. Musimy się schować, żeby nas nie spostrzegli, dopóki nie odejdą.

Ponieważ las nie miał podszycia, w którym można by się ukryć, wleźli wszyscy trzej na drzewa, których korony nadawały się do tego celu.

Z brzegu doleciały ich zdziwione głosy tamtych, najwyraźniej przekonanych, jak to przewidział Szwarc, że zbyt słabo przymocowali sznurek. Nie podejrzewając niczego wrócili czym prędzej do wsi. Obaj biali i Murzyn zleźli teraz z drzew na ziemię.

Krótki zmierzch minął i zapadł wieczór, a Arab wciąż jeszcze się nie pokazywał. W miarę upływu czasu Szwarc niepokoił się coraz bardziej. Godzina mijała za godziną. Wreszcie nadeszła północ. Teraz dopiero usłyszano od strony równiny odgłos zbliżających się kroków.

- To on - odetchnął Szwarc. -

To kroki koni, albo wielbłądów. Nikt inny nie szedłby tu ze zwierzętami.

Miał słuszność, gdyż na skraju lasu zabrzmiał okrzyk:

- Ia ishab elbet, hej ludzie!

Szwarc poznał głos oczekiwanego, ale zapytał:

- Min hajda, kto tam?

- El sejad ifjal. Ta a lihene.

Łowca słoni. Chodź tutaj!

Obaj biali poszli za tym wołaniem, ale ostrożnie. Przy ostatnich drzewach zobaczyli leżące na ziemi dwa wielbłądy, a przy nich łowcę słoni. Dzięki stosunkowo jasnemu światłu gwiazd przekonali się, że był sam.

- Przypuszczałem, że nie będziesz sam - rzekł, widząc towarzyszy Szwarca. - Czekaliście zapewne niecierpliwie, ale nie mogłem przyjść prędzej.

- Czemu? - zapytał Pfotenhauer.

- W szechu wzbudziło to podejrzenie, że rozmawialiśmy na uboczu, a wasz skąpy podarunek rozgniewał go bardzo. Nie chciał mi sprzedać zwierząt. Potem przyszli posłańcy Abu el Mota i przerwali nam handel.

- To rzeczywiście byli jego posłańcy?

- Tak. Mieli donieść pozostałym w seribie, że za dwa dni przybędzie. Usłyszawszy, co się stało, chcieli zaraz wrócić do niego, by go przynaglić do pościgu zdrajców i podpalaczy, ale nie mogli wykonać zamiaru, bo nie przywiązali dobrze swej łodzi i rzeka ją porwała.

- Nie. To my ją odwiązaliśmy i puściliśmy z prądem, domyślając się, kim oni byli i co zamierzali uczynić.

- Postąpiliście mądrze. Tutaj nie ma innego statku, a Dżurowie nie posiadają narzędzi, potrzebnych do budowy. Toteż Abu el Mot nie otrzyma żadnej wiadomości.

- Gdzie on się teraz znajduje?

- Dwa dni drogi stąd w dół rzeki. Płynie na dwóch statkach, jednym sandale i jednym nokerze, które znalazł w Dżiakin. Wiezie ze sobą przeszło trzystu dobrze uzbrojonych Nuerów. Zabrakło mu żywności, dlatego wysłał tych ludzi w lekkim czółnie do seriby po mięso i mąkę. Jeśli obecny stan rzeczy się nie zmieni, to będzie z Nuerami cierpiał głód.

Tu nic nie dostanie, a seribę Madungę, jedyną miejscowość, obok której przejedzie, będzie musiał ominąć, bo żyje w nieprzyjaźni z jej właścicielem. Skazany więc będzie na polowanie i rybołówstwo, a to opóźni znacznie jego powrót. Jeśli chcecie się dostać łodzią do seriby Madungi, to radzę wam mieć się przed nim na baczności. Spostrzegłszy jego statki, musicie się ukryć przy brzegu, dopóki nie przepłyną.

- Wyruszymy zaraz i będziemy jechali przez całą noc. Ponieważ płyniemy z prądem, będziemy prędzej w Madundze, niż on. Ty pewnie także zaraz wyruszasz z moim towarzyszem?

- Nie, dopiero o świcie.

- Czemu tak późno? - zapytał

Szwarc.

- Z dwóch bardzo poważnych powodów. Wy chrześcijanie nie wiecie, że muzułmanin może rozpocząć podróż tylko w porze asru, w trzy godziny po południu. Wyjątkowo, gdy to jest konieczne, wolno mu wyruszyć po fagrze, rano, gdy ukaże się pierwszy promień słońca. Ale zabronione mu jest wybierać się w drogę po el aszia, czyli po modlitwie nocnej. Od tego przepisu może odstąpić tylko w najgwałtowniejszej potrzebie. Ja nie przeszkadzam tobie żyć wedle przykazań twojej religii, ty więc mnie na to samo powinieneś pozwolić. Zresztą gdybym nawet zaraz wyruszył, to na nic by się to nie przydało. Musimy podążyć śladami łapaczy niewolników, a śladów przecież w nocy nie widać.

- Jeśli zaczekamy, dopóki się nie rozwidni, to Dżurowie przyjdą tu znowu i mnie zobaczą.

- Nie przyjdą. Teraz siedzą, popijając oszałamiającą merissę, a potem będą pewnie spali aż do białego dnia. Szech był już przedtem pijany na twoje i moje szczęście, bo tylko w zamroczeniu zgodził się na

sprzedaż wielbłądów. Jednego razem z siodłem oddaję tobie na własność, zapłacisz mi za niego tylko pięć abu noktah, cenę bardzo niską, bo i tak podczas pory deszczowej wielbłądy wkrótce wyginą. Za to żądam, żeby twoje monety nie miały błędów.

Talary Marii Teresy przyjmują w Sudanie tylko wtedy, gdy jest na nich wyraźny odcisk siedmiu punktów diademu, od których talar nosi nazwę (Abu noktah, czyli ojciec punktu), agrafy i liter S.f. Jeśli brak którego z tych znaków, to talara albo wcale nie przyjmują, albo obniżają jego wartość o kilka piastrów.

Cena pięciu talarów za osiodłanego wielbłąda w małej tylko części odpowiadała wartości przedmiotu. Szwarc wziął ze sobą pieniądze, kiedy wysiadał z łodzi, zapłacił więc natychmiast tę sumę. Ponieważ było za ciemno na zbadanie odcisku, przeto przyrzekł w razie potrzeby zniszczone monety zamienić na nowsze.

Szwarc nie mógł nic poradzić na religijne zapatrywania Araba i musiał pozostać tam przez cztery godziny aż do rana. Inaczej było z Pfotenhauerem. Ten bowiem, jeśli chciał przed Abu el Motem przybyć do seriby Madungi, nie mógł tracić czasu, dlatego postanowił zaraz wrócić do łodzi.

- Daj Boże, żebyśmy się wkrótce zobaczyli! - rzekł podając towarzyszowi rękę na pożegnanie. - Teraz, kiedy cię już muszę opuścić, myślę, że Belandowie nie warci są tego, żebyś za nich narażał życie. Skoro ci się jednak zdaje, że to rzecz sumienia, jedź w imię Boże. A może bym ja ciebie wyręczył? Jeszcze czas na to!

- Nie, kochany doktorze...

- Będziesz ty cicho, gałganie!

- wtrącił towarzysz z gniewem. -

Znowu nazywasz mnie doktorem! I to na odjezdnym, kiedy powinieneś się starać, żeby mnie nie rozgniewać!

- Przypadkiem mi się z ust wyrwało.

- To trzymaj dobrze, żeby się nie mogło wyrwać! Jeśli mnie nie chcesz nazywać Ignasiem, to możesz wcale nie wracać! Czy na to piłem z tobą braterstwo, żebyś mi tytułem w twarz ciskał i traktował mnie jak pyszałka? Bądź zdrów, nie daj sobie nic zrobić i myśl często o swym Ignasiu, który będzie liczył chwile do czasu, kiedy cię ujrzy przy sobie!

Odszedł szybko, a za nim czarny. Szwarc patrzył za nim ze wzruszeniem, dopóki nie zniknął w ciemnościach nocy. Stary oryginał stał mu się drogim.

Rozdział IX

Opowiadanie łowcy słoni

Szwarc usiadł na ziemi, a sejad ifjal obok niego. Zastanawiali się nad wykonaniem swego zamiaru, ale o tym niewiele było do mówienia. Plan ich polegał po prostu na tym, że mieli pójść śladem łapaczy niewolników, a gdy się do nich zbliżą, objechać ich łukiem i dostać się przed nimi do Ombuli.

Potem siedzieli cicho obok siebie. O czym bowiem mieli z sobą rozmawiać? Każdy z nich chętnie dowiedziałby się czegoś bliższego o drugim, lecz obydwaj uważali pytanie o to za niestosowne.

Tak upływał im czas na cichej zadumie i chwilowych drzemkach, aż donośny głos żurawia oznajmił, że świt już blisko.

Kilka czapli przeleciało nad

drzewami, dudek krzyknął

„zykzak”, a to zbudziło

przyziemny naród kaczek i

czajek, które wnet zawtórowały

swoimi głosami. Gwiazdy na

wschodzie ustąpiły przed słońcem, a łowca słoni ukląkł na kocu, ażeby odmówić poranny pacierz, el fagr.

Szwarc także złożył ręce do modlitwy. Któż by w chwili, kiedy przyroda budzi się do życia, mógł nie pomyśleć o tym, który ją stworzył.

Po modlitwie Arab wsiadł na siodło, a Szwarc poszedł za jego przykładem. Wielbłądy wstały z ziemi i poniosły jeźdźców na południe tropem gazui. Podróż się rozpoczęła. Kto mógł przewidzieć, jak się skończy!

Świt trwał zaledwie dziesięć minut. Nastał jasny dzień, a przed oczami podróżnych roztoczyła się rozległa równina. W okolicy wsi Dżurów nie było widać nikogo. Wyruszyli więc w drogę bez świadków.

Szwarc przekonał się, że towarzysz jego zaopatrzył się obficie w żywność. Na kuli u siodła wisiało kilka zarzniętych kur i dwa skórzane worki, napełnione mąką. Głodu nie musieli się więc obawiać.

Mniej zadowalająco wypadło badanie wielbłądów. Były nadzwyczaj chude i pokryte bliznami. Jeśli nie padły ofiarą chorób i plag ostatniej pory deszczowej, to musiało to teraz nastąpić. Gruby szech sprzedał dwa najgorsze i najsłabsze zwierzęta. Niepodobna było nakłonić je do szybszego biegu ani nawoływaniem, ani biciem. Dobry piechur pewnie dotrzymałby im kroku.

Toteż dopiero koło południa podróżni dotarli do miejsca, gdzie poprzedniego dnia ocalono Loba i Tola. Trop był wyraźny i skręcał stąd na południowy zachód, gdy tymczasem Nil i las zwracał się wielkim łukiem ku wschodowi.

Obaj jeźdźcy napoili konie,

nacięli zielonych gałęzi na

paszę dla wielbłądów i ruszyli

dalej tropem, pewni, że dziś nie

znajdą ani cienia, ani wody.

Południowy skwar zaczął tak piec, że wielbłądy zwolniły kroku. To wzbudziło w Szwarcu poważne obawy. Milczał dotychczas, by nie sprawiać towarzyszowi przykrości, ale teraz odezwał się:

- Czy Dżurowie nie mieli lepszych wielbłądów? Może lepiej było kupić konie?

- Koni wcale nie było, bo Abd el Mot wszystkie wynajął - odrzekł Arab. - Wielbłądy musiałem wziąć takie, jakie dostałem.

- Może były woły wierzchowe?

- Także nie. Zabrał je Abd el

Mot. Allah wie, co robi!

- A ja wiem, co nas czeka.

Dostaniemy się do Ombuli za późno. Nie posuwamy się szybciej, niż piechurowie Abd el Mota, którzy są o dzień drogi przed nami. Zdaje się, że nasze zwierzęta prędzej padną, aniżeli pójdą rączej. Niepodobna podpędzić ich ani krzykiem, ani biciem.

- Ja znam jeszcze jeden skuteczny środek. Gałęzie, które wycięliśmy muszą nam pomóc.

Wydobył nóż i wykroił z nabrzmiałości na gałęzi małą piszczałkę. Gdy gwizdnął, wielbłądy zaczęły strzyc uszami, a gdy zaczął świstać dalej, ruszyły kłusem, którego nikt by się po nich nie spodziewał.

- Widzisz - roześmiał się

Arab. - Zrobię także dla ciebie taką piszczałkę. Będziemy się zmieniali, by nie stracić oddechu.

- Dobrze - rzekł rozweselony

Szwarc. - Może nam się uda doświstać hedżiny (wielbłądy wierzchowe) aż do Ombuli. Ja nie ustanę.

Dostał wkrótce piszczałkę i

dął w nią jak najęty, gdy

przyszła nań kolej. Ilekroć

piszczałki milkły, wielbłądy

wpadały w okropnie powolne

tempo, wzbudzające w jeźdźcach

stan, podobny do choroby morskiej. Ale gdy tylko znowu zabrzmiały przeraźliwe instrumenty, zwierzęta ruszały dobrowolnie wydatnym kłusem.

Tak prześwistali się obaj jeźdźcy po południu przez rozległą, niezarosłą równinę, a wieczorem dotarli do małego, wyschłego prawie bagienka, które w porze deszczowej zamieniało się niewątpliwie w pokaźne jezioro.

Było tam dość suchego sitowia na ognisko, ale ani śladu zwierzęcego życia, z wyjątkiem na pół zagłodzonych krokodyli, zamieszkujących bagienko, które w czasach posuchy żywiły się zapewne w ten sposób, że ogryzały siebie nawzajem.

Łowca słoni zsiadał w południe i po południu do modlitwy, a teraz, gdy zbliżał się el mogreb, czyli pora pacierza o zachodzie słońca, oświadczył, że się tutaj zatrzyma.

Szwarc pogodził się z tą koniecznością dość zadowolony zresztą z dotychczasowego wyniku podróży. Piszczałki tak skutkowały, że zbliżyli się do gazui o znaczny kawał drogi, co poznali po śladach noclegu, urządzonego nie opodal przez łapaczy niewolników.

Gdy zapadła noc, rozniecili ogień, by upiec kurę, i odpędzić dzikie zwierzęta. Ponieważ wielbłądy nie mogły się zanadto zbliżać do bagna ze względu na krokodyle, przeto podróżni spętali je i dali im do jedzenia nacięte rano gałęzie. Wody do picia nie było. Ponieważ ogień musiał płonąć wciąż jasno, nie mogli obaj spać równocześnie, lecz musieli na przemian czuwać nad swoim bezpieczeństwem.

Znużeni podróżą, rozmawiali bardzo mało. Po wieczerzy, która nie smakowała Szwarcowi, bo kura była już nadpsuta, położył się pierwszy spać, Arab zaś został na straży.

O północy zbudził się Szwarc z powodu strzału. Zerwał się natychmiast i pochwycił strzelbę.

- Ma fi szi, bess timsaj, to nic, tylko krokodyl - rzekł Arab, siedząc spokojnie przy ognisku ze strzelbą, dymiącą w ręku.

Wskazał na bok, gdzie olbrzymi krokodyl wił się w śmiertelnych drgawkach. Głód wygnał go z bagienka do ogniska, gdzie kula Araba przebiła mu oko.

- To wcale zachęcające - zauważył Szwarc. - Może odsuniemy się trochę dalej?

- To niepotrzebne. Wystrzał tak przestraszył te bestie, że żadna już się nie zbliży. Połóż się śmiało! Masz jeszcze spać pół godziny, a potem czuwać aż do rana.

- W takich warunkach wolę zaraz straż rozpocząć i raczej zastrzelić kilka krokodyli, aniżeli dać się im pożreć.

- Jak chcesz, ale widzisz, że jesteś bezpieczny pod moją opieką. Spodziewam się, że ty mnie także będziesz dzielnie chronić.

Ponownie nabił strzelbę i owinął się kocem. Ten człowiek był widocznie spokojniejszy i pożyteczniejszy, niż jego towarzysz przypuszczał. Dorzuciwszy suchego szuwaru do ognia, Szwarc zaczął pełnić straż.

Tej nocy czuł się tak samotny, jak jeszcze nigdy. Z daleka dolatywały go głosy zwierząt, które bały się zbliżać do ognia i żarłocznych krokodyli. Hieny i szakale nie są niebezpieczne, lwów i panter nie należało się spodziewać, gdyż nie było tam wody, potrzebnej do picia. Całą więc uwagę czuwający zwrócił na bagnisko, by w razie czego w porę poczęstować jaszczura kulą. Ale z tej strony atak nie powtórzył się.

Noc przeszła. Na krótko przed świtem Szwarc obudził Araba, ażeby nie przespał czasu porannego pacierza. Przedtem rzucił wielbłądom trochę paszy.

Nie zjedzone kury zepsuły się zupełnie, bo mięso można tam trzymać zaledwie kilka godzin. Arab je wziął, bo dostał je za darmo. Szczepy krajowców hodują dużo kur, lecz nie jadają ich mięsa. Szwarc rzucił kury do bagna, gdzie rozpoczęła się natychmiast okropna walka o tę padlinę.

Podróżni rozpętali wielbłądy i puścili się w dalszą drogę. Jazda ich była już nie tak uciążliwa i beznadziejna, jak dnia poprzedniego.

Rzeka powracała z zakrętu, a trop, którym jechali, zbliżył się do niej znowu. Tu znalazła się woda, zieleń dla zwierząt, a kaczki dla ludzi. Szwarc ubił dwie jednym strzałem.

Podróżni zachęcali wielbłądy piszczałkami do biegu jak mogli najgorliwiej. Przed samym południem dotarli do miejsca, gdzie łowcy niewolników spędzili ostatnią noc. To ich skłoniło do dłuższego wypoczynku. Zsiedli, rozniecili ognisko i upiekli sobie kaczkę.

I podczas tego przystanku rozmawiali niewiele. Łowca słoni był widocznie człowiekiem milczącym, a Szwarc nie uważał za celowe zmuszać go do rozmowy.

Po południu zmienił się równy dotychczas teren na falisty, a później ukazały się na prawo wzgórza, dość znaczne jak się zdawało na oko. Od nich biegł ku rzece chor (łożysko deszczowe), którym szły dalej ślady. Niektóre miejsca tego łożyska, tworzącego rzekę w porze deszczowej, były jeszcze teraz wilgotne, a gdzieniegdzie znajdowała się nawet woda.

Dalsza droga prowadziła między

wzgórzami i opadała potem ku

rzece, tworzącej tu znowu łuk,

przecięty tropem jak cięciwą. Później jednak ślady nie trzymały się rzeki, lecz biegły skrajem wielkiej maijeh, okrążając jej najbardziej wysunięty koniec.

Nil tworzy daleko w głąb lądu sięgające zatoki, które w porze deszczowej napełniają się wodą. Gdy powróci potem do pierwotnego stanu, zostaje w tych zatokach woda, dzięki której wyrasta tam bujna roślinność, ale później wysycha w mniejszym lub większym stopniu. Wiele z tych zatok wcina się tak energicznie w głąb ziemi, że nawet w najgorętszej porze zachowuje się w nich woda. Te zatoki nazywają się „maijeh”. Nad jedną z takich zatrzymali się jeźdźcy.

Kilkaset kroków od brzegu stała olbrzymia homra (baobab czyli małpie drzewo), której pień miał z pewnością z pięćdziesiąt stóp obwodu. Wysokość jej wynosiła zaledwie dwadzieścia łokci, a jej nagie teraz konary chyliły się do samej ziemi, tworząc wydrążoną półkulę, wspartą na pniu. Tam skierowali jeźdźcy wielbłądy, aby noc przepędzić pod konarami, gdzie łatwiej niż nad wodą obronić się przed muchami za pomocą ognia.

Szwarc zastrzelił dziką gęś na wieczerzę, a Arab nazbierał materiału na ognisko. Potem odmówił pacierz i rozniecił cztery ogniska, między którymi usiedli ludzie i pokładły się zwierzęta, aby się zabezpieczyć nie tylko przed komarami, lecz także przed większymi drapieżcami, o których obecności można było wnosić z mnóstwa ptaków w tej okolicy.

Kiedy Szwarc skubał gęś i wyjmował z niej wnętrzności, Arab przypatrywał mu się jak zwykle, w milczeniu.

Napoiwszy wielbłądy i podawszy im paszy, zabrali się także oni do uczty, gdy gęś była gotowa.

Blask ognia przenikał konary homry na zewnątrz, spojrzenia podróżnych nie sięgały jednak daleko, gdyż ogień ich oślepiał.

Jedząc w milczeniu, usłyszeli nagle trzask gałęzi, a potem niespokojne parskanie. W tej chwili obaj podnieśli wzrok i chwycili za strzelby.

- Allah akbar, dżamus, dżamus,

Boże wielki, bawół, bawół! - zawołał Arab.

W jednej chwili przytknął kolbę do policzka i wypalił z obu luf, niestety bez zamierzonego wyniku, bo rozdrażniony i oślepiony przez ogień nie mógł dobrze wymierzyć.

Bawół afrykański jest o wiele silniejszy, dzikszy i gwałtowniejszy od indyjskiego. Lubi bagna, pływa doskonale, i w szybkim biegu przedziera się przez największą gęstwinę. Doświadczeni myśliwi uważają polowanie na niego za niebezpieczniejsze od polowania na słonia, hipopotama lub nosorożca. Walczy on wtedy nawet, kiedy jest śmiertelnie zraniony. Szczególnie groźne są samotne włóczęgi, które trzoda odpędza od siebie z powodu ich szalonej dzikości. Sudańczyk tak mówi o nich: „Jeśli zobaczysz trzodę bawołów, to ona ucieknie przed tobą, jeśli spotkasz kilka, nie obawiaj się, ale jeśli natkniesz się na jednego, niech ci Bóg będzie łaskaw!”

Taki samotny włóczęga wychylił

nagle z zarośli grubą głowę z

potężnymi rogami i zwisającymi

uszami. Ogniska zwabiły go

zamiast odstraszyć i wprawiły we

wściekłość. Na widok ludzi i

wielbłądów chciał się właśnie

rzucić ku nim, kiedy Arab

poczęstował go dwoma kulami,

które go wprawdzie trafiły, ale

lekko. Bawół stał przez chwilę,

jakby zdumiony, że ludzie

ośmielili się pomyśleć o

obronie, potem schylił głowę i z

wściekłym rykiem skoczył naprzód.

- Chroń się za drzewo! - zawołał Szwarc.

Wezwanie było zbyteczne, gdyż myśliwy zniknął już za pniem homry. Szwarc został na swoim miejscu z flintą, gotową do strzału. Zwierzę pochyliło już głowę, by go porwać na rogi, kiedy człowiek nagle odskoczył na bok i wypalił dwa razy. Bawół stanął przez chwilę nieruchomo, drżenie przebiegło jego olbrzymie członki, wreszcie padł na ziemię.

Szwarc po strzale nie ruszył się z miejsca ani na krok, widocznie pewien strzału. Sięgnął do torby po naboje, nabił strzelbę na nowo i odezwał się do Araba tak spokojnie, jakby uśmiercił muchę:

- Możesz wrócić. Już nie żyje.

- Nie żyje? - zapytał wezwany, wysuwając nos ostrożnie zza drzewa. - Nie może być!

- Przekonaj się!

- Przecież dobrze trafiłem!

- Ty? Wątpię! Nie wiesz, zdaje się, gdzie są najsłabsze miejsca u bawołu. Gdzie mierzyłeś?

- W czoło.

- Zobaczymy, jaki skutek wywarły twoje kule.

Ukląkł obok potwora, żeby zbadać czoło.

- Allah jizallimak. - Niech cię Bóg broni! - krzyknął Arab przerażony. - Jeśli nie jest całkiem martwy, jesteś zgubiony!

- Nie obawiaj się! Wiem dobrze, co czynię. Popatrz! Jedna twoja kula przedziurawiła mu ucho, a druga ześliznęła się po guzie czołowym.

Arab zbliżył się z wahaniem, pociągnął ręką ostrożnie bawołu za ogon, za nogę, by się przekonać, że naprawdę nie jest niebezpieczny i dopiero wtedy przystąpił do głowy, aby zobaczyć ugodzone przez siebie miejsca.

- Allah, Allah! - zawołał. -

Masz słuszność. Nie zraniłem go nawet, bo dziura w uchu nic nie znaczy. Ale gdzie ty trafiłeś? Stanął w biegu, jak chwycony ręką Allaha, a potem drżąc, legł na ziemi i nie poruszył się więcej.

- Strzaskałem mu ostatni kręg szyjny. To go zatrzymało. Potem wypaliłem w serce, a to go powaliło. Czasu było mało, bo szedł już na mnie ze spuszczoną głową.

- Czy umyślnie celowałeś w te dwa miejsca? - spytał Arab zdumiony.

- Oczywiście!

Arab wstał, spojrzał na Szwarca wzrokiem wprost bezradnym i zawołał:

- Tego nie mogę pojąć! Jesteś uczony, jak więc możesz poczynać sobie tak zuchwale z najniebezpieczniejszym ze zwierząt?

- To nie pierwszy bawół, którego zabiłem. Byłem z bratem w Ameryce, gdzie ścigaliśmy trzody bawołów po kilkaset sztuk. Nie chcę się chwalić, ale czy ty wciąż jeszcze myślisz, że twoja strzelba lepsza, bo większa od mojej?

- Panie, teraz nie wiem, co mam sądzić. To tylko jest jasne, że zginąłbym, gdybyś tego potwora nie położył tak szybko trupem. Zabiłby mnie, ciebie i wielbłądy, które nie mogłyby uciec, bo spętaliśmy im nogi. Jeśli to nie przypadek, jeśli zawsze trafiasz tak dobrze, to ty lepiej będziesz mógł bronić mnie, aniżeli ja ciebie!

- Jesteśmy towarzyszami, zdanymi na pomoc wzajemną. Jeden nie śmie opuścić drugiego w potrzebie. Jeśli to uczynimy naszą zasadą, to nie straszne nam będą niebezpieczeństwa, czekające nas w drodze. A teraz kończmy jeść!

Usiadł i wykroił sobie kawał

pieczeni, a sejad ifjal, nie

wiedząc, jak się zachować wobec

zadziwiającego spokoju towarzysza, uznał za najlepsze pójść za jego przykładem. Dołożył więc drzewa do ogniska, usiadł i zabrał się do gęsi. Po chwili zapytał:

- Co uczynimy z tym abu kurunem (ojciec rogów czyli bawół)? Jeśli tu będzie leżał, zwabi dzikie zwierzęta z całej okolicy.

- Teraz jeszcze nie. Krwi z niego prawie nic nie wyciekło, a ponieważ go nie rozpruwamy, woń nie będzie w nocy tak silna. Zresztą nawet lew nie odważy się wejść między te cztery ogniska. To mógł zrobić tylko tak zawzięty zwierz, jak ten bawół.

- Ale wielbłądy boją się go.

- Teraz jeszcze się trwożą, ale uspokoją się wkrótce. Mięso tego starucha nie da się jeść. Musimy go zostawić sępom. W innych warunkach zabrałbym szkielet głowy z tymi wspaniałymi rogami, ale teraz nie mogę, bo nie jesteśmy na wycieczce naukowej. Zostawmy więc „ojca rogów” jak jest i pocieszmy się tym, że jego zamiary względem nas obróciliśmy w niwecz.

- Effendi, jesteś tak samo odważny i śmiały jak Emin_basza. Podziwiam cię i poważam. Czy mogę zapytać, jak się nazywasz?

- Nie wymówiłbyś dobrze mego nazwiska, dlatego powiem ci je w języku arabskim. Nazywaj mnie Aswad (Czarny). To wystarczy.

- Czy imię twoje nie jest dłuższe?

- Nie. W ojczyźnie mojej nie nadają ludziom długich imion. Człowiek z najkrótszym imieniem może u nas być bohaterem i uczonym. Ale teraz zapewne usłyszę twoje imię?

- Nie jeszcze, effendi. Gdy opuszczałem Dar Runga, przysiągłem na Allaha, że porzucę swe imię na ten czas, dopóki nie odnajdę syna.

Ponieważ to nie stało się

jeszcze, nie może mi moje właściwe imię przejść przez usta. Wszędzie znają mnie pod imieniem „łowcy słoni”, a jeśli ty nie chcesz mnie tak samo nazywać, to używaj wyrazu Bala ibn (Bez syna). To najstosowniejsze dla mnie imię.

- Dobrze. Czy jednak przysiągłeś także milczeć o okolicznościach, w których straciłeś syna?

- Nie, effendi! Jak mógłbym go szukać, gdybym to ukrywał? Opowiadałem już setkom ludzi o moim nieszczęściu, lecz nikt nie potrafił dać mi wskazówki. Przypuszczam, że syn umarł, ale ja pozostanę wiernym przysiędze i będę dalej szukał jego i tego, który go uprowadził, dopóki Allah nie zabierze mi życia.

Zasłonił oczy ręką, jakby chciał ukryć głęboki smutek swego spojrzenia i mówił dalej:

- Byłem najbogatszym i najbardziej poważanym w moim plemieniu dowódcą wojowników i najwyższym w starszyźnie. Uważałem się za szczęśliwszego od wszystkich, których znałem i byłem nim, dopóki nie pokazał się ten, który spowodował moje nieszczęście. Kochałem żonę i syna, którego nazywaliśmy Mezuf et tmeni sawabi ilidżr (Mezuf z ośmiu palcami). Wtem...

- Mezuf et tmeni sawabi ilidżr!

- przerwał mu Szwarc. - Czemu go tak nazwaliście?

- Bo miał tylko po cztery palce u każdej nogi. Nie wiem, czy to zdarza się u was, ale u nas jest rzadkością.

- U nas również. Widziałem natomiast osoby, które od dzieciństwa nie miały palców u rąk, albo u nóg, a także takie, które miały o jeden palec za dużo.

- U rąk miał syn wszystkie palce, tylko u nóg brakowało mu małych palców. Ale za to dał mu Allah tym bogatszą duszę, gdyż był najrozumniejszym dzieckiem w

całym szczepie. Kiedy nie miał jeszcze trzech lat, zdarzyło się, że pewien baija'l abid (handlarz niewolników) przybył do naszego duaru (wsi namiotowej), by sprzedać nam niewolników. Byli to chłopcy, dziewczęta i kobiety, sami Murzyni z wyjątkiem jednego chłopca, którego skóra była jasna, włosy proste, a rysy niemurzyńskie. Handlarz urządził targ u nas i ze wszystkich stron schodzili się Beni el Arab, by kupować. Chłopiec z jasną skórą płakał ciągle, lecz nie mógł mówić, bo wycięto mu język.

- To okropne. Ile miał lat?

- Może czternaście. Handlarz bawił u nas już cały tydzień, kiedy nagle przybył do naszej wsi pewien człowiek z towarzyszami z Birket Fatma i oskarżył go, że ukradł mu syna. Ojciec śladem łotra zaszedł aż do nas. Handlarz wyparł się i przysiągł na Allaha, że nie znał tego człowieka. Ponieważ był naszym gościem, musieliśmy go wziąć w opiekę, ale opowiadanie ludzi z Birket Fatma brzmiało tak prawdziwie, że trudno było nie wierzyć. Wobec tego zwołaliśmy naradę, na której ja postanowiłem, że chłopca, którego trzymano w zamknięciu, przyprowadzi się przed obcego, ten zaś miał się zachować całkiem spokojnie i nie odezwać się ani słowem. Gdy chłopiec zobaczył obcego, zaczął wydawać okrzyki radości i podskoczył do niego, by go uściskać i ucałować. Przywitał się też z resztą ludzi Birket Fatma. Czy to nie było dowodem, że był synem obcego?

- Zupełnie pewnym! - przyznał

Szwarc.

- Oprócz tego przysięgli ludzie z Birket Fatma na prawdziwość swego zeznania. Handlarz ukradł muzułmanina i zrobił go niewolnikiem. Tę zbrodnię karze się śmiercią.

Nadto wyrwał chłopcu język, żeby go nie mógł zdradzić. Za to musiała go spotkać inna kara. Zeszła się znowu starszyzna na naradę, żeby wydać wyrok. Uchwalono: śmierć za porwanie, baty za ucięcie języka, a chłopcu za utratę mowy dać wszystkich niewolników handlarza jako zapłatę.

- Czy wyrok wykonano?

- Tylko w małej części. Wedle prawa musiano winnego wydać ojcu chłopca, ale to mogło nastąpić dopiero za tydzień, gdyż handlarz jako gość miał przez czternaście dni być pod naszą opieką. Zamknęliśmy go zatem, ażeby po upływie siedmiu dni wydać w ręce mścicieli. Do tej chwili miał codziennie dostawać baty. Odbyło się to dwa razy pod moim nadzorem. Trzeciego dnia zniknął bez śladu. Nasi wojownicy dosiedli koni i pojechali go szukać, ale na próżno. Nikt go już więcej nie widział. Ludzie z Birket Fatma powrócili do domu z chłopcem i niewolnikami, ale musieli się wyrzec wykonania wyroku.

- Czy to zdarzenie ma związek ze zniknięciem twojego syna?

- Tak. W kilka tygodni potem przyniósł mi posłaniec z Salamat list od Ebrida ben Laffa, owego handlarza niewolników. Ten pies pisał mi, że niesprawiedliwie go zasądzono, za co on postanowił tak na mnie się zemścić, żebym całe życie pamiętał tego chłopca. W miesiąc później zaproszono mnie z wojownikami na fantazję (uroczystość wojenną) do sąsiedniego plemienia. Zaledwie znaleźliśmy się tam, przybył za nami posłaniec z wieścią, że syn mój został porwany w nocy, a rano zauważono na żerdzi namiotowej kartkę, w której Ebrid ben Laffa zawiadamia, że zabrał sobie mego chłopca w zamian za tamtego. Dodał groźbę, że dziecka nie ujrzę już nigdy w życiu.

- Diabelski, piekielny zaiste czyn! - zawołał Szwarc z przejęciem.

- Oprócz tego napisał, że za baty, które otrzymał, każe chłopca ćwiczyć dwa razy na dzień i utnie mu język. Byłem jak obłąkany! Wszyscy moi i sąsiedni wojownicy jeździli po kraju, ażeby tego diabła odszukać, ale na próżno. Gdy wróciliśmy po kilku tygodniach, zastałem żonę w gorączce, a ponieważ syna nie przywiozłem z sobą, umarła w kilka dni potem.

Gdy ją pochowałem, złożyłem znaną ci już przysięgę. Darowałem wolność niewolnikom, powierzyłem całe moje mienie bratu i ruszyłem szukać syna. Żadnemu władcy murzyńskiemu, podległemu kedywowi, nie wolno kupić białego niewolnika, musiałem więc szukać na północy i na zachodzie. Udałem się przez Wadaj, przez pustynię do Borgu, potem z powrotem do Kanem i Bornu, do Bagirmi i Adamaua.

Dopytywałem się wszędzie, ale

ciągle na próżno. Czasem mi się

zdawało, że jestem już na

tropie, ale to było tylko

złudzenie. Byłem potem na

wschodzie, gdzie przeszukałem

cały Kordofan i Dar_Fur. Lata

upływały, serce mi krwawiło, a

włosy posiwiały. Jedynym

wynikiem moich starań było

przekonanie, że przez trzynaście

lat szukałem w niewłaściwym

kierunku. Zwróciłem się więc na

południe, z Habesz do Galla i

wielkich jezior, a potem do

szczepów, mieszkających na

zachód stamtąd. Od tego czasu

minęło dwa lata. Żyłem z

polowania. O cierpieniach i

niebezpieczeństwach, jakie

przebyłem, nie potrzebuję ci

opowiadać. Od kilku miesięcy

przeszukuję kraje wielu wód, z

których tworzy się Bahr el

Abiad. Znają mnie tu pod nazwą

sejad_ifjal, ale syna mego i

tutaj nie znajdę. Wyrzekłem się

wszelkiej nadziei, bo sądzę, że uległ cierpieniom. Ale codziennie proszę Allaha, żeby mi pozwolił spotkać się z Ebridem ben Laffa, jeżeli ten jeszcze żyje. Gdyby się to stało, wtedy biada temu szatanowi! Piekło nie zna mąk, które on poniesie z mej ręki!

Ostatnie słowa wymówił z takim zgrzytaniem zębów, że sąsiada dreszcz przeszedł. Potem pochylił głowę i ukrył twarz w dłoniach. Wyrwał się jakby z lękiem z posępnych myśli, kiedy Szwarc rzekł łagodnie:

- Allah wszechmocny i wszechmiłosierny! Może kiedyś obchodziłeś się srogo z niewolnikami, a on chciał ci pokazać, jakie bezbrzeżne cierpienia oznacza słowo: niewola.

Arab jęknął i westchnął ciężko:

- Byłem panem gwałtownym, a niejeden czarny zginął pod moim batem. Kilku kazałem uciąć ręce, a jednemu język za to, że mnie zelżył. Po zniknięciu syna zdjął mnie żal i wszystkich wypuściłem na wolność.

- Nie zawiodło mnie więc przeczucie. Wszyscy ludzie, biali i czarni, są dziećmi Boga. Allah cię osądził, ale teraz widzi twój żal, policzył twoje cierpienia i obdarzy cię łaską. Jestem pewien, że ujrzysz syna, może nawet wkrótce.

- Nigdy, nigdy już!

- Nie mów tak! Czemu wątpisz o łasce Boga? Czy twoja wiara nie zna pogodzenia się miłości Bożej ze skruszonym grzesznikiem? Nie wierzysz w wielkiego Zbawiciela całej ludzkości, który także za ciebie umarł na krzyżu, bądź więc przynajmniej pewien, że teraz usłyszał wszystkie twoje skargi i że pomoc jego zbliża się już do ciebie.

- To wykluczone - odpowiedział

Bala Ibn. - Gdyby mi chciał pomóc, dawno już by to uczynił.

- On jeden wie, dlaczego tak nie zrobił. Może srogości swojej nie poznałeś nigdy jeszcze tak, jak dzisiaj.

Arabowi było widocznie trudno dać na te słowa odpowiedź. Przez chwilę patrzał przed siebie w milczeniu, a potem przyznał:

- Nikt nie odważył się zwrócić na to mojej uwagi, a ja sam nie byłem wobec ciebie otwarty. Ty pierwszy zarzuciłeś mi wyraźnie, że dopuściłem się grzechu na moich niewolnikach. Ta okoliczność, że mówisz mi to ty, obcy i chrześcijanin, nie znający mojej przeszłości, którym powinienem gardzić jako giaurem, ukazuje mi moją przeszłość w krwawym świetle. Nie naprawię już nigdy tego, w czym zbłądziłem i nie zasługuję na odszukanie syna. A jednak czułbym się jak w najwyższym niebie Allaha, gdybym go zobaczył przynajmniej raz jeszcze, choćby nawet nie miał języka i nie mógł się do mnie odezwać tym rozkosznym słowem:

„ojcze”!

Powiedział to z głębokim przejęciem i żarliwością. Szwarc położył mu z uśmiechem rękę na ramieniu i rzekł:

- Tę skruchę przyjmie Allah w swej dobroci i spełni pragnienie twojego serca. Widzę prawie, że cię wysłuchał, a może przypadnie ci to w udziale właśnie przeze mnie, skoro przede mną sam się tak szczerze oskarżyłeś.

- Przez ciebie? Cóż to byłby za cud! Ludzie z mojego szczepu i sąsiednich daremnie szukali ze mną utraconego. Potem ja sam przeszedłem bez skutku prawie całą tę część świata, tysiącom krajowców opowiadałem o moim nieszczęściu, oni połączyli swoje trudy z moimi, mimo to nie zdobyłem najmniejszego promyka nadziei. Wtem spotykam ciebie, cudzoziemca, któremu obce są nasze kraje, ludy i stosunki, wyjawiam ci mój ból, bo

zapytałeś mnie, jak się nazywam, i ty miałbyś być tym wybrańcem, przez którego nastąpi wysłuchanie mych próśb? Powtarzam, że to byłby cud niepojęty!

- I dziś dzieją się cuda codziennie, lecz w sposób o wiele prostszy aniżeli dawniej. Co byś powiedział, gdybym ci oświadczył, że widziałem twego syna, że go spotkałem?

- To być nie może!

- W takim razie ty jesteś wobec Wszechmiłosiernego giaurem, a ja wiernym wyznawcą. Czy dlatego tylko nie chcesz uwierzyć wieści od Allaha, że posłem jest chrześcijanin?

Bala Ibn rzucił długie, badawcze spojrzenie w oblicze Szwarca, promieniejące zadowoleniem, posępne jego rysy rozjaśniły się nieco, oczy otwarły się szerzej, a głos jego drżał, kiedy mówił:

- Allah zadaje śmierć i zsyła życie. Z twarzy twej czytam, że nie wyrzekłeś tych słów bez powodu. Zapewne zdaje ci się, że możesz mi coś radosnego oznajmić, ale ja sądzę, że się mylisz, że to znowu jedno z tych złudzeń, których setki już przeżyłem. Mimo to powiedz, czy znasz osobę, która mogłaby być moim synem?

- Tak.

- Ile ma lat?

- Mniej więcej osiemnaście.

- Gdzie przebywa?

- U Niam_Niam.

- Jak się nazywa?

- „Syn tajemnicy”. W tym właśnie dowód, że pochodzenie jego jest nieznane. Syn księcia Niam_Niam jest jego przyjacielem. Podsłuchałem raz rozmowę obydwu i zauważyłem, że gdy ich nikt nie słyszy, przyjaciel nazywa go Mezufem.

- Allah jest wielki! To tylko przypadek.

- Ja sądzę inaczej. Czy imię

Mezuf jest częste?

- Nie. Nie spotkałem go u nikogo, z wyjątkiem mego syna.

- Ja zaś słyszałem je w owej rozmowie po raz pierwszy, a dziś z twoich ust po raz drugi.

- Jakiej barwy jest ten młodzieniec?

- Jest może trochę ciemniejszy, aniżeli ty mogłeś być w jego wieku.

- To się zgadza, zgadza! Jest trochę ciemniejszy. Może to naprawdę promień, który przez ciebie rozjaśni ciemność mej duszy. Ale teraz rzecz główna! Czy widziałeś nogi tego młodzieńca?

- Tak. Ma tylko po cztery palce u nóg. Małych palców brakuje.

- Bóg jest wielki, miłosierny i łaskawy! - zawołał Arab prawie za głośno. - Serce moje odżywa, mam wrażenie, jakby mi włosy znów chciały pociemnieć. Krzyczałbym z rozkoszy, lecz się boję, gdyby bowiem teraz znowu zaszła pomyłka, straciłbym siły, potrzebne do zniesienia zawodu. Muszę być zimny i spokojny, ażeby słowa twe rozważyć jak człowiek obcy, którego to nic nie obchodzi. Muszę usunąć wszelkie wątpliwości, które się łączą z twoją wieścią.

- Dobrze postąpisz. Jakie masz wątpliwości?

- Ty powiedziałeś, że ten młodzieniec jest przyjacielem syna książęcego i z nim rozmawiał. Ja natomiast jestem pewien, że syn mój, gdyby żył jeszcze, nie mógłby mówić.

- Dlatego, że ów handlarz niewolników groził wycięciem mu języka?

- Tak.

- Napisał ci tak niewątpliwie w tym celu, żeby powiększyć twoje cierpienia, ale rozum musiał mu to odradzić. Dawniej niemy niewolnik mógł być pożyteczny, ale dziś tak już nie jest. Służący musi umieć wykonać wszelkie zlecenia swego pana.

Usługi niewolnika niemego są ograniczone. Handlarz niewolników to wiedział, przypuszczam więc, że nie okaleczył ci syna.

- Na to można by zauważyć, że porwał go dla zemsty, a nie z chęci zysku. Musiał go pozbawić zdolności mówienia, ażeby go nie zdradził.

- Przyłączyłbym się do tego zapatrywania, gdyby chłopak był starszy, chociaż i w takim razie niemota jego nie dałaby mścicielowi pewności, że zbrodnia jego nie wyjdzie na jaw. Niemy może nauczyć się pisać i to, czego nie zdoła wymówić, podać na papierze. Twój chłopak miał wtedy zaledwie trzy lata. W tym wieku wystarczą trzy miesiące by wymazać z pamięci wrażenia, które dziecko dawniej doznało. Handlarz niewolników pomyślał sobie zapewne, że chłopak, zacząwszy zupełnie nowe życie, zapomni o przeszłości.

- Effendi, twoje uwagi uszczęśliwiają mnie, chociaż podsuwają myśl, że ów młodzieniec nie przypomina sobie czasów dzieciństwa, a więc także rodziców.

- W tym względzie nie mogę ci dać dokładnych wyjaśnień. „Syn tajemnicy” milczy zawsze o swej przeszłości. Wiem jednak, że w sercu nosi ukrytą żądzę zemsty odnoszącą się moim zdaniem do człowieka, który go porwał.

Arab nie siedział już na ziemi, lecz zerwał się na równe nogi i zawołał do Szwarca, który również powstał:

- Zemsta, a zatem zemsta! Może wszystko zapomniał oprócz tego, że go porwano. Jak długo znajduje się u Niam_Niam? Czy przybył do nich jako chłopiec?

- Nie, dopiero przed dwoma laty. Przyszedł sam i pozostał, nie wyjawiwszy, kim jest i skąd przybywa. Dlatego nazwano go „Syn tajemnicy”.

- Co robi u tych czarnych?

- Syn książęcy spotkał go w lesie i przyprowadził do ojca. Chłopak umiał władać bronią i okazał się zaraz w pierwszych dniach tak odważnym, że książę przyjął go do swej straży przybocznej. Na tym stanowisku czuje się tak dobrze, jak tylko to jest możliwe w takich warunkach. Zdobył szybko przychylność wszystkich, którzy go poznali. Jest zamknięty w sobie, ale ja, znając go już dłużej, przypuszczam, że mimo swojej młodości, ma już za sobą burzliwe życie. Zna prawie wszystkie ludy od Bahr el Abiad aż do wielkich jezior i mówi kilku narzeczami i językami...

- A po arabsku? - wtrącił myśliwy.

- Także. Prócz tego umie wiele rzeczy, nieznanych obecnym jego towarzyszom, słowem wie dużo i jest tak zręczny, że każdy Niam_Niam zazdrościłby mu, gdyby go nie miłował.

- Jest więc dobrym człowiekiem i w ogóle nie stoi tak nisko pod względem umysłowym jak zwykły Murzyn? - zapytał Bala Ibn, a na twarzy jego zawitał po raz pierwszy lekki uśmiech.

- Tak. Serce ma dobre i czyste

- odrzekł Szwarc. Wie, że ma nad czarnymi przewagę i ta świadomość odbija się w jego całej istocie i zachowaniu, ale duma to taka, że nikogo nie razi. Ilekroć mu się przypatrywałem, przedstawiał mi się, jak młody, ale szlachetny koń, znajdujący się ze zwykłymi na jednym pastwisku. Pasie się z nimi, należy do nich i styka się z nimi, ale na pierwszy rzut oka widać, że kiedyś będzie nosił piękniejsze siodło i dostojniejszego jeźdźca, niż one.

- O Allah, Allah! - zawołał myśliwy, składając dłonie. - Gdyby to był mój syn! Muszę pójść do Niam_Niam, by go zobaczyć!

- Już go widziałeś.

- Ja, gdzie? - zapytał zdumiony.

- Wśród zwalisk seriby Abu el

Mota. Czy nie zauważyłeś tam młodzieńca, który był z nami i poszedł do szecha, by go zawiadomić o naszym przybyciu?

- Widziałem go i bardzo mi się podobał. Gdy padło nań moje oko, wydało mi się, że w oddali wschodzi jakieś światło. Był to więc on, jego masz na myśli! O Mahomecie i wszyscy święci kalifowie! Ten młodzieniec był tak blisko mnie, widziałem i słyszałem jego głos, a nie przeczułem, że to ten sam, którego od tylu lat szukam z bólem w sercu! Gdzie jest teraz? Dokąd się udał?

- Do seriby Madungi. Jest sternikiem mojego statku.

- Zna więc rzekę i kraje, leżące na jej brzegach?

- Bardzo dokładnie. Ale jak je poznał, wśród jakich okoliczności, tego nie mówi.

- Musi to być pomimo osiemnastu lat nadzwyczajny charakter. Serce mi bije w radosnym i trwożnym oczekiwaniu, jakby chciało piersi rozsadzić. Wiem, że twoi ludzie mają czekać na ciebie w seribie. Czy on będzie z nimi, dopóki nie wrócisz?

- Oczywiście! Bez niego nie mógłbym skończyć podróży.

- W takim razie przestaję szukać. Udaję się teraz z tobą do Ombuli, by ostrzec tamtejszych ludzi, a potem wracam z tobą do seriby Madungi, aby pomówić z „Synem tajemnicy”. Miałeś, panie, słuszność, twierdząc, że nie należy wątpić o łasce Allaha. Czuję ją teraz w sobie i stałem się od razu innym człowiekiem. Bądźmy przyjaciółmi, podzielajmy niebezpieczeństwa naszej drogi i nie opuszczajmy się w potrzebie! Czy chcesz mi być przyjacielem i bratem?

- Z całego serca! Masz na to moją ręKę.

Podał mu dłoń, Arab ją uścisnął i zawołał:

- Oto i moja. Czy wiesz, jak się zawiera przymierze na śmierć i życie? Słowami: „es subhi l'es subhi, el umr la umr” (przyjaźń za przyjaźń, życie za życie). Powtórz je za mną!

Szwarc wypowiedział formułę, po czym Arab wziął go w objęcia, uścisnął i rzekł:

- Teraz jesteśmy jedną osobą.

Biada wrogowi, który obraziłby mnie lub ciebie! Ale teraz usiądźmy, a ty mi opowiesz, co wiesz o „Synu tajemnicy”.

Zajęli dawne miejsca przy ognisku, a Szwarc rozpoczął opowiadanie. Opisał młodzieńca jak najdokładniej i powtórzył prawie każde słowo, jakie od niego usłyszał. Na tym zeszedł im czas do północy. Wreszcie Szwarc pomyślał o spoczynku, tak potrzebnym po dwudniowych wysiłkach.

- Śpij w imię Allaha! - rzekł

Arab. - Ja będę czuwał i nie zbudzę ciebie, bo to, co dziś od ciebie usłyszałem, nie dałoby mi zasnąć. Spodziewam się, że ze względu na stan mej duszy nie wzbronisz mi czuwać przy twoim boku.

Szwarc zrozumiał oczywiście, że Arab nie zaśnie w tym podnieceniu, zgodził się więc bez oporu na jego propozycję, owinął się kocem i zamknął oczy.

Rozdział X

W pętach niewoli

Noc minęła bez wypadku. Szwarc ocknął się sam, kiedy muzułmanin odmawiał już głośno poranną modlitwę. Ognisko jarzyło się jeszcze, w jego gorącym popiele Arab upiekł kilka placków z mąki, którą przynieśli z sobą.

Owe placki, oraz kawał gęsi,

pozostawiony z wieczerzy, mogły

im wystarczyć na cały dzień. Podczas pracy Araba, Szwarc nakarmił i napoił oba wielbłądy.

Po „łowcy słoni” nie było widać, że całą noc nie spał. Wyglądał niemal młodziej, niż dnia poprzedniego i twierdził, że od wielu lat nie czuł się tak dobrze. Taki wpływ wywiera nastrój człowieka na ciało.

Obaj przypuszczali, że koło południa dościgną gazuę, ale stało się inaczej. Gdy minęli maijeh, ruszyli za tropem znowu w pobliże rzeki. Rósł tam gęsty las, który powysyłał liczne krzaki jak forpoczty na pokrytą trawą równinę. Między tymi krzakami przewijał się trop, który tu, na wiotkim stosunkowo gruncie, był wyraźniejszy, niż dotychczas i składał się z wielu znaków. Mnóstwo bydła zabranego przez podpalaczy trudno było utrzymać razem wśród zarośli, które stanowiły dla zwierząt nie lada przysmak.

Obaj jeźdźcy rozmawiali głośno, czując się bezpiecznie na tym pustkowiu. Przebyli miejsce, gdzie krzaki rosły gęściej obok siebie, i chcieli właśnie zwrócić się na wolne pola, kiedy Szwarc, który wysunął się nieco naprzód, zatrzymał nagle wielbłąda, cofnął się pospiesznie za krzaki i rzekł po cichu:

- Do stu piorunów! Jeszcze chwila, a byliby nas zauważyli!

- Kto? - zapytał Bala Ibn.

- Ludzie, którzy tam dalej na równinie pasą trzody.

- Czarni?

- Czarni i biali.

- Kto to może być?

- Zaraz zobaczymy. Przypatrzmy się im z ukrycia!

Kazał wielbłądowi uklęknąć i zsiadł. Arab zrobił to samo i obaj, ukryci za krzakami, spojrzeli przed siebie na równinę.

Na prawo, czyli na zachód,

ciągnęła się rozległa, goła

równina. Po lewej ręce spoczywało na skraju lasu ze czterdziestu ludzi wszelkich barw i strojów. Wprost i na prawo pasło się mnóstwo bydła, koni i wielbłądów. Pod pierwszymi drzewami leżały w stosach towary. Z dziesięciu ludzi pilnowało zwierząt, żeby nie wybiegły na równinę. Gdyby Szwarc pozwolił swemu wielbłądowi postąpić jeszcze kilka kroków dalej, ludzie ci spostrzegliby go.

- Czy domyślasz się, co to za ludzie? - zapytał towarzysza?

- To załoga, zostawiona w seribie, która ją spaliła i splądrowała - odpowiedział Arab.

- Ja także tak sądzę. Ale nie pojmuję, jak oni mogli się odważyć na to, żeby rozłożyć tu obóz i dlaczego obrali ten sam kierunek, co Abd el Mot. Przecież wpadną mu w ręce.

- Albo on im! - rzekł Arab, czyniąc ręką ruch przebijania.

- Jak to sobie wyobrażasz?

- Nie wiem, czy myśli moje trafiają w sedno. Dowiedziałem się od Dżurów, że Abd el Mot nie jest lubiany z powodu swego okrucieństwa i niesprawiedliwości. Dlatego pewnie odeszła odeń załoga. Ale oprócz tych pięćdziesięciu ludzi jest niezawodnie więcej, myślących tak samo jak oni i pragnących swobody, zwłaszcza gdyby przy tym odnieśli inne jeszcze korzyści. Na tych liczy pewnie stary wachmistrz, dowódca buntowników, bo co począłby z pięćdziesięcioma ludźmi i zabranymi towarami? Mógłby ich użyć tylko wtedy, gdyby założył nową seribę, a zdaje mi się, że to zamierza. Ale do polowań na niewolników pięćdziesięciu ludzi to za mało, musi więc postarać się o więcej. Skąd ich wziąć, gdzie ich łatwiej zwerbować, jeśli nie wśród dotychczasowych towarzyszy?

- To możliwe - przyznał

Szwarc.

- Tylko w ten sposób stanie się zrozumiałą okoliczność, że ruszył tropem Abd el Mota. Zaczeka na powrót towarzyszy i skłoni ich do przejścia na jego stronę. Większość się zgodzi, bo obieca im większy żołd, niż mieli dotąd.

- A co zrobią z Abd el Motem?

- Prawdopodobnie zamordują go i zabiorą przy tej sposobności całe jego mienie, które zdobędzie w czasie napadu na Ombulę, jeśli mu się to uda.

- Co za okropne stosunki stwarza niewolnictwo! Człowiek staje się potworem!

- Sam to poznałem. Jestem pewien, że oni czekają tu na Abd el Mota, aby go zabić. Ale kara przyjdzie na nich natychmiast.

- W jaki sposób?

- Pamiętaj o Abu el Mocie, który miał za dwa dni nadciągnąć do seriby z trzystu Nuerami. Znajdzie osadę w gruzach i dowie się od Dżurów, co się stało. Co potem zrobi?

- Puści się w pogoń za buntownikami.

- Oczywiście. Dopędzi ich tu, gdzie ich widzimy i pozabija ich wszystkich. Ale dla nas to niewygodne, że usadowili się tutaj. Nie możemy im się pokazać i musimy ich okrążać, co pochłonie wiele czasu.

- To niestety prawda. Na wielbłądach widać nas z daleka, zwłaszcza że dziś jest bardzo czyste powietrze. Musimy zawrócić znaczny kawał drogi i potem objechać ich łukiem na równinie. Zanim znów dostaniemy się na trop Abd el Mota, upłyną ze trzy godziny czasu!

Wsiadłszy na wielbłądy,

cofnęli się, jak daleko uznali

za konieczne, i skręcili ku

zachodowi, a potem znów na

południe. W ten sposób wydostali

się tak daleko na wolną równinę,

że las, pod którym znajdował się

obóz, wyglądał stamtąd jak

ciemny pas. Popatrzywszy przez lunetę, zobaczył Szwarc pasące się zwierzęta oraz pilnujących je ludzi. Gołym okiem byłby ich nie dostrzegł, był więc pewny, że i oni go nie dojrzeli.

Później musieli znowu zboczyć ku wschodowi, aby się dostać na opuszczony trop. Dojechali tam po czterech godzinach okrążania od czasu, gdy zobaczyli obóz.

Tę stratę trudno było powetować. Popędzali wielbłądy, jak mogli, ale te zmęczone od początku, osłabły jeszcze bardziej. Nie słuchały już nawet głosu piszczałek, które przedtem robiły na nich tak silne wrażenie.

Jeszcze przed południem trop zwrócił się z dotychczasowego kierunku prawie prosto na zachód. Im bardziej oddalał się od rzeki, tym twardszy i nieurodzajniejszy był grunt pod nogami, aż w końcu zmienił się w rumowisko skalne. Wyglądało tu tak, jakby ktoś górę rozbił na kamienie wielkości pięści i porozrzucał je równomiernie po rozległej płaszczyźnie.

Po godzinie jazdy ziemia stała się twarda i sucha, a na widnokręgu ukazały się ciemne linie. Potem grunt zaczął się lekko wznosić, a po prawej i lewej stronie wynurzyły się faliste wzgórza, pokryte zapewne trawą w porze deszczowej. Pomiędzy nimi wiły się doliny, którymi wiodła droga. Z czasem, poszerzone na widnokręgu linie zaczęły się coraz bardziej rysować. Płaszczyzna nimi objęta, była z początku szara, potem białoniebieska, wreszcie ściemniła się i zrobiła się wyższa.

- Góry Pambiza - rzekł Bala

Ibn, wskazując ręką.

- U ich stóp ma leżeć Ombula.

Czy wiesz na pewno, że to te góry?

- Przypuszczam tylko, bo nigdy tu nie byłem.

- Jak daleko jeszcze do tych gór?

- Przed wieczorem nie dostaniemy się do nich.

- Zatem przybędziemy za późno.

- Nie. Łapacze niewolników nie napadają nigdy na wieś w biały dzień. Czekają zwykle do rana. Ostrzeżemy więc jeszcze zagrożonych. Tak przynajmniej mi się zdaje.

- Abd el Mot rozbił więc zapewne gdzieś w ukryciu obóz i zaczeka w nim do nocy.

- Nie. Gazua postępuje inaczej. Musisz wziąć pod uwagę, że to okolice rzadko zamieszkałe. Nie ma tu licznych miast i wsi, jak w Egipcie lub gdzie indziej. Woda jest tylko w Nilu, albo w jego bliskości, a rzadko bywa dalej od niego. Nad wodą Murzyni nie chcą mieszkać, bo byliby narażeni na zbyt częste odwiedziny łapaczy. Osiadają więc chętniej nad łożyskami deszczowymi, albo nad daleko od Nilu położonymi zatokami. Tak będzie może i z Ombulą. Szech Dżurów objaśnił mi, że ta wieś leży w pustej okolicy, u stóp gór i w pobliżu bagna, które w porze deszczowej tworzy długie i szerokie jezioro. Wobec takiego położenia łapacze nie muszą się ukrywać, lecz mogą zdążać wprost do celu.

- Ale w takim razie mieszkańcy wsi ich spostrzegą!

- Nie, gdyż za dnia na tyle się nie zbliżą.

- A jeśli Murzyni, mający paść ofiarą napadu spotkają ich?

- To ich nie wypuszczą. Zabiją ich natychmiast, albo zwiążą, żeby nie mogli wrócić i ostrzec swoich. Łapacze nie idą nigdy zwartą gromadą. Gdy gazua zbliży się na pół dnia drogi do upatrzonego miejsca, najsprytniejsi ludzie wybierają się na zwiady, a reszta rozprasza się i tworzy łańcuch, przez który nieprzyjaciel nie zdoła się przemknąć. W ten

sposób łapacze otaczają wieś już z daleka, a w nocy dokonują napadu, przeważnie w ten sposób, że podpalają w wielu miejscach płot kolczasty opasujący wieś, wskutek czego na wpół zeschłe drzewo staje wkrótce całe w płomieniach. Mieszkańcy budzą się, lecz nie mogą uciec, ponieważ są osaczeni. Kto próbuje się bronić, temu posyła się kulę. Zwykle zabija się wszystkich mężczyzn, bo rzadko poddają się losowi i utrudniają przewóz. To samo spotyka stare kobiety, zaś pożądany łup stanowią chłopcy, dziewczęta i młode kobiety. Trzody zabiera się także bardzo chętnie. Porwanych ludzi czasem już w drodze do seriby sprzedaje się, albo zamienia za kość słoniową. Jeśli wyprawa przechodzi przez terytorium szczepu, który woli mięso ludzkie od zwierzęcego, to łapacze zarzynają najtłuściejszych Murzynów i sprzedają mięso ludożercom.

- Na Boga! Czy to możliwe?

- Tak, panie. Zdarza się to bardzo często. Nad dopływami Bahr el Abiad i dalej na południe i na zachód jest dość dzikich, dla których mięso ludzkie jest największym przysmakiem. Znam wodza, który mnie zapewniał, że nie ma nic smaczniejszego nad dłoń ludzką. Prowadził on wojny z sąsiadami w tym celu, aby brać ludzi do niewoli i zabijać ich potem dla mięsa. Zjadano także własnych zabitych lub ciężko rannych.

Ręce oddawano wodzowi, a resztę

pożerali poddani. Pewien łowca

niewolników opowiadał mi, że

polowanie na ludzi pochłania w

Afryce dziennie sześć tysięcy

ofiar, co na rok wynosi dwa

miliony. Ten człowiek znał się

na rzeczy i z pewnością nie

przesadził. Ebrid ben Laffa, ten

łotr, który mi porwał syna,

przyznał się nam, że poluje

tylko nad Bahr Kuta, a więc na

małym obszarze, a jednak twierdził, że łowi rocznie około tysiąca niewolników. Do tego należy dodać przynajmniej drugie tyle zabitych na polowaniu.

- Skąd ten człowiek pochodził?

- Z Bagirmi.

- A tam szukałeś go?

- Oczywiście. Byłem tam zaraz po wypadku i potem jeszcze kilka razy, ale on nie pokazał się już nigdy w swej ojczyźnie.

- Czy poznałbyś go, gdybyś go spotkał po tylu latach?

- Tak. Twarzy jego niepodobna zapomnieć, a wyraz jej nie zmieni się z wiekiem. Ale popatrz na ten ciemny pas przed nami! Czy to drzewa? Jeśli tak, to będzie tam pewnie chor, spływający z gór i posiadający wodę w niektórych miejscach. Nasze wielbłądy napiją się tam, bo już ledwie idą ze znużenia.

Przypuszczenie nie zawiodło go. W poprzek ich drogi ciągnęło się głębokie łożysko, wyżłobione wodami pory deszczowej, spadającymi z gór Pambiza do Nilu. W niektórych głębszych miejscach zostaje woda także w porze suchej.

Kiedy podróżni dojechali do

brzegu, znaleźli się wśród

wielkich drzew kafalah

(Boswellia papyrifera), z

których pni i konarów zwieszały

się strzępy oddartej kory, co

spowodowało ich botaniczne

określenie: papyrifera. Na

cienkich ich gałęziach

znajdowało się mnóstwo

misternych gniazd rozmaitych

ptaków. Na dnie szerokiego

łożyska rósł prawie nieprzebyty

gąszcz ambagu (Herminiera),

które to krzewy usychają prawie

do korzenia w porze gorącej, a

podczas zalewu i po nim

nabierają nowego życia. Teraz

rosły jeszcze, bo w tych

miejscach znajdowała się

pozostała z deszczów woda. Po

wyraźnym tu tropie widać było,

że łapacze zeszli w to łożysko,

ominęli wodę i wyszli na drugi brzeg, nie zatrzymawszy się dla napojenia swoich zwierząt.

- Nie pojmuję, dlaczego tego nie uczynili - rzekł Bala Ibn. - Nasze wielbłądy są bardziej zmęczone i musimy im dać tu wypocząć.

Obydwaj zsiedli i sprowadzili zwierzęta po zboczu aż do wody. Tam usiedli pod krzakiem, pozwolili wielbłądom napić się do syta i skubać liście, a sami rozmawiali stosunkowo głośno, gdyż sądzili, że są zupełnie sami. Zawiedli się jednak pod tym względem.

Na krawędzi drugiego brzegu rosła szedr es sim (jadowita euforbia), pod którą siedzieli dwaj ludzie i z wywierconej dziurki w jej pniu zbierali sok kroplami w postawiony kubek. Byli to Murzyni, odziani tylko w przepaski na biodrach, ale uzbrojenie ich, złożone z noża i flinty, dowodziło, że to asakerzy (żołnierze) Abd el Mota.

Szwarc i Arab, schodząc w łożysko, nie przypuszczali nawet, że są całkiem blisko gazui. Nie mogli zauważyć, że po drugiej stronie choru znajdowała się maijeh, której wody przyczyniły się do powstania lasku. W nim to rozbił obóz Abd el Mot obeznany od dawna z tą okolicą. Nie zamierzał napaść na wieś w sposób, opisany przez Araba, nie wysłał wywiadowców, lecz postanowił zaczekać tutaj do wieczora, a potem ruszyć w drogę końcową pod osłoną nocy.

Podczas przejścia przez chor jeden z asakerów zauważył euforbię i wrócił z jednym towarzyszem, aby zebrać trochę soku, którym zatruwa się zwykle noże, włócznie i strzały. Przy tej czynności spostrzegli ku swemu zdumieniu dwóch jeźdźców, zbliżających się powoli do choru na znużonych wielbłądach.

- Dwaj biali! - rzekł jeden. -

Kim są i czego mogą tu chcieć?

- Do nas nie należą - zauważył drugi. - Siedź cicho za drzewem, żeby nas nie zobaczyli! Dokąd by dążyli, jeśli nie do Ombuli? Abd el Mot nie powinien ich przepuścić. Ukryjmy się tu, żeby wcześnie nie dowiedzieli się, iż tu obozuje gazua!

Ukryci za drzewem widzieli, że nieznajomi nie przejechali od razu na drugą stronę choru, lecz usiedli nad wodą.

- To dobrze - szepnął pierwszy. - Siedzą pod ambagiem, którego nie przebiją wzrokiem. Dowiemy się, kto oni i czego szukają w tych stronach. Ty zostań tu i siedź cicho. Ja podejdę pod zarośla i posłucham, o czym mówią.

Czarny zsunął się na dół jak wąż i dostał się do ambagu, nie zauważony przez Szwarca i Araba. Przykucnąwszy tam, słuchał przez chwilę, a potem wrócił do towarzysza.

- Kto oni i skąd przychodzą - rzekł - tego nie wiem dobrze. Wiedzą, że dążymy do Ombuli po niewolników, zamierzają tam przybyć przed nami i ostrzec Belandów. Chodź prędzej, trzeba o tym donieść Abd el Motowi!

Pospieszyli do lasku i oznajmili dowódcy, co widzieli i słyszeli. On odpoczywał pod wysoką talhą (Acacia gummifera), a oficerowie obok niego. Opodal stali, siedzieli i leżeli ludzie obok spętanych zwierząt. Usłyszawszy niespodziane doniesienie, Abd el Mot zerwał się i zawołał:

- Dwaj biali jeźdźcy, mówiący po arabsku? I chcą nas zdradzić? Muszą wpaść w nasze ręce! Czy można ich zobaczyć, nie pokazując się przy tym?

- Tak, panie. Zaprowadzę cię, jeśli sobie życzysz - odpowiedział ten, który podsłuchiwał.

- Wskażesz mi to miejsce.

Jeśli puścimy ich na brzeg, mogą nam umknąć, albo będą się bronili i zabiją kilku z nas. Dlatego raczej napadniemy na nich na miejscu, w którym się znajdują, jeżeli będzie to możliwe. Weźcie z sobą sznury! Skrępujemy ich po schwytaniu.

Wybrał dwunastu najzręczniejszych ludzi i udał się z nimi do choru. Spozierając na dół z krawędzi, badał miejsce. Osób nie mógł zobaczyć, ponieważ siedziały za ambagiem.

- Nietrudno ich tutaj podejść

- rzekł. - Zbliżcie się do nich cicho i wpadnijcie tak szybko, żeby nie mieli czasu na obronę! Jeśli wam się to uda, daruję wam tyle, ile wart mocny niewolnik, a jeśli nie spełnicie dobrze mego rozkazu, to ten, który zawini, zostanie rozstrzelany. Naprzód!

Przypatrywał się, jak asakerowie zsuwali się pojedynczo, a potem zebrali się pod krzakiem. Gdy ostatni doszedł tam, wypadli nagle i rzucili się na nie przeczuwających niczego jeźdźców. Nastąpiło krótkie szamotanie się i zgiełk okrzyków, a potem wszystko ucichło. Wyprawa się powiodła. Abd el Mot wrócił nad maijeh i usiadł znowu pod talhą, a jego ludzie zgromadzili się dokoła niego.

- Te psy chciały nas zdradzić

- rzekł. - Muszą zginąć natychmiast, kimkolwiek są!

W kilka minut później asakerowie przyprowadzili obu pojmanych ze związanymi na plecach łokciami, a dwaj żołnierze przypędzili wielbłądy.

Szwarc znajdował się jakby w

sennym stanie, podobnie jak

łowca słoni. Nieszczęście spadło

na nich tak nagle i

niespodzianie, że trudno im było

uwierzyć w smutną rzeczywistość,

jaka ich spotkała. Z

triumfujących słów, rzucanych

sobie wzajem przez asakerów,

zrozumieli, że znajduje się tu Abd el Mot i że do niego ich prowadzą.

- My nic nie wiemy - szepnął

Arab do Szwarca. - Pozwól mówić mnie!

Nie rozpaczał, bo już z większych niebezpieczeństw się wyplątywał, a obecnego nie uważał za wielkie. Z jakiego powodu mogliby łapacze niewolników chcieć zamordować dwóch nieznanych białych? Nie przyszło mu na myśl, że podsłuchano jego rozmowę z towarzyszem. Zresztą miało nastąpić jeszcze coś innego. Nie wiedząc o tym, stał przed chwilą, do której tęsknił od lat wielu, tylko sytuacja była inna, niż ją sobie zawsze wyobrażał.

Z choru do maijeh było niedaleko. Żołnierze potrącali pojmanych w sposób gburowaty, lecz ci ścierpieli to, ufając, że wystarczy przedstawić dowody, o co idzie, a dowódca uwolni ich. Obaj byli ciekawi widoku jego osoby. Tyle o nim mówiono, a teraz mieli go ujrzeć.

Wreszcie stanęli przed nim, a dookoła otoczyli ich jego ludzie, by usłyszeć, co powiedzą.

- Panie - rzekł łowca słoni z dumą w głosie - jakim prawem twoi ludzie...

Urwał w połowie zdania. Nie zamknął ust, a oczy mu się rozszerzyły. Zdawało się, że członki jego ciała utraciły nagle zdolność do ruchu. Stał jak posąg zgrozy.

Gdy jeniec zaczął mówić, Abd el Mot zerwał się także, jak przerażony. Ale przestrach jego wyglądał na radosny, bo oczy mu zabłysły, policzki się zabarwiły, a twarz przybrała wyraz zachwytu.

- Emir! - krzyknął na całe gardło. - Barak el Kazi (Barak Surowy), emir z Kenadem!

- Ebrid ben Laffa, handlarz niewolników! - wybuchnął Arab.

- Tak, to ja jestem! - wołał

Abd el Mot. - Jestem Ebrid ben Laffa. Poznajesz mnie, ty psi synu, ty wnuku wszystkich psich synów?

- E... brid... ben... Laf... fa! - powtórzył łowca słoni, wyrzucając poszczególne zgłoski.

- O Allah, to on, to jest on!

- Tak, to ja, to jestem ja!

Przypatrz się mojej twarzy, jeśli nie wierzysz! Jestem ten, którego ty na śmierć skazałeś i pozbawiłeś całego mienia, odbierając mu niewolników. Jestem ten, którego kazałeś dwa razy oćwiczyć, który byłby zginął pod twoim batem, gdyby mu się nie udało uciec. Jestem ten, który musiał unikać ojczyzny, bo ty oskarżyłeś mnie tak, że byliby mnie zabili, gdyby mnie ujrzeli i pochwycili. Jam jest ten, który od wielu lat pragnął gorąco spotkać się z tobą i w proch cię zdeptać. Teraz Allah oddaje cię w moje ręce. Dzięki mu za to i chwała!

- Gdzie... gdzie jest mój syn?

- pytał Arab, nie zważając na groźbę, zawartą w słowach Abd el Mota.

Ten zaś skrzywiwszy się szyderczo odpowiedział:

- Twój syn? Pytasz, gdzie jest teraz? Czy rzeczywiście mam ci to powiedzieć?

- Powiedz! Powiedz prędko! - prosił Arab, chwytając oddech.

- Pośród Murzynów.

- Których?

- Daleko na południu, wśród ludożerców.

- Czy mówisz prawdę?

- Możesz być tego pewnym!

- Żyje więc jeszcze! Allah jest miłosierny! Chwała mu i dzięki na wieki wieków!

- Wstrzymaj się z dziękami!

Szczęśliwszy byłby ten pies

osiemnastoletni, gdyby już nie

żył; jest bowiem najniższym i

najnędzniejszym niewolnikiem

pewnego wodza murzyńskiego,

któremu darowałem go pod

warunkiem, że będzie go

codziennie bił i morzył głodem.

Widziałem tego psa niedawno. Ciało jego pełne jest chorób, na oczy oślepł, umiera powoli w męczarniach, a nie może się nikomu poskarżyć, bo wyrwałem mu wówczas język. Zapamiętaj to sobie: nie wyciąłem, lecz wyrwałem!

Wygłosił to pospiesznie, by wroga swego jak najrychlej zdruzgotać. Arab chciał odpowiedzieć, lecz z przerażenia nie zdołał słowa wymówić. Jakiś niezrozumiały głos tylko wydarł mu się z gardła.

- Ciesz się, że jeszcze żyje!

- szydził Abd el Mot. - Zgon jego będzie jeszcze straszniejszy, chociaż uwolni go od niewysłowionych cierpień. Ale jego śmierć to jeszcze rozkosz w porównaniu z tą, którą ty zdechniesz. Jesteś w mojej mocy. Zaznasz mąk, jakie tylko istnieją na świecie!

- Allah l' Allah! - westchnął emir, obsuwając się na kolana.

- Klękasz przede mną, by mnie błagać o łaskę? Klęcz i biadaj, ale prędzej szatan wypuści duszę z piekieł, niż ja wysłucham twoich jęków!

Nie strach, lecz okropność stanu, w którym syn rzekomo się znajdował, spowodowały, że kolana odmówiły Arabowi posłuszeństwa. Jako ojciec mógł ulec tej słabości, lecz jako mężczyzna był dumny i silny. Zerwał się prędko, wyprostował i odpowiedział z błyszczącymi oczyma:

- Co mówisz? Ja miałbym biadać, jęczeć przed tobą? Prosić ciebie o litość? Psie, jak śmiałeś coś podobnego wyrzec? Jestem Barak el Kazi, emir z Kenadem i klęknąłem tylko przed Allahem. Ty jesteś Ebrid ben Laffa, nędzna padlina, której nawet racham (sęp, zjadający padlinę) żreć nie chce. Nie zobaczysz tego, żebym ja się ugiął przed tobą!

Nazwanie psem jest dla mahometanina wielką obelgą. Toteż użycie tego słowa było wielką śmiałością ze strony Araba, wszyscy też sądzili, że Abd el Mot wybuchnie teraz wściekłością. Ale tak się nie stało. Zacisnął wprawdzie pięści i podniósł nogę, jakby się chciał rzucić na przeciwnika, ale zamiast tego odpowiedział tonem szyderczym:

- Dobrze sobie to obmyśliłeś, ale ja przejrzałem twój zamiar i do tego nie dopuszczę. Chciałeś uniknąć męczarni i rozdrażnić mnie, żebym cię zabił w gniewie. Mów, co chcesz, to mnie już nie rozzłości. Zginiesz z mojej ręki, lecz będziesz umierał miesiącami. Jeśli raz jeszcze mnie przezwiesz, każę ci wyrwać język. Zapamiętaj to sobie!

