Joanna Barczak
HONGKONG - referat
Trzy perspektywy oceny przejęcia Hongkongu przez Chińską Republikę Ludową:
optymistyczne w artykule Andrzeja Halimarskiego z 1986r.
sceptyczne Karin Tomali z 1997r.
zdystansowane i pełne nadziei na przyszłość Ewy Potockiej z 2007r.
Historia:
I wojna opiumowa (1839-42r.) - Przyczyną jej wybuchu było ograniczenie handlu z zagranicą przez rządzącą w Chinach dynastię Quing. Wywołało to ostry sprzeciw kupców europejskich, głównie brytyjskich i francuskich; ekspansywni kupcy z Wielkiej Brytanii chcieli otwarcia chińskiego rynku zbytu na swoje towary, ponieważ do tej pory za kupowane przez siebie jedwab, ryż i herbatę mogli płacić tylko srebrem. Dla równowagi jako zapłatę dla Chińczyków zaczęli przywozić opium z Indii Brytyjskich, jako środek płatniczy. Ten system został szybko rozpowszechniony, co zaowocowało sprzeciwem władz chińskich. Cesarz nakazał blokadę brytyjskich faktorii i zniszczenie ok. 20 tys. skrzyń z zarekwirowanym opium. To natomiast stało się pretekstem dla Wielkiej Brytanii do wszczęcia w 1839 roku wojny. Wielka Brytania dysponowała nowocześniejszym uzbrojeniem, dzięki czemu odniosła zwycięstwo. Efektem wojny było podpisanie traktatu w Nankinie 29 sierpnia 1842 roku. Na mocy jego postanowień Hongkong został odstąpiony Wielkiej Brytanii po wsze czasy, stając się tym samym „Koronną Kolonią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej”.
II wojna opiumowa (dwuetapowa: 1856-58r. i 1859-60r.) - jej przyczyną były żądania ekonomiczne państw zachodnich względem Chin, m.in. umożliwienie Brytyjczykom handlu opium. Chiny nie wyraziły zgody i tak doszło do kolejnego konfliktu. Sukces ponownie odniosły państwa zachodnie, dlatego też w podpisanym 13 czerwca 1858r. pokoju w Tjanjinie Chiny otwierały większość swoich portów na handel zagraniczny oraz umożliwiały handel opium. Do wykonania postanowień nie doszło co zmusiło Wielką Brytanię do ponownych działań wojennych. Drugi etap tej wojny został zakończony dla niej pomyślnie, mianowicie w kończącym ten konflikt traktacie pekińskim z 24 października 1860 roku Wielka Brytania uzyskała m.in. południową część półwyspu Kowloon.
W 1898r. Wielka Brytania wydzierżawiła cały Półwysep Kowloon i tzw. Nowe Terytoria na okres 99 lat.
Wszystkie powyżej wymienione traktaty nigdy nie zostały przez Chiny uznane - uważano je tam za sprzeczne z prawem międzynarodowym, gdyż zostały wymuszone siłą;
Chiny nigdy nie uważały Hongkongu za kolonię: gdy w 1971 roku Chińska Republika Ludowa stała się członkiem ONZ już rok później przeforsowała skreślenie Hongkongu z listy kolonii - za było 99 głosów, przeciw 5; od tej pory stosowano nazwę „terytorium okupowane przez Anglików”.
