SUROWCE MINERALNE CZWARTORZĘDU

• utwory Q zajmują ok. 70% powierzchni Polski

• miąższość jest zmienna (mniejsza na S, większa na N)

• jednolitej pokrywy Q brak w Karpatach, Sudetach, Wyżynie Śląsko- Krakowskiej, Górach Świętokrzyskich i Wyżynie Lubelskiej

Surowce Q należą do różnych grup genetycznych i użytkowych:

1. surowce energetyczne (torfy, łupki bitumiczne)

2. surowce metaliczne (rudy żelaza, złoto, cyrkon)

3. surowce przemysłu: nawozów mineralnych (kreda jeziorna, gytia wapienna), ceramiki budowlanej (gliny, iły, lessy), materiałów budowlanych (żwiry, piaski)

4. surowce specjalne (ziemia okrzemkowa, bursztyn)

Sedymentacja osadów Q wiąże się z określonymi środowiskami:

• lodowcowym (żwiry, piaski, gliny, bursztyn)

• wodnolodowcowym (żwiry, piaski)

• rzecznym (żwiry, piaski, mułki, iły, rudy żelaza)

• jeziornym (żwiry, piaski, mułki, iły, kreda jeziorna, gytie, ziemia okrzemkowa, łupki bitumiczne)

• bagiennym (rudy żelaza, wiwianit)

• eluwialnym (żwiry, gliny)

• eolicznym (piaski, lessy)

• morskim (żwiry, piaski, iły, bursztyn)

Gospodarcze znaczenie kopalin czwartorzędowych

• powszechność występowania utworów Q

• równomierne rozmieszczenie na obszarze prawie całego kraju

• najważniejszą grupę stanowią skały okruchowe zaspokajające w 100% zapotrzebowanie gospodarki

• występują płytko i są łatwodostępne

Surowce okruchowe -> skały powstałe w wyniku procesów wietrzenia, transportu, sedymentacji i częściowo diagenezy. Po odpowiednich zabiegach technologicznych można z nich uzyskać kruszywo naturalne o różnych frakcjach uziarnienia (pył, piasek, żwir, otoczaki, głazy).

GŁAZY

• Warunki powstawania

• transport na obszar Polski przez lądolody z rejonów S Szwecji, Zatoki Botnickiej, Fińskiej i in.

• głazy występują pojedynczo lub w większych skupieniach, tworząc głazowiska

• Budowa geologiczna i obszary występowania złóż

• występują głównie w osadach moren czołowych, morenach martwego lodu lub dennej (głównie granity, porfiry, gnejsy, diabazy, bazalty, gabra, wapienie paleozoiczne, dolomity i piaskowce)

• nagromadzenia głazów są znane w wielu miejscach w Polsce- Suwalszczyzna, Pojezierze Drawskie, Mazurskie

• najpowszechniejszym przykładem jest dolina Czarnej Hańczy (pokrywy głazowe od 2- xx m miąższości)

• największy głaz w PL znajduje się w Tychowie (Równina Białogardzka), obwód: 44 m, wysokość: 3,8 m, najdłuższa oś 13,7 m (paragnejs z Uppsali z S Szwecji)

• Charakterystyka surowcowa

• parametry: wielkość (63 mm- 200 mm), rodzaj i stopień zwietrzenia, występowanie w skupiskach

• głazy niezwietrzałe są przydatne do kruszywa łamanego

• głazy zwietrzałe (dwumikowe granity i gnejsy) nie mają znaczenia gospodarczego

• Przydatność gospodarcza głazów

• głazy i otoczaki narzutowe mają zastosowanie w budownictwie (budowa fundamentów, detali architektonicznych, etc.)

• brukowanie ulic i dróg

• regulacja rzek

PIASKI ZE ŻWIREM I PIASKI

Osady te stanowią grupę osadów, która występuje w przyrodzie w stanie naturalnym. Ich średnica waha się od pyłów do otoczaków (do 63 mm).

• Warunki powstawania osadów piaszczysto- żwirowych

Stanowią główny składnik form akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, rzecznej, jeziornej i eolicznej. Mają dużą zmienność przestrzenną zależną od środowiska sedymentacji i warunków hydrodynamicznych.

• osady lodowcowe

• osady wodnolodowcowe

-> moreny czołowe

-> ozy

-> sandry

-> tarasy fluwioglacjalne

-> delty fluwioglacjalne

-> kemy

• osady rzeczne

• osady jeziorne

• osady morskie

• osady eoliczne

• Budowa geologiczna i obszary występowania złóż

• piaski ze żwirem

a) prowincja sudecko- karpacka (tarasy dolin rzecznych)

b) prowincja Niżu Polskiego (pozostałość po zlodowaceniach)

• piaski (praktycznie cała PL, pochodzenia różnego)

• Charakterystyka surowcowa

Przydatność surowców okruchowych zależy od ich cech jakościowych:

1. Skład granulometryczny- wiąże się z genezą i obszarem występowania (pyły, piaski, żwiry, głazy, otoczaki)

2. Skład mineralno- petrograficzny- wpływ na to ma litologia obszaru źródłowego, długość transportu, warunki wietrzenia i wielkość frakcji

3. Właściwości fizyczne i chemiczne- mają bezpośredni wpływ na wytrzymałość produktów materiałów budowlanych (np. wysortowanie osadu, nasiąkliwość, zawartość siarczanów, itp.)

• Przydatność gospodarcza osadów piaszczysto- żwirowych

Mają zastosowanie w wielu przemysłach (głównie przemysł budowlany). Ich przydatność zależy od ich charakterystyki surowcowej.

• piaski ze żwirem -> pospółka lub jako kruszywo naturalne (betony)

• piaski budowlane -> wypełniacze do mas betonowych

• piaski do produkcji elementów budowlanych -> piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno- piaskowej, drążonej, betony komórkowe

• piaski podsadzkowe -> podsadzki hydrauliczne, wypełniacze wyrobisk górniczych (głównie kopalnie w GZW - piasek pobierany m.in. z Pustyni Błędowskiej)

• piaski szklarskie -> podstawowy surowiec do produkcji szkła - wysoka czystość i jednorodność

• piaski formierskie -> odlewy hutnicze

• piaski i żwiry filtracyjne -> sporządzanie filtrów w procesie uzdatniania wód przemysłowych, ścieków i wód pitnych (osady muszą spełniać odpowiednie wymagania czystości)

• piaski specjalne -> osady służące do otrzymywania koncentratów minerałów rudnych: złota, kasyterytu, cyrkonu i in.

---