- Wyrwij! - odparł Arab. -

Jesteś psem, którego wszystkie psy omijają, bo parszywy.

I tę, gorszą jeszcze, obrazę zniósł Abd el Mot spokojnie.

- Zostanie ci wyrwany - odpowiedział - ale nie teraz, jeszcze nie teraz, lecz wtedy, gdy będzie na to dość czasu. Teraz nie potrzebuję rannego. Później będę cię codziennie do kości ćwiczyć, ale teraz muszę zaczekać, żebyś nie stracił sił, bo musisz pójść z nami. Ale słów twoich nie zapomnę. Teraz pytam, skąd i dokąd idziesz?

- Pytaj, ile ci się podoba.

Ode mnie nie dostaniesz odpowiedzi!

Odwrócił się od niego.

- Ty się jeszcze nauczysz odpowiadać - śmiał się Abd el Mot. - Przynieście szebę!

Szeba to ciężki drąg z widłami

po jednej stronie. W te widły

wtyka się szyję niewolnika

podczas transportu i zamyka

kijem poprzecznym. Drąg sterczy

naprzód, a do niego przywiązuje

się ręce pojmanego tak, że sam

go nieść musi. Jeniec ma zatem

nogi wolne, ale uciekać nie

może. Taką szebę nałożono emirowi. Potem zwrócił się Abd el Mot z posępną miną do Szwarca i rzekł:

- Teraz ty powiedz, kto jesteś! Ale nie kłam, bo dostaniesz baty!

Gdyby zagadniętemu w ten sposób kazano opisać uczucia, których wówczas doznawał, nie znalazłby słów stosownych. Nienawiść, odraza, wstręt, gniew, ogół tych wszystkich uczuć nie równał się temu, co przepełniało w tej chwili jego serce. Wiedział, że przywiążą go do szeby, lecz był także pewny, że na razie będą go oszczędzali tak, jak emira. Dlatego nie uważał na razie za potrzebne łagodzenia gniewu rozbójników. Spojrzał więc z góry na Abd el Mota i odparł:

- Jakim prawem pytasz mnie w ten sposób?

Łapacza niewolników zdziwiły bardzo te słowa. Zastanowił się, jak się wobec tego zachować, potem się roześmiał głośno i zawołał:

- Allah czyni cuda! Czyś ty sułtan ze Stambułu, albo przynajmniej kedyw z Kahiry? Pytam się, bo jesteś moim jeńcem.

- Jakim prawem kazałeś mnie napaść i związać?

- Tak mi się podobało. W gazui, którą tu widzisz, szpiegów się nie cierpi.

- Nie jestem szpiegiem!

- Nie kłam! Chcieliście

Belandów ostrzec przed naszym napadem!

- Kto ci to powiedział?

- Wy sami. Słyszeli to moi ludzie, kiedy stali w chorze. Od kogo dowiedzieliście się, że wyruszamy do Ombuli?

- Od ludzi, którzy to wiedzą.

- Kim są ci ludzie?

- O tym dowiesz się może później. Nie jestem zobowiązany do dawania ci wyjaśnień.

- Nie? - zawołał Abd el Mot

gniewnie. - W takim razie język twój jest zbyteczny i każę ci go wyjąć!

- Eh! Nie odważysz się na to, bo to by cię zgubiło.

- Jak to?

- Nie jestem ARabem, lecz

Europejczykiem, a mój rząd potrafi cię pociągnąć do odpowiedzialności. Żądam uwolnienia mnie natychmiast. Jeśli nie będziesz posłuszny, skutki tego spadną na ciebie!

Na to Abd el Mot roześmiał się i zawołał:

- Widzę, żeś głupi! Czy sądzisz, że rzeczywiście boję się twoich gróźb? Jesteś Frankiem, a zatem chrześcijaninem?

- Tak.

- Niech cię Allah zniszczy! Ty giaurze, ty ośmielasz się mi grozić? Kto mi zabroni zastrzelić cię natychmiast?

- Prawo.

- Tu prawo nic nie znaczy, tylko moja wola. Jak twój rząd dowiedziałby się o tym, jeślibym cię zabił? A gdyby nawet się dowiedział, to jak mnie schwyta? Nawet władza sułtana i wicekróla nie sięga tutaj. Znaleźliśmy cię tutaj z emirem, jesteś jego przyjacielem i towarzyszem, doznasz więc tego samego losu. Możesz go tylko nieco złagodzić, jeśli odpowiesz szczerze na wszystkie moje pytania. Jak się nazywasz?

- Nie wymienię mego nazwiska, bo zbyt jest uczciwe dla twoich uszu!

- Od kiedy znajdujesz się przy emirze?

- To ciebie nic nie obchodzi.

- Gdzie i kiedy usłyszeliście, że dążymy do Ombuli?

- Gdybym ci to powiedział, byłbym takim samym łotrem, jak ty!

- Człowiecze - wybuchnął Abd el Mot - na zbyt wiele się ośmielasz! Obelgi emira znoszę na razie, nie zabijając go

natychmiast, gdyż chcę zemścić się na nim później, ale z tobą mogę się zaraz załatwić. Jeśli jeszcze raz mnie obrazisz, będziesz zgubiony!

- Być może. Możesz mnie zamordować, bo jestem skrępowany i nie potrafię się bronić. Ale gdybym miał wolne ręce, pokazałbym ci, jak należy obchodzić się z mieszkańcem Zachodu. Zresztą nie sądź, że wolno ci odebrać mi życie bezkarnie. Nie jestem sam w tych stronach. Ze mną są mężowie, którzy mogą cię zniszczyć jednym skinieniem palca.

To poskutkowało. Abd el Mot stropił się nieco i zapytał:

- Kim są ci ludzie?

- I to nic ciebie nie obchodzi. Nie przyznaję ci w ogóle prawa do przesłuchiwania mnie. To tylko powiem ci z łaski, że oni wiedzą, gdzie się znajduję i dokąd się wybieram. Jeśli nie wrócę, będą sądzili, że mnie zamordowałeś.

- Dlaczego chciałeś ostrzec

Belandów?

- Bo jestem ich przyjacielem.

- Mogłeś w drodze ulec nieszczęśliwemu wypadkowi i nie spotkać się ze mną. Nikt mi nie dowiedzie winy!

- Nie łudź się! Każdego z twoich ludzi przesłuchają surowo. A jak usprawiedliwisz śmierć moją przed Abu el Motem? Jeśli ja nie wrócę w przeciągu czterech dni, on będzie pojmany. Jesteś jego podwładnym, a cokolwiek zrobisz, będzie to znaczyło tyle, co jego własny czyn.

- Czy ty go znasz?

- Tak.

- A on ciebie?

- Nie. Ale nawet jeśli mnie zabijesz, pozna mnie i moich ludzi!

Energiczne i śmiałe

wystąpienie Szwarca nie przeszło

bez wrażenia. On to spostrzegł i

postanowił jak najprędzej

wyzyskać to wrażenie na korzyść ciężko zagrożonego towarzysza i rzekł:

- Domagam się rozwiązania mnie, wydania mi mojej broni i wszystkiego, co przy mnie znaleźli twoi ludzie! Emir z Kenadem jest moim przyjacielem. Co jemu uczynicie, to będę uważał za moją krzywdę, która będzie tak pomszczona, jakby się mszczono za mnie!

Spostrzegł jednak natychmist, że posunął się za daleko, bo Abd el Mot wybuchnął gniewnie:

- Człowiecze, miej się na baczności! Tu ja tylko mam prawo rozkazywać i żądać. Kto mnie przekona, że mówisz prawdę, a nie okłamujesz mnie by się uwolnić? Jeśli wszystko, co by z naszej strony spotkało emira, bierzesz jako wyrządzone tobie, to ja na odwrót uważam wszystko, czego on się względem mnie dopuścił, za popełnione przez ciebie. Jeśli ty podajesz się za jego przyjaciela, to ja ciebie będę uważał za jego sprzymierzeńca. Spotka cię ten sam los, co jego, a ja zobaczę, czy znajdą się ludzie tak potężni, żeby potrafili się zemścić na mnie za was. Załóżcie szebę i temu psu chrześcijańskiemu, a potem zwiążcie ich obydwu razem!

Gdy się to stało, Abd el Mot zaczął szydzić:

- Tak, teraz jesteście złączeni jako przyjaciele i możecie sobie wzajemnie pomagać w tym położeniu. Bardzo mi żal, że nie zdołacie ostrzec Belandów przed nami. Osłodzę wam przykrość z tego powodu w ten sposób, że pozwolę wam być świadkami napadu na wieś. Wyznaczę wam miejsce, z którego dokładnie będziecie się mogli przypatrzeć. Na razie przywiążą was razem do drzewa, żeby wam nie przyszła chęć ucieczki.

Zaprowadzono Szwarca i Baraka

el Kazi do drzewa i przywiązano. Myśl o ucieczce byłaby w tym położeniu szaleństwem. Trzeba sobie wyobrazić dwóch ludzi, przymocowanych do drzewa, a do tego dwa ciężkie drągi, w których rozwidleniu tkwiły ich szyje. Drągi te były przywiązane do siebie, a do nich ręce pojmanych tak, że musieli dźwigać ciężar obydwu.

Jedyną ulgą było dla nich to, że teraz nie zajmowano się nimi. Wszyscy zajęci byli przygotowaniami na wieczór i nikt nie stał tak blisko, by słyszeć, o czym mówili.

- Co za różnica! - wykrztusił emir. - Zupełnie inaczej wyobrażałem sobie chwilę, w której zobaczę rabusia mojego dziecka. Pragnąłem wobec niego wystąpić jako sędzia i mściciel, a teraz znajduję się w jego ręku. Zamiast, żeby on zginął z mojej ręki, on zamęczy mnie powoli na śmierć.

- Czy się ośmieli? - rzekł

Szwarc nie tyle z nadzieją, ile dla pocieszenia emira.

- To nie ulega wątpliwości.

Allah tak zrządził, a ja się poddaję jego woli. Ale martwi mnie to, że ciebie wciągam w nieszczęście.

- Nie mów tak! Ja także ponoszę za to winę. Byliśmy tak bezgranicznie nieostrożni, że nie mogę się nadziwić temu, co się stało. Powinniśmy przeszukać okolicę przed spoczynkiem, zamiast usadawiać się niezręcznie plecami do niebezpieczeństwa. Żyłem wśród dzikich ludów i wiem, co należy czynić w takim położeniu.

- Żeby choć nie napadli nas tak niespodzianie!

- I tak bylibyśmy zgubieni.

Mogliśmy stawić opór gromadzie Murzynów, ale nie tym, tak dobrze uzbrojonym diabłom.

Szczęście, że nam przynajmniej

odzież zostawili. Jeśli nam i to

zabiorą, położenie nasze pogorszy się w dwójnasób.

- Na Allaha, zginąłbym chętnie i zniósłbym wszystkie męczarnie, które obmyśli ten człowiek, żeby tylko mój syn nie musiał tak cierpieć.

- Wierzysz więc w to, co Abd el Mot powiedział o nim?

- A ty nie?

- Nie.

- Ja nie wątpię, że tak jest.

- A ja uważam słowa jego za kłamstwo. Powiedział tak, by cię udręczyć i podwójnie unieszczęśliwić.

- Istotnie po nim można się tego spodziewać!

- Ja jestem pewien, że „Syn tajemnicy” to twój Mezuf. Spodziewam się nawet, że przekonam cię o kłamstwie Abd el Mota.

- W jaki sposób?

- Zaczekaj, dopóki nie zacznie z nami mówić!

- Bierzesz na tortury moją duszę. Gdyby ci się nawet udało dowieść, że „Syn tajemnicy” jest moim dzieckiem, cóż mi z tego przyjdzie teraz? Nie zobaczę go przecież, a on nie dowie się nigdy, kto był jego ojcem. Obu nas zamordują, a ponieważ nikt prócz nas o nim nie wie, nikt mu tego nie powie.

- Nie jesteśmy jeszcze zabici!

Żyjemy jeszcze!

- Dzisiaj! Ale czy długo jeszcze zostaniemy przy życiu?

- W obecnych warunkach nie można myśleć o ucieczce. Ale Abd el Mot zrobił nam nadzieję, że przez kilka dni nikt się na nas nie porwie. On chce się nasycić widokiem naszych mąk, dlatego uczyni to dopiero w seribie. Aż do tej chwili musi podtrzymywać nasze siły. Dziś napadną na Ombulę, jutro będzie dzień radości, a pojutrze będzie dość roboty z przygotowaniami do powrotu, który potrwa przynajmniej trzy dni. Mamy więc siedem do ośmiu dni, zanim

przybędziemy do seriby. A teraz zważ, co się tam stało! Nie powiemy oczywiście Abd el Motowi o tym ani słowa.

- Czy sądzisz, że to przyniesie nam korzyść?

- Oczywiście! Jeśli staremu wachmistrzowi uda się zamiar, to Abd el Mot będzie zgubiony, a my wolni.

- Allah kerihm! Bóg jest łaskaw! Zapuszczasz balsam w serce moje.

- Może zdołamy wydobyć się z szeby. Do tego potrzeba tylko, żeby któryś z nas uwolnił sobie ręce.

- U mnie to niemożliwe.

Przywiązano mnie tak mocno do kija, że rzemień w ciało się wrzyna.

- Tak samo mnie, ale sznur rozluźni się z czasem, a ja poodrywam sobie raczej ciało od kości, aniżeli dam się zabić bez próby uniknięcia śmierci.

Łapacze niewolników zaczęli wkładać siodła na wielbłądy i konie. Gotowano się do drogi, bo do wieczora brakowało niespełna dwóch godzin. Abd el Mot przystąpił do pojmanych i oświadczył z przekąsem:

- Muszę was przeprosić, że nie pozwolę wam jechać wierzchem. Pójdziecie pieszo, ale za to wyróżnię was w ten sposób, że przywiążę was do mego konia. Tak was miłuję, że chcę was mieć wciąż w pobliżu. Ty, emirze, przypomnij sobie swego syna, którego swego czasu podobnie uprowadziłem do niewoli.

- To już wiemy - rzekł Szwarc spokojnie.

- Giaurze! Co wiecie?

- Co uczyniłeś z Mezufem.

Abd el Mot rzucił na Szwarca długie, badawcze spojrzenie i rzekł szyderczo:

- Ty śnisz! Gdzież ty byłeś w tym czasie?

- W domu, w mej ojczyźnie, lecz Allah jest wszechmocny i prowadzi ludzi przez tysiące

cudów. Znam chłopca, którego porwałeś.

- To nie może być! - zawołał łapacz.

- Nie mam twego zwyczaju i nie kłamię. Nie osiągnąłeś swojego celu. Przeciwnie, chcąc emira udręczyć, sprawiłeś mu wielką przyjemność.

- Nie rozumiem ciebie!

- Powiem wyraźniej. Znam emira od trzech dni, ale nie znałem jego dawniejszych losów. On mi je na moje życzenie przedstawił, a Allah zrządził, że ból emira zmieniłem w radość, bo ja znam jego syna.

- Abd el Mot nie zdołał zapanować nad sobą, wykonał ruch, jak człowiek zaskoczony czymś niespodzianie i zawołał:

- Gdzie jest? Gdzie znajduje się teraz?

- W bardzo dobrych rękach, u moich przyjaciół i towarzyszy. Nie jest ani ślepy, ani chory, mówi dobrze, bo nie wyrwałeś mu języka. Wyrósł na wspaniałego młodzieńca, a ojciec przyciśnie go z radością do serca.

- Niech sobie to z głowy wybije! - wybuchnął Abd el Mot.

- Jesteście jeszcze moimi jeńcami, a ja postaram się o to, żeby ojciec i syn zobaczyli się dopiero po tamtej stronie życia. Kto mógł przypuścić, że żona księcia ucieknie z chłopakiem!

Gniew wydziera człowiekowi z ust często nieopatrzne słowo. Abd el Mot zdradził się już z jedną wiadomością, toteż Szwarc starał się jeszcze bardziej go rozdrażnić.

- Nie postąpiłeś rozumnie - rzekł. - To, że nie zabrałeś chłopca dalej, dowodzi, że Allah dał ci mózg bardzo mały.

- Milcz, szakalu! Czy jezioro

Mukamba nie leży daleko od Rungi? Czy nie trzeba na to kilku miesięcy czasu, żeby stąd dostać się do szczepu Matwa?

- Nie przeczę, ale wynik twego zarządzenia świadczy, że

należało chłopca zawieźć dalej na południe. Sprzedanie go księciu Matwa było głupstwem.

- Nie lżyj, bo jeszcze zadrżysz przede mną! Książę zapłacił za niego cenę dziesięciu czarnych niewolników i chciał go utuczyć, by raz zakosztować mięsa białych ludzi. Czy ja temu winienem, że żona go nie kochała, ale uciekła od niego z chłopcem, którego polubiła?

- Powinieneś potem szukać jej i jego!

- Nie dawaj mi rad! Sam wiem, co mam czynić. Ta kobieta nie wróciła już nigdy do swego szczepu, dlatego dotychczas myślałem, że w drodze zginęła razem z dzieckiem.

- A ja ci powiem, że oni oboje żyją. Ta kobieta właśnie opowiadała, że sprzedałeś chłopca księciu. Niedawno widziała cię i poznała.

- Gdzie? Gdzie ona jest teraz?

- Byłbym głupcem, gdybym ci to wyjawił. Kocham tego chłopca, który wyrósł już na młodzieńca, a ponieważ teraz spotkałem jego ojca, przeto obydwaj połączą się wkrótce.

- Pojadą w najgłębsze piekła, a ty za nimi, giaurze! - krzyknął Abd el Mot, dobywając noża na Szwarca.

Europejczyk spojrzał mu spokojnie w oczy i powiedział:

- Pchnij, jeśli masz odwagę, ale pchnięcie to zniszczyłoby także i twoje życie! Zabijając mnie, zamordowałbyś jedynego człowieka, który cię może ocalić.

Nadzwyczajne zdumienie ogarnęło rabusia.

- Ocalić? - rzekł. - Ty mnie?

Kto i co mi zagraża?

- Zemsta uprowadzonego przez ciebie Mezufa. Dla tej zemsty ja jechałem do Belandów, żeby ich ostrzec, a ciebie zgubić.

Widzisz, że nie znam trwogi i

jestem szczery. Allah tak

zrządził, że spotkałem w drodze

jego ojca, którego on dotąd szukał nadaremnie. Ma on przy sobie potężnych obrońców, którzy zajęli się nim, ponieważ jest synem emira. Jeśli wrócisz, zginiesz, a kres twój będzie po dwakroć straszny, jeśli mnie nie zobaczą i dowiedzą się, że zginąłem z twojej ręki.

Szwarc powiedział to z tak widocznym przekonaniem, że Abd el Mot stał przez chwilę w milczeniu, a potem rzekł, ni to twierdząc, ni to pytając:

- Kłamiesz, żeby siebie ocalić.

- Myśl, jak chcesz - odparł

Szwarc. - Los twój spoczywa w twoim ręku.

- Czekają na mnie?

- Tak.

- Gdzie?

- Jak możesz zadawać mi pytania, na które ty nie odpowiedziałbyś na moim miejscu. Czy sądzisz, że nie jestem taki mądry, jak ty?

- Jesteś mądry i przebiegły.

Trudno odgadnąć, kiedy mówisz kłamstwo, a kiedy prawdę.

Spojrzał ponuro przed siebie. Chętnie nie uwierzyłby twierdzeniom Szwarca, ale ten wypowiedział je z takim naciskiem, że trudno było nie ulec ich sile. Potem podniósł głowę, przeszył Szwarca wzrokiem i zapytał:

- Jeśli tak jest, jak utrzymujesz, to jak możesz mnie ocalić? Gdzie mam się udać po tej wyprawie? Muszę wracać do Abu el Mota i do seriby, bo tam jest mój majątek. Gdybym chciał stąd uciec, byłbym żebrakiem.

Szwarc uradował się w duszy. Zdawało mu się, że już wygrał, dlatego tak odpowiedział:

- Teraz, kiedy się dowiedziano, że ty uprowadziłeś Mezufa, że Abd el Mot to dawny Ebrid ben Laffa, nie zdołasz umknąć. Gdziekolwiek byś się skrył, wszędzie by cię znaleziono. Trzeba pomścić na tobie piętnaście lat płaczu i

nieszczęść. Jeśli jednak powiem moim ludziom, że byłem w twojej mocy, a ty mnie oszczędziłeś, to postąpią z tobą łagodniej.

- Ale ten tak nie uczyni!

Wskazał na emira, który nie odezwał się dotychczas ani słowem i teraz także milczał. Wobec tego zwrócił się łapacz wprost do niego z pytaniem:

- Co uczyniłbyś, gdybym ci teraz darował wolność? Czy mściłbyś się potem na mnie?

To pytanie było bardzo ważne. Odpowiedź na nie mogła, a raczej musiała rozstrzygnąć o losie pojmanych. Jeśliby emir przyrzekł przebaczenie, można było spodziewać się uwolnienia. Czy jednak miał zamiar wyrzec się zemsty? Czy złoczyńca miał ujść bezkarnie?

- Allah to wie! - mruknął emir dwuznacznie.

- To nie jest stanowcza odpowiedź - odrzekł Abd el Mot.

- Pytam się w imię Proroka i kalifów i żądam prawdy! Czy przebaczyłbyś mi, czy zemściłbyś się mimo to?

- Allah to wie! - powtórzył zapytany.

- Czy to jedyna odpowiedź, jaką masz dla mnie?

- Tak.

- To nie będę więcej pytał.

Allah niechaj rozstrzygnie sprawę między mną i tobą!

Odwrócił się i odszedł, a emir odetchnął głęboko, staczając z sobą walkę, by nie krzyknąć z radości.

- Przyjacielu, bracie, miałeś słuszność! Mój syn żyje. Nie zginął i nie jest kaleką! - rzekł do towarzysza niedoli.

- Wiedziałem o tym - potwierdził Szwarc, również do głębi serca uradowany. - A jak pięknie opowiedział nam wszystko, nie przeczuwając, że my nic nie wiemy!

- Ja na jego miejscu także dałbym wszystko z siebie wyciągnąć. Jesteś chytrzejszy,

niż talab (lis), skradający się do ofiary. Gdybyś był kadim, odkrywałbyś wszystkie zbrodnie. Czy ta kobieta, która uciekła z moim synem, żyje naprawdę?

- Tego nie wiem. Nic nie słyszałem o niej przedtem! Czemu nie odpowiedziałeś na jego ostatnie pytanie?

- Bo nie mogłem w żaden sposób.

- Nie możesz mu przebaczyć i nie przebaczysz?

- Nigdy! Byłoby to grzechem przeciwko prawom pustyni i prawom Proroka. Gdybym nawet chciał przekroczyć te prawa, nie mógłbym tego uczynić z powodu mej przysięgi. Ślubowałem zemstę i tego dotrzymam. Jak ty postąpiłbyś na moim miejscu?

- Nasza kitab el mukaddas

(Biblia) nakazuje zemstę zostawiać Bogu.

- Nawet kiedyście ją poprzysięgli?

- Pobożny chrześcijanin nie wiąże się tak okrutną przysięgą, gdyż Iza ben Marriam zostawił nam takie przykazanie: „Miłujcie swoich nieprzyjaciół, błogosławcie tym, którzy wam złorzeczą, czyńcie dobrze tym, którzy was lżą i prześladują!” A gdyby ktoś mimo to uczynił taką przysięgę, prosiłby Boga, żeby mu wolno było ją cofnąć.

- Nauka wasza jest piękna i dobra dla was, jeśli umiecie kochać nieprzyjaciół, ale nie nadaje się ani dla tych krajów, ani dla pustyni, ani dla nas. Oko za oko, krew za krew, życie za życie, to nasze prawo! Musimy mu być posłuszni, a ty nie gniewaj się na mnie, że staram się je wypełnić.

- To zostaniemy w niewoli!

- Tak. Miłuję cię, lecz nawet ciebie nie mogę ocalić grzechem. Jeśli będę przyczyną twej śmierci, to niech mi przebaczy Allah, który jest także Bogiem chrześcijan.

- Co do tego nie rób sobie jeszcze wyrzutów. Wiem, że słowa

moje utkwiły w umyśle Abd el Mota i będą działały pewnie, chociaż powoli. Wprawiłem go w rozterkę z samym sobą i czekam spokojnie na jej wynik.

Ledwie wymówił te słowa, zbliżył się Abd el Mot i zapytał:

- Za kilka minut ruszamy. Czy chcecie jeść albo pić?

- Nie - odpowiedział Szwarc.

- W drodze nic nie dostaniecie. Sami będziecie winni, gdy podczas marszu będziecie spragnieni i głodni.

Odwiązał ich od drzewa i zaprowadził do jucznych zwierząt. Sam przeciągnął sznurek przez końce obu widłowatych drągów i przymocował go do siodła jucznego wołu. Szwarc spojrzał z zadowoleniem na towarzysza, bo Abd el Mot chciał im dać jeść i pić i przywiązał ich do wołu, jakkolwiek przedtem zagroził, że przywiąże ich do swego konia. Jeńcy mieli powód do nadziei na wyswobodzenie.

Wreszcie Abd el Mot wydał głośno rozkazy i od teraz też trzymał się taktyki, o której mówił emir. Dwudziestu wywiadowców musiało wyjechać naprzód na najlepszych koniach, a za nimi poszło stu innych, którzy mieli otoczyć wieś dokoła. Potem ruszyła reszta, częściowo pieszo, częściowo zaś na jucznych wołach.

Te woły nie są, jak nasze, powolne i oporne. Mają bardzo inteligentne oczy, oraz szybszy i bardzo pewny krok. Są wytworem stuletniej hodowli i nie można ich porównywać z dzikimi bawołami.

Jeńcy musieli iść dość szybko, aby dotrzymać kroku wołowi.

Szeba, którą niósł każdy z nich,

była z twardego, niekruchego

drzewa i ważyła przeszło

trzydzieści funtów. Nie był to

ciężar zbyt wielki, ale widły

dotykały za każdym krokiem

nagiej szyi i ocierały ją do

krwi. Dokuczała im też jeszcze jedna niemiła okoliczność. Oto ręce, przywiązane do szeby i podniesione wciąż w górę, zdrętwiały im, bo nie były nawykłe do tej pozycji.

Abd el Mot jechał ciągle w pobliżu jeńców, ale zdawało się, że nie zważał na to, co mówili. Zresztą nic by nie usłyszał, bo porozumiewali się nieco tylko głośniejszym szeptem. Przewiesił sobie przez ramię strzelbę Szwarca, a rewolwer jego zatknął za pas. Łypał wciąż oczami na tę broń, co dowodziło, że dumny był z jej posiadania. Z torby przy jego siodle wyzierała luneta, a zegarek, sakiewka i reszta rzeczy Szwarca utonęła także w jego kieszeniach.

Jechali przez pusty, wznoszący się powoli teren. Z daleka szarzały nagie góry. Gdy dotarli do rzeki, słońce stało już nad widnokręgiem. Zatrzymano się więc, by odmówić mogreb. Ci nieczuli barbarzyńcy modlili się do Boga, pomimo że zamierzali dokonać czynu, wołającego o pomstę do nieba. Emir ukląkł także do modlitwy pomimo przeszkadzających mu wideł, a Szwarc poszedł za jego przykładem, może także w tym celu, by muzułmanów nie drażnić, ale przede wszystkim z rzeczywistej potrzeby serca.

Gdy słońce zaszło, podążono dalej. Nastała ciemność i Szwarc nie mógł już widzieć krajobrazu, przez który przejeżdżali. Zauważył tylko, że droga prowadziła ciągle do góry, często przez strome zbocza, albo przez wąskie doliny. Kilka razy mijano bagna, z których zrywały się miliardy komarów, aby potem milami prześladować ludzi i zwierzęta. Jeńcy odczuwali to boleśnie, że z powodu skrępowania rąk nie mogli odpędzać tylu wysysaczy krwi.

Im później było w noc, tym

jaśniej świeciły gwiazdy, co

znacznie ułatwiało pochód. Czasami wracał któryś z wywiadowców i zdawał po cichu relację ze swych poszukiwań. Wreszcie, na godzinę może przed północą, Abd el Mot kazał stanąć.

Szwarc wytężył oczy, ażeby zobaczyć wieś, ale na próżno. Posłańcy przychodzili i odchodzili, a dowódca rozmawiał z nimi szeptem. Wszystkie zwierzęta wierzchowe i juczne zaprowadzono pod strażą kilkunastu ludzi w bezpieczne miejsce. Małe oddziały asakerów odmaszerowały naprzód, na prawo i na lewo tak, że w końcu Abd el MOt został tylko z dziesięciu ludźmi przy jeńcach, których odwiązano od wołu.

- Wkrótce zobaczycie, jak się łowi niewolników - rzekł. - Ale nie sądźcie, że będziecie mogli użyć tej sposobności do ucieczki! Zastrzelono by was natychmiast!

Szwarcowi było smutno. Nie myślał o sobie, lecz o tych biednych, niewinnych, nie przeczuwających niczego czarnych, których tak okropnie miano wystraszyć ze snu.

- Czy wieś leży blisko? - zapytał, choć nie spodziewał się odpowiedzi, lecz otrzymał ją, bo Abd el Mot odparł zaraz:

- Tak. Pójdziecie ze mną aż do ogrodzenia i zobaczycie tam wszystko.

- Czy napad postanowiony nieodwołalnie?

- Allah! Któż by go miał odwołać i dlaczego?

- Zważ, że Murzyni nie uczynili ci nic złego, że to ludzie, jak ty!

- Milcz! - padła szorstka odpowiedź. - Nie schwytałem cię na to, żebyś mnie pouczał. Czarni to bydlęta. Nic nie czują i liżą rękę, która ich bije.

Powiedz mi raczej, jak używa się

twojej strzelby. Wiem, że lepsza

jest, aniżeli wszystkie nasze

flinty, ale nie wiem, jak się ją

nabija.

- Czy chcesz z niej strzelać do Murzynów?

- Do kogóż by innego?

- To przewieś ją z powrotem przez plecy! Nie chcę przez pouczenie ciebie stać się winnym śmierci tych ludzi.

- Psie, czy będziesz posłuszny, czy nie?

- Nie!

- Zabiję cię!

- Nie bronię.

Abd el Mot namyślił się, zarzucił strzelbę przez plecy i powiedział:

- Karę otrzymasz później.

Naprzód!

Dwaj ludzie wzięli w ręce widły Szwarca, a dwaj emira i pociągnęli ich za sobą. Reszta poszła cicho za nimi. Wreszcie wynurzyła się przed nimi ciemna masa, podobna do muru. Był to podwójny kolczasty żywopłot, otaczający Ombulę.

Szwarc myślał ciągle, jakby ocalić wieś. Doszedł do przekonania, że pozostaje mu tylko jeden środek, który zresztą mógł przypłacić życiem. Mimo to gotów był się poświęcić.

- Uratuję wieś jeszcze! - szepnął do emira.

- Jak? - zapytał Arab równie cicho.

- Krzyknę ze wszystkich sił, ażeby usłyszeli to ludzie w całej Ombuli i pobudzili się.

- Na Allaha wstrzymaj się!

Życie swe narażasz, a nikogo już nie uratujesz. Wieś otoczona jest ze wszystkich stron jakby łańcuchem i nikt im już nie ujdzie. Twoje wołanie zwiększyłoby tylko grozę nieszczęścia, bo przecież lepiej jest zginąć we śnie niż przytomnie.

Były to słuszne słowa, ale mimo to Szwarc otworzył już usta, aby wykonać swój bohaterski zamiar, gdy nadszedł jeden z podoficerów i oznamił dowódcy:

- Można zacząć. Wszyscy stoją w pogotowiu. Dozorcy wejść już zabici i zagroda ze zwierzętami obstawiona.

Szwarc zrozumiał, że ofiara jego byłaby teraz daremna.

- Daj znak! - rozkazał Abd el

Mot posłańcowi.

Podoficer przykucnął. Zabrzmiał cichy dźwięk stali, uderzonej o krzemień, skoczyła iskra, zatlił się lont i mały płomyk, wzrastający szybko, rozdzielił się wkrótce w dziesięć, dwadzieścia zygzakowatych wężyków, które rozbiegły się po suchym kolczastym płocie. W ciągu kilku sekund kilka metrów ogrodzenia stanęło w płomieniach, które rozeszły się tak szybko, jakby płot był z papieru. Na prawo i na lewo wybuchnęły bliżej i dalej podobne płomienie i w dwie minuty gorzało całe ogrodzenie. We wsi rozległy się okrzyki trwogi, którym odpowiedziały wystrzały.

- To strzelają do dozorców trzód - objaśnił Abd el Mot z diabelską radością. - Teraz zacznie się walka. Zaraz usłyszymy jęki tych dżaradim (liczba mnoga od dżirdan, czyli szczur).

Powiał silny wiatr, obudzony płomieniami, a szum ognia leciał jakby od morza, uderzającego z daleka o brzegi. Z tym mieszały się okrzyki mieszkańców wsi, których strzały zbudziły ze snu. Zerwawszy się, powyskakiwali z tokułów i zobaczyli z przerażeniem, że ogrodzenie płonie. Lecz rozmiary nieszczęścia były jeszcze przed nimi ukryte. Zabrali się więc co rychlej do obrony zagrożonych ogniem chat. Ale iskry, ulatujące na wszystkie strony, padały na suche dachy, zapalając je mimo wysiłków mieszkańców.

Wkrótce wszystkie tokuły stanęły

w płomieniach. Murzyni nie mogli

wytrzymać w tym żarze, ale którędy mieli uciekać? Przez płonący żywopłot trudno było się wydostać, musieli więc pobiec do bram, które za dnia były zwykle otwarte, a na noc zasłaniane rogożami z sitowia i strzeżone przez wojowników. Ale strażników zaskoczyli i wymordowali łapacze niewolników, a rogoże, jako zrobione z łatwopalnego materiału, prędko padły pastwą płomieni.

Lecz napastnicy domyślili się, że Murzyni zwrócą się do bram i umieścili się tam w dostatecznej liczbie. Każdy dorosły Belanda, zjawiający się przed bramą, ginął od kuli, a ten sam los spotykał stare kobiety. Młodsze osoby przewracano i wiązano sznurami.

Scen, które się tam rozgrywały, nie da się opisać. Mężczyźni nadbiegali z dziećmi na rękach, chcąc je ratować, i padali od kul, a dzieci wydzierano im potem z rąk. Tu wbiegła w bramę staruszka, krzycząc głośno z radości, że wydostała się z żaru płomieni, lecz w tej samej chwili uderzona kolbą padła na ziemię. Tam umykała młoda kobieta, ciągnąc za sobą dwóch chłopców. Dzieci wyrwano jej natychmiast, a ją samą przewrócono i związano. Jakiś Murzyn pędził pomiędzy płonącymi tokułami ku bramie; kula go dosięgła, lecz nie zraniła śmiertelnie. Równocześnie uderzono go lufą w brzuch aż runął na ziemię, po czym przecięto biedakowi ścięgno achillesowe, aby nie mógł dalej uciekać.

Człowiek wzdraga się na myśl o

okrucieństwach, jakich się tam

dopuszczano. Poszczególne

okrzyki zamieniły się w wycie i

powszechny ryk. Murzyni

zrozumieli, że to nie

przypadkowy pożar, lecz napad

gazui, której nie mieli szans

umknąć. Wielu mężczyzn, widząc,

że czeka ich nieubłagana śmierć, zbiło się w gromadki, by zginąć w walce. Ponieważ jednak nie mieli czasu wyrwać broni swej z ognia, musieli się zdać tylko na pięści. Wycięto ich rychło. Inni, znalazłszy noże, użyli ich w ten sposób, że przebijali siebie samych. Niektórzy wskakiwali dobrowolnie w płomienie, ciągnąc za sobą żony i dzieci, ażeby je uchronić od niewoli.

Szwarc odwrócił się od ognia, bo nie mógł patrzeć na te sceny. Czuł się bardzo nieszczęśliwy, ale nie z obawy o siebie, tylko dlatego, iż musiał być świadkiem tych okropności. Wycia nieszczęsnych Murzynów i radosne wrzaski ich prześladowców odbierały mu przytomność umysłu. Rabusie wyglądali w blaskach ognia jak szatani, tańczący w piekielnych pląsach dokoła dusz potępionych. Gdyby mógł jednym słowem wysłać ich wszystkich na śmierć, byłby to uczynił bez namysłu.

Może w godzinę od wybuchu ognia dzieło zniszczenia było prawie skończone. Ani jeden Murzyn nie ukazał się już, by się wydostać z płomieni. Kto nie znajdował się w ręku łowców, został przez nich zabity, albo zginął w płomieniach.

Poza obrębem palącej się wsi stały zdobyte trzody, strzeżone przez asakerów. Inni pilnowali jeńców. Większość tych nieszczęśliwców w stanie najwyższego rozdrażnienia lub zupełnego przygnębienia siedziała na ziemi płacząc, albo patrząc przed siebie w milczeniu. Niektórzy szaleli, zachowywali się jak obłąkani i krzyczeli z rozpaczy, jak dzikie zwierzęta. Batami zmuszono ich wkrótce do spokoju.

Abd el Mot kazał policzyć

łupy, a podoficerowie rozeszli

się, by okiem znawców przejrzeć

zastęp niewolników. Okazało się,

że złowili około czterystu chłopców, tyleż dziewcząt i dwieście młodych kobiet. Oprócz tego znalazło się sporo małych dzieci, które na razie zostawiono matkom. W pierwszej chwili nałożono pojmanym pęta na nogi, które potem jednak zdjęto, aby dać im konieczną do drogi swobodę ruchów. Spędzono ich na jedno miejsce i kazano usiąść. Nikt oczywiście nie marzył o ucieczce, gdyż zapowiedziano im, że kto tylko ruszy się z miejsca, będzie zastrzelony natychmiast.

O śnie nie myśleli ani niewolnicy, ani łapacze. Ci drudzy nigdy jeszcze nie mieli tak obfitego połowu. Tym razem zdobyli około tysiąca ludzi, nie licząc trzód, które stanowią również cenną zdobycz! To powodzenie upoiło ich wprost rozkoszą. Pokrzykiwali z radości, śmiali się, żartowali i opowiadali sobie o czynach bohaterskich, których dokonali, strzelając, przebijając i powalając uciekających.

Abd el Mot był dumny z wyniku wyprawy i wpadł w doskonały humor. Odezwał się więc do Szwarca niemal przyjaźnie:

- Pewnie jesteście głodni. Czy dać wam jeść?

- Nie - odrzekł Szwarc. -

Jestem syty, zupełnie syty. Kto może teraz myśleć o jedzeniu i piciu!

- Jak chcesz! Nie cieszysz się, że dostałeś tylu towarzyszy, którym możesz poskarżyć się na swoje nieszczęście?

- Szydź sobie! Jestem szczęśliwszy od ciebie. Gdy kiedyś będziesz przechodził przez most śmierci, ściągną cię dusze tych ludzi w najstraszliwszą głębinę i ani Allah, ani Prorok nie ulitują się nad tobą. Mnie przejmuje twój widok wstrętem i zgrozą!

- Jesteś bardzo szczery.

Właściwie powinienem cię za to ukarać, ale w sercu mi wesoło, dlatego ci przebaczę. Dam ci dowód mej dobroci, którą ludziom rzadko okazuję. Zapewne znużeni jesteście i chcecie wypocząć, a szeba nie pozwoli wam usnąć. Każę ją zdjąć i spodziewam się, że podziękujecie mi za tę łaskę.

Wydał odpowiedni rozkaz, a kilku ludzi uwolniło ich od męczących wideł. Ale ulga nie była taka, jaką sobie Szwarc wyobrażał. Musiał bowiem położyć się na szebie, następnie przywiązano go do niej tak, aby nie mógł się ruszyć. To samo zrobiono z emirem.

Była to noc najstraszniejsza ze wszystkich, jakie Szwarc przeżył kiedykolwiek. Zaledwie zamykał powieki, w jego podnieconej wyobraźni powtarzały się widziane dzisiaj sceny. Tych kilka godzin do rana było dla niego wiecznością, ucieszył się więc, gdy przy pierwszym brzasku dnia gwiazdy pobladły na niebie.

Jeśli jednak sądził, że dzień oszczędzi mu nowych okropności, to się mylił.

Najpierw rozbójnicy odmówili poranną modlitwę, potem podnieśli chorągiew, a fakir odczytał surę zwycięstwa. Następnie zarznięto kilka wołów i mnóstwo owiec na uroczystą ucztę, a niewolników zmuszono do wyjawienia, gdzie były ich matmury i zyby.

Matmurą nazywa się wielki, głęboki dół, w którym przechowuje się durrę. Zyba zaś, to mała, walcowata i dobrze nakryta budowla z kamieni, służąca do tego samego celu. Zniesiono całe kupy durry, którą pojmane kobiety musiały zemleć, ażeby z mąki upiec kizrę i przyrządzić merissę. Dla Abd el Mota, podoficerów i kilku żołnierzy, którzy się szczególnie odznaczyli, upieczono mararę.

Marara uchodzi w całym Sudanie

za wielki przysmak, a przyrządza się ją z jelit, wątroby i żółci. Ostatnia część składowa świadczy, że marara nie smakowałaby Europejczykowi.

Podczas przygotowań do wyruszenia łapacze popełnili jeszcze jedną straszną zbrodnię. Oto ponieważ małe dzieci byłyby przeszkodą w szybkim przyprowadzeniu jeńców do seriby Abu el Mota, przeto Abd el Mot wydał rozkaz, żeby zabito wszystkie dzieci poniżej lat czterech. Któż zdołałby opisać uczucia i przerażenie matek, które ten wyrok usłyszały! Broniły się jak lwice, ale na próżno. Zmuszane batami oddawały swoje skarby pod katowski nóż. Po tej rzezi powiązano ludzi z sobą w zwykły sposób, po czym cała kolumna ustawiła się do marszu. Abd el Mot przystąpił do emira i Szwarca, którzy leżeli jeszcze na szebach, i rzekł:

- To robi się z czarnym mięsem, którego nie można użyć. Przyznacie mi, że to rozumne postępowanie.

- Szatan! - odparł Szwarc w najwyższym gniewie.

- Lżyj, lecz nie zapominaj, że nie zawsze jestem w dobrym humorze.

- Gdybym teraz stał przed tobą z wolnymi rękoma, pokazałbym ci, w jakim ja jestem humorze!

- Co uczyniłbyś?

- Zdusiłbym cię jak robaka.

Pamiętaj, że chwila mego uwolnienia będzie chwilą twej śmierci!

- Gróź i szczekaj, psie! - roześmiał się łapacz niewolników. - Nie odzyskasz ty już wolności. Teraz ciebie oszczędzam, ale w seribie tak odczujecie siłę mej zemsty, że potępienie wyda wam się zbawieniem wobec tego!

Rozdział XI

Szwarc i Pfotenhauer

„Ojciec bociana”, wróciwszy do łodzi, nie zwlekał z odjazdem. Gwiazdy świeciły tak jasno, że mimo nocy można się było puścić z prądem rzeki. Odwiązano i zwrócono łódź na środek, gdzie Niam_Niam zaczęli silnie wiosłować. Czekając na Pfotenhauera, najedli się i wypoczęli tak, że statek pod naciskiem ich muskularnych rąk płynął teraz jak ryba, kierowany wprawną ręką „Syna tajemnicy”.

Ludzie ci przywykli do klimatu i stosunków południa znosili bez trudu największe wysiłki. Inaczej jest z cudzoziemcami, którym dbałość o zdrowie nakazuje się oszczędzać. Pfotenhauer więc otulił się kocem i położył w przedniej części statku, ażeby się przespać. Znał dostatecznie urok nocy nad tą potężną rzeką i mógł wyrzec się oglądania go w owej chwili. Spał twardo i długo, a gdy się zbudził, zobaczył słońce już wysoko nad lasem palm, rosnących na prawym brzegu, ku któremu skierował teraz „Syn tajemnicy”. Zegarek wskazywał godzinę dziesiątą rano.

Niam_Niam pracowali teraz w ten sposób, że gdy część ich wiosłowała, druga spoczywała, by potem zastąpić pierwszą. Woda miała zresztą w tym miejscu tak znaczny spad, że do szybkiej jazdy wystarczała lekka pomoc wioseł.

Aby się posilić nie potrzebowali ludzie wiele czasu, bo mogli to czynić, gdy odpoczywali. Wodę pili po prostu z rzeki, przez cały więc dzień nie zbliżali się do brzegu. Dopiero późnym wieczorem zmusiła ich do tego okoliczność, która mogła się stać dla nich niebezpieczną.

Płynęli koło ostrego zakrętu

rzeki. Wydłużenie prawego brzegu w tym miejscu kryło przed wzrokiem to, co się działo po drugiej stronie zakrętu. Wtem sternik powstał, przyłożył dłoń do ucha, nasłuchiwał przez kilka chwil i rzekł:

- Szu hajda! Rina! Co słyszę?!

Śpiew!

- Gdzie? Na rzece?

- Tak. Jacyś ludzie się zbliżają. To chyba nie Abu el Mot ze swoimi statkami?

- Nie możemy się pokazać.

Prędzej do brzegu!

- Do którego?

- Do lewego, bo tam jest gęstsze sitowie, w którym się ukryjemy.

„Syn tajemnicy” skierował łódź na lewo. Gdy wysunęła się tak daleko, że można było spojrzeć poza zakręt, Pfotenhauer wydobył lunetę, a zaledwie przytknął ją do oka, zawołał z trwogą w głosie:

- Prędzej na prawo, bo nas zobaczą! Widzę dwa statki i ludzi, biegnących brzegiem.

Sternik skręcił w tej chwili na drugą stronę tak gwałtownie, że omal nie przewrócił łodzi.

- Ludzie na brzegu? - zapytał.

- Czy statki stały na kotwicy?

- Nie, płyną. Widziałem żagle.

- W takim razie mają liban

(lina do ciągnięcia statku) na maszcie. Jeśli to dwa okręty, to należą do Abu el Mota. Popełniłem wielką nieostrożność, gdy usłuchawszy twego rozkazu, popłynąłem w lewo. Słyszałem śpiew, a żeglarze śpiewają tylko wówczas gdy ciągną liban, albo pracują mitarą (żerdzią do popychania). Na szczęście jest tu na prawo wyspa z trawy i sitowia, za którą się schowamy.

Pchnął łódź wprost na tę wyspę i spuścił kotwicę. Na prawym brzegu było to jedyne miejsce, które dawało jaką taką osłonę, chociaż ludzie musieli się w łodzi położyć, bo wyspa była za niska.

Pfotenhauer podziwiał słuch młodego sternika, gdyż on sam teraz jeszcze nie słyszał żadnego dźwięku, chociaż śpiew był coraz wyraźniejszy. Wreszcie i o jego uszy odbiły się dwie zgłoski „hej_li, hej_li”, które wciąż powtarzano.

Potem zabrzmiała już dość wyraźna melodia pieśni o kilku zwrotkach. Przy drugiej zwrotce statki zbliżyły się o tyle, że śpiew można było zrozumieć.

„Gerebd el beled, gered

laoda,@ tered ab szora, a loba

hamoda.@ Ia rabb, zber t'adil

taraku,@ de gib nau ma moktaf

rafiku”.@

Wiersze się rymowały, a znaczyły mniej więcej to:

„Coraz to bliżej naszego

kraju,@ serca się cieszą, usta

śpiewają:@ Boże, niech nam droga

się darzy,@ wiatr daj i siłę w

rękach wioślarzy!”@

Pierwszy statek wypłynął zza zakrętu. Był to sandał o pełnych żaglach na dwóch masztach. Z przedniego szła na brzeg lina, a ciągnęło ją tam około dwunastu ludzi. W tyle, obok sternika stali dwaj ludzie, rzucający się w oczy, jeden bardzo długi, chudy i odziany w strój arabski, drugiego odzież składała się z pewnego rodzaju spodni kąpielowych, skóry pantery, zwisającej mu z ramion, wreszcie wysokiego okrycia na głowę, pokrytego muszlami. Z czuba zwieszały się sznurki szklanych pereł aż na twarz, nie całkiem czarną jak u Murzynów.

- Ten długi, to Abu el Mot - rzekł „Syn tajemnicy”.

- To on? - zapytał

Pfotenhauer. - Muszę mu się dobrze przypatrzeć.

Położył lunetę na krawędzi

łodzi i zwrócił ją na

osławionego łapacza niewolników,

a po chwili dodał:

- Wygląda rzeczywiście jak śmierć. Prawdziwy szkielet. A kto to ten drugi?

- Beng did (wielki pan, czyli wódz) Nuerów, ponieważ u nich wolno tylko dowódcom nosić takie czapki. Czy widzisz czarnych, którzy pracują żerdziami i śpiewają? To Nuerowie. Poznaję ich po ułożeniu włosów na głowie.

- W takim razie Abu el Mot przybywa o wiele rychlej, niż sądziłem. Jak daleko jeszcze do seriby Madungi?

- Przybędziemy tam o zachodzie słońca. Leży ona na prawym brzegu, dlatego Abu el Mot trzymał się lewego. Gdybyśmy nie zawrócili na czas, jego ludzie zobaczyliby nas. Nie mają żywności, więc spieszą się bardzo i nie zdają się tylko na siłę wiatru.

Wiatr był korzystny dla sandału, bo szedł z północy, a żerdzie tak wzmagały szybkość statku, że ludzie, ciągnący linę na brzegu, musieli biec kłusem.

Za sandałem ukazał się drugi statek, trochę mniejszy noker, pchany także przez pełne żagle i ciągnięty na linie. Pokład jego zapełniony był Nuerami.

Pieśń się skończyła, brzmiało tylko jeszcze „hej_li, hej_li”, cichnące w miarę oddalania się statków w górę rzeki, lecz dopiero po godzinie odpłynęły tak daleko, że „Syn tajemnicy” mógł powiedzieć:

- Teraz już nas nie zobaczą, ale bałem się kiedy nas mijali. Dzięki Allahowi, że nas nie dostrzegli!

- Co by nam się stało? - zapytał Pfotenhauer.

- Uczyniliby nas niewolnikami.

- I mnie?

- Na pewno.

- Bronilibyśmy się.

- Prawdopodobnie bez skutku.

Twoja broń wprawdzie jest

doskonała, ale takiej przemocy

nie sprostalibyśmy. Płyńmy dalej!

Podniesiono kotwicę i łódź ruszyła w drogę. Wioślarze wytężali siły w dwójnasób, by powetować utracony czas.

Kiedy słońce zniknęło za lewym brzegiem rzeki i rosnącymi tam drzewami, okazało się, że sternik dobrze ocenił odległość seriby Madungi. Ujrzeli bowiem na prawym brzegu wielką miszrę, czyli przystań dla statków, wodopój dla zwierząt, a zarazem drogę, wiodącą z wysokiego brzegu do rzeki.

- Oto seriba - rzekł „Syn tajemnicy”.

- To? - spytał Pfotenhauer, przypatrując się miejscowości. - Nigdzie jej nie widać!

- Bo nie leży nad wodą, lecz na taharze (wysokim brzegu, grzbiecie). Znam jej pana i wiem, że przyjmie nas chętnie.

Zwrócił czółno w stronę miszry i przybił do niej. Spuszczono kotwicę, a nadto przymocowano statek do jednego z pali, wbitych w ziemię w tym celu. Na brzegu nie było łodzi, należących do seriby. Chowa się je zazwyczaj wewnątrz ogrodzenia, ażeby nie przepadły.

Pfotenhauer mniemał, że przybycia ich nie zauważono w osadzie, pomylił się jednak, gdyż ledwie wysiadł, zabrzmiało w pobliskich zaroślach:

- Stać, ani kroku dalej! Kto wy?

Spojrzawszy w to miejsce, zobaczył kilka luf, wymierzonych w siebie. Nos jego się podniósł, jakby chciał zasłonić twarz przed kulami.

- Odłóżcie flinty! - odpowiedział. - Nie przychodzimy do was jako wrogowie.

- Skąd przybywacie? - zapytał ktoś, nie pokazując się dalej. - Odpowiadajcie, bo w przeciwnym razie będę musiał wystrzelić!

Głos ukrytego mówcy brzmiał

chrapliwie, jakby wszystkie

dźwięki tworzyły się u niego na tyle podniebienia. „Syn tajemnicy” zajęty był jeszcze w łodzi. Teraz wysiadł ostatni i zawołał w odpowiedzi ku krzakom:

- Możesz wierzyć, że to przyjaciele. Poznaję cię po głosie, el szecharze (Chrapiący). Wyjdź do nas!

- Ten młodzieniec zna moje imię. Obawy nasze są płonne. Możemy pójść - powiedział jakiś mężczyzna z zarośli.

Krzaki się rozdzieliły i ukazał się siwobrody człowiek z flintą w ręku, a za nim trzej biali, lecz bardzo skąpo odziani, jak Murzyni.

- Skąd ty mnie znasz? - zapytał stary, przystępując bliżej.

- Sam to odgadniesz, gdy mi się lepiej przypatrzysz.

- Tak? Nigdy ciebie nie...

Przerwał, spojrzał badawczo na młodzieńca i dodał:

- Może to ty byłeś owym chłopcem, który tak bardzo pragnął poznać Abd el Mota?

- Ja nim jestem.

- Allah! Jesteś rzeczywiście tym chłopcem, który umiał lepiej strzelać ode mnie? Bardzo się zmieniłeś od tego czasu, ale na swoją korzyść. Obawiałem się już, że spotkało cię jakie nieszczęście u Abd el Mota. Pomyliłem się i cieszę się tym.

Witam cię serdecznie!

Podał „Synowi tajemnicy” rękę, a ten uścisnął ją mocno i zapytał:

- Czy pan seriby jest w domu?

- Nie. Pojechał do Jau po proch, a mnie powierzył straż nad miszrą. Wiesz, że darzy mnie zaufaniem.

- Tak, ty jesteś najstarszym askari tej seriby. Czy widziałeś te dwa statki, które przepłynęły tędy niedawno?

- Widzieliśmy je, lecz nie mówiliśmy z ludźmi.

- Czy wiesz, kto znajdował się na nich?

- Nie. Trzymali się tuż przy przeciwnym brzegu, a rzeka w tym miejscu tak jest szeroka, że okręty wprawdzie się widzi, ale ludzi nie.

- To był Abu el Mot.

- Niech go szatan porwie!

Byłbym mu posłał kulę, gdyby bliżej płynął. Kto jest ten obcy i czego tutaj szuka?

To mówiąc, wskazał na Pfotenhauera.

- To mój przyjaciel, dobry jak ojciec - odrzekł sternik. - Chce zabawić tu przez kilka dni i zaczekać na znajomych, którzy go stąd zabiorą.

- Przyjmiemy go chętnie.

Zaprowadź go do seriby do porucznika, dowodzącego pod nieobecność pana. Łódź możecie zostawić tutaj. Ja jej dopilnuję.

„Syn tajemnicy”, jak człowiek, znający drogę, skierował się do miszry i wezwał Pfotenhauera, żeby szedł za nim. Niam_Niam ruszyli także w milczeniu.

Był tam las, dawniej gęsty, lecz wówczas przerzedzony bardzo. Brzeg był dość wysoki i stromy, ale wejście nie sprawiało trudności, gdyż drogę wydeptywały codziennie prowadzone do wodopoju trzody.

Gdy Pfotenhauer wszedł na górę, ujrzał przed sobą seribę, która zajmowała większy obszar niż seriba Abu el Mota i posiadała rzadkość w tych stronach - wieżyczkę zbitą z pni i z desek i otoczoną na górze galeryjką. Był to minaret seriby.

Przed bramą, wiodącą przez solidne ogrodzenie, stał strażnik, który wpuścił przybyszów, nie rzekłszy ani słowa. Teraz ukazały się liczne tokuły osady, między którymi panowało ruchliwe wojownicze życie. Zdawało się, że mieszkańcy przygotowują się do wyprawy wojennej.

Po prawej i lewej stronie

minaretu stały większe chaty i

ku jednej z nich zwrócił „Syn

tajemnicy” swe kroki, nie zważając na ciekawe spojrzenia mieszkańców seriby.

- Po prawej stronie mieszka pan, a po lewej stronie porucznik - objaśnił Pfotenhauerowi. - Ponieważ pierwszego nie ma, musimy udać się do drugiego.

Nie doszli jeszcze do drugiego tokułu, kiedy właściciel jego ukazał się w drzwiach. Spojrzał ze zdziwieniem na idących, a już na widok młodzieńca krzyknął:

- Chłopcze, to ty! Znowu się zjawiłeś! Sądziliśmy już, żeś zgubiony. Witaj nam i powiedz, kogo sprowadzasz! To są Niam_Niam. Czy mam ich zrobić niewolnikami?

Był może jeszcze starszy od „chrapacza”, który stał nad wodą. Uścisnął rękę młodzieńca, który mu odpowiedział:

- To moi bracia, ponieważ mieszkam u nich. Przybywam, żeby ci polecić tego obcego effendiego, który chciałby przez kilka dni być twoim gościem.

Mówiąc to, wskazał na Pfotenhauera. Porucznik podał mu rękę i rzekł:

- Witam cię, kimkolwiek jesteś, ponieważ towarzyszy ci ten chłopiec. Niech zaprowadzi swoich Niam_Niam do naszych Murzynów, a będzie im dobrze. Tobie pokażę pokój, przeznaczony dla tych, którzy nas odwiedzają. Chodź za mną!

Zaprowadził Pfotenhauera do chaty, o której przeznaczeniu można było wnioskować stąd, że wyglądała czyściej i zbudowana była staranniej, chociaż z tego samego materiału. Podłoga była wyścielona skórami, a dokoła biegło wzniesienie do siedzenia i leżenia. Na środku wisiała lampa, a w ścianie znajdowało się nawet kilka otworów okiennych.

- To twój dom - rzekł porucznik. - Rozgość się w nim, a ja ci przyślę służącego, który ci przyniesie wszystkiego, czego

ci będzie potrzeba. Gdy wypoczniesz, przyjdę cię odwiedzić.

Pfotenhauer był zadowolony z przyjęcia. Zamieszkał sam w osobnym domu, a nikt nie pytał go o imię ani o dalsze jego zamiary.

Gdy porucznik wyszedł z tokułu, zabrzmiał na dworze donośny dźwięk deski, w którą uderzano jakby w dzwon, a potem głos obwoływacza:

- Spieszcie na modlitwę!

Nadszedł mogreb, bo słońce niknie na zachodzie. Bóg jest jeden, a Mahomet jest jego Prorokiem. Zaświadczcie, że jest tylko jeden! Allah akbar, Allah hu akbar!

Przystąpiwszy do okna, Pfotenhauer zobaczył obwoływacza na galerii wieżyczki. Na dole klęczeli wierni, zatopieni w modlitwie. Z okna widział Pfotenhauer bramę, którą wszedł do wsi. W chwili, kiedy obwoływacz skończył swe słowa, ukazało się w bramie kilku ludzi, którzy widocznie nie należeli do seriby. Uklękli także, a po modlitwie powstali i poszli do tokułu porucznika.

Byli to żołnierze, ale nie asakerzy seriby, lecz rzeczywiście wojskowi, bo z wyjątkiem jednego, ubrani byli w uniformy wicekróla. Idący na czele był oficerem z odznakami kolargasiego (kapitana). Obok niego szedł mały człowiek, także w uniformie, który składał się z niebieskich spodni, sięgających tylko do kolan i odwiecznego, czerwonego angielskiego fraka wojskowego z potężnymi francuskimi epoletami z wełny.

Głowa była owinięta rodzajem

turbanu z długimi piórami. Frak

rozchodził się szeroko z przodu

i odsłaniał brak kamizelki i

koszuli. W pasie miał ten

człowiek gurt skórzany, za

którym tkwiły nóż, dwa pistolety

i zwieszało się kilka worków,

zawierających różne drobiazgi. W ręku trzymał starą, ciężką strzelbę, niezwykle wielkiego kalibru.

Osobliwy ten żołnierz wszedł z oficerem do tokułu porucznika, a pozostali czterej ustawili się pod drzwiami.

Tyle mógł Pfotenhauer zobaczyć przy niknącym już szybko świetle dziennym. Wreszcie wszedł doń Murzyn, ażeby zapalić lampę i powiedzieć, że jest obiecanym służącym. Następnie oddalił się, a za chwilę wrócił z dzbankiem merissy i kilkoma świeżo upieczonymi plackami chleba.

Wkrótce potem zjawił się „Syn tajemnicy”, aby się zapytać Pfotenhauera, jak mu się podoba mieszkanie.

- Całkiem dobrze - odparł. - A gdzież ty mieszkasz?

- W tokule „chrapacza”, który ucieszy się bardzo, gdy mnie zobaczy u siebie.

- Zdumiałem się bardzo, słysząc, że się znacie. Czy ty byłeś kiedyś już tutaj?

- Słyszałeś właśnie.

- Jak długo?

- Cztery miesiące.

- Kiedy?

- Przed czterema laty.

- Co tu robiłeś?

- Panie, to tajemnica.

- Tak? Podobno chodziło o Abd el Mota. Znałeś zatem już przedtem jego i Abu el Mota?

- Tak, effendi.

- I ani słowa mi nie powiedziałeś?

- Nie gniewaj się na mnie! To sprawa, o której nie mówię.

- Nie zamierzam wdzierać się w twoje tajemnice, ale powiedz mi tylko, czy byłeś tu wówczas sam, czy w towarzystwie?

- I o tym najchętniej milczę.

- Dobrze! Czy widziałeś obcych, którzy przed chwilą przybyli?

- Tak. Byłem przy tym, gdy porucznik z nimi rozmawiał.

Oficer przyjechał dahabią

(większym statkiem nilowym) w pobliże seriby i pytał się, czy pod miszrą może zarzucić kotwicę.

- Skąd przybywa?

- Płynie w górę rzeki. Pytał, czy porucznik nie widział Abu el Mota pod seribą.

- A nie spytałeś, czy ten oficer nie ma na pokładzie podróżnych?

- Nie. Mówił z dowódcą, a nie ze mną.

- Przecież możliwe, że na dahabii znajduje się brat mego towarzysza. Pójdę do tego kapitana i zapytam.

- Nie ma go już. Odszedł z żołnierzami, aby sprowadzić statek.

- To zaczekam, dopóki nie wróci.

- To niepotrzebne, bo jego towarzysz w ubraniu babrala (papugi) został tutaj. Czy ci go przysłać?

- Przyprowadź go!

„Syn tajemnicy” oddalił się, a wkrótce potem wszedł przybysz w czerwonym fraku. Twarz miał pełną blizn po ospie, a może także z powodu tej choroby wąsy jego składały się tylko z kilku włosów, tak twardych, że sterczały mu na oba boki jak szczecina. Ukłonił się sposobem wschodnim i rzekł:

- Słyszę, że jesteś effendim i chcesz ze mną mówić. Co masz mi powiedzieć?

- Chciałem zapytać, skąd przybywa dahabia, na której przyjechałeś.

- Z Faszody.

- Aha! Czy od samej Faszody znajdowałeś się na tym statku?

- Tak.

- Jacy na nim są podróżni?

- Sami żołnierze.

- A cywilnych nie ma wcale?

- Kilku.

- Kim są ci ludzie?

- Przede wszystkim ja.

- Ty nie jesteś żołnierzem?

- Nie.

- A nosisz uniform!

- Bo mi się tak podoba, a zresztą podróż moja jest wojownicza.

- Jak się nazywasz?

- Nie potrafiłbyś wymówić mego właściwego nazwiska. Zazwyczaj wołają mnie Abu el hadaszt szarin, „Ojciec jedenastu włosów”. Ze mną jest mój towarzysz, zwany Abu dihk, czyli „Ojciec śmiechu”.

- A kto więcej?

- Jest jeszcze jeden, wielki uczony, którego jestem przyjacielem i adiutantem.

- Jak się nazywa?

- Abu `l arba ijun, „Ojciec czworga oczu”.

- Czworga oczu? Nosi okulary?

- Tak.

- Dokąd dąży?

- Do Niam_Niam, ale przedtem do seriby, należącej do Abu el Mota.

Dotąd Pfotenhauer siedział na miejscu, teraz zerwał się i zawołał:

- To zapewne jest Europejczyk i nazywa się Szwarc?

- Tak jest rzeczywiście. Czy go znasz?

- Nie, ale znam jego brata, który wyjechał naprzeciw niego. A zatem on przypłynął tu na dahabii?

- Tak. Zejdę teraz na miszrę, by go przyjąć.

- Ja pójdę z tobą, bo chcę go także powitać.

- Owszem, chodź! Towarzystwo twoje będzie mi miłe.

Nie zatrzymani przez straże opuścili tokuł i seribę i poszli ku rzece, gdzie stał „chrapacz” ze swoimi ludźmi. Tu wsiedli do łodzi, która przywiozła Pfotenhauera.

- Jesteś więc jego przyjacielem i adiutantem! Od kiedyż to? - zapytał Pfotenhauer „Ojca jedenastu włosów”.

- Od Faszody. Poznaliśmy się na pustyni, gdzie zabiliśmy dwa lwy i zwyciężyliśmy Homrów,

którzy chcieli na nas napaść. On jest bardzo uczony, a przy tym dzielny.

- Wiem o tym.

- I nic nie czyni beze mnie! - dodał mały z powagą.

- Tak! Panuje więc między wami poufałość?

- Jak między braćmi! To jest zresztą zupełnie zrozumiałe, bo ja także jestem uczonym.

- Ty?

- Wątpisz o tym?

- Owszem, wierzę, ponieważ się nie przekonałem, żeby było przeciwnie.

- O tym się też nikt nigdy nie przekona. W łacinie na przykład pójdę z każdym w zawody.

- W łacinie? Skąd przyszedł ci do głowy ten wyraz?

- Wyraz? Ja mówię po łacinie.

- Nie może być! Gdzie się nauczyłeś?

- U słynnego Mateusza Wagnera, z którym objechałem cały Sudan. To był mój rodak.

- Rodak? O ile wiem, Wagner był Węgrem z eisensztackiego komitatu!

- Ja także pochodzę z Węgier z

Nagy Mihaly koło Ungwar. Doktor Szwarc jest bardzo szczęśliwy, że w tych odległych stronach może ze mną rozmawiać.

- Tak? Ale jeśli pan pochodzi z Węgier, to nazwiska „Ojciec jedenastu włosów” nie wyniósł pan chyba z ojczyzny.

- Rzeczywiście. Nazywam się

Uszkar Istwan. A pan jak?

- Pfotenhauer. Muszę się panu przyznać, że wymowa pańska razi mnie trochę. Jeśli i łacina pańska jest taka sama, to mógłbyś pan za pieniądze przed ludźmi ją wymawiać.

- Istotnie mógłbym. Zawsze byłem znakomitym filologiem i pomologiem.

- Do stu piorunów! To jest pańska łacina? Cóż to jest filologia?

- Nauka o drzewach, jabłkach i gruszkach.

- Aha! A pomologia?

- Wiedza o nauce mądrości.

- A toś się pan wybrał! To właśnie jest przeciwnie.

- W takim razie popełniłem zamianę naukową. Tyle nauk przyswoiłem sobie, że gdy jedna chce wyjść z głowy, zatrzymuje się, a zamiast niej wychodzi inna.

- Tak się dzieje z człowiekiem, który jest uczonym, a nie miał czasu uczęszczać na akademię!

- O, ja znam akademię i apopleksję!

- Rzeczywiście? W takim razie pochłonął pan wszelkie mądrości. A cóż pan rozumie przez apopleksję?

- To wyższa szkoła, uniwersytet.

- Ach tak! A akademia?

- Udar krwi do głowy, który paraliżuje zwykle lewą rękę, albo prawą nogę.

- Do wszystkich piorunów!

Znowu przekręciłeś pan całą sprawę. Akademia to wyższa szkoła, a apopleksja to udar.

- To była zamiana przypadkowa, co może się każdemu przydarzyć.

- Panu widocznie ciągle się to zdarza! A przy tym jesteś pan przyjacielem i adiutantem doktora Szwarca? Wyrażę mu swoją radość z powodu nabytku, ale nie zazdroszczę!

Roześmiał się serdecznie i głośno. „Ojciec jedenastu włosów” natomiast obraził się i zapytał surowo:

- Czy to o mnie mowa?

- Oczywiście!

- Wypraszam to sobie z całym naciskiem. Dotąd zawsze i wszędzie mnie poważano i nigdy nie następowano na mój honor. Jeżeli mnie pan nie przeprosi, to wyzwę pana na pistolety, albo na szable!

Pfotenhauer roześmiał się jeszcze głośniej i odpowiedział:

- A panu co się stało? Daj pan pokój pojedynkowi! Ja wcale nie

mam ochoty kaleczyć prochem i ołowiem pańskiej wiedzy i łaciny. Jeśli pan się czujesz obrażony, to nie moja w tym wina. Jako ornitolog zdejmuję skóry tylko z ptaków, nie z ludzi!

- Pan jest tylko ornitologiem

- odrzekł Słowak z większym jeszcze gniewem, niż poprzednio - a ja jestem większym uczonym, niż pan. Ja studiowałem ornitologię i orografię.

- A wiesz pan, co te słowa znaczą?

- Z pewnością lepiej od pana!

Jeśli pan nie znasz nauk tych, to wyjaśnię je panu w tej chwili!

- Cóż to jest ornitologia?

- Opisywanie gór, na przykład

Karpat lub Karkonoszy.

- A orografia?

- Nauka o ptakach.

- Znowu pan pomieszałeś dwie różne rzeczy! Przestań mi pan wyjaśniać, bo zaczynam już zapominać to, co sam umiem, i obawiam się, że zgłupieję!

Na to Słowak wyskoczył na brzeg i zawołał z największą złością:

- Pan już zupełnie zgłupiałeś!

Ubolewam nad pańskim bankructwem umysłowym. Bądź pan zdrów raz na zawsze! Dobranoc! Polecam się leletak za' ide. Allah jizallimak!

Pfotenhauer pomyślał sobie, że to oryginał, żałował, że nie był dlań wyrozumiałym, lecz prawie grubiańskim i krzyknął za nim, żeby się wrócił. Ale to nie odniosło żadnego skutku. Chciał już pobiec za nim, gdy wtem poniżej miszry zobaczył światło na wodzie. Przypuszczając, że to dahabia zatrzymał się w łodzi.

Światło zbliżało się coraz bardziej. Na pokładzie płonęło ognisko i oświetlało żagle.

Statek, pędzony wiatrem, posuwał

się w górę rzeki, minął miszrę,

spuścił żagle i zawrócił z

biegiem wody ku brzegowi, gdzie

zarzucił kotwicę. „Chrapacz” i

jego ludzie, chwyciwszy podane

sobie z pokładu liny,

przytwierdzili statek do lądu. Gdy pomost dotknął brzegu, Pfotenhauer zbliżył się i zawołał:

- Halo! Czy doktor Szwarc jest na pokładzie?

- Tak - zabrzmiała odpowiedź.

- Ktoś z naszych w seribie Madundze? A to niespodzianka!

- Ktoś z naszych i pragnie pana powitać!

- Zaraz będę przy panu!

Pfotenhauer zobaczył wysoką i szeroką postać przechodzącą pomostem. Otworzył ramiona, objął nimi Szwarca, pocałował go i powiedział:

- Witam i pozdrawiam serdecznie! Nieznany jestem panu, przeto nie wypada mi przyjmować pana tak serdecznie, ale ten pocałunek nie pochodzi ode mnie, lecz od pańskiego brata.

- Od brata? Od Józefa? Zna go pan?

- Chyba znam. Jestem jego towarzyszem. Nie spotkał pan w Faszodzie posłańca?

- Owszem był, list mi doręczył.

- To ja jestem Pfotenhauer, ptasznik, o którym zapewne wspomniał brat w liście.

- Rzeczywiście. Ale co pan tu robi? Spodziewałem się pana u Niam_Niam. A gdzie jest mój brat?

- Był niespokojny o pana, dlatego wyjechaliśmy naprzeciw pana, ażeby się spotkać z panem rychlej, niż było to umówione.

- To podobne do niego. Ale czemuż go nie widzę tutaj?

- Bo jeszcze nie przybył. Ja pojechałem przodem.

- Dlaczego się zatrzymał i gdzie?

- O tym później. Powiedz pan najpierw, czy przenocuje pan w seribie, czy tu na statku. Przeznaczono mi na mieszkanie ładny tokuł, w którym będzie dość miejsca dla nas obydwu.

- Dziękuję panu. Wolę zostać na statku. Mam wspaniałą kajutę, której żaden tokuł nie zastąpi.

Zapraszam pana do siebie i spodziewam się, że pan mi nie odmówi.

- Jeśli to panu na rękę, to się zgadzam.

- To chodź pan na statek!

Zaprowadził go na tylny pokład, gdzie czarny służący otworzył przed nimi drzwi.

Szwarc wiedział z listu, że Pfotenhauer jest oryginałem, ale mężnym i użytecznym towarzyszem, dlatego był ciekaw, jak ten człowiek wygląda.

Kajuta składała się z kilku, z przepychem prawie urządzonych pokoi. Lampa spiżowa, zwieszająca się z sufitu, oświetlała poduszki, wysokie lustro, błyszczące przedmioty na małych stołach i ścianach.

- A to co do diabła! - zawołał przybysz zdumiony. - Pan jeździ w damskim buduarze tak dla przyjemności? W Sudanie po górnym Nilu? Czy stał się pan milionerem?

- Nie - roześmiał się Szwarc, przypatrując się skrycie gościowi. - Te wspaniałości nie są moje, lecz wicekróla Egiptu. To dahabia rządowa.

- Także nieźle! Jak się pan dostał na statek rządowy? Czy płynie nim basza o trzech buńczukach, który zabrał pana ze sobą?

- Nie. Dahabię oddano do mego rozporządzenia. Obecnie jestem jej panem, a załoga musi mnie słuchać.

Pfotenhauer potrząsnął głową i poruszył nosem na prawo i lewo, jakby się chciał dokładniej przypatrzyć tym wspaniałościom.

- Panu naprawdę sprzyja szczęście - rzekł. - Nam, molom książkowym, nieczęsto jest tak dobrze, jak teraz panu.

Ma pan istotnie słuszność. Ale teraz proszę usiąść i coś przekąsić.

Klasnął w dłonie, a na ten

znak wszedł Murzyn i przyniósł

dwa cybuchy, a za nim drugi

czarny podał gościowi kawę w srebrnym findżanie (filiżance). Wysłuchawszy dalszych rozkazów, obydwaj wyszli.

- Doznaję wrażenia - rzekł

Pfotenhauer, popijając na przemian kawę i paląc fajkę - jakbym przeżywał wieczór z tysiąca i jedenj nocy. U nas była zawsze tylko merissa i twarde placki.

- Czy jadł pan już wieczorem?

- Nie jeszcze.

- To spożyje pan ze mną wieczerzę.

- Powiedz mi pan, w jaki sposób doszedł pan do dahabii? Ile płaci pan dziennie, czy tygodniowo?

- Ani piastra!

Gość zrobił minę wielkiego zdziwienia, a koniec nosa podniósł mu się tak, jakby chciał spytać Szwarca, czy ten istotnie powiedział prawdę.

- Nic pan nie płaci? Kto by w to uwierzył?

- Pan musi uwierzyć - rzekł

Szwarc z uśmiechem.

- To prawdziwa sztuka!

- Ta sztuka polegała na szczęśliwym leczeniu. Byłem u Alego_effendi Abu Hamsaj mija, mudira Faszody, któremu powiedziałem, że jestem po trosze lekarzem. Jego mały syn połknął przez nieostrożność drobną zabawkę z kości słoniowej, która utkwiła w przełyku. Dziecko już się prawie dusiło, kiedy mnie przywołano. Szczęściem udało mi się wyjąć dziecku z gardła ten przedmiot. Radość ojca była niezmierna. Gotów był spełnić każde moje życzenie, nie przechodzące granic możliwości. Nadto pragnął gorąco dostać w swe ręce Abu el Mota.

- Abu el Mota? - zapytał

Pfotenhauer zdziwiony, że słyszy to nazwisko.

- Tak się nazywa człowiek, którego pan jeszcze nie zna, z którym jednak będzie pan miał do

czynienia, jeśli pan ze mną zostanie.

- Tak! Pan go zna?

- Niestety! To najbardziej osławiony łapacz niewolników nad górnym Nilem, a zarazem rozbójnik na pustyni. Niedaleko od Faszody napadł na mnie, by mnie ograbić i zabić.

- Ale mu się to nie udało?

- Jak pan widzi - uśmiechnął się Szwarc. - Siedzę przecież żywy przed panem.

- Pan udaremnił jego plan?

- Pochwyciłem jego pomocników i zaprowadziłem do Faszody, gdzie wymierzono im sprawiedliwość. Ale jemu udało się umknąć.

- To wielka szkoda! Gdybyś go pan pochwycił, na zawsze przestałby wykonywać swoje rzemiosło.

- Zapewne! Zapłaciłby za to głową. Podsłuchałem go, kiedy siedział wśród swoich. Zgadnij pan, z czym się zdradził?

- Ciekaw jestem bardzo!