Rokowania chińsko-brytyjskie w sprawie przyszłości Hongkongu:
a) zainicjowane rokowań przez stronę chińską miało kilka przyczyn:
znaczenie Hongkongu dla ChRL wynikające z przesłanek historycznych, politycznych, psychologicznych, etnicznych, społecznych i ekonomicznych
zbliżające się wygaśnięcie porozumienia z 1898 roku o dzierżawie tzw. Nowych Terytoriów
przewaga „reformatorów” w aparacie władzy i prowadzona przez nich polityka „otwarcia na świat” oraz plany zjednoczenia kraju poprzez reunifikację Hongkongu, Makau i Tajwanu
[początkowo poinformowano tylko wybranych, tj. USA, Japonii i partnerów Wielkiej Brytanii z EWG, o planach negocjacji, z wyłączeniem samych zainteresowanych (co wynikało z obawy przed podobnym obrotem spraw, jak to miało miejsce w przypadku Falklandów)]
b) decyzja:
podczas wizyty pani premier Margaret Thatcher w Pekinie w dniach 22-26 września 1982 roku ustalono, że strony „podejmą na drodze dyplomatycznej rokowania we wspólnym celu utrzymania pomyślności i stabilizacji Hongkongu”; w poufnej rozmowie Xiaopinga i Thatcher ustalono dwuletni termin realizacji rokowań, co uniemożliwiło Wielkiej Brytanii korzystną dla niej „grę za zwłokę”;
c) atuty stron:
chińskie: polityczno-prawne, społeczne, ekonomiczne, wojskowe, międzynarodowe
brytyjskie: łatwość destabilizacji Hongkongu od strony społecznej i ekonomicznej
d) negocjacje:
12 lipca 1983 roku w Pekinie - początek;
czołowi delegaci: chiński - Yao Guang (wiceminister spraw zagranicznych), brytyjski - Percy Credock (ambasador ZK w ChRL)
czas trwania: 22 rundy rozmów; ponad 2 lata
zakończenie:
19 września 1984r. - koniec prac nad tekstem „Wspólnej deklaracji” (strona chińska nie zgodziła się na nazwanie porozumienia traktatem) i przekazanie jej swym rządom
19 grudnia 1984r. - uroczyste podpisanie Wspólnej deklaracji i innych dokumentów przez premierów rządów zainteresowanych stron: Margaret Thatcher i Zhao Ziyanga
27 maja 1985 r. - wejście porozumienia w życie i początek 13-letniego okresu przejściowego, w którym rządy Wielkiej Brytanii i Chin „mają ponosić wspólną odpowiedzialność za utrzymanie i zapewnienie stabilizacji i dobrobytu enklawy oraz sprawne i bez zakłóceń przekazanie władz w 1997 roku”.
ustalenia: (wybrane)
z dniem 1 lipca 1997 roku ChRL wznawia sprawowanie suwerenności nad obszarem Hongkongu (czyli wyspy Hongkongu, Kowloon i Nowe Terytoria), który w tym dniu zostaje zwrócony Chinom przez Wielką Brytanię
zgodnie z artykułem 31 Konstytucji ChRL rząd chiński ustanawia Specjalny Region Administracyjny Hongkongu
Region podległy Radzie Państwowej ChRL, ale dysponujący szeroką autonomią (nie obejmującą tylko spraw zagranicznych i obronnych)
„Jedno państwo - dwa systemy”
Własna władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza (rząd wyłaniany spośród mieszkańców Hongkongu i tylko szef rządu mianowany przez władze centralne w Pekinie)
Dotychczasowi urzędnicy mogą pozostać na swoich stanowiskach (z zastrzeżeniem, że stanowiska szefów (oraz zastępców) głównych departamentów rządowych mogą należeć tylko do chińskich mieszkańców Hongkongu, nie brytyjskich)
Podstawowe swobody, styl życia oraz prawa takie, jak: wolność słowa, prasy, zgromadzeń, stowarzyszeń, podróżowania, poruszania się, korespondencji, strajku, wyboru zawodu, badań naukowych, przekonań religijnych, będą zagwarantowane ustawowo
Hongkong zachowa status wolnego portu i odrębnego obszaru celnego
Prawo będzie chronić własność prywatną z inwestycjami zagranicznymi
Podstawa prawna funkcjonowania Regionu po 1 lipca 1997r. to Ustawa Zasadnicza Specjalnego Regionu Administracyjnego Hongkongu Chińskiej Republiki Ludowej, którą uchwali Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych na podstawie art. 31 Konstytucji ChRL; ustawa ta nie ulegnie zmianie przez 50 lat
Powołana zostanie do życia Wspólna Chińsko-Brytyjska Grupa Łącznikowa, dla skutecznej realizacji celów Deklaracji
Nie będzie tam (w Hongkongu) praktykowany system socjalistyczny ani polityka socjalistyczna (!!!)