- Oto już dawno uplanował zbójecką wyprawę do Niam_Niam i dowiedział się od posłańca, że znajdują się u nich dwaj przyrodnicy. Poprzysiągł ich zamordować.

- O, do diabła! Czyżby myślał o mnie i o pańskim bracie?

- Tak. Z początku nie dowierzałem, bo sądziłem, że mój brat sam tam przebywa, lecz, gdy przeczytałem w jego liście, że znalazł towarzysza, nabrałem już pewności, że to o was mówiono. Postanowiłem oczywiście wobec tego rychło wyruszyć, ażeby uprzedzić Abu el Mota. Mudir, któremu przedstawiłem tę sprawę, przyrzekł mi pomoc. Chciał mi dać pewną liczbę żołnierzy, a ja miałem mu za to przysłać Abu el Mota, jeślibym go dostał w ręce.

Następnego dnia wydarzył się ten

wypadek z chłopcem, a mudir z

wdzięczności przekroczył granice

swego przyrzeczenia. Wkrótce

potem przybyła z Chartumu ta

dahabia, a on oddał mi ją do rozporządzenia. Liczbę obiecanych żołnierzy podniósł do stu pięćdziesięciu i kazał im jechać ze mną pod dowództwem kapitana. Tych ludzi widział pan zapewne?

- Pokład roił się od nich. Pan więc chce pochwycić Abu el Mota? To bardzo zajmująca sprawa!

- Ale nie pozbawiona niebezpieczeństw. Chcąc użyć statku, musiałem zatrzymać się dłużej o cały dzień, a na tym skorzystał Abu el Mot. Tylko dzięki największym wysiłkom zdołaliśmy odrobić to spóźnienie. Wiatr był pomyślny, wynajęliśmy Szilluków i Nuerów, którzy mieli ciągnąć dahabię, a mimo to, kiedyśmy dopłynęli do Diakinu, Abu el Mot odjechał stamtąd jeszcze przed dwoma dniami. Opowiadano tam, że zwerbował trzystu Nuerów, niewątpliwie na wyprawę do Niam_Niam.

- Czy wiecie, jak daleko jest od was?

- Nie. Jeśli lądem idę za tropem, to poznam łatwo, jak daleko jest ścigany, ale na wodzie nie ma takich znaków. Płynęliśmy bardzo szybko, o ile pozwalały na to brzegi, pracowaliśmy za pomocą lin, a żerdzie do popychania były przez cały czas czynne. Statek nasz jest doskonały, dlatego spodziewam się, że jesteśmy blisko nieprzyjaciela.

Pfotenhauer kiwnął głową, nieokreślony uśmiech zaigrał mu na ustach, a nos zaczął mu się pochylać w tę i tamtą stronę, jakby miał coś do powiedzenia.

- Gdzie ten chłopiec, któregośmy wam posłali? - spytał wreszcie gość.

- Na statku. Ten „Syn wierności” to wprawdzie młody, ale bardzo przydatny człowiek. Bez niego bylibyśmy jeszcze daleko, bo zna wodę nilową tak dokładnie, jak ja swoją kieszeń.

- Ponieważ z przyjacielem swoim Abd es Sirrem odbywał jazdy, których celu nikt nie zna.

- Kim jest ten Abd es Sirr,

„Syn tajemnicy”?

- Usłyszy pan jeszcze o tym.

Powiedz mi pan przedtem, kim jest ten hajduk, który nazywa siebie pańskim przyjacielem i adiutantem?

- Przyjacielem i adiutantem?

Kogo pan ma na myśli?

- Tego czerwonego indyka, który się puszy, jakby mądrość jadał łyżką.

- Aha! Słowak, „Ojciec jedenastu włosów”.

- Właśnie.

- Doskonały z niego towarzysz!

- Rzeczywiście?

- Wierny, ofiarny, rozumny i bardzo odważny. Zabił ze mną dwa lwy.

- Już mi to sam powiedział.

Ciekaw jestem, jak się to stało. Powiadacie, że jest rozumny? Ja bym go za takiego nie uważał.

- Dlaczego?

- Bo nie podobna mi się wyznać w jego paplaninie. Chwali się, że zna łacinę, a plecie bzdury, od których kiszki się przewracają.

- I z tej strony już go pan poznał! Rzeczywiście uroił sobie, że jest uczonym. Mam tu jeszcze jego przyjaciela Hadżi Alego, zwanego także „Ojcem śmiechu”. Ten znowu twierdzi, że zna wszystkie kraje i ludy, miasta i wsie całego świata. Trzeba im jednak na to pozwolić, bo poza tym są to najlepsi ludzie.

- To szkoda, bo ja się uniosłem i pokłóciłem z nim porządnie!

- Oj!

- Tak. Byłem dlań prawie grubiański, a on uciekł ze złości. Postanowiłem go za to przeprosić.

- To niepotrzebne. Jeśli pan będzie dlań uprzejmy, to zapomni

o tym wkrótce. Ja mu nie zabraniam do siebie mówić, a ilekroć zabraknie mi cierpliwości, myślę sobie, że ja także mam słabe strony, że nie zawsze postępowałem rozumnie.

- To samo ja o sobie powiedzieć mogę - wtrącił z żalem Pfotenhauer.

Szwarcowi wydało się, że to był jakiś szczególnie ważny wypadek, dlatego zapytał:

- Co się panu stało?

- To smutna historia! Zwykle kryję się z tym przed ludźmi, ale wobec przyjaciół można być szczerym. Oto kiedy byłem w czwartej klasie, miałem profesora historii naturalnej, który czuł do mnie urazę za to, że pytałem go zawsze o rzeczy, na które nawet uczony nie może dać odpowiedzi. Czekał więc tylko na sposobność, żeby mi za to dokuczyć. Udało mu się to podczas dorocznego egzaminu. Zgadnij pan, o co mnie zapytał, gdy przyszła moja kolej!

- Nie mogę zgadnąć!

- Proszę sobie wyobrazić, że chciał się ode mnie dowiedzieć, dlaczego ptaki mają pióra.

Pfotenhauer opowiadał to błahe zdarzenie z taką powagą, że Szwarc nie wiedział, czy ubolewać nad jego losem, czy się śmiać. Uznał jednak za swą powinność zapytać:

- Cóż pan odpowiedział?

- Najpierw nic.

- Ja bym na pańskim miejscu zrobił to samo.

- Prawda? Ja zmieszałem się, otworzyłem usta, ażeby złapać dobrą myśl, a następnie...

Tu mu przerwał „Ojciec jedenastu włosów”, który wszedł do kajuty zapukawszy przedtem do drzwi. Nie spojrzawszy nawet na Pfotenhauera, zwrócił się do Szwarca z doniesieniem:

- Porucznik z tutejszej seriby chce przyjść.

- Aha! Czy jest już?

- Idzie dopiero za mną.

- Byłeś na górze?

- Poszedłem na górę, bo na dole siedziała niegrzeczna osoba.

Przy tym rzucił na Pfotenhauera zabójcze spojrzenie.

- I porucznik rozmawiał z tobą o mnie?

- Chciał wiedzieć, czy pan będzie mieszkał na statku, czy w seribie, i zaprosić pana na wieczerzę. Przysłał mnie tu, żebym oznajmił, że niebawem się zjawi.

- Gdy przyjdzie, otworzysz mu drzwi.

- Z największą przyjemnością.

Skłonił się i skierował się ku drzwiom, ale przedtem odwrócił się raz jeszcze i rzekł do Szwarca:

- Pan poznał wszystkie moje zdolności. Proszę dać świadectwo prawdzie.

- Jakiej prawdzie?

- Dotyczącej łaciny.

- Dla siebie umiesz jej aż nadto.

- Dziękuję serdecznie.

Spojrzał na Pfotenhauera z dumą, skręcił śmiało ku drzwiom i przeszedł obok swego wroga tak blisko, że omal nie nadepnął mu na nogi. Zaledwie zamknął drzwi za sobą, otworzył je na nowo i zawołał:

- Idzie porucznik, komendant seriby!

Rozdział XII

Nowi sprzymierzeńcy

Stary zastępca wodza i właściciela seriby wszedł wśród głębokich ukłonów. Usłyszał od swoich ludzi, że statek jest dahabią wicekróla, uważając więc człowieka, który nią przyjechał, za wysokiego urzędnika, postanowił złożyć mu swe uszanowanie.

Sprowadził go tam jeszcze inny

cel, o którym nie mógł

wspominać. Handel niewolnikami był surowo zakazany, a przecież jego seriba była założona w celu chwytania niewolników. Mudir z Faszody wiedział o tym, musiał zatem wiedzieć to także effendi, który przybył na rządowej dahabii. Jaki cel mógł mieć jego przyjazd.

Czy chciał zwiedzić seribę, czy szukać w niej niewolników? Na szczęście nie było ich wtedy w seribie. Może przywiózł nowe rozkazy, zarządzenia?

Cokolwiek bądź go sprowadziło, rozsądek nakazywał porucznikowi pójść doń z poddańczym uszanowaniem, zapytać go o rozkazy, a przy tym poznać chytrze jego właściwe zamiary.

Szwarc był jednak na tyle rozumny i doświadczony, żeby mu się nie dać wybadać. Kazał mu podać kawę i fajkę, poprosił, żeby usiadł, i unikał rozmowy o seribie i handlu niewolnikami. Powiedział, że zabawi tu do jutra, że będzie spał na okręcie i że Pfotenhauer nie wróci na noc do seriby.

Porucznik oddalił się po pół godzinie z tym, z czym przyszedł, a nawet zaniepokoił się nieco zbyt urzędowym zachowaniem Szwarca. Wysłał natychmiast jednego z ludzi do Jau po pana seriby, chociaż ten już był w drodze i miał przybyć nazajutrz w południe.

- Ten się najadł strachu - rzekł Szwarc, gdy porucznik wyszedł.

- Dlaczego? - spytał

Pfotenhauer.

- Ponieważ uważa mnie za urzędową figurę. Pozwoliłem moim żołnierzom wyjść na ląd i zwiedzić seribę, a oni tam opowiedzą, że wyjechaliśmy, żeby pochwycić Abu el Mota. To powiększy jego obawę, bo pomyśli, że żywię podobne zamiary względem jego seriby.

- Może się pan myli w tym względzie. Ci ludzie nienawidzą

Abu el Mota. On też nie może się pokazać w pobliżu tej seriby.

- To byłoby mi bardzo na rękę, bo może udałoby mi się pozyskać ich dla wyprawy. Mając stu pięćdziesięciu żołnierzy, nie potrzebuję się obawiać trzystu Nuerów, ale załoga jego seriby liczy podobno pięciuset ludzi. Przeciwko ośmiuset bylibyśmy za słabi w otwartej walce. Muszę się zdać na mój podstęp i na strzelby. Gdybym tu mógł dostać posiłki, byłbym z tego bardzo zadowolony.

- Ależ teraz nie ma pan powodu zaczepiać Abu el Mota - rzekł Pfotenhauer, który wciąż jeszcze wstrzymywał się z wiadomościami.

- Jak to?

- Ponieważ wybrał się pan właściwie w tym celu, żeby ocalić mnie i brata, a to teraz niepotrzebne.

- Nawet gdyby to odpadło, miałbym obowiązek dotrzymać słowa, danego mudirowi. Zresztą brata mego jeszcze nie ma. Nie powiedział mi pan, gdzie się znajduje i dlaczego nie przybył z panem. W każdym razie postaram się pochwycić Abu el Mota, żeby go ukarać za to, że napadł na mnie. Nie mogę co prawda przewidzieć wyniku, nie wymagam też od pana, żeby pan przyłączył się do mnie. Pan może zostać tutaj i zaczekać na wynik.

- Tak! Zostać i czekać, kiedy pan będzie się narażał na niebezpieczeństwo. Nie, ja pójdę z panem i będę bił, aż iskry będą leciały, zwłaszcza wobec pewności, że sprawa nie jest taka trudna, jak się panu wydaje. Uważam to nawet za bardzo łatwe, bo jego seriba jest pusta, a załoga, którą zostawił, zbuntowała się, spaliła wszystko i odeszła.

Szwarc spojrzał na Pfotenhauera, nie mówiąc ani słowa. To, co usłyszał, musiał uważać za niemożliwe.

- Tak - śmiał się Pfotenhauer

- teraz wytrzeszcza pan na mnie oczy i otwiera usta, jak ja wówczas, kiedy mnie zapytano, dlaczego ptaki mają pióra!

- Bo myli się pan zapewne.

- Byłem tam wczoraj i widziałem dymiące zgliszcza.

- Rzeczywiście?

- Brat pański także tam był i widział to samo.

- Co? W jaskini lwa, który na was obu godził?

- Lwa nie było. Spotkałem się z nim dzisiaj w drodze.

- Widział go pan?

- Jego i oba statki. Stał na sandale obok steru, a przy nim dowódca Nuerów.

- Kiedy to było i jak daleko stąd?

- W godzinę potem przybyliśmy tutaj, sądzę więc, że pan na dahabii zapłynąłby tam w cztery godziny.

- A więc zbliżyliśmy się tak bardzo? Jeśli na noc przybije do lądu, to doścignę go jutro wieczorem.

- To bardzo być może.

Skończyła mu się żywność, musi więc polować i łowić ryby, jeśli Nuerowie i jego ludzie nie mają cierpieć głodu. To opóźnia drogę.

- Więc pan zapewnia, że on nie ma żywności?

- Powiedział mi to łowca słoni.

- Kto to jest?

- Teraz widzę, że muszę już wyjawić wszystko. Przedtem chciałem pana poznać i przekonać się, czy pan rzeczywiście jest taki, jak pana brat opisywał.

Można sobie wyobrazić, z jakim zajęciem słuchał Szwarc opowiadania Pfotenhauera. Przy końcu zerwał się ze swego miejsca, zaczął w rozdrażnieniu chodzić po kajucie i zawołał:

- Kto mógł się spodziewać czegoś podobnego! Seriba w zgliszczach, mieszkańcy zbuntowani, a mój brat w drodze do Ombuli. To zbyt zuchwałe z

jego strony. Powinien tego zaniechać!

- Pozwolić, żeby biednych

Belandów wymordowano, albo powleczono do niewoli?

- Ma pan słuszność! Ja na jego miejscu postąpiłbym tak samo. Gdzie ci dwaj Murzyni Lobo i Tolo?

- Jeszcze w łodzi. Nie można ich było zabrać do seriby, gdyż wprzód chciałem się dowiedzieć, czy mi się tam spodoba. Kazałem „Synowi tajemnicy” zajrzeć do nich. Zostawiłem Tola w łodzi, jak spał, a Loba czuwającego obok niego w milczeniu.

Muszę ich sprowadzić tutaj.

Wyszedł, ażeby wydać rozkazy,

i zobaczył przy tym „Syna tajemnicy” i „Syna wierności”. Pierwszy z nich szedł z seriby, żeby przywitać się z przyjacielem. Szwarc zabrał ich obu z sobą do kajuty na naradę, która trwała prawie do północy. Potem położono się spać. Przed wschodem słońca wstali Szwarc i Pfotenhauer, zbudzeni głośną modlitwą wiernych. Postanowili wkrótce udać się do seriby, aby nakłonić komendanta do dodania im oddziału ludzi.

Słowak starał się zawsze nie odstępować ani na krok od Szwarca. Z niechęcią patrzył na czarnych, którzy mu usługiwali. Rano wszedł do kajuty i, nie rzuciwszy okiem na Pfotenhauera, oznajmił:

- Gość z seriby chce mówić z panem doktorem.

- Kto to jest? - zapytał

Szwarc.

- Hazab Murat, pan seriby.

Wrócił, gdy było jeszcze ciemno.

- I czekał aż do teraz?

- Bo chciał rozmówić się z wielmożnym effendim.

- Wpuść go i postaraj się o kawę i fajki!

Hazab Murat, zażywny Egipcjanin, wyglądał raczej na poczciwego handlarza dywanami, aniżeli na łowcę niewolników.

Skłonił się prawie do ziemi i stanął w milczeniu. Szwarc dał mu znak, żeby usiadł. Potem podano kawę i fajki. Gdy obaj wypróżnili filiżanki i włożyli w usta piankowe fajki, Szwarc rozpoczął:

- Dowiaduję się, że jesteś władcą Madungi i przychodzisz do mnie w jakiejś sprawie. Słucham słów twoich.

Władca, którego posłaniec porucznika spotkał dość wcześnie, namyślał się, co począć wobec tej niewiele obiecującej przemowy i odrzekł:

- Powróciwszy w nocy z podróży, dowiedziałem się o twej obecności. Udałem się natychmiast na dahabię, ażeby ci wyrazić mój szacunek.

- Nie należy mi się to, ponieważ ty jesteś starszy ode mnie.

- Wysłannik rządu jest starszy od najsędziwszego starca.

- Nie jestem tym, za kogo mnie uważasz.

Po twarzy Egipcjanina przemknął pokornie przebiegły uśmiech. W spojrzeniu jego, które rzucił po otoczeniu, przebijała się wyraźnie myśl:

Nie zwiedziesz mnie. Wiem dobrze, kogo mam przed sobą. Po dłuższej chwili odpowiedział:

- Tylko Allah może otworzyć usta człowieka, a ja szanuję twoje milczenie. Jak długo zabawisz pod moją miszrą?

- Dopóki nie rozmówię się z tobą. Czy handlujesz jeszcze niewolnikami?

- Effendi! - wykrztusił Hazab z przerażeniem. - Prawo zabrania tego handlu od pewnego czasu, a ja jestem najposłuszniejszym poddanym władzy.

- Czy możesz tego dowieść?

- Żądaj dowodów, a jeśli to w mojej mocy, dam je!

- Powiedz mi szczerze: czy Abu el Mot urządza jeszcze gazuy?

- Czyni to i łowi niewolników.

Niech go Allah potępi!

- Mówisz prawdę. Teraz znów przedsięwziął gazuę, a ja wybrałem się, by go na tym pochwycić. Cóż ty na to?

Twarz Hazaba Murata zajaśniała radością, gdy usłyszał potwierdzenie tego, co mu powiedział porucznik. Abu el Mot był jego największym współzawodnikiem, a zarazem osobistym nieprzyjacielem, życzył mu więc jak najgorzej. Jeśliby Abu el Motowi odebrano możność uprawiania rzemiosła, seriba Madunga zakwitłaby w dwójnasób.

- Niech się z nim to stanie, na co zasłużył! - rzekł z powagą.

- To jest dowodem, że nienawidzisz handlu niewolnikami. Pragnę uwolnić twoją seribę od tego zbója, ale nie wiem, czy mi się to uda. Za późno się dowiedziałem, że Abu el Mot zaciągnął nowych ludzi i obawiam się, że moje wojsko, niezbyt liczne, nie zdoła uczynić tego człowieka nieszkodliwym.

Hazab Murat wpadł w zachwyt, usłyszawszy te słowa. Nie zawahał się też ani na chwilę z odpowiedzią, której się Szwarc spodziewał.

- Panie, obowiązkiem poddanego jest pomagać władzy w wykonaniu sprawiedliwości. Czy mogę ci służyć moimi ludźmi?

- Chętnie przyjmuję twoją gotowość. Ile żądasz za tę przysługę?

- Nic. Rękę bym sobie odciął, gdybym wziął choć piastra! Proszę tylko o to, żebym mógł z tobą wyruszyć. Moi ludzie przyzwyczajeni są do mnie, ale ja będę pod twoim dowództwem i ściśle wykonam twoje rozkazy.

- Wyruszysz ze mną pod moimi rozkazami. Ile głów zbierzesz?

- Nie mogę seriby ogołocić zupełnie, ale wybiorę najlepszych wojowników, a będzie ich około trzystu. Będą dobrze

uzbrojeni i zaopatrzeni w żywność.

- Trzystu? Ta ilość zapewniłaby mi zwycięstwo. Niestety mogę zabrać tylko tylu, ilu pomieści mój statek.

- Nie ruszysz więc na wyprawę lądem?

- Przynajmniej stąd nie, bo w takim razie dostalibyśmy się do seriby Abu el Mota dopiero za trzy dni, a ja muszę tam być prędzej. A może są gdzieś blisko jakieś statki?

- Są, effendi.

- Gdzie, u kogo?

Pytanie to zaniepokoiło Egipcjanina. Trwało dobrą chwilę, zanim oświadczył:

- Effendi, dałem słowo, że tego nie zdradzę. Kto ma tu statek, ten go ukrywa, jeśli sam nie potrzebuje. Są tu zatoki z wejściem, zakrytym przez trzcinę i szuwary. W takich miejscach chowa się statki, jeśli nie potrzeba ich przez dłuższy czas.

- Mówisz nie o statku, lecz statkach. Czy możesz mi dostarczyć kilku?

- Mogę sprowadzić dwa nokery na trzystu wojowników.

- A kiedy najpóźniej tu będą?

- Jeśli się pospieszę, to w południe odpłyniemy z pełnymi statkami.

- To dobrze! Zaczekam do tego czasu, ale potem natychmiast popłynę.

Hazab Murat wyszedł szybko, radując się w duchu z wyniku porannych odwiedzin u człowieka, którego przybycie tak go zaniepokoiło.

Równie ucieszony był Szwarc, bo nie spodziewał się, że otrzyma tak znaczne posiłki. Udał się do kajuty kapitana i zawiadomił go o swym postanowieniu. Żołnierzy było na dahabii tylko tylu, ilu potrzeba było do pilnowania statku. Reszta poszła już do seriby, gdzie poprzedniego dnia porobiła znajomości.

Abd es Sirr i Ben Wafa siedzieli na pokładzie, opowiadając sobie, co przeżyli od chwili rozstania się z sobą. Szwarc wspomniał im, że mogliby z nim wyruszyć, a oni przystali chętnie, uważając to za pewnego rodzaju wyróżnienie. Seriba leżała przed nimi, a na bramie zatknięta była chorągiew Proroka, jako oznaka wojny. Gdziekolwiek rzucić okiem, wszędzie widziało się ludzi, gorączkowo zajętych przygotowaniami. W jednym tylko miejscu stała bezczynnie gromada ludzi słuchających mowy Słowaka, którego otoczyli kołem.

Stał on na deskach, ułożonych na dwóch beczkach z prochem, a obok niego przyjaciel i towarzysz sprzeczek „Ojciec śmiechu”. Kiedy nadeszli Szwarc i Pfotenhauer, opowiadał właśnie o napadzie nad źródłem lwa, żeby słuchaczy zagrzać do zemsty nad Abu el Motem. Do tego dołączył opowiadanie o zabiciu lwa. Widocznie przedtem już postanowił opisać ludziom ten wypadek, bo na dowód prawdy miał na sobie przednią część lwiej skóry. Włożył ją tak, jak dawni Germanie nosili skóry niedźwiedzie i bawole - głowa tkwiła w lwiej czaszce, a skóra zwieszała się na plecy.

„Ojciec śmiechu” zaś zarzucił swoją połowę skóry na ramiona tak, że ogon dotykał desek.

- Dowiedzcie się, mężowie wojny i męstwa, o czynie bohaterskim, dzięki któremu zabiliśmy dżezzar_beja, dusiciela trzód! - zawołał głośno. - Pokonaliśmy go i jego żonę, a potem złowiliśmy jego syna. Hadżi Ali, zaświadcz, czy mówię prawdę!

„Ojciec śmiechu” skinął głową i rzekł:

- To nie jest kłamstwo!

Chciał dodać swoim słowom wagi

za pomocą poważnej miny, ale

zrobił taki grymas, że słuchacze

wybuchnęli głośnym śmiechem.

- Co tu śmiesznego? - mówił dalej Słowak. - Z „Ojca śmiechu” możecie się śmiać, ale nie ze mnie, bo ja nie zniosę szyderstwa! Siedzieliśmy więc przy ognisku i zdawało nam się, że jesteśmy zupełnie bezpieczni. Wtem rozległ się w oddali ryk lwa. Prawda, Hadżi Ali?

- Prawda! - rzekł wymieniony z miną, jakby się śmiał do rozpuku.

- „Ojciec mordu”, „pan z grubą grzywą”, zbliżał się do nas. Arabowie i handlarze ukryli się ze strachu za pakunkami, ale ja i mój przyjaciel stanęliśmy mężnie przy „Ojcu czworga oczu”, który pochwycił za strzelbę, ażeby razem z nami położyć lwa trupem. Ten effendi stoi teraz za wami. On potwierdzi prawdę moich słów!

Oczy wszystkich zwróciły się na Szwarca, po czym Słowak opowiadał dalej, jak lwa zabił, jak potem przybiegła lwica.

- Zdawało nam się, że już będziemy mieli spokój - mówił - ale żona dusiciela trzód posłyszała głos naszych strzelb i pospieszyła mężowi na pomoc. Było to straszne niebezpieczeństwo. Prawda, Hadżi Ali?

- Istotnie! - rzekł „Ojciec śmiechu” z miną, jakby go łaskotano po całym ciele.

Słowak przystąpił do opowiadania o podziale skór.

- Mnie, jako najmężniejszemu, przypadła część przednia - mówił. - A potem...

- Milcz! - wtrącił jego przyjaciel i towarzysz. - Najmężniejszym był effendi, a ty nie byłeś odważniejszy, niż ja. Losem otrzymałeś swoją połowę, dlatego nazywamy cię z powodu twej wielkiej gęby, podobnej do lwiej, Abu el buc, „Ojcem pyska”.

- Ty sam milcz! - odpowiedział mu mały z gniewem. - Mój pysk

nie jest większy od twego. W każdym razie chwalebniej jest mieć głowę lwa, aniżeli ogon. Czy uważasz to za wielki zaszczyt nazywać się Abu el daneb, „Ojcem ogona”? Popatrz tylko, jak śmiesznie wyglądasz w tej połowie!

- Sam jesteś śmieszny! - krzyknął hadżi. - Jeśli mnie dalej będziesz obrażał, pożrę cię moim gniewem i zniszczę złością moją!

- Kpię sobie z twego gniewu!

Ja jestem wielkim uczonym, rozumiem nawet łacinę, a ty o tym nawet pojęcia nie masz!

- A ja znam wszystkie narody i wsie na świecie i umiem nazywać po imieniu wszystkie kraje i ich mieszkańców. Uczyń to, jeśli potrafisz!

- Dobrze! Ale zrób to ty pierwej!

- Ażeby cię zawstydzić przed tyloma świadkami? Owszem, odważ się zapytać mnie o moje narody i miasta!

- Jak nazywają się wyspy, leżące na zachód od pustyni Sahary?

- Bilad el Adżam (Persja).

- Źle! Jak się nazywa kraj na dolnym końcu Afryki?

- Bilad el Moskob (Rosja).

- Jak się nazywa kraj, leżący na północy Europy?

- Sailan (Cejlon).

- A jak się nazywa największe państwo na ziemi, położone na wschodzie Azji?

- Dżebel et Tarik (Gibraltar).

Na to zaśmiał się Słowak głośno i zawołał:

- A toś się spisał, „Ojcze ogona”! Te wyspy są Dżesair Kanara (Wyspy Kanaryjskie), na końcu Afryki leży Bilad el ras (Kraj Przylądkowy). Północny kraj Europy nazywa się Bilad el lap (Laponia), a na wschodzie Azji znajduje się największe państwo na ziemi Bilad ed dżin (Chiny). Wszystkie więc odpowiedzi były złe.

- Były dobre! - twierdził

„Ojciec śmiechu”.

- Grubo się mylisz!

- Udowodnij to! - krzyknął geograf, tupiąc w deski tak wściekle, że lwi ogon uderzał w takt z nogami.

- Słowa człowieka, który umie po łacinie, są zawsze słuszne, nie potrzebują dowodów - odpowiedział mały z dumą. - Pod względem znajomości krajów pobiłem cię zupełnie. A teraz jak będzie z narodami i wsiami?

- Zam wszystkie.

- Zobaczymy, czy to prawda.

Który naród mieszka w samym środku Europy?

- Swahili (Suaheli).

- Źle! A na północ od Indii?

- Filimenk (Holendrzy).

- Także źle! A zupełnie na południu Bilad ed dinja (Ameryki południowej)?

- Talian (Włosi).

- I to źle! A gdzie leży Nagy

Mihaly?

- Taka miejscowość nie istnieje.

- Istnieje, bo ja się tam urodziłem. A gdzie leży Buxtehude?

- W Le Leli (Polsce).

- Śmieszny jesteś! A gdzie jest Itzehoe?

- W Dżenowa (Genui).

- I to nieprawda! Gdybyś czytał książkę, zwaną dżigrafija (geografia), wiedziałbyś, że jest inaczej. Nie znasz ani jednego obcego narodu, ani jednego obcego miasta. Jesteś tak głupi, że płakać się chce nad tobą!

- Udowodnij to, udowodnij! - ryczał „Ojciec śmiechu” z wściekłości, że zawstydzono go wobec tylu słuchaczy. - To bardzo łatwo tak twierdzić, ale dowody, to główna rzecz!

- Zapytaj tych effendich, a oni ci powiedzą, że ja mam słuszność, a nie ty!

Szwarc i Pfotenhauer

zatrzymali się przy tej

zajmującej grupie, lecz nie mieli zamiaru mieszać się do sporu. Gdy Słowak kazał przeciwnikowi zwrócić się do nich, chcieli się szybko oddalić, aby nie obrazić poczciwego „Ojca śmiechu”. Ten jednak ułatwił im sprawę, odpowiadając:

- Ja mam tylko z tobą do czynienia. Ciebie pobiję, a effendich nie, bo każdy z nich jest dziesięć tysięcy razy mądrzejszy, niż my obaj. Udowodnij, że lepiej znasz narody i wsie ode mnie!

- W jaki sposób mam to zrobić?

- Będę cię pytał tak samo, jak ty mnie.

- Dobrze! Będziesz podziwiał moją mądrość!

- Zobaczymy! Powiedz mi zatem, gdzie leży słynna miejscowość Al Hutama?

Jest to nazwa piekła, podana w sto czwartej surze. Chytry „Ojciec śmiechu” dotknął dziedziny, obcej Słowakowi.

- Tego nie wiem - musiał przyznać.

Śmiech ogólny nastąpił teraz, bo wszyscy obecni mahometanie znali to słowo.

- Widzisz? Twoja wiedza opuszcza cię już przy pierwszym pytaniu! - wołał z radością hadżi. Po chwili zapytał znowu:

- W którym kraju wytryska słynny Tasnim?

Tak nazywa się źródło w raju, wspomniane w osiemdziesiątej trzeciej surze.

- Tego także nie wiem - odrzekł Słowak.

Pomruk obecnych był oznaką zdziwienia z powodu tego braku w jego wiedzy.

- To powiedz przynajmniej, gdzie leży Sidżin!

Wyraz ten znajduje się w tej samej surze i oznacza miejsce, w którym przechowuje się spis czynów złych ludzi i złych duchów. Sam spis nazywa się także Sidżin.

- A ty to wiesz? - sprzeciwił się właściciel czerwonego fraka.

- Pewnie! My wszyscy to wiemy!

- Pytaj dalej! - rzekł Słowak.

- Gdzie leży al' Akaf?

Wyraz ten określa właściwie kupę piasku, a zarazem oznacza bardzo piaszczystą dolinę w prowincji Hadramaut, gdzie, jak kilkakrotnie wspomina Koran, mieli mieszkać Adyci. O dolinie tej jest mowa w dwudziestym pierwszym wierszu sury czterdziestej szóstej i dlatego ta sura nazywa się al' Akaf.

- I tego nie wiem - przyznał

Słowak pokornie.

- A więc już po raz trzeci nie możesz mi odpowiedzieć! Zadałbym ci jeszcze sto i więcej takich pytań, a ty musiałbyś milczeć. Któryż z nas jest mądrzejszy?

- Żaden, bo ty także nie mogłeś mi odpowiedzieć. Ty znasz narody i kraje, a ja nauki i łacinę. Nie odmawiajmy sobie na przyszłość uczoności! Zgadzasz się?

- Z całego serca - odrzekł wzruszony „Ojciec śmiechu”, z miną, jakby chciał zaśmiać się na śmierć ze Słowaka.

- Podaj mi rękę i ucałuj mnie! Jesteśmy sobie dalej braćmi. Mój wróg jest twoim wrogiem, a twoi przyjaciele są moimi przyjaciółmi!

- Niech tak będzie teraz i po wszystkie wieki. Allah l' Allah!

Uścisnęli się, ucałowali, zeskoczyli z deski i odeszli, trzymając się pod ramię.

- Szczególni ludzie - rzekł z uśmiechem Pfotenhauer. - Najpierw się chcą pozjadać, a potem wycałują się i wynoszą się zadowoleni. Czy to im się częściej zdarza?

- Kilka razy dziennie. A kochają się naprawdę. Nie wyżyliby bez siebie, gdyby oczywiście nie mogli się sprzeczać. Sami przyznają, że to odnawia miłość.

- Ale zacni są obaj?

- Bardzo! Do mnie tacy przywiązani, że oddaliby za mnie życie. Pozna ich pan jeszcze bliżej, panie doktorze!

- Co? Jak mnie pan nazywa?

Tego nie znoszę! - odrzekł Pfotenhauer. - O to pokłóciłem się już kilkakrotnie z pańskim bratem.

- Ten tytuł należy się panu prawnie.

- Gwiżdżę na tytuł! Moi znajomi nazywają mnie Ignasiem_ptasznikiem, bo łowię ptaki. Jeśli mi pan chce zrobić przyjemność, to nazywaj mnie pan także Ignasiem!

- Jeśli pan sobie tego życzy, to zgoda.

- Bardzo sobie tego życzę.

Tylko obcy, który mnie nie zna ani nic nie obchodzi, musi się do mnie zwracać oficjalnie. Od takiego wymagam, żeby mnie nazywał doktorem Ignacym Pfotenhauerem. Słuchaj no pan! Co tu się dzieje? To jeszcze nie czas modlitwy, który nadejdzie dopiero w południe.

Fakir stał na minarecie i uderzał w deskę, która zastępowała dzwon. Potem zawołał, ale nie jak do modlitwy, lecz głośniej, żeby go słyszano w całej seribie:

- Zgromadźcie się wierni, by zapytać szczęścia, czy możecie wyruszyć w południe!

Potem zabrzmiał głos bębna, zwołujący żołnierzy na zebranie.

- Musimy i my tam pójść - rzekł Szwarc - żeby zobaczyć, jak oni zapytują los, czy godzina jest szczęśliwa.

Na placu zebrań zastali wszystkich mieszkańców seriby z twarzami zwróconymi do tokułu, na którego szczycie przytwierdzony był półksiężyc. Była to chata fakira.

W chwili, kiedy obaj tam

doszli, wyszedł z domu pan na

seribie, Hazab Murat. Ujrzawszy

ich, zwrócił się do nich i

pozdrowił wśród uniżonych

ukłonów.

- Czy fakir będzie wyprawie przychylny? - zapytał Szwarc.

- Tak, effendi - odparł

Egipcjanin.

- Skąd wiesz o tym?

- Stąd!

Sięgnął do kieszeni, łypnąwszy przebiegle okiem i pokazał dwa talary Marii Teresy, które zaraz schował.

- Po takiej ofierze godzina zawsze jest szczęśliwa - dodał.

- Allah cieszy się, gdy słudzy jego otrzymują podarunki.

- To spiesz się i dodaj jeszcze trzy Abu nokat (liczba mnoga od Abu nokta).

Wydobył sakiewkę i dał mu trzy talary Marii Teresy.

- Effendi, serce twoje pełne jest dobroci i mądrości - zawołał zachwycony Hazab Murat, wkładając pieniądze do kieszeni.

- Teraz uwieńczy Allah nasze przedsięwzięcie najszczęśliwszym wynikiem!

Pobiegł i zniknął w tokule fakira, a w jakiś czas potem wyszedł z nim razem. Fakir oznajmił donośnym głosem:

- Słuchajcie, wierni!

Otworzyłem księgę przeznaczeń i wyczytałem głos zgody. Obwieszczam wam zwycięstwo. Pobijecie nieprzyjaciół, a dusze ich wyślecie do piekła. Allah jest Allah, a Mahomet jest jego Prorokiem!

- Allah jest Allah, a Mahomet jest jego Prorokiem! - powtórzyło czterysta głosów.

Następnie zgromadzeni rozeszli się, a Hazab Murat kazał swemu basz muni (panu zapasów żywności) rozdzielić tytoń i merissę, co przyjęto z wielką radością. Potem zaprosił Szwarca i Pfotenhauera w gościnę do siebie.

Usługiwał im sam i podawał im,

co tylko w seribie było

najlepszego. Zależało mu na tym,

żeby ich jak najlepiej

usposobić. Później zjawił się u

niego Murzyn z jakąś wiadomością, a kiedy odszedł, rzekł gospodarz:

- Effendi, słyszałem właśnie, że oba statki przybyły już do miszry. Możecie je zobaczyć bez przeszkody, bo żołnierze jeszcze na nie nie wsiedli. Pozwólcie, że będę wam towarzyszył!

Sprowadził ich nad rzekę, gdzie obok dahabii stały obydwa nokery.

- Przypatrzcie się! - rzekł z dosłyszalną dumą w głosie. - Wasz statek to dobry żaglowiec, ale moje także zostały zbudowane w mangarze (warsztacie okrętowym) Kwaun. Ostre ich dzioby przecinają wodę z łatwością. Z wyjątkiem waszej dahabii, nie widziałem statku na Nilu, który mógłby pójść z nimi w zawody.

- Bardzo mi to na rękę - zauważył Szwarc. - Na szybkość mego statku nie mogę się uskarżać, dlatego wszystkie trzy będą mogły w drodze trzymać się razem.

Udali się na oba statki, których wnętrza nie przedstawiały nic nadzwyczajnego. Potem Szwarc zaprowadził Egipcjanina na dahabię.

- Teraz - rzekł doń - pokażę ci coś, czego zapewne nie widziałeś dziś rano. Chodź ze mną!

Weszli na pokład nad kajutą, gdzie stał długi, wąski i niski drewniany domek, umieszczony na kółkach. Człowiek nie obeznany z tym, nie mógł odgadnąć jego przeznaczenia.

- Jak myślisz, co tam jest? - zapytał Szwarc.

- Nie wiem - odpowiedział

Hazab.

- A może pan to odgadnie? - zwrócił się Szwarc do Pfotenhauera.

- Może - odparł ten. - To działo, dające się obracać, ukryte w domku, żeby nieprzyjaciel nie zmiarkował za wcześnie, co mu grozi.

- Zgadł pan. Popatrzcie!

Otworzył z przodu drzwiczki i posunął domek wstecz ponad armatą. Lufa jej spoczywała na oparciu, ruchomym na wszystkie strony.

- Medfa, omm ed dauwar, armata, matka smoka! - zawołał Egipcjanin, znalazłszy dla działa od razu odpowiednią nazwę. - To dobre! Teraz zwyciężymy!

- Spodziewam się - odrzekł

Szwarc. - To do walki na wodzie, a do bitwy na lądzie mamy coś o wiele lepszego. Zobaczcie!

Zaprowadził ich na przód okrętu, gdzie leżała wysoka kupa rogóżek. Ale kupa ta składała się tylko z pięciu sztuk. Gdy je Szwarc usunął, pokazała się armata z lawetą i kołami, przymocowanymi tak do pokładu, że nie mogła się z niego zsunąć.

- Jeszcze jedna armata! - zawołał Hazab Murat. - Ale jak zbudowana! Takiej jeszcze nie widziałem!

- Wierzę - odpowiedział

Szwarc. - Budowa jej jest nowością nawet dla Europejczyków. Kedyw otrzymał kilka z Bilad el Ingeliz (Anglii) w podarunku, a dwie posłał Jaffarowi baszy w Chartumie do użytku przeciwko łowcom niewolników. W jedną uzbrojono tę dahabię. Sądzę, że odda nam znaczne usługi, zwłaszcza że amunicji mamy dość. Przeznaczona jest wprawdzie do walki lądowej, ale można jej także użyć na okręcie.

- Jak się nazywa ta konstrukcja? - spytał Pfotenhauer.

- To armata Maxima, z której można wysłać pięćset kul na minutę, a w razie potrzeby nawet sześćset.

- A do kroćset piorunów! To możemy Abu el Mota razem z jego ludźmi wystrzelać w przeciągu dwóch minut!

- Musieliby stać bardzo blisko siebie. Tak dobrze znów nie

jest, jak się panu zdaje, ale działo takie zastąpi znaczną liczbę ludzi. Główna rzecz to taktyka, umożliwiająca pełne działanie armacie.

- To chyba pójdzie dobrze. Nie jestem wprawdzie Napoleonem, ale spędzić paru łapaczy niewolników tak, żeby można było do nich strzelać z armaty, to potrafię.

Około południa wszystko było gotowe. Trzystu ludzi Egipcjanina znajdowało się na nokerach, a stu pięćdziesięciu z Faszody na dahabii. Różnica między tymi statkami jest taka, że dahabia jest kryta, a nokery otwarte i bez pokładu.

Rozdział XIII

Pościg za handlarzem~

niewolników

W samo południe, gdy na dźwięk deski pomodlili się mieszkańcy seriby, podniesiono kotwicę i wciągnięto liny na pokład.

Z okrzykiem - ia rabb, ia rabb, o Boże, o Boże, którym robotnicy zwykle rozpoczynają pracę, odepchnęli bahriji (majtkowie) staki od brzegu. Żony i dzieci żołnierzy żegnały ich przeraźliwie brzmiącym okrzykiem: lululu. Władcy niektórych serib pozwalają podwładnym mieć przy sobie krewnych, bo w ten sposób przywiązują ich do miejsca.

Pokazało się, że istotnie nokery Hazaba Murata płynęły tak dobrze jak dahabia. Ta okoliczność podniecała załogi do współzawodnictwa.

Dahabią kierował oczywiście wyszkolony reis (kapitan) i doświadczony mustamel (sternik). Każdy z kapitanów zazdrosny o szybkość pozostałych statków, puścił swój okręt jakby na wyścigach. Majtkom kazano chwycić za drągi do popychania, a żołnierze pomagali z całych sił.

Najbardziej odznaczył się el Szachar, stary „chrapacz”, który jako reis dowodził jednym z nokerów. Krzyczał nieustannie, zachęcając swoich ludzi do pracy na wzór arabskich kapitanów to pochlebstwami, to znowu obelgami.

- Ia Allah, ia Nabi! - powtarzał - Amal, amal, o Boże, o Proroku, prędzej, prędzej! Ia Allah, ia satir, amal, amal, o Boże, o pomocniku, prędzej, prędzej! Eszhetu mu la il laha ilallah; sallam aaleina be baraktak, zaświadczcie, że jest Bóg jeden. Spuść na nas swoje błogosławieństwo! Sallah en nabi, chwalcie Proroka!

Ludzie jego pracowali w skwarze słonecznym, aż pot ściekał im po twarzy strugami. Jego noker był w tyle, a dahabia płynęła na przedzie. Pragnął wyprzedzić drugi noker i starał się przechwycić mu wiatr. Gdy reis chce wiatr podzielić, albo przeciąć, wbija nóż w maszt i wzywa przy tym Boga na pomoc. „Chrapacz” wyciągnął swój długi, skrzywiony nóż, podniósł, żeby go pokazać swoim ludziom i zawołał przy tym jakby chciał zbudzić umarłych:

- Kawam, kawam. Szatir, szedid, prędko, prędko, pilnie, mocno! Pchajcie, suńcie, pracujcie, róbcie, wy silni i zręczni! Nie puszczajcie, bohaterowie! Pracujcie, psy, tchórze, próżniaki! Widzicie nóż mój, widzicie? Przetnijcie wiatr! Zabierzcie nokerowi wiatr, żeby mu żagle zwisły! Prędzej, prędzej, dzieci, synowie ulubieńcy, mili, wybrani! Teraz nadchodzi chwila! Sikkini, sikkini, hai sikkini, mój nóż, mój nóż, tu jest mój nóż!

Przystąpił do masztu i w chwili, gdy swoim żaglem zasłonił płynący przed nim noker, wbił nóż w maszt i zawołał:

- Be issm, billahi, omal, ia

mobarekin, w imię Boga, pracujcie, pracujcie, błogosławieni! Wyprzedzamy już noker. Patrzcie! Tchu mu już nie staje! Likuddam, likuddam, naprzód, naprzód! Dobrze! Mijamy go! Aaib aaleihu, hamdullillah, hańba jemu, a dzięki Allahowi!

Żagiel pierwszego nokera zwisł i zaczął uderzać po maszcie. Ponieważ sternik, nie zważając na to, trzymał ster w lewo, a ludzie jego naciskali z całych sił drągami, noker skręcił na prawo, a stary „chrapacz” przepłynął obok niego. Na pokładzie rozległy się przekleństwa, a załoga wzięła się do pracy ze zdwojonymi siłami, aby naprawić klęskę.

Teraz „chrapacz” próbował wyprzedzić także dahabię, ale mu się to nie udało, bo żagle jej wznosiły się wyżej i szersze były od jego żagli, wskutek czego nie mógł pochwycić jej wiatru. Te wyścigi spowodowały niezwykłą jazdę, tym szybszą, że Nil wolny jest w tym miejscu od pól trzcinowych i pływających kęp.

Jeszcze przed popołudniową modlitwą dopłynął Szwarc do zakrętu, na którym Pfotenhauer spotkał Abu el Mota.

- W takim razie - rzekł

Szwarc, gdy mu na to ptasznik zwrócił uwagę - jest on tylko niespełna o dzień drogi przed nami. Popłyniemy przez całą noc. Woda błyszczy, gwiazdy świecą, a może i księżyc się pokaże. Mam nadzieję, że odrobimy tę odległość.

- A majtkowie to wytrzymają? - zapytał Pfotenhauer. - Pocą się tak, że w Kairze nastąpi chyba powódź.

- Podzielą się na dwie grupy.

Do pomocy jest pod dostatkiem żołnierzy. Zawiadomię o tym Hazaba Murata.

Posłał do niego małe czółno, a

sam usiadł z Pfotenhauerem na

serirze (drewnianym stołku z poduszką) w cieniu wielkiego żagla. Wtem przystąpił Abd es Sirr „Syn tajemnicy” i zapytał:

- Effendi, czy masz teraz czas usłyszeć tę odpowiedź, którą ci dziś chciałem dać?

- Tak, usiądź z nami!

Było to zaszczytne wyróżnienie, które młodzieniec przyjął ze skromną godnością.

- Niektóre szczegóły znasz już

- zaczął - ale główną rzecz wyjawię dopiero teraz. Kto był moim ojcem, nie wiem, ale był to na pewno Arab, słowa bowiem, które mi pozostały z owych czasów wszystkie są arabskie.

- A z którego narzecza? Gdybyś to wiedział, byłoby bardzo dobrze.

- To trudno powiedzieć, bo zapamiętałem bardzo niewiele słów.

- A gdzie zaprowadził cię rozbójnik?

- I tego nie pamiętam.

Przypominam sobie tylko, że żyłem u czarnych, że jakaś kobieta nie taka czarna jak oni, polubiła mnie bardzo. Wiem, że niosła mnie, na rękach przez wiele dni do dalekiego kraju, gdzie położyła się i nie wstała już więcej. Byłem bardzo zmęczony i zasnąłem, a gdy się zbudziłem, leżała jeszcze i nie ruszała się wcale. Umarła z głodu i wycieńczenia. Ja także byłem głodny i ciągle płakałem. Wtem nadeszła kobieta, która usłyszała mój płacz i zabrała mnie z sobą do wsi, gdzie mi dano jeść i pić. Czarni dotykali mnie od czasu do czasu po rękach, nogach i ciele i dawali mi ciągle jeść. Gdy nie chciałem, brałem baty.

- Aha, ludożercy!

- Później się o tym dowiedziałem, effendi. Także tam, skąd uciekła ze mną owa kobieta, musiałem jadać tak wiele. Dlatego sądzę, że owi czarni byli także ludożercami.

- A gdzie znajdowałeś się potem?

- U Jambarrich.

- Nad górnym Kongo? To daleko stąd!

- Bardzo daleko. Zjawił się tam raz biały człowiek z zielonym turbanem na głowie i w zielonych bantuflad (pantoflach). Był dla mnie bardzo uprzejmy i zabrał mnie z sobą na drugą stronę rzeki do Mawembe.

- Do stolicy Kororów?

- Znasz nazwy tych ludów, effendi?

- Z książek. Czy wiesz, kim był ten biały?

- Wędrowny imam, który chodził od narodu do narodu, by szerzyć islam. Gdy przybył do Jambarrich i dowiedział się, że miano mnie pożreć, odkupił mnie od nich, aby mnie wziąć za syna. Uczynił to dlatego, że zrozumiał słowa, które odmawiała zawsze matka moja, a ja sobie zapamiętałem. Są to słowa: „Allah il Allah, Mohammed rassul Allah!”

- Z nich poznał, że ojciec twój był muzułmaninem, a wiara jego nakazywała mu zająć się tobą.

- Rozumiał także inne słowa, których mnie nauczyła moja pierwsza wybawicielka, a to „ana Arab ana nagabi”. Wymawiałem je niedobrze, lecz on zmiarkował mimo to, że jestem Arabem, którego porwano. Starał się wszelkimi siłami wydobyć ze mnie coś więcej, ale na próżno, gdyż nic więcej nie wiedziałem. Musiałem mu opisać rozbójnika. Zapamiętałem sobie tylko jego twarz, a imam twierdził, że w tym jest jedyna nadzieja odnalezienia rodziców. Kazał sobie tę twarz opisywać dokładnie codziennie, wskutek czego obraz jej nie mógł mi zniknąć z pamięci. Tej okoliczności zawdzięczam, że teraz wiem, kto był owym zbójem.

- Czy jeszcze żyje?

- Tak. Później usłyszysz jego imię. Imam kochał mnie jak własnego syna. Wodził mnie z sobą z kraju do kraju, od ludzi do ludzi, nauczyłem się różnych języków, lecz on rozmawiał ze mną tylko po arabsku. Uczył mnie też pływać, wiosłować i strzelać. Gdzie tylko przybyliśmy, kazał mi się uczyć rzeczy, w której celowali mieszkańcy danej miejscowości. Dwadzieścia lat podróżowałem z nim. W Bongo umarł nagle, zostawiając mi swoje niewielkie mienie, i obfite błogosławieństwo, które wkrótce okazało się skutecznym. W kilka dni po jego śmierci zjawił się u Bongów człowiek, który chciał zaciągnąć wojowników, a ja poznałem na pierwszy rzut oka rozbójnika, który mnie porwał. Chciałem dać się także wynająć, by pójść z nim razem i zemścić się, lecz nie przyjął mnie, bo byłem za młody. Gdy dalej nań nalegałem, uderzył mnie harapem i zabronił się sobie pokazywać.

- Czy słyszałeś, jak się nazywał?

- Nie.

- A skąd pochodził?

- Także nie. Jedno i drugie zatajono przede mną. Nie należałem do Bongów, byłem im obcy, nic mi więc nie powiedzieli. Podsłuchałem jednak, że wojowników zwerbowano do łowów na niewolników i że pojadą w górę Nilu do seriby. Wobec tego ukryłem najlepszą łódź jaką mieli, włożyłem do niej cztery wiosła, bo dwa chciałem mieć na zapas, przyniosłem sporo kizry i owoców, zabrałem moją broń i czekałem, kiedy obcy wyruszy nokerem, który stał na kotwicy przy brzegu. W stosownej chwili wsiadłem do mojej łodzi i powiosłowałem za nimi.

- To bardzo śmiały krok u tak młodego człowieka!

- Effendi, zemsta użycza sił i

odwagi. Postanowiłem dowiedzieć się od niego, kto był moim ojcem, a potem go zabić. Płynąłem przez trzy dni za jego nokerem. Zaraz pierwszego dnia moja łódź zaczepiła o korzeń i wywróciła się razem ze wszystkim, co się w niej znajdowało. Straciłem więc broń i żywność. Noker przepłynął obok miszry, lecz trzymał się ostrożnie z daleka. Z tego wywnioskowałem, że mieszkający tam ludzie byli wrogo usposobieni do człowieka, za którym płynąłem. Wylądowałem więc, by uprosić sobie trochę durry albo kizry i dowiedzieć się czegoś o nokerze. Pierwszym, którego spotkałem na brzegu, był el Szachar.

- „Chrapacz”?

- Tak. Zajął się mną i objaśnił, do kogo należał noker, bo widział go, gdy przepływał. Tajemnicy mej nie powierzyłem mu, wiedziałem jednak, że mogę zaniechać dalszego pościgu. Zostałem przez kilka dni w seribie Hazaba Murata i starałem się zbadać, czy można by go skłonić do walki z moim nieprzyjacielem. Lecz mi się to nie udawało. Nienawidził go wprawdzie, ale czuł się za słaby, żeby nań uderzyć. Sam nie zdołałby nic zrobić. Mogłem wprawdzie sam odszukać mego porywacza i zabić go, ale w takim razie nie dowiedziałbym się, kto był moim ojcem. Musiałem więc szukać innych sprzymierzeńców. W pobliżu znajdowały się wsie Dżurów. Popłynąłem do nich i ukryłem moją łódź przy brzegu. Puściłem się nawet do wsi, położonej całkiem blisko seriby mojego wroga, ale dowiedziałem się niestety, że Dżurowie są jego sprzymierzeńcami.

- Aha, teraz wiem, kto to był!

- rzekł Pfotenhauer. - To był Abu el Mot.

- Nie, ktoś inny. Wobec tego

szukałem dalej ludzi, którzy by mi pomogli. Przybyłem do Sandejów, których nazywają Niam_Niam. Ci przyjęli mnie gościnnie, a syn ich wodza stał się moim przyjacielem. Jemu to, „Synowi wierności”, powierzyłem swoją tajemnicę, a on przyrzekł mnie wesprzeć. Nie mogliśmy otwarcie ogłosić wojny, gdyż Abu el Mot nie obraził jeszcze Niam_Niam, ale potajemnie budziliśmy nienawiść ku niemu. Powoli dojrzewał plan urządzenia wyprawy bez wiedzy wodza, a ojca mego przyjaciela, z kilkunastu przychylnymi mi młodzieńcami do seriby Abu el Mota, zabrania stamtąd mego wroga i sprowadzenia go jako jeńca do wsi Niam_Niam, żeby zmusić go do wyjawienia nazwiska mego ojca i innych szczegółów mego porwania.

- Jesteś śmiały, lecz roztropny i przezorny - rzekł Szwarc. - Teraz masz o wiele korzystniejsze warunki.

- Tak, effendi. Właśnie mieliśmy plan nasz wykonać, kiedy „Syn wierności” musiał udać się do Faszody do ciebie. Znał on dobrze większą i niebezpieczniejszą część drogi, gdyż nieraz wódz wysyłał nas na polowanie nad zatokę, a my płynęliśmy potajemnie w dół do seriby, ażeby się dowiedzieć, czy mój wróg znajduje się w niej jeszcze. Twojemu bratu i „Ojcu bociana” czas czekania wydał się za długi, obawiali się, że może grozi ci jakie niebezpieczeństwo, dlatego postanowili wyruszyć naprzeciwko pod moim kierownictwem, bo znałem dobrze rzekę. Co się potem stało, to słyszałeś już od „Ojca bociana”.

- Dziękuję ci za szczerą opowieść. Możesz być oczywiście pewny, że ci dopomogę w osiągnięciu celu. Kto z mieszkańców seriby jest twoim wrogiem?

- Przyrzeknij mi wpierw dwie

rzeczy!

- Co?

- Że zmusisz go, żeby mi odpowiedział.

- Dobrze! Daję ci na to słowo.

- I że potem oddasz go w moje ręce.

- Dla ukarania?

- Tak.

- Tego nie mogę ci stanowczo przyrzec.

- Czemu?

- Jako chrześcijaninowi nie wolno mi dopuszczać do okrucieństw.

- Pomyśl, ile ja wycierpiałem, ile rodzice moi się martwili, wreszcie, ile ten człowiek popełnił zbrodni. Krew setek ludzi, których zabił, woła o pomstę do nieba, a tysiące zaprzedał on w niewolę!

Szwarc zawahał się z odpowiedzią, przeto „Syn tajemnicy” ciągnął dalej:

- Czy nie uwzględnisz tego, że ja i „Syn wierności” wyświadczyliśmy ci także kilka drobnych przysług? Nie żądam za to ani podziękowania, ani zapłaty, ale spodziewam się, że nie odmówisz pierwszej prośbie, którą ci chcę przedłożyć.

Dumny zwykle młodzieniec osunął się na kolana i złożył błagalnie ręce.

- Zrób pan to dla niego - wtrącił Pfotenhauer. - Jesteśmy mu rzeczywiście winni wdzięczność, a przy tym on ma słuszność. Abd el Mot, on to bowiem być musi, to diabeł w ludzkiej postaci, którego ja z pewnością nie będę żałował, gdy dostanie nauczkę.

- Ależ to mord, doktorze!

- Ach, mord! Idź pan zresztą do diabła z tytułem doktora, którym mnie pan mimo moich zastrzeżeń częstujesz! Jestem dla pana tylko Ignasiem ptasznikiem. Rozumiesz pan?

Szwarc nie znał jeszcze

Pfotenhauera tak długo, jak jego

brat, dlatego spojrzał nań z

wielkim zdumieniem.

- Tak, panie - mówił

Pfotenhauer dalej. - Pozwolę się na miejscu usmażyć i pożreć, jeśli „Syn tajemnicy” nie myśli o Abd el Mocie!

Szwarc musiał się roześmiać pomimo powagi samej sprawy i zapytał klęczącego wciąż jeszcze przed nim młodzieńca:

- Czy istotnie o tego człowieka ci chodzi?

- Tak, effendi.

- Daruję ci go, jeśli tylko będę mógł. Jeśli wpadnie w moje ręce, będzie twoim jeńcem.

- O więcej nie proszę - odrzekł „Syn tajemnicy”, powstając z ziemi. - Dziękuję ci, effendi!

- I jeszcze jedno - dodał

Szwarc. - Czy widziałeś łowcę słoni, który potem udał się z moim bratem do Madungi?

- Tak.

- Czy nie spotkałeś go już kiedyś przedtem?

- Nie.

- Namyśl się!

- Nie mogę sobie przypomnieć.

- Może przed wielu laty?

- Także nie.

- Hm! Nie powiedziałeś jeszcze dotychczas, czy znasz swoje własne imię.

- Matka nazywała mnie zawsze, kilbi, neffi, albo hajati (moje serce, moja duszo, moje życie), ale ojciec unikał takich pieszczot. Nazywał mnie tylko Mezufem.

- Mezuf! Hm! Imienia ten łowca słoni nie powiedział, ale jest pewien Arab, który mówił, że porwano mu syna.

- Czy sądzisz, że to mój ojciec?

- Domyślam się trochę, choć nie mam do tego silnej podstawy.

- Wielu ludzi traci dzieci wskutek porwania. Czy ten Arab powiedział ci, skąd pochodzi?

- Nie.

- Albo kim jest?

- Także nie.

- W takim razie nie jest moim ojcem.

- Dlaczego tak twierdzisz?

- Mój ojciec jest człowiekiem dostojnym, a taki wymienia swój stan, bo nie ma powodu go ukrywać. Czy sądzisz, że człowiek dostojny i bogaty będzie polował na słonie, żeby z tego wyżyć?

- Nie.

- A zatem ten łowca słoni to obcy człowiek.

- Ależ przyznał się, że błądził przez całe lata, szukając syna! Nie mógł więc żyć ze swego majątku, lecz z polowania.

- Mój ojciec ma dość ludzi, którzy mogą szukać za niego. Czy ten łowca słoni wspomniał coś o matce swojego syna?

- Także nie.

- To człowiek srogi, bo szuka tylko swojego syna, a nie syna swej żony. Niech go znajdzie, ale ja nim nie jestem.

Odwrócił się i odszedł.

- Młodzieniec z charakterem! - rzekł Szwarc, patrząc za nim. - SzczęśLiwy ojciec, który znajdzie tego utraconego syna.

- Polubiłem go serdecznie i wierzę, że u Niam_Niam będzie niemało takich, którzy dla niego narażą się na niebezpieczeństwo, aby Abd el Mota pochwycić żywcem i przyprowadzić do siebie. On właśnie... O patrz pan, oto lecą! Na moją duszę lecą!

- Kto? - zapytał Szwarc niemal z przestrachem.

- Czy pan nie widzi? Lecą prosto przez wodę.

- Ach, te ptaki?

- A któż inny?

- Myślałem, że Abd el Mot nadchodzi, bo o nim pan mówił.

- Daj mi pan z nim spokój! Dla mnie koniec skrzydła takiego ptaka więcej wart, aniżeli cały Abd el Mot. Widział pan? Usiadły na drugim brzegu. Czy zna je pan?

- Oczywiście.

- Cóż to są za ptaki?

- Ibisy i to święte.

- Po łacinie?

- Ibis religiosa.

- Dobrze! Te mają białe upierzenie. A jak się nazywają tamte po łacinie?

- Ibis falcinellus - odrzekł

Szwarc, rozbawiony egzaminem.

- Dobrze! Te mają pióra czarne. A jak tu nazywają ibisa?

- Herec lub abu mingal.

- To po arabsku. A po sudańsku?

- Nedże.

- A dlaczego?

- Bo tak brzmi jego krzyk.

- Bardzo dobrze. Sudańczyk lubi nazywać zwierzęta wedle ich głosu, albo innych, wpadających w oko właściwości. Ibis święty nazywa się nedże abi ad, bo jest biały, a tamten drugi nedże os wud, bo jest czarny. Rzadko latają tak wysoko, jak te przed chwilą. Pan jest zapewne niezłym znawcą ptaków. Z pańskiego brata byłem także zadowolony, bo zawsze wszystko dobrze wiedział. Ptaki są najbardziej zajmującymi zwierzętami i to skłoniło mnie do zajęcia się tylko nimi. Wolę ładnego ptaka, aniżeli dziesięć ssaków i dwadzieścia ryb, dlatego jest mi to obojętne, czy ci tam na przodzie złapią coś teraz na swoje wędki, czy nie. To do jedzenia, nie do obserwacji.

Wskazał na dziób okrętu, gdzie kilku żołnierzy zarzuciło wędki, a kilku stało z hakowatymi włóczniami, aby wyciągnąć zdobycz, gdyby sznurek od wędki okazał się za słaby.

- Ale jeść pan będzie? - zapytał Szwarc.

- Oczywiście. Ale naukowo rybą zajmować się nie można. Weź pan natomiast ibisa! Już w starożytności był święty, balsamowano go i chowano razem z królami. Czy widział pan już kiedyś mumię ibisa?

- Nawet wiele.

- Ja także. Pierwszą pokazał mi jeszcze w szkole nasz profesor historii naturalnej. Przyznaję, że był to niezły ornitolog, chociaż mnie nie bardzo lubił. A wie pan, dlaczego?

- Nie.

- Bo pytałem go zawsze o rzeczy, na które nawet największy uczony nie zdołałby odpowiedzieć. Ale on mi za to odpłacił przy sposobności. Zrobił to podczas dorocznego egzaminu w czwartej klasie. Zgadnij pan, o co mnie zapytał, kiedy przyszła kolej na mnie!

Nie wiedząc, że to ulubiony temat Pfotenhauera, przybrał Szwarc minę niezbyt zadowoloną, słyszał bowiem już raz tę historię, o czym Pfotenhauer musiał także wiedzieć.

- Co za miny pan stroi? - mówił dalej ornitolog. - Zazwyczaj kryję się z tym, bo to nikogo obcego nie obchodzi, ale między znajomymi nie potrzebuję się wstydzić, dlatego dowie się pan, że zapytał mnie dlaczego ptaki mają pióra.

- Wiem to już - zauważył

Szwarc, sądząc, że

Pfotenhauerowi chodzi o ten smutny wypadek w szkole, tymczasem ten odniósł te słowa do piór i odpowiedział:

- Teraz i ja wiem oczywiście, ale wtedy nie wiedziałem, dlatego stałem przez chwilę z otwartymi ustami, zanim w końcu...

- Samki, samki, samki el kebir, samki el tkil, ryba, ryba, ryba wielka, ryba ciężka!

- zawołało w tej chwili radośnie około trzydziestu głosów na przedzie statku, a Pfotenhauer przestał opowiadać. - Iszad ali, ala; hai hu, aho, ciągnijcie wysoko, wyżej! Oto jest, oto jest!

Wydobyli rybę, na trzy łokcie

długą, położyli na pokładzie i

zabili natychmiast, po czym

zawlekli na tylny pokład, ażeby pokazać obu panom. Był to sum, których wiele żyje w górnym Nilu. Stare, duże sumy nie są smaczne ani łatwostrawne, ale ten był młody, dlatego cieszyli się połowem. Gdy Szwarc pochwalił ich za to, zanieśli suma do matbachy (kuchni). Tylko „Ojciec jedenastu włosów” został i rzuciwszy na Pfotenhauera wyzywające spojrzenie, rzekł:

- Ja łowiłem bardzo często z panem Wagnerem tak duże ryby. Wiem także, jak się taka ryba nazywa.

Szukał sposobności, by swą wiedzą zwrócić uwagę Pfotenhauera, który patrzył gdzie indziej i udawał, że go nie widzi. Natomiast Szwarc odezwał się grzecznie:

- Jak się nazywa?

- Sum. Smakuje bardzo, dopóki mały i młody. Zupełnie mały jest tak dobry, jak u nas karp.

- To jesteś wielkim ichtiologiem.

- Zawsze byłem słynnym ichtiologiem i frenologiem.

- Tak? A co to jest ichtiolog?

- Znawca mózgu ludzkiego.

- A frenolog?

- Znawca ryb.

- Ależ, mój kochany, właśnie jest odwrotnie! Ichtiologia to nauka o rybach, a frenologia o budowie mózgu.

- To wszystko jedno! Dlaczego tylko ja zawsze nie mam słuszności! Czy kto inny nie mógłby się pomylić? Czy ryba nie ma mózgu, czy zatem ichtiologia i frenologia nie mogłaby być jednym i tym samym?

Cierpliwość Pfotenhauera się skończyła. Zerwał się z miejsca i zawołał:

- Milcz, człowiecze, bo zaraz zemdleję! Co ja zawiniłem, że mnie zamęczasz i obrażasz moje uszy tymi wariackimi zamianami słów i wyobrażeń oraz bezwstydem, z jakim produkujesz

te głupstwa i uważasz się za niezwykle mądrego. I jeszcze taki patentowany Hotentot twierdzi, że zna łacinę! Toż on żaby nie potrafi odróżnić od nosa! Uciekaj, żebyś mi czym prędzej z oczu zniknął! Jeśli zaraz nie pójdziesz, to napcham cię do mojej fajki i wydmuchnę w powietrze, ty homunkulusie!

Rozgniewał się naprawdę i stanął w groźnej postawie.

Ale mały Słowak też nie znał trwogi. Nie ustąpił i spojrzał mu pewnie w oczy. Pomijając całą przemowę Pfotenhauera, uczepił się tylko słowa „homunkulus”, które słyszał pewnie jeszcze z ust Wagnera, swego dawnego pana.

- Coś pan powiedział? - spytał. - Ja mam się ulotnić przed jego osobą? Ani mi to w głowie! Zabiłem drapieżnego lwa, nie ulęknę się więc niegrzecznego człowieka! Jeśli pan chciał mnie urazić, to trzeba było wybrać do tego inne słowo. Homunkulus to nie obelga. Wiedziałem dawno, co to jest homunkulus i uczyłem się, co znaczy ranunkulus.

- Tak? Co to jest homunkulus?

Ciekaw jestem bardzo, jakie głupstwo znowu z tego wypadnie.

- Nie będzie żadnego głupstwa, bo uczyłem się o roślinach. Homunkulus to jest jaskier.

- Dobrze! A ranunkulus?

- Mały, nędzny człowieczek.

- Znów pomieszałeś pan dwie zupełnie różne rzeczy! - krzyknął Pfotenhauer pełen oburzenia.

Słowak odczuł nieprzyjemny ton słów ptasznika i nie dał długo czekać na odpowiedź, bo rzekł:

- Zauważyłem od razu, gdy tylko z panem się spotkałem, że ma pan obrażające maniery. Zdaje się, że pan mnie nie lubi, dlatego będę się trzymał w przyzwoitej i dostojnej odległości od pana.

Ukłonił mu się głęboko i odszedł dumnym krokiem.

Uspokoiło to Pfotenhauera, gniew jego zniknął w jednej chwili, bo wybuchnął serdecznym śmiechem.

- Tak być powinno, kochany

Ignasiu! - rzekł Szwarc, uśmiechając się również. - Nie pojmuję, jak się pan może złościć na tego patentowanego Hotentota, jak go pan dowcipnie nazwał.

- To mi się podoba! - odparł

Pfotenhauer. - Kochany Ignasiu! Z pewnością nigdy się już nie rozzłoszczę! Skąd ten człowiek zna te głupstwa?

- Służył przez wiele lat u

Mateusza Wagnera, pomagał mu zbierać okazy i słyszał przy tym mnóstwo naukowych wyrażeń i nazw. Ponieważ pod tym względem ma bardzo dobrą pamięć, przeto zachował w niej wszystkie wyrazy, choć bez żadnego porządku. Wyjaśniłem to już panu i prosiłem, żeby mu pan dał się wygadać. Mieszanina tych wyrazów nie tylko nie jest niebezpieczna, ale nawet zabawna. Z początku co prawda i mnie to raziło, ale teraz nie tylko mu na to pozwalam, lecz w wolnych chwilach sam go nakłaniam do popisywania się rzekomą wiedzą.

- Ja też tak będę robił.

- Teraz już będzie trudno. On jest ambitny, będzie, jak to sam zapowiedział, trzymał się z dala od pana.

Szwarc patrzył co pewien czas przez lunetę na oba brzegi, by się przekonać, czy Abu el Mot przybijał w nocy do brzegu. Mógł to uczynić w okolicy, przez którą teraz przepływali. Trzystu Nuerów musiało mieć kilka ognisk obozowych, a to byłoby widoczne przez szuwary. Ale nie było ani śladu obozu. Szwarc nabrał wobec tego przekonania, że Abu el Mot płynął przez całą noc, że zatem należy dalej spieszyć za nim.

Uspokoiło go wprawdzie

zapewnienie Pfotenhauera, że

statki Abu el Mota płynęły wolniej od dahabii i obu nokerów, ale trzeba było zbliżyć się o cały dzień drogi, co nie mogło nastąpić w przeciągu dwu dni, jeśli nieprzyjaciel nie zabawił przynajmniej przez jedną noc na brzegu.

Nadeszła pora modlitwy o zachodzie słońca, a potem nabożeństwo wieczorne. Po jedzeniu usunął się Szwarc z Pfotenhauerem do kajuty, gdzie owinęli się siatkami przeciw moskitom i położyli się spać. Obudzili się wczesnym rankiem i dowiedzieli się od „Syna tajemnicy”, że staki nie napotkały na żadną przeszkodę i upłynęły spory kawał drogi. Dotychczas Słowak pierwszy pozdrawiał swego effendiego, ale dziś się nie pokazał w kajucie, dopóki Pfotenhauer w niej się znajdował.

Dzień ten mijał powoli bez żadnego wypadku. Raz tylko przyszedł na dahabię Hazab Murat, aby się rozmówić ze Szwarcem. Następną noc płynęli także bez przeszkód dzięki temu, że woda była wolna i asakerowie pomagali majtkom.

Około wieczora Tolo zbudził się ze snu, który go bardzo pokrzepił. Jego rozdrażnienie nerwowe ustąpiło całkiem. Czuł się zupełnie zdrowy, czym nikt tak się nie cieszył, jak towarzysz jego niedoli, Lobo, którego rany goiły się doskonale.

Przedpołudnie dnia następnego przeszło także bez ważnego zdarzenia. Zbliżano się do spalonej seriby. Dla ostrożności trzeba było zbadać teren, a nikt nie nadawał się do tego tak dobrze, jak „Syn tajemnicy” i „Syn wierności”, albowiem byli tam już wiele razy i znali doskonale te strony. Okazali gotowość do wyprawy, gdy ich Szwarc o to zapytał.

Opuszczając seribę Madungę,

wziął Pfotenhauer na linę łódź, którą przybył z Murzynami Niam_Niam. Na tę łódź wsiedli teraz ci sami wioślarze, odbili siłą czterdziestu wypoczętych ramion od dahabii i wnet ją wyprzedzili. „Syn tajemnicy” otrzymał tak dokładne wskazówki, że był pewny powodzenia. Wedle jego rachuby statki powinny przypłynąć do seriby w porze modlitwy wieczornej. Toteż Szwarc kazał ludziom pilnie pracować wiosłami i żerdziami, które złożyli dopiero przed zachodem słońca.

Gdy zaczęło się ściemniać, Szwarc sam stanął na dziobie dahabii, ażeby zobaczyć umówiony znak. Ale wkrótce zauważył, że wracają ci, którym go dać polecono. Przysunęli się do burty i wsiedli na pokład. Powrót ich zapowiadał albo coś dobrego, albo coś złego. Niepewność i ciekawość zarazem odbijała się na twarzy Szwarca.

- Nie lękaj się, effendi! - uspokoił go „Syn tajemnicy”. - Wszystko poszło nam dobrze.

- Nikt was nie zauważył?

- Żadne oko nie mogło nas dostrzec, tak dobrze ukryliśmy się przy brzegu. Nie mogłem płynąć aż do seriby, bo Dżurowie widzieli mnie tam przed kilku dniami, a gdyby mnie dziś znowu spostrzegli, nabraliby podejrzeń. Udałem się tam zatem tylko z „Synem wierności”, a jego widział tam tylko jeden z Dżurów.

- A więc widziano was. Tego należało unikać!

- Nakazałeś tak wprawdzie, ale zastaliśmy tam co innego, niż sądziłeś, dlatego musieliśmy postąpić inaczej.

- Ten Dżur zdradzi to przed

Abu el Motem!

- Nie zdradzi, bo Abu el Mota nie ma już tam.

- Nie! Podążył za buntownikami?

- Tak.

- Z ilu ludźmi?

- Ze wszystkimi. Seriba jest tak opuszczona, jak ją zastał. Tylko ten jeden Dżur szukał w gruzach, czy czego nie znajdzie.

- Tego Dżura - mówił dalej

„Syn wierności” - podszedłem, żeby się czegoś odeń dowiedzieć. Oświadczyłem mu, że przybywam ze wsi Melan, aby się zaciągnąć w szeregi Abu el Mota. On oczywiście poradził mi, żebym wracał, bo życzenie moje nie może się spełnić.

- Ale go wybadałeś?

- Tak. Był to gadatliwy starzec, który wcale nie czekał na moje pytania, lecz sam mnie o wszystkim pouczył.

- Cóż usłyszałeś od niego?

- Pięćdziesięciu buntowników obozuje z uprowadzonymi trzodami i towarami o dwa i pół dnia drogi powyżej seriby na prawym brzegu Nilu. Tam chcą czekać na powrót Abd el Mota, żeby jego ludzi skłonić do przejścia na ich stronę, odebrać mu wszystko, a jego zabić.

- Czy powiedzieli to przed odejściem temu Dżurowi?

- Nie.

- A skąd on wie o tym?

- Od podoficera, który powrócił, by zaczekać na Abu el Mota i zawiadomić go o wszystkim. Chciał zostać wiernym swojemu władcy, ale stary wachmistrz zmusił go do zdrady. Jako jeden przeciwko pięćdziesięciu uległ, ale uciekł im przy pierwszej sposobności. Tak opowiadał, ale ja w to nie wierzę.

- Sądzisz, że kłamał?

- Tak. Zbuntował się zapewne razem z nimi, bo jako podoficer mógł się spodziewać znacznego udziału w łupie, a po założeniu seriby przez wachmistrza lepszego stanowiska. Ale niewątpliwie poróżnił się z nim w drodze, dlatego przyszło mu na myśl, że korzystniej będzie dla niego pójść do Abu el Mota, udać

niewinnego i wziąć nagrodę za zdradę.

- Ta zdrada nie przyniesie mu żadnych korzyści, bo ci, których opuścił, domyślą się, co zamierza i wyruszą czym prędzej, by się zabezpieczyć przed Abu el Motem.

- O nie. Sądzą, że on już nie żyje. Poszedł bowiem z dwoma towarzyszami nad wodę i udał, że wpadł do rzeki. Potem zanurzył się, krzyknąwszy kilka razy o pomoc. Kiedy oni myśleli, że utonął lub go pożarły krokodyle, wypłynął trochę dalej na brzeg i zniknął. Potem zrobił sobie tratwę z trzciny, a z dwóch długich gałęzi wiosła i wrócił prosto do seriby dziś w południe, w chwili właśnie, kiedy Abu el Mot nadpłynął z sandałem i nokerem. Władca przeraził się, ujrzawszy zniszczoną seribę, a gdy usłyszał od podoficera, kto to uczynił, pienił się po prostu z wściekłości. Potem poszedł do wsi Dżurów, by ich wypytać o wszystko, wreszcie zabrał podoficera i Nuerów na statki i popłynął, by ukarać buntowników.

- Więc nie ma go już w seribie?

- Nie.

- Nikogo z jego ludzi?

- Ani jednego. Przekonałem się całkiem dokładnie, nawet las przeszukałem, dopóki było dość jasno. Uznaliśmy za odpowiednie nie czekać na ciebie w łodzi, lecz zawiadomić cię natychmiast.

- Słusznie postąpiliście. Ale dlaczego Abu el Mot ruszył drogą wodną, a nie lądową? Przecież statki płyną wolniej, niż biegną wielbłądy i konie.

- Nie mógł dostać zwierząt, bo

Abd el Mot zabrał wszystkie Dżurom. Chce płynąć dniem i nocą i spodziewa się, że za dwa dni będzie na miejscu.

- Jestem pewien, że wszystko jest tak, jak przedstawiasz, ale muszę wszystko wiedzieć

dokładnie i przekonać się na własne oczy. Zawieziecie mnie teraz do seriby. Okręty będą się zbliżały powoli, a ja się tymczasem rozejrzę.

Obaj przyjaciele wsiedli do łodzi, a „Syn wierności” za nimi. „Syn tajemnicy” sterował. Wyszukiwał spokojną wodę, unikał prądu, dzięki temu łódź płynęła tak szybko, że przybyli na miejsce prędzej, niż sobie obliczyli.

Młody sternik nie chciał tracić czasu na szukanie ukrytego miejsca do lądowania, dlatego zwrócił łódź wprost do przystani. Wtem spostrzegli tam wielkie ognisko. Niam_Niam wciągnęli wiosła i tylko dwaj pracowali, wskutek czego łódź się nie cofała, lecz zachowywała zajęte położenie.

- Ognisko! - rzekł Szwarc. -

Kto tam może być? Czy przypadkiem nie oszukał was ten Dżur? Może Abu el Mot wrócił?

- Na pewno nie! - odparł „Syn tajemnicy”. - Od zmysłów odchodził z wściekłości, możesz więc sobie wyobrazić, że jeśli raz puścił się w pogoń, to chyba nie powróci.

- Rozumiem. Jemu chodzi nie tylko o ukaranie odstępców, lecz także o odzyskanie własności. Oni niewątpliwie ze wszystkimi zapasami zabrali także proch. W Diakinie, gdzie wynajął obydwa statki, dowiedziałem się, że prochu nie kupił, bo nie mógł dostać. Łapacz niewolników bez prochu, to słoń bez zębów. Nie może ani dobrze atakować, ani się bronić. Już z tego powodu musi starać się doścignąć wachmistrza jak najszybciej. Przypuszczam zatem, że jeśli rzeczywiście wyruszył, to nie wrócił. Ale kto może znajdować się tam przy ognisku?

- Tylko Dżurowie.

- A w jakim celu?

- Łowią ryby. Póki seriba była zamieszkana, byli odcięci od

rzeki i musieli daleko ją okrążać, aby się do niej dostać. Połów zawsze w nocy jest lepszy niż w dzień, bo ogień wabi ryby swym blaskiem.

- Domysł twój jest zapewne słuszny, ale mimo to nie zaniecham ostrożności. Przybijemy już tutaj, a potem zbliżymy się ukradkiem do ogniska, by się przekonać, kto tam jest.

Skierowano łódź do brzegu i przymocowano ją w sitowiu. Szwarc wysiadł z Abd es Sirrem i Ben Wafą i pod osłoną drzew zbliżyli się do miejsca, w którym płonęło ognisko.

Było tam pięciu Murzynów ze wsi Dżurów. Zbudowali sobie tratwę z szuwarów i pokryli ją warstwą ziemi, ażeby móc rozniecić na niej ognisko. Tratwa stała o kilka kroków na kotwicy, a na niej siedział człowiek, który podtrzymywał ogień. Reszta leżała na brzegu, wpatrując się w wodę, aż do dna oświetloną. Nie zważając na mniejsze ryby, godzili w większe włóczniami, albo dzidami z hakiem, uwiązanym na lince. Złowili już dość, bo w świetle ogniska widać było na brzegu sporą ilość ryb, długich od dwóch stóp do przeszło dwóch łokci.

- Czy pójdziemy tam? - spytał

„Syn tajemnicy”.

- Jeszcze nie - odrzekł

Szwarc. - Nie chciałbym niczego zaniechać, dlatego wolę najpierw udać się do seriby.

- Chodź! To niedaleko! Przez las dojdziemy tam za minutę.

Zaczęli cicho piąć się na brzeg, a gdy wyszli na skraj lasu, zobaczył Szwarc przed sobą zgliszcza. Nikt się tam nie ruszał, nie ulegało zatem wątpliwości, że Abu el Mot opuścił to miejsce. Zadowoleni powrócili do ogniska.

- Zostańcie tutaj! - rzekł

Szwarc. - Ci ludzie znają was,

dlatego lepiej będzie, żeby was nie widzieli. Czy mówią po arabsku?

- Niewielu zna ten język. Może wódz, ten gruby, który leży w środku, rozumie na tyle, że potrafi ci udzielić wiadomości.

Szwarc wyszedł zza drzew i pozdrowił czarnych. Oni przerazili się nadzwyczajnie, usłyszawszy nagle za sobą obcy głos. Zerwali się na równe nogi, a gdy ujrzeli wysoką i szeroką postać Szwarca przed sobą, wydali okrzyk trwogi i zostawiwszy wszystko na miejscu, uciekli czym prędzej. Nawet tego, który siedział na tratwie, zdjął taki strach, że nie zważając na krokodyle, rzucił się w wodę i popłynął kawałek z prądem, aby potem wyjść na brzeg. Było to w pobliżu łodzi, lecz siedzący w niej ludzie uważali za właściwe nie zdradzać swej obecności.

Jeden tylko nie umknął - gruby wódz, bo go Szwarc pochwycił za fryzurę i zatrzymał. Murzyn nie bronił się, ale ze strachu tak okropnie wrzeszczał, że głos jego dochodził aż na przeciwległy brzeg.

- Cicho bądź! - rozkazał

Szwarc. - Nic ci nie zrobię!

- Ia szetan, ia szetan, ia szetan el mlih, aman, aman, rami, szatanie, szatanie, dobry szatanie, łaski, łaski, miłosierdzia! - krzyczał, nie śmiejąc ruszyć się z miejsca.

- Milczże, chłopie! Nie jestem szatan, lecz człowiek, jak ty. Nic ci się nie stanie. Odpowiesz mi tylko na kilka pytań a potem sobie pójdę.

- To idź, idź zaraz, proszę cię!

Powiedział to głosem tak trwożnym, że Szwarc musiał się roześmiać.

- Pójdę wtedy - rzekł - gdy mi dasz odpowiedź. Im prędzej to nastąpi, tym rychlej cię uwolnię.

- Pytaj więc, pytaj prędko!

- Ale uważaj, zwiążę ci ręce i nogi i rzucę na żer krokodylom, jeśli skłamiesz!

- Przysięgam, że powiem prawdę! - zapewnił go grubas, patrząc ponuro i z trwogą na ziemię.

- Gdzie jest Abu el Mot?

- Odszedł.

- Kiedy?

- Na godzinę przed zachodem słońca.

- Kto jest z nim?

- Pięciu Arabów i Nuerowie, którzy znajdowali się na statkach.

- Kogo tutaj zostawił?

- Nikogo.

- Nie ukrywaj niczego, bo będzie po tobie! Czy rzeczywiście nie został tu nikt z jego ludzi?

- Ani jeden.

- Dokąd się udał?

- Za wachmistrzem, by go ukarać.

- A co potem zamierza?

- Chce wrócić, a my mamy mu pomóc w odbudowaniu seriby.

- Gdzie jest obóz wachmistrza?

- O dwa i pół dnia drogi stąd, nad Nilem, w wielkiej zatoce, zwanej Maieh husan el bar (Zatoka hipopotamia).

- Kiedy Abu el Mot tam przybędzie?

- On spodziewa się, że pojutrze, bo chce płynąć także nocą, ale mnie się zdaje, że na to potrzeba więcej czasu.

- Czemu?

- Bo już nad ranem dopłynie do miejsca, gdzie wielkie statki z trudem tylko i powoli płyną przez omm sufah, a w nocy wcale nie mogą. Tam musi zaczekać, dopóki się nie rozwidni. A potem na długiej jeszcze przestrzeni nie będzie miał wolnej drogi.

- Czy słyszałeś o tym, że wkrótce ma przedsięwziąć nową wyprawę po niewolników?

- Tak.

- Dokąd?

- Do Niam_Niam, ale będzie musiał odłożyć gazuę, dopóki nie odbuduje seriby. On teraz w ogóle nie potrzebuje łowić niewolników, bo Abd el Mot sprowadzi mu z Ombuli całe mnóstwo.

- Ilu Abd el Mot zabrał wojowników?

- Pięciuset.

- Czy znasz Sejada ifjal?

- Łowcę słoni? Znam. Był u nas, kiedy się paliła seriba.

- Czy wiesz, skąd on pochodzi?

- Nikt tego nie wie.

- Jakie jest jego właściwe imię?

- Nie wymienia go nigdy.

- Czy powiedział ci, dokąd się wybiera?

- Nie. Kupił u mnie dwa wielbłądy, a kiedyśmy wstali rano, już go nie było.

- Sam wyjechał?

- Tak, bo nikogo przy nim nie było.

- A czy ktoś jeszcze dopytywał się o Abd el Mota lub o Ombulę?

- Tak, był tu obcy biały, który chciał odwiedzić tę wieś.

- W jakim celu?

- Nie wiem. Żądał ode mnie przewodnika, ale mu powiedziałem, że Murzyni Belanda są naszymi śmiertelnymi wrogami i mogliby pozbawić życia Dżura. Potem ten obcy oddalił się.

- Dokąd?

- Tego nie wyjawił. Zapewne tam, skąd tutaj przybył.

- Czy mówiłeś dziś z Abu el

Motem?

- Tak, przyszedł do nas i pytał o wszystko, co się tu stało.

- Czy wspomniałeś mu także o łowcy słoni?

- Nie.

- A przynajmniej o tym białym, który żądał przewodnika do Ombuli?

- Także nie.

- Dlaczego?

- Bo czasu na to nie było. Abu el Mot spieszył się bardzo z

odjazdem.

- Jak byli uzbrojeni Nuerowie?

- Tylko kilkunastu z nich miało strzelby.

- Czy widziałeś wszystkich?

- Tak, bo byłem tu, kiedy na ląd wysiedli, a potem, gdy powrócili na statki.

- A inni Nuerowie jaką mieli broń?

- Strzały, włócznie, noże i tarcze z dżild husan el bar (skóry hipopotama).

- Ale sam Abu el Mot i tych pięciu Arabów byli dobrze uzbrojeni?

- Mieli strzelby, pistolety i noże.

- A jak było z prochem?

- Było go tylko tyle, ile mieli przy sobie w kurucha el barud (rogach z prochem). Abu el Mot gniewał się bardzo z tego powodu, bo wachmistrz zabrał mu cały zapas. Brakowało im też ołowiu na kule.

- Dziękuję ci za tę wiadomość!

- Mogę odejść?

- Nie potrzebujesz uciekać, możesz tu zostać, bo nic ci się nie stanie. Na dowód, że nie chcę ci zrobić nic złego, daruję ci abu nokta. Masz!

Teraz dopiero Szwarc puścił czuprynę grubasa, wydobył z kieszeni sakiewkę, dał mu jednego talara Marii Teresy i tym środkiem wzbudził w Murzynie taką ufność, że ten ośmielił się spojrzeć mu w twarz i zapytał:

- Panie, czy ten abu nokta będzie mój?

- Tak.

- W takim razie rzeczywiście nie jesteś szatan, lecz bardzo dobroczynny człowiek. Jesteś lepszy i rozumniejszy od owego białego, który obiecał mi pieniądz, a dał tylko nędzne perły. Widzę, że nic mi nie grozi.

- Tak. Zawołaj swoich ludzi i łów sobie ryby spokojnie! Ja odchodzę. Wkrótce zobaczysz trzy staki przepływające tędy, ale

ich się nie obawiaj także, bo się nie zatrzymają.

- Statki? A do kogo należą i dokąd płyną? Czy może na łowy niewolników?

- Nie. Jadą nimi nie rozbójnicy, lecz sami dobrzy ludzie.

- I naprawdę nie zatrzymają się tutaj?

- Nie. Wierz mojemu słowu.

Dobranoc!

Zostawił go na miejscu i zniknął w ciemnościach lasu. Towarzysze, ukryci pod bliskim drzewem, słyszeli jego rozmowę. W drodze do łodzi „Syn wierności” zauważył:

- Effendi, teraz widzę, że nie byłem rozumny, kiedy przedtem rozmawiałem z Dżurem.

- Dlaczego?

- Pytałem go tylko o Abu el

Mota, a nie o te rzeczy, o których ty się dowiedziałeś. Teraz wiemy już wszystko.

- Rzeczywiście wiem wiele, nawet więcej, aniżeli się spodziewałem. To szczęście, że ci ludzie tu byli.

Doszli do łodzi, wsiedli i popłynęli z powrotem. Ale przestrzeń, dzieląca ich od statków, była niewielka i wkrótce zobaczyli światło dahabii, a potem obu nokerów. Aby zawiadomić Hazaba Murata, Szwarc kazał popłynąć najpierw do jego statku, a potem do dahabii.

Na dziobach statków płonęły wielkie ogniska, które oświetlały drogę. Wiatr był z początku pomyślny. Potem ucichł nagle około północy i nie zerwał się już na nowo. Była to klęska, a jedyną pociechą dla Szwarca było to, że Abu el Mota spotkał ten sam los, że nie mógł prędko posuwać się naprzód.

- Teraz brak tylko holownika, który powlókłby nas dalej - rzekł Pfotenhauer do Szwarca. - Żeby choć dzień był, to moglibyśmy kazać wlec się za

pomocą liny, o ile brzeg do tego się nadaje. Jak daleko przed nami jest Abu el Mot?

- Odpłynął z seriby na godzinę przed zachodem słońca, a my przybyliśmy tam dwie godziny po zachodzie. Ma więc trzy godziny drogi więcej za sobą.

- To dościgniemy go jutro.

- Z pewnością.

- A co zamyśla pan potem uczynić? Czy uderzymy nań?

- Tak.

- Ja bym zrobił zupełnie co innego.

- Co?

- Puściłbym go wolno aż do obozu wachmistrza. Tam oni obaj zaczęliby się zabijać, bo buntownik nie podda się bez oporu, a gdyby się wydusili do połowy, my byśmy na nich wpadli.

- Ja także o tym myślałem, ale to na nic.

- Co? Na nic? To wielka pochwała dla mnie!

- Rozważ pan sam, a zobaczy pan, że mam słuszność.

- Tego jeszcze nie widzę i nie zobaczę tak prędko. Jeśli pan wpierw uderzy na Abu el Mota, to potem będzie pan musiał osobno napadać na wachmistrza. Lepiej to zrobić za jednym razem.

- Chyba bym głupi był! Z trzema statkami i czterystu pięćdziesięciu ludźmi mamy przewagę nad Abu el Motem, który rozporządza zaledwie kilku strzelbami, a prochu nie ma prawie wcale. Jeżeli go więc pochwycimy na rzece, załatwimy się z nimi prędko, bez obawy wielkich strat. Jeśli natomiast pozwolimy mu dostać się aż do zatoki, to dostanie prochu i ołowiu. A chociażby zdołał zebrać najwyżej trzydzieści strzelb, to wystarczyłyby do wystrzelania stu albo i więcej naszych ludzi. Tego muszę uniknąć.

- Hm! Nad tym nie pomyślałem.

- A jeszcze jedno! Na rzece nam nie umknie, jeśli zaś

puścimy go na ląd, to mógłby nam uciec, widząc, że sprawa stracona. Tymczasem ja przyrzekłem odesłać go mudirowi do Faszody.

- Bardzo słusznie! Z pana zupełnie inny człowiek, niż ja. Na swojej wiedzy fachowej rozumiem się całkiem dobrze, ale o strategii nie mam pojęcia. Pan powinien zostać oficerem. Byłbyś pan może teraz już pułkownikiem.

- Dziękuję! Odbyłem już służbę wojskową i jestem zadowolony z mego cywilnego zawodu.

- Tak? Pan był żołnierzem? Ja nie.

- Nie jest pan chyba za mały, ani za słaby. Jesteś pan wyższy niż potrzeba, a byłeś pan pewnie zdrów.

- Zdrów jak ryba i dość wysoki. Myślałem, że mnie wezmą, ale się wywinąłem.

- W jaki sposób?

- Pan o to pyta? Czy pan tego nie widzi?

- Nie - odrzekł Szwarc szczerze, obejmując wzrokiem postać Pfotenhauera.

- To chyba pan nie ma oczu!

Powód wydał się co prawda i mnie osobliwym. Kiedy zjawiłem się przed komisją wojskową, przypatrzyli się panowie najpierw mnie, potem sobie, potem mnie i znowu sobie, aż w końcu wybuchnęli śmiechem. Ja nie wiedziałem, co z sobą zrobić, a wyglądałem pewnie niezbyt mądrze, bo komisja śmiała się dalej do rozpuku. Wreszcie przewodniczący przystąpił do mnie, pogłaskał mnie po twarzy i powiedział, że mogę odejść jako wolny na zawsze.

- Ale powodu nie podał?

- Rozumie się, że podał. Wziął ze stołu calówkę i przykładał ją kilka razy do mego nosa, po czym oświadczył: „Niemożliwe, nawet przy najlepszej chęci. Rekrut złamałby nosem kark swojemu poprzednikowi, a podwójnego

odstępu dla niego jednego czynić nie można. On wyprowadziłby z linii cały pułk, a podczas obrotu nos zawsze by się spóźniał. Musimy go puścić”. Nosowi więc zawdzięczam to, że nie zastrzelono mnie w roku sześćdziesiątym szóstym, albo siedemdziesiątym.

Opowiadał wśród śmiechu, od którego Szwarc nie mógł się także powstrzymać.

- Pan się też śmiejesz? - mówił dalej. - Wówczas nie bardzo chciało mi się śmiać, bo uważałem się za udanego chłopca i adonisa. Dzisiaj godzę się z tym i jestem z mego nosa zadowolony, zwłaszcza że nie byłby ze mnie wielki bohater wojenny. Widzę to teraz, kiedy się przekonałem, że plan pański jest dziesięć razy rozumniejszy od mego. A zatem uderzymy na Abu el Mota na wodzie. Zdziwi się, gdy usłyszy grzmot armat. Ale kto będzie strzelał?

- Mam człowieka, któremu pod tym względem mogę zaufać.

- Kto to jest?

- Ja sam.

- Pan? Pan umie strzelać i z armat? Pan uczyłeś się, jak się zdaje, wszystkiego!

- Potrafię nabić armatę, wymierzyć i wypalić. Byłem jednorocznym ochotnikiem przy artylerii.

- Tak? W takim razie wierzę.

Ja artylerii nic a nic nie rozumiem. Zdaje mi się, że stanąłbym przed lufą, kiedy należałoby wypalić. Ale wróćmy do naszego planu! Co uczynimy, gdy pochwycimy Abu el Mota i wachmistrza?

- Odpowiedź jest bardzo łatwa.

Zaczekamy nad zatoką, gdzie teraz obozuje wachmistrz, na wynik gazui i jej powrót z Ombuli. Czy się wyprawa uda, czy nie, zawsze Abu el Mot musi wrócić i wpaść w nasze ręce.

- A pański brat?

- Zostawiam go na razie jego

własnemu losowi i sprytowi. Co mógłbym dlań zresztą zrobić? Czy mam pędzić za nim?

- Nie wiemy wcale, gdzie go szukać.

- Poszedł śladem Abu el Mota i pewnie nim wróci. Musimy się spotkać z nim w każdym razie, jeśli w drodze nie zaskoczyło go jakieś nieszczęście, co niestety jest także możliwe.

- Spodziewam się, że mu się wszystko uda, bo znajduje się w dobrym towarzystwie.

- Panu zatem podobał się łowca słoni?

- Tak. To z pewnością nie jest człowiek zwykły, musiał dużo doświadczyć i przeżyć. W obliczu jego przebijały się rozum i odwaga. Ufam, iż nie narazi się zbyt skwapliwie na niebezpieczeństwo.

- Nie mogę się pozbyć myśli, że coś go łączy z „Synem tajemnicy”. Jeśli tylko nam się powiedzie, to ci dwaj zobaczą się niebawem, a wtedy pokaże się, czy moje domysły były słuszne. Widzi pan „Ojca jedenastu włosów”? Patrzy tu ustawicznie, jakby mi chciał coś powiedzieć. Pójdę go zapytać, bo wiem, że przez pana tu nie przychodzi.

- Niech pan nie idzie, lecz zawoła go tutaj! Jeśli się z nim nie zetknę, nie będę mógł naprawić błędu, który popełniłem.

Szwarc dał znak Słowakowi, żeby przyszedł. Na pytanie, czy ma coś do powiedzenia, mały odrzekł:

- Mam rzeczywiście prośbę.

Mówiliśmy o zamarłym wietrze i powolnej jeździe. Jeśli chcemy doścignąć Abu el Mota to statek musi płynąć prędzej. Postanowiliśmy więc spuścić na wodę wszystkie łodzie, zaprząc je do okrętów i powiosłować z większą szybkością.

- Ach tak! Radzisz zaprząc łodzie?

- Wszystkie!

- Ja także myślałem o tym.

Dahabia ma prócz feluki jeszcze jedną łódź mniejszą, a oba nokery po dwa czółna. Oprócz tego jest wielka łódź od Niam_Niam. Nie kazałem dotąd tego uczynić, bo nie wiedziałem, czy można ludzi tak męczyć.

- Ludzie sami się zgłosili.

Chcą pójść na ochotnika i mnie prosili, żebym to oznajmił effendiemu.

- Sami więc chcą wiosłować?

Bardzo mi to na rękę. Powiedz ochotnikom, że z przyjemnością spełniam ich życzenie, a ciebie mianuję ich szefem. Zwołaj ich zaraz.

Po ospowatej twarzy Słowaka przebiegł uśmiech zadowolenia. Rzucił na Pfotenhauera dumne spojrzenie i powiedział:

- Skoro jestem mianowany ich szefem, to dowodzić będę kompanią ochotników.

- Tak - potwierdził Szwarc. -

Jesteś ich pułkownikiem, ale pod moimi rozkazami.

- Będę dzielnym pułkownikiem.

Zawsze miałem zdolności do dowodzenia wojskiem. Ponieważ mam piękny czerwony frak, to wykonam dowództwo z należytym aplombem. Effendi, wedle rozkazu!

Przyłożył dwa palce do turbanu, jak przy wojskowym ukłonie i odszedł jak bocian z podniesioną głową.

- Teraz jest zadowolony - roześmiał się Pfotenhauer. - Także zapatrywanie! Ma piękny czerwony frak, dlatego uważa siebie za zdolnego do dowodzenia.

- Nie bój się pan o niego!

Jestem pewien, że utrzyma wioślarzy w ryzach i tak ich potrafi zagrzać, że przyjemnie będzie patrzeć. Uważaj pan tylko!

Słowak sprowadził w kilka

minut około trzydziestu

żołnierzy, którzy umieli

wiosłować, a do nich przyłączyli się Niam_Niam. „Syn tajemnicy” i „Syn wierności” zgłosili się do sterowania. Spuszczono felukę i drugie czółno, przyprzągnięto je razem z wielką łodzią do dzioba dahabii, pięćdziesiąt rąk się ruszyło, a statek, popychany dotychczas tylko żerdziami, popłynął szybciej.

Zaledwie dostrzeżono to z nokerów, zabrzmiał w ciemnościach nocnych głos „chrapacza”.

- Ia radżal, flajik linar, dalej ludzie, łodzie w wodę! Pracujcie, pracujcie! Czy dahabia ma zrobić z nas pośmiewisko? Prędzej, spieszcie, chwalebni, pracowici! A może spać zechcecie, psie syny i nicponie!

Wkrótce przyłączono łodzie także do obydwu nokerów i wszystkie trzy statki pognały chyżej, chociaż nie tak, jak przy pomyślnym wietrze. Wioślarzy podzielono na dwie grupy, które się zmieniały kolejno, by się nadto nie męczyć.

W przedniej łodzi siedział Słowak, a jego czerwony frak aż świecił w blasku ogniska. Głos jego wciąż było słychać, bo ustawicznie wołał na żołnierzy:

- Naprzód, pilnie, pilnie!

Tak przeszła noc. Kiedy Szwarc zbudził się rano po krótkim śnie, reis doniósł mu, że zadowolony jest z wioślarzy. Byli już na pokładzie, gdyż o świcie zerwał się silny wiatr i pomoc ich stała się zbędna. Ludzie, zmęczeni pracą w nocy, leżeli teraz pod kocami, aby należycie odpocząć.

Rozdział XIV

Huk armat

Szwarc siedział właśnie przy kawie z „Ojcem bociana”, kiedy przystąpił do nich „Syn tajemnicy” i poprosił skromnie:

- Effendi, pozwól, że zwrócę ci uwagę na coś, o czym może zapomniałeś!

- Słucham - rzekł Szwarc.

- Spałeś przez ostatnie godziny i nie wiesz, jak daleko dojechaliśmy. Nie znasz także rzeki, muszę ci zatem oznajmić, że zaraz dopłyniemy do pól sitowia, o których mówił wczoraj szech Dżurów. Abu el Mot zatrzymał się niewątpliwie przed omm suffah, a ruszył dalej dopiero o wschodzie słońca, i to bardzo powoli, bo musi usuwać z drogi sitowie. Przypuszczam wobec tego, że znajdujemy się blisko niego.

- Ja także jestem tego zdania.

- Czy nie należałoby puścić przodem małego czółna na zwiady za nim?

- To dobra rada. Czy podejmiesz się tego?

- Ja i mój przyjaciel jesteśmy gotowi.

- To weźcie najmniejsze czółno, które trudno by było zauważyć!

W kilka minut potem lekka łódź odbiła od okrętu. Wnet okazało się, że „Syn tajemnicy” znał Nil dokładnie. Wielkie pola szuwarów pokrywały go na całej szerokości. Pierwotnie było tam tylko tyle wolnego miejsca, że zaledwie małe czółno mogło się przecisnąć. Teraz widniał tam szeroki pas wolnej wody, na której znikła łódź obydwu przyjaciół. Reis wskazał na ten pas, mówiąc:

- Wczoraj było tu jeszcze zamknięte. Abu el Mot widocznie wyciął tę drogę. My popłyniemy swobodnie, dlatego spodziewam się, że ujrzymy go wkrótce.

Jego przypuszczenie sprawdziło się szybciej, aniżeli może sam sądził, bo gdy w kwadrans potem wypłynięto z pól sitowia, łódka wróciła, a „Syn tajemnicy” zawołał:

- Każ spuścić żagle, effendi!

Widzieliśmy już statki. Jeśli

popłyniesz dalej, zobaczą ciebie.

- Czy są na wolnej wodzie? - zapytał Szwarc.

- Nie. W polu trzcinowym, które muszą przepłynąć. Zanim przebiją drogę, mogą na to stracić ze trzy godziny.

- To spuśćmy żagle i kotwice i przypatrzmy się tym statkom!

Wszystkie trzy okręty stanęły tuż obok siebie, co znacznie ułatwiało porozumiewanie się. Potem wsiedli do łodzi Szwarc, Pfotenhauer, Hazab Murat, Abd es Sirr i Ben Wafa i udali się na zwiady.

Płynęli przez tak gęste sitowie, że osłoniło ich zupełnie. Wolnego środka rzeki musieli unikać, jeśli nie chcieli się pokazać. Przed nimi leżał ostry skręt rzeki. Gdy go minęli, zobaczyli okręty i to tak niedaleko, że łódką można było dostać się do nich w dziesięć minut.

Szwarc i Pfotenhauer wzięli do rąk lunety, żeby przypatrzeć się sytuacji, w której znajdował się Abu el Mot. Było tam pole trzcinowe, sięgające od jednego do drugiego brzegu rzeki, szerokiej właśnie w tym miejscu. W tym polu ugrzęzły statki, których żagle spuszczono, ażeby dalej nie zjechać. Obok uwijały się łodzie, zajęte usuwaniem przeszkód.

- Czy znasz to pole? - spytał

Szwarc „Syna tajemnicy”.

- Tak. Z wielkim trudem przeciskaliśmy się przez nie na naszej łodzi - odrzekł zapytany.

- Czy jest długie?

- Abu el Mot i za trzy godziny nie przeciśnie się przez nie.

- A jaka przestrzeń jest dalej?

- Wolna tylko na sto długości łodzi. Potem następuje znów pole, pokrywające całą rzekę, ale to ostatnie w tych stronach.

- W takim razie najlepiej

uderzyć nań tutaj. Przytrzymamy go między tymi dwoma polami. I nie będzie mógł ruszyć ani w tył, ani naprzód, jeśli dobrze weźmiemy się do rzeczy.

- Ale na brzegi może się dostać! - wtrącił Hazab Murat.

- Nie dopuścimy do tego. Mój plan jest już gotów i spodziewam się, że się nań zgodzicie.

- Jaki to plan?

- Oba okręty należy zamknąć tak, żeby nam nie uszedł ani statek, ani człowiek. Puścimy ich najpierw przez pole, na którym pracują, a na wolnej przestrzeni poza nim napadniemy na Abu el Mota. Przed sobą będzie miał szerokie pole, przez które nie zdoła się przedostać. Po lewej stronie stanę ja z dahabią na kotwicy, a w tyle, żeby nie mógł zawrócić, zamkną mu drogę oba nokery.

- To pójdzie na brzeg z prawej strony - zauważył Hazab Murat. - Tam musi pilnować jeden z moich nokerów.

- Nie! Gdy będę do niego strzelał, ugodziłbym w twój statek i mógłbym go uszkodzić. Ty weźmiesz z sobą stu ludzi i pójdziesz z nimi na brzeg, gdzie się usadowisz i skryjesz tak, żeby cię nie można było zobaczyć.

- O, rozumiem! To dobrze, to chytra pułapka!

- Uczynisz to, zanim jeszcze

Abu el Mot przejdzie przez pierwsze pole. Będziesz więc tam już przed nim, a zadaniem twoim będzie nie dopuścić do lądu łodzi ani człowieka. Resztę twoich ludzi rozdzieli się na nokery, czyli po stu na jeden. W ten sposób weźmiemy ptaszka między siebie, a wtedy chyba by cud się stał, gdyby nie wpadł w nasze ręce z całą swoją załogą. Zgadzacie się?

Plan był znakomity. Hazab Murat wyraził swoją zgodę i powrócono do statków.

Tu przystąpiono natychmiast do

dzieła i wysadzono na ląd stu ludzi, uzbrojonych w strzelby. Ponieważ użyto do tego wszystkich łodzi, przewieziono ich na brzeg w przeciągu kwadransa. Sam Hazab Murat nimi dowodził. Mimo to Szwarc bał się zdać na nich bezwzględnie i oświadczył, że pójdzie z nimi na razie, by się z bliska przypatrzeć przyszłemu polu walki.

Las, sięgający aż do brzegu, miał wprawdzie poszycie, lecz nie tak gęste, żeby tworzyło zbyt wielką przeszkodę. Ludzie szli ze Szwarcem i Hazabem Muratem jak najbliżej brzegu.

Po dziesięciu minutach ujrzeli po lewej stronie maszty sandału i nokera, wystające nad sitowie. Puścili się zatem równolegle z Abu el Motem, a następnie wzdłuż pola trzcinowego, aż tam, gdzie się kończyło. Tu dochodziła wolna przestrzeń wody aż do brzegu, a na nim znajdowało się dość zarośli, za którymi mogli się ukryć mieszkańcy seriby Madungi.

- Tu zatrzymacie się dopóki nie nadpłyną sandał i noker! - rzekł Szwarc. - Ja ruszę zaraz za nimi, bo z powodu nowego pola trzcinowego nie mogę pozwolić, żeby wsiedli do czółen. Gdyby który usiłował wsiąść do łodzi, zastrzelcie go.

- A czy nasze kule dosięgną okrętów? - zapytał Hazab Murat.

- Dosięgną, bo statki będą się trzymały blisko tego brzegu; tamten nie jest taki wolny od sitowia. Powierzyłem wam ważne stanowisko i spodziewam się, że dobrze spełnicie swoją powinność.

Potem wrócił do łódki, która odwiozła go do dahabii.

Stanąwszy na pokładzie, kazał

natychmiast podnieść kotwicę,

żeby ze statkami posunąć się jak

najdalej i tam znów się

zatrzymać. W najmniejszej łódce

wysłano człowieka do

nadbrzeżnych zarośli z poleceniem, by przez lunetę przypatrywał się nieustannie statkom nieprzyjacielskim i doniósł natychmiast, gdyby rozwinęły żagle, byłby to bowiem dowód, że ruszyły przez pierwsze sitowie, że zatem należy puścić się czym prędzej za nimi.

Szwarc przygotował obie armaty. Nabił pełną kulą obracalne działo, a potem umieścił armatę Maxima w ten sposób, żeby z niej można było strzelać. Lufę jej zwrócono na bok i przykryto znów rogożami. Kilku asakerów było artylerzystami w Egipcie. Im Szwarc powierzył działo pierwsze, objaśniwszy sposób jego użycia, a sam postanowił kierować armatą Maxima, wybrawszy sobie do pomocy kilku ludzi.

Następnie reis i mustamel otrzymali dokładne wskazówki, jak się mają zachować. Ben Wafa sprowadził reisów nokerów, których również pouczono jak mają statkami kierować.

Te przygotowania zajęły ze dwie godziny. W każdej więc chwili należało się spodziewać powrotu wywiadowcy. Wszyscy żołnierze stali na swoich miejscach, zasłonięci o ile możności przed kulami nieprzyjaciół, co było tym łatwiej uczynić, że wiedziano, skąd będą one padały.

Pfotenhauer pilnie, ale w milczeniu, pomagał Szwarcowi. Teraz stanął obok niego ze strzelbą w ręce i powiedział:

- Teraz zobaczymy, czy zupełnie nie nadaję się na żołnierza, czy mój nos rzeczywiście mnie lub komu innemu będzie zawadzał. Może mi odstrzelą kawałek, na co musiałbym się zgodzić. Cieszę się z góry tym, jakie to miny zrobią nieprzyjaciele, gdy nas spostrzegą. Byłoby dobrze, gdybyśmy ich dopadli, zanim by nas zobaczyli.

- To bardzo możliwe - odrzekł

Szwarc.

- Naprawdę? Przecież nie będą patrzeć tylko przed siebie!

- Nie, ale bywają takie sandały i nokery, w których tylny żagiel schodzi tak nisko, że zasłania widok wstecz.

Teraz zwrócił się do stojącego „Syna tajemnicy” i zapytał, czy statki Abu el Mota mają tylko zwyczajne żagle.

- To są statki niezgrabne - odpowiedział młodzieniec - dlatego dodano im kalakafal (żagiel tylny), ażeby brały więcej wiatru.

- Jest tak, jak się spodziewałem - rzekł Szwarc do Pfotenhauera. - Może nam się uda podpłynąć do nich tak blisko, że zauważą nas dopiero wtedy, gdy obok nich staniemy.

- Zasłużyliby wtedy na kije!

- Czemu? Uwaga ich zwrócona jest tylko naprzód, nadto nie przypuszczają, że ich ścigamy, a tylny żagiel zasłania im widok. Nie będzie to zatem żaden cud, jeśli nas nie dostrzegą. Ale oto wraca wywiadowca. Niech nam Bóg dopomoże! Reisie! Żagle w górę i podnieść kotwicę!

Brzękły łańcuchy kotwiczne, płótno wciągnięte na maszty wydęło się na wietrze, a statki ruszyły naprzód, dahabia na czele, nokery zaś za nią.

Szwarc poszedł na górę do sternika, obok którego stał kapitan. Gdy dahabia zboczyła w zakręt rzeki, ujrzano po drugiej stronie przebite pole omm sufah. Ludzie Abu el Mota wycięli przez nie drogę, którą płynęły teraz ich statki. Pokładów nie było widać, ponieważ zasłaniały je tylne żagle.

- My nie widzimy ich, a oni nas - zauważył „Ojciec bociana”, wszedłszy także na górę. - Teraz wierzę, że podjedziemy do nich tak blisko, że będziemy mogli podać im rękę, zanim nas spostrzegą. A to się

przestraszą!

Na wszystkich trzech statkach panowała zupełna cisza. Ludzie mówili do siebie tylko szeptem. Zwykle walkę poprzedza cisza. Tym głośniej bywa potem, kiedy zaczną się kroki nieprzyjacielskie.

Szwarc wydał rozkaz, żeby nie zabijać Abu el Mota i wyznaczył nagrodę temu, kto go żywcem pochwyci.

Sandał i noker przepłynęły przez kanał, a dahabia wpadła za nimi. Abu el Mot zobaczył dopiero teraz, że zbliża się znowu do pola trzcinowego, kazał więc zwinąć żagle i zarzucić kotwice. Siedział, paląc fajkę, ze swoimi Homrami, towarzyszami zbrodni, którzy po nieudanym napadzie uszli razem z nim szczęśliwie. Rozstrząsali plan napadu na wachmistrza i ukarania go. Żal im było każdej minuty, a tu zatrzymywało ich znowu gęste sitowie. Była wprawdzie wycięta przez nie droga, ale dla małego czółna, a nie dla większego statku. Dziób jego okrętu zwrócony był wprost na tę drogę, zanim więc kotwica zaczepiła się o grunt, wpłynął tam sandał, rozpychając szuwary na prawo i lewo. Noker, płynący w tyle, zarzucił kotwicę obok i odsłonił w ten sposób widok za sobą. W tej chwili Abu el Mot usłyszał ku swemu zdumieniu okrzyk reisa:

- Okręt za nami! Dahabia!

Abu el Mot zerwał się, a z nim jego Homrowie, ażeby zobaczyć niespodziewanie pojawiający się statek. Nokerów nie można było zauważyć, bo dahabia kryła je za sobą. Ale zaledwie rzucił na nią okiem, bladość okryła mu policzki!

- Kull mlajiki wa szejatin, do wszystkich aniołów i diabłów! - zawołał z trwogą. - To dahabia wicekróla!

- Nie może być! - rzekł jeden z Homrów. - Skąd wiesz?

- Czy jesteś ślepy? Nie

widzisz herbu na dziobie: piramidy i Sfinksa? Na Allaha, na niej stoją żołnierze!

- Czego chcą?

- Czy ja wiem? Ta podróż dahabii nie jest wymierzona przeciw nam. Nie potrzebujemy się niczego obawiać, dopóki oficer nie wie, że jestem Abu el Mot.

- A jeśli mu to zdradzą?

- Kto by to uczynił? Wy nie,

Nuerowie także nie, bo pochwycono by ich, jako moich ludzi, a marynarze też nie, bo płacę im dobrze. Sądzę zatem... Allah akbar! W tyle pokazuje się jeszcze jeden statek, a za nim drugi! Dwa nokery! To prawdziwa amara (flota).

- Bądź spokojny! Sam powiadasz, że nie idą na nas.

- Myślałem tak, ale... ale...

Te dwa nokery należą do mego śmiertelnego wroga, Hazaba Murata z seriby Madungi. Jak ten łapacz niewolników mógł przyłączyć się do statku rządowego? Czyżby go przyłapali na gazui i odebrali mu nokery? Jego ludzie znają mnie i zdradzą natychmiast.

- To się ukryj!

- To się na nic nie przyda, bo oficer przyjdzie tu do nas i zbada wszystko. Będę się wypierał, dopóki będzie można, ale na wszelki wypadek przygotujcie się do walki. Patrzcie, oto dahabia! Chce stanąć po lewej stronie, a za nami zarzucają kotwicę nokery. Pozostaje nam jeszcze lewy brzeg. Jeśli zapyta, ja mu odpowiem. Powiedzcie Nuerom, żeby byli w pogotowiu. Do diabła, mamy tak mało czasu i amunicji!

Dahabia zbliżyła się do sandału z lewej strony.

Zarzuciła kotwicę w odległości

może czterdziestu kroków i nieco

się cofnęła, dzięki czemu mogła

pokład sandału i nokera

dosięgnąć swymi kulami. Za tymi

trzema statkami zatrzymały się obydwa nokery z Madungi tak blisko, że można było z nich dosięgnąć nieprzyjaciela kulami ze strzelb.

Szwarc usiadł za armatą Maxima, nie można więc było zobaczyć go z pokładu sandału. Obok reisa stanął kapitan z Faszody, który miał pierwszy przemówić.

- Czyj to sandał i noker? - zapytał.

- Moje - odpowiedział Abu el

Mot, stojąc na krawędzi swojego statku i patrząc z zadowoleniem na wojenną postawę Nuerów.

- Kto ty jesteś? - pytał kapitan w dalszym ciągu.

- Handlarz Jusuf Helam.

- Czym handlujesz?

- Rozmaitymi towarami.

- Skąd przybywasz?

- Z Wau.

- A dokąd podążasz?

- W górę rzeki na handel i zamianę.

- Zdaje mi się, że kłamiesz!

- Niechaj ci Allah wzmocni słuch! Ja powiedziałem prawdę, a ty jej nie słyszałeś. Winne są temu twoje uszy.

- Nie szydź! Ja cię znam!

- A ja ciebie jeszcze nie widziałem!

- Jesteś Abu el Mot, zabójca niewolników!

- Niechaj Allah rozjaśni oczy twoje, bo widzisz rzeczy i ludzi, którzy nie istnieją!

- Widzę bardzo dobrze. Widzę nawet pięciu ludzi, którzy stoją za tobą. Czy nie należą oni do Homrów, z których i ty pochodzisz?

- Nie. To handlarze z Wau, którzy swoje towary wiozą na moich statkach.

- To nieprawda. Ja znam ich i ciebie. Mudir Ali effendi Abu hamza mia z Faszody każe ciebie pozdrowić. On was szuka i polecił mi sprowadzić was do Faszody.

- Szukaj tych, o których mu

chodzi! My nimi nie jesteśmy.

- Wy właśnie nimi jesteście.

Czy to nie wy napadliście przy Lwim źródle, na zachód od Faszody, na obcego effendiego, aby go zabić?

- W'allah! Zaczyna być źle! - szepnął Abu el Mot do Homrów. - Dojdzie do walki. Brońcie się dobrze!

Głośno zaś odpowiedział:

- Nie byliśmy nigdy w tamtych stronach i nie mieliśmy do czynienia z żadnym effendim!

- A ze mną także nie? - zapytał Szwarc, podnosząc się z ukrycia.

Wściekłe przekleństwo wyrwało się z ust Abu el Mota, który od razu pobladł. Nigdy nie uważałby za możliwe, że kiedyś zobaczy tego obcego tak daleko od Lwiego źródła i to z trzema statkami i żołnierzami! Nie wiedział istotnie, jak postąpić, czy przyznać się, czy dalej się wypierać.

- To on - rzekł za nim jeden z

Homrów. - Ale my się nie boimy. Nokery nic nam nie zrobią. Na nich są przecież pojmani ludzie Hazaba Murata, a z dahabią damy sobie radę.

Słowa te dodały otuchy Abu el Motowi, bo kiedy Szwarc powtórzył pytanie, rozbójnik gniewnie zawołał:

- Z tobą miałem sprawę, ty psi synu i wnuku, a teraz ty będziesz miał ze mną! Idź do dżehenny!

Przyłożył strzelbę do policzka i wypalił. Szwarc schylił się błyskawicznie za armatę, a kula przeleciała ponad nim.

- Ognia! Strzelać! - zawołał

Abu el Mot do swoich ludzi. - Zastrzelić oficera!

Rozkazu posłuchano natychmiast. Na sandale stało dwustu, a na nokerze stu Nuerów.

Widząc na dahabii o połowę mniej

żołnierzy, sądzili, że rychło

uporają się z nimi. Huknęły

strzelby, a chmura strzał i

dzirytów wyleciała z ich statków. Ale żołnierze postarali się o osłonę, pochylili się za szańcem z pak i innych przedmiotów, które przedtem powynoszono w tym celu na pokład. Tylko kilku odniosło lekkie rany.

Szwarc ukrył głowę i ręce pod kocami, leżącymi na armacie dla jej zamaskowania. Teraz odsunął trochę górny koc, aby móc mierzyć i zwrócił lufę w odpowiednim kierunku. Zobaczył przy tym, że Abu el Mot szukał go oczyma, trzymając w ręku dwururkę.

Wtem w odpowiedzi na atak Abu el Mota zabrzmiała komenda kapitana. Ludzie jego wstali i wystrzelili. Skutek był straszny, bo wielu nieprzyjaciół padło, a wszyscy zaczęli krzyczeć z wściekłości i żądzy walki.

Szwarc podniósł się znowu. Ujrzawszy go Abu el Mot, złożył się natychmiast, zmierzył, wypalił i wrzasnął równocześnie.

- Tym razem zginiesz!

Ale wprawnemu oku Szwarca nie uszedł ruch palca na cynglu. Uskoczył na czas w bok, zdarł koce z armaty i zawołał:

- Ja pewniej trafię, ale nie ciebie, bo mi się dostaniesz w ręce żywy!

Puścił mechanizm w ruch z takim skutkiem, że Abu el Mot nie mógł się ruszyć z przerażenia. Zabici i ranni zaczęli padać, a wszyscy wyć i ryczeć. Pociski leciały nie tylko na pokład sandału, lecz i nokera. W dodatku zagrzmiało działo, a z obu stojących w tyle nokerów huknęły również strzały.

Teraz dopiero Abu el Mot poznał, że na nokerach nie znajdowali się jeńcy. Wątpliwości co do tego usunął zupełnie znany mu dobrze, chrapliwy głos.

- Dobrze wymierzono, wspaniale! Nabijcie szybko

znowu! Mężowie, waleczni bohaterowie! Niech Allah potępi Abu el Mota! Strzelać, strzelać tchórze, próżniaki, łotry!

- El szachar, „chrapacz!” - zawołał Abu el Mot do zebranych obok niego Homrów. - Ten suki syn, Hazab Murat, połączył się z obcym i z żołnierzami. Strzelać, strzelać, mierzyć do oficera i tego psa chrześcijańskiego!

Ale nie trafiono ani jednego, ani drugiego, bo kapitan stał za masztem, a Szwarc schylił się znowu, ażeby nabić armatę. Artylerzyści, którzy słali kulę za kulą, ukryli się za wysuniętym domkiem działowym.

Druga salwa armaty Maxima podziałała jeszcze bardziej niszcząco, niż pierwsza. Nuerowie, którzy z początku byli tak waleczni, porzucili broń i schowali się wewnątrz statków. Abu el Mot zrozumiał, że nie zdoła się utrzymać. Zawołał przeto do Nuerów:

- Łodzie do wody i na brzeg!

Tam jeszcze jest wolna droga!

Rozkaz jego miano wykonać natychmiast. Zaledwie jednak ciemne postaci Nuerów ukazały się na krawędzi statków, aby z nich zejść, huknęły strzały z brzegu, który Abu el Mot uważał za nieobsadzony. To żołnierze Hazaba Murata spełnili swe zadanie.

Dotąd siedzieli oni ukryci w zaroślach, a teraz wyszli, by się pokazać. Hazab Murat zawołał, wymachując strzelbą:

- Chodź no tu, Abu el Mocie!

Przyjmiemy cię uroczyście, bo cię kochamy! Czy znasz mnie, ty śmierdząca hieno? Chodź, chodź, niech ci skórę ściągnę przez głowę!

Abu el Mot zobaczył, że i ta

droga jest dlań zamknięta. Z

lewej strony dahabia, z prawej

obsadzony brzeg, za nim dwa

nokery, a przed nim sitowie,

przez które sandał nie mógł się

przecisnąć. Jedyną nadzieję

ocalenia pokładał w tym, że może na łodzi wydostanie się z matni.

- Widzicie, że jesteśmy osaczeni przez przemoc, której musimy ulec - rzekł do Homrów, nietkniętych, bo stali obok niego, a do niego nie strzelano.

- Chodźcie do kajuty!

Potyczka nie skończyła się jeszcze. Armaty milczały wprawdzie, bo Nuerowie się ukryli. Wysyłali jednak z ukrycia strzały, a gdy który z nich wystawił głowę, albo inną część ciała, leciały natychmiast zewsząd w to miejsce kule asakerów.

Przede wszystkim należało nie dopuścić Nuerów do łodzi, żeby poznali beznadziejność swego położenia i poddali się z obydwoma statkami i z Abu el Motem.

On wiedział aż nadto dobrze, co go czeka. Musiał uciekać i to jak najszybciej, bo czuł, że chwile jego są policzone.

Kajuty, czyli miejsca pod tylnym pokładem, reis nie chciał odstąpić, wynajmując okręty, dlatego wybudowano pod przednim pokładem budę z desek, w której Abu el Mot mieszkał z Homrami. Tam to zaprowadził ich teraz.

Kiedy weszli do środka, zamknął drzwi i powiedział:

- Musimy uciekać, ale Nuerowie nie mogą o tym wiedzieć, bo zaczną się zaraz cisnąć, zwrócą na nas uwagę nieprzyjaciół i uniemożliwią nam ucieczkę.

- Tak, musimy uciekać - potwierdził jeden z Homrów. - Ale jak?

- Ja znam jedyną drogę ocalenia. Przypomnijcie sobie, że na przedzie statku wisi łódź. Nieprzyjaciel nas nie zobaczy, bo z tej strony stoi noker i zasłania nas.

- Nie zdołamy wsiąść do łodzi.

Skoro tylko zechcemy zejść ze statku, zastrzelą nas!

- Nie będziemy schodzić z górnego pokładu. Mamy przecież

topory, a boki sandału są nad wodą z cienkiego drzewa i łatwo je będzie przebić. Nikt nas nie zobaczy, gdy będziemy wsiadali do łodzi.

- Ale gdy odpłyniemy, spostrzegą nas i schwytają.

- Nie. Widziałeś przecież, że sandał tkwi dziobem w sitowiu tam właśnie, gdzie znajduje się wąski, otwarty kanał. Tamtędy uciekniemy. Miejcie rzeczy w pogotowiu, bo nasza akcja musi pójść szybko! Teraz do siekier!

Sam ujął topór i uderzył nim w cienkie drzewo, które się niebawem poddało. Przy pomocy dwóch Homrów zrobił tuż nad linią wodną otwór, którym mógł się człowiek przecisnąć.

Abu el Mot wychylił się, pochwycił sznur, na którym wisiało czółno i przyciągnął je do otworu. Potem wysiadł, a drugi Homr za nim. Czterej pozostali podali najpierw rzeczy, których nie chcieli porzucić i wyszli potem za nimi.

Była to łódź o sześciu wiosłach. Odwiązano ją, Homrowie chwycili za wiosła i posunęli się naprzód pomiędzy ścianą statku a sitowiem, aż w końcu znaleźli się na wolnej powierzchni wody. Abu el Mot usiadł przy sterze, aby kierować.

- Dotychczas szło wszystko dobrze - rzekł. - Teraz zaczyna się niebezpieczeństwo. Gdy odbijemy od sandału i wypłyniemy na kanał, zobaczą nas z dahabii i będą do nas strzelali. Weźcie się porządnie do wioseł, abyśmy się jak najrychlej wydostali z zasięgu kul. Naprzód! Niech Allah nas broni, a zgubi naszych nieprzyjaciół!

Homrowie spuścili wiosła do wody, a czółno odbiło się od sandału i wypłynęło na kanał.

Z powodu strzałów,

rozlegających się ustawicznie,

Nuerowie nie słyszeli uderzeń

toporów. Oczywiście nie

spodziewali się także, żeby dowódca tak haniebnie ich opuścił. Dopiero głos Szwarca im to uprzytomnił.

Szwarc wyszedł na wzniesienie armaty, ażeby kilkoma kulami przedziurawić statki nieprzyjacielskie i zmusić w ten sposób załogę do poddania się. Wzrok jego padł przypadkiem na drugą stronę, gdzie zobaczył czółno, które w tej chwili wynurzyło się zza dzioba sandału i pomknęło kanałem. Wobec tego nabił szybko działo, ale zmiarkowawszy równocześnie, że gdyby pierwszą kulą nie trafił łodzi, to drugą już by jej nie dosięgnął, zawołał donośnym głosem, zwracając się ku drugiemu brzegowi:

- Hazabie Muracie! Abu el Mot ucieka na czółnie! Pobiegnij z twoimi ludźmi w górę i poczęstuj go kulami! Nie oszczędzaj go już teraz!

Wezwany usłyszał, zrozumiał te słowa i popędził ze wszystkimi swoimi ludźmi.

Ale to nie wystarczyło Szwarcowi, dlatego wezwał „Syna tajemnicy”.

- Wskocz ze swoimi ludźmi do łodzi i puść się obok sandału za zbiegami! Stefanie Uszkarze, weź pięciu dobrych strzelców i wsiądź także do łodzi! Jeśli dopędzicie Abu el Mota, sprowadźcie go żywym lub umarłym! Jeśli zaś nie zdołacie go pochwycić, to zapędźcie go przynajmniej na prawy brzeg i zabierzcie jego czółno!

Łódź Niam_Niamów wisiała z boku na dahabii. Czarni wskoczyli do niej z „Synem tajemnicy”, a Słowak wsiadł za nimi z żołnierzami.

Tymczasem nabito działo.

Szwarc zwrócił je w prostej

linii za umykającą łodzią,

ocenił pewnym wzrokiem jej

szybkość, wymierzył nieco przed

nią i wypalił. Strzał huknął, a

Szwarc czekał na skutek ze

wzrokiem wlepionym w czółno. Wymierzył znakomicie, ale nie znał dobrze działa i amunicji, a cel był zbyt mały. Kula uderzyła tuż obok czółna w wodę, która bryznęła wysoko.

Homrowie przerazili się i zdwoili wysiłki. Szwarc nabił szybko powtórnie, wymierzył i wystrzelił. Kula uderzyła tuż za zbiegami w wodę, odbiła się raz i drugi od powierzchni, przeleciała obok nich i utonęła po trzecim skoku. Szwarc spróbował trzeciego strzału, ale kula nie dosięgła już łodzi.

Karol May

Karawana niewolników

Tom

Całość w tomach

Polski Związek Niewidomych

Zakład Wydawnictw i Nagrań

Warszawa 1991

Tłoczono pismem punktowym

dla niewidomych

w Drukarni PZN,

Warszawa, ul. Konwiktorska 9.

Przedruk z wydawnictwa „Foox”,

Warszawa 1990

Pisał J. Podstawka

Korekty dokonały

B. Krajewska

i D. Jagiełło

Rozdział XIV~

(c.d.)

Huk armat

Tymczasem czarni przepłynęli łodzią obok sandału. Załoga wsiadła do niej tak szybko, że już po drugim strzale wpłynęła na wolny kanał i zaczęła się pogoń. Niam_Niam byli lepszymi wioślarzami od Arabów. Gdy pod naciskiem wioseł łódź wyprzedziła sandał, widać było, że doścignie Abu el Mota, jeśli ten zawczasu nie zwróci się do brzegu.

Stary rozbójnik przeraził się bardzo, gdy kula uderzyła w wodę obok jego czółna.

- Wiosłować, wiosłować! - krzyknął. - Ten pies strzela do nas z armaty. Mierzy, jak szatan. Prędzej, prędzej, bo inaczej zginiemy! Jeśli nas trafi, przedziurawi czółno i krokodyle nas pożrą!

Gdy następna kula przeleciała

obok nich i dwa razy oblała ich

wodą, powtórzył ten sam okrzyk,

a gdy trzecia nie dosięgła już czółna, zawołał z ulgą:

- Hamdullillah! Jesteśmy ocaleni!

Wkrótce potem wypłynęli z pola trzcinowego, a przed nimi rozciągała się wolna powierzchnia rzeki.

- Na prawo! - rozkazał Homrom.

- Głębiej wiosłami z lewej strony! Tam wylądujemy i dostaniemy się do Abd el Mota. Z jego pięciuset ludźmi będziemy mieli przewagę nad tym psem chrześcijańskim.

Ale zaledwie wydał ten rozkaz, wynurzył się na brzegu Hazab Murat ze swoimi ludźmi. Zamiast się ukryć, pozwolić Abu el Motowi wylądować, a potem go schwytać żywcem, co mogło mu się udać wobec wielkiej liczby asakerów, których miał z sobą, okazał się zbyt niecierpliwy i polecił strzelać do łodzi.

- Allah! - zawołał stary zbój.

- Obcy poszczuł na nas te psy!

Nie możemy wylądować. Ale wkrótce las tak zgęstnieje, że nie będą mogli nas ścigać. Prędzej, żebyśmy ich wyprzedzili! Potem wysiądziemy na brzeg, a wtedy niech nas szukają!

Zwrócił się znów na środek rzeki, gdzie kule asakerów nie mogły go już dosięgnąć. Wioślarze, siedzący w tyle, odważyli się teraz rzucić okiem na przebytą przestrzeń i zobaczyli łódź, wysłaną za nimi.

- Wielka łódź z wielu ludźmi!

- zawołał Homr, który ją pierwszy zobaczył. Ścigają nas także na wodzie!

Abu el Mot odwrócił się, przypatrywał się przez krótki czas statkowi Niam_Niamów, a potem rzekł:

- Niech ich piekło pochłonie!

Wiosłują prędzej od nas i dopadną nas, jeśli popłyniemy dalej w tym samym kierunku!

- To będziemy walczyli!

- Głupcze! Na co nam się to przyda? Ich jest cztery razy

więcej. Walki nie będzie. Teraz idzie o ocalenie życia, musimy więc starać się dobić do prawego brzegu. Jeśli dostaniemy się tam przed nimi, to im umkniemy.

- Ale stracimy łódź!

- To się rozumie, że nie zostawią jej dla nas przy brzegu.

- A jak potem przeprawimy się przez tę rzekę? Do Abd el Mota musimy powrócić na lewy brzeg.

- Zbudujemy sobie tratwę.

Wiosłujcie tylko, wiosłujcie, choćby wam krew z palców tryskała! Jeśli nas dościgną, będziemy zgubieni, jeśli ujdziemy, biada im! Za dzisiejsze moje kłopoty zapłacą mi stokrotnie mękami i cierpieniami!

Łódź z Murzynami wypłynęła z kanału. Strach podwoił siły Homrów. Czółno ich mknęło jak strzała po wodzie, niezbyt tu szerokiej, na ich szczęście. Zbliżyli się szybko ku prawemu brzegowi, porwali swoje rzeczy i wyskoczyli na ziemię, nie tracąc czasu na przywiązanie łodzi do brzegu. Woda zniosła ją na środek rzeki.

Słowak trzymał w ręku swoją „słoniówkę” i stał w samym środku łodzi, zachęcając wioślarzy do pracy. Widząc, co się dzieje, zawołał:

- Uciekają! Patrzcie, wyskakują na brzeg! Ja im poślę jeszcze kulę!

- Daj spokój! - rzekł „Syn tajemnicy”. - Nie można przecież dobrze wymierzyć!

- Już ja sobie dam radę i zastrzelę tego łotra!

Podniósł ciężką pukawkę i wycelował do Abu el Mota, który miał właśnie zniknąć za krzakiem. Wioślarze, siedzący tyłem do brzegu, odwrócili się, aby zobaczyć skutek strzału.

Przez to łódź utraciła równowagę

i zaczęła się chwiać. Wtedy

właśnie Słowak wypalił, a

strzelba uderzyła go tak, że

zatoczył się i wypadł z łodzi do wody.

Jeden z żołnierzy zdołał chwycić słoniówkę, bo i ona wpadłaby. Inny żołnierz uchwycił połę czerwonego fraka i dzięki temu wydobyto Słowaka z wody, ale przemoczonego do suchej nitki.

- Ostrzegałem cię - rzekł „Syn tajemnicy” spokojnie - że nie trafisz!

- Byłoby mi się to udało, gdybyście łodzi nie zachwiali - odpowiedział Słowak, wyrzucając wodę, która mu się nalała do nosa i uszu. - Jak łatwo mogłem utonąć, albo stać się żerem krokodyli! Co teraz uczynimy? Czy będziemy go ścigali na lądzie?

- Nie dopędzimy go. Wyłowimy jego łódź i wrócimy.

- W takim razie stracimy go raz na zawsze.

- Ja sądzę inaczej. On pała żądzą zemsty, pospieszy więc do swoich ludzi, którzy wyruszyli do Ombuli i sprowadzi, by nas ukarać. Otóż i łódź nadpływa. Pochwyćcie ją!

Nuerowie byli wściekli na swego dowódcę, że ich opuścił w największej potrzebie. Gdyby pozostał, to cały gniew zwycięzców zwróciłby się przeciwko niemu, a teraz oni musieli paść ofiarą. Od chwili jego ucieczki nie wystrzelili ani razu, a wódz ich był zdania, że należy się poddać i nie drażnić dłużej zwycięzców oporem. Uciec także nie mogli, bo nie mogli już skorzystać z żadnej łodzi, a nadto Szwarc wysłał łódź przed dziób sandału, żeby stanęła na straży.

Walka całkiem ustała. Strzały

umilkły i obie strony czekały

widocznie na łódź, wysłaną w

pogoń. Nuerowie zaczęli

próbować, czy mogą się wychylić

na pokład bez narażenia się na

niebezpieczeństwo. Tu i ówdzie

ukazała się ręka lub głowa, a

gdy strzały się nie odezwały, ukazały się całe postaci.

Szwarc kazał kapitanowi zaprzestać na razie strzelaniny i rozpocząć na nowo dopiero wtedy, gdyby Nuerowie zamierzali się bronić. Siedział jeszcze na mostku działa, rozmawiając z Pfotenhauerem o przebiegu potyczki.

- Czy sądzi pan, że czarni znowu zaczną? - zapytał ptasznik.

- Nie przypuszczam - odpowiedział Szwarc. - Byłoby to szaleństwem z ich strony. Zrozumieli już chyba, że nie tylko bronią, lecz także liczebnie ich przewyższamy. Zresztą nie mają teraz dowódcy, bo ten człowiek, który jest z nimi, nie odważy się z nami mierzyć! Nasi asakerzy umieją obchodzić się ze strzelbami. Przy tej sposobności muszę panu oświadczyć, że jestem zadowolony z pana.

- Dlaczego?

- Bo strzelał pan tak dzielnie.

- Przyznaję się do tego. A wie pan, gdzie i do kogo strzelałem?

- Nie.

- Mierzyłem zawsze we fryzurę, troszkę ponad głowę. Sądziłem, że nie powinno się nikogo całkiem zabijać, jeśli strzałem w czuprynę można osiągnąć to samo wrażenie. Czy widział pan kiedy te wysokie i szerokie czupryny Nuerów?

- Nie miałem czasu na głębsze studia w okolicach Nuerów. Przejechałem przez nie szybko.

- Oni zapuszczają długie włosy, podczesują je w górę i smarują ciastem z popiołu i moczu krowiego, co ma być skuteczne przeciwko pewnym zwierzątkom, zaludniającym gęsto głowy Murzynów. Przez to powstaje z ich fryzury wysoka i twarda masa, jakby była dalszym ciągiem głowy. Gdy się to kulą przestrzeli, otrzymuje Nuer

uderzenie, które go powala na ziemię. Może mu się nawet wydawać, że kula przebiła mu głowę. Przynajmniej żaden z ugodzonych przeze mnie nie wstał. Może oni cenią fryzurę tak samo jak czaszkę i nie pokazują się w obawie, ażeby nie narazić na hańbę tej ozdoby.

- To istotnie wesołe. Zgadzam się z panem zupełnie, że ludzi można zabijać tylko w największej potrzebie. Żal mi, że użyłem armaty, ale musiałem Abu el Mota przekonać, że z nami nie ma żartów. Gdybym tego nie uczynił, walka potrwałaby znacznie dłużej i pociągnęła za sobą ofiary po naszej stronie. Co prawda, powinienem przewidzieć, że Abu el Mot znajdzie sposobność do ucieczki. Należało walkę zakończyć zaraz zabiciem jego i pięciu Homrów. To tak przeraziłoby Nuerów, że zaraz by się poddali.

- Być może. Ciekaw jestem bardzo, czy uszedł, czy też go schwytali.

- Jeśli go doścignęli, to pewnie nie dał się wziąć żywcem. Albo więc uciekł, albo nie żyje.

- Czy widział pan jego minę, kiedy pana zobaczył?

- Tak.

- Wyglądał, jakby go paraliż tknął. Ach! Co to? Popatrz pan w górę! Wie pan, co to za ptaki?

Dwa duże ptaki przelatywały nad rzeką. Pomimo trudnego, a nawet niebezpiecznego położenia, w jakim znajdowali się wszyscy, Pfotenhauer zwrócił całą swą uwagę na przedstawicieli ulubionej przez siebie klasy zwierząt. Zerwał się i śledził ich lot bystrym okiem, przy czym nos podniósł mu się także, jak gdyby go zajmowało to tak samo, jak jego właściciela.

- Wiem - odpowiedział Szwarc.

- Jak się nazywają po łacinie?

- Balaeniceps rex.

- Ślicznie! A jak tego ptaka tu nazywają?

- Abu merkub, „Ojciec buta”.

- Dlaczego?

- Bo górna część ich dzioba ma kształt buta.

- Dobrze! Widzi pan znowu, że ludzie nadają tu ptakom nazwy wedle niektórych ich właściwości. Zazwyczaj abu merkub nie lata tak wysoko. Musiało go coś spłoszyć. Przyleciały stamtąd, gdzie popłynęły łodzie, stamtąd, gdzie... o patrz pan, właśnie wraca nasza łódź!

- I wlecze drugą za sobą.

Dowiemy się zaraz, z jakim skutkiem odbył się pościg.

Obie łodzie spostrzeżono wszędzie i ludzie zaczęli zwracać na nie głośno uwagę.

Z rozczarowaniem zwycięzcy przekonali się, że Abu el Mot zdołał uciec. Murzyni i asakerzy wrócili cało i zdrowo, a łódź, którą uciekał rozbójnik, była pusta. Walki zatem nie było.

Niam_Niam przybili do dahabii, a „Ojciec jedenastu włosów” pierwszy skoczył na pokład i zbliżył się do Szwarca, by mu zdać sprawę z wyprawy.

- Jak ty wyglądasz? - zawołał

Szwarc. - Jesteś całkiem zmoczony!

Słowak zdjął turban z głowy, pogładził smętnie wyglądające włosy i odpowiedział:

- Wpadłem do wody.

- Jak to się stało?

- Gdy strzelałem do Abu el

Mota, łódź się zachwiała, a ja chlupnąłem do wody.

- Abu el Mot uciekł?

- Dopłynął do brzegu, zanim zdołaliśmy go doścignąć i wpadł potem w zarośla.

- A Homrowie?

- Uciekli także.

- Nie mogliście łodzi doścignąć?

- Była za daleko.

Pochwyciliśmy ją i sprowadziliśmy tutaj.

- Na który brzeg się schronił?

- Na prawy, a stąd od nas na

lewy, bo płynęliśmy w górę rzeki.

- Uszedł zatem i nie pokaże się więcej - rzekł Pfotenhauer - a pan nie zdoła dotrzymać słowa, danego mudirowi.

- Może jeszcze tak źle nie będzie - odparł Szwarc.

- Wątpię bardzo!

- A ja jestem pewien, że on bardziej niż ja będzie się starał, żebyśmy się spotkali.

- To byłoby głupio z jego strony!

- Nie, przynajmniej z jego punktu widzenia. Zadaliśmy mu klęskę, jakiej pewnie w życiu nigdy nie doznał. Mądrze zrobiłby, gdyby w ogóle w tych stronach się nie zjawiał, ale to nie zgadza się z jego charakterem. On zechce się teraz zemścić na mnie i na Hazabie Muracie. Jestem pewien, że nawet będzie się z tym spieszył.

- Jak się do tego zabierze?

- Sprowadzi swoich ludzi na pomoc.

- Z Ombuli? Pan sądzi zatem, że on tam jeszcze się uda? To prawdopodobne. Ma tam pięciuset dobrze uzbrojonych ludzi, z którymi może pozwolić sobie na atak. Ale do zatoki Husan el bar nie jest tak daleko, jak do Ombuli. Może najpierw tam się zwróci.

- Nie przypuszczam. Z pięciu

Homrami na to się nie odważy.

- Musi tam pójść, bo tylko tam może dostać amunicji! Może sądzi, że ci ludzie wrócą do niego, gdy im przebaczy.

- Być może, ale najpierw pospieszy do Ombuli i stamtąd dopiero ruszy przeciwko wachmistrzowi z dostateczną siłą.

- Wszystko mi jedno, jak zrobi, żebyśmy go tylko schwytali. Ale ja nie liczę na to z taką pewnością, jak pan.

Jeśli ma rozum, nie narazi się

ponownie na niebezpieczeństwo,

którego teraz z takim trudem

uniknął. Przecież nie wie w ogóle, czy spotka się z nami.

- Słyszał, że wyprawiliśmy się po niego, będzie więc przekonany, że go szukam. O swoim wrogu Hazabie Muracie sądzi też pewnie, że ten nie wróci do domu, nie spróbowawszy przynajmniej dostać go w swe ręce.

- Czy może uważać nas za tak głupich, żebyśmy go szukali, nie wiedząc, gdzie się znajduje?

- O nie! Wie, że udamy się do

Ombuli.

- Przypuszcza pan, że to odgadnie?

- Oczywiście. Przecież musi sobie myśleć, że przybyliśmy do seriby, żeby go ukarać, że jego nie zastaliśmy, a osadę znaleźliśmy spaloną, że zapytaliśmy się Dżurów o niego, a dowiedziawszy się, dokąd dąży, ruszyliśmy czym prędzej za nim, że wiemy, gdzie się zwrócić może, i puścimy się za nim w pogoń.

- Skoro pan w ten sposób sprawę wyjaśnia, to ma pan słuszność. Dokąd zatem się udamy? Nad zatokę, czy do Ombuli?

- Nad zatokę.

- Dlaczego?

- Abu el Mot będzie sądził, że skierujemy się do Ombuli i stosownie do tego postąpi. W Ombuli łatwiej mógłby się bronić przeciwko nam, aniżeli na innym miejscu, wybranym przez nas, gdzie zaskoczymy go powracającego do domu. Nadto po schwytaniu wachmistrza będziemy mieli wolne tyły. Gdybyśmy zaś poszli do Ombuli, znaleźlibyśmy się pomiędzy dwoma obozami.

- Musi pan jednak uwzględnić to, że on pójdzie teraz do wachmistrza, ażeby ocalić trzody i inne mienie.

- Postaram się go uprzedzić, dlatego pojadę na razie naprzód.

Stu pięćdziesięciu żołnierzy,

których mam na dahabii,

wystarczy do pokonania wachmistrza. Teraz trzeba skończyć z Nuerami. Zacznę układy z wodzem.

Widać go było siedzącego na pokładzie w otoczeniu ludzi, którzy siedząc lub leżąc dokoła niego, prowadzili z sobą żywe rozmowy, zapewne o przykrym swym położeniu. Szwarc poszedł na krawędź dahabii i zawołał wodza. Ten wstał i zszedł na burtę sandału.

- Chcę rozmówić się z tobą - rzekł Szwarc.

- Mów!

- Przyjdź na mój statek!

- Tak samo ty możesz przyjść na mój!

- Zdaje mi się, że wedle zwyczaju człowiek niżej stojący przychodzi do wyższego, zwyciężony do zwycięzcy.

- Nie jestem jeszcze zwyciężony!

- Bo oszczędzaliśmy was, lecz zmienimy nasze postępowanie, jeśli nie wysłuchasz mego wezwania.

- Jak możesz żądać ode mnie, żebym przyszedł do ciebie i oddał się w twe ręce?

- Tego nie wymagam; chcę tylko z tobą pomówić. Jeśli przyjdziesz, nie uczynię ci nic złego i nawet cię nie zatrzymam.

- Naprawdę?

- Tak.

- Będę mógł wrócić do moich ludzi, nawet jeśli nie zgodzę się z tobą?

- To ci przyrzekam.

- Przysięgnij na Mahometa!

- Dobrze! Mahomet mi świadkiem, że będziesz mógł odejść, kiedy ci się spodoba!

- Zaraz będę u ciebie.

- Także nieźle! - roześmiał się Pfotenhauer. - Przyrodnik przysięga na starego Mahometa! Jakie mu pan postawi warunki?

- Zażądam, żeby się poddał, a za to pójdzie sobie bezkarnie.

- Czy to nie będzie zbyt łagodne?

- Nie. Nuerowie nie mają pojęcia o tym, jak wstrętny jest handel niewolnikami. A gdyby nawet byli świadomi tego, to jak mam ich ukarać? Czy wystrzelać ich wszystkich?

- Nie.

- Albo wtrącić do więzienia?

- Nie ma gdzie.

- Czy wolno mi ich w ogóle sądzić?

- Chyba nie! Nawet wątpliwym jest, czy mudir ma prawo ich karać.

- Całkiem słusznie! Nie myślę nadużywać swej władzy, a nadto rozum nakazuje mi być łagodnym. Co uczynimy z tyloma ludźmi, gdy dostaną się w nasze ręce? Czy będziemy ich wszędzie wlekli z sobą, aby nam zawadzali, a przy sposobności może i rzucili się na nas? Puszczę ich wolno.

W tej chwili nadpłynął czółnem wódz. Szwarc kazał podać kawę i fajki, a sam udał się z Pfotenhauerem do kajuty, by przyjąć wodza.

Był to mężczyzna dobrze zbudowany, tylko pierś miał wąską, jak wszystkie ludy, zamieszkujące doliny rzek i bagniste okolice febryczne. Wzdłuż jego czoła biegły trzy równoległe blizny. Rodzice nacinają chłopcom w dzieciństwie w ten sposób skórę, bo takie blizny uchodzą za coś pięknego. Nadto brakowało mu zębów w dolnej szczęce. Nuerowie wyłamują je dzieciom, ale nie wiadomo, w jakim celu. Przez to wymowa ich nabiera szczególnego dźwięku, który trudno naśladować.

Na zaproszenie Szwarca Murzyn usiadł, wypił filiżankę kawy, i pozwolił czarnemu słudze zapalić dla siebie fajkę. Pociągnąwszy parę razy, chrząknął z zadowoleniem, bo woń i smak tytoniu wprawiły go w zachwyt.

Szwarc rozpoczął:

- Wyraziłeś się, że nie zwyciężyliśmy was jeszcze. Czy

sądzisz, że możecie nam umknąć?

- Nie - przyznał czarny otwarcie.

- Co zamyślasz uczynić?

- Walczyć do upadłego.

- W jakim celu?

- Żeby jak najwięcej was zabić.

- Bez korzyści dla siebie!

Wódz zdumiał się niezmiernie i siedział przez jakiś czas nieruchomo.

- Czy rzeczywiście nie chcesz z nami walczyć? - zapytał wreszcie.

- Nie.

- My nie damy się pozabijać bez oporu!

- O to was nie posądzam. Ale cóż mam z wami zrobić? Zwycięzca zabija zwyciężonych, albo bierze do niewoli. Ja nie chcę zabijać, ani nie potrzebuję niewolników. Jestem chrześcijaninem.

- Chrześcijaninem?

Zaczął się zastanawiać, co należy rozumieć przez to słowo. Wreszcie coś sobie przypomniał i zapytał:

- Czy to ludzie, którzy jadają wieprzowinę?

- Tak. Ale to nie jest główna różnica między nami a wyznawcami Proroka. Nasza religia nakazuje nam miłować, zamiast nienawidzić i nawet wrogom czynić dobrze.

Nuer zrozumiał, że to przykazanie jest bardzo dla niego korzystne i zapytał:

- A wy jesteście posłuszni tej religii?

- Tak.

- Wiesz, że jesteśmy twoimi nieprzyjaciółmi?

- Oczywiście.

- To musisz nam czynić dobrze.

- Zamierzam tak postąpić - odrzekł Szwarc, ubawiony logiką Murzyna.

- Na czym to będzie polegało?

- To zależy od ciebie. Powiedz mi szczerze, po co was Abu el Mot wynajął?

- Na łowy niewolników.

- Gdzie?

- U Niam_Niam.

- Co wam za to obiecał?

- Jadło, napoje, odzież, jaką nosi nasz naród, każdemu strzelbę, a potem za każdego niewolnika przez nas pochwyconego, po jednym abu nokta.

- To bardzo mało! Wzięto więc was tylko do polowania na niewolników. A dlaczego wy walczyliście przeciwko nam?

- Tak chciał Abu el Mot, a my jako jego towarzysze i sprzymierzeńcy, musieliśmy go bronić.

- Poznaliście, jak niebezpiecznie jest być towarzyszem łapacza niewolników. Wasza przyjaźń kosztowała was wielu zabitych i rannych.

- To prawda - przyznał wódz przygnębiony. - Twoja medfa (armata) była bardzo głodna, pożarła więcej moich ludzi, aniżeli mogą pochłonąć jej małe usta.

- Czy zliczyłeś tych nieszczęśliwych?

- Tak. Jest ze trzydziestu zabitych, a dwa razy tylu rannych. Wielu ma nawet kule w kompirach (fryzurach). Cóż teraz z nami się stanie?