Językami urzędowymi angielski i chiński (kantoński)
Możliwość posługiwania się własnym herbem i własną flagą, ale tylko obok emblematów państwowych ChRL
Hongkong może samodzielnie utrzymywać i rozwijać stosunki gospodarcze i handlowe ze wszystkimi państwami i regionami oraz uczestniczyć w odpowiednich organizacjach międzynarodowych
Zachowanie systemu gospodarki i regulacji morskiej, statusu międzynarodowego i regionalnego ośrodka ruchu lotniczego oraz systemu oświaty
Możliwość utrzymywania i rozwijania stosunków oraz zawierania i wykonywania umów międzynarodowych, używając nazwy „Hongkong-Chiny” w dziedzinie gospodarczej, walutowej, handlowej, przewozowej, komunikacyjnej, turystycznej, kulturalnej i sportowej (zrealizowane m.in. w przypadku przystąpienia przez Hongkong do GATT w 1986r., obecnie WTO oraz w 1992r. do APEC)
[ komentarz Andrzeja Halimarskiego nt. rozwiązania w sprawie Hongkongu: „Tajne rokowania i pragmatyczne podejście stron w negocjacjach stanowiły istotny warunek ich powodzenia. Jest to interesujący przykład pokojowego rozwiązania skomplikowanego problemu postkolonialnego. W tym sensie może ono stanowić czynnik inspirujący przy szukaniu rozwiązań takich kwestii, jak np. problem Gibraltaru.” ]
[ 11 lat później analizy omawianego wydarzenia dokonała Karin Tomala, rozpoczynając swój artykuł słowami: „Żyjemy w okresie historycznych przemian. Ale gdy patrzymy na Hongkong, widzimy, że wydarzyło się tam coś szczególnego. Bez strzału, bez rewolty, rewolucji czy zamachu stanu, bez pytania się obywateli Hongkongu o zdanie, kwitnący kapitalizm w Hongkongu, bez jakiegokolwiek oporu, został oddany reżimowi, określanemu komunistycznym Działo się to na oczach całego świata. (...) Już dzisiaj wiele wskazuje na to, że autonomia Hongkongu będzie faktycznie o wiele mniejsza, niż to zapewniono de iure.” ]
Kwiecień 1990r. projekt Ustawy Zasadniczej Regionu, a wraz z nim zmiany, a właściwie naginanie postanowień z 1984 roku:
artykuł 23 UZ obejmujące/ tzw. Ustawa wywrotowa: zakaz zdrady stanu, dążenia do secesji, podżegania do zdrady stanu, konspiracji wymierzonej przeciwko rządowi centralnemu w Pekinie i kradzieży tajemnic państwowych (czyli m.in. karalne demonstracje na rzecz niepodległości lub praw człowieka itp.);
tzw. „rozpuszczanie pogłosek” to nie wolność prasy (wg członka Pekińskiego rządu)
możliwość przeszukania domu przez policję w przypadku podejrzeń o działalność terrorystyczną
/ ustalenia te nie weszły jednak w życie pod presją społeczeństwa Hongkongu; obecnie Hongkong jest uznawany za najbardziej liberalną gospodarkę na świecie; bilans przejęcia tego terytorium przez Chiny jest pozytywny.
[ w 2007 roku obserwacje Ewy Potockiej pozwalają jej stwierdzić: „10 lat funkcjonowania Hongkongu w strukturach ChRL pokazało, że sprawdziła się idea „jedno państwo - dwa systemy”, uważana w swoim czasie przez wielu za czystą utopię. To, co dla Hongkongu najważniejsze, czyli liberalna gospodarka, funkcjonuje bez zarzutu, a jego stosunki z Pekinem nabierają harmonii. ]
Warto też jednak wspomnieć o podziale, jaki występuje wśród mieszkańców Hongkongu: z jednej strony są to bogaci przedsiębiorcy i urzędnicy, a z drugiej biedota, żyjąca poniżej wszelkich standardów. To stąd właśnie wywodzą się klitki mieszkalne, w których oprócz materaca do spanie nie mieści się nic więcej.
Bibliografia:
K. Tomala, Koniec brytyjskiej obecności w Hongkongu, „Sprawy Międzynarodowe” 1997, nr 2
A. Halimarski, Porozumienie chińsko-brytyjskie w sprawie przyszłości Hongkongu, „Sprawy Międzynarodowe” 1986, nr 9
E. Potocka, Hongkong - blaski i cienie trudnej integracji, „Azja-Pacyfik”2007, tom 10, s. 86-115.