- Powiedz mi najpierw, do kogo należą statki?

- Do pewnego człowieka z

Diakinu.

- Czy on handluje niewolnikami?

- Nie.

- Czy jest bogaty?

- Także nie. Statki, to cały jego majątek; jeśli je spalisz, zubożeje.

- Kto ci powiedział, że je spalę?

- Każdy zwycięzca zrobiłby to, albo zatrzymałby je sobie.

- Czy wynajął je na gazuę?

- Nie. Miały nas zawieźć do seriby i wrócić. Ponieważ jednak noker Abu el Mota spalono, przeto on wynajął je na dalszą

drogę.

- Właściciel otrzyma swoje statki z powrotem. Powiedz mu, że mu je darowuję.

- Uczynisz to? Panie, twoja dobroć jest niezrównana! Jak mam to powiedzieć temu człowiekowi?

- Gdy przybędziesz do

Diakinu.

- A czy tam będę?

- Ty i twoi ludzie. Darowuję wam wolność.

Na to Murzyn opuścił fajkę na ziemię i krzyknął:

- Wolność? Czy to być może?

Panie, ty żartujesz!

- Nie. Mówię prawdę.

- Wszyscy odzyskamy wolność?

- Wszyscy, ale stawiam jeden warunek.

- Jaki, jaki? - wołał czarny z radością.

- Oddacie mi wszelką broń!

- Dobrze. Mamy w domu dość innej.

- Nadto porzucicie Abu el

Mota, nie spróbujecie go szukać, lecz popłyniecie na statkach czym prędzej do domu.

- Uczynimy to bardzo chętnie!

- Spodziewam się tego po was.

Ja opuszczę to miejsce tylko z dahabią, a nokery moje zostaną, by was przypilnować. Popłyną za wami, a gdybyście chcieli wrócić, zniszczą was.

- Panie, my się cieszymy, że będziemy mogli wrócić; ani nam przez myśl nie przejdzie zostać. Abu el Mot opuścił nas haniebnie i podstępnie. Jeśli go kiedy zobaczę, to będzie po nim!

- Dobrze. Sprawa nasza załatwiona...

- Jeszcze nie - wtrącił

Pfotenhauer do Szwarca - bo ja także stawiam warunek.

- Podaj ten warunek! - wezwał go wódz. - Spodziewam się, że zdołamy go spełnić.

- Żądam, żebyście poobcinali sobie kompiry i mnie je oddali.

Skutek tych słów był straszny.

Czarny przeraził się okropnie.

Cofnął się o krok wstecz,

wyrzucił ręce w górę, zatoczył białkami, krzyknął głośno i odpowiedział:

- Panie, tego od nas nie możesz wymagać!

- Czemu nie? Wy macie ostre sekakin (noże), a my kilka makassa (nożyczki), którymi możemy je szybko poobcinać.

- PO co chcesz nam zadawać takie cierpienia?

- Cierpienia? To nie będzie bolało.

- Mylisz się. Innym można łatwo obciąć kompiry, bo noszą włosy wolno, ale nasze są mocne i twarde jak kamień. Nie wiadomo, gdzie kończy się głowa, a zaczyna się kompira.

- Ja to wiem, bo jestem tabib

(lekarz) i znam dokładnie budowę głowy. Jeśli przy tym któremu z was odetną kawałek głowy, to mu ją zaraz wyleczę.

- Nie, nie, panie! Wierzę, że jesteś wielki i sławny tabib, bo masz nos straszliwie duży, a my wiemy, że człowiek jest tym mądrzejszy i bardziej uczony, im dłuższy jest jego nos. Ale chociażbyś mógł poobcinać nam kompiry bez bólu, nie uczynisz nam tego wstydu, żebyśmy musieli stanąć przed naszymi kobietami, pozbawieni największej męskiej ozdoby.

- Kara musi was spotkać! - rzekł Pfotenhauer.

- Jeśli nas chcesz ukarać - mówił dalej Nuer pełen trwogi - to ci coś poradzę. Nuer woli zginąć, aniżeli wyrzec się swoich zalet. Niechaj los rozstrzygnie między moimi ludźmi. Połowa powróci do domu z kompirami, a drugą połowę możesz zabić i obedrzeć im ich ozdoby. Nadto weźmiesz sobie kompiry zabitych.

O ile wódz brał sprawę poważnie, o tyle Szwarc i Pfotenhauer z trudem tylko wstrzymywali się od śmiechu.

- Twoi ludzie więc mają losować? - zapytał Pfotenhauer.

- A ty z nimi?

- Ja? Ja jestem dowódcą, mnie muszą wyłączyć z losowania. Cóż bowiem stałoby się, gdybym także umarł?

- Ty nie chcesz umierać? Nie mogę ci tego brać za złe, ale moje poczucie sprawiedliwości oburza się na to, że jeden ma ocaleć, a drugi stracić życie wskutek wyboru losu. Dlatego okażę łagodność nie tylko względem ciebie, lecz także względem nich i wyrzekam się kompir, żądam jednak, żebyś mi zamiast tego dał swoją bonetę el badżak (czapkę z muszlami).

- Moją bornatę el lulu

(kapelusz z perłami)? - zawołał wódz, chwytając rękoma opisane już okrycie głowy i wykrzywiając twarz z przerażenia. - Panie, to znak mojej godności wodza!

- Nic mnie to nie obchodzi.

Zważ, że możesz tym ocalić życie przeszło stu Nuerom, na których padłby los!

- Niech giną! Żaden szach ani malik (cesarz ani król) nie odda ci swojej tadży (korony) bez walki. Na co ci się przyda ona, skoro nie będziesz wodzem Nuerów?

- Istotnie nie mam tego zamiaru, ale ty jesteś pobity i masz zostawić dowód poddania się. Gdybyś natomiast pozostał z nami jako przyjaciel, nie musiałbyś oddawać ani tadży, ani kompir, lecz otrzymałbyś jeszcze od nas niejedno, co by ci się przydało z pewnością.

Usłyszawszy te słowa Murzyn westchnął głęboko i odpowiedział:

- Panie, sprawiasz mej duszy ulgę. Przeszedłem wielkie obawy. W jaki sposób mogę zostać waszym sprzymierzeńcem?

- Wyruszysz z nami przeciw Abu el Motowi, który tak podstępnie zostawił was na pastwę losu.

- Panie, chętnie to uczynimy!

- zabrzmiała pospieszna, a stanowcza odpowiedź. - Jego

obowiązkiem było zawiadomić nas, że ucieka. Poświęcił nas, żeby siebie ocalić, dlatego zasłużył na naszą zemstę. Cieszę się, że będziemy mogli pokazać temu chainowi, że nie wolno mu bezkarnie zostawiać nas w niebezpieczeństwie. Opuściwszy nas, zerwał tym samym przymierze z nami, a ja zawieram teraz nowe z wami, ażeby go pociągnąć do odpowiedzialności.

- Dobrze! Będzie wam u nas lepiej, niż u niego. Widzieliście, że jesteśmy silniejsi, sam rozum zatem nakazuje wam stanąć po naszej stronie. Za to darujemy wam życie, broń, kompiry, słowem wszystko, co do was należy, a tobie twoją bornatę el lulu. Nadto otrzymacie część zdobyczy z wyprawy. Trzody i zapasy Abu el Mota wpadną w nasze ręce jak też jego żołnierze, którym odbierzemy strzelby, ażeby je wam oddać. Będziecie potem lepiej uzbrojeni, niż wszystkie szczepy pomiędzy rzekami i będziecie je mogli podbić z łatwością.

- Panie, otrzymujemy o wiele więcej, aniżeli dawał nam Abu el Mot - rzekł Nuer z radością. - Dajecie nam łaskę i życie zamiast zemsty i śmierci, będziecie za to w nas mieli przyjaciół, na których możecie liczyć nawet w największym niebezpieczeństwie.

- Wierzę ci! Będziecie mieli jeszcze jedną korzyść, której Abu el Mot zapewnić wam nie mógł. Nie tylko ja jestem tabib, lecz ten effendi, mój przyjaciel, jest jeszcze większy i sławniejszy ode mnie. My zajmiemy się waszymi rannymi. Czy przed zawarciem z nami przymierza musisz prosić o pozwolenie swoich ludzi?

- Co ty sobie o mnie myślisz!

- odpowiedział wódz dumnie. - Jestem królem mojego szczepu, a wojownicy moi muszą mi być

posłuszni. Ale nie sądź, że uczynią to niechętnie. Oni spodziewali się śmierci, a ja przyniosę im szczęście. Wieść moją przyjmą z zachwytem.

- Dobrze! Od teraz więc jesteście naszymi przyjaciółmi i sprzymierzeńcami. Daj na to rękę i wracaj na sandał! Dowiemy się, co powiedzą na to twoi ludzie, a potem przyjdziemy opatrzeć rannych.

Murzyn podał im rękę i odszedł, by się przenieść na sandał.

- No, zadowolony pan? Czy dobrze się sprawiłem? - pytał Pfotenhauer Szwarca.

- Bardzo dobrze - odrzekł zapytany. - Jest nas wprawdzie dość i bez Nuerów, aby się zmierzyć z Abu el Motem, ale to zawsze korzystne zmienić nieprzyjaciół w przyjaciół, bo możemy znaleźć się w położeniu, w którym ten przyrost mógłby się okazać pożytecznym. Ale dlaczego pan przeraził tak tego biedaka żądaniem obcięcia fryzur?

- Chciałem posiąść jego hełm, który zabrałbym do domu jako etnograficzną rzadkość. Chodźmy teraz zobaczyć miny jego ludzi. Zdaje się, że się cieszą. Słyszy pan jak wrzeszczą i ryczą?

Nie wyszli z kajuty razem z Nuerem, lecz zostali w niej jeszcze. Mimo że drzwi były zamknięte, usłyszeli teraz zgiełk, jakby ludzi wbijano na pal.

- Ia sefa, ia bacht, ia fara.

O rozkoszy, o szczęście, o radości! - wołali Nuerowie.

Kiedy Szwarc z Pfotenhauerem wyszli z kajuty, zobaczyli, jak czarni na obu statkach skakali i tańczyli jakby szaleni.

- A to narobiłem nieszczęścia!

- śmiał się Pfotenhauer. - Teraz trzeba by być psychiatrą, aby ich przyprowadzić do rozumu.

Wódz stanął na brzegu sandału i zawołał:

- Czy widzicie radość moich

wojowników? Wszyscy są pełni rozkoszy. Będą wam wiernie służyli i życie za was narażą. Przejdźcie tu teraz i zajmijcie się rannymi, którzy czekają na was w cierpieniach!

Zanim Szwarc uczynił zadość tej prośbie, zawezwał do siebie reisów obu nokerów. Hazab Murat otrzymał rozkaz zaprowadzenia na statki swoich ludzi, a sam musiał także przybyć na dahabię. Tu dowiedzieli się, że Nuerów należy odtąd uważać za przyjaciół i sprzymierzeńców.

Ponieważ należało nie tracić czasu, lecz wyruszyć w dalszą drogę, by uprzedzić Abu el Mota, przeto obsadzono ludźmi wszystkie łodzie, by rozszerzyć kanał, prowadzący przez sitowie. Idąc z Pfotenhauerem do kajuty po narzędzia chirurgiczne Szwarc zapytał „Syna tajemnicy”, którego spotkał po drodze:

- Czy znasz rzekę? Musimy płynąć do maijeh Husan el bar. Czy wiesz, gdzie to leży?

- Tak, effendi. Byłem tam kilka razy z Ben Wafa, wracając z seriby Abu el Mota. Ta zatoka słynie z wielu hipopotamów.

- Kiedy możemy się tam dostać przy dobrym wietrze?

- Jeśli pojedziemy i nocą, co można teraz czynić, bo w tej porze roku nie ma ani deszczu, ani burz, a rzeka od teraz ciągle wolna, to przybędziemy tam jutro wieczorem.

- Czy pieszo można by tam dojść także w tym czasie?

- Trzeba by się spieszyć. Wodą można obrać kierunek wprost, a lądem musielibyśmy dążyć zakrętami rzeki.

- To byłoby niewygodne.

Możliwe, że Abu el Mot uda się nad tę zatokę.

- To postąpimy tak, jak nocy poprzedniej, to jest przyprzęgniemy łodzie. Nie znużymy się zbytnio, bo jest nas dosyć na zmianę. Przydadzą nam się Nuerowie, którzy są lepszymi

wioślarzami niż asakerowie.

- Chodź z nami do kajuty!

Pomożesz nam nieść skrzynki z lekami, a potem opatrywać rany, bo jesteś zręczny.

Usłyszawszy to Słowak oświadczył:

- Effendi, ja posiadam także znaczną zręczność. Wiele już ran opatrzyłem. Opowiadałem już panu o bocianie ze złamaną nogą. Ja bym też chciał pomagać.

- Dobrze, zaczekaj!

Szwarc zszedł z Abd es Sirrem do kajuty, a Pfotenhauer został ze Słowakiem, aby korzystając z tej sposobności, pogodzić się z nim.

- Umiesz więc także opatrywać rany? - zapytał go uprzejmie. - To mnie cieszy, bo ułatwi nam pracę.

- Umiem to lepiej, niż niejeden, wmawiający w siebie uczoność - odrzekł Słowak pogardliwie, nie patrząc na Pfotenhauera. - Umiem przyrządzać kataplazmy i maści na karbunkuły.

- Ty wiesz, co to jest kataplazma?

Powiedział to w najlepszej myśli, ale źle się z tym wybrał, bo Słowak odpalił mu z gniewem:

- Czy pan uważa to za wielkie dziwo? Dla mnie, wysoko wykształconego, niczym są plastry i kataplazmy. Znam kataplazmy, katalogi i katastrofy.

- A co to jest katalog?

- Wstrząsające i smutne zdarzenie, na przykład trzęsienie ziemi.

- A katastrofa? - pytał

Pfotenhauer dalej, zamierzając tym razem nie gniewać się nań mimo zamiany katalogu z katastrofą.

- Książka, w której jest opis pól i łanów właścicieli ziemskich.

Ponieważ zamiana sięgała

dalej, aniżeli Pfotenhauer

przypuszczał, przeto mu się

wymknęło:

- Przecież taka książka nie jest katastrofą, lecz nazywa się kataster. Jesteś mistrzem w zamienianiu rzeczy różnorodnych! Nie mogę istotnie pojąć, jak ty takimi...

- Milczeć! - huknął nań

Słowak, odwróciwszy się do niego twarzą z pałającymi oczyma. - Jeśli pan mnie nie rozumie, to ja nie rozumiem pana! Ja nie zaczepiam pańskiej uczoności, a pan niech da spokój moim wiadomościom! Jeśli nawet zrobię czasem niewinną zamianę, to poza tym jestem zawsze człowiekiem uprzejmym i przyzwoitym, pan zaś byłeś zawsze niegrzeczny i grubiański!

- Ja? - spytał Pfotenhauer zaskoczony niespodzianie tym niezwykłym gniewem, który bił ze słów i spojrzeń Słowaka. - Nie trzeba wpadać w taki gniew z powodu mojego małego sprzeciwu!

- Nie tylko z powodu pańskiego sprzeciwiania się jestem zły, rażą mnie także niewłaściwości w tytułowaniu! Czy pan mnie zrozumiał?

- Nie.

- Ja do pana odzywam się zawsze „pan”, a pan do mnie „ty”. Jeszcześmy z sobą nie zawarli braterstwa. Jeśli pan nadal pozostanie przy „ty”, to ja także nie będę dłużej mówił „pan”. Ma pan do wyboru.

Spadło to na Pfotenhauera tak niespodzianie, że w pierwszej chwili nie znalazł odpowiedzi. Zrobił minę pewnie większego osłupienia, niż wtedy, kiedy mu jego profesor postawił słynne pytanie z historii naturalnej. Spóźnił się też z odpowiedzią, bo Słowak oddalił się i zostawił go w poczuciu własnej nicości. Wtem wrócił Szwarc z kajuty, zobaczył minę i zwieszony nos Pfotenhauera i odchodzącego dumnym krokiem Słowaka. Zmiarkował, co się stało i zapytał z uśmiechem:

- Czy znowu zadarliście z sobą?

- Zburczał mnie teraz porządnie - odrzekł Pfotenhauer.

- A to zadzierzysta sztuka!

Powiedział, żebym mu nie mówił „ty”, lecz „panie”, bo inaczej zacznie mnie także „tykać”.

- Tak? No, nie mogę mu odmówić słuszności, kochany przyjacielu.

- Dziękuję! Może byłoby lepiej, żeby nazywał mnie Ignasiem!

Rozdział XV

Skuteczny napad

Nazajutrz między modlitwą azr a mogreb, czyli zaraz po czwartej godzinie po południu, owych pięć statków dopłynęło do miejsca, gdzie rzeka tak się rozszerzyła, że tworzyła jezioro z brzegami, oddalonymi od siebie o godzinę drogi czółnem.

- Oto jest miejsce, o które ci chodzi, effendi - rzekł „Syn tajemnicy” do Szwarca, który siedział z Pfotenhauerem na przodzie dahabii. - Każ się zwrócić ku brzegowi. Nie możemy płynąć dalej, bo mogliby nas zobaczyć.

- Czyż wachmistrz obozuje z ludźmi nad jeziorem?

- Nie. Skręćmy na prawo na jezioro i popłyńmy aż do tylnej jego części, to dostaniemy się do miejsca, gdzie wąski przesmyk prowadzi do zatoki ze stojącą wodą. Jest ona bardzo głęboka w niektórych miejscach, przez co nie wysycha nawet w najgorętszych miesiącach. W płytszych miejscach rosną szuwary i trzcina, w innych pływają po powierzchni trawiaste wyspy, poruszające się tylko, gdy wiatr je pędzi, albo ciągnie hipopotam, podgryzając ich korzenie. To jest maijeh Husan el bar.

- To nie musimy zatrzymywać się na rzece, lecz możemy

zawrócić na jezioro i tam zarzucić kotwicę.

- Wachmistrz obozuje nad brzegiem zatoki, może więc któryś z jego ludzi przyjdzie nad jezioro, a wtedy ujrzano by nas, a tego chcesz chyba uniknąć.

- Oczywiście. Każę więc zarzucić kotwicę, a potem onbaszi objaśni nam wszystko.

Onbaszi, kapral, podoficer, który uciekł wachmistrzowi, aby przed Abu el Motem zdradzić jego obóz, znajdował się u Nuerów. I on rozgniewał się w najwyższym stopniu, że pan jego zniknął, nie zabrawszy go z sobą. Widząc, że bitwa przegrana, czekał z wielką obawą na to, co się z nim stanie, i ucieszył się bardzo na wieść, że został ułaskawiony razem z Nuerami. Musiał oczywiście przyrzec Szwarcowi, iż odtąd będzie uważał go za swego pana i służył mu wiernie bez żadnych ukrytych myśli.

Dahabia przysunęła się do brzegu, jak mogła najbliżej, i zarzuciła kotwicę, podobnie jak i oba nokery. Statki z Diakinu nie płynęły tak dobrze, zostały przeto w tyle, lecz zbliżyły się po jakimś czasie i przybiły do brzegu za tamtymi.

Szwarc wziął podoficera do siebie na dahabię i zapytał:

- Czy znasz to miejsce, w którym jesteśmy?

- Nie, effendi.

- A jezioro, u którego wejścia się znajdujemy?

- Także nie.

- Sądziłem, że już kiedyś nad nim byłeś. Do niego uchodzi zatoka, nad którą leży obóz wachmistrza.

- Dopóki byłem u niego, nikt z nas nie chodził nad jezioro. W maijeh było wszystko, czegośmy potrzebowali.

- Ale gdybym z tobą popłynął do zatoki, to znalazłbyś miejsce w którym przebywają twoi dawni

towarzysze?

- Na pewno. Obozują na końcu zatoki, gdzie najdalej sięga ona w głąb lądu.

- Czy las dochodzi aż do wody?

- Tak.

- Czy jest rzadki, czy też wskutek zarośli trudno się przezeń przedostać?

- Jest wąski i rosną w nim tylko drzewa, między którymi przejść łatwo. Czy cię zaprowadzić?

- Namyślę się jeszcze - rzekł

Szwarc, zachowując pewną ostrożność.

- Effendi, ty mi nie dowierzasz!...

- Istotnie! Wszak zdradziłeś swoich towarzyszy.

- Bo sami byli zdrajcami.

- Ty byłeś współwinnym, a oni ci zaufali!

- Wzbraniałem się. Byłem jedynym onbaszim, którego zostawiono z wachmistrzem. On był więźniem, a ja miałem go pilnować. Tymczasem on namówił mnie, żebym z nim i pięćdziesięciu asakerami założył nową seribę.

- Gdzie?

- U Murzynów Niam_Niam.

- Tego jeszcze brakowało! Czyż musicie coraz dalej nieść zniszczenie? I na co się ważycie! Pięćdziesięciu ludzi chce iść na południe, ażeby cały szczep wciągnąć w swe sieci. Z tego widać, jak mało potrzeba szatanów, ażeby unieszczęśliwiać narody. Ale co stało się dalej?

- Dałem się namówić, a on przyrzekł mi, że będzie władcą razem ze mną. Ale już w pierwszym dniu zachowywał się jak jedyny pan, dlatego odłączyłem się od niego.

- Nie z żalu, lecz z zemsty?

- Nie odtrącaj mnie, effendi!

Możesz mi ufać. Do Abu el Mota nie mogę wrócić i nie pójdę.

Mówiłem dziś rano z Hazabem

Muratem, a on zabiera mnie z

sobą do seriby Madungi, gdzie

wstąpię do służby w tej samej randze. Z tego możesz wywnioskować, że będę ci wierny.

- Spróbuję ci zaufać.

Poprowadzisz nas zatem, gdy wysiądziemy na brzeg.

Mówiąc to, rzucił okiem na punkt, zbliżający się z drugiego brzegu. Zdawało mu się, że to łódź, dlatego poszedł po lunetę. W warunkach, w których się znajdowali, musiał go zastanowić widok czółna, a nawet wzbudzić podejrzenie. Za pomocą lunety przekonał się, że się nie mylił. Było to bardzo małe czółno, a w nim Murzyn.

Czego chciał tam ten człowiek? Może Abu el Mot, nie chcąc wpaść w ręce nieprzyjaciół, odbył drogę nie tym, lecz tamtym brzegiem rzeki, dlatego musiał dalej przeprawiać się przez wodę. Mógł przy tym natknąć się na wieś murzyńską i wysłać stamtąd do wachmistrza posłańca z ostrzeżeniem, nie zawiadamiając go oczywiście, od kogo ono pochodzi. Szwarc wziął natychmiast do łodzi dwóch najsilniejszych wioślarzy, wsiadł ze strzelbą i rewolwerami, ażeby schwytać czarnego.

Przybysz dostał się właśnie na środek jeziora, czyli na prąd rzeki i zwrócił się nieco przeciw prądowi, ażeby jego napór wyrównać. Przez to się wyjaśniło, że chciał przedostać się na ten brzeg, a potem popłynąć do zatoki.

Szwarc przypuścił go bliżej, a potem odbił od statku.

Łódź jego znajdowała się na

wodzie spokojnej i posłuszna

była wioślarzom bardziej niż

czółno Murzyna, który widocznie

nie dostrzegł jeszcze stojących

przy brzegu statków, ale wkrótce

zobaczył łódź. Przestał na

chwilę wiosłować, by się

namyślić, co czynić. Mogło to

być oznaką złego sumienia, ale

również i skutkiem nieufności,

jaka musi powstać wobec nieznanego zjawiska u człowieka samotnego, a zwłaszcza Murzyna.

Od punktu, do którego zdążał, był cztery razy dalej niż od łodzi Szwarca. Pomimo że zaczął wytężać wszystkie siły, zbliżała się ona szybko.

- To Murzyn Abaka! - rzekł jeden z Niam_Niamów. - Poznaję go po fryzurze.

Szwarc zawołał na niego, żeby się zatrzymał, ale na próżno. Strzelać nie chciał, raz dlatego, żeby nie zwrócić na siebie uwagi ludzi wachmistrza, gdyby się znajdowali nad jeziorem, a po drugie dlatego, że musiał go doścignąć, bo odległość pomiędzy obydwiema łodziami zmniejszała się z każdą chwilą.

Kiedy zmalała może do trzydziestu łokci, wymierzył ze strzelby i wezwał Murzyna:

- Stój, albo strzelam!

Teraz dopiero umykający wciągnął wiosła do środka. Oddech miał szybki, a w piersiach grało mu z wytężenia. W kilka chwil potem dopędzono go. Szwarc przyciągnął małe czółno i zapytał:

- Kto jesteś?

- Jestem Hali - odrzekł Murzyn licho po arabsku.

- Z jakiego szczepu?

- Abaka.

- Gdzie mieszkasz?

- Tam nad wodą.

Wskazał prawy, wschodni brzeg jeziora i rzeki.

- Sam?

- Abakowie mieszkają na murrze

(pastwisku).

- A dokąd zdążasz?

- Halemu nie wolno tego powiedzieć.

- Czemu?

- Zabroniono mu.

- Kto zabronił?

- Tego także nie wolno mu wyjawić.

- Zakazał ci biały?

- Skąd to wiedzieć?

- Przybyło do was pięciu

Arabów.

Czarny milczał, a zdumienie jego dowodziło, że Szwarc zgadł dobrze. Był to człowiek duży, silny i młody jeszcze, lecz oszpecony spuchlizną na policzku, wielką jak pięść.

- Jeden z tych ludzi był bardzo długi i chudy? - pytał dalej Szwarc.

- Skąd to wiedzieć?

- On wysłał cię nad zatokę?

- Dlaczego pytać, skoro wiedzieć?

- Wiem tylko, że jesteś posłańcem tego człowieka, a chcę usłyszeć, co masz oznajmić asakerom.

- Nie wolno powiedzieć.

- Czemu nie?

- Bo Hali musiałby umrzeć.

- Tak? To przesiądź się do nas!

- Na co? Puścić Halego!

Wygłosił to z trwogą.

- Nie uczynimy ci nic złego.

Dostaniesz u nas jeść, a ja daruję ci trochę duchanu (tytoniu). Potem będziesz mógł odejść.

Na dźwięk pięknego słowa:

duchan, twarz pojmanego rozjaśniła się.

- Dokąd Hali ma się udać? - zapytał.

- Na nasz okręt.

W twarzy jego znów odbił się strach.

- Na okręt? - powtórzył. -

Mieć trzy okręty? Dahabię i dwa nokery?

Przez to zdradził się, że Abu el Mot ostrzegał go przed tymi trzema statkami. Szwarc odparł:

- Mamy nie trzy, lecz pięć okrętów.

- To dobrze, to bardzo dobrze!

Gdyby mieć tylko trzy okręty, to być bardzo źli ludzie!

- Udowodnię ci, że jesteśmy ludźmi dobrymi. Dam ci nie tylko tytoniu, lecz także wyleczę cię. Czy duhdi (pasożyt - filaria) sprawia ci wielkie cierpienie?

- Bardzo! U nas wielu ma duhdi.

- Czym go leczycie?

- Gorącą wodą.

- To źle, bo wżera się przez to głębiej. Ja ci pokażę, jak się go usuwa.

- To Hali chętnie pójść z tobą. Duchan dostać i duhdi wyleczyć! Chcieć szybko wyjść na okręt!

Przesiadł się, przywiązał swoje czółno do łodzi, po czym Szwarc zwrócił się ku statkom.

Filarię nazywają w Sudanie frendit. Robak ten ma grubość struny skrzypcowej, a długi bywa na dwa metry. Zdaje się, że do wnętrza człowieka dostaje się z wodą do picia, przechodzi przez ciało i wywołuje w miejscach wyjścia grube, ropne rany. Jeden łyk nieczystej wody może kilka tych zwierzątek wprowadzić do organizmu ludzkiego, a potem skutek jest straszny. Ręce, nogi, piersi i plecy tworzą jedną spuchniętą masę ran, sprawiającą choremu okropne cierpienia, a sprowadzające często nawet śmierć.

Czarny wsiadł z wielką przyjemnością na statek, a Szwarc zabrał go zaraz do kajuty, by mu nożem otworzyć ranę. Należy to robić bardzo ostrożnie, by nie przeciąć filarii. Najlepszym środkiem do jej usunięcia jest nawijanie jej na patyczek, co trwa przez kilka dni. Szwarcowi udało się pochwycić jej głowę i przednią część ciała. Nawinął ją, żeby nie mogła się wyśliznąć i pouczył Murzyna, jak się ma w dalszym ciągu zachować.

- To bardzo dobrze! - chwalił

Abaka. - Robak wyjść, a Hali być zdrów. Hali powiedzieć drugim, jak go usuwać. Ale dać mu także duchan!

Dostał trochę tytoniu, co dla niego przedstawiało taką wartość, że podskoczył i zawołał:

- O, o, o! Hali palić z dumą, że inni nie mieć duchanu! Biały człowiek być dobry, a nie taki,

jak na dahabii i nokerach!

- Tak? A co to za ludzie?

- Łapacze niewolników i złodzieje.

- Czy tak powiedział długi, chudy Arab? - pytał dalej Szwarc, wiedząc, że to on i towarzysze mieli być tymi złodziejami.

- Tak.

- Kiedy on do was przyszedł?

- Niedawno.

- Czy jest jeszcze tam?

- Nie.

- Dokąd udał się z owymi pięciu ludźmi?

- Wzdłuż rzeki, ciągle na południe.

- A ty wiesz, kto on był?

- Biedny człowiek. Złodzieje zabrać mu wszystko. Chcą także pójść nad zatokę, gdzie są asakery i wziąć im wszystko. Dlatego Hali płynąć na drugą stronę, żeby zawiadomić ich.

- Czy masz im także wyjawić, że posyła cię długi człowiek?

- Nie. To zataić.

- Ale oni się o to zapytają.

- Wtenczas Hali powiedzieć, że przypadkiem zobaczyć okręty, słyszeć, co złodzieje mówić na brzegu, że iść nad zatokę.

- A jaką nagrodę dał ci ten człowiek?

- Nic. On obiecać, że asakery dać. Może dać mikajil (wódkę), wtedy Hali być bardzo szczęśliwy.

- Czy to tak lubisz?

- Oh, oh, oh, bardzo!

Zrobił przy tym minę taką, że twarz jaśniała mu rozkoszą mimo obrzęku.

- Ja mam także mikajil, prawdziwą, dobrą mikajil. Chcesz skosztować?

- Bardzo, bardzo!

Szwarc otrzymał od mudira w

Faszodzie kilka flaszek silnego

araku. Nalał pełną szklankę,

zaprowadził Murzyna na miejsce,

gdzie mu nikt nie mógł

przeszkodzić, i oświadczył, że

pozwala mu pociągnąć co kwadrans

mały łyk. Tam zostawił go

samego, pewien, że czarny upije się porządnie niezwykle mocną wódką i uśnie potem głęboko.

- Właściciel filarii nie ostrzeże dzisiaj wachmistrza - zauważył Pfotenhauer, który widział wszystko i słyszał: - Będzie spał do późna.

- Do tego chciałem doprowadzić

- rzekł Szwarc. - Nie chciałem go przymuszać do zeznań, arakiem zaś ten sam cel osiągnąłem.

- A zatem Abu el Mot był w ich wsi. Teraz już jasne, że nieco wyżej przeprawi się przez rzekę i zwróci do Ombuli. Może przybędziemy tam przed nim.

- Spodziewam się. Spędzimy wprawdzie tę noc nad zatoką, lecz Abu el Mot musi także spać i nie może iść dalej w ciemności.

- Niestety, musimy dalej iść pieszo i to powoli.

- Prędzej jednak, niż Abu el

Mot. Skoro dotrzymał nam kroku, to widocznie od wczoraj aż do teraz szedł przez całą noc, co jest niesłychanie uciążliwe. Drugiej nocy tego nie uczyni, bo będzie już bardzo znużony. My natomiast jesteśmy wypoczęci, żwawi i możemy dobrze maszerować. Kilku z nas będzie mogło jechać wierzchem na zwierzętach, które znajdziemy u wachmistrza.

- Kiedy nań uderzymy?

- Kiedy się dobrze ściemni!

- Czy pójdziemy tam pieszo?

- Tylko połowę drogi.

Popłyniemy łodziami do wejścia do zatoki, które nam wskaże „Syn tajemnicy”. Tam wysiądziemy, a onbaszi poprowadzi nas brzegiem zatoki aż do obozu wachmistrza. Popatrz no pan na Abakę!

Pfotenhauer rzucił w kąt okiem i zobaczył Murzyna, leżącego z zamkniętymi oczyma i rozkoszną miną. Widocznie wypił arak jednym tchem i upił się daleko prędzej, aniżeli Szwarc przypuszczał.

- Pośpi sobie do jutra rana - śmiał się Pfotenhauer. - Nie

przeszkodzi nam w niczym.

Gdy zapadł zmrok, a gwiazdy jeszcze nie świeciły tak jasno, kazał Szwarc ludziom gotowym do wyruszenia, wsiąść do łodzi i odbić od statków. Wybrano tę porę umyślnie, bo napadu buntownicy mogli spodziewać się tylko po północy.

„Syn tajemnicy”, który znał jezioro, sterował pierwszą łodzią, a za nią płynęły dalsze tak blisko, że nie mogły się pogubić. Niebawem ukazały się brzegi w tajemniczej ciemności.

Lądowanie nie poszło zbyt łatwo. Brzegi były zarosłe gęstym sitowiem, a łodzie musiały się przez nie przeciskać, nie czyniąc zbyt wiele szmeru. To zabrało dość czasu, ale wreszcie się udało.

Teraz na czele stanęli Szwarc i Pfotenhauer z onbaszim w środku. Należało się wprawdzie spodziewać, że nie pokaże się on wachmistrzowi, ale mógł też mieć zamiar uciec do Ombuli do Abu el Mota. Dlatego obydwaj uważali nań bardzo i trzymali się tak blisko niego, że spostrzegliby to i w czas zbiega pochwycili. Nieufność ich na szczęście okazała się zbyteczną.

Po jakimś czasie minęli jezioro i znaleźli się na prawym brzegu zatoki. Niezbyt szeroki pas drzew, otoczonych na skraju krzakami, ciągnął się dokoła niej. Onbaszi prowadził milczącą gromadę między drzewami aż do zarośli, gdzie już mieli niebo nad sobą i łatwiej mogli iść naprzód niż wśród drzew.

Idąc blisko jeden drugiego, dotarli aż do końca zatoki. Tam płonęły dwa wielkie ogniska, a dalej na równinie, przysłoniętej ciemnością, gorzało dziesięć mniejszych w półkolu.

- Czy tam przy ognisku leży wachmistrz? - zapytał Szwarc onbasziego.

- Tak, panie - odrzekł podoficer. - Jeśli bliżej

podejdziemy, zobaczysz jego i ludzi.

- Tego teraz jeszcze nie uczynimy. Co to za ognie dalej?

- To ogniska dozorców, którzy pilnują nocą trzód, żeby nie rozbiegły się.

- Dziesięć straży?

- Tak.

- Czy wiesz, jak się zmieniają?

- Tylko raz o północy.

- To będzie nam na rękę.

- Czemu, effendi?

- Bo ułatwi nam sprzątnąć te straże, których musimy się pozbyć, zanim udamy się do obozu.

- Czy nie lepiej pojmać najpierw wachmistrza i ludzi, znajdujących się przy nim?

- To byłoby głupstwem, bo nie mogłoby odbyć się bez hałasu. Strażnicy zwróciliby na to uwagę i umknęliby nam z łatwością.

- Ale równie trudno pokonać tych dziesięciu ludzi bez zgiełku.

- Nie obawiaj się! Wiem już, jak to uczynić. Ty musisz mi przy tym pomóc, a jestem przekonany, że nie zawiedziesz mego zaufania.

- Czuję, że mi jeszcze nie całkiem ufasz, ale ja ci udowodnię, że się mylisz. Co mam czynić?

- Czy znasz wszystkich tych ludzi?

- Oczywiście! Wszak to moi podwładni.

- I po imieniu?

- Także.

- To bardzo dobrze. Mam z sobą stu ludzi. Dwudziestu pójdzie teraz ze mną, po dwóch na każdego dozorcę. Wybiorę ich zaraz.

Wyznaczył tych, którzy wydali mu się najodpowiedniejsi, kazał im przystąpić bliżej, aby mogli rozumieć jego ciche słowa i udzielił im następujących wskazówek:

- Zabraliśmy z sobą dość rzemieni i sznurów. Weźcie tyle, ile potrzeba do skrępowania

dziesięciu ludzi. Ja pójdę naprzód z onbaszim, a wy cicho za nami. Gdy dostaniemy się do pierwszego strażnika, wy położycie się na ziemi, aby was nie zobaczył. Onbaszi przystąpi do niego i zawoła go po imieniu. On zbliży się i zdziwi, widząc żywego podoficera, którego uważał za umarłego. Onbaszi wymieni z nim kilka słów, a ja tymczasem zakradnę się z tyłu i pochwycę strażnika za gardło tak mocno, że nie zdoła zawołać o pomoc. Wy zostaniecie na ziemi, aby nie zobaczył was następny strażnik, ale jeden z was przyjdzie, aby związać pojmanego.

- Co mam do niego powiedzieć?

- spytał onbaszi.

- Co ci na myśl wpadnie. Nie będzie to zresztą długa rozmowa. Ja załatwię się prędko, a on tak osłupieje na twój widok, że aż słowa uwięzną mu w gardle. Główna rzecz w tym: musisz go wywabić tak daleko od ogniska, żeby was nie oświetlało i staniesz tak, żeby on zwrócił się do mnie plecami. To ułatwi mi zbliżenie się do niego. Zrozumiałeś?

- Tak, effendi. Wykonam moje zadanie ku twemu zadowoleniu.

- Tym lepiej będzie dla ciebie, onbaszi! Gdybyś popełnił najmniejszy błąd, dostałbyś ode mnie kulą. Jak widzisz, mam zawsze w ręku rewolwer, nawet teraz, w tej chwili.

- Zapewniam cię, że nie wyciągniesz go przeciwko mnie. A co potem się stanie?

- Przy każdym pokonanym strażniku zostaną dwaj z was. Jeden będzie uważał na trzody, a drugi pilnował jeńca i pchnie go nożem natychmiast, gdyby chciał umknąć. Ten drugi ma się z pojmanym odsunąć jak najdalej od ogniska, aby go nie widziano. Potem, gdy pochwycę wachmistrza, wróci każdy z pojmanym do naszego obozu.

- Ależ, effendi - zapytał

jeden z asakerów - jak dowiemy się, że wachmistrz i jego ludzie zostali zaskoczeni? Nie będziemy tego wiedzieli, bo nie zdołamy zobaczyć!

- Poślę do was człowieka. A teraz jeszcze jedno. Może być, iż ludzie wachmistrza nie są razem, że któryś z nich oddalił się z obozu. Gdyby tak było i gdyby wracał do obozu, wówczas ci dwaj ludzie przy ognisku, obok których będzie przechodził, pochwycą go natychmiast, ale tak, żeby nie zdołał krzyknąć. Teraz wiecie już wszystko dokładnie.

- Tak - odpowiedziało naraz dwudziestu.

- Zaczynajmy więc! Reszta zostanie tutaj i zachowa się całkiem cicho, dopóki ja nie wrócę. Gdyby jednak nie udał nam się nasz zamiar, wydam głośny świst, a w tym wypadku muszą wszyscy rzucić się na obóz i pokonać wachmistrza z jego ludźmi. Teraz chodźcie!

Wtem wystąpił Słowak, którego wzięto do liczby owych dwudziestu i powiedział:

- Czy spełni pan moją pokorną prośbę?

- Czego sobie życzysz?

- Chciałbym także należeć do wyprawy.

- Możesz iść z nami.

Wiedział, że Słowak to lubi, dlatego nie chciał go zmartwić odmową.

Wyruszyli na czele ze Szwarcem i Pfotenhauerem. Udali się niewielkim łukiem ku pierwszemu ognisku i przyszli na miejsce, skąd łowca słoni z Józefem Szwarcem przypatrywali się obozowi wachmistrza. Byli tam tylko o trzydzieści kroków od ogniska, które jak pozostałych dziewięć, było o wiele mniejsze, aniżeli płonące na lewo w obozie. Blask jego nie przebijał daleko ciemności.

Szwarc kazał tu pozostać

ludziom z Pfotenhauerem, a sam

podkradł się bliżej z onbaszim i dwoma asakerami. Przebywszy połowę tej niewielkiej odległości, położył się z dwoma ludźmi na ziemi, onbaszi zaś miał jeszcze pójść kilka kroków dalej.

- Znasz jego imię? - spytał

Szwarc cicho, wskazując na strażnika, siedzącego na ziemi bez ruchu.

- Tak - odrzekł podoficer. -

Nazywa się Salef i był jednym z moich najlepszych towarzyszy.

- Bierz się do dzieła! Ale gdy będziesz z nim mówił, ustaw się z nim plecami do ogniska, aby i on do mnie tak się odwrócił.

Onbaszi podszedł jeszcze trochę i stanął o dziesięć może kroków od ogniska tak, że światło nie rozjaśniało ciemności, w której się znajdował.

- Salefie! - zawołał przytłumionym głosem.

Strażnik jął nadsłuchiwać.

- Salefie! - powtórzył.

Dla uspokojenia Szwarca, który ciągle mierzył do niego z rewolweru, aby go zastrzelić za najmniejszą oznakę zdrady, onbaszi znakomicie wykonywał polecenie.

Strażnik obejrzał się na prawo do najbliższego ogniska, bo sądził, że go stamtąd wołano. Było ono oddalone o siedemdziesiąt może kroków, skąd nawet nie było widać siedzącego przy nim człowieka.

- Salefie! - zawołał onbaszi po raz trzeci, tym razem trochę głośniej.

Teraz poznał strażnik, skąd pochodziło wołanie. Wstał szybko, chwycił strzelbę i zapytał:

- Kto tam?

- Ja.

- Co za ja?

- No ja! Czy mnie już nie poznajesz?

Strażnik widział stojącego,

ale nie mógł rozpoznać rysów twarzy. Postać i odzież wydała mu się znajomą. To go uspokoiło.

- Powiedz swe imię, bo inaczej strzelę! - zagroził.

- Głupstwo! Przyjaciela zastrzelisz?

- Allah w. Allah! Co mówisz?

Jeśli jesteś moim przyjacielem, to zbliż się!

- Nie wolno mi!

- Czemu?

- Bo mogliby mnie zobaczyć.

Ogień za jasny. Chodź ty do mnie!

Strażnik pewnie nie usłuchałby tego wezwania, ale teraz i głos także wydał mu się znajomy. Uczynił ręką ruch, jak człowiek, zaskoczony niespodzianką, opuścił strzelbę i rzekł:

- Allah, zmiłuj się! Czy umarli wstają? Czy to naprawdę onbaszi?

- Tak.

- Czy może twoje widmo?

- Nie, to ja sam. Nie bój się!

- Ależ ty nie żyjesz, utonąłeś w rzece i pożarły cię krokodyle!

- Tak się nie stało! Sam naumyślnie rzuciłem się do rzeki. Teraz mam ci coś ważnego powiedzieć, ale gdybym podszedł do ognia, mógłby zobaczyć mnie drugi strażnik.

- O, prorocy i kalifowie!

Dzieją się jeszcze cuda! Onbaszi żyje, nie zginął!

- Nie krzycz tak, żeby nie słyszano, iż rozmawiasz z kimś na straży!

Strażnik zbliżył się powoli i z wahaniem, bo jako człowiek zabobonny bał się bardzo widm i duchów. Przypatrzył się onbasziemu, wziął go za rękę, obszedł go tak, że stanął tyłem do Szwarca i rzekł:

- Dzięki Allahowi! To nie widmo, lecz ty rzeczywiście. Ależ, człowieku, powiedz mi, dlaczego skoczyłeś do wody?

- Chciałem stąd odejść.

- Od nas, którzy tu żyjemy wspaniale i w radości? Czy ci twoje myśli...

Nie mógł mówić już dalej, bo ręce Szwarca pochwyciły go w tej chwili za szyję tak silnie, że mu zabrakło oddechu.

- Wiązać! - szepnął Szwarc czekającym na to asakerom, ciągnąc zaskoczonego człowieka dalej od ognia w ciemność.

Wezwani przyszli, związali go i położyli na ziemi. Teraz dopiero odjął mu Szwarc ręce od szyi, dobył noża, przyłożył mu ostrze do obnażonej piersi i zagroził:

- Ani słowa głośno, bo przebiję!

- Allah, Allah! - westchnął pojmany, chwytając oddech. - Napadnięty, pokonany... oszukany przez własnego podoficera!

Wymieniony cofnął się, by nie słyszeć wyrzutów.

- Uspokój się! - rzekł Szwarc.

- Nie zamierzam uczynić ci nic złego. Jeśli będziesz posłuszny moim rozkazom i będziesz milczał, nie stanie ci się nic. Gdybyś jednak tylko tak podniósł głos, żeby go usłyszano przy ognisku, zostawiony tu człowiek przebije cię nożem w tej chwili. Zapamiętaj to sobie!

- Kto ty jesteś i czego wy tu chcecie?

- To ciebie nic nie obchodzi. Czy będziesz milczał, czy mam ci knebel wepchać w usta?

- Nie, nie, bo zadusiłbym się!

Będę milczał!

- Radzę ci to, bo życie twoje wisi na włosku!

Teraz jeden z asakerów usiadł przy ognisku tak samo, jak przedtem siedział strażnik. Drugi przykucnął obok leżącego w ciemności jeńca i wydobył nóż, by go mieć w pogotowiu do śmiertelnego pchnięcia. Szwarc rzekł do niego:

- Jeśli potem przyślę człowieka, to zdejmiesz mu pęta z nóg i przyprowadzisz go do mnie. Ale ręce niech ma związane, żeby ci nie mógł uciec. Gdybyś na to pozwolił, byłoby po tobie.

Teraz dalej!

Wtem nadszedł Pfotenhauer z osiemnastoma ludźmi i rzekł całkiem cicho:

- Dobrze to pan zrobił! Jeśli się tak uda z innymi, to będziemy zadowoleni!

Na to odpowiedział „Ojciec jedenastu włosów” ledwie dosłyszalnie, ale tonem wzgardliwym:

- A pan myślałeś, że się nie uda? Doktor Szwarc dowiódł już przy wielu okolicznościach, że umie podchodzić wszelkich nieprzyjaciół z elegancką pewnością i z komfortem.

- Z pewnością i komfortem!

Także nieźle! - mruknął Pfotenhauer.

- Cicho! - poprosił Szwarc. -

Chyba nie czas teraz się kłócić!

- Ani mi się śni! - odrzekł

Pfotenhauer.

- Onbaszi nie chciał wyrzec się zasłużonej pochwały i zapytał:

- Jak się sprawiłem, effendi?

Czy jesteś ze mnie zadowolony?

- Bardzo! Jeśli z tamtymi dziewięcioma postąpisz z tą samą ostrożnością i rozwagą, to otrzymasz ode mnie nagrodę.

- Zasłużę sobie na nią, bądź tego pewien! Oto jesteśmy już przy drugim ognisku. Ten strażnik będzie jeszcze bardziej zdumiony, gdyż był przy tym, kiedy wpadłem do wody.

- To łatwo go będzie zaskoczyć.

Tego także unieszkodliwiono, a potem pozostałych ośmiu. Onbaszi odegrał bardzo dobrze swoją rolę, posługując się za każdym razem tymi samymi słowami, które nigdy nie chybiły celu.

Gdy uporali się z ostatnim

strażnikiem, wrócili wszyscy

czterej, tj. Szwarc,

Pfotenhauer, Słowak i onbaszi tą

samą drogą i przekonali się, że

przy ogniskach wszystko było w

porządku. Przybywszy tam, gdzie

asakerzy czekali na nich w

najgłębszej ciszy, rzekł Szwarc

do Pfotenhauera:

- Pan zostań tu przy ludziach, a ja zakradnę się pod obóz, aby mu się przypatrzeć.

- Czy to konieczne? - spytał

Pfotenhauer.

- Muszę wiedzieć, jak mam rozstawić ludzi. Przedtem nie mogę ich zabrać z sobą.

- Ja postąpiłbym inaczej!

- Jak?

- Nie robiłbym wielu zachodów z tymi kilku łotrami i wpadłbym na nich od razu.

- Ze swojego stanowiska ma pan słuszność. Napad byłby tak niespodziany, że ze strachu nie pomyśleliby o oporze. Ale my moglibyśmy przy tym wiele stracić.

- A co?

- Jeśli się teraz zakradnę, usłyszę może niejedno, co nam korzyść przyniesie, to zaś nie mogłoby nastąpić, gdybyśmy napadli na nich zaraz.

- Ale pan naraża się na niebezpieczeństwo!

- O nie! Potrafię ich podejść tak, żeby mnie nie spostrzegli.

- To weź pan przynajmniej mnie z sobą, bym w razie potrzeby skoczył panu z pomocą!

- Pańska obecność nie przydałaby mi się na nic, a mogłaby zaszkodzić. Gdybym wpadł w niebezpieczeństwo, czego jednak nie przypuszczam, to wystrzelę, a w takim razie pospieszycie mi na pomoc ze wszystkimi ludźmi. Dopóki nie dam tego znaku, będę zupełnie bezpieczny. Nie obawiaj się pan o mnie, jeśli mnie dłużej nie będzie!

Odszedł. Pfotenhauer patrzył za nim przez chwilę, dopóki go było widać, potem odchrząknął z niechęcią. Złościło go to, że musiał zostać.

- Bądźcie gotowi! - rzekł do asakerów. - Słyszeliście, co effendi powiedział. Jeśli wystrzeli, skoczymy do obozu.

Kto nie podda się tam

dobrowolnie, tego zabić albo zastrzelić! Spodziewam się, że wkrótce usłyszymy wystrzał. To zuchwalstwo narażać się samemu na niebezpieczeństwo, którego tak łatwo można uniknąć!

Słowa te rozgniewały „Ojca jedenastu włosów”. Nie mógł znieść, żeby ktoś ganił postępowanie jego kochanego pana, ale nie chcąc występować przeciwko Pfotenhauerowi przy żołnierzach, rzekł do niego półgłosem:

- To, co czyni doktor Szwarc, jest zawsze dobre i słuszne!

- Tak! - mruknął Pfotenhauer.

- Co na tym rozumie się dżelabi?

- Ja rozumiem się na tym całkiem dobrze! Byłem długo z effendim doktorem i poznałem bardzo dobrze jego osobę. Co tylko zrobił, to było zawsze dobrze zrobione.

Pfotenhauer przyjął spokojnie to napomnienie, bo nie chciał sprzeczki teraz, kiedy zależało na ciszy. Słowak dumny z tego, że nie otrzymał odpowiedzi, zwrócił się do asakerów i zaczął im opowiadać, w jaki sposób pokonano straże. Chciał przy tym wysunąć naprzód swoją osobę, ale „Ojciec śmiechu” dał mu odprawę, mówiąc:

- Wiemy już to wszystko.

- Tak? Czy ty byłeś przy tym?

- Nie. Effendi pouczył ludzi przedtem, jak się to ma zrobić, a ponieważ stało się to zupełnie tak, jak powiedział, przeto nie potrzeba twojego opowiadania.

- Czy wiesz, jak ja zachowałem się przy tym?

- Wiem.

- No jak?

- Ty nic nie robiłeś, tylko się przypatrywałeś wszystkiemu. A teraz pewnie chcesz mówić o bohaterstwach, których wcale nie dokonałeś?

- Milcz! Nie byłeś przy tym, nie możesz zatem wiedzieć, jakie mam zasługi. Ty oczywiście nic byś nie uczynił, na nic się nie

odważył, przypatrywałbyś się tylko, bo nic innego nie potrafisz. Dlatego effendi wziął mnie, a nie ciebie!

- Bo ja mu się nie narzucałem, a ty żebrałeś o to, żeby cię wziął.

- Czy chcesz przez to powiedzieć, że jestem do niczego?

- To nie, bo przecież każdy, nawet najgłupszy człowiek, przyda się na coś!

- Oho! - wybuchnął Słowak. -

Ty mnie nazywasz najgłupszym? Przypomnij sobie, że ja studiowałem wszystkie nauki i wszystkie umiem na pamięć. A ty czego się uczyłeś? Niczego!

- Daj mi spokój z twoimi naukami! Wiemy dobrze, co o tym myśleć. Ja przewyższam ciebie w tym o wiele, bo znam wszystkie narody i miasta, kraje i mieszkańców całego świata!

- Mnie nie otumanisz!

- Dowiodłem tego!

- Kiedy?

- W seribie Madundze. Nie potrafiłeś odpowiedzieć na moje pytania.

- A ty, „Ojcze śmiechu i śmieszności”, nie mogłeś sobie dać rady z moimi pytaniami.

- Nie łżyj, „Ojcze jedenastu włosów”! Czym jest twoje sześć szczecinek z prawej, a pięć z lewej strony wobec mojej brody, którą mnie Allah raduje. Każdy musi mieć szacunek dla tej męskiej ozdoby.

- Nie ośmieszaj się! Od kiedyż to nosisz brodę? Zaledwie od kilku tygodni. Nie wiesz zatem, czy ci zakwitnie i wyda owoce! Ja mojej nazwy się nie wstydzę. Nazywają mnie Abu el buz „Ojcem pyska”, bo przednia część lwa jest moją własnością, a ty musiałeś zadowolić się tylną, biedny „Ojcze ogona”!

- Bo tak chciał los. Zresztą twoje właściwe nazwisko, Uszkar Istwan, tak rozpaczliwie krótkie, nie przynosi ci sławy.

A ja się nazywam: Hadżi Ali ben

hadżi Ishak al Faresi, ibn Otaiba ABu L' Oszer ben hadżi Marwan Omar el Gandesi Hafid Jakub Abd'Allah el Sandżaki!

- Na Allaha, wstrzymaj się! - zawołał Słowak. - Ciągniesz swe nazwisko z ust, jak effendi robaka z rany Murzyna!

- Będziesz ty cicho! - ofuknął go Pfotenhauer. - Tak wrzeszczysz, że przy ognisku słychać. Chcesz, żeby nas zauważono, a effendi naraził się na niebezpieczeństwo przez ciebie?

To poskutkowało. Słowak umilkł, a po chwili przystąpił do „Ojca śmiechu” i spytał go całkiem cicho:

- Czy gniewasz się, hadżi Ali?

- Tak. A ty?

- Także.

- Kto temu winien?

- Ja!

- Nie, ja!

- Obydwaj zatem zawiniliśmy.

Przebaczasz mi?

- Tak. A ty mnie?

- Bardzo chętnie. Podaj mi rękę i nie sprzeczajmy się więcej!

- Przynajmniej dzisiaj.

Tymczasem Szwarc dostał się w pobliże obozu, który leżał nad brzegiem w tym miejscu, gdzie zarośla cofnęły się z równiny między drzewa. Było to Szwarcowi na rękę, bo same nagie pnie nie tworzyły dostatecznej zasłony.

Łapacze niewolników siedzieli blisko ognisk, dzięki czemu komary nie dokuczały im zbytnio. Nad jednym z ognisk wisiało gliniane naczynie, w którym się gotowało, a zabrane z seriby niewolnice tarły durrę na mąkę i piekły placki.

Wszyscy mężczyźni mieli fajki w ustach. Mogli palić od rana do wieczora, bo zabrali dużo tytoniu z seriby. Po drugiej stronie ognisk leżały pagórki.

Szwarc podczołgał się coraz

bliżej, aż dostał się do dwu

krzaków, rosnących blisko siebie

zaledwie o kilka kroków od pierwszego ogniska. Szwarc wsunął się powoli i ostrożnie pomiędzy krzaki, a potem się skurczył, żeby zająć jak najmniej miejsca.

Teraz mógł objąć okiem krąg ludzi. Przypuszczał, że byli już wszyscy, bo naliczył czterdziestu jeden. Na pierwszy rzut oka poznał wachmistrza, który siedział tuż obok niego, dzięki czemu mógł Szwarc słyszeć wszystko, co mówili.

- Żal mi go - rzekł właśnie wachmistrz - że utonął, ale ostatecznie niewielka stała się szkoda. Tak chciał widocznie Allah. Onbaszi nie był pewny; nienawidził wprawdzie Abd el Mota, ale był zbyt przywiązany do Abu el Mota. Ja zawsze go podejrzewałem, że nas porzuci i zdradzi.

- Na to nie odważyłby się - wtrącił jeden z obecnych.

- Czemu?

- Bo Abu el Mot poczęstowałby go zaraz kulą jako zdrajcę.

- Przeciwnie, ułaskawiłby go pewnie. Onbaszi przecież sprawę tak by przedstawił, że na niego albo wcale wina by nie spadła, albo tylko bardzo mała. Gdybyśmy z powodu zdrady wpadli potem w ręce Abu el Mota, byłby nas wydał na najstraszniejsze męczarnie!

- To prawda; dlatego nie powinniśmy tu dłużej obozować.

- O, tu jesteśmy bezpieczni!

- Ja tak nie sądzę. Gdy nadciągnie pan seriby i zastanie ją spustoszoną, pójdzie do Dżurów i dowie się od nich o wszystkim. Potem ruszy za nami z najętymi Nuerami, a wtedy będziemy zgubieni.

- To jeszcze teraz nie nastąpi.

- Czy jesteś pewien?

- Tak.

- Powiedziano przecież, że można go się spodziewać w każdej chwili!

- Przyznaję. Ja sam tak

mówiłem, by was przynaglić do pośpiechu, ale wiem, że później nadejdzie.

- Czy ci to powiedział?

- Nie. Przypuszczam tylko. Czy on wie o gazui Abd el Mota do Ombuli?

- Ani słowa. Abd el Mot przedsięwziął ją na własną rękę.

- Czy Abd el Mot wiedział, kiedy jego i nasz pan powróci?

- Na pewno!

- Czy wyruszyłby do Ombuli w czasie powrotu swojego pana?

- To nieprawdopodobne.

- Skoro więc Abd el Mot nie wrócił jeszcze z Ombuli, to Abu el Mot jeszcze nie wraca do domu. Nic nam zatem nie grozi ze strony „Ojca śmierci”. Możemy tu spokojnie i bez obawy czekać na powrót gazui.

- Jeśli się tylko co do niej nie łudzisz! Pytanie, czy towarzysze przejdą od Abd el Mota na naszą stronę?

- Przejdą. Znam swoich ludzi.

- Oby się tak stało! Ja też tak sądzę, gdyż nikt z nas nie znosi Abd el Mota. Potem jednak będziemy mieli wiele kłopotu, bo gazua sprowadzi mnóstwo niewolników i zwierząt. Chcąc dostać się na południe, będziemy szli bardzo powoli, zachodzi więc obawa, że Abu el Mot doścignie nas ze swoimi Nuerami.

- Czy myślisz, że ja tego nie rozważyłem? Gdy ludzie z gazui przyłączą się do nas, wtedy będziemy dość silni, aby stawić czoło Nuerom. On sprowadzi ich dwustu, a najwyżej trzystu, a nas będzie wtedy pięciuset. Co do zwierząt, to nie będziemy się z nimi wlekli.

- Jak to? Czy może ich nie zabierzemy?

- Oczywiście.

- Cóż się z nimi stanie?

- Sprzedamy je.

- Będzie trudno!

- Nie. Trzeba tylko znać się na rzeczy. Zamienimy je na kość słoniową.

- Allah! Co za myśl!

- Podoba ci się?

- Bardzo. Ale trzeba się spieszyć.

Wachmistrz pociągnął sporo dymu z fajki, wydmuchnął go, pogładził sobie brodę i rzekł, śmiejąc się łaskawie:

- Teraz znowu się przekonacie, jakiego macie dowódcę! Odjechałem stąd wczoraj, a wróciłem dopiero dzisiaj wieczorem. Gdzie byłem?

- Przecież nam powiedziałeś!

- Nie.

- Nie jeździłeś ku Ombuli, by zbadać, jak tam rzeczy stoją?

- Ani mi przez myśl nie przeszło.

- Opowiadałeś, że aż tam dojechałeś!

- Uczyniłem to, by wam jutro zrobić niespodziankę. Powiedz mi, gdzie znajdują się najsłynniejsi handlarze kością słoniową?

- U Murzynów Dor.

- Jak daleko stąd do nich?

- Wierzchem jeden dzień drogi.

- Byłem u nich.

- Rzeczywiście? W sprawie kości słoniowej?

- Tak.

- To bardzo dobrze!

Wszyscy wyrazili swe zadowolenie, bo możność pozbycia się trzód w zamian za cenną kość słoniową bardzo im była na rękę.

- Widziałem doły - mówił dalej wachmistrz - w których zbierają i chowają kość słoniową, dopóki nie trafi się sposobność wymiany za bydło. Doły te ukrywają, aby im nie ukradziono ich skarbów. Kiedy im powiedziałem, czego chcę, otworzyli taki jeden dół i pokazali jego zawartość. Stałem nad nim zdumiony. A cena, jaką podali, była tak mała, że zrobimy handel, jakiego Abu el Mot jeszcze nigdy nie zrobił!

- Czy umówiłeś się z nimi?

- Powiedziałem, ile zwierząt mogę dostarczyć, chcą więc jutro przyjść, by dobić targu.

Przywiozą z sobą mnóstwo kości słoniowej.

- A zatem jutro? O jakiej porze?

- Powiedziałem im, że nam pilno, wyruszą zatem jeszcze dzisiaj, będą szli przez całą noc i o świcie już stawią się tutaj.

- To jest...

Mówiący zamilkł, bo dał się słyszeć tętent konia. Donośny głos zabrzmiał od ogniska, położonego na południe, jakiś drugi mu odpowiedział, potem nastąpił okrzyk zdziwienia i ukazał się jeździec.

Wszyscy się zerwali, patrząc z oczekiwaniem na przybysza. Kto to mógł być? Nadjechał od południa, a tam leży Ombula. Czyżby to był poseł Abd el Mota?

Przypuszczenie to się potwierdziło, gdy bowiem jeździec zbliżył się do ogniska, wachmistrz zawołał:

- Babarze, to ty! Witaj i zsiądź z konia!

Przybyły zeskoczył z siodła, wszedł w koło towarzyszy, o których buncie jeszcze nie wiedział, przypatrzył się jednemu po drugim i zawołał:

- Na Allaha, nie wiem, czy oczom mam wierzyć! Wy, których spodziewałem się zastać w seribie, obozujecie tutaj? A ty, wachmistrzu, byłeś przecież uwięziony!

- Jestem wolny, jak widzisz - odpowiedział dowódca.

- Któż cię uwolnił? Abu el

Mot? Czy on już wrócił?

- O tym później! Powiedz mi, gdzie twoja strzelba?

- Wisi u siodła.

- A nóż?

- Za pasem.

- Pokaż go!

Wyjął mu nóż zza pasa i pytał dalej:

- Jaką masz jeszcze broń z sobą?

- Żadnej. Dlaczego o to pytasz? Na co ci nóż?

Wachmistrz przystąpił do konia, wziął strzelbę, zawieszoną na kuli u siodła, oddał ją razem z nożem jednemu ze swoich ludzi i odpowiedział zdumionemu przybyszowi:

- Babarze, jesteś jednym z najlepszych i najdzielniejszych naszych ludzi. Życzę ci długiego życia i wszystkiego dobrego, ale teraz stoisz już jedną nogą na moście, wiodącym z tego życia.

- Jak? Co? - zapytał Babar.

- Wyjaśnię ci to, ale przedtem powiedz mi, czy gazua się udała?

- Nadzwyczajnie! Mamy około tysiąca niewolników.

- A teraz wracacie?

- Jeszcze nie. Szczęście pobudziło Abd el Mota do czynów. Napadnie teraz na inną wieś, gdzie może schwyta tylu niewolników, co w Ombuli.

- To w Ombuli go już nie ma?

- Nie. Tamte strony nie wydają mu się dość bezpieczne. Nie można by się bronić, bo wszystko popalone, a należy się spodziewać, że Belandowie się zbiorą, by nam odbić łupy. Dlatego Abd el Mot podzielił swoich asakerów. Z trzystu pociągnął dalej po nowych niewolników, a dwustu poszło trochę wstecz aż do miejsca, gdzie można się obronić w razie napadu.

- A gdzie leży to miejsce?

- Stąd pół dnia drogi i tyleż z Ombuli. Jest to niezupełnie wyschłe łożysko wody deszczowej. Tam pochwyciliśmy dwu białych, którzy dążyli do Ombuli, by ostrzec Belandów przed gazuą. Za tym łożyskiem obozujemy.

- A ty dokąd jedziesz?

- Do seriby, do ABu el Mota.

- Allah! Czy on powrócił?

- Ty to chyba wiesz lepiej ode mnie! Abd el Mot przypuszcza, że już powrócił i posyła mnie do niego, żeby go nakłonić do szybkiego podążenia za nami, gdyż za mało nas do przeprowadzenia tylu niewolników

i obrony zarazem, gdyby na nas napadnięto.

- Do diabła! - zawołał wachmistrz. - Abu el Mot już powrócił! Kto by to pomyślał! Może już pędzi za nami!

- Jak mam rozumieć twe ostatnie słowa? Czy bez jego pozwolenia opuściliście seribę?

- Tak.

- A kto się w niej teraz znajduje?

- Nikt.

- Czy to być może? Tokuły więc stoją opuszczone?

- Nie są opuszczone, bo ich już nie ma.

- Czy oszalałeś? Czemuż by ich nie było?

- Bo popalone.

- Popal...

Nie mógł dokończyć słowa. Wachmistrz skinął mu głową z dwuznacznym uśmiechem i mówił dalej:

- Cała seriba w gruzach i popiele.

- Allahu, chroń moje uszy! - zawołał Babar. - Nie wiem, czy ci mam wierzyć. Twarz twoja niepodobna do twarzy pogorzelca. Co to ma znaczyć?

- Usiądź przy ognisku! Opowiem ci wszystko.

- Jestem strasznie ciekaw. Ale czemu odebrałeś mi moją strzelbę i nóż?

- O tym także się dowiesz.

Stały się rzeczy, o których byś nawet nie pomyślał. Jeśli jesteś rozumny, to skorzystaj z tych wypadków! Szczęście twoje leży teraz w twoim ręku.

Przyciągnął go do ogniska i zaczął opowiadać.

Szwarcowi wystarczyły te wiadomości, dlatego wsunął się z powrotem w zarośla i odszedł. Kiedy przybył do swoich, Pfotenhauer rzekł do niego:

- Czekaliśmy na pana przeszło godzinę. Czy pan coś słyszał?

- Aż nadto!

- Czy coś dobrego?

- Nie. Mój brat pochwycony.

- Do kroćset diabłów! Wie pan to na pewno?

- Tak. O pół dnia drogi stąd wpadł razem z łowcą słoni w ręce Abd el Mota.

- A gdzie jest teraz?

- Nie wiem. Nie chciałem czekać, aż opowiedzą wszystko, ale dowiem się jeszcze.

- Musimy ruszyć, aby obu uwolnić.

- To się rozumie, ale przez tę noc trzeba jeszcze tutaj pozostać. Gazua się udała, a Ombuli już nie ma. W ręku Abd el Mota znajduje się tysiąc niewolników, lecz on chce ich mieć więcej!

- Tak! To okropność.

Udaremnimy jego zamiary, przy czym on może i życie utraci. Ale opowiedz pan dokładniej, co mówiono przy ogniskach! Jeśli brata pańskiego, Józka, mego ulubieńca, pojmano, to muszę także wiedzieć, jak tego Abd el Mot dokonał.

Szwarc opowiedział słowo w słowo, co sam słyszał, a Pfotenhauer wpadł w gniew z tego powodu.

- Tak więc rzeczy stoją!

Pochwycili Józka i kto wie, co z nim zrobią! Dowiedzieli się, że chciał ostrzec Murzynów i pałają ku niemu żądzą zemsty. Ale biada im, jeśli by mu włos spadł z głowy! Ja się w tę sprawę wdaję! A teraz prędzej do ognisk, bo mogłaby nam się nie udać nasza wyprawa!

- O to nie ma obawy, ale być może, że wachmistrz postanowi teraz coś, co nam zadanie nasze utrudni.

- Co takiego?

- Wie, że jego pan już powrócił i mógł już puścić się za nim w pogoń. Może mu więc przyjdzie na myśl wysłać straże naprzeciw niego.

- To nie byłoby wielkie nieszczęście, bo wyłapalibyśmy zaraz te straże. Ja nie mogę czekać ani minuty dłużej.

Ruszajmy na nich!

- Tak, już czas.

- Jak się to odbędzie?

- Podzielimy się. Mamy osiemdziesięciu ludzi, przy pomocy których osaczymy ich tak, że ani jeden nam nie ujdzie. Ja wezmę z sobą tylko trzydziestu i zaprowadzę tam, gdzie byłem teraz. Położymy się między obozem a zatoką pomiędzy drzewami i krzakami. Pan z pozostałymi pięćdziesięcioma osaczy obóz od równiny, przekradłszy się pomiędzy tymi dwoma ogniskami a zwierzętami. Pańscy ludzie muszą stanąć w półkolu, którego końce zetkną się z prostą linią, utworzoną przez moich. Gdy to nastąpi, wtedy nie będzie już żadnej luki i uderzymy na nich. Mordować nie będziemy. Strach będzie nam sprzymierzeńcem. Zabijać tylko tych, którzy będą stawiali opór z bronią w ręku.

- Czy mieli strzelby przy sobie?

- Nie. Leżały przy pakunkach, ale noże i pistolety tkwiły za pasem. Główna rzecz w tym, żeby szybko do nich dojść i zaraz ich pokonać. Tych, których ja dosięgnę, powalę tak, że stracą przytomność i łatwo będzie ich związać.

- Jeśli ich będziemy oszczędzać, walcząc tylko pięścią, to może nam któryś uciec. Ja powiem swoim ludziom, żeby wpadli na nich po cichu i bili kolbami.

- Dobrze.

- A jak się dowiemy nawzajem o ukończeniu przygotowań?

- Za pomocą znaków.

- A jakich?

- Wybierz pan!

- Głos ptaka będzie najlepszy, ale żeby to nie zwracało uwagi trzeba go naśladować bardzo wiernie. Zna pan bociana Abdimiego?

- Tak.

- Jak nazywa się po łacinie?

- Sphenorhynchus Abdimi.

- Dobrze! A po arabsku?

- Simbil albo Simbila.

- A po sudańsku?

- Szumbria.

- Bardzo dobrze! - pochwalił

Pfotenhauer. - Ten bocian, zbudzony ze snu, wydaje chrapliwy klekot. Zna go pan?

- Tak.

- Ale naśladować pan nie potrafi?

- To nietrudno.

- Niech więc ten klekot będzie znakiem. Kto pierwszy będzie gotów, da znak, a gdy go drugi powtórzy, nadejdzie chwila ataku. Czy wyruszamy?

- Tak. Jeszcze tylko dam ludziom pewne wskazówki.

Wszystkich pouczono, jak mają się zachować, a potem oba oddziały rozeszły się. Tym, którymi dowodził Szwarc, przypadło w udziale trudniejsze zadanie. Mieli wcisnąć się w krzaki i usadowić się tam, unikając przy tym wszelkiego szmeru. Nadto Szwarc musiał wskazać każdemu miejsce, a to wymagało dużo czasu.

Szwarc sam zajął środek stanowiska, tuż za wachmistrzem, którego miał uderzyć pierwszego. Ale najważniejszą osobą był dlań Babar, posłaniec Abd el Mota, toteż na niego głównie zwrócił uwagę.

Przykucnął właśnie, kiedy zabrzmiał znak umówiony z Pfotenhauerem. Równocześnie zapytał wachmistrz posłańca:

- Teraz miej rozum i wybieraj!

Wyjaśniłem ci wszystko. Po czyjej stronie chcesz stanąć? Po mojej, czy Abu el Mota?

- Po twojej - oświadczył

Babar. - U ciebie będzie inne życie, niż u niego. Większa część naszych ludzi przejdzie do ciebie. Ale jeśli Abu el Mot nadciągnie, będziemy zgubieni!

- Ja go się już nie boję.

- Zważ, że nas jest pięćdziesięciu, a on

przyprowadzi kilkuset!

- Będzie nas więcej. Nie pozostanę tutaj i nie dam mu się zdusić. Jutro rano nadejdą Dorowie z kością słoniową, załatwię się z nimi jak najszybciej i ruszę do Ombuli. Gdy rozwinę chorągiew buntu, przejdą do mnie wszyscy towarzysze, a wtedy niech sobie Abu el Mot przybywa. Dostanie kulą w łeb i na tym skończy się jego panowanie.

- A twoje się rozpocznie! - rzekł posłaniec.

Nadzieje te jednak nie sprawdziły się, gdyż Szwarc dał znak, skoczył naprzód i z taką siłą uderzył wachmistrza w skroń, że ten padł na ziemię jak martwy. W następnej chwili powalił pięścią posłańca.

Stało się to tak szybko, że inni zbóje nie mieli czasu pomyśleć o oporze. Siedzieli dalej bez ruchu, chociaż napastnicy otoczyli ich ze wszystkich stron. Gdy większą ich część powalono, pozostali zerwali się, żeby się bronić, ale bez skutku.

Była to walka nad wyraz osobliwa, której nie zna gorączkowy i krzykliwy Sudańczyk. Napastnicy trzymali się ściśle wskazówek. W milczeniu walili kolbami, a prawie każdy cios przewracał człowieka.

Nigdy do owego czasu nie walczono nad Nilem tak cicho i nigdy nie skończyła się walka tak szybko. Każdy z asakerów miał sznur i w kwadrans po odpowiedzi Szwarca na znak Pfotenhauera wachmistrz i jego ludzie leżeli powiązani.

Kiedy wachmistrz zbudził się z omdlenia, chciał sięgnąć ręką w to miejsce, gdzie ugodziła go pięść Szwarca, ale nie mógł, bo był skrępowany. Rozwarł szeroko oczy i rozejrzał się dokoła.

Zobaczył swoich ludzi

związanych, a nad nimi

żołnierzy, stojących w milczeniu, z rękami opartymi na strzelbach.

Wzrok jego padł na Szwarca i Pfotenhauera. Nagle krzyknął, zobaczywszy onbasziego:

- Allah ia sillib, Boże wszechmogący! Chroń mnie przed dziewięćdziesiąt dziewięć razy ukamienowanym diabłem! Czy duchy zmarłych błądzą po ziemi?

Podoficer odparł spokojnie:

- Błądzą. To dżinn el intikam

(duchy zemsty), ścigające wiarołomców. Uwiodłeś mnie, obiecując, że będę z tobą panował, a nie dotrzymałeś słowa. Teraz spotyka cię kara za to.

Wachmistrz milczał, wpatrując się w onbasziego bezmyślnym wzrokiem, a ten mówił dalej:

- Wskoczyłem wówczas naumyślnie do wody, aby sprowadzić Abu el Mota. Allah zrządził inaczej, bo wpadliście w ręce tych dwu effendich.

- On żyje! Nie zginął! - wybuchnął wreszcie wachmistrz. - Nie utonął, lecz... zdradził! Niech go Allah spali! Ale kto są ci ludzie, którzy odważyli się napaść na nas, choć nie uczyniliśmy im nic złego? Rozwiążcie nas w tej chwili!

Słowa te zwrócone były do Szwarca.

- Cierpliwości! - odrzekł ten.

- Nie będziesz ciągle nosił więzów.

- Ani godziny, ani minuty, ani chwili dłużej nie chcę być skrępowany! Puść mnie, bo będziesz zgubiony! Nie wiesz o tym, że nie jesteśmy tu sami. Mamy więcej wojowników!

- Jeszcze tylko dziesięciu, ale oni już od dwóch godzin leżą obok swych ognisk, tak samo związani, jak ty. Człowiek, który wpuścił Babara, to jeden z moich ludzi, nie wasz towarzysz.

- Znasz moje imię?

- Tak.

- Skąd?

- Znam je i to wystarczy. A teraz posłuchajcie, co wam powiem!

Usiadł przed wachmistrzem i Babarem i mówił dalej spokojnie:

- Zbuntowaliście się przeciw

Abu el Motowi, ale my nie dlatego wzięliśmy was do niewoli, bo ja także jestem nieprzyjacielem jego i Abd el Mota. Napadłem na was tylko dlatego, że należeliście do niego. Czy zwrócę wam wolność, czy nie, to tylko od was zależy. Życie wasze jest w moim ręku!

- Effendi, kto ty jesteś? - spytał wachmistrz.

- Tego nie musisz wiedzieć w tej chwili. To ci oznajmiam, że Abu el Mot powrócił z trzystu Nuerami, że napadłem nań i zwyciężyłem go, a on teraz ucieka do Ombuli. Tam uderzą nań także i...

- Puść nas! My ci pomożemy!

- Obejdę się bez waszej pomocy. Zdradziliście swego pana, dlatego nie mogę was użyć. Wprawdzie rzemiosło wasze jest zbrodnią, a Abu el Mot wielkim grzesznikiem, ale mimo to wy jesteście względem niego krzywoprzysięzcami, dlatego nie chcę z wami nic mieć do czynienia. Czy was osądzę, czy pozostawię waszemu sumieniu, o tym niech rozstrzygnie ten człowiek.

Wskazał na posłańca.

- Ja, effendi?

- Tak.

- Ty widocznie znasz mnie i nas wszystkich?

- Was i stosunki wasze.

- Ale ty dla nas jesteś zagadką?

- Ona się wyjaśni, choć może nie w tej chwili.

- Ja nic nie wiem o tobie. Nie widziałem ciebie dotąd nigdy. Wiem tylko, że jesteśmy u ciebie w niewoli, a z twojej mowy wynika, że ułaskawisz nas pod pewnymi warunkami.

- Tak jest. Od ciebie to

zależy, gdyż do twego postępowania ja przystosuję swoje.

- Co mam uczynić?

- Odpowiadać otwarcie.

- Pytaj!

- O pół dnia drogi stąd pojmaliście dwóch białych?

- TAk.

- Czy jeszcze żyją?

- Tak.

- Czy są ranni?

- Nie. Są zdrowi, lecz Abd el

Mot chce ich zabić.

- Kiedy?

- Gdy wróci do seriby.

- Dzięki Bogu! Nie jest więc jeszcze za późno! Kim są ci ludzie?

- Jeden z nich to obcy effendi, giaur, z twarzą podobną do twojej, jakby był twoim bratem.

- A drugi?

- Emir, Arab.

- Czy znasz jego imię?

- Abd el Mot, gdy go tylko zobaczył, nazwał go emirem z Kenadem, Barakiem el Kazi.

Teraz „Syn tajemnicy” podskoczył ku Babarowi i zawołał:

- Jakie to imię?

- Emir z Kenadem.

- Ke_na_dem! Kenadem! - powtórzył najpierw powoli, a potem prędzej, to blednąc, to czerwieniejąc i chwytając z trudem powietrze. - O, moja głowa, moja pamięć, moje wspomnienia! Allah, Allah! Kenadem, Kenadem! O, jak słodkie to słowo! Tkwiło ono w mej pamięci jak uśpione i trzeba było je zbudzić! Ale nie znalazłem nikogo, kto by je wymówił. Kenadem! Tak nazywała się moja ojczyzna, miejsce, w którym mieszkali moi rodzice. Kenadem, Kenadem! Gdzie to leży?

Kto wie, gdzie to leży?

Rozejrzał się dokoła z takim spojrzeniem i wyrazem twarzy, jakby od odpowiedzi na to pytanie zależało jego życie.

- W Dar Runga - odrzekł Szwarc.

- Na południe od jeziora Rahat Gerari.

- Czy znasz tę miejscowość, effendi? Czy tam byłeś?

- Nie. Znajdowałem tylko tę nazwę w książkach i na mapach.

- W książkach i na mapach!

Allah, o Allah! Czy ja mógłbym zobaczyć taką książkę, albo mapę? Nie znalazłem mojej ojczyzny, jestem daleko od niej, palmy jej chwieją się przed moim duchem, ale ich widzieć nie mogę! Dlatego byłbym szczęśliwy, gdybym mógł zobaczyć książkę lub mapę, na której znajduje się ta nazwa. Kenadem, o Kenadem!

Szwarc sięgnął do kieszeni i wyjął okładkę z czerwonej skóry, a z niej kilka map.

- Ja przybywam tu z północy i mam mapę tamtych stron. Kenadem jest na niej także.

- Pokaż, pokaż, effendi! - zawołał młodzieniec, wyciągając rękę po zeszyt.

- Zaczekaj! Sam nie znajdziesz. Ja ci muszę pokazać.

- O znajdę, znajdę z pewnością. Nazwę Kenadem odszukam od razu między tysiącem innych!

- Nie, bo to pismo, którego ty nie znasz. Usiądź tu przy ognisku!

Abd es Sirr posłuchał wezwania. Szwarc rozłożył mapę na kolanach, pokazał mu odpowiednie miejsce i wytłumaczył:

- Ten mały, zielono zabarwiony kraj, to Dar Runga; to małe, podłużne miejsce, to jezioro Rahat Gerari, a pod nim widzisz malutkie kółko. To jest Kenadem.

- A więc to jest to! Tam jaśniały gaje oleandrów, które widywałem zawsze w moich snach! To Kenadem! Effendi, twoja dobroć jest wielka! Spełnij jedną moją prośbę!

- Jaką?

- Daruj mi Kenadem!

- To nie w mojej mocy!

- Jak to? Ta mapa nie należy

do ciebie?

- Mapa jest moja.

- I ty nie chcesz mi dać mego

Kenadem? Nie żądam całej mapy; proszę tylko, by mi wolno było wyciąć sobie nożem to miejsce, w którym leży moja ojczyzna!

Podniecenie jego nie miało granic. Przykładał co chwila mapę do ust, całując miejsce, w którym było zaznaczone Kenadem.

- O to ci chodzi! - rzekł

Szwarc. - W takim razie nie potrzebujesz noża. Daruję ci całą mapę.

- Prawda to? Czy to możliwe? O, panie, o, effendi, jak szczęśliwym ty mnie czynisz!

Zerwał się z ziemi i pocałował w rękę Szwarca, co ze strony tego dumnego młodzieńca było czynem niezwykłym. Potem, trzymając ciągle mapę w ręku, zwrócił się do Babara z pytaniem:

- A jak się nazywał emir?

- Barak el Kazi.

- Ba... rak... el... Ka... zi... - powtórzył Abd es Sirr, przyciskając rękę do czoła, jakby chciał wywołać jakieś wspomnienie. Nagle drgnął i zawołał:

- Wiem już, wiem! Tak, Barak el Kazi (Barak Surowy) nazywali mego ojca. Kiedy z jego rozkazu bito poddanego lub niewolnika, stawał przed nim z ponurą twarzą i mawiał: „Nazywacie mnie Barak el Kazi! Dobrze, będę nim!” Ja nienawidziłem tego przezwiska, a matka moja bladła, ilekroć je słyszała. Ten człowiek, którego Abd el Mot trzyma w niewoli, jest rzeczywiście Barakiem el Kazi, emirem z Kenadem?

- Tak.

- Ojcze mój, ojcze! Spieszę do ciebie! Effendi, wyruszajmy! Ja odchodzę natychmiast, by go wyswobodzić z rąk gnębiciela!

- Pohamuj się młodzieńcze! - prosił go Szwarc. - Miej cierpliwość do jutra! Potem wyruszymy wszyscy.

- Do jutra? Toż to wieczność!

Ale ty masz słuszność, effendi. Serce nagli mnie wprawdzie do pośpiechu, ale rozum nakazuje cierpliwość. Dodąt nazywałem siebie „Abd es Sirr”, „Syn tajemnicy”, ale teraz odrzucam tę nazwę, gdyż byłaby kłamstwem. Tajemnica odkryta. Nazywam się Mezuf ben Barak el Kazi, el Kenadem! Znam swoje imię i ojczyznę! O effendi, nie powstrzymuj mnie, ja muszę odejść, muszę pogrążyć się w ciemną noc. Muszę zawołać ku północy „Kenadem”, a na południe, gdzie znajduje się mój ojciec, „Barak el Kazi”!

Odszedł z pośpiechem. Szwarc nie wstrzymywał go, bo wiedział, że powróci, skoro tylko uspokoi się nieco.

Pfotenhauer odwrócił się, by ukryć łzy, cisnące mu się do oczu.

- Dziwny chłopiec! - mruczał.

- A nasi uczeni mówią i piszą, że na pół dzikie ludy nie mają serca ani duszy! Niech no tu przyjdą i przypatrzą im się własnymi oczami! Jak pan sądzi, mam słuszność?

- Oczywiście - odrzekł

Szwarc, do którego odnosiło się to pytanie. - Ta scena wzruszyła mnie także. Ale teraz nie mamy czasu. Musimy się jeszcze niejednej rzeczy dowiedzieć.

- O pańskim bracie, a moim ulubieńcu? Tak, niech pan pyta czym prędzej!

Szwarc zwrócił się do Babara:

- Powiedziałeś, że Abd el Mot znał tego emira. A emir znał jego?

- Tak, nazwał go nawet po imieniu.

- Czy zapamiętałeś je sobie?

- Tak; Ebrid ben Laffa.

- Gdzie znajdują się teraz ci biali? Czy przy owych dwustu, obozujących nad zatoką, czy z tymi trzystu, którzy poszli dalej z Abd el Motem?

- Effendi, czyś ty wszechwiedzący? - rzekł zdumiony Babar. - Mnie się zdawało, że ja jeden wiem o podzieleniu tych ludzi.

- Widzisz, że wiem wiele, chociaż nie wszystko i bezwarunkowo poznam, kiedy skłamiesz. Ja chcę i muszę uwolnić pojmanych. Jeśli mi w tym dopomożesz, daruję wolność wam wszystkim.

- Czy dajesz na to słowo?

- Tak.

- To wyjawię ci wszystko.

Zaprowadzę cię nad chor i maijeh, między którymi znajduje się obóz.

- Chcę dostać także Abd el

Mota.

- Dopomogę ci w tym, tylko słowa dotrzymaj!

- Dotrzymam, ale dziś jeszcze musicie nosić więzy. Jutro je zdejmiemy.

Podczas przerwy, która teraz nastąpiła w rozmowie, rozległ się okrzyk „Kenadem”, a potem „Barak el Kazi”. To „Syn tajemnicy” dawał folgę swojemu sercu.

- Nie powinniśmy go puścić - rzekł Pfotenhauer. - Gdyby go kto usłyszał, mogłoby nam to zaszkodzić.

- Kto go usłyszy? Oprócz nas nie ma tu nikogo dokoła! Niech sobie krzyczy! Gdy zaspokoi swe uczucie, powróci.

Teraz sprowadzono pochwyconych strażników, którzy, jeśli jeszcze mieli nadzieję, że wachmistrz ich uwolni, to teraz ją stracili, bo zobaczyli, że reszta towarzyszy znajduje się także w niewoli. Szwarc kazał im usiąść. Usłuchali i zaczęli oczami szukać kaprala. On jednak usadowił się w ten sposób, że nie mogły nań padać ich spojrzenia.

Asakerzy rozłożyli się dokoła jeńców. Kilku z nich zbadało zapasy i przyniosło tytoń, oraz wielkie dzbany merissy.

Niewolnice zajęły się pieczeniem placków z zachowanej mąki.

Tymczasem Szwarc i Pfotenhauer kazali Babarowi opowiedzieć sobie wszystko dokładnie, co się stało podczas wyprawy na Ombulę. Znajdował się on przeważnie w pobliżu Abd el Mota i obu pojmanych, więc mógł dostatecznie zaspokoić ich ciekawość. Opisał też położenie obozu i podał, gdzie są pojmani. Wedle jego zeznań Abd el Mot miał wrócić pojutrze z wyprawy i nakazać przedtem surowo, żeby zabito obu jeńców, gdyby ktoś napadł na obóz. Zaledwie Szwarc to usłyszał, zwrócił się do kilku asakerów, siedzących bliżej niego:

- Kto z was odważy się teraz, w nocy, popłynąć łódką do dahabii?

- Ja - oświadczył „Ojciec jedenastu włosów”.

- Ale to niebezpieczne!

- Czy jeszcze pan nie poznał, że jestem nieustraszony?

- Wiem, że nie jesteś trwożliwy, ale musiałbyś sam płynąć przez jezioro! Dodam ci dwóch asakerów.

- Obejdę się bez ich towarzystwa!

- Nawet droga do czółen jest niebezpieczna ze względu na dzikie zwierzęta.

- Nigdy nie bałem się - rzekł

Słowak. - Zwyciężyłem nawet dwa lwy.

- Sam byłem tego świadkiem, ale tu są jeszcze inne zwierzęta, przede wszystkim hipopotamy, które wychodzą nocą na ląd, a rankiem wracają do wody.

- Wezmę przecież moją strzelbę na słonie!

- Która za każdym razem uderza cię w twarz. Nie, nie puszczę cię samego. Wyszukaj sobie dwu towarzyszy!

- Skoro pan każe, muszę słuchać. A co mam czynić na dahabii?

- Zawieziesz Hazabowi Muratowi polecenie, żeby reisom kazał wszystkie statki zawrócić o świcie z rzeki do jeziora i przybić do brzegu tam, gdzie myśmy wysiedli. Możesz powiedzieć na dahabii, że tutaj wszystko w porządku, a memu służącemu każesz upalić trochę smolnego drzewa i tłuszczu, byśmy mieli garść czernidła.

- Dobrze! Wykonam te rozkazy dokładnie. A kiedy mam wrócić tutaj?

- Rano, kiedy statki wyruszą, możesz popłynąć naprzód i donieść mi o ich przybyciu.

- Z przyjemnością.

Ukłonił się po żołniersku, wybrał sobie dwu asakerów i oddalił się z nimi.

- Na co panu czernidła? - zapytał Pfotenhauer.

- Chcę zrobić z siebie

Murzyna.

- Czy pan stracił rozum?

- Nie, jestem zdrów na umyśle.

- Cóż pan zamierza zrobić w roli Murzyna?

- Słyszał pan przecież, że w razie napadu na obóz jeńcy mają być natychmiast zabici. Jeśli chcemy wykonać ten napad, musimy wpierw wydobyć ich stamtąd. To dałoby się zrobić, gdybym się zakradł tam jako Murzyn.

- I potrzebuje pan pewnie kogoś do pomocy?

- Tak.

- To posmaruj pan mnie na czarno!

- Ale zważ pan na niebezpieczeństwo! Jeśli nas pochwycą, będzie po nas.

- Głupstwo! Mnie nie dostaną.

- Dla uspokojenia powiem panu, że wyprawimy się wieczorem, a przedtem każę obóz otoczyć. W ciemności pański nos nie wzbudzi podejrzenia. Gdyby zaś nas pochwycono, to nasi przyjdą nam z pomocą.

- Oczywiście! Sprawa skończona! Z góry cieszę się, że będę Murzynem.

- Ale musimy rozebrać się prawie do naga i całe ciało wysmarować sadzą i tłuszczem.

- To nic nie szkodzi, bylebym tylko potem odzyskał wygląd, świadczący o moim kaukaskim pochodzeniu.

Rozdział XVI

Nad Zatoką hipopotamią

Wreszcie minął ten dzień, pełen zdarzeń. Ci asakerzy, którzy nie musieli czuwać przy jeńcach, udali się na spoczynek, ale Szwarc i Pfotenhauer nie mogli zasnąć, bo brat pierwszego, a zarazem ulubieniec i przyjaciel drugiego, znajdował się w niewoli.

Przyłączył się do nich potem „Syn tajemnicy”. Wrócił uspokojony i usiadł przy nich, ale sen spędzała mu z oczu radość z tego, że ustąpiły mroki jego pochodzenia i obawa o ojca.

Około północy zmienili straże przy trzodach, po czym i oni, otuleni w siatki, spróbowali zasnąć. Co chwila jednak przekonywali się nawzajem o sobie, że nie śpią i gdy zaczęło szarzeć, Szwarc podniósł się, żeby obejść straże. Pfotenhauer zerwał się także i zapytał:

- Spał pan?

- Nie.

- Ja także nie. Te diabelskie muchy nie dadzą człowiekowi ani chwili spokoju. Kilka dostało mi się pod siatkę i zabrały się do mego nosa. Co teraz uczynimy?

- Chcę zlustrować straże.

- Po co? Ja bym panu poradził coś lepszego.

- A co?

- Polowanie na hipopotamy.

Byłby to grzech i hańba, gdybyśmy, będąc nad zatoką hipopotamią, nie zobaczyli przynajmniej jednego. O tej właśnie porze wracają one do wody, napasłszy się na brzegu.

- Rada znakomita. Ja idę.

- To ładnie! Ale jak z bronią?

- Mam strzelbę.

- To nie wystarczy. Jednym lub dwoma wystrzałami nie położy pan hipopotama, chyba że ma pan kule wybuchające.

- Przy sobie nie mam, ale na statku.

- Szkoda! Ja mam tu kilka, ale te nie nadają się dla pańskiego kalibru. A wie pan, gdzie jest pięta achillesowa u hipopotama?

- Między okiem i uchem.

- To prawda, ale lepiej celować poza ucho. Jeśli się trafi dokładnie w to miejsce, kula rozrywa czaszkę i wyrzuca mózg. Zaraz nabiję strzelbę kulami wybuchającymi i pójdziemy.

Gdy przygotował strzelbę, wyszli z obozu. Wschód zaczynał właśnie zabarwiać się jaśniej, mogli więc coraz lepiej rozróżniać drzewa i krzaki, pod którymi się posuwali powoli, z wytężonym przed siebie wzrokiem.

Nie zwrócili się ku jezioru, lecz szli brzegiem zatoki, gdzie łatwiej było spotkać hipopotama. Było już prawie jasno, kiedy Pfotenhauer zatrzymał się i wskazał na osobliwy trop.

- Wie pan, kto tędy przeszedł?

- Hipopotam.

- Tak. Przypatrz się pan dobrze! Bydlę wyszło z wody. Ślad widać doskonale w miękkim mule. Na prawo i na lewo szereg śladów, szerokich na stopę, w środku pas na ziemi, którędy wlókł brzuch. To jest... ach! Widział pan?

- Tak.

- Co to było? Wybiegł z tego pnia, w którym zapewne są mrówki.

- Mrówkojad.

- A po łacinie?

- Orycteropus aethiopiensis.

- Dobrze! A po arabsku?

- Abu batlaf, ojciec pazurów.

- Istotnie ma długie pazury.

Pokazał je nam swego czasu nasz profesor historii naturalnej.

Był to niezły ornitolog, skorzystałem od niego dużo. Niestety nie znosił mnie.

- To szczególne! - rzekł

Szwarc, gdy ruszyli dalej. - Pan przecież niezły chłop!

- Zły nigdy nie byłem, tylko żądny wiedzy i zadawałem mu pytania, na które i najtęższy uczony nie zdołałby odpowiedzieć. To go złościło, dlatego postanowił mi się odpłacić. Sposobność do tego nadarzyła mu się niebawem.

- A kiedy? - spytał Szwarc dobrodusznie.

- Przy egzaminie. Wprawdzie niechętnie o tym mówię, ale wobec przyjaciela mogę się wywnętrzyć. Pan tego nie powie nikomu?

- Oczywiście.

- W czwartej klasie miał się odbyć doroczny egzamin. Ja wystrojony, jak w dniu uroczystym, siedziałem w ławce, czekając na swoją kolej. Zgadnij pan, jakie mi profesor dał pytanie!

- Nie potrafię!

- To powiem panu sam. Proszę sobie wyobrazić, że zapytał mnie dlaczego ptaki mają pióra. Cóż pan na to?

- Ja nic, bo nie mnie pytano, lecz pana.

- To słuszne!

- Cóż pan odpowiedział?

- Z początku stałem, patrząc na profesora, jak cielę na malowane wrota, bo nie mogłem sobie wyjaśnić, skąd się to pytanie wzięło. Po dobrej chwili dopiero, jakby z natchnienia...

Utknął w połowie zdania, bo niedaleko od nich huknął strzał jakby z moździerza.

- Kto to mógł strzelić? - zapytał Pfotenhauer. - To chyba strzał armatni!

- To pewnie Słowak wypalił - odparł Szwarc. - Chodźmy prędzej do niego! Pobiegli dalej, nie zważając na zarośla, które im w drodze zawadzały. W kilka chwil

potem usłyszeli głos, pełen trwogi:

- Mussa'adi, na pomoc!

- To on! - rzekł Szwarc, dodając głośniej. - Zaraz, zaraz, Stefanie!

Wołający o pomoc poznał go po głosie, bo odpowiedział z krzykiem:

- Prędzej! Potwór pożre mnie żywcem! Już otworzył paszczę!

Obaj domyślili się, że napadło nań jakieś wielkie, niebezpieczne zwierzę i wnet je zobaczyli. Woda wchodziła tam w niewielką zatokę, a stratowane sitowie wskazywało, że tędy zwykł wychodzić hipopotam z wody na ląd. W nocy wyszedł paść się do zarośli, a teraz wracał. Nieszczęśliwie w tym samym czasie wysiadł z łodzi „Ojciec jedenastu włosów”, zaszedł mu drogę i zamiast zboczyć, strzelił do niego. Ponieważ kula nie zdołała przebić skóry hipopotama, stanęli obaj naprzeciw siebie. Zwierz stał z osiem kroków od wody, a Słowak w środku pomiędzy nim a brzegiem. Strzelbę upuścił na ziemię, a ręce przyłożył do pasa, patrząc na potwora, który tak samo nie ruszał się z miejsca, trzymając paszczę rozwartą tak szeroko, że mógłby mężczyznę w pół objąć. Nie było widać, gdzie go kula ugodziła, ale niewątpliwie ogłuszyła go na chwilę.

Słowak nie miał wprawdzie odwagi ruszyć ręką ani nogą, ale ujrzawszy odsiecz, nie uważał za niebezpieczne poruszać ustami, dlatego zawołał:

- Strzelajcie prędko do hipopotama, bo mnie połknie! A celujcie dobrze, bo zginiemy wszyscy trzej!

Szwarc stanął, podniósł strzelbę, ale „Ojciec bociana” rzekł:

- Wasza kula za słaba.

Patrzcie, jak moja prędko powali bydlę!

Wymierzył za ucho i wypalił.

Po strzale nastąpił drugi huk w głowie zwierzęcia. Strzępy ciała i odłamki kości rozleciały się dokoła, hipopotam zachwiał się, padł na przednie kolana, poderwał się, pochylił na jedną i na drugą stronę, aż w końcu runął na ziemię. Kiedy dosięgła go kula wybuchająca, zamknął paszczę. Gruba skóra pomarszczyła się w fałdy, a potem się wygładziła. Hipopotam przestał żyć.

„Ojciec ospy” skoczył nagle w bok, jakby dopiero teraz spotkał się ze zwierzęciem i zawołał:

- Nie dotykajcie go! Hipopotam często udaje. Gdyby żył jeszcze, zagryzłby nas wszystkich!

- Głupstwo! - rzekł, śmiejąc się, Pfotenhauer. - Ani mu przez myśl nie przejdzie udawać! Czemu pan ucieka? Trzeba było uczynić to pierwej.

Słowak, mimo że uważał swe położenie za niebezpieczne, znalazł czas na to, żeby się rozgniewać tymi słowami i odpowiedział:

- A pan potrafiłby uciekać, gdyby hipopotam stał przed panem? Gdybym się ruszył, on zrobiłby to samo i odgryzłby mi głowę.

- Nie, kochany! Pan go widocznie palnął w szczękę i spowodował skurcz mięśni. Zwierz tak się tym przeraził, że nie mógł ruszyć się z miejsca. Strach obezwładnił mu członki.

Słowak spojrzał z powątpiewaniem na Pfotenhauera i odrzekł:

- Skurcz mięśni to choroba ludzka, a nie hipopotamia.

- Tak! Skoro pan to lepiej wie ode mnie, to miej pan słuszność. Nie widziałem wprawdzie hipopotama z kurczem, ale gdybyśmy nie nadeszli, byłoby już po panu. Może nie?

- Tak - przyznał „Ojciec jedenastu włosów”. - Strzelałem nieraz do słoni i do hipopotamów, ale nigdy jeszcze

nie stałem tak blisko. Wybawił mnie pan, chętnie więc podam panu rękę, skoro zobaczę, że hipopotam nie żyje.

Wyciągnął wprawdzie rękę, lecz bał się przystąpić do Pfotenhauera, bo ten stał przy hipopotamie, aby go zbadać. Pocisk wyrzucił zwierzęciu część mózgu.

- Duży i dojrzały. Pewnie ma ponad cztery metry długości - rzekł Szwarc, przypatrując się ogromnym kształtom.

- To stary samiec - zauważył

Pfotenhauer. - Mimo to będzie smakował naszym ludziom.

- Prawdopodobnie. Ja nie jadłem jeszcze mięsa hipopotamiego.

- To musi pan raz skosztować.

Smak wcale nie jest zły, a słonina uchodzi u znawców za przysmak. Czy nie tak, panie Uszkar?

To pytanie, wypowiedziane w tonie uprzejmym, nie chybiło celu. „Ojciec jedenastu włosów” przystąpił do Pfotenhauera, ujął go za rękę i odpowiedział:

- To prawda! Jadłem już słoninę surową i pieczoną. Ale gdyby pan nie nadszedł, to ja byłbym dla hipopotama przysmakiem. Był pan moim nieprzyjacielem, a ja pańskim. Teraz...

- O nie, nie! - przerwał mu

Pfotenhauer. - Nigdy nie byłem pańskim wrogiem, nie rozumieliśmy się tylko czasem.

- Ja rozumiałem pana całkiem dobrze, ale pan nie chciał uznać mojego wykształcenia i wiedzy. Gdyby mnie hipopotam zagryzł, na nic by się nie przydała moja uczoność i łacina. Przebaczam panu wszystkie obrazy i będę odtąd pańskim przyjacielem. A pan tak samo zrobi?

- Naturalnie! Przyjaciel zawsze lepszy od nieprzyjaciela. Oto moja ręka!

Słowak trzymał go już przedtem

za prawą rękę, a przy ostatnich

słowach Pfotenhauer podał mu i lewą. Mały pochwycił ją, spojrzał mu w szczerze uśmiechniętą twarz i powiedział:

- Nasza przyjaźń będzie wieczna i serdeczna. Tu nad trupem hipopotama zawrzyjmy braterstwo na śmierć i życie!

- To byłby brak pietyzmu zawierać braterstwo nad trupem. Zaczekajmy, aż zejdziemy się tam, gdzie będzie można dostać piwa. Tam pójdzie sprawa gładko.

- To słuszne zapatrywanie - zgodził się Słowak. - Mokre braterstwo lepsze od suchego. Mówmy więc sobie na razie „pan”. Przyjaźń nasza może być przy tym bardzo wierna i wieczna.

- Naturalnie! Zobaczy pan, jakim potrafię być przyjacielem w razie potrzeby. Ale co uczynimy z hipopotamem? Jeśli go zostawimy tutaj, to krokodyle zabiorą się do niego.

- Niech Stefan zostanie na straży - odrzekł Szwarc - a my wrócimy do obozu po ludzi.

- Tak, już biały dzień - dodał

Pfotenhauer - pewnie więc powstawali. Sądzę, że Stefan nie pozwoli zabrać sobie hipopotama.

- Ja? - wybuchnął Słowak natychmiast. - Czy to ma być obraza?

- Ani mi się śni! Jesteśmy przyjaciółmi i nie będziemy robić sobie przykrości.

- Wypraszam to sobie. Gdyby pan przypuszczał, że pozwolę sobie zabrać zwierzę, którego pilnuję, to szkoda, że zawarłem z panem braterstwo. Zajmę zaraz obronne stanowisko, a wy możecie sobie spokojnie pójść.

Podniósł swoją strzelbę, żeby ją nabić, a Szwarc i Pfotenhauer skierowali się ku obozowi. Pierwszy szedł na przedzie z oczyma, zwróconymi ku ziemi. Może w połowie drogi przystanął nagle, wskazał na prawo na młodą złamaną paproć i rzekł po cichu:

- Zatrzymaj się pan! Tędy ktoś przeszedł.

- Być może - rzekł Pfotenhauer obojętnie, choć równie cicho.

- Pan bierze to widocznie bardzo lekko.

- Czy taką drobnostkę należy brać poważnie?

- W położeniu takim jak nasze, zawsze.

- Może to był któryś z naszych ludzi.

- Nie; tu nikt nie chodził.

- No to jakieś zwierzę przebiegło i złamało paproć.

- Zbadajmy!

- Nie mam nic przeciwko temu.

Ja pójdę tymczasem dalej.

- Zaczekaj pan jeszcze chwilę!

Schylił się, by się przypatrzyć bagnistej ziemi. Gdy się podniósł, twarz jego miała wyraz niepokoju. Pfotenhauer spostrzegł to i zapytał:

- Co tam? Nie podoba mi się pańska mina.

- Bardzo niedawno był tutaj bosy człowiek.

- Nie wczoraj?

- Nie, bo w takim razie byłaby na paproci rosa. Rosa starta, to znaczy, że złamano roślinę po rosie.

- Kto wie, czy nas kto nie szukał?

- Nie. Ślady nie prowadzą od obozu, lecz do niego. Chodźmy za nimi i unikajmy wszelkiego szmeru!

Ruszył dalej przodem powoli, ażeby śladów nie stracić z oczu. Prowadziły one z tej strony, z której szedł z Pfotenhauerem, a potem zbaczały w lewo, gdzie daleko lepiej było je widać. Szwarc stanął, pokazał towarzyszowi odciski i szepnął:

- To jakiś głupiec! Aż dotąd trzymał się ciągle naszych śladów, musi zatem wiedzieć, że dwaj ludzie opuścili obóz, że skoro wrócą, zobaczą zostawione przezeń wyraźne ślady.

- Może jednak jest to nasz człowiek, może zbyteczna jest ta nadzwyczajna pańska ostrożność.

- Gdyby tak było, to by nas

szukał i idąc naszym tropem, wołałby na nas. Ponieważ tak się nie stało, jest to na pewno obcy, przed którym musimy się mieć na baczności. Patrz pan bystro przed siebie, żebyśmy go prędzej spostrzegli, aniżeli on nas.

Zwrócili się także w lewo, a idąc w tym kierunku, musieli dostać się między obóz a koniec zatoki. Wczoraj wieczorem podeptano tam wszystko między krzakami. Z tego powodu trudno było odnaleźć ślady. Toteż Szwarc ruszył prędzej, ażeby doścignąć nieznajomego jeszcze przedtem.

Sitowie skończyło się, drzewa stały w dość wielkich od siebie odstępach, a wilgotny grunt pokrywała powłoka mchów, w którą odciski nóg wryły się dość głęboko. Przyjaciele szli od drzewa do drzewa, szukając za nimi osłony. Szwarc chciał właśnie wychylić się spoza pnia, grubości człowieka, ażeby w kilku skokach dostać się do najbliższego, kiedy Pfotenhauer chwycił go za ubranie i szepnął pospiesznie:

- Stój pan! Zobaczyłem go!

- Gdzie? - spytał Szwarc, kryjąc się z powrotem za drzewem.

- Może się mylę. Policz pan sześć drzew prosto przed sobą i popatrz potem na prawo, na drzewo, grubsze może od tego, przy którym stoimy. Tam się coś ruszyło. Sądzę, że to ten, którego szukamy.

Szwarc spojrzał we wskazanym kierunku, a mając wzrok bystrzejszy i wprawniejszy niż towarzysz, zobaczył nie tylko drzewo, lecz także i człowieka.

- Ma pan słuszność - szepnął do Pfotenhauera. - Ktoś tam stoi.

- Kto to?

- Tego nie wiem. W każdym razie ktoś, nie należący do nas.

Ubrany jest w płaszcz z małpich

skórek barwy takiej samej, jak pnie drzew, dlatego trudno go odróżnić.

- Czemu tam stanął? Czemu nie idzie dalej?

- Może usłyszał głosy z obozu, co go skłoniło do zachowania większej ostrożności. Chce nas widocznie podejść i prawdopodobnie nie jest sam.

- Co potem uczynimy? Czy go zastrzelimy?

- W żadnym wypadku.

- A jeśli on nas dostrzeże i ucieknie, to potem będziemy szukać wiatru w polu.

- Niech nas zobaczy, albo raczej nie mnie, tylko pana.

- To byłoby chyba największym głupstwem, jakie być może.

- Nie. To tylko podstęp wojenny. Jeśli zakradniemy się bliżej, to nas usłyszy, bo teraz właśnie obudziło się w nim podejrzenie. Niech pan pójdzie na lewo poza niego, a potem zwróci się w prawo i uda, że zdąża prosto do obozu. On znajdzie się w ten sposób pomiędzy mną a panem. Zrób pan to tak, żeby pana musiał zobaczyć, a sam uda pan, że go nie spostrzegł. Kiedy potem będzie pan przechodził obok niego dość blisko, on zaniepokoi się widokiem pana, a mnie nie zauważy, zanim go nie pochwycę za gardło.

- Hm, to niezła myśl. Ale chwyć go pan dobrze, żeby się panu nie wymknął!

- Nie obawiaj się pan! Zresztą zawołam pana, gdy go będę miał w rękach. Pan nadejdzie czym prędzej, a we dwóch damy mu już radę. Spiesz pan teraz do swego zadania!

Pfotenhauer zniknął, a Szwarc, straciwszy go z oczu, przypatrywał się nieznajomemu.

Wkrótce potem zrobił on nagły

ruch, jak gdyby usłyszał coś

podejrzanego, przykucnął pod

pniem, wyglądając spoza niego

ostrożnie. Widocznie spostrzegł

Pfotenhauera. Wtedy nadszedł czas na Szwarca. Zaczął skradać się szybko, pomykając od drzewa do drzewa, aż zbliżył się na kilka kroków do obcego. Ten siedział na ziemi, zaciągnąwszy sobie płaszcz na głowę, ażeby go nie można było odróżnić od otoczenia. W tej chwili właśnie przechodził zupełnie blisko Pfotenhauer powoli i jakby zatopiony głęboko w myślach. Szwarc chciał rzucić się na obcego, ale przyszło mu na myśl, że lepiej będzie to uczynić, gdy ten się znowu wyprostuje. Kiedy to wkrótce nastąpiło, Szwarc wykonał trzy skoki, pochwycił go za gardło, powalił na ziemię i przytrzymał. Napadnięty krzyknął, zwrócił twarzą do napastnika i skurczył, by potem się uwolnić.

Na widok twarzy jeńca Szwarc omal go z rąk nie puścił; brakowało bowiem całej prawie strony wraz z wielką częścią nosa. Nadto oczy, rozwarte szeroko z przerażenia i wysiłku, powiększały okropność tego stanu. Nie był to Murzyn, bo miał cienkie wargi i barwę zdrowej połowy twarzy niezbyt czarną. Głowa była ostrzyżona do skóry i tak samo opalona od słońca jak twarz. Wiek jego trudno było określić. Niewątpliwie nie był to człowiek młody. Obok niego leżała maczuga z twardego drzewa, z głownią, nabijaną silnymi kolcami. Tę jedyną jego broń uzupełniał nóż.

Na jego krzyk przybiegł Pfotenhauer i pomógł Szwarcowi skrępować pojmanemu ręce na plecach.

Do tej chwili nie padło ani słowo, dopiero teraz Szwarc zapytał po arabsku:

- Kim ty jesteś i dlaczego włóczysz się tutaj?

Pojmany przypatrywał się posępnie obydwu obcym i odpowiedział w tym samym języku:

- Kim wy jesteście i dlaczego

napadliście na mnie?

- Przyjaciel przyszedłby do nas otwarcie, a ciebie musimy uważać za naszego wroga.

- Gdzie przebywacie?

- Nad maijeh Husan el bar.

- Po tej stronie?

- Tak.

- Należycie zatem do łapaczy niewolników, którzy tutaj obozują?

- Nie. Ale odpowiedz mi wreszcie na moje pytanie! Kogo i czego tutaj szukasz?

- Przybyłem tu, by zakupić bydło i inne rzeczy.

- To na ciebie czeka wachmistrz?

- Tak.

- A dlaczego przyszedłeś potajemnie?

- Z ostrożności. Chciałem się przekonać, czy wachmistrz powiedział prawdę. Jak widzę, znasz go, a jednak mówisz, że nie należysz do jego ludzi. Jak mam to sobie wytłumaczyć?

- Jesteśmy na wyprawie przeciwko łapaczom niewolników i wzięliśmy wachmistrza do niewoli.

- W takim razie także całe jego mienie wpadło w twoje ręce?

- Tak. Ty jednak dopniesz swojego celu, bo ja dokończę targu z tobą na własną rękę.

Pozostała część twarzy Murzyna wykrzywiła się brzydko pod wpływem gniewu.

- Niech cię Allah potępi! - zawołał. - Uprzedziłeś mnie, ale łup nie na długo zachowasz. Puść mnie wolno natychmiast, w przeciwnym razie w porze, kiedy słońce stanie najwyżej, powędrujecie wszyscy do piekła!

- A kto nam bramę otworzy?

- Moi wojownicy, którzy uderzą na was, jeśli wkrótce do nich nie wrócę.

- Ilu ich masz?

- Więcej aniżeli twoi ludzie palców u rąk i nóg.

- Czyli dziewięć razy więcej.

A ty skąd wiesz, ile osób jest

pod moim rozkazem?

- Wyobrażam to sobie. Puszczaj mnie, bo będziecie zgubieni!

- A jeśli spełnię to życzenie, co uczynisz?

- To nie jest życzenie, lecz rozkaz, któremu ty będziesz posłuszny. Potem podzielę się z tobą łupem, odebranym wachmistrzowi.

- Hm! - uśmiechnął się Szwarc.

- Gdzie znajdują się twoi ludzie?

- Kilku z nich jest całkiem blisko. Zostawiłem ich, idąc do obozu na zwiady. Jeśli wkrótce do nich nie wrócę, pospieszą naprzeciw głównej gromady, znajdującej się jeszcze w drodze, i doniosą jej, że wpadłem w ręce nieprzyjaciół. Potem ani Allah, ani ja nie zlitujemy się nad tobą.

- Mówisz jak emir, za którym idą tysiące wojowników. To nieostrożność z twojej strony, bo nie ja, lecz ty będziesz zgubiony, jeśli we mnie wzbudzisz gniew. Ty zatajasz przede mną liczbę swoich wojowników, a ja ci pokażę otwarcie, iloma ja dowodzę. Wstań i chodź za mną!

Szwarc wypowiedział to wezwanie, bo właśnie od strony wody dał się słyszeć donośny głos. Brzmiało to jakby rozkaz, można więc było przypuścić, że to statki nadpływają. Podniósł pojmanego z ziemi i zaprowadził na brzeg. Tam przekonał się, że się nie mylił. Statki, wleczone przez łodzie i popychane pomyślnym wiatrem porannym, zbliżały się powoli. Czółna były pełne wioślarzy, a na pokładach wielkich statków roiło się od ludzi.

- Allah akbar! Tyle statków! - zawołał jeniec w zdumieniu i przestrachu. - Co to za ludzie i czego tutaj szukają?

- Zniszczą twych wojowników, skoro tylko nadejdą. A teraz powiedz, kto powędruje do

piekła? My czy wy?

- Ależ to cała flota i cała armia!

- Chodź dalej! Pokażę ci więcej ludzi.

Wziął go za rękę i poprowadził do obozu. Gdy wyszli z zarośli na wolne pole, a schwytany zobaczył liczbę zgromadzonych tu ludzi, zawołał:

- I tu całe wojsko! Panie, czy zamierzasz zdobyć Sudan?

- Nie. Chcę tylko ukarać Abu el Mota.

- Abu el Mota? Tylko o to ci chodzi?

- Tak.

- A na wsie Bongów nie napadniesz?

- Nie. Pragnę tylko Abu el

Mota uczynić nieszkodliwym. Gdy to się stanie, odejdziemy.

- Przysięgniesz na to?

- Tak.

- Na swoich przodków i na swoją brodę?

- Chętnie i natychmiast!

- W takim razie niech ci Allah błogosławi i użyczy kiedyś najwspanialszego miejsca w siódmym niebie! Gdyby ręce moje nie były związane, uścisnąłbym cię i prosił, żebyś uważał mnie za swego przyjaciela i sprzymierzeńca.

- Czy to prawda?

- Najświętsza! Seriby to prawdziwe piekła dla biednych mieszkańców tych okolic. Abu el Mot zaś to najstraszniejszy diabeł w ludzkiej postaci. Nikt nie miał siły, ani odwagi, wystąpić przeciwko niemu, dlatego wziął on cały ten kraj w łańcuchy i pęta. Każdy musi go słuchać, a oporni są zgubieni, bo albo ich zabijają, albo wloką do niewoli. Skoro jednak przybył tu taki emir, jak ty, i z taką potęgą, to muszą zniknąć wszelkie obawy, a ja ofiaruję ci moje usługi i wojowników, aby z nimi walczyć przeciwko Abu el Motowi.

Wypowiedział to z zapałem, a

lewa połowa jego twarzy gorzała radością. Nie było w tym nic sztucznego, nic udanego, a mimo to Szwarc zapytał jeszcze:

- Nie jesteś więc przyjacielem

Abu el Mota?

- O nie! Nienawidzę go!

- A mimo to wchodzisz w targi z jego wachmistrzem?

- Co? - uśmiechnął się złośliwie. - Istotnie chciałem z nim dobić targu, ale nie tak, jak sobie on myślał. Chciałem napaść na tych psów i pozabijać ich, dlatego się rozgniewałem, gdy usłyszałem, że wpadli w twoje ręce. Zachowaj wszystko dla siebie! Powiedz mi tylko, gdzie znajduje się Abu el Mot. Widocznie nie jest z nim tak dobrze, jak dawniej, skoro wachmistrz odszedł od niego.

- Jak się nazywasz?

- Abu ed dabbus („Ojciec maczugi”), bo walczę zwykle tylko pałką i jeszcze mnie nikt nie zwyciężył tą bronią.

- Ilu ludzi masz teraz z sobą?

- Dwustu.

- Tylu potrzebowałeś do napadu na pięćdziesięciu?

- Nie tylko do napadu, panie, bo nie jesteśmy tchórzami, ale do przeprowadzenia zwierząt potrzeba wielu ludzi. Nadto należało dokonać napadu bardzo szybko, aby Abu el Mot się nie dowiedział, co tu zaszło. Wachmistrz miał przepaść bez śladu wraz ze swoimi ludźmi i rzeczami, a do tego czterysta rąk nie jest za wiele. Czy masz do mnie zaufanie? Powiedz mi, co zamierzasz uczynić?

Szwarc rozwiązał mu pęta i odrzekł:

- Daję ci wolność. Jeśli wszystko zastanę tak, jak mówisz, będziesz moim sprzymierzeńcem i staniesz przy moim boku, kiedy Abu el Mot legnie w prochu przede mną jako zwyciężony.

- Panie, powiedziałem prawdę!

Pozwól mi sprowadzić towarzyszy,

ażeby jeden z nich odjechał i zawiadomił wojowników o zmianie, jaka teraz nastąpiła.

- Na to jeszcze czas. Mówisz o jeździe. Czy ludzie twoi mają konie?

- Nie, wielbłądy.

Przyprowadziłem także juczne wielbłądy pod zdobycz, którą mieliśmy stąd zabrać.

- Dostaniecie jej część. To mi bardzo na rękę, że masz z sobą tyle wielbłądów, bo to przyspieszy naszą wyprawę.

- Dokąd?

- Do Ombuli w kraju Belanda.

Tam jest Abu el Mot, który zburzył wieś, pozabijał nieużytecznych, a silnych zabrał do niewoli.

„Ojciec maczugi” stał przez chwilę bez ruchu, a potem krzyknął:

- Niech Allah to odwróci, bo my żyjemy z Belandami w przyjaźni i mamy tam krewnych!

- Allah tego nie odwróci, bo już się to stało.

- Wiesz to na pewno?

- Tak. Wczoraj wieczorem doniósł nam o tym posłaniec. Abd el Mot zamierza pójść po większą liczbę niewolników, Abu el Mot zaś znajduje się w drodze do niego.

- W takim razie ruszajmy, panie, prędzej, ażeby tego psa zabić! Jesteśmy na to dość silni.

- Wyruszymy dziś jeszcze.

Teraz chodź ze mną do tamtych.

Tam omówimy resztę.

Aż dotychczas stali na skraju zarośli, a teraz weszli do środka obozu, gdzie ludzie wachmistrza leżeli jeszcze skrępowani na ziemi. Kiedy ten spostrzegł przybysza, zawołał:

- Oto szech, na którego czekaliśmy! On przemówi na naszą korzyść.

Ale szech kopnął go i odpowiedział:

- Milcz, potomku psa parszywego! Dobrze wam się

stało! Gdyby ten emir nie wziął was do niewoli, to ja bym was wydusił. Obyście kiedyś palili się w tym ogniu, który wiecznie boli, a nigdy nie zabija!

Wszyscy obecni spojrzeli na szecha, ale nikt takim wzrokiem, jak „Syn tajemnicy”. Siedział on na uboczu z „Synem wierności”, a gdy zobaczył obcego, zerwał się i nie spuszczał zeń oka.

- Co ci? Kto to? Czy go znasz?

- spytał Ben Wafa.

- Zda... zda... je mi się, że go znam - odrzekł Abd es Sirr, otwierając oczy coraz szerzej.

- Kto to?

- Nie... nie wiem.

- Jeśli go znasz, to musisz wiedzieć!

- Nie... nie mogę sobie przypomnieć.

Przyłożył ręce do głowy, jakby chciał przyjść z pomocą pamięci, ale na próżno. Chodził tam i z powrotem, mówił do siebie półgłosem, składał rozmaite imiona ze zgłosek, a potem usiadł znowu obok „Syna wierności”. Słowem, zachowywał się, jak człowiek, któremu jakieś słowo plącze się po języku, nie mogąc przejść przez zęby.

Tymczasem Szwarc i Pfotenhauer wyjaśnili szechowi, kim są i przedstawili cały stan sprawy. Wielu rzeczy nie mógł on sobie wytłumaczyć. Pojął tylko, że zbliża się koniec Abu el Mota, że ma być on wydany „Ojcu pięciuset” w Faszodzie. To wprawiło go w zachwyt. Byłby chętnie zaraz wyruszył, gdyby jego ludzie nadeszli.

- Jest nas dość, by się wyprawa powiodła - zauważył Szwarc. - Niestety, nie jestem pewny Nuerów. Po nich można się spodziewać, że przejdą do Abu el Mota, jeśli ich zabiorę z sobą. Jeśli zaś zostawię ich tutaj, będę musiał poruczyć nad nimi straż wielu ludziom, których nie mogę się wyrzec.

- Jeśli to tylko budzi w tobie

obawę, to mogę ci dopomóc - oświadczył szech.

- W jaki sposób?

- Przez chatiba (kapłana, cudownego kaznodzieję) mojego szczepu. Allah użyczył mu daru natchnionej mowy. Najtwardsze serce nie zdoła mu się oprzeć. Gdy duch nań zstąpi, opuszcza nas i rusza w drogę, aż do kraju Szilluków. Zna dobrze Nuerów i umie do nich przemawiać. Pozwól mu wsiąść na statek i wygłosić kazanie. Możesz być pewien, że zapałają żądzą przelania krwi w walce z Abu el Motem.

- Spróbujemy. A teraz chodźmy do twoich ludzi! Pchniemy posłańca do reszty z żądaniem, żeby spieszyli!

Szwarc przechodził z szechem przez obóz obok Abd es Sirra. Mijając go, usłyszeli, jak mówił do siebie:

- Abu... Abu... Abu en... en... en... O Allah, przypomnij mi!

- Co jest temu młodzieńcowi? - zapytał szech. - Czy jest obłąkany?

- Nie. Jego urodzenie okryte jest ciemnościami, a do niedawna nie miał prawie nadziei rozwiązania tej zagadki. Zapewne teraz myśli nad czymś, czego nie może sobie wyjaśnić.

Poszli dalej. Niedaleko od obozu, tuż obok miejsca, z którego przypatrywali mu się Józef Szwarc i łowca słoni, stali w zaroślach trzej jeźdźcy na wielbłądach, trzymając luźnego dla szecha.

Przybywszy do nich ze Szwarcem, posłał jednego z wiadomością, a dwu zabrał z sobą do obozu.

Ludzie jego zdziwili się bardzo, że tu, gdzie miał nastąpić napad, zawarto przymierze. Gdy jednak dowiedzieli się o bliższych szczegółach, wpadli w zachwyt z powodu czekających ich przygód.

Posłaniec odjechał, a dwaj

pozostali udali się z wielbłądami do obozu.

Tam Abd es Sirr w poszukiwaniu zapomnianego imienia wciąż jeszcze zaczynał od Abu... abu en, ale nie mógł znaleźć dalszego ciągu. Wtem rzekł jego młody przyjaciel Niam_Niam:

- Czy nie wiesz, gdzie go widziałeś?

- Nie.

- To nie przyda ci się na nic szukanie jego imienia.

- Przeciwnie! Jeśli je sobie przypomnę, to przyjdzie mi także na myśl, gdzie go poznałem.

- To myśl dalej! Allah naprowadzi cię na dobrą drogę, a ja będę się także o to starał.

- Ty? Jak możesz znaleźć to, czego ja szukam na próżno?

- Gdy Allah zechce, to znajdę łatwiej i prędzej od ciebie. Oto wracają z dwoma jeźdźcami. Gdybym był tobą, zapytałbym go, jak się nazywa.

- Myślałem już o tym, ale imię zmienia się tak często. Spróbuję jednak.

Powstał, a kiedy Szwarc przechodził z szechem obok niego, przystąpił do nich i zapytał:

- Panie! Czy wolno zapytać o twe imię? Jestem wprawdzie młody i powinienem czekać, dopóki starszy mnie o to nie zapyta, lecz Allah wynagrodzi ci spełnienie mojej prośby.

- Owszem, powiem ci to - odrzekł szech. - Nazywam się Abu ed Dabbus.

Abd es Sirr podziękował, a odwróciwszy się do przyjaciela, rzekł zawiedziony:

- To nie jest to imię, które miałem na myśli.

- W takim razie ten człowiek nie jest tym, o którego ci chodzi - rzekł „Syn wierności”.

- To on na pewno. Widziałem już gdzieś tę połowę twarzy i to wtedy, gdy jeszcze nie była wyleczona. Byłem, zdaje mi się, wtedy jeszcze bardzo małym

chłopcem.

- U nas wprawdzie tak nie jest, ale wiadomo, że ludzie, mówiący po arabsku, wybierają sobie nazwy według swoich właściwości.

- Często tak bywa.

- Wiesz, jak ja nazwałbym tego człowieka?

- Abu en nus el wisz („Ojciec połowy twarzy”).

Na to klasnął w ręce „Syn tajemnicy” i zawołał głośno:

- Hamdullillah! Miałeś słuszność. Allah powiedział ci to prędzej, aniżeli mnie. Nazywasz tego człowieka „Ojcem połowy twarzy”, ale dawniej imię jego nie było tak długie. Nazywał się tylko Abu en Nus, „Ojciec połowy”. Dzięki Allahowi i wszystkim prorokom.

- Cieszy mnie to, że ci dopomogłem. Czy przyszło ci także na myśl, gdzie słyszałeś to imię i gdzie widziałeś tego człowieka?

- Tak, wiem to, wiem. Przybył on zbroczony krwią do naszego namiotu, a matka oczyściła mu ranę i obwiązała. Potem leżał u nas przez długi czas chory. Brał mnie nieraz do siebie na serir (łóżko) i lubił ze mną rozmawiać. Żartował często, a ja musiałem zawsze nazywać go „Ojcem połowy”, ponieważ miał tylko pół twarzy. O, Allah, Allah! Będę mógł mówić z nim o mojej ojczyźnie i mojej matce!

- Jeżeli to on naprawdę!

- To on, to on! Zaraz idę do niego.

Chciał odejść, ale to było zbyteczne. Słowa jego doszły do uszu szecha, który też zbliżył się i zapytał:

- Wymówiłeś słowa Abu en Nus.

Kogo tak nazwałeś?

- Ciebie, panie - odrzekł „Syn tajemnicy”. - Czy ciebie tak nie nazywają?

- Teraz nie, ale dawniej nazywał mnie tak w żartach mały chłopiec, którego towarzystwo

sprawiało mi ulgę w cierpieniach.

- Gdzie to było? Powiedz, powiedz prędko!

- Po chwili przystąpił także

Szwarc i Pfotenhauer, by się przekonać, o czym tam rozmawiano tak żywo.

- W Kenadem, w kraju Dar

Runga.

- Kenadem, o Kenadem! - wybuchnął Abd es Sirr radośnie.

- Czy znasz ten kraj? - zapytał szech.

- Nie. Proszę cię, na miłość

Boga, opowiadaj mi dalej, chociaż jestem o tyle młodszy od ciebie! Jak wówczas przybyłeś do Kenadem?

- Ślubowałem, że odwiedzę grób słynnego Marabuta z Tundzuru. Droga była daleka, bardzo daleka, ale dotarłem szczęśliwie do celu i odmówiłem modlitwy. Potem odjechałem z kilku pielgrzymami, wolny od grzechów, ale między jeziorem Rahat Gerari a Kenadem napadła na nas karawana zbójecka. Powalono nas, a ja dostałem szablą w twarz tak, że postradałem nie tylko nos, lecz i policzek z połową szczęki. Allah zabrał mi chwilowo duszę z ciała, ażeby mi oszczędzić cierpień. Takim znalazł mnie pewien podróżny. Zabrał mnie z sobą do Kenadem, gdzie przebudziłem się dopiero po obwiązaniu rany.

- Jak nazywał się człowiek, który cię ocalił?

- Barak el Kazi, emir z

Kenadem.

- Czy widziałeś jego żonę?

- Wiele razy, bo kobiety w

Kenadem nie zasłaniają twarzy wobec gości swoich panów.

- Opisz mi ją!

- Czemu?

- Opisuj prędzej! - zawołał młodzieniec prawie zuchwale.

- Była łagodna i dobroczynna, jak księżyc, po którego promieniach spływa urodzajność rosy na ziemię. Wszyscy ją czcili. Emir był posępny i

surowy, ale dusze nasze skłaniały się ku sobie. On uratował mi życie, otworzyliśmy więc sobie żyły, ażeby wypić krew braterstwa. Jego życie jest jako moje, a moja śmierć jako jego. Miłował mnie, ale więcej kochał żonę i dziecko.

- Czy znałeś to dziecko?

- Tego chłopca? Tak; był to dar Allaha, rozkosz matki i nadzieja ojca.

- Czy spełniły się te nadzieje?

- Tego nie wiem, gdyż od owego czasu nie byłem w Kenadem.

- A twój brat krwi, emir, także nie był u ciebie?

- Nie. Tylko przed miesiącem, kiedy nie było mnie w domu, przybył tam jakiś obcy, nazwał się Barak el Kazi, emir z Kenadem i zażądał rozmowy ze mną. Ponieważ mnie nie było, odszedł jeszcze tego samego dnia. Musi to być pomyłka, gdyż kilku moich wojowników poznało w tym człowieku słynnego łowcę słoni.

- Emir z Kenadem i łowca słoni, to jedna i ta sama osoba.

- Allah, jak to być może!

- Dowiesz się wkrótce. Czy wiesz, jak nazywał się syn emira?

- Tak. U nogi nie miał małego palca, dlatego nazywano go Mezuf et tmeni sawabi ilidż, czyli „Mezuf z ośmiu palcami”.

- Popatrz się tutaj!

Obnażył i pokazał mu najpierw nogę prawą, a potem lewą.

- Szu halamr el adżib - co za cud! I ty także masz osiem palców! A może ty...

Utknął, przypatrzył się dokładnie „Synowi tajemnicy” i mówił dalej:

- Twoje rysy nie są jeszcze tak stałe, żebym po długim czasie mógł w nich rozpoznać rysy ojca albo matki, ale jakiś głos wewnętrzny mówi mi, że jesteś synem mego brata krwi.

Powiedz mi, czy nie zawodzi mnie

przeczucie?

- O, panie, jestem tym chłopcem, który bawił się z tobą i nazywał cię Abu en Nus. Dotychczas nie wiedziałem, kim jestem, dopiero w ostatnich czasach wzrokiem duszy objąłem ojczyznę. Teraz, gdy ciebie widzę, jestem tak pewien, jakby mi Prorok powiedział, że jestem synem emira z Kenadem.

- Chodź do mego serca, synu i potomku mego brata krwi! Mam wrażenie, jak bym spotkał jego samego. Twoi przyjaciele są moimi, a ręka moja podniesie się na twoich wrogów!

Pochwycił „Syna tajemnicy” za ręce, przyciągnął do piersi i ucałował. Potem usiadł z nim razem i od tej chwili zajęli się wyłącznie sobą.

Szwarc oddalił się od nich, zostawiając ich samym sobie. Dopiero teraz przypomniał sobie, że „Ojciec jedenastu włosów” wciąż jeszcze stoi przy zabitym hipopotamie, czekając na ludzi, których miano mu przysłać. Szwarc oznajmił, że zabito wielkiego i tłustego hipopotama, co asakerzy przyjęli z radością i posłał „Ojca śmiechu” z pewną liczbą żołnierzy na miejsce, które im wpierw dokładnie opisał, żeby nie zbłądzili.

Tam zastali Słowaka ze strzelbą na ramieniu. Gdy ich zobaczył, zawołał z niechęcią:

- Czy wam lufy w nogi powrastały, że nie idziecie prędzej! Stoję już z godzinę przy tym potworze, żeby mu życie nie wróciło. Gdyby się przebudził, żadnymi prośbami nie wstrzymałbym go przed ucieczką. Czy to nie dość, że zastrzeliłem go dla was? Czy mam go jeszcze wziąć na plecy i zanieść do was?

- Co? Ty go zastrzeliłeś? - zapytał „Ojciec śmiechu”.

- A któż inny? - odparł z dumą

Słowak.

- Ktoś inny. Kula twojego barudi er rad (strzelby

piorunowej) jest wprawdzie bardzo wielka, ale takiej dziury nie wyrwie. To mogła być tylko rsas szarmat (kula wybuchająca), a takie kule ma tylko „Ojciec bociana”. On zatem zabił to zwierzę, nie ty.

Kiedy żołnierze, nie zważając na ich słowa, zabrali się z długimi nożami do hipopotama, Słowak huknął na przyjaciela z wielkim gniewem:

- Milcz! Czy byłeś przy tym?

Masz wprawdzie pysk tak wielki, jak ten potwór, ale mózg twój taki jest maleńki, że mrówka nie mogłaby się nim pożywić. Czy nie słyszałeś huku mojej strzelby?

- Przebudziliśmy się na odgłos dwóch strzałów. Ponieważ sidi Aswada i „Ojca bociana” nie było, przeto wiedzieliśmy zaraz, że to oni strzelali, nie ty.

- Kiedy ty spałeś i chrapaniem drażniłeś wszechświat, ja czuwałem już i walczyłem z tym olbrzymem świata zwierzęcego. Przypatrz się jego dolnej szczęce! Widzisz tę dziurę w skórze? Moja kula ugodziła tu tak silnie, że zwierzę dostało skurczu w szczęce i nie mogło ruszyć żadnym członkiem ciała, ani powiedzieć nic rozsądnego. Tylko dzięki mojej kuli poszło ono do swoich przodków. Teraz powiedz, czy ty dokonałeś kiedy czegoś podobnego i czy kiedy dokonasz?

- Z największą łatwością - odrzekł „Ojciec śmiechu”. - Przywołaj tylko hipopotama, a zobaczysz zaraz, jakiego mu napędzę strachu!

- Wierzę, bo wystarczy, żeby zobaczył twoją twarz, a ucieknie natychmiast.

- Nie mów o mojej twarzy! - zawołał hadżi z wściekłością. - Kto temu winien? Tylko ty!

- Ja?

- Tak, tylko ty. Twarz moja była perłą męskiej piękności, rysy moje błyszczały jak pierwsze słowa Koranu, oczy

jaśniały siłą i łagodnością, a policzki gorzały jak zorza poranna, zanim ciebie ujrzałem. Gdy ciebie spostrzegłem, zdruzgotał mnie przestrach, jak trzęsienie ziemi. Ilekroć oko moje spocznie na tobie, opanowuje mnie to samo przerażenie, które tak nagle pozbawiło mnie wszystkich moich zalet. Spodziewam się uleczenia z tych cierpień dopiero wtedy, gdy ciebie widzieć nie będę i rozstanę się z tobą na zawsze.

- To zabieraj się i nie pokazuj mi się na oczy! - krzyknął teraz Słowak w gniewie.

- Jesteś gwoździem w mojej trumnie i przyczyną grobu mojego. Odkąd cię znam, ginę powoli, a gniew mój z tego powodu żre kości mojego życia. Zamordowałeś moją młodość i pochłonąłeś naprzód dni mej starości. Niechaj ci za to anioł sądu ostatecznego ponabija skórę igłami tak gęsto, jak rosną włosy na pudlu!

- A ciebie niech powiesi na twoich jedenastu włosach nad tym właśnie kominem piekieł, z którego...

Nie skończył, bo Słowak rozsierdził się do tego stopnia, że na wzmiankę o jedenastu włosach nie mógł już zapanować nad sobą.

- Uskut dżid ed dija w' esz szu ub, stul gębę, ty dziadku wsi i narodów! - wybuchnął. - Zaraz poznasz moje wąsy!

Wypowiedziawszy tę groźbę, rzucił się na hadżego, by go uchwycić za gardło. „Ojciec śmiechu” zaś cofnął się tak, że stanął tuż nad wodą, zwrócony do niej plecami. Chcąc usunąć się przed atakiem, skoczył wstecz i utracił grunt pod nogami.

- Ia musabi, rah nirrak.

Nieszczęście! Utoniemy! - wrzasnął i zniknął w głębokich tu właśnie nurtach.

Słusznie powiedział

„utoniemy”, bo Słowak znalazł

się w tym samym niebezpieczeństwie. Rozpędził się zanadto, a gdy tamten ustąpił, wpadł także w wodę, która wysoko bryznęła nad obydwoma.

Żołnierze krzyknęli ze strachu, jakby sami powpadali, przede wszystkim dlatego, że zatoka roiła się od krokodyli. Ludzie, mieszkający nad Nilem, są przeważnie dobrymi pływakami, a żołnierze również, sama więc woda nie jest dla nich niebezpieczna.

Asakerzy patrzyli zatem nie w to miejsce, gdzie walczący zniknęli w wodzie, lecz na jej powierzchnię, czy nie pokaże się gdzie krokodyl. Kilka leżało na wysuniętym nieco z boku półwyspie i podniosło teraz głowy do góry. Ale krzyk żołnierzy tak je przeraził, że się nie rzuciły do wody. Zdarza się dość często, że nawet kiedy są głodne, dadzą się zastraszyć głosami ludzi.

Wtem wynurzył się Słowak. Jako obyty z wodą, rozejrzał się najpierw za krokodylami, a następnie za „Ojcem śmiechu”.

Nie widząc go, zawołał z trwogą:

- Ma hai hu, wain fi jah - nie ma go, gdzie on jest?

- Ba'd taht el moi, jeszcze pod wodą - odpowiedziano.

- Allah! Zabraknie mu powietrza i utonie nędznie!

Zapomniał o sprzeczce i zanurzył się, by szukać towarzysza. W chwilę potem ukazał się „Ojciec śmiechu” i zawołał:

- Gdzie „Ojciec jedenastu włosów”? Nie widzę go!

- Szuka ciebie pod wodą - brzmiała odpowiedź.

- Doskonały przyjaciel!

Jeszcze śmierć dla mnie poniesie!

Zanurzył się znowu, a po chwili ukazał się Słowak. Nie zobaczywszy jeszcze i teraz przyjaciela, krzyknął:

- On nie żyje! Tak długo nikt nie wytrzyma pod wodą. Utonął! Muszę przynajmniej wydobyć jego zwłoki.

- Zostań na wodzie! - powiedziano mu. - Był właśnie na górze i wrócił po ciebie.

- Zacny, kochany, niezwykły!

Nie pozwolę mu bawić za długo, bo krokodyle go dopadną.

Zniknął ponownie, a po chwili wychyliły się dwie głowy w dość znacznym oddaleniu od siebie. Wypluwali wodę, oglądając się za sobą. Gdy ujrzeli się wzajemnie, zawołał jeden z nich radośnie:

- Czy to ty przyjacielu duszy mojej, pociecho i spokoju mojego serca?

- Ja, uciecho mych oczu. Z rozkoszą widzę, że jesteś ocalony, ty światło i ciepło mego życia!

- Spieszę, by cię uścisnąć, ty szczęście mego istnienia!

- A ja płynę do twego serca, rozdawco największej radości!

Krzycząc głośno z radości, pomknęli ku sobie, by się w wodzie uścisnąć, a potem ręka w rękę przypłynęli do brzegu. Gdy wychodzili z wody, jeden z żołnierzy wskazał na półwysep i zawołał:

- Krokodyli już nie ma.

Zobaczyły was i płyną, żeby was pożreć. Prędzej na brzeg!

Kilka bruzd na wodzie dowodziło, że miał słuszność. Wkrótce potem krokodyle wystawiły z wody swe tępe pyski.

- Hamdullillah, przychodzą za późno! Ty mnie ocaliłeś! - zawołał Słowak, chwytając przyjaciela w objęcia.

- Szara falillah, przeliczyły się! - odpowiedział ten. - Ale nie ja ciebie, tylko ty mnie ocaliłeś. Bez ciebie byłbym się stał żerem dla tych potworów, które niechaj Allah potępi!

- Niechaj życie ich będzie krótkie, a śmierć okropna!

Niechaj przodkowie ich utoną w

niepamięci, a potomstwo wiecznie

głód cierpi! Niech choroby toczą ich ciała, a smutek wyżera im duszę, dopóki szczerze nie odczują żalu i nie poznają, że to grzech przeciwko przykazaniu Allaha jeść ludzkie mięso!

- One nigdy żalu nie odczują, bo serca ich są zatwardziałe, a uszy ich nie słyszą głosu przestrogi. Żyją w grzechach i będą gorzeć w wiecznym ogniu, ale nie spłoną. A my cieszmy się, że uniknęliśmy ich zębów i powiedzmy im, że gardzimy nimi teraz i na zawsze!

Zaczęli teraz zwyczajem wschodnim miotać obelgi na krokodyle i wpędzać je w najgłębsze otchłanie piekieł. Potem podziękowali sobie nawzajem, przy czym każdy twierdził, że drugi go ocalił. O ile gwałtownie sprzeczali się przedtem, o tyle namiętnie zapewniali się teraz o swej przyjaźni i cieszyli się sobą nawzajem. Gdy to się skończyło, wykręcili z wody ubrania i wzięli się do roboty, pomagając żołnierzom w rozcinaniu grubej słoniny na pasy. Potem nabito je na spisy i poniesiono do obozu, gdzie tymczasem rozniecono kilka ognisk, przy których miano upiec mięso.

Tymczasem statki zbliżyły się do brzegu i zarzuciły kotwicę. Gdy jadący poczuli zapach pieczeni, zapragnęli wysiąść, na co Szwarc pozwolił niechętnie, ponieważ zdawało mu się, że nie może być pewnym Nuerów. Ale „Ojciec połowy” poradził mu zdobyć ich przywiązanie przez okazanie im zaufania. Opuścili zatem i oni statki. Ale żołnierze potajemnie otrzymali rozkaz uważania, żeby żaden z nich nie oddalił się niepostrzeżenie.

Rozdział XVII

Przygoda ze słoniami

Z hipopotama uzyskano tyle mięsa, że z kilkuset ludzi każdy otrzymał dość duży kawałek, który mógł sobie wedle upodobania przyrządzić i spożyć.

Szwarc usiadł niedaleko ogniska razem z Pfotenhauerem, „Ojcem połowy” i z Hazabem Muratem. Wszyscy jedli pieczoną słoninę, która pierwszemu z nich smakowała wyśmienicie.

- Prawda, że znakomita? - rzekł „Ojciec bociana”. - Żaden europejski masarz nie popisałby się czymś lepszym. Nad Nilem znam tylko jedną rzecz, która nie tylko dorównuje, ale może nawet jest delikatniejsza, niż ta słonina.

- Co takiego? - spytał Szwarc.

- Pieczeń słoniowa. Zna pan ten przysmak.

- Jadłem już mięso słoniowe, ale nie wiem, z której części ciała jest najlepsze.

- Niewykluczone, że spotkamy się w tych stronach ze słoniem, albo nawet z całym stadem i będziemy mieli sposobność do strzału. A wie pan, gdzie kula musi ugodzić słonia, żeby padł natychmiast?

- Gdzie trąba przechodzi w głowę.

- To prawda, chociaż kulą wybuchową można go i gdzie indziej zranić śmiertelnie. Właśnie spod tego miejsca z trąby najlepsza jest pieczeń.

Przewrócił oczami i mlasnął językiem, aby zaznaczyć niezwykły smak tego mięsa. Nos poruszał mu się przy tym w górę i w dół, jakby dla poparcia tego twierdzenia.

- Trąba słoniowa? - zapytał

Szwarc z niedowierzaniem. - Mnie się zdawało, że jest dość twarda i łykowata.

- O nie! Jest tak delikatna, jak ozór rena. Ale nie sama trąba jest tak smaczna. Trzeba ją upiec z nieporównanej dobroci

tłuszczem, z tkanki nerkowej. Chciałbym, żeby się teraz pokazał jaki słoń!

- A to z pana smakosz! - uśmiechnął się Szwarc. - Zdaje mi się, że dla tego kawałka trąby gotów by pan sprowadzić całe stado słoni, co wcale nie byłoby bezpieczne.

- Czy pan się boi?

- Nie, ale pomyśl pan, jakie by one tu zamieszanie wywołały.

- Gdyby przyszły spokojne, nic by nie było, ale jeśliby je rozdrażniono, to mogłoby być źle z nami. Wie pan, co to znaczy „włóczęga”?

- Owszem. Tak nazywają stare samce, których z powodu ich złośliwości stado nie znosi i zmusza do życia samotnego. To wysoce niebezpieczne zwierzęta. Biada temu, kto spotka się z takim nieprzygotowany, albo na otwartej równinie.

- Gdyby się tu zjawił taki

„włóczęga”, poniszczyłby nam wszystkie nasze zwierzęta, przebijając jedno po drugim. Najgorzej kiedy taki drab ucieka przed tymi, które wypędzają go z trzody. Wtedy wszystko przewraca i odchodzi od zmysłów z wściekłości. Najlepszy strzelec powinien mu zejść czym prędzej z drogi i nie pokazywać się wcale.

- Czy pan tego doświadczył?

- Nad Bahr Dżur. Siedziałem z dwoma Murzynami Niam_Niam i zdejmowałem skórę z zabitych ptaków. Nagle ziemia zaczęła się chwiać pod nami i zabrzmiał głuchy łoskot, jak podczas trzęsienia ziemi... Ale cicho! Ale cicho! Co to jest? Nic pan nie słyszy?

Szwarc nadsłuchiwał przez chwilę i odpowiedział:

- Coś jak odgłos małego wodospadu w oddali.

- To coś innego. Może wywołałem wilka z lasu. Żeby tylko był czas zabezpieczyć stado!

Zerwał się z ziemi, złożył dłonie dokoła ust na kształt tuby i zawołał na ludzi, którzy mieli pilnować bydła:

- Harizin, ruh el bakar; b'id b'id ruh; el ifjal, el ifjal, dozorcy, precz z bydłem daleko, daleko! Słonie! Słonie!

Okrzyk usłyszano w całym obozie. Kto tylko siedział lub leżał, zerwał się i chwycił za broń. Dozorcy pospieszyli do zwierząt i z wielkim krzykiem pędzili je w kierunku, wskazanym przez Pfotenhauera, który wywijał rękami jak skrzydłami wiatraka.

Silny odgłos, który usłyszał, dochodził z lewej strony z lasu, położonego naprzeciwko zatoki. Teraz nie było go słychać, bo pasterze krzyczeli na bydło, a żołnierze rykiem dodawali sobie odwagi. Ale Pfotenhauer miał płuca silniejsze od wszystkich.

- Raha, hudu, ia nas, willa nima maijit. Spokój, cisza, ludzie, bo będziemy zgubieni! - huczał nad szeroką równiną, a rozkazu jego usłuchano natychmiast, co prawda tylko ze strachu.

Teraz dał się znowu słyszeć ów odgłos i to z siłą zdwojoną. Zdawało się, że to trzęsienie ziemi.

- Aiwa, ifjal, ia Allah, słonie, na Allaha! - zawołał „Ojciec połowy”.

- Kull kati, całe stado - potwierdził Hazab Murat. - Co zrobimy? Ratujmy się czym prędzej!

Chciał uciekać, lecz „Ojciec jedenastu włosów”, który nadszedł z „Ojcem śmiechu”, uchwycił go za rękę, zatrzymał i powiedział:

- Nie boisz się polowania na niewolników, to i teraz się nie bój! Słoń to anioł wobec łapacza niewolników!

Zwróciwszy się zaś do Szwarca, dodał:

- Panie doktorze, teraz pan

zobaczy, że ja nie boję się słonia. Palnę go z mej strzelby prosto w nos!

Szwarc nie miał czasu zważać na to zapewnienie. Powietrze przeszył dźwięk ostry, jakby sto trąb naraz zabrzmiało i zza rogu zarośli wypadł „goliat czworonogów” z wzniesioną trąbą i śmiesznym ogonkiem, wyciągniętym poziomo, jak kolec obronny.

Jednego kła nie miał, za to pozostały był nadzwyczajnych rozmiarów i świadczył o podeszłym wieku właściciela. Od ziemi do szczytu łopatek jego wysokość wynosiła ze cztery metry, a długość może o metr więcej.

Słoń z podniesioną trąbą, chwiejącymi się uszami, olbrzymimi oczyma i przenikliwym rykiem, był rzeczywiście tak potężnym zjawiskiem, że Sudańczycy okropnie się przerazili. Odrzuciwszy broń, uciekali, by się ukryć za krzakami i drzewami. Zawyli przy tym tak, że zwrócili na siebie uwagę słonia.

Zwierz rozwścieczony czymś, czego dotychczas nie było widać, pędził przed siebie, jak ślepy. Teraz stanął, by objąć wzrokiem leżące przed nim pole. Spostrzegł uciekających ludzi i garstkę tych, którzy chcieli stawić mu opór i mieli odwagę zostać na miejscu. Zatoczył trąbą koło, podniósł ją do ciosu i rzucił się na tych kilku.

Byli to Europejczycy, „Syn wierności” i dzielny „Ojciec śmiechu”. Wszyscy inni, nawet „Ojciec połowy” i Hazab Murat, zniknęli. Skrępowani ludzie wachmistrza leżeli bez ruchu.

Ale jeszcze ktoś nie uciekł, a mianowicie „Syn tajemnicy”. Na widok słonia rzucił się na ziemię i zamiast umykać, zaczął się czołgać ku niemu.

- Uciekaj, na Allaha! - zawołał doń „Syn wierności”. -

Stratuje cię! To hadżil (włóczęga)!

Był to zatem banita, którego z powodu jego dzikości i złośliwości unikały zwierzęta tego samego gatunku.

- Tak, to hadżil - potwierdził Pfotenhauer. - Wasze kule nic mu nie zrobią. Jeśli moja nie ugodzi go w miejsce właściwe, to niech Bóg będzie z nami!

Stali tuż obok siebie i podnieśli strzelby. Ale miejsce, w które należało mierzyć, nie było widoczne, bo słoń wzniósł trąbę do góry, jak gdyby je chciał zasłonić.

Gdy zwierz przybiegł na odległość około czterdziestu łokci, zawołał „Ojciec bociana”:

- Rozproszyć się i strzelać z boku!

Skoczył w bok, a wszyscy poszli za jego przykładem, tylko Słowak ukląkł i wymierzył swój ciężki katil elfil w otwartą paszczę rozszalałego zwierzęcia.

- Allah, wprowadź kulę do jego mózgu - zawołał - bo to bydlę rozbije mi czaszkę!

Wypalił, a strzał wywołał skutek podwójny. „Ojciec jedenastu włosów”, uderzony strzelbą w głowę, padł na ziemię.

- Lizir rak, na zdrowie! Już po mnie! - krzyknął, wlepiwszy oczy w słonia.

Ale zwierz nie spuścił trąby, ażeby nią pochwycić strzelca, albo zgruchotać. Nie poruszał nią, a co więcej, sam się nie ruszał. I to był drugi skutek strzału. Wielka i ciężka kula zatrzymała go w biegu. Stanął, jak tknięty paraliżem. Trwało to wprawdzie kilka chwil, lecz wystarczyło do ocalenia Słowaka.

Wierny jego przyjaciel, „Ojciec śmiechu”, zobaczył, co mu grozi i zawołał:

- Uciekaj! Ja go zatrzymam!

Podskoczył naprzód i wpakował

słoniowi kulę w górną część trąby, ale bez zamierzonego wyniku. Teraz i on i Słowak byliby zgubieni, gdyby nie „Syn tajemnicy”, który podczas tej krótkiej przerwy znalazł sposobność do wykonania swego zamiaru.

Trzymał on się nieco z boku i słoń przebiegł obok niego, nie zauważywszy go wcale, a potem stanął, ugodzony kulą Słowaka. W chwili właśnie, kiedy „Ojciec śmiechu” wystrzelił, zerwał się „Syn tajemnicy” z ziemi i przyskoczył do tylnej nogi zwierzęcia, ażeby mu przeciąć pęcinę. Ale czy nie ciął w miejsce właściwe, czy nóż nie był dość ostry, dość, że zamach się nie udał i słoń odwrócił się szybko do nowego wroga.

Ale zobaczył więcej wrogów.

Dotychczas zważano tylko na

tego słonia, a nie na to, że odgłos pochodził właściwie od całego stada. Stary samotnik zbliżył się zanadto do gromady, która go odpędziła i zaczęła ścigać. Gdy skręcił poza róg zatoki, zniknął z oczu swym prześladowcom. Teraz one wybiegły zza rogu, a ujrzawszy go, puściły się za nim z głośnym trąbieniem. Ci nieprzyjaciele wydali mu się groźniejszymi od ludzi. Odwrócił się szybko i popędził przerażony dalej, nie pomściwszy swoich ran.

Liczba jego czworonożnych napastników wynosiła dwanaście, a takiej gromadzie nie mógł sprostać. Należały one widocznie do jednej rodziny, której dowódca, stary samiec, pędził na czele. Za nim biegły cztery samce, potem cztery samice i troje młodych. Rozgniewane na „włóczęgę” nie zważały wcale na obecność ludzi i pędziły za nim z niesłychaną szybkością.

Słowak i jego przyjaciel

ustąpili przed włóczęgą i

uniknęli stratowania. Kiedy

stado nadbiegło, „Ojciec

bociana” zawołał:

- Przepuśćcie samce i mierzcie do młodych! Samice będą potem nasze!

Równocześnie wymierzył w trąbę pierwszego młodego słonia. Widząc to Szwarc, wziął na cel drugiego. Huknęły dwa strzały, a zaraz potem trzeci, bo Pfotenhauer wypalił z drugiej lufy do trzeciego słoniątka. Jego pociski wybuchające podziałały na młode zwierzęta piorunująco i dwa słonie runęły z rozstrzaskanymi czołami. Szwarc trafił dokładnie w oznaczone miejsce, ale strzał jego nie mógł wywołać tak nagłego zniszczenia. Ugodzone śmiertelnie zwierzę zaczęło chwiać trąbą, jak wahadłem, wydało wstrząsający okrzyk boleści i zaczęło się zataczać, jak pijane.

- I temu dogodziłem - zawołał

Pfotenhauer. - Ale teraz czym prędzej za drzewa. Prędzej, prędzej!

To rzekłszy, popędził ku lasowi, a inni poszli za jego przykładem. Tylko Abd es Sirr i Ben Wafa zostali, położyli się na ziemi i starali się ukryć w trawie.

- Dlaczego uciekamy? - spytał

„Ojciec śmiechu” stanąwszy za drzewem obok Pfotenhauera. - Przecież zwyciężyliśmy!

- Patrzcie na prawo! Już biegną - odrzekł zapytany. - Nabijcie prędko wystrzelone lufy! Samice zechcą pomścić śmierć młodych.

Miał słuszność. Matki usłyszały krzyk młodego słonia, ugodzonego przez Szwarca, przestały ścigać „włóczęgę” i wróciły czym prędzej. Trąbiąc głośno, pobiegły na miejsce wypadku, a przybywszy, poznały swoje młode. Potem zaczęły chodzić jedna do drugiej, aby się przypatrzyć dzieciom.

Poznawszy w końcu, że młode już

nie żyją, podniosły trąby i

zaryczały boleśnie.

- Teraz nastąpi zemsta - rzekł

Pfotenhauer. - Prawdopodobnie przyjdą do nas.

- Mam uczucie, jakbym zasłużył na karę - odpowiedział Szwarc. - Widzi pan boleść tych matek? To wstrząsające i kto ma serce, ten musi ich żałować.

- Tak, człowiek to najgorszy drapieżca. Ale popatrz pan!

Wskazał na grupę słoni.

- Jedna z matek przysiadła na zadzie i trąbi.

- A teraz pada i druga. Ach wiem już, co to jest.

- Czy „Syn tajemnicy”...

- On, a z nim Ben Wafa.

Odważni chłopcy! Podeszli blisko do zwierząt i zrobili użytek z noży. Teraz my musimy wyjść, bo wpadną jeszcze w niebezpieczeństwo. Nie możemy też pozwolić, żeby biedne zwierzęta męczyły się zbyt długo.

Obaj młodzieńcy ukryli się w trawie tak dobrze, iż wracające samice nie zauważyły ich wcale. Kiedy one zajęte były dziećmi, podeszli je obaj od tyłu, co nie stanowiło wielkiego niebezpieczeństwa, bo zwróciły całą uwagę na młode. Zbliżywszy się może na pięć kroków, dobył Ben Wafa swego krzywego, jak sierp, ciężkiego noża, który jest bronią niebezpieczną, używaną zarówno do ciosów, jak do rzutów, przyskoczył do pierwszej słonicy i przeciął jej ścięgna w tylnych nogach. Potem zakradł się do drugiej i zadał te same ciosy w chwili, gdy jego przyjaciel powalił trzecią.

Słonie, rycząc z bólu i wściekłości, zwróciły się wprawdzie do swych prześladowców, usiłowały ich dopaść, ale nie mogły.

Był to rzeczywiście widok godny litości. Szczęściem nadeszli teraz obydwaj biali i kilku celnymi strzałami położyli kres męczarniom zwierząt.

- Teraz już nic nie czują - rzekł Pfotenhauer, nabijając ponownie strzelbę. - To polowanie i wynik! Sześć słoni w niespełna piętnaście minut!

- Właściwie było to niepotrzebne mordowanie! - zauważył Szwarc.

- Czemu?

- Bo mięsa wcale nie potrzebujemy, a kłów nie mają ani samice, ani młode.

- Ja jestem innego zdania.

Może nawet przyda nam się mięso. Przecież nie wiemy, czy podczas wyprawy będziemy mieli dla wszystkich pod dostatkiem jedzenia.

- Oceniam każdą samicę na osiem tysięcy funtów, a każde młode na cztery tysiące. Dorosły samiec może ważyć dwanaście tysięcy i więcej. To stanowi razem trzydzieści tysięcy funtów mięsa. Jak zdołamy w dwa dni zjeść tyle mięsa, skoro dłużej się nie utrzyma?

- To pan mało zna Sudańczyków.

Zobaczy pan, jak będą żarli. Zresztą na słoniu nie jest tylko samo mięso. Są jeszcze odpadki i kości. Tym zaś, że zginęło kilka słoni, martwić się nie potrzebujemy. Nabij pan zresztą jeszcze raz strzelbę!

- Sądzi pan, że więcej słoni nadejdzie?

- Więcej nie, ale te, które już były tutaj. Gdy samce zauważą, że ich żon nie ma, puszczą włóczęgę i powrócą ich szukać. Słonie umieją tak samo iść tropem swoich, jak ludzie.

- Ale nie zabijemy żadnego więcej?

- Nie. Szkoda, co prawda, pięknych kłów samczych. Ale obejrzyj się pan! Teraz, kiedy niebezpieczeństwo minęło, wyleźli nasi Sudańczycy.

Wszyscy wychodzili ostrożnie z

zarośli, a widząc, że już nic im

nie grozi, zawołali na

pozostałych w tyle i wkrótce

zgromadzili się dokoła zabitych

słoni. Nawet Nuerowie zjawili się w pełnej liczbie, co dowodziło, że nie mieli zamiaru udawać się do Abu el Mota, lub jego rozbójników.

Wyznaczono grupy z naczelnikami do cięcia mięsa. Wśród ludzi zapanowała ogromna wesołość, ale niestety trwała niedługo. Zaledwie bowiem zaczęto robotę, usłyszano od zachodu, gdzie dozorcy pędzili bydło, liczne okrzyki, zmieszane z głosem ryczących krów i wołów.

- Co to może być? - zapytał

Szwarc. - Czy stado się spłoszyło?

- Może. Zobaczymy zresztą, co będzie dalej - odpowiedział Pfotenhauer.

Nie czekał długo. Nagle bowiem stojący przed nimi ludzie rozbiegli się z krzykiem na prawo i lewo.

- El hadżil, el hadżil! - zabrzmiały głosy, pełne trwogi i w przeciągu kilku sekund zniknęli wszyscy Sudańczycy, ukrywszy się w krzakach, które już przedtem służyły im za obronę.

Kilku, którzy zostali, miało wolny widok na zachód. Stamtąd pędził byk, rycząc ze strachu i wytężając w biegu wszystkie siły. Za nim gnał stary słoń, który przedtem uciekał przed stadem.

- Do wszystkich diabłów, to wygląda niebezpiecznie! - zawołał Pfotenhauer. - Wszystko zależy od tego, dokąd byk się zwróci.

- Jest zgubiony! - rzekł

Szwarc. - Słoń biegnie dwa razy prędzej.

- Tak. Wół idzie prosto na nas, ale widać, że słoń go zaraz doścignie. Zachowujmy się spokojnie, ażeby nas nie zobaczył!

Wtem słoń dopadł byka. Zrównał się z nim bokiem, wbił mu kieł między żebra i w biegu rzucił nim w górę.

Dał się słyszeć odgłos cielska, padającego na ziemię. Mimo okropnej rany byk chciał się poderwać z ziemi, ale słoń stanął i podrzucił go po raz drugi jeszcze wyżej, niż przedtem. Potem zaczął go deptać nogami i bić trąbą tak potężnie, że z pokonanego utworzyła się wkrótce miękka, bezkształtna masa.

Wściekłość włóczęgi wywołały wrogie słonie, a widok bydła wzmógł ją jeszcze. Śmierć byka nie zadowoliła go widocznie, bo zaczął się rozglądać za nowymi ofiarami. Wtem spostrzegł małą, nieruchomą grupę ludzi i puścił się wprost na nią.

- Ratujcie się na drzewach i w lesie! - krzyknął Pfotenhauer. - Strzelać już za późno!

Na ten okrzyk błyskawicznie poruszyły się nogi nieustraszonych zresztą ludzi. „Ojciec jedenastu włosów” umykał co tchu, wołając przy tym:

- Panie doktorze, strzelić do słonia, strzelić, strzelić! Jeśli nas chwyci na ząb, wylecimy w powietrze i roztrzaskamy sobie kości. Strzelać, strzelać, prędzej!

Tuż za nim pędził jak pantera jego przyjaciel, „Ojciec śmiechu”, rycząc:

- O, Allah, opatrzności, wieczności! On mnie porwie, ten słoń przeklęty i niewierny! Oby przedtem spadł w piekło tam, gdzie najgłębsze i gdzie jeszcze jest jeden otwór na dół!

Sudańczyk stanowczo nie potrafi milczeć. Musi mówić i krzyczeć, choćby z największą szkodą dla siebie.

Abd es Sirr i Ben Wafa odezwali się także, może dla odstraszenia od siebie słonia. Oni pobiegli na prawo, a zwierzę pędziło prosto, który to kierunek obrali Słowak i jego przyjaciel. Inni zboczyli w lewo. Zauważywszy, że słonia za nimi nie ma, stanęli.

- Na honor, nigdy jeszcze tak nie goniłem! - rzekł Pfotenhauer, chwytając oddech. - Gdybyśmy zostali, kule nasze nie zaszkodziłyby tej bestii, a ona stratowałaby nas wszystkich. O, pędzi tam prosto w gęstwinę! Godzi w Słowaka i na dziadka miast i narodów. Śpieszmy za nimi, żeby im przyjść z pomocą!

- Stać! - zatrzymał go Szwarc.

- Tylko z rozwagą! Widzi pan, że dostali się do zarośli. Znajdą tam pewnie ukrycie i będą ocaleni. My narazilibyśmy się na niebezpieczeństwo spotkania ze słoniem, jeśliby zawrócił. Jeśli chcemy iść za nimi, to bokiem i nie pokazywać się słoniowi. Chodź pan!

Włóczęga dobiegł tymczasem do krzaków, które łamał, jakby to była trawa. „Ojciec jedenastu włosów”, słysząc za sobą łomot i trzask, sądził, że słoń jest całkiem blisko, dlatego nie oglądał się za siebie, tylko pędził wprost dalej. Wtem zaczepił nogą o jakąś wijącą się roślinę i upadł. „Ojciec śmiechu” przeleciał obok niego. Słowak zerwał się szybko i popędził znów naprzód prosto w wodę zatoki, na której brzegu znalazł się w tej chwili. Obok siebie zobaczył gruby pień drzewa, a rzuciwszy okiem w górę, spostrzegł nogi przyjaciela. Podskoczył, uchwycił gałąź i wspiął się na nią. Do najbliższej gałęzi było niedaleko, dostał się więc i do niej, chciał wspinać się dalej, gdyż na tej wysokości mógł go słoń bardzo łatwo dosięgnąć, ale musiał wyrzec się tego. Drzewo utraciło koronę od piorunu, miało tylko trzy konary, a trzeci był złamany tak, że tylko jedna osoba mogła zmieścić się na nim. Tam siedział hadżi jak w siódmym niebie.

- Allah, co czynić? - zawołał

Słowak. - Czy nie mogłeś wybrać

innego drzewa? Wszystkie inne są

wyższe i mają więcej gałęzi. Zwierz mnie stąd zerwie jak winne grono!

- Kto ci kazał leźć za mną? - rzekł tamten, krzywiąc się niemiłosiernie. - Mnie tu bezpiecznie. Mnie trąba nie dosięgnie.

- Ale mnie! O Allah, Allah, co czynić? On biegnie. Już jest tu!

Trwoga jego była wielka i uzasadniona, bo łomot i trzask był już blisko.

- Leź dalej po gałęzi! - poradził mu hadżi. - Jest dość gruba i sięga poza brzeg. Tam nie dosięgnie cię potwór. Prędzej, prędzej, bo już go widzę!

Ze swego wyższego stanowiska zobaczył już głowę słonia, który pochwycił trąbą drzewko, stojące mu w drodze, wyrwał z ziemi z korzeniem i rzucił na bok.

- Lezę, lezę - wołał Słowak przerażony. - To jedyna droga ocalenia!

Polazł z nadzwyczajną szybkością po gałęzi tak daleko, że ugięła się pod jego ciężarem prawie do powierzchni wody. Odetchnął z ulgą, bo tam nie mógł go słoń dosięgnąć. Ale względny spokój jego trwał tylko chwilę. Kiedy bowiem rzucił okiem w dół, zobaczył w wodzie hipopotama. Wystawały zaś z wody tylko nozdrza, oczy i uszy.

- Allah kerim! - zawołał z trwogą - Ana fok l'isz el husan el bahr, Boże, zmiłuj się! Wiszę nad gniazdem hipopotama!

W tej chwili dobiegł słoń do drzewa, a Słowak zwrócił na siebie krzykiem jego uwagę. Ale słoń nie patrzył teraz na niego, lecz na hadżego, który odpowiedział z góry przyjacielowi:

- Trzymaj się mocno, bo idzie o twe życie! Jeśli słoń cię dosięgnie, to cię zmiażdży!

Słoń łypnął na mówiącego

oczkami, zaryczał groźnie i

wyciągnął trąbę, by go

pochwycić. Szczęściem jednak nie dosięgnął go, bo „Ojciec śmiechu” siedział o dwa łokcie za wysoko, a prócz tego przyciągnął nogi do ciała.

- Spróbuj, ty synu bezecnego ojca, siostrzeńcze wuja, który stał się pośmiewiskiem przez ciebie! - zawołał na pół trwożnie, a na pół radośnie. - Drwię z twojej siły i gardzę twoją mądrością. Chodź na górę, jeśli mnie chcesz dostać.

Słoń zrozumiał bezowocność swojego wysiłku i zwrócił oczy na „Ojca jedenastu włosów”. Przybliżył się aż do wody i wyciągnął trąbę, by go nią ująć, ale na próżno. Słowak zauważył to z wielkim zadowoleniem i krzyknął drwiąco:

- Masz na mnie ochotę, właścicielu trąby i wielkich uszu! Wyleź tu, to się popieścimy z sobą. Ja bym ci chętnie...

Nie skończył zdania, bo słoń powziął nagle przykre dlań postanowienie. Owinął gałąź trąbą i potrząsnął nią tak silnie, że „Ojciec jedenastu włosów” nie mógł się utrzymać i wyleciał w powietrze, a potem runął do wody.

Ale słoń wysilił się tak bardzo, że stracił równowagę i zsunął się przednimi nogami po śliskim brzegu. Starał się wprawdzie zatrzymać trąbą na konarze, ale ciężar jego cielska był za wielki, gałąź się złamała, a on wpadł do wody, która bryznęła wysoko, a potem zwarła się nad nim.

Ale zaraz się wynurzył, to

znaczy, że najpierw podniosła

się trąba, wyprostowana jak

świeca, którą w tej chwili

spotkał los straszny. Oto słoń

runął w wodę niedaleko

hipopotama, który rzucił się

naprzód, otworzył paszczę,

chwycił nią trąbę i wsunął się z

nią pod wodę. Przez kilka chwil

buchała woda krwawymi falami i

pianą, potem ukazał się słoń bez trąby. Hipopotam mu ją odgryzł. Z wściekłości i bólu słoń ryczał piekielnie i rozglądał się za nieprzyjacielem. Niebawem zjawił się hipopotam na powierzchni o kilka łokci od niego. Słoń rzucił się nań i wbił mu kieł na całą długość w grzbiet, po czym oba znowu zniknęły pod wodą.

W dalszym ciągu niedługiej walki wynurzał się z wody to zad słonia, to bok hipopotama. Pierwszy nie mógł się od drugiego uwolnić, a drugi starał się ze wszystkich sił zatrzymać pierwszego pod wodą i utopić. Fale wznosiły się jak małe góry, a między nimi tryskały w górę fontanny tak, że niepodobna było widzieć poszczególnych ruchów zwierząt.

Podczas tej walki olbrzymów świata zwierzęcego reszta mieszkańców zatoki trzymała się z dala. Było to szczęściem dla „Ojca jedenastu włosów”, który spadł tak daleko, że krokodyle znalazłyby się przy nim, zanim by dostał się do brzegu. Wydobył się szybko na powierzchnię i starał się, jak mógł najprędzej wylądować. Stanąwszy wreszcie na brzegu, wyciągnął ręce i zawołał:

- Hamdullillah, jestem ocalony! Miałyście mnie pożreć, a teraz połknie was szejtan razem z całym potomstwem! Chodźcie tu prędko i patrzcie, jak dałem sobie radę ze słoniem i hipopotamem!

Ten okrzyk odnosił się do Szwarca i Pfotenhauera, którzy właśnie z boku nadbiegli.

- Tak, chodźcie, chodźcie prędko! - wołał także hadżi z drzewa. - Nie potrzeba ich zabijać, bo się same pożrą. Patrzcie na „ojca trąby”! Ciągnie hipopotama na brzeg, ale nie może uwolnić się od niego i musi nędznie pożegnać się z życiem.

Hipopotam już nie żył. Słoń, sięgnąwszy dna nogami, wlókł go na kle, idąc w tył. Mimo wysiłków nie mógł go zrzucić i ryczał nieustannie ze złości. Krew strasznie buchała mu ze śmiertelnej rany.

- Niebezpieczeństwo minęło - rzekł Pfotenhauer. - Zakończmy to wszystko!

Wymierzył do słonia i wypalił. Po pierwszym strzale zwierz zachwiał się, a po drugim wierzgnął tylnymi nogami i padł, niknąc pod wodą. Na ten widok hadżi zsunął się i zawołał:

- Fachrulillah, chwała Bogu!

Pokonaliśmy straszliwych i położyliśmy trupem okropnych. Teraz leżą w wodzie i muszą się wstydzić swej śmierci niegodnej. Zwyciężyła ich moja chytrość i pokonało moje męstwo. Wszyscy towarzysze będą mnie chwalić i sławić, jedząc mięso tych olbrzymów.

- Milcz! - wtrącił „Ojciec jedenastu włosów”. - Co ty właściwie zrobiłeś? Wlazłeś na drzewo i czekałeś, dopóki zwierzęta nie zginęły, a potem dopiero zlazłeś. Porównaj to z moim męstwem, a wrzask twój zaraz zamilknie!

- Tak? - rzekł hadżi, robiąc ze złości minę, jakby się rozpływał z rozkoszy. - Wylicz no twoje bohaterstwa! Ty także umknąłeś na drzewo, aż na sam koniec gałęzi, a potem strącił cię słoń do wody i teraz jesteś zamoczony, aż litość bierze!

- Nie mów głupstw! Czyż skokiem swoim do zatoki nie znęciłem chytrze słonia, żeby wszedł do wody, gdzie potem znalazł śmierć? Czy nie mnie trzeba przypisać całe zwycięstwo?

Obaj byliby może starli się

jeszcze gwałtowniej, ale

sprzeczce ich położyło kres

rozbrzmiewające ze wszystkich

stron wycie radości. Ludzie,

którzy uciekli przed słoniem,

usłyszawszy strzały, nabrali odwagi, zbliżyli się i zobaczyli, że już nie ma czego się obawiać. Zaroiło się od nich na brzegu. Wydając głośne okrzyki triumfu, tańczyli i skakali jak szaleni. Wreszcie z trudnością uspokoili ich Szwarc i Pfotenhauer.

Przyniesiono liny ze statków i wyciągnięto nimi na brzeg oba zwierzęta, aby je pokrajać i podzielić. Gdy jedna część ludzi zajęta była tą pracą, reszta wróciła do obozu, gdyż zachodziła obawa, że słonie wrócą szukać swoich samic.

Rozdział XVIII

Rozstrzygnięcie

Obawy Szwarca i Pfotenhauera co do powrotu samców nie spełniły się na szczęście. Zaledwie obaj przyszli do obozu, nadbiegł jeden z ludzi, zajętych na brzegu, i doniósł, że na rzece widziano czółno, które skręciło do zatoki. Obaj pospieszyli natychmiast nad wodę razem z bliższymi towarzyszami. Zatokę można było objąć okiem aż po drugą stronę. Na wąskim pasie Nilu, widocznym za zatoką, płynęła łódź, poruszana przez wioślarzy. Szwarc wziął w rękę lunetę, by im się lepiej przypatrzyć, a potem podał ją Pfotenhauerowi. Zaledwie „Ojciec bociana” rzucił okiem przez szkła, zawołał, zwrócony do „Syna wierności”:

- To łódź z Niam_Niam. Co to ma znaczyć? Weź do rąk lunetę i popatrz! Ben Wafa uczynił zadość temu wezwaniu, a potem odrzekł:

- Łódź wojenna naszego szczepu! Skąd ona tutaj i po co?

U steru siedzi Wahafi,

najprzebieglejszy wojownik mego

narodu. Zna on brzegi rzeki aż

do jeziora Ombaj. Ojciec mój

wysyła tego człowieka tylko w

bardzo ważnych sprawach. Widok

tej łodzi niepokoi mnie bardzo.

- Nie mamy powodu do obawy - rzekł Pfotenhauer - bo łódź nie wiezie nieprzyjaciół. Ludzie ci nie wiedzą, że znajdujemy się tutaj, a gdy zobaczą nasze statki, zechcą zaraz zawrócić. Musimy ich zawiadomić, że tu są ich przyjaciele.

- Ja to uczynię.

Popędził wzdłuż lewego brzegu zatoki aż do jej wejścia i przybył tam w chwili, kiedy łódź mijała to miejsce. Zawołał coś do ludzi, siedzących w łodzi, po czym wznieśli oni okrzyk radości i zbliżyli się do brzegu. On wskoczył do łodzi, a potem przypłynęli wszyscy przez zatokę. Sternik Wahafi poznał z daleka „Ojca bociana”.

- Panie, jakże cieszę się twoim widokiem! - zawołał doń. - Nie jesteśmy sami. Za nami idzie wielu wojowników.

- Dlaczego? - zapytał Szwarc, gdy łódź przybiła do brzegu i ludzie z niej zaczęli wysiadać.

- Przybył do nas handlarz z

Metambo. Był on przedtem w seribie Abu el Mota, słyszał, że go tam nie ma i że zamierza on na nas napaść zaraz po powrocie. Wobec tego król postanowił uprzedzić go. Zwołał wszystkich swoich wojowników i wysłał mnie naprzód, bym się dowiedział, jak stoją rzeczy w seribie.

- O tym my możemy cię o wiele lepiej pouczyć. Gdzie masz królowi zanieść wiadomość?

- Nad małą rzeczkę, która wpada do Nilu powyżej Nirrheh. Tam chce on ukryć się z flotą, dopóki nie nadejdę.

- Jaką siłę ma z sobą?

- Przeszło pięciuset walecznych mężów, rozdzielonych na wiele łodzi.

- To dobrze! Jesteśmy wprawdzie dość silni, ale jeśli wy przyłączycie się do nas, nie ujdzie nam ani jeden z nieprzyjaciół. Jak długo płyniecie stąd do króla?

- Nie dłużej niż jeden dzień.

- To chodźcie z nami do obozu!

Mamy wam wiele do powiedzenia.

Przybysze ucieszyli się nadzwyczaj tym, że tak niespodzianie spotkali syna swego króla i „Syna tajemnicy”. Jeszcze więcej zdumieli się na wieść o najnowszych wypadkach. Zaraz odbyto naradę, na której uchwalono, żeby Wahafi ze swoimi ludźmi powrócił natychmiast do króla i zawiadomił go o stanie rzeczy. Niamah_Niam (liczba mnoga od Niam_Niam) mieli wyruszyć natychmiast ze swojego obecnego miejsca pobytu, pomaszerować wprost do Ombuli i tam spotkać się ze Szwarcem, Pfotenhauerem i ich ludźmi.

Wahafi właśnie wybierał się w drogę, kiedy zauważono jeźdźca, zbliżającego się powoli z południa. Było to zdarzenie tak ważne, że Pfotenhauer zwrócił nań swoją lunetę.

- To biały - rzekł - i uzbrojony od stóp do głów. Kto to może być? Chyba nie posłaniec od Abd el Mota, bo ten wczoraj już wyprawił tu jednego.

Wahafi wziął lunetę i spojrzał także. Nauczył się tego od Pfotenhauera podczas jego pobytu u Niam_Niamów. Przypatrzywszy się twarzy jeźdźca, powiedział:

- To Dauwari, poszukiwacz.

Gdzie on się zjawi, tam idzie za nim mord i nędza.

- Znasz go? - zapytał Szwarc.

- Nazbyt dobrze. Ja jedyny z całego plemienia go znam. Widziałem go u Morów. Zaledwie od nich odszedł, nadciągnęła karawana łapaczy niewolników i napadła na ten szczep. On włóczy się po seribach i zna wszystkich rozbójników, z którymi robi interesy.

- A ciebie zna?

- Nie.

- To zatrzymaj się jeszcze! On nie przybywa do nas bez jakichś zamiarów. Jeden człowiek nie przyszedłby do takiego obozu,

jak nasz.

Przybysz nie okazywał śladu niepewności. Przyjechał prosto, zsiadł z konia, pozdrowił wszystkich i rzekł do Szwarca:

- Jestem do was przysłany. Czy jesteście ludźmi Abd el Mota?

- A kto ty jesteś? - odezwał się Szwarc, nie odpowiadając mu na jego pytanie.

- Jestem żołnierzem i spotkałem karawanę, którą dowodzi Abd el Mot. Wziął mnie do siebie na służbę i posłał do was.

- Z jaką wieścią?

- Macie natychmiast udać się w góry Guta, gdzie zastaniecie go w przesmyku es Suwar.

- Po co on tam dąży?

- Chce napaść na kilka wsi

Murzynów Mundo.

- A kiedy tam przybędzie?

- Pojutrze. Jeśli się pospieszycie, możecie przybyć tam w dzień po nim.

- Jak się nazywasz?

- Amar ben Suba.

Szwarc popatrzył mu bystro w oczy, on jednak wytrzymał spojrzenie z uśmiechem. Miał rysy twarzy człowieka odważnego, ale raczej nie budził zaufania.

- Czy mówisz prawdę? - zapytał

Szwarc.

- Dlaczego miałbym kłamać?

- A jednak kłamiesz!

Na te słowa przybysz wyciągnął pistolet zza pasa i odparł groźnie:

- Nie wymów tego powtórnie, bo cię zastrzelę! Nie pozwalam siebie obrażać!

Szwarc wytrącił mu broń z prawej ręki, wyrwał strzelbę z lewej, machnął nią i tak uderzył go w głowę kolbą, że ugodzony padł na ziemię. W kilka chwil rozbrojono go i związano. Cios pozbawił go na krótki czas przytomności. Kiedy przyszedł do siebie i ujrzał się skrępowanym, zawołał z gniewem:

- Tak obchodzicie się z posłańcem swego przełożonego?

Abd el Mot potrafi was ukarać!

- Milcz! Śmiejemy się z twojej groźby! - odparł Szwarc. - Postąpiliśmy z tobą, jak z kłamcą. Ty nie przybywasz od Abd el Mota.

- W takim razie nie rozumiałeś mnie wcale!

- Rozumiem cię lepiej, aniżeli ty sądzisz. Nazywasz siebie Amar ben Suba, lecz imię twoje jest inne. My cię znamy. Ty jesteś Dauwari, agent łapaczy niewolników.

- Mylisz się grubo. Jestem tym, za kogo się podałem.

- Nie wierz mu, panie! - zauważył Wahafi. - To Dauwari, ja go znam dobrze.

Skrępowany rzucił na mówiącego gniewne spojrzenie i odpowiedział:

- Ktoś ty, że ośmielasz się mnie kłam zadawać? Gdy będę wolny, odpłacę ci nożem za tę obelgę!

Wyglądał na człowieka, gotowego spełnić tę groźbę.

Szwarc huknął nań:

- Powściągnij język! Ja wiem, kto jesteś i czego chcesz, a nie mam ochoty słuchać twoich grubiaństw.

- Ty nic nie wiesz! Wszystko jest tak, jak wam oświadczyłem, a jeśli nie będziecie posłuszni rozkazowi, który wam przyniosłem, to będziecie mieli do czynienia z Abd el Motem.

- Chciałeś powiedzieć z Abu el

Motem.

- Mnie posyła Abd el Mot.

- Tak? A kiedy wyprawił poprzedniego posła?

- Tego ja nie wiem, bo nie mówił mi o tym. Czy był już kto u was od niego?

- Tak. Gdyby rzeczywiście on cię posłał, byłby ci powiedział, że dzień przedtem wydał inne polecenie. Gdzie go spotkałeś?

- W Ombuli.

- Tam go już nie ma!

- Jest jeszcze!

- Nie. Ty sam jeszcze to

przyznasz.

- Nie przyznam niczego, tylko potwierdzę, co już raz powiedziałem.

- No, to ja ci dowiodę, że jestem pewien swego. Dostaniesz teraz tyle batów w podeszwy, ile potrzeba, by wydobyć z ciebie prawdę.

- Na to się nie waż, zemsta moja byłaby straszna!

- Robaku, ty śmiesz mi grozić?

To zuchwalstwo, po którym powinna natychmiast nastąpić kara. Kto z was umie dać bastonadę?

Zgłosiło się więcej niż dwudziestu stojących dokoła ludzi. Z zarośli wycięto silny konar. Dauwari leżał na plecach. Jeden z ludzi siadł mu na brzuchu, potem wzniesiono mu nogi w górę i przywiązano do konara, trzymanego przez dwóch ludzi. Jeden przyniósł kilka silnych wierzbowych prętów, którymi uderzano w obnażone podeszwy.

Bity zacisnął zęby, chcąc zapanować nad bólem i nie wydać z siebie głosu, lecz nie wytrzymał. Już po trzecim, czy czwartym uderzeniu krzyknął głośno, potem przeszedł do ryku zwierzęcego, aż w końcu zaczął prosić:

- Przestańcie, puśćcie mnie!

Wyznam wszystko.

Szwarc skinął ręką na ludzi, żeby nie bili i odpowiedział:

- Przekonałeś się teraz, że nie dam się oszukać, ani nie ścierpię grubiaństw. Odpowiadaj szczerze na pytania, bo będą bili do kości. Prawda, że nie byłeś w Ombuli u Abd el Mota?

- Nie - jęknął.

- Spotkałeś w drodze Abu el

Mota i Homrów?

- Tak.

- On posłał cię tu z poleceniem, które spełniłeś?

- Tak.

- Co on zamierza?

Dauwari zawahał się z

odpowiedzią, dlatego Szwarc mówił dalej:

- Nie namyślaj się długo, lecz mów prędko, bo nastąpi dalszy ciąg bastonady! Ja i bez ciebie wiem, o co idzie. Abu el Mot chce nas zwabić w pułapkę. Tak, czy nie?

Agent milczał wciąż jeszcze, zwróciwszy oczy na Szwarca z wyrazem wściekłości. Jak chętnie byłby swych obecnych wrogów poprowadził na zgubę! Ale Sudańczyk, który go bił, uderzył go teraz tak silnie, że ten przyznał, rycząc z bólu:

- Wstrzymajcie się, wstrzymajcie! Mieli was zwabić do przesmyku es Suwar i tam zniszczyć.

- Kto taki? Przecież Abu el

Mot ma przy sobie tylko kilku ludzi. Czy dąży do Abd el Mota, żeby jego i łapaczy niewolników poprowadzić do przesmyku?

- Tak.

- On wie, że nawet wówczas byłby za słaby wobec nas. Musi postarać się o inną pomoc. Przypuszczam, że wysłał jednego z Homrów po sprzymierzeńców, a ponieważ nie znajdzie ich wśród Murzynów, to pewnie posłał do którejś z serib. Przyznaj się!

Dauwari zawahał się ponownie. Spostrzegłszy jednak, że Sudańczyk zamachnął się znów do ciosu, zawołał:

- Stój, odpowiadam! Panie, dobrze odgadłeś. Allah obdarzył cię wielką bystrością. Abu el Mot wyprawił dwóch Homrów do seriby Ulambo, której właściciel jest jego przyjacielem.

- Dobrze! Radzę ci być rozsądnym. Przybyłeś do nas jako zdrajca i zasłużyłeś na śmierć. Bądź jej pewien, jeślibyś zechciał pozostać nadal naszym wrogiem! Jeśli zaś porzucisz względem nas ukryte zamiary, to nic ci się nie stanie, a później puszczę cię wolno.

- Czy to prawda? - spytał

Dauwari pospiesznie.

- Ja nie kłamię, jak ty.

- Przysięgnij!

- Jestem chrześcijaninem i nie przysięgam nigdy. Słowo moje znaczy tyle co dziesięć przysiąg. Czy może Abu el Mot liczył na Nuerów, którzy wpadli nam w ręce?

- Tak. Przyrzekłeś mi wolność, dlatego powiem ci całą prawdę. Abu el Mot przypuszcza, że namówiłeś Nuerów, żeby stanęli po twojej stronie. Ja miałem w drodze pomówić z nimi potajemnie i obiecać im wszystko, czego sobie tylko będą życzyli, ażeby odeszli od ciebie i zwrócili się przeciwko tobie.

- To nieźle obmyślane.

Zapomnieliście jednak w swoich rachubach o tym, że macie do czynienia z Europejczykami, a nie z głupimi Murzynami. Bylibyśmy pozornie zaufali tobie i podpatrzyli twoje podstępy. Co rozumiesz przez słowo „w drodze”? Jak wyobrażał sobie Abu el Mot tę drogę?

- Miałem was nakłonić, żebyście na razie zostawili okręty i poszli lądem do przesmyku.

- To byłby marsz dwudniowy, a przez ten czas można było zrobić nam dużo złego. Wiem już dość i nie będę dłużej cię wypytywał. Zostaniesz nadal w pętach, a gdy nadejdzie czas, że nie będziesz już mógł nam zaszkodzić, wrócę ci wolność. Baty, które dostałeś, były aż nadto zasłużone. Dalsze postępowanie moje względem ciebie zależeć będzie od twego. Zapamiętaj to sobie!

Dauwarego odsunięto na bok, gdzie leżał sam i nie mógł z nikim rozmawiać. Potem zeszli się Szwarc, Pfotenhauer, „Ojciec połowy”, Wahafi, Hazab Murat i kilku jeszcze wiernych im ludzi na krótką naradę.

Okazało się, że zarówno

Wahafi, jak „Syn wierności” i

„Syn tajemnicy” znali góry Guta

i przesmyk es Suwar. „Suwar” to liczba mnoga od „sura”, a słówko „es” to rodzajnik. Es Suwar jest więc „przesmykiem sur”, czyli rozdziałów Koranu. Wahafi wytłumaczył tę nazwę w ten sposób:

- W przesmyku tym mieszkał niegdyś pobożny kaznodzieja islamu, żeby czarnych nawracać do Boga, lecz oni nie chcieli go słuchać i zabili. Umierając, przeklął on miejsce swej śmierci, po czym drzewa poginęły, woda wyschła, ani kropla rosy nie spadła z nieba, a zwierzęta unikały tego smutnego miejsca, dopóki nie przybył tam drugi imam i nie zdjął klątwy. Zasadził on tam tyle palm taleb, ile sur jest w Koranie, a więc sto czternaście i mówił przy każdej „Hamdullillah issai jid eddinji” (chwała Panu świata (początek Koranu)) i oto zaczęły rosnąć i dojrzewać. Teraz miejsce to jest święte i jeśli Abu el Mot chce nas tam zniszczyć, to postępowanie jego jest podwójnie karygodne. Allah odda go za to w nasze ręce!

- Czy jesteś tego pewien? - spytał Szwarc.

- Tak. Ujść nam nie może. Nie przeczuwa, że będziemy tam wcześniej od niego. My nie pójdziemy drogą lądową, lecz na statkach.

- Czy sądzisz, że przez to zyskamy na czasie? Lądem możemy obrać drogę prostą, a wodą musimy ciągle z Nilem zakręcać. Zważ również, że musimy płynąć pod prąd!

- To prawda. Ale czy nie przyprzągaliście już czółen z wioślarzami? Macie ludzi aż nadto na zmianę i możecie płynąć dniem i nocą, a na lądzie musicie odpoczywać i spać.

Oprócz tego Abu el Mot spodziewa

się, że plan mu się uda i nie

przypuszcza, żebyście przybyli

Nilem, zwróci więc swoją uwagę w

niewłaściwym kierunku. Radzę wam

zaraz wyruszyć. Abd es Sirr i Ben Wafa znają rzekę dokładnie i posłużą wam za pilotów. Ja natomiast wracam natychmiast, żeby zawiadomić króla. Miejsce, w którym on znajduje się z łodziami i ludźmi, panuje nad seribą Ulambo, skąd Abu el Mot oczekuje pomocy. Gdyby tamtejsi łowcy chcieli spełnić jego żądanie i pospieszyli mu z pomocą, zastąpimy im drogę.

- Nie możemy zaraz wyruszyć, bo musimy zaczekać na wojowników „Ojca połowy”.

- Będą tutaj, zanim upłynie godzina - odpowiedział wymieniony.

- Ale oni są na wielbłądach, a musieliby wsiąść z nami na statki.

- Zostawią je tutaj. Wy także nie możecie zabrać z sobą swoich trzód i musicie powierzyć je ludziom, którzy zaczekają tu do naszego powrotu. O, popatrz tam na równinę! Widzisz ten długi orszak jeźdźców? To moi ludzie! Nie potrzeba zatem czekać nawet godziny.

- Wszystko się dobrze składa, dlatego pójdę do mojej łodzi, ażeby nie tracić czasu - rzekł Wahafi. - Jutro wieczorem dostaniecie się do nas, a pojutrze możemy być w przesmyku es Suwar. Przybyliśmy tu, aby zastrzelić jakąś zwierzynę i płynąć dalej. Teraz jedno i drugie niepotrzebne, bo możemy sobie wziąć od was mięsa słoniowego. Niech wam Allah towarzyszy i uchroni przed wszelkim napadem!

Odszedł tak szybko, jakby radom jego nie można było nic zarzucić, a wszyscy uznali, że istotnie radził najlepiej.

Wojowników „Ojca połowy”

powiadomił już o wszystkim

posłaniec, nie zdziwili się

więc, widząc, zamiast

wachmistrza i niewielu jego

ludzi, obóz, rojący się od

ludzi. Byli to silni i dobrze

uzbrojeni towarzysze broni.

Następnego popołudnia, kiedy słońce dotykało już prawie widnokręgu, flotylla dopłynęła do miejsca, gdzie rzeka skręcała ostro na wschód, a od południa uchodziła do niej mniejsza ale dość szeroka rzeka.

- Tutaj musimy wpłynąć - rzekł

Abd es Sirr, który stał na przednim statku obok Pfotenhauera i Szwarca. - Znam to miejsce i wiem, gdzie czeka na nas król Niam_Niam.

Zanim jeszcze otrzymał odpowiedź, usłyszano przeraźliwy okrzyk, a równocześnie spostrzeżono łódź, wypływającą z bocznej rzeki. Za nią ukazała się druga, trzecia, potem jeszcze kilka, aż w końcu cała wielka flotylla łodzi wojennych. W pierwszej stał przy sterze Wahafi, który wydał okrzyk na znak, żeby dążono za nim.

Statki miały dobry wiatr, używały zatem żagli, a oprócz tego ciągnęły je łodzie z wioślarzami. Do nich przyprzęgły się teraz jeszcze czółna z Niam_Niam, co podwoiło szybkość okrętów. Eskadra wpadła w dopływ, potem posunęła się nieco przeciw jego prądowi, aż do miejsca, gdzie z boku wpływała tu jeszcze mniejsza rzeczka, której głębokość i szerokość wystarczała dla dahabii. Tu okręty zarzuciły kotwicę.

Stało się to akurat w momencie, kiedy słońce zaszło i nastąpił zmierzch, trwający tam kilka minut. Rzeczkę obrastały po obu brzegach zarośla, za którymi rozciągał się wysokopienny las sunutów. Tam, gdzie zatrzymały się statki, pościnano ostrymi nożami krzaki, ażeby zdobyć miejsca na obóz.

Konarów i gałęzi użyto do budowy

chat, które tworzyły otwarty ku

rzece czworobok. W środku

płonęło wielkie ognisko, choć

nie było jeszcze zupełnie

ciemno. Między nim a wodą stał krąg wojowników, którzy wśród radosnych okrzyków powitalnych wywijali bronią. Skupili się dokoła podwyższenia, ułożonego z ziemi i gałęzi, na którym siedział człowiek, trzymając w obu rękach jakieś przedmioty.

- To król Niam_Niam - objaśnił

Pfotenhauer, zwracając się do Szwarca. - Lubi przyjmować obcych, siedząc na tronie.

- A co ma w rękach?

- Berło i jabłko.

- A do stu piorunów! Całkiem jak król czerwienny.

- Dowiedział się od kogoś, że panujący europejscy posługują się tymi znakami władzy i godności, dlatego kazał je sobie zrobić. Podczas posłuchań trzyma zawsze jedno i drugie. Wysiądźmy! On czeka na nas.

- Jak go mam powitać, aby siebie nie poniżyć, a jego nie obrazić?

- Jak zwykłego poczciwca.

Uważaj pan zresztą na mnie i rób pan to samo! On mówi dość znośnie po arabsku i rozmowa nie sprawi panu trudności.

Udali się ze statku na brzeg, a ich towarzysze za nimi. Poszli naprzód, a za nimi Hazab Murat z „Ojcem połowy”, potem „Ojciec jedenastu włosów” z hadżim, a w końcu „Syn wierności” z „Synem tajemnicy”. Inni musieli zostać na okrętach, tylko Niam_Niam przybili do brzegu i wysiedli. Tworzyli oni jakby gwardię honorową pod dowództwem Wahafiego.

Gdy orszak doszedł do tronu, otoczyli go Niam_Niam, a przybysze weszli na podwyższenie po czterech schodach. Znalazłszy się na górze, Pfotenhauer przystąpił swobodnie do króla, podał mu rękę i pozdrowił:

- Massik bilchair, ia malik! Kif chatrak? Dobry wieczór, królu! Jak ci się powodzi?

Król odłożył berło, wziął

podaną sobie rękę, potrząsnął

nią i odrzekł dobrodusznie:

- Ilhamdilla bchair! W' int kif halak? Dzięki Bogu dobrze. A jak tobie się powodzi?

- B' anzahrak fi chair kamahm; biszkur afdalak, pod twoim wzrokiem także dobrze; dziękuję - odparł Pfotenhauer i dodał, wskazując na Szwarca: - Oto przyprowadzam ci swego przyjaciela, którego polecam twojej miłości. To brat Aswada, z którym cię opuściłem.

- Wahafi opowiedział mi już o nim. Podobny do swego brata i nazywają go, jak słyszałem, Abu I' arba ijun „Ojciec czworga oczu”. Witam go serdecznie!

Trzymając wciąż jeszcze za rękę Pfotenhauera, odłożył jabłko i podał Szwarcowi uwolnioną w ten sposób lewą rękę. Zaczęło się znowu ściskanie i potrząsanie, a dobroduszny władca przemówił jeszcze, skinąwszy głową Słowakowi i jego przyjacielowi:

- To pewnie „Ojciec jedenastu włosów” z „Ojcem śmiechu”. Wahafi wspomniał mi także o nich obydwu, a...

Nie dokończył, gdyż „Ojciec śmiechu” wystąpił naprzód i rzekł:

- Przebacz, o królu! Nazywają mnie wprawdzie tak, jak powiedziałeś, ale na to pozwalam tylko serdecznym przyjaciołom. Jestem właściwie hadżi Ali ben hadżi Ishak al Faresi ibn hadżi Otaiba Abu I' Oszer ben hadżi Marwan Omar el Gandezi Hafid Jakub Adb' allah el Sandżaki!

- Dobrze, dobrze! - roześmiał się król. - To imię za długie dla mojego języka, a ponieważ uważam się za twego serdecznego przyjaciela, przeto będę cię tak nazywał jak przedtem.

Przedstawiono mu także „Ojca połowy” i Hazaba Murata, których pozdrowił równie uprzejmie.

Wreszcie przywitał się z synem

Ben Wafą. Uścisnął go, ucałował

serdecznie, a potem przyciągnął

także „Syna tajemnicy” do piersi.

Twarz miał król okrągłą, pełną, barwy ciemnobrunatnej. Jego szeroką, a niezbyt wysoką postać otulała prosta szata, podobna do szlafroka, opięta rzemieniem od pałasza. Innej broni nie było u niego widać. Jedyną ozdobę tworzyły jego włosy, splecione w cienkie warkoczyki, związane na górze w lejek, na którym siedziała wypchana zięba.

Tron zajmował trzy boki podium i mógł pomieścić kilka osób. Szwarc i Pfotenhauer musieli usiąść koło króla, a inni zajęli miejsca po ich prawej i lewej stronie. Pierwsi dwaj zaczęli opowiadać. Król przysłuchiwał im się uważnie i w milczeniu, a gdy dowiedział się o wszystkim, rzekł do Szwarca:

- Mam nadzieję, że twój brat jeszcze żyje, a łowca słoni także. Gdyby ich zamordowano, to Abu el Mot i Abd el Mot zapłaciliby za to tysiącem cierpień. Jutro o tym czasie będziemy wiedzieli, jak sprawy stoją, gdyż jeszcze przed świtem dostaniemy się do przesmyku es Suwar.

- Sądzisz więc, że pójdziemy jeszcze w nocy?

- Nie pójdziemy, lecz popłyniemy. Ta rzeczka dochodzi tak blisko do przesmyku, że będziemy mieli do niego pół godziny drogi przez las.

- A co z seribą Ulambo? Abu el

Mot pchnął tam dwu posłańców z prośbą o pomoc.

- Posłańcy wrócili, nie zabawiwszy tam długo.

- A z jakim skutkiem?

- Nie wiem, bo nie chcieli mi tego wyjawić.

- Mówiłeś więc z nimi?

- Tak. Pochwyciliśmy ich. Nie chciałem ich zmuszać do mówienia, lecz wolałem zaczekać, aż wy przybędziecie. Kazałem ich przywiązać do drzew w tyle i

postawiłem dwu ludzi na straży. Jeśli sobie tego życzycie, to każę ich tu sprowadzić.

- Uczyń to natychmiast!

Rozniecono więcej ognisk, dokoła których rozłożyli się Niam_Niam, uzbrojeni w długie i krzywe jak sierpy noże, w łuki i strzały, oraz w spisy i tarambisze (liczba mnoga od trumbasz, oszczep do rzucania). Na rozkaz króla jeden z nich oddalił się po Homrów i ich dozorców.

Gdy ich przyprowadzono, Szwarc poznał ich natychmiast. Zauważył, jak się zlękli, gdy go ujrzeli. „Ojciec jedenastu włosów” wpadł w gniew i pogroził im pięścią, ale nie przemówił do nich, lecz zawołał do Szwarca i Pfotenhauera.

- To ci przeklęci mordercy

Homrowie! Nie pozwólmy im już umknąć! Musi ich spotkać kara przykładna!

- Nie obawiaj się! Nie umkną już z pewnością - odrzekł Szwarc, a zwróciwszy się do Homrów dodał - Widzę, że mnie poznajecie. Los wasz zależy od waszego postępowania. Jeśli zeznacie szczerze, unikniecie śmierci męczeńskiej. Co uzyskaliście w seribie Ulambo?

Spojrzeli na niego ponuro, szepnęli do siebie kilka słów, a jeden odpowiedział:

- Nie byliśmy w niej.

- Nie kłam! Wiem na pewno, że

Abu el Mot was tam posłał.

- To nieprawda!

- Radzę ci nie nazywać mnie kłamcą! Mogłoby cię spotkać to, co Dauwarego.

- Dauwarego? - zawołał Homr.

- Tak. Myśleliście, że my mu uwierzymy i pójdziemy w pułapkę. Słońce widocznie mózg wam wypaliło, skoro uważaliście nas za tak głupich. Kazałem mu dać bastonadę i wyznał wszystko.

- Pies!

- Aha! Teraz go lżysz, ale gdy i wy poczujecie baty na

podeszwach, to zrobicie się także bardziej szczerzy.

- Odważ się! My jesteśmy prawdziwymi wiernymi i wyznawcami Proroka, a ty jesteś tylko chrześcijaninem!

- Nie postępuję z wami wedle wiary waszej, lecz wedle czynów waszych. Jeśli chcecie bluźnić przeciwko mojej wierze, lepszej od waszej, to czyńcie to, a za to otrzymacie podwójną karę.

- Pokaż nam Dauwarego, żebyśmy uwierzyli!

- Nie potrzebuję spełniać tego żądania, bo mogę was bastonadą zmusić do odpowiedzi; uczynię to jednak, gdyż jako chrześcijanin nie lubię przemocy.

Posłał Słowaka i „Ojca śmiechu” po Dauwarego, którego kilku Nuerów musiało przynieść, bo nie mógł iść z powodu poranionych stóp. Homrowie rzucili nań wzrokiem pogardliwym i gniewnym i odwrócili się od niego.

- Wy okazujecie dumę wobec niego? - rzekł Szwarc. - Rychło spokorniejecie. Czy przyznacie się, co ułożono w seribie?

- Nie przyznamy się do niczego.

- Zobaczymy, czy dotrzymacie słowa.

Postąpiono z nimi tak, jak poprzedniego dnia z Dauwarim. Przywiązano im nogi do włóczni i przytrzymano stopy podeszwami do góry. Już pierwsze uderzenia wywołały zamierzony skutek. Zeznali, że w seribie dano im odprawę. Mogła to być podstępna wymówka, ale Szwarc uwierzył ich słowom. Gdyby pomoc dostali, nie wracaliby sami do Abu el Mota. Odniesiono ich na bok z Dauwarim.

Król miał z sobą kilku ludzi, którzy dokładnie znali drogę do przesmyku es Suwar. Dostateczna liczba Niam_Niam miała pilnować statków.

Żywności było także pod

dostatkiem. Niam_Niam

zaopatrzyli się w obfite zapasy, a reszta miała aż nadto mięsa ze słonia i hipopotama. To, co zostało, chciano zabrać z sobą, gdyż należało przypuścić, że porwani przez Abu el Mota czarni będą potrzebowali jadła i napoju.

Pozostałe mięso upieczono na ogniu, gdyż w ten sposób dało się długo utrzymać. Potem wyznaczył król ludzi, którzy mieli zostać przy statkach. Gdy się to stało, władowano towary i powsiadano do łodzi. W oczekiwaniu nocnej drogi Niam_Niam zaopatrzyli się w pochodnie do oświetlenia rzeki. Król wsiadł z najznaczniejszymi uczestnikami wyprawy do pierwszej łodzi, która pomieściła prawie czterdzieści osób. Na jej dziobie płonęło ognisko na poukładanych kamieniach. Wachmistrza i jego ludzi zostawiono na okrętach. Dauwarego i Homrów zabrano, gdyż mogli być potrzebni. Gdy się przekonali, jak ogromna siła wyrusza przeciw Abu el Motowi, umilkli zupełnie.

Była to szczególna jazda nocą przez puszczę. Świat zwierzęcy, wyższy przynajmniej, spał, a setki tysięcy komarów wlatywało w płomienie ognisk i pochodni.

Król siedział przy ognisku i nie zważał na tych dręczycieli, a Szwarc i Pfotenhauer włożyli na głowy siatki przeciw moskitom. Za nimi siedział Słowak i rozmawiał po cichu z hadżim. Ogień oświetlał pobliskie brzegi i rzucał migotliwe blaski na fantastyczne kształty tropikalnej roślinności, ssącej soki życiowe z wody.

- Doznaję wrażenia - rzekł

„Ojciec bociana” - jak gdybym siedział w teatrze przed sceną, przedstawiającą las, w którym mieszkają bożkowie i rusałki.

Popatrz pan, jak światło wspina

się po palmie i biegnie dokoła

korony! Południowe rośliny mają inny charakter, aniżeli nasze północne. A jednak ja wolę nasz las świerkowy, albo bukowy, aniżeli taki palmowy.

- Ma pan słuszność!

- To się rozumie! Różnica to wielka. Wiem o tym, chociaż nie jestem botanikiem. Ja wolę zajmować się światem zwierzęcym, ale najbardziej ptakami. Jakie ja tu już ptaki znajdowałem i preparowałem! A jednak, czy słyszał pan tu śpiew ptaków? Nic podobnego, nic! U nas mogę godzinami leżeć w trawie i słuchać zięby... Hej! Co to było? Widział pan?

Duży, ciemny ptak przeleciał z niedosłyszalnym prawie ruchem skrzydeł z prawego brzegu nad ogniskiem na lewy. „Ojciec bociana” zerwał się, jak człowiek, zaskoczony niespodzianką i powtórzył pytanie, wskazując ręką w kierunku, w którym ptak zniknął. Twarz jego była jasno oświetlona, widać więc było dokładnie, że nos jego schylił się na lewy policzek, jakby na własną rękę chciał patrzeć za ptakiem.

- Widziałem - odrzekł Szwarc.

- A zna go pan?

- Oczywiście. To puchacz, rzadki tu nadzwyczajnie.

- Tak. Nie spotyka go się zbyt często. Ja przynajmniej go tu nie widziałem. Czy wie pan, jak go tu nazywają?

- Świadek.

- Dlaczego?

- Bo krzyczy: „szuhud”. A to jest liczba mnoga od „szahid”, świadek.

- Dobrze! A jaka jego nazwa łacińska?

„Ojciec jedenastu włosów” słyszał całą rozmowę, a słowo „łacińska” tknęło go, jak prąd elektryczny. Podniósł się w górę i odpowiedział pospiesznie, ażeby go Szwarc nie uprzedził:

- Bubalus!

Pfotenhauer zwrócił się do niego, namyślił się i zapytał:

- Tak? A co w takim razie znaczy bubo maximus?

- Bawół rogaty.

- Czegóż to pan nie wie! Patrz pan! Szkoda tylko, że to odwrotnie. Bubo znaczy puchacz, a bubalus bawół.

- Nie wierzę. Pan się pewnie myli.

- To już chyba wiem.

- Czy nie mógł pan zapomnieć?

- Nie. Dowiedz się pan od doktora Szwarca, kto ma słuszność!

Wymieniony musiał przyznać słuszność „Ojcu bociana”, dlatego Słowak rzekł w tonie niezadowolenia:

- W takim razie było to z mojej strony nic nie znaczące przestawienie. Uczyłem się łaciny gimnazjalnej i poznałem wszelkie zawody naukowe. Miałem zawsze otwarty kaptur.

- Kaptur? - spytał Pfotenhauer zdumiony. - Co to ma znaczyć?

- Tego pan nie wie?

- Wiem, ale nie zdaję sobie sprawy, co pan przez to rozumie.

- Kaptur, to po łacinie głowa.

- Aha! A co znaczy caput?

- Czapka, czepek szeroki. To chyba pan wie!

- Wiem, ale kochany przyjacielu, to znowu odwrotnie. Głowa nazywa się caput, a kaptur jest to właśnie szeroki czepek.

- Jak pan mnie nazywa? Kochany przyjacielu? Zachowaj pan to dla siebie! Skoro pan zawstydzasz moją łacinę, to ja nie jestem pańskim przyjacielem. Przyjaciele uznają nawzajem swoje wiadomości. Pan mi odmówił uznania, muszę więc pana uważać za nieprzyjaciela. Ja tylko mam się zawsze mylić? Lepiej niech pan uważa, jak pan mówi po łacinie!

Pfotenhauer roześmiał się serdecznie, co tak spotęgowało złość Słowaka, że tupnął nogą i zawołał:

- Czy się pan śmieje ze mnie, czy z siebie? Jeśli pan ze mnie będzie szydził, to wezmę strzelbę i wypalę w pana!

W rozdrażnieniu chwycił rzeczywiście strzelbę i odwiódł kurek.

- Co? - spytał Pfotenhauer. -

Pan mnie chce zastrzelić?

- Na śmierć! Ja mam także honor!

- Przyznaję, ale ta sprawa nie wymaga strzelania! Chce pan zamordować tego, który uśmiercił hipopotama, kiedy pan był w niebezpieczeństwie?

Na to Słowak opuścił strzelbę, uderzył się ręką w czoło i odpowiedział:

- Ja sam jestem hipopotam! Mój gniew teraz był większy od wczorajszego hipopotama. Pan ocalił mi życie, a ja niewdzięczny chciałem pana zabić. Proszę o przebaczenie!

Podał rękę „Ojcu bociana”, a ten uścisnął ją serdecznie.

Odtąd Szwarc i Pfotenhauer prowadzili z sobą rozmowę głosem przyciszonym, ażeby „Ojciec jedenastu włosów” nie mógł się wmieszać i rozgniewać ponownie. Około północy zamknęli oczy ci, którzy nie mieli służby, a wioślarze pluskali nieustannie wiosłami w takt, jakby kołysankę.

Noc była jeszcze, kiedy Szwarca i Pfotenhauera zbudzono. Wiosła leżały w czółnach, bo podróż wodą była skończona. Łodzie przytwierdzono do brzegu i zaczęto wysiadać.

I tu trzeba było zostawić ludzi do ich pilnowania. Następnie wojownicy zapalili jeszcze więcej pochodni, wzięli broń i żywność i puścili się w dalszą drogę.

Szli przez szeroki las

aradebah (tamarindus indica),

których pnie stały tak daleko od

siebie, że nie utrudniały

pochodu. W pobliżu mogli się już

znajdować ludzie Abd el Mota,

dlatego unikano wszelkiego szmeru. Powolny pochód trwał niespełna godzinę, po czym przewodnicy zatrzymali się i oznajmili coś królowi po cichu, a on szepnął Szwarcowi i Pfotenhauerowi, że są już blisko przesmyku i zapytał, czy radzą tam wejść.

- Pod żadnym warunkiem - zastrzegł się Szwarc.

- Czemu?

- Bo to byłoby nierozsądne.

Albo nieprzyjaciel jest już tam, co oczywiście trudno przypuścić, a w takim razie wleźlibyśmy mu sami w ręce, albo dopiero nadejdzie, a w takim razie możemy zaczekać, aż dzień nastanie. Każ pogasić pochodnie! Usiądziemy lub położymy się tutaj.

Rady Szwarca usłuchano i kilkuset ludzi rozłożyło się obozem w oczekiwaniu zdarzeń wojennych.

Jak zmierzch wieczorny, tak i świt trwa w owych stronach bardzo krótko. Ledwie ciemność ustąpi szarości, a już jasność przedziera się przez pnie, konary, gałęzie i liście. Za głosem jednego ptaka odzywają się inne i wkrótce tysiące rozbrzmiewają po lesie.

Szwarc wstał i poszedł naprzód z Pfotenhauerem. Przewodnicy pewni siebie stanęli już może po stu krokach nad prostopadłą prawie ścianą granitu, z którego zbudowane są góry Guta.

Wciąż jeszcze znajdowano się wśród drzew aradebah, których korony tak łączyły się z sobą, że zaledwie można było niebo zobaczyć. Ale wprost przed Szwarcem i Pfotenhauerem była przestrzeń wolna, bo tam ciągnął się parów.

Na początku i na końcu miał

może osiemdziesiąt stóp

szerokości, w środku trochę

więcej, a długość wynosiła z

dziesięć razy tyle. Ściany

wznosiły się po obu długich

bokach tak stromo, że wejście na nie zdawało się niemożliwym. W miejscu, gdzie obozowali swoi, było także trudno zejść na dół, lecz naprzeciwko było wejście, wąskie wprawdzie, ale w tej samej wysokości, co dno doliny. Z tej strony można było dojść bez najmniejszej trudności. Las sięgał aż do krawędzi przesmyku, po czym roślinność kończyła się zupełnie, a skaliste zbocza nie miały na sobie ani źdźbła trawy. Za to na dnie chwiały się w porannym wietrze korony wielu wysokich palm. Wskazywało to na obecność wody.

Teraz przystąpili także król i Wahafi. Drugi wskazał na dół i powiedział:

- Tam widzicie sto czternaście nachl es suwar (palmy sur), które imam posadził, ażeby klątwę od parowu odwrócić. Zresztą nie ma w pobliżu ani jednej palmy, a z tego widać, że modły jego były potężne i dokonały cudu.

- Zdaje się, że na dole nie ma jeszcze nikogo - rzekł Szwarc. - Wyprzedziliśmy rzeczywiście Abu el Mota, możemy więc obejrzeć parów. Którędy schodzi się na dół?

- Jest tylko jedna droga wiodąca do środka i na zewnątrz. Tam, przed nami!

- Wiesz to na pewno?

- Byłem tu nieraz i próbowałem piąć się po skałach. Nigdzie innej drogi nie znalazłem. Ja pójdę naprzód i zaprowadzę was. Daj rozkaz do wyruszenia!

- Stać! Nie tak nagle! Czy sądzisz, że wszyscy, jak tu jesteśmy, wejdziemy do parowu?

- Naturalnie.

- I że tam zaczekamy na Abu el

Mota?

- Tak.

- Wtedy bylibyśmy zgubieni!

- Jak to?

- Abu el Mot wszedłby wejściem, zauważyłby nas i tam

się zatrzymał. Bylibyśmy zamknięci przez niego i przez skały, nie moglibyśmy się wydostać i musielibyśmy dać się wyciąć w pień, gdyby mu się tak spodobało.

- Panie, czy nie policzyłeś, ile głów i rąk mamy?

- Na co przydadzą się ręce, jeśli głowy, należące do nich, nie nauczyły się myśleć? Czyż nie widzisz, jak wąskie jest to miejsce? Dwudziestu ludzi wystarczy, żeby je zamknąć.

- To zdobędziemy je szturmem!

- To kosztowałoby nas za drogo, bo tam leżą odłamy skalne, za którymi mogą się kryć ludzie Abu el Mota. Oni by nas zabijali, a my nie moglibyśmy ich trafić.

- Cóż znaczy strata kilkudziesięciu ludzi? Mamy ich kilkuset.

- Wahafi, ja jestem chrześcijaninem i uważam za świętość nawet życie jednego człowieka. Postaram się, żeby nikt z nas nie został zabity.

- Panie, to niemożliwe.

- Nie spierajmy się teraz o to! Co będzie należało zrobić, będę wiedział dopiero po obejrzeniu parowu. Udam się z kilku ludźmi, żeby go zbadać, a reszta ma na mnie czekać. Pod żadnym warunkiem jednak nie pozwolę, żeby wszyscy zeszli i rozłożyli się tam obozem. Gdybyśmy to uczynili, spełniłoby się życzenie Abu el Mota: wpadlibyśmy w pułapkę.

- Jak w takim razie chcesz go zwyciężyć?

- To się pokaże. Nie przypuszczam, żeby to zrobił, gdyż uważam go za zbyt roztropnego, ale nie jest wykluczone, że sam wejdzie do parowu i rozbije w nim obóz. Wtedy my zamknęlibyśmy wejście a on znalazłby się we własnej pułapce.

- Czemu miałoby to być niemożliwe? - zapytał

Pfotenhauer.

- Bo zasłużyłby wprost na baty, gdyby to zrobił.

- To prawda. Ale on spodziewa się nas najprędzej dopiero jutro. Czyż nie można przypuścić, że na dziś zajmie to miejsce dla siebie?

- Hm! Nie pomyślałem o tym.

- Zresztą podzielam zupełnie pańskie zdanie. Zgadzam się także, żeby zejść na dół i zbadać teren. Zróbmy to zaraz, bo nie wolno nam tracić czasu. Nie wiemy, czy Abu el Mot nie nadejdzie jeszcze dzisiaj.

Wojska musiały się zatrzymać, a dowódcy poszli lewą krawędzią parowu. Patrząc w dół, widzieli palmy po obu bokach, na przedzie i w tyle, a w środku zieloną płaszczyznę trawy. Nie zauważyli jednak potoku, ani w ogóle wody. Gdy Szwarc wyraził zdziwienie z tego powodu, odrzekł Wahafi:

- Zejdź tylko na dół, a zobaczysz, że tam jest woda!

Kiedy stanęli nad wejściem, przekonali się, że skała urywa się nagle. Musieli więc wejść trochę w las, aby zboczyć na lewo. Po dziesięciu może minutach teren zaczął się zniżać dość łagodnie. Las się skończył, a poza niewielkimi zaroślami zobaczył Szwarc ku swojemu zdumieniu równą, pokrytą trawą płaszczyznę, z której wznosiła się góra w kształcie podkowy, tworząca pośrodku parów.

Wejście do niego miało, jak Szwarc obliczył, dwanaście kroków szerokości. Gdy je minęli, mogli objąć okiem cały długi kocioł aż do tylnej ściany. Przedstawiało to szczególny widok.

Na samej górze chwiały się

aradeby, pod nimi wznosiły się

skały, na sto stóp wysokie,

zupełnie nagie. U ich podnóża

biegło dokoła doliny

wzniesienie, w którym jakby w

korycie gromadziła się woda,

ściekająca powoli z góry, i tworzyła strumyczek, uchodzący niedaleko od wejścia między kamieniami pod ziemię. Ta woda odżywiała palmy, rosnące na wzniesieniu, w równo odmierzonych odstępach.

- Policz je! - rzekł Wahafi do

Szwarca. - Po prawej stronie pięćdziesiąt i po lewej pięćdziesiąt, a w tyle siedem i przy wejściu siedem. Razem sto czternaście. A teraz przystąp bliżej i zobacz, jak każda z nich się nazywa!

Pociągnął go do najbliższej palmy. Trochę poniżej wysokości człowieka znajdowały się na jej pniu, jak też na innych, wykrojone wyrazy arabskie.

Na pierwszej „el Fatha”, na drugiej „el Bakara”, na trzeciej „l Aili el Amran”, na czwartej „en Niswan”, na piątej „el Tauli”. Znaczy to: „Wstęp”, „Krowa”, „Rodzina Amrana”, „Kobiety” i „Stół”. Są to tytuły pierwszych pięciu rozdziałów Koranu. Nic więc dziwnego, że takie odosobnione i zamknięte miejsce, w którym sto czternaście drzew nosiło tytuły rozdziałów Koranu, było świętością dla mahometan. Niam_Niam nie byli wyznawcami Proroka, ale przez obcowanie z nimi przyswoili sobie tyle z islamu, że także odczuwali rodzaj świętego lęku w tym parowie. Przewodnicy zatrzymali się, a Szwarc i Pfotenhauer poszli dalej. Króla, który chciał razem z innymi ruszyć za nimi, Szwarc poprosił:

- Zostańcie! Tu tyle jest rumowiska skalnego, że nie widać waszych śladów, ale na trawie zostawilibyście trop, który zdradziłby nas przed Abu el Motem. My dwaj zostawiamy małe ślady i te nawet potrafimy zatrzeć.

Doszli ledwie do połowy

parowu, a już upewnili się, że

najśmielszy myśliwy nie zdołałby

nigdzie wydostać się na granitową ścianę. Wrócili więc, pozacierawszy przedtem swoje ślady.

Rozdział XIX

W pułapce

Jak rozumnie postąpił Szwarc i jego towarzysze, okazało się natychmiast, gdyż w chwili, kiedy wyszli z parowu, „Ojciec jedenastu włosów” wskazał na równinę i zawołał:

- Baczność! Widzę tam czarne ruchome punkty. Co to za ludzie? Z pewnością nie przyjaciele, lecz wrogowie. Schowajmy się, żeby nas nie zobaczyli!

Wszyscy cofnęli się w krzaki i pod drzewa, skąd mogli widzieć wszystkich, sami będąc niewidzialnymi.

Z oddali wychylało się z każdą chwilą coraz więcej wyraźnych punktów, zdążających prosto ku parowowi. Po dziesięciu minutach można było już rozpoznać pięciu jeźdźców, a za nimi nieco więcej pieszych. Po dalszych kilku minutach widać już było cały orszak, który posuwał się naprzód w ten sposób, że za każdymi dziesięcioma pojedynczo idącymi pieszymi jechało kilku jeźdźców.

- To Abu el Mot z łowcami i porwanymi Murzynami - rzekł Pfotenhauer. - Jak to dobrze, że nie musimy na nich długo czekać.

- Wobec tego - rzekł Szwarc, zwracając się do króla - ja zostanę tu z moim przyjacielem, a wy wróćcie do naszych ludzi, by ich zawiadomić o przybyciu nieprzyjaciół. Niech nie opuszczają swego stanowiska przed naszym przybyciem. Obydwu Homrom i Dauwaremu zakneblować usta, żeby krzykiem nie zdradzili nas przedwcześnie.

Król poszedł z innymi spełnić

to polecenie, a Szwarc i

Pfotenhauer skierowali znowu

swoją uwagę na zbliżających się ludzi. Zauważyli jeźdźca, który z końca pochodu pocwałował na czoło, by wydać jakiś rozkaz.

- To Abu el Mot, albo Abd el

Mot - rzekł Pfotenhauer. - Wyśle kogoś, żeby się przekonać, czy w parowie wszystko w porządku.

Nie pomylił się, gdyż od owych pięciu jeźdźców oddzielili się dwaj i nadjechali cwałem. Byli to dwaj brodacze z ogorzałymi twarzami. Uważali widocznie za niepodobieństwo, żeby mógł tam ktoś być, gdyż bez najmniejszej ostrożności nadjechali i zniknęli w parowie. Wkrótce wyjechali stamtąd spiesząc z doniesieniem do wodza.

Tymczasem pochód zbliżał się coraz bardziej, ale twarzy ludzi nie można było jeszcze rozpoznać. Szwarc odetchnął ciężko i głośno, zacisnął pięści i rzekł:

- Za dziesięć minut będę wiedział, czy mój brat jest między nimi, a więc czy żyje, czy nie. Biada tej zgrai, jeśli go nie zobaczę!

Obydwu przedstawił się widok wstrząsający. Mieli przed sobą gazuę, karawanę niewolników. Od konia każdego jeźdźca ciągnął się sznur, owinięty dokoła szyi kilkunastu idących za nim Murzynów. Czarni byli zupełnie nadzy, a ciała ich pokryte były popękanymi sińcami.

Potem jechali trzej jeźdźcy, a za nimi szło dwunastu Murzynów. Oprócz tego niósł, albo raczej wlókł każdy z nich ciężki drewniany kloc, przywiązany do nogi. I ci byli okryci sińcami i zaledwie mogli się ruszać.

Za nimi i innymi jeźdźcami postępowali kolejni niewolnicy, niosąc straszną szebę, czyli ciężkie widły drewniane, w których tkwi szyja pojmanego.

Potem szły kobiety i

dziewczęta, upadając prawie pod

ciężarami, które musiały

dźwigać. Nogi skrępowano im w

kostkach krótkimi sznurami,

wskutek czego robiły tylko małe

kroki, a o ucieczce nawet myśleć

nie mogły. Dalej szli ciasno

związani chłopcy z twarzami

straszliwie popuchniętymi.

Ponacinano im nożem guluf, czyli

trzy znaki jako wieczne piętno

niewolnictwa. Rany ropiały i

roiły się od owadów.

Dalsze ogniwo tego łańcucha stanowili Murzyni z rękoma przywiązanymi do kolan tak, że musieli iść schyleni. Jednym słowem strach myśleć o mękach, jakimi zmuszano jeńców do uległości. Jednej z matek przywiązano nawet gnijącego trupa ośmioletniego syna do pleców. Ona, wśród ustawicznego płaczu domagała się, by jej go zostawiono, dlatego zastrzelono go i złączono z nią w ten okropny sposób.

Wszyscy niewolnicy pomęczeni do cna ginęli z głodu i pragnienia.

Tego wszystkiego nie zauważył Szwarc w pierwszej chwili, bo szukał brata. Pochód niknął powoli w wejściu do parowu, a on nie zobaczył go jeszcze. Puls zaczął mu bić gorączkowo, a oddech stał się pospieszny. Przy tym tak zgrzytał zębami, że Pfotenhauer starał się go uspokoić:

- Niech pan nie traci nadziei!

Dowódcy jeszcze nie przeszli, a przy nich będą tacy jeńcy, jak pański brat i łowca słoni.

Wtem zbliżyli się dwaj jeźdźcy w białych haikach. Zaledwie Szwarc ujrzał twarz jednego z nich, wybuchnął:

- Abu el Mot! Jest nareszcie!

- To on - potwierdził

Pfotenhauer - a ten drugi to Abd el Mot. A patrz pan, kto idzie zaraz za nimi! Żyje, żyje! Widzi go pan obok Sejada ifjala?

Oni to byli: Józef Szwarc i

łowca słoni. Wyglądali

stosunkowo dobrze, mieli na

sobie swoje ubrania i spozierali

dość zuchwale. W ich rysach nie było ani śladu poddania się losowi.

- Dzięki Bogu! - westchnął

Szwarc. - Skoczyłbym tam i wyrwałbym go!

- Wszystko by pan popsuł!

- Wiem to dobrze, dlatego muszę zapanować nad sobą. Ale chcę mu powiedzieć, że jestem tutaj.

- Na miłość Boga nie zdradź nas pan! - szepnął towarzysz z trwogą.

- Niech się pan nie obawia!

Dam znak, który Józef zna dobrze.

Łowca słoni i jego towarzysz niedoli byli z sobą tak związani, że nie mogli się rozłączyć, ani poruszyć ręką, ani nogą. Nadto skrępowano każdego z nich sznurem, którego koniec przyczepiono do strzemienia Abd el Mota. Byli już blisko parowu, kiedy się odezwało krakanie sępa. Nikt na to nie zważał, gdyż w Sudanie jest mnóstwo sępów, ale Józef Szwarc podniósł natychmiast głowę, policzki mu się zarumieniły, a oczy zajaśniały. Spojrzał w prawo ponad zarośla, skąd doszedł go głos sępa i zobaczył między drzewami rękę, wywijającą strzelbą. Nie wstrzymał kroku ani na chwilę i spuścił znowu głowę. Umiał panować nad sobą, by ukryć swój zachwyt, ale całkiem cicho szepnął do towarzysza, mijając wejście:

- Jakie szczęście, że Abu el

Mot nie zwrócił uwagi na ten krzyk sępa!

- Czemu? - spytał towarzysz równie cicho.

- Bo to nie był ptak, lecz mój brat.

- Allah ia Allah!

- Cicho, cicho! Usłyszą! Znam dokładnie to krakanie. W dalekich podróżach po obcych krajach często znajdowaliśmy się za pomocą tego znaku, nie

nawołując się niepotrzebnie,

ilekroć rozstaliśmy się na czas

krótki. Czy sam jest, czy

jeszcze z kimś, to wszystko

jedno. Wydobędzie nas ze środka

obozu i to jeszcze dziś

wieczorem lub w nocy. Ale nie

możemy okazać po sobie nadziei.

Emil Szwarc poznał, że jego znak usłyszano i zrozumiano, i tym się zadowolił na razie. Wiedział, że do jutra brat będzie wolny. Zaczekał, dopóki ostatni niewolnicy i ich dręczyciele nie zniknęli w parowie i wrócił z Pfotenhauerem na górę.

- Co najpierw uczynimy? - spytał Pfotenhauer, kiedy razem wchodzili na górę. - Czy zaraz napadniemy na nich?

- Nie, bo natychmiast zabiliby brata. Gdy przyjdziemy na górę, powiem, jak moim zdaniem powinniśmy się zachować. Nie pojmuję naprawdę, jak ten sprytny zresztą Abu el Mot odważył się rozbić obóz w parowie, w którym możemy go tak wspaniale zamknąć. Wystarczy niewielu ludzi, aby wejście zupełnie zatarasować. Ponadto przewyższamy go liczebnie i możemy jego ludzi wymieść z góry kulami, nie narażając się na najmniejsze niebezpieczeństwo. Bez wątpienia jest zgubiony, ale mimo to nie wolno nam iść naprzód przemocą, bo narazilibyśmy na śmierć brata i łowcę słoni, a może i niewolników.

Król wykonał dobrze dane mu polecenie. Kiedy Szwarc i Pfotenhauer przybyli na górę, wszyscy ludzie byli na miejscu. „Syn tajemnicy” przystąpił do Szwarca i rzekł:

- Panie, obawiałem się bardzo o mego ojca. Karawana niewolników przybyła. Czy łowca słoni jest tam?

- Widzieliśmy go.

- Jak wyglądał?

- Bardzo dobrze, jak na te

warunki.

- Dzięki Allahowi! Biada zbójom, jeśli nam się nie uda wydobyć ich całych i zdrowych!

- Uda z pewnością. Zresztą on już wie, że ocalenie jest bliskie. Mój brat był przy nim i dałem mu znak, z którego poznał, że się tutaj znajduję.

- Zatem nie zwlekajmy i uderzmy na nich natychmiast!

- Nie. Najpierw wejdziemy w układy z Abu el Motem.

- Po co? Oni nie mają pojęcia o naszej obecności. Jeśli nagle na nich wpadniemy, strach tak ich obezwładni, że zwyciężymy, zanim pomyślą o oporze.

- Gdyby się nawet spełniło twoje przypuszczenie, popłynęłaby krew ludzka, a tego chciałbym uniknąć. Sądzę jednak, że zaskoczyłoby to obu dowódców karawany, ale nie odebrałoby im przytomności. Od razu zabiliby twego ojca i mojego brata. Czy mamy ich narazić na to niebezpieczeństwo?

- Nie, panie, nie! - zastrzegł się młodzieniec. - Ale jak ich ocalisz?

- Zaraz to usłyszycie.

Przedstawił im swój plan, który przyjęto po krótkiej naradzie.

Wojownicy ruszyli w drogę, by obsadzić parów. Stało się to tak cicho i ostrożnie, że oblężeni nie zauważyli tego wcale. W przeciągu dziesięciu minut obsadzono krawędź skał ludźmi, którzy otrzymali wskazówki na każdy wypadek.

Ze wszystkich poddanych na największe zaufanie zasługiwali żołnierze z Faszody, dlatego Szwarc postanowił użyć ich przy wejściu do parowu. Król, Hazab Murat i „Ojciec połowy” otrzymali dowództwo nad ludźmi, stojącymi na górze. Szwarc poszedł z żołnierzami na dół.

Przy nim znajdowali się

Pfotenhauer, Słowak, hadżi i

„Syn tajemnicy”. „Syn wierności”

chciał być przy ojcu.

Dauwarego i Homrów zabrano. Z powodu bastonady nie mogli oni sami zejść z góry, dlatego musiano ich znieść.

Niedbalstwo Abu el Mota było tego dnia zdumiewające. Gdy Szwarc przyszedł na dół ze swymi ludźmi, zobaczył, że nawet wejście nie było bronione. Nie zbliżył się tam, lecz zatrzymał się pod drzewami, aby trzem wspomnianym jeńcom wydać potrzebne polecenia.

- Daję wam sposobność do naprawienia grzechów przynajmniej o tyle, żebym wam mógł potem wrócić wolność - rzekł do nich. - Każę teraz rozwiązać wasze pęta, żebyście mogli udać się do Abu el Mota. Oświadczycie mu, że jest zupełnie zamknięty, powiedzcie, jaką broń i ilu ludzi mamy. To skłoni go do rozwagi i uległości. Warunki moje są takie: ma natychmiast wydać łowcę słoni i mego brata razem z całą zabraną im własnością, potem oddać w niewolę siebie i Abd el Mota. Jeżeli to uczyni, darujemy im obu życie, wypuścimy wszystkich jego ludzi i nic im się złego nie stanie. Jeśli jednak odrzuci moje żądania, to nie będziemy ich oszczędzali. Wiecie, że karawana znajduje się w naszej mocy, dla własnej więc korzyści powinniście nakłonić go do przyjęcia mych warunków, gdyż jego los będzie waszym. Jeśli się zgodzi, będziecie wolni, jeśli zaś zmusi nas do walki, zastrzelimy was i jego.

Wszyscy trzej popatrzyli ponuro przed siebie, bo byli pewni, że Abu el Mot się nie zgodzi. Jeden z Homrów nawet zapytał:

- Czy nie możesz postawić łagodniejszych warunków?

- Nie znam łagodniejszych.

Darowuję wam wszystkim życie.

Czegóż więcej żądacie?

- Jestem pewien, że będzie się

opierał.

- To pójdzie na własną zgubę.

- Czy jego wojownikom wolno wiedzieć, czego żądasz?

- Tak. Będzie mi to nawet na rękę, jeśli im to powiecie. Może niektórzy z nich mają na tyle rozumu, że namówią go do poddania się. Szczególnie po was tego oczekuję. Życie wasze spoczywa w waszym ręku.

- A w jaki sposób doniesie ci, co postanowi?

- Niech kogoś przyśle z pełnomocnictwem do układów.

- A nie zatrzymacie go?

- Zapewniam cię, że wróci, kiedy mu się będzie podobało.

- Ktokolwiek by to był?

- Tak.

- A gdyby sam Abu el Mot przyszedł?

- I w tym wypadku dotrzymałbym słowa. Uważalibyśmy go za parlamentariusza, którego osoba, wolność i mienie są nietykalne. Nie sprzeciwilibyśmy się bynajmniej jego powrotowi. Byłbym nawet gotów oprowadzić go po moich placówkach, żeby poznał, że upór doprowadzi go do zguby. Wiecie już wszystko i możecie pójść.

Zdjął z nich więzy, a oni pokuleli na poranionych nogach. Kiedy zniknęli w wejściu, obsadzili je żołnierze, zabarykadowali krzakami, naciętymi naprędce i w ten sposób zasłonili się przed kulami, gdyby, co trudno było przypuścić, Abu el Mot chciał natychmiast przejść do ataku.

Szwarc stanął z Pfotenhauerem w takim miejscu, skąd miał wolny widok na parów. Widział, że pojmanych Murzynów umieszczono w tylnej jego części. Na przodzie byli rozbójnicy, zajęci przygotowaniami do rozbicia obozu. Na wale ziemnym ustawiono namiot dla obydwu dowódców.

Wszyscy kręcili się bezładnie, a

każdy był tak zajęty sobą, że

nie zauważono ani trzech posłów,

ani nawet obcych wojowników u wejścia do parowu.

Wnet trzej wysłannicy doszli blisko i zagadnęli jednego z rozbójników, wskazując za siebie. Nastąpił okrzyk trwogi i ostrzeżenia, a oczy wszystkich zwróciły się ku wejściu, gdzie Szwarc kazał żołnierzom wymierzyć jakby do salwy.

W kotlinie powstał zgiełk nie do opisania. Krzyczano, spieszono po broń, biegano bezradnie, każdy chciał coś uczynić na swoją obronę, a nie wiedział co. Posłańców nie było już widać, bo zniknęli w tłumie ludzi.

Wtem zabrzmiał donośny, ale ponury głos poprzez cały parów:

- To Abu el Mot - rzekł

Szwarc. - Nakazuje im spokój.

Ustała trwożna bieganina i krzyki. Każdy zatrzymał się tam, gdzie stał. Szwarc kazał swoim ludziom opuścić strzelby. W parowie zapanował na kwadrans zupełny spokój, ale była to cisza przed burzą, bo każdy chwycił za broń i rzucał groźne spojrzenia ku wejściu.

Wtem rozpoczął się ruch. Wojownicy rozstąpili się z jednej strony, a jeden z nich zaczął się powoli i z wahaniem zbliżać do oblegających. Był bez broni, a na znak pokoju trzymał w ręce liść palmowy. Może na dwadzieścia kroków przed wejściem stanął, wywinął liściem i zawołał:

- Czy mogę przyjść do was, a potem odejść?

- Przecież to przyrzekłem - odpowiedział Szwarc. - Chodź śmiało!

Przystąpił całkiem blisko. Był to zwykły askari, wysłany tylko na próbę, czy przeciwnicy nie zachowają się podstępnie.

- Posyła mnie Abu el Mot - oświadczył. - Chciałby sam z wami pomówić i kazał się spytać, czy będzie mógł wrócić bez przeszkody, jeśli się z wami nie

zgodzi.

- Powiedz mu, że danego słowa dotrzymam.

- Ma więc przyjść?

- Tak, ale bez broni.

- Wrócę, żeby mu to oznajmić.

Sallam!

Odwrócił się i poszedł powoli i z wahaniem, potem stanął, rzucił za siebie wzrokiem pełen radosnego zdumienia i popędził, jakby uniknął wielkiego niebezpieczeństwa. Widocznie nie dowierzał, lecz sądził, że go zatrzymają w niewoli.

- Wielkie nieba! A to wyrzuca nogami, jakby mu za to płacili - roześmiał się Pfotenhauer. - Ucieszył się tym piekielnie, żeśmy go nie pożarli.

- Kto by takiego łajdaka pożerał - odrzekł „Ojciec jedenastu włosów”. - Lepszy jest kawałek wieprzowiny, albo sznycel z papryką. O patrzcie, patrzcie, idzie Abu el Mot we własnej osobie!

Miał słuszność. Gromada zbójów rozstąpiła się i wyszedł z niej wymieniony. Trzymając prosto swą długą i cienką postać, zbliżał się powoli i z godnością. W ręku nie miał żadnej broni, a wzrok spuścił ku ziemi. Dopiero kiedy stanął przed Szwarcem, spojrzał w górę.

- Sallam! - pozdrowił tak krótko, jak przedtem jego posłaniec. - Spodziewam się, że dochowasz słowa i nie zatrzymasz mnie!

- Jeśli ty spełniłeś warunek.

- Jaki?

- Że przyjdziesz nieuzbrojony.

- Popatrz, albo każ mnie przeszukać, czy znajdziesz igłę?

Otworzył haik. Szwarc dał znak ręką, ażeby tego nie czynił i odpowiedział:

- Wierzę ci. Po naszej rozmowie będziesz mógł wrócić do swoich.

- Jeśli nawet nie zgodzę się na twe życzenia?

- Nawet w tym wypadku.

- To wyjdźmy i naradźmy się na zewnątrz!

Chciał przecisnąć się pomiędzy skałą a krzakami, którymi zapełnione już było wejście.

Szwarc zatrzymał go i rzekł:

- Stój! Nie tak prędko! Jeśli chcesz wyjść, to potrzeba na to osobnych środków ostrożności.

- Jakich? - zapytał Abu el Mot tonem obrazy i zdumienia.

- Musiałbym ci ręce związać na plecach.

- Czemu?

- Żebyś nie mógł uciekać.

Łapacz niewolników roześmiał się szyderczo:

- Uciekać? Co ci przyszło na myśl? Ja miałbym uciekać, choć jestem pewien, że znajdujecie się w moim ręku, że nareszcie mogę się na was zemścić? Wszak słyszałeś, że postawiłem za warunek możność powrotu!

- To mnie nie przekonuje.

- Jak mógłbym wam uciec? Gdyby mi się nawet udało skoczyć szybko w zarośla, to pozbawiłbym się w ten sposób wszelkiego mienia i musiałbym zginąć w tej puszczy, nie mając broni, ani nic innego.

- Żywiłbyś się przez kilka dni owocami i poszedłbyś do jakiejś seriby. Zresztą nie jesteś ani taki bezbronny, ani tak biedny, jak twierdzisz.

- Jak to?

- Prowadzisz z sobą tylko niewolników, a gdzie są zagrabione trzody?

- Po chudej jak śmierć twarzy starego bandyty przemknęło drgnienie gniewu:

- Trzody? Nie rozumiem ciebie!

- Ja także nie rozumiem, jak ty po tym wszystkim, czego doznałeś, możesz mnie wciąż jeszcze uważać za głupiego. Polując na niewolników, zabieracie nie tylko ludzi, lecz także zwierzęta i wszystko, co przedstawia jakąkolwiek wartość.

Jestem pewien, że

przywłaszczyliście sobie trzody

z Ombuli. Abd el Mot ruszył stamtąd nawet dalej i niewątpliwie zdobył bogate łupy.

- Mylisz się bardzo. Tylko niewolników zabraliśmy z sobą. Gdybyśmy mieli także bydło, konie i wielbłądy, zobaczyłbyś je u nas.

- Nie przypuszczaj, że mnie zwiedziesz! Chciałeś nas tutaj zwabić, ażeby nas zniszczyć, a trzody byłyby tylko przeszkodą w tym przedsięwzięciu. Z tego więc powodu, jako też dlatego, żeby ci nie zawadzały w drodze, musiałeś je zostawić.

- Co za nadzwyczajne dowody mądrości dajesz! - szydził Abu el Mot, choć widocznie ukrywał w tym szyderstwie gniew i uczucie zawodu.

- Gdyby ci się zatem udało umknąć nam teraz - mówił Szwarc dalej - pospieszyłbyś do trzód. Ludzie pozostawieni na straży, zaopatrzyliby cię w broń i z łatwością mógłbyś przeboleć dzisiejszą stratę, a potem zacząć na nowo zbrodnicze życie.

- A ty nie chcesz do tego dopuścić?

- Istotnie.

- Tak? A któż uczynił cię sędzią nade mną?

- Prawo, obowiązujące w tych krajach.

- Śmieję się z ciebie!

Powiedziano mi, że masz tylu wojowników, iż łatwo zgniótłbyś nas w tym parowie. Czy jest tak naprawdę?

- Oczywiście.

- Jak to udowodnisz?

- Oprowadzę cię dokoła parowu i pokażę, że jesteś zamknięty!

- Zrób to!

- Ale pod warunkiem, że dasz sobie skrępować ręce.

- Ja, Abu el Mot, miałbym pozwolić na to, żeby mi ręce skrępowano? Oszalałeś chyba!

- Miarkuj się, człowiecze! - upomniał go Szwarc. - Jeśli będziesz grubianinem, dam ci harpem po twarzy, chociaż w

dobroci swej postanowiłem uważać cię za parlamentariusza. Któż to jest Abu el Mot? Złodziej i rozbójnik, którego powinno się tępić, jak najszkodliwsze i najjadowitsze robactwo. Musisz się poddać moim zarządzeniom, w przeciwnym razie wyrzeknij się obejrzenia moich wojsk.

Słowa Szwarca nie przeszły bez wrażenia. Także Abu el Motowi zależało widocznie na dokładnym zbadaniu swego położenia, bo odpowiedział:

- Nie jest hańbą dać się związać dobrowolnie, ale spodziewam się, że potem każesz zdjąć ze mnie pęta.

- To się rozumie.

- To zwiążcie mnie!

Pozwolono mu przejść przez zasieki, po czym skrępowano mu ręce na plecach. Czterej żołnierze wzięli go w środek i tak zaczął się pochód, który prowadził sam Szwarc. Pfotenhauer pozostał przy żołnierzach, zachodziła bowiem obawa, że Abu el Mot zaplanował sposób zdobycia wejścia podczas nieobecności Szwarca.

Idąc brzegiem parowu i licząc rozstawionych tam ludzi, popadał stary zbój w coraz większe zamyślenie. Przypatrywał się uzbrojeniu żołnierzy, widział ich groźne spojrzenia, rzucane na niego i nabrał przekonania, że nic nie wskóra przemocą, lecz musi zdać się na przebiegłość i podstęp.

Kiedy przechodził koło Nuerów, których wynajął dla siebie, splunął przed ich wodzem na ziemię i zawołał:

- Haif alaik, hańba ci!

Kara za obelgę nastąpiła w tej chwili, bo wódz się zbliżył, uderzył go pięścią w twarz, że mu aż krew poszła z ust i nosa i odpowiedział:

- Tobie hańba, psie i zdrajco!

Przypomnij sobie bitwę na rzece,

kiedy to uciekłeś jak tchórz i

opuściłeś nas podstępnie! Gdyby

nie dobry i łaskawy „Ojciec czworga oczu”, któremu niech Allah błogosławi, bylibyśmy zgubieni. A teraz ty lżysz mnie za to, że jesteśmy mu wdzięczni?

- Panie, ty pozwalasz, żeby twoi ludzie mnie bili? - zapytał z oburzeniem Abu el Mot Szwarca.

- Wszak przyrzekłeś, że nic mi się nie stanie!

- Zasłużyłeś na to - odpowiedział Szwarc spokojnie. - Sądziłem, że nie będziesz prowokował gniewu moich ludzi, ale skoro ich obrażasz, to ponoś skutki tego.

- Ale ty powinieneś mnie bronić!

- A ty zachowywać się spokojnie i uprzejmie. W przeciwnym razie niechaj cię nawet zabiją, albo zaduszą, ja nie ruszę palcem w twojej obronie.

Poszli dalej, a gdy wędrówka się skończyła, wrócili na dół, gdzie Pfotenhauer skorzystał z czasu i zarzucił wejście przeszkodami, zostawiając tylko małą lukę, wystarczającą na to, żeby się człowiek przesunął. Żołnierze pletli z gałęzi ściany, by je potem napełnić ziemią i zasłonić się w ten sposób przed kulami. Widząc to, zachmurzył się Abu el Mot i rzekł z gniewnym uśmiechem:

- A jednak boicie się nas okropnie, skoro pracujecie tak gorliwie, jak gdyby szło o zbudowanie kal'a (fortecy).

- Do strachu nie mamy powodu, ale jeśli można zapobiec śmierci, lub zranieniu choćby jednego człowieka, to żadnej pracy w tym celu nie należy nazywać zbyteczną albo śmieszną.

- Zdejm ze mnie pęta! Widzę, że chcesz zacząć naradę, która będzie bezskuteczna.

- Skuteczna będzie w każdym razie, jeśli nie dla ciebie, to dla mnie. Usiądźmy!

Rozwiązali mu ręce, po czym usiedli na trawie.

- Ten drab wcale mi się nie podoba! - szepnął Pfotenhauer do Szwarca. - Ma minę tak bezwstydnie pewną siebie, że przypuszczam, iż knuje coś złego, o czym my nie wiemy.

- Nie wiem, co by to było - odrzekł Szwarc.

- Ja także nie, ale musimy być ostrożni.

- Dlaczego mówicie tak, że ja was nie rozumiem? - spytał Abu el Mot. - Czy nie wiecie, że to niegrzecznie, czy też boicie się mnie tak bardzo?

- Jeśli kto z nas się boi, to prędzej ty - odparł Szwarc. - Tylko trwożliwy nie dowierza, a jeśli od nas żądasz grzeczności, to wymagasz za wiele. Zresztą radzę ci zmienić ton, w jakim do nas przemawiasz, bo stracisz te względy, które ci jeszcze okazujemy.

- Względy? - roześmiał się Abu el Mot. - To zbyteczne. Raczej ja dla was mam pewne względy, gdyż nie ja znajduję się w waszej mocy, lecz wy w mojej.

- Jesteś chyba szalony!

- Milcz! Jeśli kogo opanowało szaleństwo, to tylko ciebie. Mogę ci to udowodnić.

- Proszę! - odrzekł Szwarc.

- Czy żądania twoje nie są szalone?

- Chyba nie.

- Owszem! Chcesz, żebym wydał nie tylko twego brata i łowcę słoni, lecz siebie i Abd el Mota?

- Tak.

- A to nie szaleństwo?

- Nie. Zresztą nie usiedliśmy tu, by się naradzać nad naturą moich żądań. Pozwoliłem ci przyjść do nas tylko dlatego, żeby się dowiedzieć, czy zgadzasz się na moje warunki.

- To mogłem ci oznajmić zaraz po przyjściu.

- No?

- Śmieję się z twoich żądań!

- Tak? Czy masz jeszcze coś do powiedzenia?

- Nie.

- To rozmowa nasza skończona!

Powstał.

- Owszem! - potwierdził Abu el

Mot, podnosząc się także. - Czy mogę odejść?

- Tak.

- M'assalami, bądź zdrów!

Zwrócił się bez przeszkody ku otworowi, zostawionemu w zasieku. Stamtąd zapytał jeszcze:

- Co teraz zrobicie?

- Wkrótce się o tym dowiesz.

- Będziecie może strzelali?

- Pewnie!

- Tego nie uczynicie.

- Kto nam zabroni?

- Rozum, bo gdy padnie pierwszy strzał z waszej strony, ja każę zabić twojego brata!

- A po drugim strzale zginie pewnie łowca słoni? - roześmiał się Szwarc, choć mu wcale nie było wesoło.

- Oczywiście. A potem nastąpi co innego.

- Co?

- Za każdym dalszym strzałem padnie od noża jeden z niewolników, których wy chcecie wyswobodzić. Widzicie zatem, że nie ja w waszym, lecz wy w moim jesteście ręku.

- Łudzisz się bardzo, gdyż pierwszym, który padnie od mojej kuli, będziesz ty, a drugim Abd el Mot.

- Ja śmieję się z twojej pustej groźby!

- To my postąpimy inaczej.

Najpierw wystrzelamy twoich ludzi jednego po drugim, a ciebie i Abd el Mota zostawimy. Jaką śmiercią potem zginiecie, o to nawet nie pytaj!

- Wygrażaj sobie dalej! Ja wiem, że nie dasz zabić swego brata!

- Skoro nie mogę go ocalić, to niech umiera!

- Nie próbuj mnie oszukać!

Jestem tak pewny swego, że zniżę się do udzielenia ci pewnej rady.

- Nie trudź się i nie zniżaj!

- To ty zatkaj sobie uszy, a niech ją inni usłyszą. Ja

puszczę wolno twego brata i łowcę słoni i zwrócę im ich własność.

- A czego za to żądasz?

- Żebyście odeszli i zostawili mnie w spokoju.

- Tego nie uczynimy.

- To niechaj was szatan pożre!

Powtarzam, że za pierwszym strzałem twój brat padnie trupem.

- A ja każę ci oderwać po jednemu wszystkie członki ciała, jeśli mu włos z głowy spadnie. Teraz możesz odejść!

- Odchodzę. Strzeż się przed moją zemstą, bo ja nie żartuję!

Przecisnął się przez wąski otwór zasieku i poszedł w parów z podniesioną głową. Słowak chwycił swą strzelbę i zapytał:

- Czy mam zastrzelić tego bezwstydnego zuchwalca?

- Nie - zabronił Szwarc. -

Trzeba dotrzymać danego mu słowa.

- Oczywiście! - potwierdził

Pfotenhauer. - Ja tak samo sądzę, choć wolałbym poczęstować go nawet kilkoma kulami. A to bezczelny! Zamiast skromnie przycupnąć do ziemi, zachowywał się tak, jakby nam miał spełnić jakąś prośbę. Czy myśli pan, że on wykona groźbę?

- Nie.

- Po nim można się tego spodziewać.

- Uważam go za zbyt mądrego, żeby to zrobił, bowiem nie mógłby potem liczyć na nasze względy.

- To prawda, ale na co nam się przyda zemsta, jeśli przez to nie potrafimy przywrócić życia zabitym?

- On wie, że ujść nam nie może. Ma w ręku tylko jeden atut, który nam też pokazał, ale ja wątpię, czy go użyje. Byłaby to jego zguba.

- Może tego zaniecha, chociaż on jest zdolny do wszystkiego. - Co to jest? On znowu wraca!

Abu el Mot wrócił

rzeczywiście, lecz nie zbliżył

się całkiem. Zatrzymał się na

doniosłość głosu i zawołał:

- Czy będę mógł powrócić, jeśli jeszcze raz do was przyjdę?

- Tak - odrzekł Szwarc.

- Źle pan zrobił! - szepnął mu

Pfotenhauer. - Teraz nie byliśmy związani słowem, moglibyśmy go więc zdmuchnąć.

- Już za późno. Zresztą powrót jego dowodzi, że ja miałem słuszność.

Abu el Mot doszedł do otworu i zapytał:

- Co uczynilibyście ze mną, gdybym się wam oddał w niewolę?

- Nie odebralibyśmy ci życia.

- I puścilibyście mnie wolno?

- Nie, zawiózłbym cię do

Faszody.

- Aha! Do „Ojca pięciuset”?

- To mu obiecałem.

- Jesteś bardzo szczery.

Dziękuję ci! Żywego mnie nie dostaniesz.

Odszedł, nie odwracając już głowy, jakby był pewny, że kula za nim nie poleci.

- To przecież za daleko posunięte zuchwalstwo! - złościł się Pfotenhauer. - Żeby pan się tak pospiesznie nie zgodził, leżałby ten pies w trawie z kulą w brzuchu.

- Daj pan temu spokój! - prosił Szwarc. - Jego powrót z tym zapytaniem zadowala mnie zupełnie.

- Ale nasza sprawa nie posunęła się ani o cal naprzód.

- Być może, ale jest nadzieja, że nie zostaniemy na tym punkcie.

- Czy sądzi pan, iż możemy strzelać, nie narażając na niebezpieczeństwo pańskiego brata?

- Oczywiście, ale ja wolę nie kusić Abu el Mota. Po co przemoc, skoro podstępem da się zdobyć to samo.

- Jakiż podstęp ma pan na myśli?

- Ten, o którym mówiliśmy już z sobą. Wydobędziemy brata i łowcę słoni, a jeśli nam się to powiedzie, wtedy wszelkie

względy ustąpią, bo atut starego zbója będzie w naszym ręku.

- Do kroćset diabłów! Pan nie żartuje?

- Nie.

- Przebierzemy się i zabawimy w teatr.

- Ja jestem gotów do tego.

Pana nie chcę namawiać, bo sprawa niebezpieczna, a ja...

- Przestań pan pleść byle co!

- przerwał mu „Ojciec bociana”.

- Co pan potrafi, tego i ja dokażę, a brat pański to dla mnie taki przyjaciel, że z chęcią pożartuję trochę dla niego.

- To bynajmniej nie żarty.

Jeśli nas złapią, to będzie nie tylko po nas, lecz i po tych, których chcemy ocalić.

- Ja to wiem także, dlatego sądzę, że z tego powodu właśnie nie damy się schwytać. Idzie tylko o to, jak to urządzić i kiedy. Chyba dopiero dzisiaj wieczorem?

- Ten plan można rzeczywiście wykonać tylko w ciemności.

- Ale do tego czasu może wiele się zdarzyć.

- Jestem pewien, że albo nic się nie zdarzy, albo bardzo mało. Abu el Mot się nie ruszy i będzie zadowolony, jeśli go zostawimy w spokoju.

- Idzie tylko o sposób.

Przebierzemy się za Murzynów?

- Tak.

- Nie radzę!

- Dlaczego?

- Z kilku powodów. Po pierwsze mnie z moją brodą trudno będzie udawać Murzyna, nawet gdy ją razem z twarzą uczernię, bo Murzyni nie miewają takiej brody. Po wtóre możemy tylko tam się kręcić, gdzie się znajdują niewolnicy, a ci dwaj, których chcemy wydobyć, będą na pewno u Abu el Mota. Umalujmy sobie twarze raczej na brunatno i ubierzmy się tak, żebyśmy wyglądali jak ci zbóje.

- Mimo to poznano by mnie i

pana po drodze. Między niewolników nie mamy potrzeby się wciskać, gdyż wśród ludzi Abu el Mota jest także dość czarnych. Zresztą może nie będziemy musieli się pokazywać. Może zakradniemy się do pojmanych sposobem Indian. Przyda nam się wtedy bardzo czarna barwa, bo nie będzie można odróżnić nas od otoczenia.

- Jak pan uważa. Ja uczynię wszystko, bo pan jest o wiele bardziej doświadczony i zręczniejszy ode mnie. A skąd weźmie pan farbę? Czy będziemy węgle wypalać?

- Węgiel nie trzyma się dobrze. Przez dotknięcie mogłyby powstać białe plamy i łatwo nas zdradzić. Mamy tłuste mięso słoniowe i tłuszcz z hipopotama. Sadzy dostaniemy aż nadto.

Słowak był świadkiem tej rozmowy i słyszał wszystko.

Kiedy Szwarc skończył, rzekł doń:

- Ja także chciałbym posmarować sobie twarz sadzą, aby zostać Murzynem i uwolnić obu pojmanych przyjaciół.

- Ty? - roześmiał się Szwarc.

- Bardzo nadajesz się do tego!

- Oczywiście. Nie boję się też nikogo!

- Wierzę, ale do naszego zamiaru trzeba także mieć człowieka, który by nam zaszedł drogę, powalić na ziemię jednym uderzeniem pięści, żeby ani głosu z siebie nie wydał. I to jeszcze nie wszystko. Musiałbyś umieć jeszcze wiele rzeczy, a tego ci właśnie brak.

- O ja umiem wszystko! Niech mi tylko będzie wolno się zakraść!

- Muszę odmówić twej prośbie, bo naraziłbyś nie tylko swoje, lecz i nasze życie.

- Płonne obawy! Ja chcę...

- Nie, na tym koniec! - przerwał mu Szwarc.

Zawiedziony Słowak się

odwrócił, a inni, widząc jego

zasępioną twarz, pytali go, co

się stało. Gdy się „Syn tajemnicy” dowiedział, co zamierzają Szwarc i Pfotenhauer, chciał się przyłączyć, chodziło bowiem o jego ojca. Jemu także odmówiono.

Wkrótce potem miano przynieść mięso dla żołnierzy, a zarazem słoninę w celu zrobienia sadzy. Słowakowi rozkazano udać się po to na górę z kilku żołnierzami. Wziął z sobą „Syna tajemnicy” i hadżego, a puściwszy asakerów naprzód, ażeby nie słyszeli rozmowy, rzekł:

- Dlaczego my nie mamy przebrać się za Murzynów? Czy „łowca słoni” nie jest twoim ojcem? Obowiązkiem twoim jest ocalić go.

Do buntu przeciwko zakazowi parła jego czysta żądza przygód, Abd es Sirra zaś skłaniała do tego miłość synowska, a hadżi był zawsze gotów uczynić to, co jego przyjaciel. Gdy Słowak upewnił się co do ich zgody, rzekł:

- Zaczekamy, dopóki „Ojciec czworga oczu” z „Ojcem bociana” nie znikną, potem uczernimy się także i pójdziemy za nimi.

- Ale gdzie wytworzymy sadzę tak, żeby nas nie widziano? - spytał rozważny zawsze „Syn tajemnicy”.

- Tam, gdzie oni. Ja się postaram, żeby to na mnie zdali i zrobię tyle, że i dla nas wystarczy. Nie możemy siedzieć bezczynnie w pobliżu nieprzyjaciela, bo przecież także jesteśmy bohaterami.

- Bohaterami nie jesteśmy - zaprzeczył Abd es Sirr. - Nie możemy nawet porównywać się z naszymi dowódcami, ale mój ojciec znajduje się w niebezpieczeństwie, a obowiązkiem moim jest pospieszyć mu na pomoc. Wy pójdziecie także, ale nie zdradźcie się z tym przed nikim.

Naradzali się dalej, wreszcie

przyszło do prawdziwego

sprzysiężenia przeciwko

przełożonym.

Na górze leżały zapasy mięsa, owiniętego rogożami z włókien palmowych.

Zabrano wydrążoną łupę z arbuza, w której miano spalić słoninę. Gdy mięso zniesiono na dół, rozniecono najpierw wielkie ognisko, przy którym miano przyrządzić pieczeń. Potem poprosił „Ojciec jedenastu włosów”, by mu pozwolono przyrządzić sadzę. Zszedł na bok, rozpalił mniejsze ognisko, na którym trzymał wetknięty na kij kawał słoniny, a tłuszcz spływał do arbuza. Następnie zapalił tłuszcz, wbił w ziemię kilka gałęzi i rozpostarł nad tym rogóżkę, która chwytała dym i kopeć. Po upływie godziny było tyle czernidła, że można było dziesięciu białych przemienić w Murzynów.

W tym samym czasie Szwarc udał się na górę, ażeby dowodzących tam zawiadomić o wyniku rozmowy z Abu el Motem i wydać nowe zlecenia. Przede wszystkim zakazał strzelać, cokolwiek by się działo na dole, chyba żeby dał osobny rozkaz przez posłańca.

Gdy zszedł na dół, ruszył szukać wody, potrzebnej dla żołnierzy. Nie opodal ich stanowiska znalazł odpływ, którego woda, jak już powiedziano, niknęła w ziemi wewnątrz parowu. Na razie byli więc zaopatrzeni we wszystko.

Rozdział XX

Ocalenie i odwet

Przedpołudnie i popołudnie minęło bez osobliwych wypadków. Ludzie Abu el Mota zachowywali się bardzo spokojnie, cofnęli się tylko nieco. Dowódcy karawany na próżno myśleli nad sposobami ocalenia.

Tak minął czas do wieczora. Na

środku parowu rozniecono ognisko

z suchych liści palmowych,

których tu było mnóstwo. Wtem zeszli z góry dwaj Belandowie, Lobo i Tolo. Gdy ich Szwarc zapytał, w jakim celu opuścili wzgórze, odrzekł pierwszy:

- Lobo i Tolo są Belandami, a biedni Murzyni z Ombuli także. Lobo i Tolo pragną dopomóc im w niebezpieczeństwie.

- Chcecie wejść do parowu?

- Tak.

- Pochwycą was tam!

- Nie pochwycić! Wieczór być czarny, parów czarny, a Lobo i Tolo także czarni. Nie zobaczyć ich wcale. Jeśli nie otrzymać pozwolenia, obydwaj bardzo płakać.

- Będziecie zgubieni, gdy was spostrzegą! Pamiętajcie, że uciekliście Abd el Motowi, a zauważyć was muszą!

- My zakraść się do jeńców, a wrogowie nas nie zauważyć. Mieć ostre noże i przeciąć sznury.

Po tych słowach Szwarc uznał, że plan czarnych nie jest wcale bezcelowy. Namyślił się, rozmówił z Pfotenhauerem i dał proszącym odpowiedź:

- Nic nie mam przeciwko temu, ale musicie się zachować ściśle tak, jak wam nakażę.

- Lobo i Tolo uczynić wszystko, co dobry biały pan rozkazać.

- Zakradniecie się zatem do swoich rodaków i uwolnicie ich od więzów; lecz oni muszą je pozornie nosić dalej, ażeby dozorcy tego nie zauważyli. Gdy tutaj usłyszycie wystrzał, mają wszyscy zrzucić więzy i pobiec do wyjścia.

Zrozumieliście?

- Zrozumieć.

- Teraz przejdę przez otwór, by się przekonać, jak daleko będziecie mieli wolną drogę.

- Nie, nie pan, Lobo przelezie przez otwór. Lobo być czarny i umieć łazić. Już w seribie leźć aż do namiotu Abd el Mota.

Szwarc wiedział o tym i

spodziewał się, że Murzyn sprawi

się dobrze. Pozwolił mu więc, a Lobo zniknął w zasieku. Po drugiej stronie nie można go było zobaczyć, bo Szwarc kazał zgasić ogień z nastaniem wieczoru, wejście tonęło więc w ciemnościach. Może po kwadransie Murzyn wrócił i oznajmił:

- Wszystko dobrze. Biedni

Belandowie całkiem w tyle, potem łowcy, a w środku ogień. Na prawo w górze namiot Abu el Mota. Potem sześciu łowców niedaleko stąd uważać na nas. Ale siedzieć na ziemi i rozmawiać. Lobo dwa razy przejść obok nich, a oni nie widzieć. Czy Lobo i Tolo mogą pójść?

- Idźcie w imię Boże, ale bądźcie ostrożni!

Oni przeleźli przez otwór, a pozostali nasłuchiwali z naprężeniem, czy jaki hałas nie zdradzi, że dzielni Murzyni zostali schwytani; ale cisza panowała w parowie.

- Oto dwa żywe przykłady wzgardzonych ludzi, o których Europa mówi, że stoją prawie na stopniu zwierząt - rzekł Szwarc.

- Wśród tysiąca białych znalazłby się zaledwie jeden, który odważyłby się na podobny krok w obronie swych rodaków. Ale i na nas czas. Musimy się ucharakteryzować.

- Tak - odrzekł Pfotenhauer. -

Teraz jesteśmy jeszcze dość pewni. Jeśli ci w parowie przypuszczają nawet, że coś zamierzamy uczynić, będą pewnie sądzili, że nastąpi to później. A więc do dzieła!

Kazali Słowakowi przynieść czarną rogóżkę, rozebrali się i wdziali tylko przepaski na biodra. Całe ciało uczernili sobie kopciem. Następnie zatknęli za przepaski noże i rewolwery i zniknęli w otworze.

Ledwie odeszli, przyniósł

Słowak drugą rogóżkę z kopciem,

którą przysposobił i ukrył,

kiedy Szwarc był na górze. On,

hadżi Ali i „Syn tajemnicy”

rozebrali się i uczernili. Kapitan asakerów, który uważał się teraz za dowódcę, zapytał, co zamierzają. „Ojciec jedenastu włosów” uspokoił go zapewnieniem, że działają z polecenia Szwarca i Pfotenhauera, za którymi mają pospieszyć.

Gdy obaj wymienieni znaleźli się po drugiej stronie zasieku, położyli się na ziemi i poczołgali cicho i powoli. Nie posunęli się jeszcze daleko, kiedy ujrzeli przed sobą sześciu ludzi, o których mówił Lobo. Zwrócili się więc na prawo i minęli ich szczęśliwie. Czarna barwa kryła ich doskonale.

Wyleźli na wał, gdzie stał namiot Abu el Mota. Chcieli dostać się do niego, sądząc, że w pobliżu są ci, których chcieli ocalić. Po lewej stronie płonęło ognisko. Między nim a namiotem leżeli wspomniani strażnicy. Za nimi, gdzie spodziewali się niewolników, było ciemno.

Nad skradającymi się szumiały z cicha korony palm. Przed nimi zajaśniał przedmiot, odbijający się od ciemnej skały. Był to szukany przez nich namiot, do którego dostali się bez przeszkód. Rusztowanie jego składało się z jednej długiej żerdzi środkowej i dwunastu bocznych, wbitych kręgiem w ziemię i związanych na górze. Na tym rozpięte było jasne płótno. Od strony ogniska znajdowało się wejście. W tyle nie przymocowano płótna, jak na froncie, kołkami do ziemi, lecz wbito kilka może na trzy stopy wysokich palików, a na nich położono deski i nakryto dolnym krajem płótna. W ten sposób uzyskano niskie, przytykające do skały, miejsce na rozmaite przedmioty, które zawadzałyby na środku namiotu.

We wnętrzu słychać było głos ludzki, któremu odpowiadał drugi.

- To Abu el Mot z Abd el Motem

- szepnął Szwarc, który leżał tuż obok namiotu.

- Poznałem ich po głosie - odrzekł Pfotenhauer. - Widocznie są pewni, że nic przeciwko nim nie przedsięweźmiemy, skoro nie ustawili straży przed drzwiami.

- Polegają na dwóch zakładnikach. Słuchaj!

Znowu ozwał się grobowy głos Abu el Mota, a po nim drugi, lecz nie Abd el Mota.

- Boże, to był mój brat! - szepnął Szwarc. - Jeńcy znajdują się więc u Abu el Mota.

- A to szczęście! Uwolnijmy ich zaraz!

- Powoli, powoli! Najpierw trzeba zbadać, zobaczyć, usłyszeć, a potem można działać. Chodź pan za mną i czyń to, co ja. Unikaj pan najlżejszego szmeru, bo będziemy zgubieni, a z nami tamci.

Podniósł płótno tam, gdzie leżało na deskach, i zajrzał do wnętrza.

W namiocie siedzieli czterej ludzie, których tylko nogi i brzuchy teraz widział.

- Chodź pan - szepnął do towarzysza - ale całkiem cicho!

Posunął się naprzód między deskami a płótnem, a za nim Pfotenhauer. Twarze ich dosięgły prawie do miejsca, gdzie płótno wznosiło się w górę po żerdziach. Były jednak jeszcze w cieniu, a zatem niewidoczne. Teraz rozpoznał Szwarc wszystkich czterech obecnych.

Brat jego i „łowca słoni” siedzieli pod żerdzią środkową, do której ich przywiązano, skrępowawszy im nogi i ręce na plecach. Po drugiej stronie siedział Abd el Mot, a po lewej Abu el Mot, plecami do Szwarca.

Ten drugi powiedział właśnie:

- Niech mnie Allah skarze, jeśli was łudzę! Znajdujemy się tutaj sami i jutro wyruszymy do seriby.

- Nie kłam! - odrzekł Józef

Szwarc. - Skoro chcesz iść do

seriby, czemu szedłeś wokoło do tego parowu?

- Czy muszę wam zdawać sprawę z tego, co czynię?

- Może przyjdzie czas, kiedy tego zażądamy. Zdaje mi się nawet, że ten czas jest już bliski.

- Myśl, co chcesz! Ja śmieję się z tego!

- Twoja stroskana twarz nie układa się do śmiechu. Dziś rano byłeś w lepszym nastroju. Czemu byłeś dla nas dzisiaj o tyle surowszy? Dlaczego każesz nam spać w tym zdobytym namiocie, czego przedtem nigdy nie czyniłeś? Widocznie boisz się o nas, dlatego sądzę, że jest tu ktoś, kto chce nas ocalić.

- Któż mógłby to być?

- Mój brat.

- Psie! Kto ci to zdradził? - wybuchnął Abu el Mot.

- Zdradził? Ty sam zdradziłeś się teraz, a zatem przypuszczenie moje jest słuszne. Nie mogłeś przedtem widzieć mego brata i nic o nim nie wiedziałeś. Skoro go teraz znasz, to on jest tutaj i zażądał wydania nas. I nie jest sam, bo w takim razie byłbyś go pochwycił, gdy mówił z tobą. On ma więcej ludzi, aniżeli ty. Jestem ocalony!

- Nie ciesz się! Zabiję was prędzej, niż puszczę!

- To nie znasz mego brata. On więcej potrafi, aniżeli stu takich, jak ty.

- Daj mu nożem w brzuch! - wezwał Abd el Mot swego przełożonego. - Jak możesz na to pozwolić, żeby ten giaur z ciebie szydził?

- Milcz! - odparł Abu el Mot.

- Wiem sam, co mam czynić. Wyjdź lepiej i zobacz, czy straże pełnią swoją powinność. Jeśli śpią, to każ ich oćwiczyć!

Abd el Mot wstał i odszedł mrucząc. Słychać było, że udał się w kierunku wału, skąd przyszli Szwarc i Pfotenhauer.

Abu el Mot spojrzał groźnie na jeńca i zapytał:

- Kto wam zdradził, że tu jest twój brat? Musiał to być jeden z moich ludzi.

- Ja ci go nie wymienię.

- Każę ci dać bastonadę!

- Odważ się, a ja każę cię na śmierć zaćwiczyć.

- Kiedy? Gdy ciebie szejtan porwie do piekła? To nastąpi może dziś w nocy.

- Przeciwnie! O ile znam mego brata, odzyskamy wolność dziś w nocy.

- Dzięki komu?

- Dzięki mnie! - zabrzmiało za nim.

Emil Szwarc przysunął się bliżej, tak, że mógł podnieść się za Abu el Motem. Zbój się przeraził, usłyszawszy głos jego za sobą i chciał się szybko odwrócić, lecz dwie ręce uchwyciły go tak mocno za gardło, że mu zabrakło oddechu.

Pfotenhauer wylazł też prędko. Pojmani spostrzegli dwie czarne, prawie nagie postacie, na które padało światło lampy, zawieszonej na tyce namiotowej. Obydwu Murzynów z długimi brodami Józef Szwarc poznał natychmiast, pomimo ubarwienia na czarno.

- Emilu, to ty! Pfotenhauer!

Czy to być może? Tak rychło! - zawołał.

- Cicho, cicho! - upominał brat. - Panie Pfotenhauer, odetnij pan ich! Ja muszę się załatwić ze zbójem.

Trzymał wciąż jeszcze Abu el Mota lewą ręką za gardło, a prawą zaczął go uderzać w głowę, dopóki nie przestał się poruszać.

- To się nazywa szczęście! Nie tylko odzyskałem was, lecz także pojmałem tego zbrodniarza. Wyłaźcie za mną! Nie możemy się pokazać na przodzie.

Wylazł w tym samym miejscu, w którym wszedł do namiotu, i pociągnął Abu el Mota za sobą.

Wszyscy ruszyli za nim, bo Pfotenhauer przeciął więzy pojmanych, którzy odetchnęli głęboko i wyprostowali zmęczone członki.

- Dzięki Bogu! Nareszcie, nareszcie jesteśmy wolni! Emilu, Pfotenhauerze, tego nie zapomnę wam nigdy!

- Cicho - upominał go brat. -

Nie jesteśmy jeszcze w bezpiecznym miejscu. Blask ognia sięga aż tutaj. Połóżcie się na ziemi! Musimy się czołgać, zwłaszcza, że wy macie jasne ubrania. Pomóżcie mi wlec zbója!

Poleźli ku wejściu, przy czym Emil Szwarc ciągnął za sobą Abu el Mota, a tamci go popychali. Jeszcze nie doszli daleko, kiedy stamtąd, gdzie siedziało owych sześciu strażników, zabrzmiał donośny głos:

- Wakkif la lakuddam, imfik stać, zatrzymajcie go!

Zawtórowało mu kilka głosów i huknął strzał. Równocześnie spostrzegli niedaleko przed sobą kilka ciemnych postaci, niosących coś jasnego i zmierzających ku wejściu.

- Co to? - zapytał Emil

Szwarc. - Tam z dołu biegną strażnicy i zmierzają na górę. Kto tam na przedzie? Ach, domyślam się! Józefie i Sejadzie ifjal, bierzcie zbója i lećcie pędem do wejścia! Jest tam otwór, którym możecie przeleźć. Po tamtej stronie są nasi żołnierze. Panie Pfotenhauer, weź nóż i rewolwery i za mną na strażników!

Zbiegł z wału, a „Ojciec bociana” za nim. Przed nimi huknęły dwa strzały pistoletowe. Strażnicy, znajdujący się już blisko zasieku, cofnęli się czym prędzej. Widząc zbliżających się dwóch czarnych, wzięli ich za przyjaciół.

- Na pomoc! - Zawołał do nich jeden ze strażników. - Nieprzyjaciele wtargnęli do parowu, a teraz uciekają.

Pochwycili jednego z nas. Allah, tam biegną znów dwaj i niosą kogoś!

- Biegnijcie i wy, łotry jakieś! - odrzekł Szwarc, powaliwszy mówiącego i jego sąsiada, po czym rzucił się na trzeciego.

Ponieważ nie wystrzelił, Pfotenhauer poszedł za jego przykładem. Chciano, ile możności, nie przelewać krwi. Pochwycił więc strzelbę czwartego, jedyną, którą mieli strażnicy, wyrwał mu ją i powalił go kolbą. Następnie chciał zwrócić się do piątego, lecz ten i szósty popędzili do ogniska. Także pierwsi czterej poderwali się z ziemi i pomknęli za towarzyszami. Wtem zabrzmiały z tyłu parowu okropne wycia, jak gdyby wszystkie dzikie zwierzęta zbiegły się na koncert szatański.

- Na Boga, niewolnicy puszczeni! - zawołał Szwarc. - Strzały, strzały! Powiedziałem Lobowi, że strzał będzie znakiem, żeby pojmani biegli ku wejściu. Obawiam się, że stanie się inaczej. Nie uciekają, lecz wpadli na swych prześladowców. Nastąpi straszliwa rzeź! Chodź pan do naszych ludzi, bo nie będą wiedzieli, jak mają się zachować!

Kiedy przedsiębiorczy „Ojciec jedenastu włosów”, który zawziął się odegrać rolę bohatera na własną rękę, przeszedł przez otwór, zwrócił się tak samo, jak przed nim Szwarc i Pfotenhauer, w prawo ku nasypowi. Wszyscy trzej wyleźli na wał i dostali się tam w chwili, kiedy nadszedł Abd el Mot. Słowak podniósł się i zapytał:

- Kto jesteś?

- Abd el Mot. A wy czarne psy po co włóczycie się tutaj? Ja wam...

Nie mógł groźby dokończyć, bo

Słowak przyskoczył doń, zacisnął

mu obie ręce na szyi, rzucił go

na ziemię i zawołał do towarzyszy:

- Trzymajcie go! Ja będę walił po głowie.

Nie mogło się to stać bez zwrócenia uwagi strażników. Ci powstali z ziemi i zaczęli patrzeć w tę stronę. Abd el Mot stracił oczywiście przytomność.

- A to zdobycz! - rzekł

Słowak. - Zawleczmy go do obozu!

Potem wrócimy.

Chwycili omdlałego i powlekli. Gdy strażnicy to spostrzegli, zawołał jeden z nich na tę gromadkę, a gdy to nie poskutkowało, wystrzelił, ale, na szczęście, nie trafił nikogo. Następnie puściło się sześciu strażników za zbiegami. Ale trzej towarzysze poruszali się pomimo ciężaru tak szybko, że pierwsi dotarli do zasieku. Ścigający zawrócili więc i wpadli na Szwarca i Pfotenhauera, którzy zmusili ich do ucieczki.

Gdy i oni przeszli przez otwór, Szwarc kazał rozniecić ogień. Słowak poznał go po głosie i zawołał triumfująco:

- Pan już także tu? Nikogo pan nie schwytał? Ja złowiłem sławnego nieprzyjaciela i potłukłem tak, że aż omdlał.

- Kogo? - zapytał Szwarc.

- Abd el Mota. Teraz pójdę znowu i pochwycę nędznika Abu el Mota.

- Czy ty byłeś przy zdrowych zmysłach?

- Byłem przy zmysłach i odwadze. Pochwyciłem go za gardło i zdusiłem, aż utracił przytomność, a potem przyniosłem go tutaj.

- Czy być może? To rzeczywiście Abd el Mot?

- Prawdziwy i rzeczywisty.

- Do diabła! To mogło dla nas źle się skończyć! Czy słyszysz te ryki i wycia w parowie? To twoja wina! Prędzej rozniecić ogień!

Zajaśniał płomień, a blask

jego padł na twarz Abd el Mota. Trzej, którzy go pochwycili, stali obok niego. „Syn tajemnicy” widział tę twarz z zamkniętymi oczyma, jedyną twarz, którą zapamiętał sobie z młodości.

- Ebrid ben Laffa el Bagirmi - zawołał - którego ojciec znalazł i ocalił!

Wtem jakiś głos odezwał się w pobliżu:

- Kto woła to przeklęte imię?

Kto je może znać?

To „łowca słoni” wymówił to pytanie. „Syn tajemnicy” spojrzał mu w twarz i odpowiedział:

- To ja, ale kto ty jesteś?

Czy to ciebie nazywają Sejad ifjal, łowcą słoni? Czy ty jesteś Barak el Kazi, emir z Kenadem?

- Ja.

- O Allah, Allah, Allah! To mój ojciec, mój ojciec!

Dawniejsza obawa przed ojcem i niechęć do niego, którą czasem objawiał, zniknęła nagle. Podbiegł do niego i rzucił mu się na szyję.

- Ty... mój syn? Czy to możliwe? czyżby Allah uczynił taki cud dla mnie? - pytał emir, nie mogąc zapanować nad sobą.

- Jestem nim, jestem! Uwierz natychmiast, a później ci to wytłumaczę!

- Wierzę, wierzę!

Hamdullillah! Nie jestem już bala ibn, „ojcem bez syna”. Ojczyzna nie jest już dla mnie zamknięta! Śluby moje spełnione, mogę wrócić do kraju moich ojców, do Kenadem, ojczyzny mojej rodziny!

- Tak, do Kenadem, do Kenadem!

Zabierz mnie z sobą! Ty byłeś bala ibn, a ja byłem bala ab „synem bez ojca”. Teraz znaleźliśmy się i nic nas już nie rozłączy!

Trzymali się w objęciach, głusi na wszystko, co się dokoła nich działo.

Gdy płomień jaśniej wybuchnął i wszyscy mogli się wzajemnie poznać, Emil Szwarc pospieszył do brata, na co dotąd czasu nie było. Przytulił go do siebie, uścisnął kilka razy serdecznie, potem odsunął go od siebie, by się przypatrzyć ukochanemu obliczu i zawołał nagle z przestrachem:

- Do kroćset piorunów!

Józefie, a tobie co? Jak ty wyglądasz?

- Jak mam wyglądać? Tak, jak zawsze, jak zwykle - odrzekł Józef, który nie mógł jeszcze przyjść do słowa z powodu pieszczot Emila.

- Nie, wcale nie tak, jak zwykle. Dawniej nie miałeś na twarzy tych zgniłych plam. Widocznie obchodzili się z tobą u Abd el Mota...

- Tak? - przerwał mu brat śmiejąc się. - Posmarowałeś sobie kopciem twarz i całe ciało, obejmujesz i całujesz mnie tuzin razy, a potem dziwisz się, że mam czarne plamy!

- Ach! Z zachwytu, że cię widzę, zapomniałem o kopciu. Oto nasz Pfotenhauer! Czy ja także tak okropnie wyglądam, jak on?

Wtem docisnął się „Ojciec jedenastu włosów” i zawołał:

- Popatrzcie na moją twarz!

Czy nie jestem prawdziwym Murzynem?

Szwarc i Pfotenhauer wybuchnęli na to prawdziwie wstrząsającym śmiechem, czemu na widok postaci Słowaka nie można się było dziwić. Wtem zbliżył się także „Ojciec śmiechu”, ułożył uczernioną twarz w śmieszny wyraz i powiedział:

- Ja byłem także przy robocie i pochwyciłem razem z nimi Abd el Mota.

- Więc to wy dwaj? Ja widziałem trzy osoby. Kto był trzeci?

- Abd es Sirr, który tam stoi.

Wskazał na miejsce, w którym

znajdował się wymieniony. Ojciec

jego wziął go za ramiona, odsunął nieco od siebie i zawołał naraz tonem bolesnego zawodu:

- Dowiedziałem się od mego przyjaciela Aswada, że odnajdę syna. Ty podałeś się za niego, a ponieważ ogień nie płonął jasno, nie rozpoznałem dokładnie twojej twarzy i uwierzyłem. Ale teraz widzę, że się łudzisz. Ty jesteś Murzynem, a mój syn ma w żyłach najczystszą krew arabską. Barwa jego musi być jaśniejsza, niż moja.

- Jest taka - rzekł Emil

Szwarc. - On posmarował się kopciem, ażeby móc jako Murzyn zakraść się do ciebie i ocalić cię.

- Jak? - spytał emir. - Ty to uczyniłeś? Naraziłeś się także na niebezpieczeństwo, żeby uwolnić ojca? Teraz nie ma już wątpliwości. Jesteś moim synem. Allah wyposażył cię męstwem ojca. Pójdź jeszcze raz do mego serca!

Chciał go znowu uścisnąć, lecz go puścił, skoczył w bok i zawołał:

- Zaraz! Oto syn piekieł chce uciec! Zostań z nami, ty psie, abym cię zdeptał moimi nogami jak akraba, którego jad zabija ugodzonego!

Abd el Mot przyszedł do siebie, spostrzegł, że teraz nań nie uważają i chciał skorzystać z tej okoliczności, ażeby umknąć. Emir pochwycił go i rzucił nim z taką siłą o ziemię, że można było pomyśleć, iż połamie mu wszystkie kości.

- Tak, nie będziemy niedbali!

- rzekł Emil Szwarc. - Obaj są dla nas zbyt cenni, żebyśmy mieli im dać sposobność do ucieczki. Zwiążcie ich tak mocno, żeby im krew trysnęła z ciała! Ale posłuchajcie, co w tyle się dzieje! Tam zemsta zbiera straszliwe plony.

Ryki i wycia wzmogły się w tej

chwili tak, że niepodobna było

rozróżnić poszczególnych głosów i dźwięków. Przez otwór widać było tylko upiorne cienie, przemykające obok siebie na tle jasno płonącego ogniska.

Aż dotychczas byli wszyscy sobą zajęci, teraz dopiero zwrócono uwagę na parów. Niczego nie można było rozeznać wyraźnie, ale oprócz owych ruchliwych cieni widać było czasem dwie postacie, przybiegające nieco bliżej. Jedna z nich ścigała drugą, a wynik był zawsze taki, że jedna padała na ziemię, a druga pospiesznie wracała na pole walki.

- Co czynić? Czy mamy się w to wdać? - zapytał Pfotenhauer.

- To byłoby daremne - odrzekł

Józef Szwarc. - Murzyn raz wypuszczony nie da się wziąć na łańcuch, dopóki nie wyczerpie wszystkich sił. Zresztą pogorszylibyśmy zło, bo nie potrafilibyśmy odróżnić nieprzyjaciół od naszych.

Musiano mu przyznać słuszność, rozłożono się więc dokoła ogniska i czekano na koniec walki.

Wycia zaczęły słabnąć. Tylko od czasu do czasu zabrzmiał przeraźliwie okrzyk przedśmiertny, a zaraz potem triumfalny zwycięzcy. Wreszcie wszystko ucichło. Masa czarnych postaci stała gęsto obok siebie, naradzając się z sobą. Jedna oddaliła się od reszty i przelazła przez otwór. Był to Lobo.

- No? - spytał Pfotenhauer. -

Co nam oznajmisz?

- Nie żyć - rzekł Murzyn krótko.

- Kto?

- Wszyscy.

- Kogo masz na myśli?

- Rozbójników.

- Okropność! Tegośmy nie zamierzali. Jakże to się stało?

- Lobo zakraść się z Tolem, a oni ich nie widzieć. Przyjść do

jednych, dobrych Belanda. Wszyscy związani, ale my ich odciąć i czekać. Wtem paść strzał, a potem jeszcze dwa. To czas. Murzyni zrzucić więzy i wpaść na zbójów, zdławić ich rękami, zabić niewolniczymi widłami, zakłuć własnymi nożami, aż wszyscy zginąć.

- To było jak w jatkach. Cud prawdziwy, że napadnięci nie szukali u nas ocalenia.

- Nie móc. Murzyni zastąpić im drogę i nie puścić nikogo.

- Ale was to także dość ofiar kosztowało!

- Wiele zabitych i rannych, bardzo wiele, ale porwanie niewolników pomszczone. Nie łowić już biednych Belanda.

- Czy ciebie przysłano do nas?

- Tak. Przyjść i powiedzieć, że walka skończona. Przyjaciel przyjść i uścisnąć rękę walecznych i wdzięcznych Murzynów.

- Przyjdziemy. Czy macie jeszcze jakieś życzenia? Jesteście głodni?

- Nie; Abu el Mot mieć dużo mięsa i mąki. Murzyni przedtem to nieść, a teraz zjeść.

Wrócił do swych ziomków, a Szwarc, Pfotenhauer i towarzysze poszli za nim. Murzyni przyjęli ich z burzliwą radością. Lobo opowiedział im, co zawdzięczają obcym. Widok pola walki był wprost okropny. Pozostali przy życiu nie mogli tam w żaden sposób przebywać. Za radą białych Murzyni wyszli z parowu i rozłożyli się obozem na wolnym polu. Abu el Mota i Abd el Mota trzeba było na razie ukryć przed nimi, bo byliby ich rozszarpali.

Biali zajęli się oczywiście tym, co czarni zamierzali uczynić. Ci chcieli wyruszyć rano z powrotem do ojczyzny.

Zabrali z sobą wszystko, co

miała karawana i wynieśli z

parowu. Jak się Szwarc słusznie

domyślał, zostawili rozbójnicy

trzody i inne mniej poręczne

przedmioty w drodze pod osłoną pięćdziesięciu ludzi. Murzyni znali to miejsce i postanowili odebrać swoją własność. Biada owym pięćdziesięciu łapaczom! Byli zgubieni, zwłaszcza że Murzyni przywłaszczyli sobie broń, odebraną łowcom niewolników.

- To rzeczywiście okropność! - rzekł Emil Szwarc, kiedy znów usiedli przy ognisku. - Około pięciuset ludzi zabitych. Ale łowy na niewolników ustaną teraz na dłuższy czas. To szczęśliwy wynik tej strasznej nocy.

- Ja nie żałuję tych łotrów, ponieważ byłem ich jeńcem - odpowiedział brat. - Wiem, jakie to były diabły. A kto ich takimi uczynił? Kto ponosi winę za dzisiejsze masowe mordy? Ci dwaj łotrzy, którzy leżą tu przy nas, a teraz mają jeszcze bezczelność dawać sobie oczyma znaki, których my nie rozumiemy!

- Nie są warci tego, żebyśmy na nich patrzyli. Przywiązać ich tam do drzewa, aby zeszli nam z oczu!

Brat chciał się temu sprzeciwić, lecz Emil powiedział mu w języku, którego jeńcy nie znali:

- Pozwól mi to uczynić! Mam w tym pewien zamiar. Zauważyłem dobrze, iż dają sobie znaki, których my nie rozumiemy, ale chcę wiedzieć, co mają sobie do powiedzenia. Trzeba ich zabrać tam do drzewa i przywiązać tak, żeby nie mogli się ruszyć, tylko mówić z sobą. Żołnierz niech ich pilnuje, lecz niech usiądzie tak daleko, żeby wiedzieli, iż nie może ich dosłyszeć. Ja natomiast podkradnę się blisko i podsłucham ich.

- To niezły plan! Precz z nimi!

Jeńców ukryto najpierw przed Murzynami, a potem kazano ich znów sprowadzić do ogniska.

Teraz zaniesiono ich do

wskazanego przez Szwarca drzewa,

obok którego rósł krzak. Gdy ich tam przywiązano, podpełzł tam Szwarc i położył się pod krzakiem. Był tak blisko nich, że mógł ich trącić głową, musiał więc rozumieć wszystko, nawet gdyby szeptali. Zresztą nie mogli mówić zbyt cicho, jeśli chcieli się nawzajem rozumieć, bo byli przywiązani po przeciwnych stronach drzewa. Do ogniska wzrokiem sięgnąć nie mogli, nie widzieli przeto, że Szwarca przy nim nie było. Dozorca usiadł w odpowiednim oddaleniu. Kiedy im się wydało, że są sami, rzekł Abd el Mot po cichu:

- Co za dzień!

Najnieszczęśliwszy w całym moim życiu. Piekło się dziś rozpętało, a ci obcy, to najwyżsi diabli. Jak mogłeś dać się pochwycić?

- A ty jak? - odparł z gniewem

Abu el Mot.

- Na mnie rzuciło się trzech na wale.

- A mnie pochwycili w namiocie, do którego się zakradli. Strażnicy chyba spali. Teraz nie żyją i mają za to nagrodę. Niechaj Allah każe im przez całą wieczność siedzieć na toczącej się kuli, ażeby nie skosztowali słodyczy snu!

Teraz opowiedzieli sobie, jak się odbyło ich ujęcie, po czym Abu el Mot syknął z wściekłością:

- Przeklęty niech będzie dzień, w którym postanowiłem zaczepić „Ojca czworga oczu”! To uczony, a ponieważ ci ludzie mają rozum w książkach, a nigdzie indziej, sądziłem, że łatwo z nim się uporam. Na Allaha, stało się całkiem inaczej! Gdyby mi wówczas umknął, nie byłbym dłużej nad tym myślał, ale on poszedł za mną i zniszczył mnie do szczętu.

- Zupełnie?

- Tak.

- Tak nie jest.

- Z pewnością! Jestem zgubiony. Co mi zostaje?

- Pieniądze.

- Czy je mam? Czy mogę je sobie zabrać? A gdyby nawet, to co bym z nimi uczynił? Musiałbym raz na zawsze unikać tych stron i udać się tak daleko, że nikt nie znałby mnie tam i nikt z krewnych nie przyszedłby tam nigdy. A teraz mi nawet to nie zostało.

- Czy uważasz rzeczywiście położenie nasze za tak beznadziejne?

- Przynajmniej swoje. Czy wiesz, co ze mną się stanie?

- Nie.

- Ten pies chce mnie wydać

Alemu w Faszodzie.

- „Ojcu pięciuset”? O, Allah!

Jeśli to rzeczywiście uczyni, będziesz zgubiony!

- Tak. Zawiozą mnie na śmierć, jak moich łowców, których „Ojciec czworga oczu” schwytał i tam odstawił.

- Może to tylko groźba?

- To niestety prawda!

- To zawsze jest jeszcze nadzieja. Aby się dostać do Faszody, potrzeba dużo czasu, a podczas tego zdarzy się może sposobność do ucieczki.

- Ja tak nie sądzę. Ukryją mnie tak dobrze i tak mnie każą pilnować, że o ucieczce nie będzie można myśleć. Jest tylko jedna możliwość odzyskania wolności.

- Jaka?

- Nie w drodze, lecz dopiero w

Faszodzie, gdy mnie wydadzą „Ojcu pięciuset”. On lubi sprawiedliwość, ale woli pieniądze. Czy rozumiesz mnie?

- Tak. Ty chcesz się wykupić, ale w takim razie musisz mu wskazać miejsce, gdzie przechowujesz pieniądze.

- Ani mi się śni! Zabrałby je, a mnie kazałby mimo to zaćwiczyć na śmierć. Nie, potrzeba mi człowieka zaufanego, który by mu zapłacił pierwszą połowę, a po

wypuszczeniu mnie, drugą.

- A ty nie masz takiego człowieka?

- Mam.

- Kto to jest?

- Ty.

- Ja nie mam pieniędzy i sam jestem pojmany.

- Ciebie trochę oćwiczą, a potem puszczą, bo jesteś moim podwładnym i nie spoczywa na tobie taka odpowiedzialność, jak na mnie.

- Pomyśl o łowcy słoni! Jego rachunek ze mną to coś więcej, niż krwawa zemsta.

- Odzyskał swego syna i z radości przebaczy ci zapewne. Poproś go tylko pokornie, płacz i udaj skruchę! Chrześcijanie dopomogą ci pewnie i wstawią się za tobą.

- Gdyby to uczynili, byłbym ocalony! To dobra rada.

- Uczynią z pewnością, jeśli okażesz skruchę. Powiedz im nawet, że chcesz zostać chrześcijaninem. Jeśli w to uwierzą, będziesz wolny na pewno. Potem udasz się do seriby po pieniądze.

- Nie wiem, gdzie leżą.

- Ja ci powiem. Wiem, że jesteś mi wierny, nie oszukasz mnie i zrobisz wszystko, by mnie ocalić. Czy przysięgniesz mi na to?

- Przysięgam na siebie i ojców moich, na brodę Proroka i na wszystkich kalifów!

- To wystarczy. Kiedy leżeliśmy przy ognisku, dawałem ci znaki. Czy rozumiałeś je?

- Nie wszystkie. Chodziło o pieniądze, ale reszty nie zrozumiałem.

- Teraz powiem ci to wyraźnie i to prędko, bo nie wiemy, kiedy nas rozdzielą. Gdy po pożarze przybyłem do seriby, szech przeszukał już ze swoimi ludźmi całe zwaliska. Domyślili się, że zakopałem pieniądze. Gdzieżby się podziały dochody z tylu lat?

Ale na właściwe miejsce nie

przyszli i nie odkryją go nigdy. Na południe od ogrodzenia leżały zawsze w nocy zwierzęta i tam palił się ogień. Kop pod ogniskiem, a pozornie natrafisz na skałę. Nie będzie to jednak skała, lecz dobrze zbity piasek z gliną i wapnem. Pod tą warstwą leży sześć darufów (dużych worów na wodę), napełnionych samymi błyszczącymi abu nokta. To mój majątek. Jeden z tych worów będzie twój, jeśli ci się uda mnie ocalić, ale nie wolno ci...

- A jeśli nie zechce cię ocalić, to weźmie je wszystkie - zabrzmiało tuż obok niego. - Ale ani ty, ani on, nie dostaniecie ani jednego abu nokta; ja je zabiorę i rozdzielę między moich ludzi, którzy otrzymają także trzody, uprowadzone przez wachmistrza z seriby.

Powiedział to Szwarc, po czym podniósł się i poszedł do ogniska po drugiego dozorcę, bo jeńcy nie mieli już teraz z sobą rozmawiać.

Abu el Mot wydał okrzyk przerażenia i pochylił głowę. Poczuł się tak, jakby znalazł się na krawędzi otwartego grobu.

Nazajutrz rano wkrótce po wschodzie słońca, wyruszyli uwolnieni Belandowie w drogę do domu. Szczęśliwi byli, że uniknęli niewoli, myśleli jednak ze smutkiem o przybyciu do zburzonych siedzib ojczystych. Zwłoki swoich zabrali z sobą, ażeby je pochować razem z zamordowanymi w Ombuli. Pożegnanie ich z wybawcami było bardzo wzruszające.

Zwycięzcy ruszyli potem tą samą drogą, którą przyszli, gdyż musieli powrócić do łodzi i okrętów. Trupy rozbójników zostawiono na żer drapieżcom z powietrza i z lasu. Abu i Abd el Mota strzeżono tak pilnie, że stracili oni wszelką nadzieję ucieczki.

Na statkach nie zdarzyło się

nic ważnego. Wsiadłszy na nie, ruszono do zatoki Husan el bar. Król Niam_Niam popłynął także ze swoimi łodziami i ludźmi. Przybywszy tam, zabito kilka pozostawionych tam zwierząt, a resztę otrzymał szech Abu en Nus jako wynagrodzenie dla siebie i swoich ludzi. Następnie pożegnał się serdecznie ze swoimi sprzymierzeńcami i wrócił zadowolony do swojej ojczyzny.

Flotylla popłynęła w dół rzeki do osławionej seriby Abu el Mota. On musiał stać przy tym, kiedy wykopywano wory z ziemi, a zawartość ich rozdzielono tak, że każdy bez zazdrości zadowolony był z tego, co otrzymał.

Teraz przyszło właściwe rozstanie. Bracia Szwarcowie i przyjaciel Pfotenhauer musieli wracać na południe z Niam_Niam. Chcieli oni dalej badać i zbierać, udać się na terytorium Emina baszy, a potem przez Zanzibar wrócić do ojczyzny. Reszta odpływała na północ.

Abu i Abd el Mota oddano łowcy słoni, jako najpewniejszemu i najsurowszemu dozorcy. Chciał on dahabią dopłynąć do Faszody i oddać tam „Ojcu pięciuset” Abu el Mota i wachmistrza z jego ludźmi. Co do Abd el Mota zaś oświadczył:

- Tego zabieram do Kenadem.

Stamtąd porwał mi syna i tam dosięgnie go kara Allaha. Od kiedy znalazłem moje dziecko, zmiękło mi serce, ale ten szatan pozna, że dla niego będę tym samym co dawniej, tj. „Barakiem Surowym”, przed którym drży każdy nieposłuszny.

Emil Szwarc napisał mu swój

adres i prosił, żeby mu doniósł

o sobie, gdy nadarzy się dobra

sposobność. W ten sposób

uporządkowano wszystko i trzeba

było wypić wadża el wida (boleść

rozstania). Słowak i „Ojciec

śmiechu” poprosili o pozwolenie

zostania ze Szwarcami i

otrzymali je. Najprzykrzejsze było rozstanie dla „Syna tajemnicy” i „Syna wierności”, lecz i to jakoś przeszło. Następnie okręty ruszyły na północ, a wioślarze Niam_Niam popędzili swoje łodzie ku południowi. Karawana niewolników była zniszczona, a zwycięzcy rozjechali się w rozmaitych kierunkach, w przekonaniu, że każdy spełnił swoją powinność i handlowi niewolników zadał w tych stronach przynajmniej ciężką ranę. Tylko Hazab Murat myślał skrycie inaczej. Pomógł zniszczyć niebezpiecznego współzawodnika, Abu el Mota, i postanowił pozostać wprawdzie przy tym korzystnym rzemiośle, lecz wykonywać je przebieglej i postępować mniej okrutnie. Przeżyte zdarzenia wywarły nawet na nim doniosłe wrażenie.

Kto w jednym z miast Europy

środkowej weźmie do ręki księgę

adresową i spojrzy na pierwszą

rubrykę, a więc na literę A,

temu wpadnie w oko natychmiast

bardzo długie nazwisko. Brzmi

ono: hadżi Ali, ben hadżi Ishak

al Farezi, Ibn hadżi Otaiba Abu

l' Oszer Ben hadżi Marwan Omar

el Gandezi Hafid Jakub Abdallah

el Sandżaki. Po tym nazwisku

następuje wiadomość: „Handlarz

towarów wschodnich, ul. Ogrodowa

1. 6 parter.”

Kogo ten adres skłoni do kupienia flaszeczki różanego olejku, tureckiego cybucha albo czegoś podobnego i kto się uda pod wymieniony adres, ten zobaczy pod liczbą 6 okazały budynek, którego prawą stronę parterową zajmuje wspomniany sklep i przytykające do niego mieszkanie. Na szyldzie widać złotymi literami napisane, a niewłaściwe nieco, określenie:

Hadżi Ali, orientalista.

W wysokiej, pięknie

pomalowanej, sieni można na

tablicy przeczytać: „Uszkar

Istwan, dozorca domu, nauczyciel języków i autor ornitologiczny, parter na prawo”, „Profesor dr Emil Szwarc, I piętro”, „Profesor dr Józef Szwarc, II piętro” i „Profesor dr Ignacy Pfotenhauer, III piętro”. Kto przechodząc tamtędy o właściwym czasie, spojrzy w górę na trzecie piętro, zobaczy otwarte okno, a w nim pod czerwonym fezem olbrzymi nos, poruszający się nad wysuniętą naprzód rurą mazury (fajki sudańskiej).

Przy oknie, na prawo od bramy, siedzi we wszystkich wolnych godzinach mały, o rzadkim wąsie człowiek, zajęty pilnie nie wiadomo którym z kolei opracowaniem grubego rękopisu pod obiecującym tytułem:

„Dlaczego ptaki mają pióra?” Ten ornitolog, to oczywiście „Ojciec jedenastu włosów”. Odkąd razem ze swymi panami i z „Ojcem śmiechu”, do którego przychodzą ludzie więcej dla jego twarzy, aniżeli dla towarów, wrócił z Sudanu i zatrudniony został jako dozorca wspólnie zamieszkanego budynku, tytułuje się nauczycielem języków i postanowił dowieść „Ojcu bociana” wydaniem uczonego dzieła, że widział także ptaki i myślał o nich. Dlatego nazywa siebie „ornitologicznym autorem”, a za temat dzieła wybrał sobie słynne pytanie z równie słynnego opowiadania Pfotenhauera, które do dziś dnia nie dobiegło do końca.

Siedzi on właśnie znowu nad rękopisem, który posyłał już ze dwudziestu wydawcom i otrzymywał zawsze z uwagą, że język nie odpowiada naukowej treści. Wtem odmyka się małe okienko w bramie i listonosz wsuwa w nie list. Dozorca domu i autor odbiera go i wśród kilku zagranicznych marek odczytuje adres Szwarca, napisany jakby dziecięcą ręką.

Na drugiej stronie koperty

widnieje arabski napis: „Barak

el Kazi”.

Na to zrywa się mały człowiek, pędzi do sklepu i krzyczy do hadżego:

- Czy trzej profesorowie są jeszcze w tylnym ogrodzie?

- Tak, widziałem ich właśnie - odrzekł znawca wszystkich wsi i narodów.

- Wychodź prędko, prędko!

Przyszedł list z Afryki od łowcy słoni.

Pędzi do ogrodu, a za nim hadżi z najrozkoszniejszą miną. Trzej wymienieni panowie siedzą w wielkiej altanie i palą fajki. Usłyszawszy oznajmioną im z krzykiem nowinę, zrywają się, przypatrują się listowi ze wszystkich stron i otwierają go. List, napisany oczywiście po arabsku, brzmi w tłumaczeniu, jak następuje:

„Kenadem, 12 Rewi ul achir.

Mojemu przyjacielowi, słynnemu

m. alim „Ojcu czworga oczu”!

Allah jest wielki i daje rosę nocy. Obiecałem ci, a więc piszę. Ludzi jest wielu, a mnie powodzi się dobrze. O synu mojej rozkoszy, którego znalazłem w parowie modlitw! To pociecha moich oczu, ulubieniec mojej duszy! Daktyle obrodziły w tym roku obficie, a on jest dobry i zrobił się duży i silny. Mój wielbłąd ulubiony oślepł na jedno oko, a jak się powodzi tobie, bratu twojemu i „Ojcu bociana”? Prorok pościł na pustyni, wy zaś za mnie, a ja za was. Szczęśliwy, kto ma syna! Zaćwiczono go na śmierć. Wiesz, że Abu el Mot na to zasłużył. Nie przeklinam go. Oby twoje wielbłądy chowały się dobrze i palmy na twoim polu! Albowiem wino jest zakazane i nikt z wiernych nie powącha beczki.

Tylko dzieci posłuszeństwa

przynoszą dobre owoce. Obito ich

także i wtrącono do więzienia,

gdzie siedzą dotąd, gdyż mnoży

się moje bogactwo. Chwała

Allahowi z dnia na dzień! I Abd el Mot nie żyje. Nie pytaj, na co i dokąd. Posyłam ci go. Teraz ty napisz! Od przyszłego piątku patrzeć będę na wschód i południe, czy nadejdzie twoja odpowiedź. Pisz wyraźnie, bo oko zobaczy wiele, czego rozum nie widzi. Rozdarły się dwa namioty i kilka owiec przepadło. Zdejmuj obuwie, wchodząc do meczetu, i dawaj jałmużnę, gdyż jestem twoim przyjacielem.

Barak el Kazi

Emir z Kenadem”.

---